9003499626

III. PROBLEM PODMIOTU

Tradycyjne pojęcie podmiotu, jakie ukształtowało się w trakcie rozwoju filozofii i metafizyki, okazuje się w filozofii hermeneutycznej dyskusyjne. Omawiani tu filozofowie z jednej strony krytykują pojęcie podmiotu, wskazując na jego nieadekwatne i ograniczające ujęcia w dotychczasowych koncepcjach metafizycznych, z drugiej, proponują kwestię podmiotu, czy raczej - bardziej ogólnie - człowieka, gdyż już samo pojęcie „podmiot” jest dla hermeneutyki zbyt obciążone metafizycznie, ująć w innej, językowej i dziejowej perspektywie. Krytyka pojęcia podmiotu, najogólniej mówiąc zasadza się na założeniu, iż pojęcie to jest produktem historycznie ukształtowanej tradycji metafizycznej, która doprowadziła w swych rozbudowanych spekulacjach do radykalnego oddzielania ludzkiego bytu (podmiotu) od reszty bytu (przedmiotu). Samo pojęcie podmiotu, będąc produktem tej tradycji, zostaje w tekstach filozofów hermeneutycznych poddane różnorakiej krytyce.

Już w tekstach Diltheya możemy znaleźć elementy krytyki podmiotu jako odizolowanej od świata monady. Zwraca on uwagę na to, że poznanie i rozumienie nie jest czynnością odizolowanej od świata jednostki, lecz jest wtórne w stosunku do ludzkiej działalności praktycznej, do ludzkiego „bycia w świecie”. Elementem pierwotnym jest wola napotykająca opór stawiany przez rzeczywistość a dopiero na tej pierwotnej relacji nadbudowuje się relacja pojęciowa i teoretyzująca. W późniejszych pismach Diltheya pojęcie życia ulega pewnej transformacji, którą można by określić jako przejście od perspektywy „Ja” do perspektywy „My”. „Życie” nie wiąże się już tylko z indywidualnym subiektywnym „wnętrzem”, lecz z perspektywą ponadindywidualną, z przestrzenią społeczną, ze „splotem przekraczających subiektywność intersubiektywnych relacji między poszczę-

178

górnymi indywiduami .

Natomiast jeśli chodzi o Heideggera i jego następców, to można, jak się zdaje, dostrzec trzy źródła owej krytyki.

Po pierwsze, krytyka podmiotu pojętego jako cogito jest naturalną konsekwencją onto-logii fundamentalnej, gdzie rozróżnienie: podmiot - przedmiot zostaje uznane za abstrakcję, nadbudowaną na prestrukturze rozumienia. Podstawową kategorią w Byciu i czasie staje się Dasein i jego bycie-w-świecie.

178

A. Przyłębski: Hermeneutyczny zwrot filozofii. Poznań 2005, s. 112.

65