7349812142

8 Synteza dziejów Polski..

szłości. To ona wyznaczała i wyznacza - w jakichś ramach - punkt wyjścia w myśleniu o każdej współczesności oraz - w konsekwencji - o przyszłości. Jeżeli zatem przyjąć, iż podstawę tej refleksji stanowiła i stanowi jakaś wizja przeszłości, to rozważania te siłą rzeczy musiały i muszą prowadzić w stronę historiografii. Historiografia jako nauka o przeszłości jest dla tej wizji podstawową płaszczyzną orientacji, w przeszłości i współcześnie. Koncepcję dziejów Polski M. Dobrzyńskiego trzeba zatem usytuować w kontekście historii historiografii, rozumianej jako historia idei.

Odpowiedzi na pytanie o tożsamość wchodzą w zakres najogólniejszych rozważań nad człowiekiem - filozofii człowieka, filozofii dziejów. W kulturze europejskiej kategorią centralną w tej refleksji jest kategoria państwa. W ujęciu tej kultury życie człowieka zbiega się ostatecznie w państwie. Nie można zatem mówić o charakterystyce takiej czy innej zbiorowości, nic orientując całej problematyki wokół kategorii państwa, polis. Kwestia ta to - w każdym czasie - zagadnienie tożsamości politycznej, przedmiot nauki o polityce. Analiza koncepcji dziejów Polski M. Bo-brzyńskiego, ujętej od tej strony, należy do nauki o polityce.

Synteza M. Bobrzyńskiego została przez niego skonstruowana jako stanowisko przeciwstawne wobec syntezy dziejów Polski Joachima Lelewela. Myśl J. Lelewela w kulturze polskiej, w kwestii, o której mowa, odegrała bardzo ważną rolę. Synteza dziejów Polski J. Lelewela to koncepcja tożsamości Polaka, a więc określone ujęcie relacji: Polak - cywilizacja, Polak - państwo. Koncepcja ta dzięki Adamowi Mickiewiczowi - z zastrzeżeniem co do różnic między ujęciem J. Lelewela a myślą A. Mickiewicza - ujawniła, utrwaliła czy ukształtowała archetyp kultury, w tym kultury politycznej w Polsce. M. Bobrzyński stanął wobec tego archetypu w opozycji. Istota różnicy między syntezą M. Bobrzyńskiego a syntezą J. Lelewela to - pomijając antecedeasy obydwu stanowisk - w przeszłości i współcześnie meritum sporu o Polaka, o kulturę polityczną w Polsce.

Kontrowersje rodzące się wokół kwestii tożsamości Polaka dotyczyły i dotyczą dziejów Polski od czasu powstania państwa. Synteza J. Lelewela i synteza M. Bobrzyńskiego to wizje całości tycli dziejów. Trzeba jednak podkreślić, że zasadniczo spór nic dotyczy całości dziejów Polski, lecz czasów nowożytnych, od XVI, XVII wieku. Istota opozycji syntezy M. Bobrzyńskiego wobec syntezy J. Lelewela tkwi w odmiennym ujęciu relacji: Polak - cywilizacja, Polak - państwo od czasów nowożytnych.

Myśl M. Bobrzyńskiego, rozumiana jako idea „silnej władzy”, była i nierzadko jest inteq)retowana jednoznacznie jako idea monarchizmu. Kategorię „władzy” ujmuje się wówczas sensu stricto. Monarchizm, przy takiej interpretacji dzieła M. Bobrzyńskiego, opiera się - po pierwsze - na uznaniu monarchii za uniwersalny ustrój pa listwa w Europie w czasach nowożytnych; po drugie - jest to przekonanie, że monarchia ze swej istoty ogranicza wolność, oznacza brak demokracji. Najczęściej „silną władzę” w ujęciu M. Bobrzyńskiego rozumie się jako dominację państwa nad społeczeństwem, rządu nad jednostką.

Myśl J. Lelewela także kojarzyła się i kojarzy jednoznacznie. Jego koncepcja była i jest interpretowana jako idea republikanizmu. Obecną w jego syntezie kategorię „władzy” najczęściej również ujmuje sic wąsko. Republika według J. Lelewela to