7648594628

ą6 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

nie taki układ: Kant — Fichte — Schelling (a następnie Hegel), jest znany z większości podręczników z zakresu historii filozofii. Po drugie — co stanowi konsekwencję pierwszego — Hegel sugeruje bezpośrednie następstwo filozofii Fichtego w stosunku do myśli twórcy filozofii transcendentalnej. Problem ten jest jednak bardziej złożony, gdyż jeszcze pod koniec dziewiętnastego wieku był to pogląd powszechny. Kuno Fischer, historyk filozofii proweniencji heglowskiej, uważał, że filozofowie idealizmu niemieckiego zaliczają się do szkoły kantowskiej²⁰. Ustalona przez Hegla linia rozwojowa filozofii niemieckiej tego okresu przyczyniła się później do nieuwzględniania różnic, jakie w ujęciu problematyki zaznaczały się między Kantem a idealistami niemieckimi. W dodatku, tak przedstawiona linia rozwojowa filozofii idealizmu niemieckiego ma jedną zasadniczą wadę, a mianowicie —jak słusznie zauważył Piotr Dehnel — „rodzi nie zawsze chyba adekwatne poczucie jedności i jednorodności filozoficznego dyskursu przełomu XVIII i XIX wieku”²¹. Tym zaś, na co należy zwrócić szczególną uwagę, jest fakt, że wszyscy ówcześni filozofowie zarzucali sobie wzajemne niezrozumienie swojej myśli. W tym „chórze” Kant gra pierwsze skrzypce, albowiem uznaje w „Erklarung uberFichtes Wissenschaftslehre (1799), że »teoria wiedzy« Fichtego jest zupełnym nieporozumieniem i niezrozumieniem jego własnej filozofii transcendentalnej”²². Trzeba również podkreślić, że źródła wszelkich różnic należy upatrywać w sposobie odczytywania dzieła Kanta. Krytykę czystego rozumu przyjmowano bowiem albo entuzjastycznie, albo krytycznie.

Największym zwolennikiem Kantowskiej filozofii był Karl Leonard Reinhold (1758—1823), autor Bńefe uber die Kantische Philosophie (1786) oraz twórca filozofii elementarnej. Zdaniem Hartmanna, ważne są dwa jego osiągnięcia: po pierwsze, metoda wnioskowania redukcyjnego (wnioskowanie z tego, co uwarunkowane, na warunek; uznawanie racji na podstawie następstwa uznanego za prawdziwe), którą zastosował do uzasadnienia zdolności teoretycznych zdolnościami praktycznymi, po drugie natomiast, uznanie jedności pierwszej zasady za punkt wyjścia systemu, przy czym Reinhold zainteresowany był wyłącznie teoretycznym aspektem filozofii. Znaczenia Reinholda dla

²⁰    „Die deutsche Philosophie nach Kant ist im weitesten Sinne des Worts die Schule Kant*s”. K. Fischer: Geschichte der neuem Philosophie. Bd. 5..., s. IV.

²¹    P. Dehnel: Antynomie rozumu. Z dziejów filozofii niemieckiej XVII i XIX wieku. Wrocław 1998, s. 12.

²²    Ibidem. Podobne relacje dotyczyły Fichtego i Schellinga (w tym wypadku był to sprzeciw Fichtego wobec Naturphilosophie Schellinga) oraz Schellinga i Hegla. Przedmowa do Fenomenologii ducha nazywana bywa niekiedy traktatem o różnicy między systemami obu filozofów.