Zygmunt Krasiński Nie boska komedia
"Nie-boska komedia" napisana została w 1833 r., wydana w 1835. Autor nawiązuje do "Boskiej komedii" Dantego, ukazującej boski porządek świata. Krasiński opisuje destrukcję owego porządku. Jest to dramat wieloznaczny, wielotematyczny, choć wszystkie aspekty znaczeniowe łączy zasadnicza idea - ukazanie destrukcji świata boskiego. Występują trzy wątki - poetycki, rodzinny, historiozoficzny. Część pierwsza traktuje o dramacie poety, który głosi szlachetne, wzniosłe, piękne idee, a za drugiej strony w żadnej mierze tych idei nie potwierdza. Wstęp rozpoczyna się pochwałą poezji (ironicznym), kończy się potępieniem poety romantycznego. Krasiński mówi o moralnej odpowiedzialności za słowo - głoszone rzeczy należy potwierdzać we własnym życiu. Krasiński potępia poetów i samego siebie za miłość do własnych dzieł, a nie ludzi. To potępienie poezji wypływa z faktu, iż romantycy często odrzucali poezję słowa, przekładali nad nią poezję życia. Artysta ze sztuki czyni źródło przyjemności, zamiast czynić z niej źródło moralnego podniesienia życia. Wyróżnia dwa rodzaje poetów - fałszywych - to ci, którzy usiłują stylizować życie według literatury i układają je podług literackich wzorców oraz poetów prawdziwych - obdarzonych darem prorokowania. W dramacie Krasińskiego fałszywym poetą jest Hrabia Henryk - życie swoje próbował budować według zewnętrznych wzorców i odebrał w ten sposób sobie zdolność autentycznego przeżywania życia. Poetą prawdziwym jest Orć - błogosławiony poeta. W momencie chrztu matka zwróciła się do Boga, by jej syn był poetą. By być prawdziwym poetą trzeba cierpieć, z niego bierze się moc twórcza - dziecko dotknięte jest ślepotą. Konstrukcja ma znaczenie symboliczne - Orć traci wzrok fizyczny, zyskuje duchowy - dar prorokowania. Część pierwsza i druga są poświęcone problemom życia rodzinnego i sytuacji egzystencjalnej człowieka - bohaterem dramatu jest mąż. Prawdziwą przestrzenią dramatu jest dusza głównego bohatera. Część pierwszą rozpoczyna kwestia Anioła Stróża - objawia powołanie jakie otrzymał hrabia Henryk - ma być mężem i ojcem. Miarą człowieka jest zdolność kochania innych. Na samym wstępie Krasiński sugeruje, że jego utwór będzie mówił o braku serca, miłości. Anioł Stróż objawia, że jeśli Henryk dotrzyma przysięgi małżeńskiej to będzie zbawiony. Jednak hrabia traktuje małżeństwo jako poniżenie. Moce zła nie pozostają spokojne - chór złych duchów zsyła na hrabiego trzy pokusy - dziewicę, symbolizującą romantyczną absolutyzację miłości, sławę, symbolizującą romantyczną pogardę wobec ludzi i wizję Edenu. Dziewica ukazuje się bohaterowi jako wymarzona, romantyczna kochanka, w zjawie widzi piękną kobietę - w ten sposób autor wyraża popularny pogląd, że piękność kobiety jest złudna, ukrywa się w niej szpetota. Żona Henryka jako kobieta prosta widzi zjawę normalnie, sytuacja ta doprowadza ją do obłędu. Hrabia, znudzony życiem małżeńskim zaniedbuje małżonkę i ona, Maria, doświadcza ciężkiej choroby obłędu - trafia do szpitala wariatów. Rodzi jeszcze dziecko i chrzci je. Bardzo istotną rolę odgrywa moment pobytu żony w szpitalu - widzenia apokaliptyczne są zapowiedzią wydarzeń z 3 i 4 części dramatu. Najbardziej przejmująco przedstawione jest odrzucenie przez Chrystusa krzyża zbawienia. Hrabia zostaje wezwany do nawrócenia przez Anioła Stróża. Henryk jest romantykiem, chce oddać się służbie sławy. Odrzuca koncepcję życia sielskiego. W kolejnej części dramatu zobaczymy Henryka w okopach Świętej Trójcy - pojęcie XIX w., komentujące postawę Kościoła wobec agresji laicyzacyjnej. Od tej postawy odstąpił dopiero na soborze watykańskim drugim. Hrabia idzie więc bronić tradycji, przeszłości. Staje się przywódcą obozu arystokracji - rodu i pieniądza. Hrabia w przebraniu zwiedza obóz rewolucjonistów, widzi tam wywodzący się z plebsu motłoch, ludzi biednych, głodnych, mieszczan, przechrztów. Obecność tych ostatnich może mieć swa źródła historyczno - kulturowe - spisek Żydów przeciwko chrześcijaństwu lub pogląd, iż Żydzi u kresu dziejów przejdą na chrześcijaństwo. Zbiorowość ta pozbawiona jest poczucia sensu wydarzeń politycznych, świadomości społecznej. Świadomym przywódcą rewolucji jest Pankracy - on jeden rozumie wydarzenia polityczne. Rewolucja ma swego kapłana, wprowadza nową religię - nawiązuje ona do obrzędów pogańskich i satanistycznych. Istotą owych obrzędów jest bluźniercze praktykowanie orgiastycznego erotyzmu. Pod koniec części III mamy dyskusję - Hrabiego odwiedza Pankracy i pragnie założyć skansen dla arystokracji, gdzie żył by tylko Hrabia. Dyskusja traktuje o roli arystokracji w historii, a także o rewolucji. Henryk przypomina o chlubnych elementach arystokratycznej tradycji - o jej rycerskich korzeniach, o roli cywilizacyjnej, o opiece jaką otacza arystokracja ludzi biednych - zniszczenie arystokracji to zniszczenie kultury i tradycji. Część IV - działalność Hrabiego jako przywódcy arystokracji, która lęka się walki i gotowa jest się wyrzec wolności dla ocalenia życia. Za opór Hrabiego przeklinają go, robi to nawet wierny sługa Jakub. Chór głosów objawia hrabiemu wyrok wiekuistego potępienia. Po śmierci syna Hrabia popełnia samobójstwo - skacze w przepaść z krzykiem "Poezjo, bądź mi przeklęta". Wartości jakimi kierował się Hrabia ukształtowała poezja romantyczna - przywiodła go do zguby, dlatego bohater ją przeklina. Dramat zamyka obraz Pankracego spoglądającego na gruzy świata. Myśli o budowie nowej rzeczywistości, o odkupieniu dzieła zniszczenia przez dzieło tworzenia. Ginie jednak w chwili triumfu, porażony wizją Chrystusa. W utworze Krasiński przedstawił historię jako nie - boskie dzieło ludzi. Światem winna rządzić miłość, a rządzi nienawiść. Autor ukazuje skutki braku miłości w świecie tworzonym przez człowieka. Ukazał także konsekwencje braku miłości w życiu rodzinnym. Sens świata przywrócić może jedynie Bóg. Opatrzność jest jedynym prawdziwym twórcą dziejów - człowiek wnosi destrukcję. Tylko triumf Boga może przywrócić właściwy cel życia, doprowadzić do zwycięstwa miłości nad złem. Autor pokazuje, iż arystokracja i lud walczące ze sobą reprezentują racje cząstkowe. Jedyną prawdziwą racją jest racja miłości.