7648594517

Pozytywizm 199

norodną, wejdzie w stan pozytywny. Otworzy się przed nią nieograniczony rozwój i zajmie ona miejsce dwóch filozofii pozostałych, które dla naszych następców mieć będą jedynie wartość historyczną"⁴⁶. Słusznie zatem zauważa Barbara Skarga, że „ład i postęp — oto dwa nierozłączne pojęcia w systemie Comte’a”⁴⁷, i dodaje, iż były to obiegowe myśli epoki. Jednocześnie właśnie filozofia twórcy pozytywizmu wydaje się już dzisiaj mieć znaczenie historyczne z tego powodu, że współczesne nauki humanistyczne rezygnują z pojęć rozwoju i postępu, a wielu filozofów kwestionuje — w odniesieniu do sfery duchowej — możliwość mówienia o rozwoju i woli mówić o ewolucji⁴⁸.

Metoda pozytywna w szesnastu wykładach rozpoczyna się od następującego fragmentu: „Badając rozwój inteligencji od jak najskromniejszych początków aż do czasów obecnych, doszedłem, jak mniemam, do wykrycia doniosłego prawa, któremu rozwój ten jest podporządkowany. Przypuszczam, iż prawo takie może być uzasadnione w oparciu o dowody, których dostarcza znajomość naszej organizacji, albo o sprawdziany historyczne, które uzyskamy w badaniu przeszłości. Polega ono na tym, że każda dziedzina naszej wiedzy przechodzi kolejno przez trzy stadia teoretyczne: stadium teologiczne albo fikcyjne, stadium metafizyczne albo abstrakcyjne, stadium naukowe albo pozytywne”⁴⁹. Pierwsze stadium, stadium teologiczne, postępuje od fetyszyzmu przez politeizm do monoteizmu. Comte jest zdania, że faza teologiczna wiąże się z teokracją, będącą pierwotnym ustrojem życia społecznego. Zarazem wyraża przekonanie, że każda nauka musi przejść fazę teologiczną, gdyż stanowi ona zalążkową postać wiedzy, antycypującą przyszłe osiągnięcia. W fazie teologicznej umysł ludzki pyta o utajoną naturę rzeczy, chce się dowiedzieć, „dlaczego” coś się dzieje. Comte charakteryzuje ten stan rzeczy następująco: „[...] w czasie, gdy umysł ludzki nie dorósł do rozwiązania najprostszych problemów naukowych, stara się on gorliwie i niemal wyłącznie poznać pochodzenie wszechrzeczy, przyczyny istotne, pierwsze bądź celowe różnych zjawisk, które go uderzają, a także podstawowy sposób, w jaki powstają, słowem, chce zdobyć wiedzę absolutną”⁵⁰. Faza teologiczna ujawnia się w postaci fetyszyzmu. „Polega on na tym, że wszystkim ciałom zewnętrznym przypisujemy życie, w istocie swej ana-

⁴⁴ A. Comte: Metoda pozytywna w szesnastu wykładach..., s. 17.

⁴⁷    B. Skarga: Comte..., s. 55.

⁴⁸    H. Schnadelbach: Opowiadać lub tworzyć historię? Jeszcze raz o sensie historii. Tłum. A. K i e p a s, A.J. N o r a s. „Principia. Pisma Koncepcyjne z Filozofii i Socjologii Teoretycznej” 2003, T. 34, s. 91—107.

⁴⁹    A. Comte: Metoda pozytywna w szesnastu wykładach..., s. 11.

⁵⁰    A. Comte: Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej..., s. 4.