7648594538

218

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

lozofii. Dlatego przyjdzie uznać, że neopozytywizm odegrał ważniejszą rolę niż empiriokrytycyzm. Kwestia ta nie wydaje się aż tak trudna do uchwycenia, jeśli zważyć, że empiriokrytycyzm wywoływał skrajne oceny. Tym, co różni go od innych faz, jest — rzadka w tamtych czasach — obrona stanowiska kantowskiego.

Ideci filozofii naukowej Richarda Avenariusa

Richard Avenarius (właśc. Richard Habermann, 1843—1896) habilitował się w 1876 roku na podstawie rozprawy Philosophie ais Denken der Welt gemass dem Pńnzip des kleinsten Kraftmasses. Prolegomena zu einer Kritik der reinen Etfahrung, która później rozrosła się do fundamentalnego, dwutomowego dzieła zatytułowanego Kritik der reinen Etfahrung (Krytyka czystego doświadczenia, 1888—1890). Tytuł pracy — jak nietrudno się domyślić — nawiązuje do Kanta i jego Krytyki czystego rozumu. Avenariusowi wprost chodziło o to, żeby nawiązać do Kanta. „Oczyszczenie doświadczenia — pisze Gerhard Lehmann — z wszelkich subiektywnych dodatków jest krytyką doświadczenia, a Avenarius określa swoje stanowisko jako empiriokrytycyzm, przy czym chce kontynuować Kanta, »największego krytycznego filozofa«”¹²⁴. Problem w tym, że dzieło Avenariusa nie doprowadziło do kolejnego przewrotu kopernikańskiego. W rzeczywistości Krytyka czystego doświadczenia to zresztą jedyne dzieło, które w dorobku Avenariusa zasługuje na uwagę. Jego główna myśl sprowadza się do przekonania, że „każda nauka w naturalny sposób zmierza do tego, by zaspokoić żywe w umyśle ludzkim pragnienie jedności; każda tedy chce ukonstytuować syntetyczny ogląd własnego obszaru badań w pojęciu ostatecznym i najwyższym”¹²⁵. Opublikowane bowiem rok później dzieło Der menschliche Weltbegńff (1891)¹²⁶ nie przyniosło żadnych nowych myśli, lecz jedynie w sposób bardziej przystępny przedstawił w nim Avenarius główne tezy Kritik der reinen Erfahrung. W ten sposób okazuje się Avenarius myślicielem jednej idei — krytyki doświadczenia filozoficznego.

¹²⁴    G. Lehmann: Geschichte der Philosophie. Bd. 9: Die Philosophie des neunzehnten Jahrhunderts II. Berlin 1953, s. 114.

¹²⁵    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna..., s. 110—111.

¹²⁶    R. A v e n a r i u s: Ludzkie pojęcie świata. Tłum. A. i A. Wiegnerowie. Oprać. A. Waszczenko. Wstęp B. W o ln ie wic z. Warszawa 1969.