7349812287

„PESYMIZM 87

chccką, nie doprowadziły” . Za zasadniczą wadę tej teorii M. Bobrzyński uznaje to, że „jednomyślność w stosunkach ludzkich niepodobna” ¹²⁴. „Jeżeli bowiem prawdziwa wolność na tym polega, ażeby każdy obywatel w granicach prawa mógł się swobodnie poruszać, myśleć i działać, ażeby większość narodu mogła w sejmach objawiać swój polityczny kierunek, a za pomocą dobrego rządu kierunek ten przeprowadzać, to takiej prawdziwej wolności Polska w XVII wieku już zupełnie nic znała, a jej wsławiona złota wolność była najsroższą niewolą.” ¹ Wedle M. Bo-brzyńskiego, „drżąc ze strachu o siebie, krępowała ona przede wszystkim każdą śmielszą myśl w słowie i piśmie, sprowadziła najstraszniejszą cenzurę” ¹²⁶. „Złota wolność nienawidziła każdego, kto czy charakterem swoim, czy rozumem, czy nową myślą ponad tłumy wznieść się ośmielił, strącała go z jego wyżyny; przechodząc strychulccm całe społeczeństwo, wyciskała na nim rozpaczliwe piętno duchowej równości, to jest głupoty, a rozwijała materializm aż do ostatecznego cynizmu.”¹²⁷

U schyłku XVI wieku „skrzywiony ustrój Rzeczypospolitej” - twierdzi M. Bobrzyński - chciał naprawić Stefan Batory. Władca ten w sytuacji, kiedy „obłęd wolności zamącił głowy szlacheckie i uczynił z nich masę objawiającą swoją siłę w wykrętnych teoriach i szkodliwych krzykach, a niezdatną do żadnego silnego, zgodnego, samodzielnego występu” ^12<\ mianując Jana Zamoyskiego podkauderzeni, „postawił szlachcic przykład, że ona cala, byle w karby ujęta, byle przyzwyczajona do silnej, ale świadomej swego celu władzy, może się jeszcze stać dodatnim dla państwa żywiołem” ^K .

Nie ma M. Bobrzyński - przeciwnie niż J. Lelewel - uznania dla liberum veto, chociaż twierdzi, iż nie można przeceniać jego znaczenia. „Dosłownie [...] nie można brać całego liberum ve(o."^IM

M. Bobrzyński niejednoznacznie ocenia konfederację. Z jednej strony podkreśla, że w konfederację organizowali się w Rzeczypospolitej „ci wyjątkowi ludzie, którzy ogólnemu zepsuciu nie ulegli” ^J'^ł2; „najlepsi obywatele największymi musieli być anarchistami” **^y. Z drugiej strony zaś zauważa, że „naprzeciw konfederacji dążącej

123 Ibidem, s. 361. i:i Ibidem.

125    Ibidem, s. 362.

126    Ibidem.

127    Ibidem.

12S Ibidem, s. 338. 12*7 Ibidem, s. 32*).

130    Ibidem, s. 330.

131    Ibidem, s. 3^0.

132    Ibidem, s. 364.

133    Ibidem.