7648594646

62 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

wątpliwej i koniecznej, z której w konsekwencji możną było wyprowadzać „dedukcyjnie" tezy pochodne. Rolę takiej tezy wyjściowej jego systemu odgrywało twierdzenie Ja jestem. Fichte utrzymuje z całym przekonaniem, że filozofia musi się zaczynać od Ja, gdyż jedynie Ja — jako treść świadomości (samowiedza) — dane jest sobie bezpośrednio. Jego zdaniem, Ja to jedyny podmiot, który może stać się dla siebie samego przedmiotem poznania w rezultacie uświadomienia sobie siebie w trakcie trwania owego aktu. Warto zauważyć, że do tego elementu filozofii Fichtego nawiąże później Heinrich Rickert, a za nim Heidegger w swej koncepcji Dasein. Dla Fichtego Ja—jako świadome siebie, jednocześnie jako podmiot i przedmiot, jako dane sobie bezpośrednio — jest w punkcie wyjścia systemu filozoficznego faktem niewątpliwym, a zarazem stanowi konieczną tezę pierwotną całej teorii wiedzy, którą da się z niego rozwinąć. Akcentując, że ów akt ma charakter aktu pierwotnego, źródłowego, nawiązuje zarazem Fichte do idei Kartezjańskie-go cogito. Istnienie rzeczywistości zewnętrznej, znajdującej się poza Ja, ulega zawieszeniu i dlatego Ja musi niejako „zrodzić" z siebie świat. W tym znaczeniu podmiot transcendentalny jest podmiotem absolutnym; poza nim nic nie istnieje, nie ma żadnej realności, żadnego bytu, który nie byłby bezpośrednio uświadamiany jako treść doświadczenia Ja i egzystujący w ramach tego doświadczenia. Tu ujawnia się kolejna ważna różnica między Fichtem a Kantem. Kant wstrzymywał się od sądów ontologicznych, ponieważ interesowała go wiedza o rzeczywistości. Tym samym nie wypowiadał się odnośnie do samej natury świadomości jako takiej i — co istotne dla idealizmu — dopuszczał istnienie świata rzeczy samych w sobie. Natomiast Fichte odrzucił pojęcie rzeczy samej w sobie, w związku z czym pierwotnie, jako bezpośrednia samowiedza i punkt wyjścia filozofii teoretycznej, istnieje wedle niego tylko Ja. Hegel w słynnym dziele dotyczącym różnicy systemów Fichtego i Schellinga zanotował: „Podstawą systemu Fichtego jest ogląd intelektualny, czyste myślenie samo o sobie, czysta samoświadomość »Ja = Ja, Ja jestem*; absolut jest podmiotem-przedmiotem, a Ja tą identycznością podmiotu i przedmiotu"²⁶. Znaczenie oglądu intelektualnego okazuje się jeszcze ważniejsze wówczas, gdy przyjrzeć się dokładniej temu, co później napisał Emil Łask. W swej rozprawie chodzi o konstrukcję teoretyczną. Zob. J.G. Fichte: O pojęciu Teorii Wiedzy. Tłum. M.J. Siemek. W: J.G. Fichte: Teoria Wiedzy. Wybór pism.... s. 20, przypis 19.

²⁶ G.W.F. Hegel: Differenz des Fichłeschen und Schellingschen System der Philo-sophie. Hrsg. von S. Dietzsch. Berlin 1981, s. 81 (por. G.W.F. Hegel: Prezentacja systemu Fichtego. Tłum. J. Krakowski. „Nowa Krytyka” 1992, s. 99). Zob. także J. Krakowski: Differenzschrijt — zwrot i kontynuacja w jHozojii Hegla. W: Idem: Między Kantem a Goethem. Eseje o wczesnej jilozofii Hegla. Wrocław 1994, s. 60—72.