8960329765

II. TWÓRCZOŚĆ W JĘZYKU POLSKIM

I. POEZJA RELIGIJNA

1. PIEŚŃ NASZYCH OJCÓW - BOGURODZICA

PRZEKAZ Aa Transliteracja

Bogv rodzicza dzewicza bogem Jlawena maria U twego jyna gojpodzina matko Jwolena maria Sijzczi nam Jpwczi nam Kyrieleyjon Twego dzela krzcziczela bojzicze U/liJz glo.fi naplen mifli czlowecze Slifz modlitwo yofz nofimi A dacz raczi gegofz projimi a nafwecze zbozni pobith pofziwocze rajki przebith kyrieleyjon.

Transkrypcja

Bogu rodzica^{1 2} dziewica, Bogiem sławiena³ Maryja,

U twego Syna⁴ Gospodzina⁵ matko zwolena, Mary ja! Zyszczy nam⁶. spu<ś>ci nam⁷.

Kyrieleison⁸.

Twego dzieła Krzciciela⁹, bożycze¹⁰,

Usłysz głosy, nape/ń myśli^{11 12} człowiecze.

Słysz" modlitwę, jąż nosimy¹³,

A dać raczy¹³, jegoż¹⁴ prosimy:

1

BOGURODZICA - Przekaz Aa.

Najstarszy zapis dwóch pierwotnych zwrotek pieśni wraz z nutami zachował się na tylnej wyklejce oprawy rękopisu łacińskich kazań niedzielnych Macieja z Grochowa, wikariusza w Kcyni (k. Gniezna). Przekaz ten, zwany kcyńskim, powstał po 1408 r.: obecnie znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie (rkps nr 1619). W zamieszczonym tutaj komentarzu filologicznym wykony stano m.in. prace: R. Mazurkiewicz, Z. Wanicowa, Dlaczego „Bogurodzicą" śpiewano w liturgicznym okresie Bożego Narodzenia?, „Pamiętnik Literacki" 2005, z 2; Z. Wanicow a, Wokół rozumienia I. zwrotki „ Bogurodzicy ", „Język Polski” 2005, z. 2.

2

   Bogu rodzica - staropolska przy dawka celownikowa Bogu (rodzica), zastąpiona w późniejszej polszczyźnie dopełniaczem: Boga (rodzica). Leksem rodzica w znaczeniu ‘rodzicielka’ odnosi się w staropolszczyźnie wy łącznie do Matki Bożej. W uświęconym przez tradycję tytule pieśni (incipicie) zachowujemy pisownię łączną {Bogurodzica), jakkolw iek z historycznego punktu w idzenia Bogu rodzica nie jest zrostem, lecz zw iązkiem syntakty cznym.

3

   Bogiem sławiena - czczona ze w zględu na Boga. którego (któremu) jest rodzicą. Bogiem - staropolski narzędnik wyrażający przyczynę (por. lac. ablativus causae).

4

   u twego Syna... matko zwolena - funkcja u niejasna; być może u wskazuje sprawcę, czyli ‘przez twego Syna... matko wybrana'.

5

   Gospodzina - Pana (w odniesieniu do Boga).

6

   zyszczy nam - pozy skaj nam (dla nas); być może zapis należy rektyfikować do postaci: zyszcz ji nam - pozyskaj go (syna) nam (dla nas).

7

   spuści nam - spuść nam; być może zapis należy rektyfikować do postaci: spuść ji nam - spuść go (syna) nam (dla nas), w znaczeniu: ‘daj, przekaż go nam’.

8

   Kyrieleison (gr.) - Panie, zmiłuj się.

9

   twego dzieła Krzciciela - dla (ze w zględu na) twego Chrzciciela (św. Jana Chrzciciela).

10

   boZycze - synu Boga (wolacz od boźyc - ‘syn Boga').

11

   napełń myśli - spełnij zamysły, pragnienia.

12

" słysz - wysłuchaj.

13

jąż nosimy - którą zanosimy.