Prawa człowieka

1.Co jest treścią pojęcia i cechą wyróżniającą prawa człowieka?

Prawem człowieka, jest uprawnienie przysługujące każdemu człowiekowi z tej tylko racji, że jest człowiekiem. Jest ono niezbywalne nikt nie może go człowiekowi odebrać i nikt nie może się go zrzec. Wszyscy mają je w równym stopniu. Państwo powinno uznawać to prawo i ochraniać tak aby nikt go nie naruszył. Źródłem tego prawa jest przyrodzona człowiekowi godność. Tymi cechami różni się prawo człowieka od innych praw takie prawo danego państwa czy prawo międzynarodowe przyznaje człowiekowi czy ludzkim zbiorowością. są to prawa oraz wolności , które przysługują każdemu człowiekowi (bez względu na rasę, kolor skóry, wyznanie, poglądy, płeć, język, narodowość, pochodzenie społeczne etc.). Prawa te wynikają z godności człowieka i są niezbywalne (nawet dobrowolnie), istnieją niezależnie od władzy - są nienaruszalne, czyli nie mogą być przez nią regulowane. Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej jest uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie. Prawa te nazywane są także "absolutną koncepcją praw człowieka", istnieje też druga koncepcja mówiąca, że prawa człowieka są relatywne, jest ona nazywana także prawami obywatela.

2.Na czym polega różnica między wertykalnym i horyzontalnym działaniem praw człowieka?

Prawa człowieka regulują stosunki między jednostką a państwem, jego organami i funkcjonariuszami sprawującymi władzę na różnych szczeblach.” Jest to tzw. wertykalne, czyli pionowe działanie tych praw. W tym miejscu powstaje pytanie o horyzontalne, czyli poziome działanie praw człowieka - czy prawa człowieka miałyby również bezpośrednie zastosowanie w stosunkach między ludźmi? Otóż koncepcja horyzontalnego działania praw człowieka jest uznana i przyjęta w wielu krajach zachodnich. W polskim orzecznictwie nie znalazła jednak większego odzwierciedlenia

3.Co składa się na system gwarancji praw i wolności człowieka?

GWARANCJE PRAW CZŁOWIEKA:

• całokształt środków prawnych służących do ich realizacji

• gwarancje materialne

• zespół środków charakterystycznych dla danego systemu społecznego, których zadaniem jest zapewnienie realizacji praw

• świadomość prawna społeczeństwa

• tradycje polityczne

• kultura polityczna

• rozwój gospodarczy

• możliwości finansowe państwa

• stan oświaty

• gwarancje formalne

• zespół środków prawnych i instytucjonalnych, stworzonych przez państwo w celu zapewnienia realizacji praw

• sądownictwo powszechne

• sądownictwo administracyjne

• kontrola konstytucyjności ustaw

• instytucja ombudsmana

• prawa polityczne

• zasada niezawisłości sędziowskiej

• zasada podziału władzy

GENERACJE PRAW CZŁOWIEKA:

• prawa wolnościowe (polityczne i obywatelskie)

• prawa fundamentalne

• wykształciły się najwcześniej

• nabyte z chwilą urodzenia

• jednostka nie może być ich pozbawiona

• są podstawą, bez nich nie ma dalszych praw

• prawo do pokoju

• prawo do rozwoju

• prawo do środowiska naturalnego

• prawo do komunikowania się

• prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości

• prawo do pomocy humanitarnej

• prawa równościowe (ekonomiczne, społeczne i kulturowe)

• włączone od 1961

• prawo do nauki

• ochrona własności

• Europejska Karta Społeczna

• prawa kolektywne, solidarności ogólnoludzkiej

• koncepcja teoretyczna

• prawa narodów wobec wspólnoty międzynarodowej

• prawa człowieka traktowane są jako prawa każdej jednostki wziętej z osobna

• prawo do zrównoważonego rozwoju

• po raz pierwszy - Afrykańska Karta Praw Ludów i Człowieka - 1981

4.Jakie prawa zalicza się zwykle do grupy praw człowieka pierwszej generacji?

Prawa człowieka pierwszej generacji to prawa i wolności osobiste oraz polityczne. Należą do nich w szczególności: prawo do życia, nietykalność osobista, prawo oporu przeciwko bezprawnej przemocy, nienaruszalność mieszkania, tajemnica korespondencji, prawo do przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania; czynne i bierne prawo wyborcze, wolność wyrażania opini, wolność wyznania, wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń i wieców.

5.Jakie prawa zalicza się zwykle do grupy praw człowieka drugiej generacji?

Prawa człowieka drugiej generacji to prawa ekonomiczne i socialne. Są to przedewszystkim: prawo do pracy, prawo do równej płacy za równą pracę, prawo do wypoczynku, prawo do strajku, prawo do zasiłku dla bezrobotnych, ochrona pracy kobiet i dzieci, prawo do renty inwalidzkiej.

6.Jakie prawa zalicza się zwykle do grupy praw człowieka trzeciej generacji?

Mimo kompleksowości obszarów ochrony praw człowieka przyjętych przez Pakty, w latach 70-ch uznano, że postęp cywilizacyjny niejako wymusza konieczność odpowiedzi na nowe wyzwania. Przedmiotem dyskusji stała się tzw. trzecia generacja praw człowieka, związana ze wzrastającą współzależnością państw w procesach postępującej globalizacji świata. Zalicza się do niej: prawo do pokoju, prawo do rozwoju, prawo do bezpiecznego środowiska, prawo do korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości. Prawa trzeciej generacji mogą być urzeczywistniane stopniowo i jedynie wspólnym wysiłkiem społeczności międzynarodowej. Są to prawa indywidualne, ale zarazem kolektywne. Narody Zjednoczone potwierdziły istnienie tych praw człowieka w różnych rezolucjach i deklaracjach.

Prawo do pokoju

Pośród celów Organizacji Narodów Zjednoczonych, nakreślonych w  artykule 1 Karty zachęcanie do poszanowania oraz promowanie praw człowieka i podstawowych wolności stoi w jednym szeregu z utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, rozwojem przyjacielskich stosunków między narodami, opartych na równouprawnieniu oraz samostanowieniu narodów oraz działaniem na rzecz międzynarodowej współpracy w rozwiązywaniu międzynarodowych problemów ekonomicznych, społecznych, kulturalnych i humanitarnych. Koncepcja ta stanowić powinna tło dla wszelkich rozważań nad prawami człowieka. Komitet Praw Człowieka, utworzony na podstawie Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, we wszystkich swoich działaniach podkreśla wagę współistnienia wszystkich praw człowieka, w szczególności prawa do życia oraz zapobiegania wojnie. Komitet wyraża przekonanie, że: "...wojna oraz inne akty masowej przemocy są plagą ludzkości oraz zabierają każdego roku tysiące niewinnych ludzkich istnień." Komitet dalej zauważa, że: "Każdy wysiłek, który podejmują członkowie ONZ w celu odwrócenia niebezpieczeństwa wojny, szczególnie nuklearnej zagłady, oraz wzmocnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa powinien zagwarantować prawo do życia".

Jednocześnie, jak określa sformułowana w 1992 roku przez Sekretarza Generalnego Agenda dla Pokoju, relacje pomiędzy prawami człowieka a pokojem są wielowymiarowe. Pokój jest istotnym warunkiem wstępnym dla realizacji idei praw człowieka i podstawowych wolności. Ilekroć pokojowe relacje między ludźmi, grupami osób i narodami są zagrożone, prawa człowieka także znajdują się w niebezpieczeństwie. Wojny oraz konflikty zbrojne powodują jawne pogwałcenia praw człowieka. Z drugiej strony, w pewnych okolicznościach, działania na rzecz praw człowieka mogą wprowadzać perturbacje do pokojowych stosunków. Wiele walk wyzwoleńczych jest walkami o prawa człowieka, do czego odwołuje się preambuła Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka:

Zważywszy, że istotne jest, aby prawa człowieka były chronione przez przepisy prawa, tak aby człowiek nie musiał - doprowadzony do ostateczności - uciekać się do buntu przeciw tyranii i uciskowi.

Dlatego też, żaden pokój nie może być utrzymany bez sprawiedliwości, równości i bez poszanowania praw człowieka.

Prawo do pokoju Zgromadzenie Ogólne po raz pierwszy proklamowało w 1978 roku, w Deklaracji o przygotowaniu społeczeństw do życia w pokoju. Deklaracja stanowi, że pokój między narodami jest podstawowym dobrem ludzkości i niezbędnym warunkiem rozwoju. Dokument potwierdza, że wojna napastnicza jest zbrodnią przeciwko pokojowi i jest zakazana przez prawo międzynarodowe. Wzywa państwa do zaniechania podsycania uprzedzeń wobec innych narodów. 12 listopada 1984 roku, Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Deklarację o prawie ludów do pokoju, które przypomina, że fundamentalnym zadaniem stojącym przed ONZ jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Deklaracja apeluje do wszystkich państw i organizacji międzynarodowych, aby wszelkimi sposobami przyczyniały się do realizacji prawa ludów do pokoju.

Prawo do rozwoju

Artykuł 55 Karty Narodów Zjednoczonych wymienia szczegółowo obszary międzynarodowej współpracy gospodarczej oraz społecznej, które na podstawie artykułu 56 Karty, wymagają wspólnych oraz samodzielnych działań podejmowanych przez członków Organizacji. Owa współpraca obejmuje:

a)Podnoszenie stopy życiowej, pełnego zatrudnienia oraz dbanie o warunki postępu i rozwoju gospodarczego i społecznego;
b)Rozwiązywanie międzynarodowych problemów gospodarczych, społecznych, zdrowia publicznego i pokrewnych, jak również międzynarodową współpracę na polu kulturalnym i wychowawczym;
c)Powszechne poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie.

Przez lata członkowie Narodów Zjednoczonych szukali odniesienia praw człowieka do globalnych kwestii, nie ustawali w wysiłkach zmierzających do znalezienia rozwiązań dotyczących milionów ludzi pozbawionych praw, wywłaszczonych, dyskryminowanych i żyjących w ubóstwie. Podejście, które znalazło swoje odzwierciedlenie w przyjętej na pierwszej Światowej Konferencji Praw Człowieka Proklamacji Teherańskiej (1968 r.) oraz wielu innych późniejszych dokumentach jest także znane jako podejście strukturalne. Pogląd ten proponuje:

• uwzględnianie praw człowieka przy tworzeniu podstawowych światowych wzorców;

• zidentyfikowanie źródeł naruszeń praw człowieka;

• ocenę przestrzegania praw człowieka w świetle konkretnych przepisów i sytuacji;

• rozpoznawanie różnorodności systemów politycznych i społecznych, kulturalnej i religijnej wielości oraz różnych poziomów rozwoju.

Podejście strukturalne do praw człowieka jest także jasno wyrażone w Deklaracji o prawie do rozwoju, przyjętej w 1986 roku. Dokument ten podkreśla wagę jednostki ludzkiej w procesie jej rozwoju, stanowiąc duży wkład do pojęciowego ogniwa między prawami człowieka a rozwojem. Deklaracja może również służyć jako przewodnik dla tworzenia narodowych i międzynarodowych polityk. Może być instrumentem:

• uwzględniania praw człowieka w procesie rozwoju;

• uznania znaczenia czynnika ludzkiego w wysiłkach na rzecz rozwoju;

• dostarczania politycznej, prawnej, społecznej i moralnej oraz racjonalnej podstawy dla współpracy rozwojowej;

• dialogu praw człowieka pomiędzy państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się.

Stworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju dużej części społeczności międzynarodowej wymaga między innymi likwidacji naruszeń praw człowieka będących wynikiem kolonializmu, neokolonializmu czy dyskryminacji rasowej. Z drugiej strony, prawo do rozwoju jest niezbywalnym prawem człowieka. Państwa zostały zobowiązane do prowadzenia wybranymi przez siebie metodami polityki rozwoju narodowego, mającej na uwadze stały wzrost dobrobytu społeczeństwa i wszystkich jednostek; wzrost oparty na sprawiedliwym podziale korzyści.

Zarówno Deklaracja Wiedeńska, jak i Program Działań, przyjęte na Światowej Konferencji Praw Człowieka w Wiedniu, stanowią, że rozwój ułatwia korzystanie ze wszystkich praw człowieka. Natomiast nie można powoływać się na brak rozwoju i tym samym usprawiedliwiać naruszanie praw człowieka. Bowiem uniwersalna natura tych praw jest poza wszelką dyskusją.

Prawo do środowiska

Narody Zjednoczone nie przyjęły dotychczas żadnego dokumentu o prawie człowieka do czystego i ekologicznie zrównoważonego środowiska. Zagadnienie ochrony środowiska naturalnego było przedmiotem obrad pierwszej światowej konferencji poświęconej środowisku człowieka, która odbyła się w Sztokholmie w 1972 roku. Przyjęta przez jej uczestników Deklaracja wyróżnia dwa aspekty środowiska człowieka: środowisko naturalne i środowisko stworzone przez człowieka. Człowiek ma prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku, którego jakość pozwala na życie z godnością i w dobrobycie. Ludzie mają również obowiązek chronić środowisko dla przyszłych pokoleń.

W Deklaracji o środowisku i rozwoju, przyjętej na światowej konferencji w Rio de Janeiro w 1992 roku, zwrócono uwagę na konieczność uwzględniania środowiska w planowaniu rozwoju i wzrostu gospodarczego. Program zróżnicowanych działań zawarto w tzw. Agendzie 21, będącej dla społeczności międzynarodowej swego rodzaju drogowskazem do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju (sustainable development). Nad jego realizacją czuwa między innymi powołany do życia w 1972 roku Program NZ ds. Środowiska (UNEP - United Nations Environmental Programme).

Prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości

Pojęcie wspólnego dziedzictwa ludzkości zostało sformułowane w toku prac nad konwencją prawa morza. Pojęciem tym określono dno mórz i oceanów leżące poza granicami jurysdykcji terytorialnej państw i to, co znajduje się pod tym dnem. Wszelkie prawa do zasobów tego obszaru przysługują całej ludzkości, w imieniu której występuje Organizacja Dna Morskiego. Obszar ten może być wykorzystywany jedynie w celach pokojowych. Za wspólne dziedzictwo ludzkości nie zostały dotychczas uznane Antarktyka i przestrzeń kosmiczna.

W 1972 roku UNESCO przyjęło Konwencję dotyczącą ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage). Państwa - strony Konwencji mają obowiązek zapewnić ochronę i konserwację dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, położonego na ich terytorium oraz udostępnić je dla obecnych i przyszłych pokoleń. Państwa mogą zgłaszać do powołanego na mocy Konwencji Komitetu Dziedzictwa Światowego obiekty znajdujące się na ich terytorium, które można zakwalifikować jako wspomniane światowe dziedzictwo. Komitet publikuje listę takich obiektów, a także sporządza rejestr zagrożonego dziedzictwa światowego. Pomocy w jego zachowaniu udziela UNESCO.

7.Jakie są różnice między prawami i wolnościami człowieka?

Przez wolność należy rozumieć możność postępowania według własnej woli zainteresowanej osoby a wiec i możność wyboru różnego postępowania. Konstytucje gwarantują każdemu wolność robienia tego, co mu się podoba o ile nie działa wbrew prawu. Państwo zobowiązane jest do ochrony wolności w zakresie nieobutym ograniczeniami. Niektórzy autorzy widząc różnice pomiędzy prawami i wolnościami obywatelskimi dzielą te ostatnie na wolności: osobiste i polityczne, w zależności czy chodzi o sferę życia prywatnego czy publicznego. Stosunkowo często utożsamia się pojecie praw i wolności konstytucyjnych z prawami i wolnościami podstawowymi. W tym ujęciu w konstytucji zamieszczone są te prawa i wolności które w przekonaniu ustrojodawcy dotyczą najbardziej istotnych interesów obywateli i państwa.

8.Jakie różnice w obowiązkach państwa wiążą się z wolnościami i prawami człowieka?

Państwo obowiązane jest zgodnie z rozdziałem II Konstytucji RP:

• Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

• Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.

• Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

• Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

• Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

• Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

• Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji.

• Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

9.Na czym polega przełom oświeceniowej koncepcji praw człowieka?

Teorię prawa natury i umowy społecznej przejęło i rozwinęło oświecenie, głównie we Francji. Najpierw uczynił to Monteskiusz, który sformułował zasadę podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą (niezależność sądów jest koniecznym warunkiem przestrzegania praw jednostki), a w dziele O duchu praw z 1748 roku, położył nacisk na współzależność między wolnością a praworządnością. Kwintesencję całego tego nurtu stanowi Umowa społeczna z 1762 roku Jana Jakuba Rousseau, który pojmuje umowę społeczną, jako podstawę wolności i równości, przy czym równość jest przezeń uważana za warunek wolności. Celem umowy jest, jak u jego poprzedników, tworzenie prawa pozytywnego oraz gwarantowanie wolności i innych praw. Niezbywalna suwerenność ludu ma zabezpieczać prawa jednostki przed nadużyciami ze strony władzy. Pierwotność i nadrzędność prawa naturalnego nad prawem legalnym głosił również niemiecki filozof Immanuel Kant, który utożsamiał właściwie prawo naturalne z moralnością: „Postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, aby stała się prawem powszechnym”. Idea wolności zajmująca centralną pozycję w jego filozofii moralnej miała znajdować swoje odzwierciedlenie w wolności prawnej, do której była uprawniona jednostka ludzka ze względu na swe człowieczeństwo. Poglądy te przygotowały grunt dla radykalnych zmian w rzeczywistości życia społecznego. Jeszcze w końcu XVII wieku doszło do rozszerzenia swobód obywatelskich w Anglii. Powstały tam akty bliżej precyzujące prawa poddanych króla oraz zawierające gwarancje procesowe i wolności osobiste. Do aktów tych należą The Habeas Corpus Act z 1679 roku oraz The Bill of Right z 1689 roku. W drugiej połowie XVIII wieku dochodzi do wielkich rewolucji społecznych: amerykańskiej i francuskiej, które stanowią przełomowy moment w dotychczasowych dziejach praw człowieka, albowiem z rozważań teoretyczno - doktrynalnych stopniowo przeobrażają się w formę realnie istniejącego prawa w wielu krajach przynależących do cywilizacji zachodniej. W epoce oświecenia Polska pozostawała w głównym nurcie postępu w dziedzinie praw człowieka. Konstytucja 3 maja głosiła: „Bezpieczeństwo osobiste i wszelką własność komukolwiek z prawa przynależną, jako prawdziwy społeczności węzeł, jako źrenicę wolności obywatelskiej szanujemy, zabezpieczamy, utwierdzamy.” Wprowadzając, jako „religię narodową panującą” wiarę rzymskokatolicką, konstytucja zapewniała ludziom innych wyznań „pokój, opiekę i wolność”. Ustanawiała także trójpodział władz. Hugo Kołłątaj napisał w Prawie politycznym narodu polskiego z 1790 roku: „Nigdy, niezależnie od epoki, niezależnie od warunków, nie jest dozwolone gwałcić prawa człowieka ani odmawiać mu przywrócenia jego praw. Żaden kraj nie jest godny nazywać się wolnym, jeśli choć jeden człowiek zmuszony jest do niewoli. Żadne ustawodawstwo nie może więc przemilczeć praw człowieka, żadne społeczeństwo nie może poświęcać jednego człowieka dla innych. Rozumowanie, które by to umożliwiło, byłoby objawem strachu bądź niesprawiedliwości.” Począwszy od ostatniej dekady XVIII wieku upowszechniają się w Europie konstytucyjne formy rządów - Polska, Francja.

10.Na czym polegało znaczenie dla realizacji nowoczesnej koncepcji praw człowieka pierwszych aktów konstytucyjnych USA?

Amerykańska Deklaracja Niepodległości z 1776 roku, której ojcem był Thomas Jefferson, uznaje prawa mieszczące się w katalogu praw naturalnych za niezbywalne oraz, że obowiązkiem rządu pochodzącego ze „zgody rządzonych” jest zabezpieczenie tych praw. Deklaracja akceptowała także prawo do oporu, czyli obalenia bądź zmiany władzy (systemu rządów) naruszającej powyższe zasady. Ogromny wpływ na ideę praw człowieka w tym okresie, tak w Ameryce, jak i w Europie, wywarły pisma Thomasa Paine'a, jednego z duchowych przywódców amerykańskiej wojny o niepodległość. W rozprawie Prawa człowieka z 1791/1792 roku Paine rozwinął tezę o istnieniu nierozerwalnego związku między respektowaniem przez rządy niezbywalnych praw człowieka, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych, a pokojem. Warunkiem trwałego pokoju było, jego zdaniem, poszanowanie wolności, równości, godności jednostek oraz niepodległości, a ponadto wolności i prawa narodów do samostanowienia. Thomas Paine podkreślał prawa narodu do zmiany systemu rządów, które nie były już wyrazicielami suwerennej woli narodu.

11.Na czym polegało znaczenie dla realizacji nowoczesnej koncepcji praw człowieka francuskich Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela?

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku - być może najcenniejsza zdobycz Wielkiej Rewolucji Francuskiej - najsilniej wpłynęła na postęp w sferze praw człowieka na kontynencie europejskim. Głosiła między innymi, że: ludzie rodzą się wolni i równi wobec prawa, uznawała wolność, równość, bezpieczeństwo, prawo do oporu za prawa przyrodzone i niezbywalne, określała wolność, jako możność czynienia wszystkiego, co nie szkodzi innym, stwierdzała, że prawo jest wyrazem woli ogółu, a wolny przepływ myśli i poglądów stanowi najcenniejsze prawo człowieka. Jeszcze do dzisiaj w wielu krajach świata prawa zawarte w Deklaracji z roku 1789 stanowią odległy ideał. Ten historyczny dokument był, zdaniem niektórych badaczy, syntezą dotychczasowych idei i koncepcji praw człowieka, a także różnych teorii ustroju państwowego, które miały zapewniać urzeczywistnienie w praktyce tych praw. Od Deklaracji do praktyki upłynęło jednak jeszcze wiele dziesięcioleci.

12.Jakie podstawowe elementy składają się na system ochronny praw i wolności obywatela?

13.Jakie podstawowe elementy składają się na system ochrony praw i wolności człowieka?

W zależności od kryterium geograficznego i liczby podmiotów zaangażowanych w ochronę praw człowieka wyróżnić można następujące systemy ochrony praw człowieka:

• system uniwersalny (ogólnoświatowy) - posiadający największy zasięg i liczbę uczestniczących w nim państw (jest nim system ochrony praw człowieka w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych - największej organizacji międzynarodowej, powstałej w 1945 r. i skupiającej największą liczbę państw na świecie z różnych kontynentów,

• system regionalny (kontynentalny) - ograniczający się swym zasięgiem do jednego kontynentu, skupiając państwa należące do danego regionu (np. Europy, Azji, Ameryki, Afryki),

• system krajowy - to system ochrony praw człowieka, w poszczególnych państwach (m.in. w Polsce). W każdym demokratycznym państwie istnieją przepisy prawne chroniące prawa człowieka (zaczynając od konstytucji jako aktu najwyższego, a kończąc na ustawach i innych aktach prawnych). Na straży przestrzegania praw człowieka stoi sądownictwo, rzecznik praw obywatelskich oraz instytucja kontroli konstytucyjności ustaw.

15. Jakie znaczenie w ujęciu doktrynalnym praw i wolności człowieka ma godność i jak jest ona w tym kontekście rozumiana?

GODNOŚĆ, filoz. nieusuwalna i nie stopniowalna, zasługująca na szacunek własny i innych ludzi wartość człowieczeństwa, przysługująca każdemu człowiekowi bez wyjątku; także cnota jako złoty środek między wadami zarozumialstwa i służalczości (Arystoteles). ZWAŻYWSZY, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata,

16. W jaki sposób w płaszczyźnie doktrynalnej, przebiegają podziały w sprawach dotyczących źródeł praw człowieka i wolności?

Do źródeł praw i wolnosci jedn. zaliczyć należy każdy akt normatywny zawierający przynajmniej jedna normę prawna, której przedmiotem regulacji SA prawa i wolności jedn.

1. Źródła praw dej w prawie miedzynar.

1. umowy międzynarodowe - umowy zawierają normy zobowiązujące państwo - strony do zagwarantowania wszystkim ludziom znajdującym się pod ich jurysdykcja albo jedynie ich własnym obywatelom określonych praw:

• o charakt. ogólnym ( ogólnoświatowe np. karta NZ, regionalne EKPCz)

• o charat. szczegółowym ( SA to konwencje uchwalane w celu ochrony tylko pewnej kategorii praw jednostki - dzieła się ze względu na zakres terytorialny )

2. zwyczaj miedzyna. - doma on zastosowanie w przypadku spraw dot. państw nie będących stronami umów miedzynar. regulujące prawa jedn. i śluzy do wypełnienia luk regulacjach umów miedzynar. Oraz interpretacji poszczególnych norm. Należą do nich: zakaz ludobójstwa, niewolnictwa, apartheidu, tortur i niehumanitarnego traktowania, pozbawiania innych życia, porywania przeciwników pilot.)

3. zasady ogólne prawa miedzynar uznane przez narody cywilizowane -do tych zasad należą : zasady leżące u podstaw Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodnii ludonojstwa z 1948 r., regulujące przedawnienie roszczeń, nadużywania prawa, naprawienia szkody, uznawania praw nabytych w dobrej wierze

2. Zdodla w prawie ponadnarodowym. 2 Rodzaje :

1. Pierwotne - układy tworzące wspólnoty europejskie i UE, aneksy do nich i traktaty nowelizyjace

2. Wtórne- następujące akty stanowione przez organy wspólnot:

• Rozporządzenia

• Dyrektywy

• Decyzje

3. Zdodla prawa wewnetrz. ( konstytucje i ustawy)

17. Jakie podstawowe ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności człowieka występują standardowo w regulacjach prawnych?

Przesłanki ograniczeń i praw jednostki w RP.

Zasady ogólne, które charakteryzują procedury ograniczenia wolności i praw jednostki. Po pierwsze jakiekolwiek ograniczenia mogą być wprowadzone wyłącznie w drodze ustawy. Rodzaje ograniczeń:

• Osobiste ( podział na mężczyzn i kobiety) przysługują tylko pewnym kategoriom osób

• Systemowe ( zwiane z miejscem regulacji praw i wolności)

• Immanentne - SA to granice wyznaczone przez znaczenie pojęć użytych w normach prawnych dotyczących praw jednostki ( np. wyznanie)

Po drugie, Iz jakiekolwiek ograniczenia jednostki, czyli tej sfery uprawnień, która świadczyć będzie o realnej możliwości wykonywania określonej wolności prawa, nawet wtedy, gdy zostanie ona(ona) ograniczona.

Rodzaje naruszeń immanentnych:

• Prawne

• Faktyczne

Przesłanki ograniczeń:

• Bezpieczeństwo państwa ( zewn. i wen)

• porządek publiczny- pewne wolności i prawa, których nie można ograniczyć, np. art. 233 ust. 1 Kont RP „ ustawa określająca zakres ograniczeń wolności praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowo nie może ograniczać wolności i praw określonych w innych art. ( np. godność człowieka, obywatelstwo, ochr, życia)

• Zdrowie i moralność pul.

• Ochrona środowiska natur.

• Prawa i wolności innych osób

• Dobro wspólne

19. Podaj kilka przykładów sytuacji kolizji w sferze praw i wolności oraz wskaż w jaki sposób ich uniknąć?

Kolizja praw jedn. występuje, gdy w tej samej sytuacji rożne jednostki powołują się dla ochrony swoich interesów na rożne przysługujące im prawa.Chodzi tu głownie o ustalenie ich zakresu i granic. SA rożne sposoby rozstrzygania kolizji :

1. należy przyznać pierwszeństwo w oparciu o rangę ograniczeń praw jednostki w system prawa

2. Powinno się przyznawać pierwsz. prawu mniej ograniczonemu w myśl zasady ”in dubio pro libertate”

nie można przyznawać pierwszeństwa w oparciu o zasadę „in ...”gdyż interes jednej jedn. może ograniczyć wolność drugiej jednostki

20. Co jest charakterystycznego w ujęciu problematyki praw i wolności człowieka w polskiej konstytucji 1997 r.?

1. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. opiera model ochrony praw i wolności człowieka i obywatela na trzech filarach:

• zasadzie godności człowieka jako źródle wolności i praw człowieka i obywatela. Godność jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych;

• zasadzie wolności człowieka, którą utożsamiono z możliwością wyboru postępowania według woli zainteresowanej osoby. Granice wolności wyznacza reguła "każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych". Wolność w sensie pozytywnym oznacza swobodę czynienia tego, czego prawo nie zakazuje, zaś w sensie negatywnym jest tożsama z zakazem zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Tylko tak rozumiana wolność korzysta z ochrony prawa;

• zasadzie równości, która obejmuje równość wszystkich wobec prawa, nakaz równego traktowania wszystkich przez władze publiczne oraz zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Prawa i wolności jednostki nie mają charakteru absolutnego. Ich realizacja przez obywateli często prowadzi do sytuacji konfliktowych. Dlatego Konstytucja formułuje generalną zasadę zezwalającą na ustanawianie ograniczeń w zakresie korzystania z praw i wolności. Ograniczenia te mogą być określone tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo dla ochrony wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą jednak naruszać istoty wolności i praw.

2. Konstytucja kategoryzując prawa i wolności jednostki wyodrębnia:

• prawa i wolności osobiste, np. prawo do ochrony życia, prawo do nietykalności i wolności osobistej, prawo do sądu, prawo do obrony, prawo do ochrony prywatności, wolność sumienia i religii, wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji;

• prawa i wolności polityczne, np. wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, wolność zrzeszania się, prawo dostępu do służby publicznej, czynne i bierne prawo wyborcze oraz prawo udziału w referendum, prawo inicjatywy ustawodawczej w formie inicjatywy ludowej;

• prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne, np. prawo do własności i innych praw majątkowych oraz dziedziczenia, wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, prawo do zabezpieczenia społecznego.

3. Konstytucja określa również podstawowe obowiązki obywateli, do których zalicza: wierność Rzeczypospolitej Polskiej, troskę o dobro wspólne, obronę Ojczyzny, przestrzeganie prawa Rzeczypospolitej Polskiej, ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, dbałość o stan środowiska naturalnego.

21. Jaka jest zawartość treściowa wolności i prawa osobistych w polskiej konstytucji?

prawa osobiste:(zobacz też Art. 38 - 56 Konstytucji RP)
prawo do:

• życia

• rzetelnego sądu (patrz "gwarancje formalne" poniżej)

• decydowania o swoim życiu

• swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania

• nie ujawniania swojego światopoglądu i wyznania

• gwarancji autonomii rodziny

• wychowania dzieci zgodnie ze swoimi poglądami ( uwzględniając prawa dziecka)

• prywatności

22. Jaka jest zawartość treściowa wolności i praw politycznych w konstytucji?

prawa i wolności polityczne:

1. tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa ( zobacz też Art. 57 - 63 Konstytucji RP)

• prawo do obywatelstwa

• możliwość uczestniczenia w życiu publicznym

• czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach

• bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach

• wolność zrzeszania się

• prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji

• prawo do składania wniosków, petycji, skarg

• dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych

• równy dostęp do służby publicznej

23. Jaka jest zawartość treściowa wolności i praw ekonomicznych, kulturalnych w polskiej konstytucji RP?

wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

1. tzw. prawa pozytywne - uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne

prawo do: (zobacz też Art. 68 , 75 Konstytucji RP)

• ochrony zdrowia

• nauki

• pracy

• odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej

• pomocy socjalnej (ogólnie)

2. prawa ekonomiczne: (zobacz też Art. 64 Konstytucji RP)

• prawo do własności

• prawo dziedziczenia

3. prawo solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego chrakteru prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupą społecznym np. prawo narodów do samostanowienia

4. prawa kulturalne: (zobacz też Art. 73 Konstytucji RP)

• wolność twórczości artystycznej

• badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników

• wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

Gwarancje:

1. materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych)

2. formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki)

• prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd

• prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego

• prawo do skargi konstytucyjnej

24. Jakie środki ochrony wolności i praw zapewnia konstytucja RP?

Środki ochrony praw

• skarga konstytucyjna

•  prawo do odszkodowania

• dostęp do sądu

• rola poszczególnych środków ochrony i ich efektywność.

ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW

Art. 77.
1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Art. 78.
Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.

Art. 79.
1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.

Art. 80.
Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Art. 81.
Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 można dochodzić w granicach określonych w ustawie.

25. Jakie są cechy charakterystyczne instytucji rzecznika praw?

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Rzecznikiem Praw Obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. Kadencja Rzecznika Praw Obywatelskich trwa pięć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem Praw Obywatelskich więcej niż przez dwie kadencje. Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 15 lipca 1987r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jednolity: Dz.U.2001 nr14 poz.147)
Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.Rzecznik Praw Obywatelskich: Prof. Dr Andrzej Zoll
Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich: Jerzy Świątkiewicz, Stanisław Trociuk
Dyrektor Biura Rzecznika Praw Obywatelskich: Urszula Szkodzińska

Rzecznik Praw Obywatelskich, zwany dalej "Rzecznikiem", stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela³⁾ Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw⁴⁾ , nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

26. Na czyi wniosek może podjąć działania rzecznik praw obywatelskich w Poslce?

Zgodnie z ustawą o Rzeczniku Praw obywatelskich -Art. 9. Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje:
    1) na wniosek obywateli lub ich organizacji,
    2) na wniosek organów samorządów,
    2a)⁸⁾ na wniosek Rzecznika Praw Dziecka,
    3) z własnej inicjatywy.

27. Jakie instrumenty i kompetencje ma do swojej dyspozycji Rzecznik Praw obywatelskich w Polsce?

Rzecznik zajmuje szczególne miejsce wśród organów państwowych. Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres pięciu lat. W swojej działalności dysponuje niezawisłością, podobną do niezawisłości sędziowskiej, tzn. jest niezależny od innych organów państwowych. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany. Ze swojej działalności Rzecznik zdaje sprawę Sejmowi w corocznych sprawozdaniach, które są następnie podawane do wiadomości publicznej. Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli uzyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności obywatela. Może podjąć działanie zarówno na wniosek, jak i z własnej inicjatywy.
Podejmując sprawę Rzecznik może, zależnie od jej charakteru, wybrać jeden z następujących trybów postępowania:
1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,
2) zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru, prokuratury, kontroli,
3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy. Prowadząc własne postępowanie Rzecznik ma prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień i przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji państwowej, organizacje spółdzielcze, społeczne, zawodowe, samorządowe, osoby prawne itd. Może od sądów, prokuratury i innych organów ścigania żądać informacji o stanie sprawy. Może też zlecać sporządzenie ekspertyz i opinii. Po zbadaniu sprawy, Rzecznik wykorzystuje przyznane mu przez ustawę środki prawne. Może on m. in.:
1) żądać wszczęcia postępowania cywilnego,
2) żądać wszczęcia przez prokuraturę lub innego oskarżyciela publicznego śledztwa lub dochodzenia,
3) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego,
4) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego orzeczenia, w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.
Rzecznikowi służy także prawo zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o uznanie określonego aktu normatywnego lub przepisu za sprzeczny z Konstytucją. Może też formułować i przedstawiać odpowiednim organom inne ogólne opinie i wnioski dotyczące ich działalności, a związane ze sferą praw i wolnościobywatelskich.

28. Jacy oprócz rzecznika praw obywatelskich występują w Polsce?

Rzecznik Praw Dziecka

Rzecznik Praw Pacjenta

Rzecznik Praw Ucznia

Rzecznik Praw Konsumenta

Rzecznik Ubezpieczeniowy

29. Jakie różnice występują między europejskim a amerykańskim systemem kontroli konstytucyjności?

Instytucja kontroli konstytucyjności prawa polega na ocenie zgodności z ustawą zasadniczą norm prawnych oraz, ewentualnie, innych działań podejmowanych przez organy państwowe.
Historycznie wykształciły się dwa systemy kontroli konstytucyjności prawa: kontrola parlamentarna (obecnie w zaniku) i pozaparlamentarna. Współczesne rozwiązania kształtują się wokół dwu podstawowych modeli - amerykańskiego, opartego na anglosaskiej koncepcji stosowania prawa i polegającego na rozpatrywaniu kwestii konstytucyjności przez sądy oraz kontynentalnego, wywodzącego się z europejskiej tradycji podległości sędziego ustawie i polegającego na powierzeniu sprawowania kontroli specjalnie powołanemu w tym celu organowi, najczęściej zwanemu Trybunałem Konstytucyjnym. Model amerykański. Mimo milczenia w tej sprawie Konstytucji USA, w 1803 r. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uznał swą właściwość do kontroli konstytucyjności prawa i przyjął, iż logiczne jest niestosowanie przez sądy ustaw sprzecznych z konstytucją. System amerykański to nic innego jak zdecentralizowany model sądowej kontroli konstytucyjności prawa (judicial review.) Instytucja kontroli konstytucyjności prawa w USA nie ma swoich bezpośrednich podstaw konstytucyjnych, choć w czasie prac nad tą konstytucją pojawiały się głosy postulujące przyznanie takiego prawa sądom powszechnym. Przełomowe znaczenie dla uznania prawa sądów do kontroli konstytucyjności prawa miało orzeczenie z roku 1803 wydane przez sędziego Marshalla w sprawie Marbury vs Madison. Sędzia Marshall stwierdził, opierając się na klauzuli supremacyjnej, że skoro konstytucja jest najwyższym prawem w państwie, a sędziowie są tym prawem związani to mogą oni nie stosować aktów niższego rzędu w sytuacji ich sprzeczności z konstytucją. Warto jednak podkreślić, że klauzula supremacyjna odnosi się jedynie do wyższości prawa federalnego nad stanowym, a nie konstytucji federalnej nad ustawami federalnymi. Ostatecznie jednak dopiero po ponad pięćdziesięciu latach od niniejszego orzeczenia sądowa kontrola konstytucyjności prawa stała się powszechna w USA. O modelu amerykańskim można powiedzieć, że charakteryzują go cztery cechy: uniwersalność, dekoncentracja, konkretność i względność. Uniwersalność kontroli oznacza, że sądy mogą oceniać wszystkie akty normatywne oraz wszelkie działania organów i funkcjonariuszy władzy wykonawczej niezależnie od szczebla struktury państwa w związku z oceną legalności i konstytucyjności w obrębie prawa federalnego, stanowego oraz pomiędzy tymi dwoma systemami. Dekoncentracja kontroli przejawia się w uznaniu prawa wszystkich sądów do oceny zgodności aktu niższego rzędu z aktem stojącym wyżej w hierarchii źródeł prawa, bez względu na rodzaj sądu i jego szczebel (wyjątkiem są tutaj sądy pokoju). Konkretność oznacza, że ocena legalności i konstytucjonalności dokonywana jest w związku z „konkretną” sprawą rozpatrywaną przez sąd. Dla podniesienia w takiej sprawie zarzutu niekonstytucyjności konieczne jest spełnienie czterech przesłanek łącznie: naruszony musi zostać interes osobisty strony, naruszenie to musi dotyczyć interesu prawnego osoby, musi ono mieć charakter realny, a nie potencjalny i wreszcie w przypadku skarżenia rozstrzygnięcia organu, musi ono mieć charakter ostateczny. Ostatnia cecha to względność, czyli fakt, iż uznanie w danej sprawie normy za niekonstytucyjną nie powoduje jej uchylenia, a jedynie jej niezastosowanie w konkretnym przypadku. Podstawą ocena konstytucyjności prawa przez sądy amerykańskie są cztery klauzule: due process of law -niemożność pozbawienia jakiejkolwiek osoby życia, wolności lub własności inaczej niż w drodze właściwego przewodu sądowego, rule of reasonableness - weryfikacja czy ustawodawca zachował rozsądną równowagę pomiędzy interesem ogółu a interesami partykularnymi, klauzula kontraktów - niemożność ustawowego naruszania zobowiązań wynikających z umowy oraz klauzula równości - nakaz jednakowej ochrony obywateli bez względu na rasę.

W systemie amerykańskim istnieją ograniczenia, co do orzekania o niekonstytucyjności prawa. Dotyczą one tzw. „kwestii politycznych”, co wiąże się z unikaniem decydowania o konstytucyjności spraw związanych: z procesem zmiany konstytucji, z różnymi aspektami prowadzenia polityki zagranicznej oraz z zarzutami dotyczącymi gwarancji stanowej, republikańskiej formy rządów. Ponadto Sąd Najwyższy nie rozpatruje zarzutu niekonstytucyjności prawa, w przypadku, gdy nie został on podniesiony przed sądami niższej instancji. Nawiązując do Sądu Najwyższego to jego orzecznictwo ma priorytetowy charakter dla innych sądów, ze względu na jego ogromny autorytet orzeczniczy i często traktowane jest jako mające walor normy prawnej.

30. Jaką rolę w dziedzinie ochrony praw człowieka i obywatela zajmuje trybunał konstytucyjny?

Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Są to cztery dziedziny:

• kontrola norm, w tym rozpatrywanie skarg konstytucyjnych

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

• uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej

Kontrola norm - Podstawowym zadaniem Trybunału jest kontrola normatywnych aktów prawnych: ustaw, umów międzynarodowych oraz innych przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe.

Kontrolę norm dzieli się na kontrolę prewencyjną (określaną też kontrolą a priori) i kontrolę następczą (kontrola a posteriori). Pierwsza, wprowadzona w 1989 roku, ogranicza się do kontroli na podstawie wniosku Prezydenta RP i może się odnosić tylko do ustaw już uchwalonych przez Sejm i Senat i przedstawionych Prezydentowi do podpisu oraz do umów międzynarodowych przedstawionych Prezydentowi do ratyfikacji.

Większe znaczenie ma kontrola następcza. Konstytucyjność aktu normatywnego może zakwestionować niemal każdy organ konstytucyjny państwa - jest to tzw. inicjatywa powszechna. Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko takich aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. W tym przypadku wnioskodawcą może być określona liczba podmiotów: np. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych czy Krajowa Rada Sądownictwa. Kontrola normy prawnej może też być zainicjowana skargą konstytucyjną.

Istnieje też możliwość formułowania tzw. pytań prawnych (jest to tzw. inicjatywa konkretna w odróżnieniu od inicjatywy abstrakcyjnej). Z wnioskiem o rozstrzygnięcie kwestii, czy dany przepis prawny jest zgodny z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami, może zwrócić się każdy sąd jeżeli zależy od tego rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed tym sądem.

Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje w art. 42 trzy kryteria kontroli. Są to:

• treściowa zgodność kontrolowanego aktu normatywnego (jego przepisów) z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

• badanie dochowania trybu wymaganego przepisami prawa dla wydania kontrolowanego aktu normatywnego

• ustalenie, czy organ, który wydał akt normatywny, ma kompetencję do jego wydania (np. istnienie podstawy prawnej wydania aktu podustawowego)

31. Jakie są wymogi formalne wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego?

INFORMACJA O WARUNKACH WNOSZENIA DO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

1. Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Przepis ten określa równocześnie podstawowe warunki rozpoznania takiej skargi przez Trybunał Konstytucyjny. Szczegółowe uregulowania odnoszące się do skargi konstytucyjnej zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070).

2. Skargę konstytucyjną może dla skarżącego sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny.
(Skargę konstytucyjną samodzielnie we własnej sprawie może sporządzić sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych).

3. Jeżeli skarżący, ze względu na sytuację majątkową, nie jest w stanie opłacić kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radcę prawnego, ma prawo zwrócić się do sądu o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu. Wniosek w sprawie o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu należy złożyć do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania skarżącego. W przypadku uwzględnienia tego wniosku, skarżący nie będzie ponosił kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej.

4. Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej.

5. Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny (ustawa, rozporządzenie, zarządzenie itd.). Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania biegu skargom konstytucyjnym kierowanym wyłącznie na określone orzeczenie sądu czy organu administracji. W skardze konstytucyjnej można kwestionować wyłącznie regulację prawną, która była podstawą takiego orzeczenia.

6. W przypadku, gdy zakwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą przed złożeniem skargi konstytucyjnej należy wykazać, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o tym akcie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

7. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji RP, z wyłączeniem spraw określonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez cudzoziemców prawa azylu lub statusu uchodźcy).

8. Trybunał Konstytucyjny może rozpoznawać skargę konstytucyjną wyłącznie wówczas, gdy skarżący wykorzystał już wszystkie, przysługujące mu w ramach postępowania sądowego lub administracyjnego, środki zaskarżenia lub środki odwoławcze.

9. Skargę konstytucyjną należy złożyć do Trybunału Konstytucyjnego, po wyczerpaniu drogi prawnej (zob. pkt 8), w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia (nie wlicza się do tego okresu czasu trwania postępowania o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej - zob. pkt 3). Trybunał Konstytucyjny nie rozpoznaje skarg wniesionych po upływie wymienionego wyżej terminu.

10. Do skargi konstytucyjnej należy dołączyć:

• pełnomocnictwo do sporządzenia skargi konstytucyjnej (w przypadku skargi sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu należy dołączyć kopię postanowienia sądu rejonowego o ustanowieniu takiego pełnomocnika oraz decyzji organu samorządu adwokackiego lub radcowskiego wyznaczającą konkretnego adwokata lub radcę prawnego pełnomocnikiem z urzędu); ponadto - w przypadku osób prawnych - aktualny wyciąg ze stosownego rejestru;

• kopię orzeczenia organu władzy publicznej, z którego wydaniem skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym;

• kopię orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego przysługujących mu środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, łącznie z orzeczeniem wydanym przez organ pierwszej instancji.

11. Skargę konstytucyjną wraz z załącznikami należy składać w 5 egzemplarzach.

 

SKARGA KONSTYTUCYJNA
POWINNA BYĆ SPORZĄDZONA WEDŁUG NASTĘPUJĄCEGO SCHEMATU:

• Informacje ogólne:

1) miejsce i data sporządzenia skargi konstytucyjnej;
2) imię i nazwisko skarżącego, a w przypadku skarżącego nie będącego osobą fizyczną należy podać nazwę, osobę (osoby) upoważnioną do reprezentacji danego podmiotu oraz określenie podstawy reprezentacji;
3) adres skarżącego;
4) imię i nazwisko pełnomocnika skarżącego;
5) adres kancelarii oraz nr wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych.

• Określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej:

1) dokładne określenie zaskarżonego aktu normatywnego ze wskazaniem konkretnego przepisu (lub przepisów), nazwy aktu, daty wydania oraz miejsca publikacji;
2) dokładne wskazanie przepisów Konstytucji RP, których naruszenie zarzuca się w skardze konstytucyjnej.

• Określenie podstaw skargi konstytucyjnej:

1) wskazanie orzeczenia organu władzy publicznej, z którym skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych (należy podać organ wydający orzeczenie, datę wydania, sygnaturę sprawy);
2) wskazanie podmiotowych praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym, których naruszenie skarżący łączy z wydaniem orzeczenia określonego w pkt 1 wraz z podaniem przepisów Konstytucji RP, z których prawa te lub wolności są wywodzone;
3) dokładne określenie tego, w jaki sposób orzeczenie, o którym mowa w pkt 1, prowadzi do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego;
4) przedstawienie argumentów wskazujących na ostateczny charakter orzeczenia, o którym mowa w pkt 1, a w szczególności, uzasadniających przekonanie, iż skarżący wyczerpał przysługujące mu środki zaskarżenia lub inne środki odwoławcze;
5) podanie daty doręczenia skarżącemu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie będącej podstawą skargi konstytucyjnej;
6) w przypadku sporządzenia skargi przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu:
podanie daty złożenia przez skarżącego wniosku do sądu rejonowego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej;
podanie daty doręczenia skarżącemu pisma informującego o tym, który adwokat lub radca prawny został wyznaczony do sporządzenia skargi konstytucyjnej;
7) podanie argumentów przemawiających za tym, iż zakwestionowane w skardze konstytucyjnej regulacje prawne stanowiły podstawę wydania orzeczenia, o którym mowa w pkt 1.

• Uzasadnienie

Uzasadnienie zarzutu niezgodności z Konstytucją, w tym dokładne określenie na czym, zdaniem skarżącego, polega niezgodność zakwestionowanych regulacji prawnych z będącymi przedmiotem skargi przepisami konstytucyjnymi.

32. jakie elementy normatywne, instytucjonalne, proceduralne oraz decyzyjne składaja się na ONZ-owski system gwarancji praw człowieka?

Przystąpiono zatem, w ramach ONZ, do kodyfikacji podstawowych praw i wolności. Pierwszym dokumentem stała się Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - 1948 rok. Następnie - już w latach sześćdziesiątych - przyjęto tzw. Pakty Praw Człowieka ujęte w dwa odrębne traktaty tj. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

Od 1948 roku pod auspicjami ONZ przyjęto blisko sześćdziesiąt traktatów i deklaracji zawierających katalog praw człowieka m.in..:

• Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1969 roku,

• Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania z 1987 roku,

• Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet - 1979 rok,

• Konwencja o prawach dziecka z 1989 roku,

• Deklaracja o prawie ludów do pokoju - 1984 rok,

• Deklaracja o prawie do rozwoju z 1986 roku.

33. Jakie miejsce zajmuje kwestie praw i wolności człowieka w Karcie Narodów Zjednoczonych?

• KARTA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

• najważniejszy dokument, podstawa działania ONZ, stanowiący punkt wyjścia d dalszych unormowań

• nie ma wymienionych praw:

• międzynarodowa współpraca w sprawach humanitarnych

• wiara w podstawowe prawa człowieka

• wiara w godność i wartość osoby ludzkiej

• wiara w równe prawa kobiet i mężczyzn

34. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowana Powszechna Deklaracja Praw Człowieka?

• POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA (1948)

• wstęp + 30 artykułów

• została przyjęta jako rezolucja 20 (ma formę zalecenia)

• nie jest źródłem prawa

• charakter deklaratywny

• nie tworzy uprawnień człowieka, lecz proklamuje je jako przyrodzone, z którymi człowiek przychodzi na świat i które posiada niezależnie od woli państw

• stwierdzenie, że prawa i wolności człowieka powinny być chronione przez przepisy prawa

• uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawa wolności, sprawiedliwości i pokoju

• koncepcja absolutnych i integralnych praw człowieka

• art. 1 - wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi

• art. 3 - prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego

• art. 4 - zakaz niewolnictwa i poddaństwa

• art. 5 -zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania

• art. 6 - prawo każdego do uznania wszędzie jego podmiotowości prawnej, zakaz dokonywania zamachów na honor i reputację

• art. 7 - zasada równości wobec prawa i prawo do równej ochrony prawnej

• art. 8 - prawo od ochrony sądowej

• art. 9 - zakaz arbitralnego zatrzymania, aresztowania, wygnania, wkraczania w życie prywatne, rodzinę, mieszkanie lub korespondencję

• art. 10 - prawo do rozpatrywania sprawy publicznie przez niezawisły i bezstronny sąd

• art. 11 - zasada domniemania niewinności, zakaz uznania osoby winną popełnienia przestępstwa karnego, które w czasie jego popełnienia nie stanowiło czynu zabronionego zgodnie z prawem krajowym lub międzynarodowym

• art. 12 - prawo do prywatności

• art. 13 - prawo do swobodnego poruszania się i prawo do opuszczania jakiegokolwiek państwa, wyboru miejsca zamieszkania, prawo do emigracji

• art. 14 - prawo do ubiegania się o azyl

• art. 15 - prawo do obywatelstwa

• art. 16 - prawo do założenia rodziny i prawo rodziny od ochrony

• art. 17 - prawo własności

• art. 18 - prawo do wolności myśli, sumienia i religii

• art. 19 - prawo do wolności poglądów i wypowiedzi

• art. 20 - wolność zgromadzania się i zrzeszania się

• art. 21 - prawo do współudziału rządzenia państwem i równego dostępu do służby publicznej

• art. 23 - prawo do pracy, prawo do swobodnego wyboru zatrudnienia i odpowiednich warunków pracy i do równej zapłaty za równą pracę, prawo do tworzenia związków zawodowych

• art. 24 - prawo do wypoczynku

• art. 22 i 25 - prawo do odpowiedniego poziomu życia i prawo do pomocy i opieki

• art. 26 - prawo do nauki

• art. 27 - prawo do swobodnego uczestnictwa w życiu kulturalnym

35. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowany Pakt Międzynarodowych Praw Obywatelskich i Politycznych?

• MIĘDZYNARODOWE PAKTY PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH (1966)

• ratyfikowane przez Polskę bez zastrzeżeń

• zakłada aktywne zaangażowanie ze strony państwa

• dochodzenie roszczeń z tytułu nieprzestrzegania praw jest niemożliwe

• powołanie Komitetu Praw Człowieka do przyjmowania i rozpatrywania skarg państwowych

• Dopiero 16 grudnia 1966 roku wszedł w życie Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, który nałożył na państwa obowiązek przestrzegania praw mniejszości. W myśl tego dokumentu (art.27) każdy członek mniejszości ma prawo do własnego życia kulturalnego, posługiwania się własnym językiem oraz do wyznawania własnej religii. Ponadto wszystkie narody mają prawo do samostanowienia oraz zakazuje się jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na wiek, płeć, rasę czy poglądy polityczne. Ten Pakt w roku 1996 został ratyfikowany przez 133 państwa.

36 Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowany Pakt Międzynarodowych Praw Gospodarczych, Społecznych?

• MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW GOSPODARCZYCH, SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH

• Polska ratyfikowała bez zastrzeżeń (1977)

• sprawozdania składane do Rady Gospodarczej i Społecznej

• Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych z 16 grudnia 1966 r., który również nawiązuje do praw mniejszości w sferze działań kulturalnych (np. edukacyjnych) oraz ekonomicznych.
  Prawa mniejszościowe zawarte są jednak w dokumentach KBWE

37 Jakie mechanizmy kontrolne zawiera Pakt Międzynarodowy Praw Obywatelskich i Politycznych?

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych zobowiązuje strony paktu do przestrzegania i zapewnienia osobom przebywającym na terytorium danego państwa i podlegającym jego jurysdykcji takich praw jak: prawo do życia, zakaz stosowania tortur, prawo do swobody poruszania się i osiedlania w obrębie kraju, prawo do prywatności, prawo do posiadania własnych poglądów i swobodnego wyrażania opinii, prawo do swobodnego stowarzyszania się, prawo do korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego. Pakt ten powołuje Komitet Praw Człowieka. Pierwszy protokół fakultatywny z 1966 pozwala Komitetowi Praw Człowieka przyjmować i rozpatrywać skargi od osób, które uważają że są ofiarami naruszenia jakiegokolwiek z praw wymienionych w pakcie. W 1989 roku dodano do niego protokół fakultatywny dotyczący zniesienia kary śmierci.

KOMITET PRAW CZŁOWIEKA
Komitet składa się z 18 członków wybieranych przez państwa. Członkowie Komitetu są niezależni; nie mogą otrzymywać żadnych poleceń czy wskazówek ani od państw, ani od ONZ czy innych organów międzynarodowych. Komitet nie jest organem sądowym, niemniej tryb postępowania jest podobny do sądowego.
        Komitet Praw Człowieka obraduje na sesjach odbywających się dwa razy w roku. W konsekwencji - przy dużej liczbie napływających skarg - postępowanie kontrolone jest dość długie (w praktyce minimum 1,5-2,5 roku). Komitet podejmuje decyzje większością głosów, w obecności co najmniej 12 członków.
        Siedzibą Komitetu Praw Człowieka jest Genewa (patrz: Aneks, Wzór skargi indywidualnej).
AUTOR SKARGI
        Skargę do Komitetu Praw Człowieka może złożyć wyłącznie jednostka. Prawo to nie przysługuje ani grupie osób, ani organizacjom. Innymi słowy - skarg nie mogą składać stowarzyszenia, związki zawodowe, fundacje, spółki, grupy studentów czy pracowników itp.
        Skargę może przedłożyć obywatel RP lub cudzoziemiec mieszkający (przebywający) w Polsce.
        Prawo do złożenia skargi przysługuje wyłącznie osobie, która czuje się ofiarą naruszenia przez organ państwowy jednego z praw ustanowionych w Pakcie. Oznacza to, że skargę może złożyć osoba bezpośrednio pokrzywdzona, która doznała jakiegoś uszczerbku z powodu naruszenia praw człowieka. W szczególnych przypadkach, np. gdy ofiara naruszeń praw człowieka odbywa karę więzienia lub przebywa w szpitalu psychiatrycznym, Komitet przyjmuje skargi złożone przez członków rodziny.
        Skargę można oczywiście złożyć poprzez pełnomocnika (np. adwokata), który musi przedłożyć Komitetowi Praw Człowieka upoważnienie.

38.Jakie mechanizmy kontrolne zawiera Pakt Międzynarodowy Praw Gospodarczych, Społecznych?

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych ONZ z 16 grudnia 1966 r., który Polska ratyfikowała w 1977 r. Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia. Z mocy tego prawa swobodnie określają one swój status polityczny i swobodnie zapewniają swój rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny. Wszystkie narody mogą swobodnie rozporządzać dla swoich celów swymi bogactwami i zasobami naturalnymi bez uszczerbku dla jakichkolwiek zobowiązań wynikających z międzynarodowej współpracy gospodarczej, opartej na zasadzie wzajemnych korzyści, oraz z prawa międzynarodowego. W żadnym przypadku nie można pozbawiać narodu jego własnych środków egzystencji. Państwa Strony niniejszego Paktu, włącznie z Państwami odpowiedzialnymi za administrację terytoriów niesamodzielnych i terytoriów powierniczych, będą popierały realizację prawa do samostanowienia i będą szanowały to prawo zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych. Państwa Strony niniejszego Paktu zobowiązują się przedkładać, zgodnie z niniejszą częścią Paktu, sprawozdania dotyczące podjętych środków oraz postępu dokonanego w zakresie przestrzegania praw uznanych w niniejszym Pakcie.

a) wszystkie sprawozdania będą przedkładane Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych, który przekaże ich kopie Radzie Gospodarczej i Społecznej do rozpatrzenia, zgodnie z postanowieniami niniejszego Paktu;

3. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych przekaże ponadto organizacjom wyspecjalizowanym kopie sprawozdań lub odpowiednich części sprawozdań Państw Stron niniejszego Paktu, które są jednocześnie członkami tych organizacji wyspecjalizowanych, w zakresie, w jakim te sprawozdania lub ich części odnoszą się do spraw należących do właściwości tych organizacji zgodnie z ich statutami.

Rada Gospodarcza i Społeczna może badać międzynarodowe zagadnienia gospodarcze, społeczne, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego i pokrewne, opracowywać sprawozdania w tym zakresie, inicjować takie badania i sprawozdania oraz udzielać we wszelkich tego rodzaju sprawach zaleceń Zgromadzeniu Ogólnemu, członkom Organizacji i zainteresowanym organizacjom wyspecjalizowanym. Może ona również udzielać zaleceń w celu zapewnienia poszanowania i przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich. W sprawach należących do swojej właściwości może ona przygotowywać projekty konwencji w celu przedłożenia ich Zgromadzeniu Ogólnemu. W sprawach należących do swojej właściwości może ona zwoływać konferencje międzynarodowe zgodnie z zasadami ustalonymi przez Organizację Narodów Zjednoczonych.

39. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowana Konwencja Przeciwko Torturom oraz Innemu Okrutnemu, Nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu czy karaniu oraz jakie mechanizmy kontrolne są z nią związane?

Konwencja nakłada na Państwa-Strony wiele obowiązków. Między innymi istotny jest tu art. 16 Konwencji zobowiązujący państwo do zapobiegania także "innym aktom okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowanie albo karania", nie wymienionym w definicji tortur. Brak tu więc szczegółowej definicji. Specjaliści uważają, że często nie można precyzyjnie rozgraniczyć "traktowania nieludzkiego" od "poniżającego" (pomijając subiektywne odczucia ofiar). Sytuacje takie są ponadto determinowane kulturowo (np. kwestia zbiorowego lub samotnego pobytu w celi czy znany w swoim czasie polskiemu więziennictwu problem "obudowy" sanitariatów w celach) 31. Pewną pomocą może tu służyć zalecenie z Kodeksu Postępowania Funkcjonariuszy Porządku Prawnego ONZ, nakazujące interpretować "okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowania albo karanie" w sposób zapewniający możliwie najszerszą ochronę przed fizycznymi czy psychicznymi nadużyciami. Standard ten celowo jest "nieostry" i niezdefiniowany - ciągle bowiem podlega zmianom i ulepszaniu 32. Jest to ważne zagadnienie, choćby dlatego, że w polskich warunkach kulturowych problem stanowią nie tyle tortury, co właśnie kwestia poniżającego postępowania albo karania. Konwencja w sprawie zakazu tortur przewiduje także mechanizm kontrolny, polegający na badaniu raportów co 4 lata przedkładanych przez Państwa Strony zespołowi ekspertów - Komitetowi Przeciwko Torturom 33. Wolność od tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania zdecydowanie skuteczniej naszym zdaniem chroniona jest w systemie europejskim. EKPC zapewnia możliwość skargi jednostki do Europejskiej Komisji Praw Człowieka na naruszenie art. 3 ("Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu albo karaniu"). Konwencja podnosi zakaz tortur do rangi zakazu absolutnego, tzn. takiego, który nie podlega uchyleniu w żadnych okolicznościach. Wynika to z art. 15 EKPC, zezwalającego na uchylenie się Państwa Strony od zobowiązań konwencyjnych "w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu". Owo "uchylenie się" nie obejmuje zakazu tortur - ergo nawet w przypadku wojny Konwencja utrzymuje w mocy zakaz stosowania tortur oraz innego nieludzkiego lub poniżającego postępowania albo karania. Nawet gdy w grę wchodzą względy bezpieczeństwa państwa, również w przypadku wydalenia lub ekstradycji cudzoziemca uznanego za niebezpiecznego niedopuszczalne jest zastosowanie tych środków, jeśli w państwie przyjmującym grożą mu tortury czy poniżające postępowanie. Zakaz tortur jest także i w tym przypadku absolutny.

40. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowana Konwencja o Prawach Dziecka oraz jakie mechanizmy kontrolne są z nią związane?

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. Z inicjatywą jej uchwalenia wystąpiła Polska już w 1978 roku, a polski projekt konwencji stanowił podstawę do uzgadniania jej treści.
Konwencja jest najbardziej uniwersalnym instrumentem dotyczącym praw człowieka w historii, umieszczającym dziecko w centrum działań na rzecz pełnej realizacji tych praw. Konwencja obejmuje wszystkie wymiary praw człowieka: polityczne, ekonomiczne, społeczne i kulturalne, będąc tym samym pierwszym dokumentem tego rodzaju.

Celem ogólnym konwencji jest poprawa losu dzieci na całym świecie oraz zapewnienie im przez państwa co najmniej podstawowych standardów opieki i wychowania. Wchodzi ona w skład wewnątrzkrajowego systemu prawnego i ma charakter prawotwórczy. Oznacza to, że prawo wewnętrzne każdego państwa-strony Konwencji musi dostosować swoje regulacje przynajmniej do minimalnych standardów ogółu praw i wolności dziecka, uznanych przez współczesną społeczność międzynarodową

Mechanizm implementacji Konwencji przewiduje powołanie Komitetu Praw Dziecka złożonego z 18 ekspertów, wykonujących swe funkcje w imieniu własnym. Państwa-strony mają obowiązek składania co 5 lat odpowiednich sprawozdań, przy których rozpatrywaniu może uczestniczyć UNICEF oraz inne agencje wyspecjalizowane systemu Narodów Zjednoczonych. Po zakończeniu debaty nad raportem Komitet formułuje pod adresem rządu wnioski, sugestie i rekomendacje. Konwencję ratyfikowało ponad 191 państw. W ciągu dekady, która minęła od jej przyjęcia dokonał się większy postęp w realizowaniu i ochronie praw dzieci niż w jakimkolwiek innym, porównywalnym okresie w historii ludzkości. Dzięki temu w chwili obecnej prawa dzieci znajdują się na ustach przedstawicieli państw i rządów częściej niż kiedykolwiek do tej pory. W związku z ciężką sytuacją dzieci na świecie, nawet po tak dużej liczbie ratyfikacji, Komisja Praw Człowieka podjęła pracę nad dwoma protokołami dodatkowymi do Konwencji. Pierwszy z nich dotyczy podniesienia minimalnej granicy wieku dzieci biorących udział w konfliktach zbrojnych do lat 18. Drugi ma na celu zwalczanie dziecięcej prostytucji, pornografii i handlu dziećmi. Protokoły dodatkowe wzmacniają postanowienia Konwencji w tych obszarach. Weszły w życie odpowiednio 12 lutego oraz 18 stycznia 2002 roku.
Polska ratyfikowała Konwencję 7 lipca 1991 roku, wnosząc jednak dwa zastrzeżenia. Pierwsze dotyczyło art.7, który przewiduje, że dziecko będzie miało prawo, jeżeli to możliwe, do poznania swoich rodziców i pozostawania pod ich opieką. Zastrzeżenie to ugruntowuje dotychczasowe postanowienia prawa polskiego, w którym umożliwia się przysposabiającym dziecko zachowanie tajemnicy.
Drugie zastrzeżenie dotyczy art. 38 Konwencji, w którym ustalono dolną granicę powoływania do wojska, wynoszącą 15 lat. W warunkach polskich zastrzeżenie to jest bezcelowe.
Jednocześnie wraz z ratyfikacją Konwencji polski parlament zgłosił dwie deklaracje. W pierwszej z nich napisano, że wykonanie praw dziecka, określonych w Konwencji, dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami dotyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza rodziną. Druga deklaracja dotyczy art. 24 ust. 2 litery f Konwencji. Polska uważa, że poradnictwo dla rodziców oraz wychowanie w zakresie planowania rodziny powinny pozostawać w zgodzie z zasadami moralności.

41. Jakie elementy normatywne, instytucjonalne, proceduralne oraz decyzyjne składaja się na system gwarancji praw człowieka Rady Europy?

Zaczęły się również rozwijać regionalne systemy praw człowieka, co w Europie Zachodniej znalazło wyraz w powołaniu w 1949 roku Rady Europy i przyjęciu Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku zwanej też Europejską Konwencją Praw Człowieka. Nie ograniczała się ona tylko do wyliczenia podstawowych praw i wolności, ale wprowadziła też mechanizmy gwarancyjne, ustanawiając Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu, do którego każdy może skierować skargę w razie naruszenia jego praw i wolności przez władze krajowe. Od 1992 roku Polska stała się stroną konwencji.

W systemie Rady Europy powstały też m.in.:

• Europejska Karta Społeczna - 1965 rok,

• Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu z 1987 roku,

• Konwencja o ochronie praw człowieka i godności osoby ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny: o prawach człowieka i biomedycynie z 1997 roku,

• Europejska konwencja o wykonywaniu praw dziecka - 1996 rok.

W ramach wspólnot Europejskich, obecnie - Unii Europejskiej powstała w 2000 roku Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Omówione wyżej procesy i zjawiska nadały prawom człowieka zupełnie nowy charakter, bo zaakcentowały ich obowiązywanie w trzech podstawowych płaszczyznach:

• aksjologicznej - przez ponowne nawiązanie do koncepcji prawno - naturalnych, którym musi podporządkować się prawo pozytywne,

• międzynarodowej - przez stworzenie norm i precedensów ponadnarodowych, którym musi podporządkować się prawo krajowe,

jurysdykcyjnej - poprzez stworzenie instytucji i procedur sądowych, którym musi się podporządkować zarówno władza ustawodawcza, jak i władza wykonawcza.

42. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowana Konwencja o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności oraz jakie mechanizmy kontrolne są z nią związane?

Podpisana w Rzymie przez państwa członkowskie Rady Europy w I950r. Państwa, które ratyfikowały Konwencję, są zobowią­zane do przestrzegania podstawowego katalogu praw i wolności człowieka, m.in.: prawa do życia, nietykalności osobistej, prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawa do rzetelnego procesu, prawa do wolności myśli, sumienia, wyznania, prawa do bycia nie torturowanym. Inspiracją zapisów Konwencji była teza o równości wszystkich ludzi. Konwencja, oprócz nadania prawom osobistym rangi kategorii prawnej. Tworzy także sys­tem ochrony prawnej. Obywatel kraju - sygnatariusza konwencji ma w wypadku łamania jego praw, możliwość zwrócenia się do sadu krajowego, a po wyczerpaniu procedury kra­jowej, do Europejskiej Komisji Praw Człowieka. Po uznaniu przez Komisje zasadności skargi trafia ona do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Do niedawna jeszcze, system kontroli przestrzegania postanowień EKPC oparty był na dwóch organach, czyli na Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz na Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Obecnie, prace swe zakończyła już Komisja, która uległa rozwiązaniu na mocy postanowień Protokołu 11 EKPC, który wszedł w życie 1.11.1998 r. Konieczność przeprowadzenia reformy w ramach systemu europejskiego wyniknęła bezpośrednio z potrzeby usprawnienia pracy organów sztrasburskich "obsługujących" już obywateli ponad 40 państw. Teraz więc skargi wnosi się bezpośrednio do Trybunału, który jest stałym organem sądowym składającym się z izb oraz Wielkiej Izby. Cztery izby Trybunału rozpatrują teraz skargi w trzyosobowych komitetach oraz w siedmioosobowych składach orzekających. Wielka Izba orzeka w składzie 17-osobowym. Warunki dopuszczalności skargi pozostały nie zmienione, składać je mogą osoby fizyczne, organizacje pozarządowe lub grupy twierdzące, że padły ofiarą naruszeń praw zagwarantowanych Konwencją. Dopuszczalne są także skargi międzypaństwowe. Organem odpowiedzialnym za egzekucję orzeczeń Trybunału pozostał Komitet Ministrów Rady Europy.

Istnieją cztery materialne przesłanki skargi indywidualnej:

1. interes osobisty - podmiot składający skargę musi posiadać status tzw. direct victim, czyli być ofiarą naruszenia, ale dopuszcza się też skargi tzw. indirect victim, czyli osób które ucierpiały na skutek działań skierowanych przeciwko innym osobom (np. członkowie rodzin ofiar); osoba wnosząca skargę może działać przez przedstawiciela,

2. interes prawny - podmiot występujący ze skargą powinien wskazać, które prawa doznały w jego przypadku naruszenia; skargę należy w każdym wypadku uzasadnić; naruszenie prawa i wolności zawsze musi być dokonane przez organy władzy publicznej, nigdy przez osoby lub organizacje nie działające w imieniu państwa,

3. zasada subsydiarności - istnieje konieczność wykorzystania przed wystąpieniem ze skargą wszystkich dostępnych środków prawa krajowego,

4. zakaz kumulacji - Trybunał nie rozpatruje skarg co do swej istoty identycznych z już wcześniej rozpoznanymi oraz skarg poddanych już innej międzynarodowej procedurze.

Polska ratyfikowała EKPC 19.01.1993 r. Pierwsze w stosunku do niej orzeczenie Trybunału wydane zostało w roku 1997.

43. W jakim systemie działa, jaki ma status prawny i kompetencje Europejski Trybunał Praw człowieka?

Europejski Trybunał Praw Człowieka jest sądem międzynarodowym, powołanym do rozpatrywania skarg składanych przez osoby, które twierdzą, że naruszono ich prawa zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Konwencja jest umową Międzynarodową na podstawie której państwa należące do Rady Europy zobowiązały się do poszanowania wymienionych w niej praw i wolności. Polska uczyniła to, ratyfikując Konwencję 19 stycznia 1993 r.

Chronione Konwencją prawa i wolności są zapisane w tekście Konwencji jak i w Protokołach Dodatkowych Nr 1 i 4, które Polska również ratyfikowała.

Przed podjęciem decyzji o wystąpieniu ze skargą należy uważnie zapoznać się z treścią Konwencji i Protokołami Dodatkowymi. Tekst Konwencji został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 1993r. Nr 61, poz. 284, natomiast tekst Protokołu 1 i 4 w Dzienniku Ustaw z 1995r. Nr 36, poz. 175. W sprawach przeciwko władzom polskim Trybunał może rozpatrywać tylko skargi, które wpłynęły po 1 maja 1993 r. Podstawę skarg mogą stanowić wyłącznie czyny, decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993 r. Skargi nie mogą wiec dotyczyć zdarzeń z przeszłości.

44. Jakie są warunki dopuszczalności i kto może być podmiotem skargi do ETPC?

Skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mogą dotyczyć wyłącznie spraw należących do kompetencji władz publicznych, a więc organów władzy lub administracji państwowej lub samorządowej, sądów itp. W zasadzie Trybunał nie zajmuje się skargami przeciw osobom prywatnym a także instytucjom i organizacjom, takim jak stowarzyszenia, spółki, przedsiębiorstwa, spółdzielnie, fundacje lub związki zawodowe. Skargi mogą dotyczyć takich organizacji tylko wówczas, gdy wykonuje one funkcje zlecone w zakresie administracji państwowej, np. uchwal organizacji kombatanckich, które dotyczy ulg i świadczeń.

Przed wystąpieniem ze skarga do Trybunału należy wykorzystać wszystkie dostępne w kraju środki odwoławcze przewidziane przez prawo w sprawach, których skarga dotyczy. W szczególności, w sprawach sądowych należy odwołać się do sadu II instancji. W zasadzie powinno się podjąć próbę wniesienia kasacji. W sprawach administracyjnych należy odwołać się do organu administracyjnego II instancji, a następnie wystąpić ze skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W niektórych wypadkach konieczne będzie złożenie skargi do Trybunatu Konstytucyjnego. W odwołaniach muszą być postawione zarzuty analogiczne do tych, które później znajdują się w skardze do Trybunału. Nie są natomiast wymagane starania o wznowienie postępowania. Nie musi się również szukać pomocy u Rzecznika Praw Obywatelskich. W przypadku, kiedy skarżący nie ma pewności, po jakie środki prawne powinien jeszcze sięgnąć, aby wyczerpać wszystkie możliwości, nie powinien zwlekać z wysyłką skargi do Strasburga. Tak jest bezpieczniej ze względu na warunek, iż skarga powinna być złożona nie później, niż w ciągu 6 miesięcy od podjęcia ostatecznej, prawomocnej decyzji w sprawie, o którą chodzi. Korzystając z przysługujących środków prawnych należy, zwracać bacznie uwagę na obowiązujące terminy i inne rygory proceduralne.Jeżeli skarga, dotyczy wolności lub praw zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz spełnione zostały wszystkie wymagania formalne, nic nie stoi na przeszkodzie w wysłaniu listu do Strasburga.

Skargę należy zaadresować w następujący sposób:

The Registrar
Earopean Court of Human Rights
Council of Europe
F - 67075 Strasbourg Cedex

Skarga może być sformułowana w języku polskim. Powinna ona zawierać:

1)       krótkie przedstawienie sprawy;
2)       określenie, które z wolności i praw zostały naruszone;
3)       informacje o wykorzystanych środkach odwoławczych;
4)       zestawienie wydanych decyzji z krótką informacją o ich treści, dacie wydania i organie, który je podjął. Należy dołączyć do listu kopie a nie oryginały tych decyzji, ponieważ dokumenty nie są zwracane.

Szef Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na skargę udzieli odpowiedzi.

Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka jest w początkowym stadium wyłącznie pisemne. Nie ma, więc żadnego powodu do osobistej obecności skarżącego w siedzibie Trybunału w Strasburgu.

Prezes Izby może na wniosek skarżącego, lub z własnej inicjatywy, przyznać bezpłatną pomoc prawną skarżącemu po otrzymaniu od państwa, przeciwko któremu skarga jest skierowana, uwag o dopuszczalności skargi, lub po upływie terminu wyznaczonego do ich przedawnienia. Pomoc przyznaje się, jeśli Prezes Izby uzna, iż jest to konieczne dla prawidłowego przebiegu postępowania przed Izbą, a skarżący nie dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi na pokrycie całości lub części kosztów.

Skargi należy wysyłać bezpośrednio do Strasburga bez pośrednictwa jakichkolwiek instytucji w Polsce, w tym również bez pośrednictwa Rzecznika Praw Obywatelskich, którego biuro mieści się w Warszawie, Al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa, tel. [phone] w. 260.

Przypominam na zakończenie, że skarga skierowana do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka musi spełniać kilka warunków:

§         Skarżyć się mogą osoby fizyczne, organizacje niepaństwowe lub stowarzyszenia osób.
§         Skargę może złożyć nie tylko osoba bezpośrednio dotknięta naruszeniem swoich praw, ale również bliscy takiej osoby, jeżeli cierpią z powodu takiego naruszenia.
§         W imieniu pokrzywdzonych, którzy sami nie są w stanie tego zrobić np. z powodu pobytu w szpitalu, areszcie itp., skargę mogą skierować do Trybunału inne osoby.
§         Przedtem musza zostać wyczerpane dostępne krajowe środki odwoławcze (np. instancje sądowe).
§         Musi zastać wskazane, o jakie naruszenie praw zagwarantowanych w konwencji chodzi (nie jest konieczne dokładne podanie artykułu, który został naruszony, ale w skardze powinien znaleźć się taki opis, żeby dało się to wywnioskować). Nie można skarżyć się, np. na sam wyrok sądu, czy decyzję administracyjną.
§         Skarga może dotyczyć wyłącznie praw zagwarantowanych w konwencji (nie jest nim np. prawo do pracy).
§         Zdarzenie, którego skarga dotyczy, musiało mieć miejsce po dacie ratyfikacji konwencji przez państwo {w przypadku Polski okres ten liczy się od 1 maja 1993 r.), z wyjątkiem sytuacji, kiedy naruszenie trwało również po tym czasie.
§         Na skierowanie, skargi skarżący ma sześć miesięcy od ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy (np. prawomocnego wyroku sadowego).

45. Jakie akty normatywne składają się na system międzynarodowej ochrony praw człowieka i kiedy i w jaki zakresie ratyfikowała je Polska?

1. Dokumenty podstawowe:
 
  Karta Narodów Zjednoczonych
  Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
 
2. Konwencje traktatowe dotyczące praw człowieka
 
  Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Nowy Jork, 16 XII 1966 r.)
  Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
  (Nowy Jork, 16 XII 1966 r.)
  Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskiego i Politycznego w Sprawie
   Zniesienia Kary Śmierci (Nowy Jork, 15 XII 1989 r.)
  Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (Nowy Jork, 16. XII. 1966 r.)
  Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej
  (Nowy Jork, 07.III.1996 r.)
  Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego
   Traktowania albo Karania (10.XII.1984 r.)
  Konwencja o Prawach Dziecka (20.XI.1989 r.)
  Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (18.XII.1989 r.)
  Protokół Dodatkowy do Konwencji w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (10.XII.1999 r.)
  Konwencja Dotycząca Statusu Uchodźców (Nowy Jork, 28.VII.1951 r.)

46. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowana Europejskiej Karty Społecznej oraz jakie mechanizmy kontrolne są z nią zwiazane?

Europejska Karta Społeczna została uchwalona przez Radę Europy 18 października 1961 r. w Turynie. Rada Europy jest organizacją międzynarodową powstałą w 1949 r., której głównym celem działalności jest ochrona i przestrzeganie praw człowieka przez państwa członkowskie (łącznie 39), do których należy również Polska. Jej głównym środkiem wyrażania opinii jest wspomniana Europejska Karta Społeczna. Rada Europy wprowadziła poprawki do Karty 3 maja 1996 r. w Strasburgu.

Z punktu widzenia niniejszej pracy w szczególnym zainteresowaniu leżą postanowienia artykułu 4 owej Karty. W punkcie tym określono prawo do godziwego wynagrodzenia (ang. fair remuneration), które strony zobowiązały się przestrzegać. Zgodnie z postanowieniami tego punktu prawo do godziwego wynagrodzenia powinno się zapewnić poprzez:

• uznanie prawa pracowników do takiego wynagrodzenia, które zapewni im i ich rodzinom godziwy poziom życia (ust. 1),

• uznanie prawa pracowników do zwiększonej stawki wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, z zastrzeżeniem wyjątków w przypadkach szczególnych (ust. 2),

• uznanie prawa pracowników, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, do jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości (ust. 3),

• uznanie prawa wszystkich pracowników do rozsądnego okresu wypowiedzenia w razie rozwiązania stosunku pracy (ust. 4),

• zezwolenie na potrącenia z płac tylko na warunkach i w granicach przewidzianych w ustawodawstwie krajowym lub określonych w układach zbiorowych albo orzeczeniach arbitrażowych (ust. 5).

Z powyższych punktów wynika, że istota płacy godziwej polega na zapewnieniu poziomu minimum socjalnego (stąd często nazywa się ją progiem biedy). Jednak w Karcie nie zostało wyjaśnione jak należy wyliczać poziom minimum socjalnego, a także wyszczególnione punkty Karty nie zostały zdefiniowane precyzyjnie. Trud interpretacji Europejskiej Karty Społecznej wziął na siebie Komitet Niezależnych Ekspertów (KNE).

Podstawowym elementem, który wymaga interpretacji jest pojęcie wynagrodzenia, tzn. jakie składniki należy brać pod uwagę przy wyznaczaniu minimum. Pojęcie "wynagrodzenie" zostało zdefiniowane 1 lipca 1949 r. w art. 1 Konwencji nr 95 Międzynarodowej Organizacji. Brzmi ono następująco:

"Dla celów niniejszej Konwencji wyraz "wynagrodzenie" oznacza, bez względu na nazwę lub sposób obliczania, zarobki dające się wyrazić w gotówce i ustalone przez umowę lub ustawodawstwo krajowe, które na mocy pisemnej lub ustnej umowy najmu usług należą się od pracodawcy pracownikowi bądź za pracę wykonaną lub która ma być wykonana, bądź za usługi świadczone lub które mają być świadczone".

Konwencję tę należy stosować do wszystkich osób, którym jest płacone lub powinno być wypłacane wynagrodzenie (art. 2. 1). Otóż przy ocenie godziwości w odniesieniu do wynagrodzenia uwzględnia się rzeczywiste zarobki, tzn. płace za godziny nadliczbowe, premie oraz wszelkie inne dodatki. Błędem jest wyliczanie płacy godziwej tylko na podstawie wynagrodzenia zasadniczego.

Kolejnym elementem wymagającym wyjaśnienia jest godziwy poziom życia rodziny. Wynagrodzenie, który pozwoli pracownikowi zapewnić godziwy poziom życia jemu i jego rodziny oznacza taki poziom, który pozwoli zaspokoić podstawowe potrzeby:

• ekonomiczne,

• społeczne,

• kulturalne.

Technicznie poziom ten powinno się ustalać za pomocą dokonania oceny:

• sytuacji określonej grupy społeczno-zawodowej w porównaniu z innymi grupami uwzględniając zasadę jednakowej płacy za jednakową prace,

• poziomu zaspokajanych potrzeb pracownika i jego rodziny.

Komitet Niezależnych Ekspertów jeszcze bardziej uszczegółowił powyższe odniesienia poprzez zaproponowanie następującej definicji płacy godziwej:

• Pojęcie "godziwy poziom życia" w znaczeniu ust. 4.1. Karty powinno bezwzględnie brać pod uwagę podstawowe potrzeby ekonomiczne, społeczne i kulturalne pracowników i ich rodzin odpowiednio do stopnia rozwoju społeczeństwa, w którym żyją. Oznacza to, że ten zapis musi być oceniany w powiązaniu z sytuacją społeczno-ekonomiczną każdego państwa.

• Płaca otrzymywana przez najliczniejszą grupę pracowników (najczęściej występującą w badanej zbiorowości statystycznej) może być w danym kraju i okresie rozpatrywana jako reprezentacyjny poziom dochodów pracowników w tym kraju.

• Jeżeli przyjęto tę płacę jako podstawę odniesienia, wszystkie wynagrodzenia, które różnią się od niego w sposób nadmierny nie powinny być rozważane jako godziwy poziom życia w danym społeczeństwie.

47. Jakie są różnice w sposobie ujęcia zobowiązań w Konwencji o ochronie Praw człowieka i Podstawowych Wolnościach oraz Europejskiej Karcie Społecznej?

48. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowana Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu oraz jakie mechanizmy kontrolne są z nią związane?

Komitet Ministrów Rady Europy 26 czerwca 1987 r. przyjął uchwaloną pięć miesięcy później przez państwa członkowskie Europejska Konwencje o Zapobieganiu Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu [3]. Novum w tej Konwencji jest mechanizm prewencyjny oparty głownie na wizytowaniu miejsc odosobnienia [4]. W preambule do Konwencji przeciwko torturom wyrażono przekonanie, ze "(...) ochrona osób pozbawionych wolności przed torturami i nieludzkim lub poniżającym traktowaniem i karaniem może być wzmocniona środkami pozasądowymi o charakterze zapobiegawczym." Na mocy Konwencji powołano Europejski Komitet zapobiegania Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu. Do zadań Komitetu należy badanie przy pomocy wizyt "(...) sposobów traktowania osób pozbawionych wolności, mając na względzie wzmocnienie, jeśli zajdzie potrzeba, ochrony tych osób przed torturami i przed nieludzkim lub poniżającym traktowaniem i karaniem" (art. 1 Konwencji). Każde państwo będące stroną Konwencji ma obowiązek umożliwienia Komitetowi wizytacji "(...) każdego miejsca podlegającego jurysdykcji państwa gdzie ludzie są pozbawieni wolności przez władze publiczne" (art. 2 Konwencji). Wynika z tego, ze Komitet ma prawo wizytowania nie tylko więzień i aresztów śledczych, ale także szpitali psychiatrycznych i zakładów dla nieletnich [5]. Wizytacje te mogą mieć charakter okresowy lub być zorganizowane na zasadzie ad hoc, jeśli Komitet uzna je za konieczne. Państwo na którego terytorium znajduje się miejsce odosobnienia ma obowiązek umożliwić Komitetowi dostęp do tegoż terytorium i poruszanie się bez żadnych ograniczeń, udzielenia pełnej informacji o miejscach gdzie przetrzymywane są osoby pozbawione wolności i nieograniczony dostęp do tychże miejsc. Państwo winno udzielić także innych informacji niezbędnych Komitetowi do wykonania jego zadań. Wysłannicy Komitetu maja prawo do rozmowy na osobności z osobami pozbawionymi wolności, a także z innymi osobami, które mogą dostarczyć istotnych informacji (np. z działaczami organizacji na rzecz praw więźniów). Wizytacja członków Komitetu (minimum dwóch) odbywa się po uprzednim zawiadomieniu zainteresowanego państwa. Wyjątkowo władze państwa mogą wnieść sprzeciw przeciwko wizytacji w czasie i miejscu zaproponowanym przez Komitet. Konwencja ogranicza możliwości sprzeciwu państwa do względów tyczących obrony narodowej, bezpieczeństwa publicznego, możliwości poważnego zakłócenia porządku w miejscu wizytacji oraz w indywidualnych przypadkach trwania pilnego przesłuchania związanego z poważnym przestępstwem (art. 9 ust. 1). W przypadku zgłoszenia sprzeciwu, państwo oraz Komitet maja obowiązek przystąpienia do konsultacji w celu wyjaśnienia sytuacji oraz porozumienia się co do środków umożliwiających Komitetowi szybkie wypełnianie jego funkcji. Jednym ze środków może być np. przeniesienie w inne miejsce osoby, która Komitet zamierzał odwiedzić. Komitet po przeprowadzeniu wizytacji sporządza sprawozdanie dotyczące faktów ustalonych podczas jej trwania, biorąc pod uwagę wszelkie zastrzeżenia przedstawione przez zainteresowane państwo (art. 10). Komitet przekazuje państwu raport z zaleceniami, które uznał za konieczne. Konwencja przewiduje także możliwości konsultacji miedzy państwem a Komitetem w celu poprawy ochrony osób pozbawionych wolności. W przypadku gdy państwo odmówi zmiany sytuacji zgodnie z zaleceniami Komitetu, może on zadecydować, po uprzednim przedstawieniu swojego stanowiska większością 2/3 głosów, o podaniu do publicznej wiadomości oświadczenia dotyczącego tej sprawy. Konwencja postanawia, ze wszelkie informacje zebrane prze Komitet w związku z wizytacja, a także raporty i treść konsultacji z państwem są tajne. Raport może zostać jednak opublikowany wraz z uwagami zainteresowanej strony, jeśli wyrazi ona chęć przedstawienia takich uwag. Sam Komitet składa się z członków w liczbie równej liczbie państw - stron Konwencji przy uwzględnieniu zasady, ze nie może być dwóch członków Komitetu posiadających obywatelstwo tego samego państwa. Wybierani są on przez Komitet Ministrów Rady Europy z listy kandydatów przygotowanej przez poszczególne delegacje krajowe. Delegacja danego kraju może przedstawić maksymalnie trzech kandydatów. Kadencja członka Komitetu trwa cztery lata.

Członkowie Komitetu winni być wybierani spośród osób o wysokich walorach moralnych, znanych ze swej fachowości w dziedzinie praw człowieka lub posiadających odpowiednie doświadczenie w sprawach objętych Konwencja (art.4).

Konwencja daje Komitetowi prawo do powołania ekspertów pracujących pod jego kontrola i według jego zaleceń. Eksperci winni posiadać podobne kwalifikacje, jak członkowie Komitetu. Konwencja przyznaje członkom Komitetu oraz ekspertom przywileje i immunitety na czas pełnienia funkcji oraz odbywanych w tym celu podróży. Precyzuje je bliżej aneks do Konwencji. Należą do nich m.in. immunitet przed aresztowaniem lub zatrzymaniem i zajęciem osobistego bagażu, w odniesieniu do wypowiedzianych i zapisanych słów, wszelkich działań dokonanych przez członków Komitetu oraz immunitet od jakiegokolwiek postępowania prawnego. Ponadto członkowi Komitetu przysługuje zwolnienie od wszelkich ograniczeń swobody poruszania się przy wyjeździe i powrocie do kraju zamieszkania jak i przy wjeździe i wyjeździe do kraju w którym wykonuje on swe funkcje. Aneks stanowi expressis verbis, że przywileje i immunitety przyznawane sa członkom Komitetu nie dla osobistej korzyści, lecz dla zapewnienia niezależnego wykonywania swoich funkcji. Prawo cofnięcia immunitetu przysługuje jedynie Komitetowi. Prawo to jednak staje się obowiązkiem w przypadku, gdyby w opinii Komitetu immunitet uniemożliwiałby proces wymierzenia sprawiedliwości oraz gdyby mógł być cofnięty bez szkody dla celu w którym został przyznany. Komitet obraduje przy drzwiach zamkniętych i posiada własne reguły proceduralne do uchwalenia których zobowiązuje go sama Konwencja [6]. Raz do roku Komitet przekazuje Komitetowi Ministrów Rady Europy ogólny raport ze swej działalności. Jest on przekazywany Zgromadzeniu Doradczemu i po dyskusji jest publikowany. Do chwili obecnej Komitet opublikował dwa raporty ze swej dzialalnosci [7].

Powyższe omówienie Konwencji wymaga jej oceny wśród innych instrumentów służących międzynarodowej ochronie praw człowieka. Konwencja jest aktem bardzo świeżej daty - weszła w życie 1 lutego 1989 r. Została dotychczas ratyfikowana przez 23 państwa członkowskie Rady Europy. Polska, wstępując w poczet państw członkowskich Rady Europy i ratyfikując Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności nie podpisała Europejskiej Konwencji o Zapobieganiu Torturom.

Niewątpliwym atutem i nowością Konwencji jest jej "prewencyjna" orientacja. Dotychczas istniejące instrumenty międzynarodowe słabo eksponowały możliwości zapobiegania torturom oraz nieludzkiemu traktowaniu ex ante. Interesującym rozwiązaniem prawnym jest instytucja konsultacji przewidziana w Konwencji. Ten mediacyjno-koncyliacyjny charakter postanowień Konwencji ma na celu wyraźnie ochrone praw człowieka i jej ustawiczne polepszanie, a nie tylko potępienie danego państwa w opinii społeczności europejskiej. Wskazuje na to także poufny charakter sprawozdań i raportów Komitetu. Przegląd dotychczasowych osiągnięć Komitetu przedstawia się wcale imponująco. W latach 1990-1991 Komitet odwiedził dziesięć państw (w tym dwukrotnie Turcję) wizytując łącznie ponad 100 różnych instytucji izolujących ludzi. W kilku przypadkach (m.in. Wielkiej Brytanii, Szwecji, Danii, Austrii) opublikowano sprawozdanie z wizytacji członków Komitetu w danym państwie.

Konwencja właściwie nie przewiduje środków represyjnych poza jednym - odwołaniem się do opinii społeczności europejskiej [8]. Środek ten jest niezmiernie dotkliwy dla władz państwa odpowiedzialnego za ochrone własnych obywateli, zwłaszcza pozbawionych wolności. Należy oczekiwać, że rozwiązania Europejskiej Konwencji o Zapobieganiu Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu wpływać będą stymulująco na władze państw w kierunku skutecznej eliminacji naruszeń praw człowieka. W tym kontekście oczekiwać należy także szybkiej ratyfikacji tej Konwencji przez Polskę. Jej mechanizm, działając łącznie z Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, wymusi przystosowanie wewnętrznego prawa polskiego do standardów europejskich.

49. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowana Europejska Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych oraz jakie mechanizmy kontrolne są z nią związane?

Dokumentem Rady Europy jest Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych. Dokument ten został uchwalony w roku 1994. Mniejszość jest w konwencji rozumiana szeroko, obejmuje nie tylko narodowe mniejszości, przewiduje się też możliwość korzystania z praw indywidualnie i grupowo. Akt zawiera standardy w zakresie ochrony mniejszości, te same, co deklaracja ONZ. Konwencja uzupełnia Europejską Kartę Języków Regionalnych i Mniejszościowych podpisaną w 1992, zobowiązującą sygnatariuszy do ochrony i promocji języków regionalnych i mniejszościowych w nauczaniu, administracji, sądownictwie, mediach, obrocie gospodarczym, jednak bez dyskryminacji większości. Ratyfikacja obu dokumentów wymaga jednak daleko idących zmian w prawodawstwach krajowych i uzyskania w kontrowersyjnej dla wielu osób kwestii akceptacji społecznej. Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych podpisana w Strasburgu w dniu 1 lutego 1995 r. Zgodnie z jej postanowieniami:

Strony zobowiązują się zagwarantować osobom należącym do mniejszości narodowych prawo do równości wobec prawa oraz jednakową ochronę prawa

oraz

zobowiązują się wspierać tworzenie warunków koniecznych do utrzymywania i rozwijania przez osoby należące do mniejszości narodowych ich kultury, jak również zachowania zasadniczych elementów ich tożsamości, to jest ich religii, języka, tradycji i dziedzictwa kulturowego.

50. Jaka jest zawartość treściowa i status prawny oraz w jakim systemie jest usytuowana Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz jakie znaczenie ma w tym kontekście Traktat ustanawiający Konstytucje dla Europy?

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej zawiera katalog podstawowych praw cywilnych i politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturalnych. Prace nad Kartą zainicjowane zostały na Szczycie UE w Kolonii w 1999 roku. Powołano Konwencję, specjalne ciało mające przygotować projekt Karty. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej została ogłoszona 8 grudnia 2000 roku na szczycie UE w Nicei. Dokument ten nie jest wiążący - został ogłoszony jako polityczna deklaracja Unii Europejskiej. Równocześnie szefowie państw i rządów krajów członkowskich zadeklarowali chęć nadania Karcie charakteru wiążącego.

51. Jakie następstwa treściowe w zakresie praw i wolności ma przyjęcie w Karcie Praw Podstawowych koncepcji obywatelstwa Unii Europejskiej?

Karta Praw Podstawowych zawiera zbiór praw osobistych, politycznych, socjalnych i kulturalnych. Prace nad dokumentem rozpoczęły się w październiku 1999 r i trwały ponad rok. W celu wypracowania tekstu Karty powołano specjalny Konwent, w skład którego wchodzili przedstawiciele głów państw lub rządów krajów piętnastki, przedstawiciel Komisji Europejskiej, 16 członków Parlamentu Europejskiego oraz 30 przedstawicieli parlamentów krajów Unii. Szeroki udział reprezentantów różnych instytucji oraz prowadzone podczas prac na tekstem konsultacje, m.in. z organizacjami społecznymi, miały zapewnić że wynegocjowany tekst będzie odzwierciedlał najważniejsze i powszechnie akceptowane w społeczeństwach europejskich wartości dotyczące ochrony praw człowieka. Niezwykle istotne dla zrozumienia istoty i znaczenia Karty jest również to, że w ogromnej mierze stanowi ona powtórzenie norm już istniejących w innych dokumentach (np. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, zapisach Traktatów Europejskich oraz wyrokach sądownictwa europejskiego), choć są także zupełnie nowe regulacje, dotyczące np. zakazu klonowania ludzi, handlu ludzkimi organami czy zakazu stosowania praktyk eugenicznych. W ten sposób w jednym dokumencie udało się zebrać najistotniejsze uregulowania dotyczące praw podstawowych które już zapisano jak i nowe zasady wychodzące na przeciw problemom naszych czasów.

Karta Praw Podstawowych składa się z siedmiu rozdziałów zatytułowanych: Godność, Wolności, Równość, Solidarność, Prawa Obywateli, Wymiar sprawiedliwości i Postanowienia ogólne. W każdym z nich, oprócz ostatniego gdzie zapisano zasady stosowania Karty, znajdują się szczegółowe przepisy gwarantujące określone prawa.

W rozdziale pierwszym Karta wprowadza ochronę godności ludzkiej, prawa do życia, prawa do integralności osoby, zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej.

W rozdziale drugim gwarantowane jest prawo do wolności i bezpieczeństwa, poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, ochrona danych osobowych, prawo do zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wyrażania opinii i informacji, wolność zgromadzeń i stowarzyszania się, wolność sztuki i badań naukowych, prawo do nauki, wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy, wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo do własności, prawo do azylu oraz ochrona w przypadku usunięcia, wydalenia lub ekstradycji.

Rozdział trzeci „Równość” mówi o równości wobec prawa, zasadzie niedyskryminacji, równości mężczyzn i kobiet, poszanowaniu zróżnicowania kulturowego, religijnego i językowego oraz praw dziecka i osób starszych a także respektowaniu praw osób niepełnosprawnych.

W rozdziale czwartym „Solidarność” wymienione są: prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstw, prawo do działań i rokowań zbiorowych, prawo do dostępu do służb pośrednictwa pracy, ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy, ochrona należytych warunków pracy, zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych, ochrona życia rodzinnego, ochrona zdrowia, prawo do ubezpieczeń społecznych i pomocy społecznej, ochrona środowiska i konsumentów.

Rozdział piąty zatytułowany „Prawa obywateli” wymienia następujące prawa: prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu europejskiego, prawo do głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych, prawo do dobrej administracji, prawo odstępu do dokumentów, prawo do zwracania się do Rzecznika Praw Obywatelskich, prawo do składania petycji, wolność poruszania się i zamieszkania, prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej.

W rozdziale szóstym „Wymiar sprawiedliwości” znalazły się najważniejsze zasady prawa: prawo do skutecznego środka odwoławczego i rzetelnego procesu sądowego, domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasada legalności oraz proporcjonalności czynów zagrożonych karą i kar oraz zakaz ponownego sądzenia lub karania w sprawach karnych dotyczących tego samego czynu zagrożonego karą.

52. W jakim systemie działa oraz jaki status prawny oraz kompetencje Europejski Trybunał Sprawiedliwości?

Trybunał Sprawiedliwości jest organem niezależnym zarówno od państw członkowskich, jak i pozostałych instytucji oraz organów wspólnotowych. Działa on w imieniu Wspólnot Europejskich i w interesie poszanowania prawa wspólnotowego. Głównym zadaniem Trybunału jest zapewnienie przestrzegania prawa wspólnotowego poprzez wykładnię i jednolite stosowanie postanowień traktatowych oraz przyjętych na ich podstawie innych aktów normatywnych. Początkowo działalność Trybunału koncentrowała się na rozstrzyganiu sporów pomiędzy Komisją a rządami państw członkowskich, w związku z naruszaniem przez nie obowiązującego prawa Wspólnot. Z upływem czasu, coraz częściej pojawiały się sprawy wynikające ze skarg wnoszonych przez rządy państw członkowskich przeciwko decyzjom Komisji Europejskiej.

Obecnie jurysdykcja Trybunału obejmuje rozstrzyganie następujących sporów:

 pomiędzy państwami członkowskimi;

 pomiędzy Wspólnotą a państwami członkowskimi;

 pomiędzy organami Wspólnoty;

 pomiędzy Wspólnotą a przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi.

We wszystkich przypadkach Trybunał orzeka w pierwszej instancji. Może on jednak również stanowić instancję odwoławczą (a ściślej kasacyjną) w stosunku do orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.

Kompetencje Trybunału można podzielić na trzy rodzaje:

 kompetencje wiążące się z wykonywaniem funkcji strażnika prawa wspólnotowego;

 kompetencje w zakresie kontroli legalności aktów wtórnego prawa wspólnotowego;

 kompetencje w zakresie wydawania orzeczeń wstępnych (które polegają na wyjaśnianiu wątpliwości dotyczących zastosowania przez sędziów krajowych prawa wspólnotowego w danym państwie członkowskim).

Od 1995 roku Trybunał Sprawiedliwości liczy 15 sędziów, powołanych na sześć lat na mocy zgodnej woli państw członkowskich, z możliwością odnowienia kadencji. Sędziowie Trybunału wybierają ze swojego grona przewodniczącego na trzyletnią kadencję.

Sędziów wspomaga dziewięciu adwokatów (rzeczników) generalnych, których zadaniem jest analiza spornych spraw na zasadzie pełnej bezstronności i niezależności oraz przygotowanie końcowych wniosków dla Trybunału.

Choć jedynie obywatel państwa członkowskiego może zostać powołany na sędziego, nie oznacza to jednak, że sędzia ma obowiązek reprezentowania interesów swojego państwa. Przeciwnie, niezawisłość sędziów i niezależność Trybunału sprawiają, iż oczekuje się od nich pełnienia roli ostatecznych gwarantów prawa wspólnotowego. W związku z tym, sędziowie powołani do Trybunału Europejskiego wywodzą się spośród osób, które spełniają warunki wymagane w swoich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych bądź są prawnikami o powszechnie uznanej kompetencji.

Trybunał może obradować tylko wtedy, gdy liczba sędziów biorących udział w posiedzeniu jest nieparzysta. W przypadku, gdy odbywają się posiedzenia plenarne kworum wynosi 9 sędziów. Kworum dla izb 3 i 5-cio osobowych wynosi 3 sędziów, zaś dla izb 7-mio osobowych 5 sędziów. Pełny skład Trybunału byłby niezbędny gdyby zażądało tego państwo członkowskie lub organ Wspólnoty będące stroną postępowania.

Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, organu Unii Europejskiej z siedzibą w Luksemburgu, nie należy mylić z Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu, jak również z Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości w Hadze.

53. Jaki status prawny i kompetencje związane z prawami i wolnościami ma Rzecznik Praw Obywatelskich Unii Europejskiej?

Urząd Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich został ustanowiony mocą Traktatu o Unii Europejskiej    (Maastricht, 1992 r.). Rzecznik działa w charakterze pośrednika między obywatelami i władzami UE. Jest on uprawniony do przyjmowania i badania skarg wniesionych przez obywateli UE, przedsiębiorstwa i instytucje oraz przez każdą osobę fizyczną lub prawną mieszkającą lub posiadającą swoją siedzibę w jednym z państw członkowskich UE. 

Rzecznik Praw Obywatelskich jest wybierany przez Parlament Europejski na okres pięciu lat z możliwością reelekcji, a jego kadencja odpowiada długością kadencji Parlamentu.

Czym zajmuje się Rzecznik?

Rzecznik pomaga wyciągać na światło dzienne przypadki "złego zarządzania" w instytucjach europejskich i pozostałych organach UE. "Złe zarządzanie" oznacza nieudolne lub niewłaściwe administrowanie - innymi słowy, instytucja UE nie podejmuje czynności, którą powinna była podjąć, lub wykonuje ją nieprawidłowo, lub czyni coś, czego nie powinna była uczynić. Przykładami złego zarządzania są:

• niesprawiedliwe traktowanie,

• dyskryminacja,

• nadużycie uprawnień,

• brak lub odmowa udzielenia informacji,

• nieuzasadniona zwłoka,

• niewłaściwe procedury.

Rzecznik może przedstawiać zalecenia instytucjom UE, a także może skierować daną sprawę do Parlamentu Europejskiego, by ten podjął konieczne działania polityczne.

Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje swoje obowiązki w sposób całkowicie niezależny i bezstronny. Nie stara się on o instrukcje i nie przyjmuje ich od żadnego rządu lub organizacji. Ponadto nie może on podczas swojej kadencji wykonywać innej działalności zawodowej, płatnej lub niepłatnej.

W kwietniu 2003 roku stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich objął Nikiforos Diamandouros.

 

Jak wnosić skargi do Rzecznika?

Jeśli mieszkasz w Unii Europejskiej (lub reprezentujesz instytucję lub przedsiębiorstwo mające siedzibę w UE) i uważasz, że padłeś ofiarą złego zarządzania ze strony instytucji lub organu UE, pierwszą rzeczą, którą powinieneś zrobić, jest skontaktowanie się z tą instytucją lub organem przy wykorzystaniu zwykłych kanałów administracyjnych oraz podjęcie próby nakłonienia ich do naprawienia danej sytuacji.

Jeżeli takie podejście zawiedzie, możesz wnieść skargę do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.

Skargę do Rzecznika powinieneś wnieść w ciągu dwóch lat od dnia, w którym stałeś się świadomy wystąpienia aktu złego zarządzania. Musisz wyraźnie podać swoje dane osobowe oraz określić przedmiot swojej skargi, choć możesz również prosić o potraktowanie informacji przedstawionych w skardze jako poufnych. W razie konieczności, Rzecznik może poradzić Ci, abyś odwołał się do innego organu.

Rzecznik nie rozpatrzy Twej skargi, jeśli domniemane fakty są lub były przedmiotem postępowania sądowego.

Praktyczne wskazówki dotyczące wnoszenia skarg znajdują się na stronie internetowej Rzecznika.

 

Jak zorganizowana jest praca Rzecznika?

Rzecznik Praw Obywatelskich przeprowadza postępowanie kontrolne z własnej inicjatywy lub na podstawie przedstawionej mu skargi.

Instytucje i organa UE są zobowiązane do dostarczenia Rzecznikowi wszelkich żądanych przez niego informacji oraz udzielenia mu dostępu do odnośnych akt. Mogą one odmówić wyrażenia zgody na powyższe tylko w sytuacji uzasadnionego zachowania poufności.

Jeśli Rzecznik wykryje przypadek złego zarządzania, informuje o tym instytucję, której to dotyczy, oraz sporządza wstępne zalecenie. Instytucja ta w ciągu trzech miesięcy przedstawia Rzecznikowi swoje szczegółowe stanowisko w danej sprawie.

Następnie Rzecznik przedstawia sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i instytucji, której dana sprawa dotyczy. O wyniku dochodzenia informuje on także osobę zgłaszającą skargę.

Raz w roku Rzecznik przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z wszystkich przeprowadzonych przez siebie kontroli.

54. Jakie są podstawowe różnice w przypadku europejskiego i pozaeuropejskiego regionalnych systemów ochrony praw i wolności człowieka i obywatela?

W zależności od kryterium geograficznego i liczby podmiotów zaangażowanych w ochronę praw człowieka wyróżnić można następujące systemy ochrony praw człowieka:

• system uniwersalny (ogólnoświatowy) - posiadający największy zasięg i liczbę uczestniczących w nim państw (jest nim system ochrony praw człowieka w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych - największej organizacji międzynarodowej, powstałej w 1945 r. i skupiającej największą liczbę państw na świecie z różnych kontynentów,

• system regionalny (kontynentalny) - ograniczający się swym zasięgiem do jednego kontynentu, skupiając państwa należące do danego regionu (np. Europy, Azji, Ameryki, Afryki),

• system krajowy - to system ochrony praw człowieka, w poszczególnych państwach (m.in. w Polsce). W każdym demokratycznym państwie istnieją przepisy prawne chroniące prawa człowieka (zaczynając od konstytucji jako aktu najwyższego, a kończąc na ustawach i innych aktach prawnych). Na straży przestrzegania praw człowieka stoi sądownictwo, rzecznik praw obywatelskich oraz instytucja kontroli konstytucyjności ustaw.

55. Jakie podstawowe dylematy prawne wiążą się z prawem do życia?

PRAWO DO ŻYCIA I ROZWOJU - prawo do życia jest najbardziej podstawowym prawem każdego człowieka. Nikt nikogo nie może pozbawić życia, a państwo musi zadbać o to, żeby ludzie czuli się bezpiecznie. Prawo do rozwoju oznacza, że dorośli muszą zadbać o to, żebyście byli zdrowi i mądrzy

| Prawo do życia

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Artykuł 3 

„Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby.”
Europejska Konwencja Ochrony Praw Człowieka i Fundamentalnych Wolności, Artykuł 2

1.”Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.

2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnego koniecznego użycia siły:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;

b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;

c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.”

 

56. Jaki zakres ochrony życia obowiązuje w polskim systemie prawnym?

Jeśli chodzi o nasz kraj - życie ludzkie jest chronione przez prawo, które wyklucza stosowanie eutanazji, a także większość lekarzy opowiada się przeciwko niej, uważając, że istotą ich zawodu jest niesienie pomocy człowiekowi, a nie powodowanie jego śmierci. Prawo do życia jako najważniejsze i podstawowe prawo człowieka zostało zagwarantowane w art. 38 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. Oznacza to, że nikt nie ma prawa decydować o życiu innego człowieka. Ponadto nasza konstytucja określa, iż państwo zobowiązuje się do przestrzegania postanowień wynikających z ratyfikowanych przez Polskę umów i konwencji międzynarodowych. Ustawodawca polski w katalogu kar nie przewiduje kary śmierci, w związku z tym w Rzeczypospolitej Polskiej uśmiercenie człowieka jest przestępstwem bez względu na to, z jakich pobudek sprawca dopuszcza się tego czynu. Dodatkowo w rozdziale XIX Kodeksu karnego z 1997 r., zawierającym katalog przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu, ściśle określa się eutanazję jako "uprzywilejowaną postać zbrodni zabójstwa".W sprawie eutanazji jednoznaczne stanowisko zajmuje Kościół katolicki: wszystkie dokumenty i autorytety kościelne zgodnie potępiają eutanazję i starają się zwalczać wszelkie przejawy ruchów zmierzających do jej legalizacji. Współczesny katolicyzm uznaje eutanazję - a także aborcję, samobójstwo, karę śmierci, technologie reprodukcji człowieka - za praktyki nienormalne, uwłaczające godności człowieka. Podkreśla się, iż najnowsze osiągnięcia terapeutyczne medycyny w niedostatecznym stopniu przejawiają szacunek dla aksjomatu świętości życia. Pod tym względem zasady moralności świeckiej niewiele różnią się od podstaw moralności religijnej. I tu podstawową normą, powszechnie uważaną za obowiązującą, jest zakaz zabijania. Dotyczy on przede wszystkim zakazu uśmiercania ludzi, lecz odnosi się w ogóle do zjawiska pozbawiania życia bez uzasadnionej przyczyny.W świetle tego możemy z całą odpowiedzialnością stwierdzić, iż nikt nie ma prawa narzucić polskiemu ustawodawcy legalizacji eutanazji, gdyż zakaz jej stosowania wynika nie tylko z obowiązujących w naszym kraju przepisów prawa, ale przede wszystkim z zasad moralnych, etycznych i religijnych przyjętych i przestrzeganych przez społeczeństwo, na których opiera się polski porządek prawny. Jak zauważa socjolog J. Hołówka, gdy pozwolimy na to, by (…) jedni ludzie zabijali innych, uruchomimy proces podobny do staczania się po równi pochyłej aż w końcu dojdziemy do zabójstw, których nikt sobie nie życzy. Twierdzi się, że gdybyśmy nawet zaczęli od rygorystycznej kontroli, (…) skończymy w państwie, gdzie jak w nazistowskich Niemczech zabija się wszystkich, których uważa się za niegodnych życia. Dziś na przykładzie prawodawstwa holenderskiego, wiemy już, że taka obawa jest uzasadniona. Stopniowa legalizacja eutanazji, dopuszczanie jej pod różnymi warunkami może doprowadzić do sytuacji, w której nikt nie będzie już pamiętał, czemu miało służyć obwarowanie warunkami możliwości jej stosowania. W konsekwencji istnieje niebezpieczeństwo, że doprowadzi to do legalizacji zabijania ludzi starych, chorych czy kalekich bez jakichkolwiek ograniczeń i warunków. Nawet B. Chwedczuk, zwolennik eutanazji, zgadza się z argumentami, że dopuszczenie do stosowania eutanazji nawet pod pewnymi rygorami, grozi nadużyciami przepisów i w efekcie - zabijaniem ludzi pod pozorem prawnie usankcjonowanych praktyk.

57. W jaki sposób w polskim systemie prawnym jest uregulowana problematyka eutanazji?

Eutanazja (od gr. εύθανασια /euthanasia/ 'dobra śmierć') jest to spowodowanie przyśpieszenia śmierci osoby nieuleczalnie chorej, które umotywowane jest skróceniem jej cierpień. Eutanazja jest trudnym zagadnieniem etycznym. Ma ona zarówno zwolenników jak i przeciwników. Konflikt racji bierze się z różnych systemów wartości jakimi kierują się obie strony. Przeciwnicy eutanazji uważają życie za święty dar od Boga albo uznają je za najwyższą wartość zgodnie z filozofią humanizmu. Zwolennicy natomiast twierdzą, iż ważniejsze jest uniknięcie cierpień przez chorego. Eutanazja nie powinna być mylona z ortotanazją, nie jest też dokładnie tym samym, co zabójstwo z litości. Eutanazją również mylnie bywała nazywana eksterminacja osób Eutanazja jest obecnie zalegalizowana w Holandii, Belgii i amerykańskim stanie Oregon, a do niedawna także w australijskim Terytorium Północnym. Szczególna forma dozwolonej eutanazji występuje w Szwajcarii, gdzie można przepisać lek nasenny w śmiertelnej dawce, jednak chory musi go przyjąć samodzielnie. W pozostałych krajach eutanazja jest niedozwolona i karana jak zwykłe zabójstwo lub w sposób łagodniejszy, a w niektórych krajach surowszy.niepełnosprawnych przez nazistów podczas II wojny światowej. Eutanazja w Polsce jest zabroniona; traktuje się ją jak rodzaj zabójstwa karanego w łagodniejszy sposób. Osoba jej dokonująca jest obecnie zagrożona karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Wyjątkowo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia..

58. W jaki sposób w polskim systemie prawnym jest uregulowane są warunki dopuszczalności przerwania ciąży?

Aborcja (od łac. abortus - poronienie) to celowe, przedwczesne zakończenie ciąży, skutkujące śmiercią zarodka lub płodu.Samoistne przedwczesne zakończenie ciąży nazywane jest poronieniem. Poronieniem kończy się około 1 na 5 ciąż, najczęściej w ciągu pierwszych trzynastu tygodni, stąd wiele kobiet nie jest świadomych, że były w ciąży. Przyczynami najczęściej są letalne (śmiercionośne) wady zarodka lub płodu i wady biologiczne ciężarnej, rzadziej urazy fizyczne, wpływ środków chemicznych, choroby, konflikt serologiczny i inne. W języku polskim nie używa się słowa aborcja w znaczeniu poronienie samoistne.Środki antykoncepcyjne, używane po stosunku (do 72 godzin), zapobiegają uwolnieniu komórek jajowych z jajników lub zapobiegają zapłodnieniu. Stosowane później zapobiegają zagnieżdżeniu się zapłodnionej już komórki. Jest to powodem sporu o to, czy są formą aborcji. Z medycznego punktu widzenia nie są, ponieważ warunkiem ciąży jest zagnieżdżenie się zygoty w macicy. Kościół Rzymskokatolicki i niektóre inne środowiska argumentują, że poczęcie następuje wraz z zapłodnieniem, a przed zagnieżdżeniem. Niektóre osoby wierzą, że zygota jest już istotą ludzką, i/lub posiada duszę przed początkiem ciąży w sensie technicznym.W Polsce od 1956 r. obowiązywało prawo do aborcji de facto na życzenie kobiety. Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży wprowadziła znaczne ograniczenie tego prawa. Odtąd można dokonywać legalnej aborcji w trzech przypadkach:

• ciąża powstała w wyniku przestępstwa

• ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub poważne zagrożenie dla zdrowia kobiety

• płód jest ciężko i nieodwracalnie uszkodzony

Nowelizacja tej ustawy w 1996 r. dodała do powyższych warunków "złą sytuację społeczną", lecz Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 28 maja 1997 uznał ten przepis za niekonstytucyjny i zabronił przerywania ciąży ze względu na "złą sytuację społeczną".

Za nielegalne przeprowadzenie aborcji w RP odpowiada wyłącznie lekarz, a także osoba pomagająca kobiecie do wykonania aborcji (kara do 3 lat pozbawienia wolności), kodeks karny nie przewiduje natomiast karania kobiety usuwającej ciążę.

Obowiązujące prawo, brak świadomości seksualnej oraz brak odpowiedzialności wielu potencjalnych rodziców powodują występowanie zjawiska "podziemia aborcyjnego", tj. nielegalnych zabiegów przerywania ciąży oraz "turystyki aborcyjnej", tj. wyjazdów do krajów gdzie aborcja jest legalna. W praktyce w Polsce przełomu XX i XXI wieku rzadko zdarzało się, żeby przepisy te były egzekwowane przez policję czy prokuraturę. Czasem swoje prerogatywy wykorzystuje Izba Lekarska.

59. W jaki sposób w regulacjach międzynarodowych ujęta jest problematyka kary śmierci?

Kara śmierci, kara główna, kara ostateczna - Kara polegająca na pozbawieniu życia osoby karanej. Stosowana w przypadku ciężkich zbrodni (np. morderstwa), w przypadku reżimów politycznych również w wypadku poważnych przestępstw wobec państwa. Kara śmierci była też, bądź jest zapisana w prawach religijnych różnych wyznań. W 1966 roku uchwalono Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, w którym zawarto prawo każdej istoty ludzkiej do "przyrodzonego prawa do życia". W następstwie tego w wielu krajach zniesiono karę śmierci za najcięższe zbrodnie (nie wyłączając pozbawienia życia innych ludzi). Do 1998 r. zniosło karę śmierci 167 państw, 14 innych zasądza ją jedynie za zbrodnie wojenne, w 24 następnych zaprzestano wykonywania egzekucji w praktyce (abolicja de facto) - mimo istnienia tej kary w wewnętrznych ustawodawstwach. Kara śmierci jest jednak nadal przewidziana w ustawodawstwie (i wykonywana) nawet za przestępstwa pospolite, m.in. w następujących państwach: Bułgaria, Chiny, Kuba, Estonia, Indie, Irak, Korea, Kuwejt, Litwa, Libia, Mongolia, Pakistan, Wietnam, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Ukraina, Rosja, Arabia Saudyjska, Somalia.

Zgodnie z ust. 1 art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Nowy Jork, 1966 r.) każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to powinno być chronione przez ustawę. Zgodnie z ust. 2 tego art., w krajach, gdzie dalej może być orzekana kara śmierci — wyrok skazujący na śmierć może być wydany jedynie za najcięższe zbrodnie, na podstawie ustawy, która obowiązywała w chwili popełnienia tej zbrodni. W ust. 5 przewidziany został zakaz orzekania kary śmierci w stosunku do osób, które popełniły zbrodnię przed ukończeniem 18 roku życia oraz zakaz wykonywania kary śmierci w stosunku do kobiet ciężarnych. W Polsce kara śmierci orzekana na podstawie k.k. z 1969 r. była wykonywana przez powieszenie, a w stosunku do żołnierzy — przez rozstrzelanie (przepisy regulujące wykonanie kary śmierci znajdują się w rozdz. XIII kodeksu karnego wykonawczego z 1969 r. — art. 109 — 112 oraz w niepublikowanym zarządzeniu Ministra Sprawiedliwości), w miejscu zamkniętym, niepublicznie. Obowiązek uczestniczenia w wykonywaniu wyroku miał prokurator, dyrektor zakładu karnego i lekarz. Mógł być obecny — na życzenie skazanego — duchowny oraz obrońca (fakultatywnie). Kara śmierci była wykonywana dopiero po nadejściu zawiadomienia, że uprawniony organ nie skorzystał z prawa łaski (Rada Państwa (5), potem Prezydent RP). Datę wykonania ustalał sąd w składzie jednego sędziego przez wydanie postanowienia. Nie mogła być ona wykonana w stosunku do osób obłożnie i psychicznie chorych. Wykonanie podlegało odroczeniu do czasu wyzdrowienia. Zgodnie z art. 31 k.k. z 1969 r. kara śmierci nie była wykonywana w stosunku do osób, które w chwili popełnienia zbrodni nie ukończyły jeszcze 18 lat oraz w stosunku do kobiet ciężarnych (w przypadkach takich kara śmierci była zamieniana na karę 25 lat pozbawienia wolności). Skazany pytany był o ostatnie życzenie, które powinno być spełnione o ile nie przesuwało zbytnio czasu wykonania egzekucji, nie naruszało zasad moralności i powagi egzekucji. Techniczne szczegóły wykonania kary śmierci są w naszym kraju utajnione. Przygotowanie kary śmierci przez powieszenie wymaga wielu zabiegów i jest dość skomplikowane.

Ostatni wyrok został wykonany w 1988 r. Orzekane jeszcze w latach 1989-1993 wyroki śmierci — nie zostały wykonane. Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz. U. Nr 95, poz. 475), w art. 5 zawiesiła wykonywanie kary śmierci na okres 5 lat.

60. Jakie warunki dopuszczalności pozbawienia życia w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły określone są w polskim prawie?

W prawie polskim nie można pozbawić nikogo życia. Istnieją sytuaję w medycynie, przy przerywaniu ciąży ale tylko w określonych sytuacjach

.

61. Jaki jest zakres treściowy pojęcia tortury w regulacjach międzynarodowych oraz jakie są cechy charakterystyczne zakazu tortur?

Najważniejszym dokumentem wypracowanym przez ONZ w zakresie przeciwdziałania torturom jest Konwencja przeciwko Torturom i Innemu Okrutnemu, Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment) z 10 grudnia 1984 r. [33]

Konwencja definiuje tortury jako

"(...) każde działanie, którym jakiejkowiek osobie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich polecenia lub milczącą zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo".

Pierwsza część tego dokumentu międzynarodowego nakłada obowiązki na państwo - stronę Konwencji. Do obowiązków tych należy m.in.: penalizacja w ustawodawstwie wewnętrznym aktów stosowania tortur; obowiązek ścigania osób podejrzanych o stosowanie tortur wraz z włączeniem tej kategorii osób do umów o ekstradycji; zakaz ekstradycji cudzoziemca do państwa, w którym może on być poddany torturom; obowiązek odpowiedniego szkolenia personelu wymiaru sprawiedliwości, służby zdrowia, funkcjonariuszy państwowych i innych osób pracujących wraz z osobami pozbawionymi wolności, aresztowanymi lub zatrzymanymi; obowiązek systematycznego nadzoru w zakresie przepisów i praktyki postępowania z osobami pozbawionymi wolności; obowiązek przeprowadzenia dochodzenia w przypadku podejrzenia, że na terytorium państwa stosowano tortury; wreszcie przyznanie osobie pokrzywdzonej prawa do skargi na stosowanie wobec niej tortur oraz prawa do sprawiedliwego i adekwatnego odszkodowania.

Istotny jest w omawianym zakresie art. 16 Konwencji zobowiązujący państwo do zapobiegania także "innym aktom okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania" nie wymienionym w definicji tortur w art. 1 Konwencji. Ten "rozszerzający" nakaz interpretacji pojęcia tortur wydaje się być słuszny choćby ze względu na coraz "subtelniejsze" techniki oddziaływań oraz na ich kontekst kulturowy. To co w jednej kulturze będzie poniżające w innej wcale nie musi Zdaniem N. S. Rodleya rozgraniczenie między torturami i nieludzkim postępowaniem, jak i rozgraniczenie między "innym formami złego postępowania" ("other ill-treatment") i postępowaniem wychodzącym swymi formami poza ten zakaz nie może być precyzyjnie ustalone. Element relatywizmu może pojawiać się w subiektywnej reakcji ofiary na "inne nieludzkie postępowanie", co będzie nieuchronnie pociągało za sobą element subiektywności w działaniach organu powołanego do ustalenia pogwałcenia zakazu takiego postępowania Tak więc jesteśmy w momencie tworzenia się osobnego standardu, sądzę, że w tym wypadku słusznie i celowo nieostrego - standardu "innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego karania albo postępowania" Organem powołanym na mocy Konwencji jest Komitet przeciwko torturom. Składa się on z dziesięciu ekspertów powołanych przez państwa-strony Konwencji na okres czteroletni według kryterium geograficznego. Konwencja nakazuje aby były to osoby o nieposzlakowanej moralności oraz posiadały uznaną wiedzę w dziedzinie praw człowieka.

62. Jakie są podstawowe elementy ujęcia prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego w Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych?

Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być samowolnie aresztowany lub zatrzymany. Nikt nie może być pozbawiony wolności inaczej, jak tylko na zasadach i w trybie ustalonym przez ustawę. Osobę aresztowaną należy poinformować w chwili aresztowania o przyczynach aresztowania i w krótkim czasie powiadomić o wysuwanych przeciwko niej zarzutach. Osoba aresztowana lub zatrzymana pod zarzutem dokonania przestępstwa powinna być w krótkim czasie postawiona przed sędzią lub przed inną osobą ustawowo uprawnioną do sprawowania władzy sądowej i powinna być osądzona w rozsądnym terminie lub zwolniona. Nie powinno stanowić ogólnej zasady, że osoby oczekujące na rozprawę mają być zatrzymane w areszcie, lecz zwolnienie ich może być uzależnione od gwarancji zapewniających ich stawienie się na rozprawę, w każdej innej fazie postępowania sądowego oraz - w razie potrzeby - w celu wykonania wyroku.

Każdy pozbawiony wolności przez aresztowanie lub zatrzymanie ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego orzeczenia przez sąd o legalności zatrzymania i zarządzenia zwolnienia, jeżeli to zatrzymanie okaże się bezprawne. Każdy, kto został bezprawnie aresztowany lub zatrzymany, ma prawo do odszkodowania, którego może dochodzić w drodze sądowej.

63. Jakie są warunki dopuszczalności pozbawienia wolności przewidziane w prawie polskim?

Kara pozbawienia wolności jeden z najpowszechniejszych rodzajów kar polegający na przymusowym umieszczeniu skazanej osoby na określony czas w zamkniętym i strzeżonym zakładzie karnym. Oprócz konieczności przebywania w zakładzie karnym, dalsze dolegliwości dla osoby skazanej polegają na poddaniu jej rygorom regulaminu więziennego, ograniczeniom w dostępie do niej osób spoza zakładu karnego, ograniczeniom lub braku możliwości wyjścia na wolność w ramach przepustek oraz stosowaniu kar regulaminowych za przewinienia przeciw dyscyplinie.

Kara pozbawienia wolności jest od dawna stosowana w systemach prawnych. W historii prawa wykonywano ją m.in. przez wtrącenie do lochu (pomieszczenia w podziemiach) lub zamknięcie w wieży. Obecnie wykonuje się ją w wyspecjalizowanych strzeżonych kompleksach - zakładach karnych (potocznie: więzieniach).

64. Jaki jest zakres treściowy prawa do sądu?

Polska zapewnia obywatelom przestrzeganie ich praw w drugim rozdziale swojej konstytucji zatytułowanym „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Między innymi czytamy w artykule 45 tejże konstytucji: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. W świetle tych badań nie dziwi zatem, iż najwięcej spraw kierowanych przez Polaków do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczy art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który mówi, że sprawy mają być rozpoznawane przez niezawisły i bezstronny sąd w tzw. rozsądnym terminie. Problem ten znalazł odzwierciedlenie w zaleceniach, jakie ONZ-owski Komitet Praw Człowieka przekazał polskiemu rządowi w 1998r. Komitet skrytykował zbyt długie okresy postępowań sądowych oraz brak systemu weryfikacji jakości pracy obrońców z urzędu: „Według Komitetu dopuszczalność stosowania rocznego aresztu i możliwość jego przedłużenie o dalszych 12 miesięcy bez procesu sądowego narusza artykuł 9 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. "Aresztowanych należy szybko osądzić lub zwolnić" - postuluje. Komitet niepokoi odraczanie procesów sądowych oraz brak informacji o liczbie adwokatów gotowych nieść bezinteresowną pomoc prawną. Także zakres uprawnień sądów wojskowych w przypadkach wymierzania sprawiedliwości osobom cywilnym.” ^[3]

Zagadnienie dostępu obywateli do sądów dokładnie przeanalizowała również Helsińska Fundacja Praw Człowieka. W 1998 roku Fundacja przeprowadziła monitoring warunków pracy sądów rejonowych, który wykazał zależność między sprawnym funkcjonowaniem sądów, a realizacją prawa zapisanego w art. 45 polskiej konstytucji. Wyniki badań świadczą nie tylko o kiepskiej kondycji polskiego sądownictwa, lecz także o ograniczonej możliwości dochodzenia praw przez obywateli w sądach.

Z raportu Fundacji ^[4] wynika, iż Polska jeszcze przez długi czas będzie miała problemy z pełną realizacją przysługującego nam i zagwarantowanego przez Konstytucję prawa do sądu: „Sądy rejonowe w Polsce działają w warunkach utrudniających czy wręcz uniemożliwiających korzystanie z prawa do sądu /.../ (prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd)”.

Na usprawiedliwienie sędziów przemawiają następujące argumenty: fatalne warunki lokalowe, utrudniony dostęp do literatury fachowej, publikacji oraz orzecznictwa, niewystarczający system szkoleń, wadliwa organizacja administracyjna, braki w podstawowym wyposażeniu, niski poziom personelu sekretarskiego. Tak więc już nawet sama infrastruktura i organizacja wymiaru sprawiedliwości powoduje opóźnianie i spowalnianie prowadzenia postępowań. Jednakże trudne `warunki techniczne' nie mogą legitymizować opieszałości polskiego sądownictwa, bowiem zgodnie z orzecznictwem strasburskiego Trybunału techniczne przeszkody w realizacji prawa dostępu do sądów stanowi naruszenie praw człowieka. Potwierdza to przytoczone w Raporcie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka orzeczenie Sądu Najwyższego, iż „tłumaczenie ograniczania praw człowieka (kiedy idzie np. o przedłużenie tymczasowego aresztu) warunkami lokalowymi i brakiem kadry sędziowskiej jest sprzeczne z elementarnymi zasadami państwa prawa i tym samym nie stanowi żadnego usprawiedliwienia”. Jest to odzwierciedlenie orzeczeń Trybunału Praw Człowieka w sprawach przeciwko Polsce dotyczących art. 6 Konwencji. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł na przykład, że sześć lat i pięć miesięcy na wydanie orzeczenia w postępowaniu o zapłatę za roboty budowlane to stanowczo za długo. Januszowi Podbielskiemu, biznesmenowi ze Świdnicy, przyznano zadośćuczynienie w wysokości 20 tys. zł. Po 15 tys. zł otrzymali natomiast: Szczepan Styranowski, którego sprawę emerytalną prowadzono cztery lata, oraz Zbigniew Musiał, podejrzany o zabójstwo żony, czekający prawie dwa lata na sądową kontrolę zasadności umieszczenia go w zakładzie psychiatrycznym.

Jednak chyba najważniejsze orzeczenie Trybunału w sprawie przeciwko Polsce pochodzi z października 2000r. Pretekstem była skarga Andrzeja Kudły, którego proces w dwóch instancjach trwał w Krakowie osiem lat. Trybunał stwierdził, że nie tylko przewlekłość postępowania, ale nawet brak możliwości skutecznej skargi na przewlekłe postępowanie przed sądem narusza Europejską Konwencje Praw Człowieka, a państwo powinno za przewlekłość płacić odszkodowania. Trybunał podkreślił, iż przewlekłość spraw sądowych stała się w Europie tak wielkim problemem, iż zagraża wymiarowi sprawiedliwości. Dlatego państwa członkowskie Rady Europy, w tym Polska, powinny zapewnić skuteczny sposób dochodzenia swoich praw przez ofiary sądowej przewlekłości. Niniejszym można uznać, iż w ten nietypowy sposób Polska w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju ochrony praw człowieka w Europie.

  „W polskich sądach leży 1,8 mln spraw zaległych spraw. Średnio w sądzie okręgowym na rozstrzygnięcie sprawy czekało się w ub. roku 6,9 miesiąca, a w Warszawie - 22,5 miesiąca.” ^[5] Sytuacja taka nie napawa optymizmem na przyszłość i wszystko wskazuje na to, iż Polska w obecnej jeszcze przez bardzo długi czas będzie się borykać z problemem przewlekłości postępowań sądowych, gdyż nie ma co marzyć o nadrobieniu wszystkich zaległości, nie mówiąc już o rzeczywistej realizacji praw człowieka gwarantowanych przez Konstytucję bez poprawy warunków pracy sądów. Tymczasem dostęp do sądów w Polsce jest mocno ograniczony. Jako przyczyny tego stanu rzeczy można podać m.in.: długi czas toczącego się postępowania sadowego, wysokie koszty postępowania w sprawach cywilnych. Przyczyny mogą być również bardziej prozaiczne, np. zbyt duża odległość od sądu, niewystarczająca ilość sal rozpraw, niedostosowanie budynku dla osób niepełnosprawnych, wadliwy system informacji w budynku. Choć przytoczony na początku art. 45 Konstytucji brzmi `sympatycznie', to źle zorganizowany system sądownictwa w Polsce będzie z pewnością jeszcze nie raz przyczyną złamania prawa do sądu, które za najważniejsze uważa - wg sondażu OBOP-u - co czwarty Polak. Polskie państwo musi zatem zrobić jeszcze wiele, aby choć trochę poprawić realizację tego prawa. Nie tylko po to, żeby uniknąć płacenia odszkodowań za przewlekłość postępowań sądowych, lecz przede wszystkim, aby konstytucyjne gwarancje mogły być realizowane i nie pozostawały w sferze teoretycznych rozważań.

65. Jaki jest zakres treściowy prawa do prywatności zgodnie ze standardami regulacji międzynarodowych?

Prawo do prywatności, nazywane niekiedy prawem do odosobnienia, uznawane powszechnie za jedno z dóbr osobistych, podlega ochronie. Uwarunkowań konstytucyjnych ochrony tej sfery życia człowieka można doszukiwać się w art. 47 ustawy zasadniczej, w którym stwierdzono między innymi, iż „każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego”. Podstawę stanowią jednak przepisy prawa cywilnego. Co prawda katalog dóbr osobistych, zawarty w art. 23 kodeksu cywilnego nie zawiera expressis verbis prawa do prywatności, nie mniej jednak należy pamiętać iż ustawodawca, używając zwrotu „w szczególności” wskazał jedynie na przykładowe dobra. Pozostałe prawa podmiotowe, przynależne każdej osobie, poszerzają ten otwarty katalog, wynikając bądź z postanowień konstytucji czy umów międzynarodowych (np. Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich), bądź zostały usankcjonowane przez judykaturę i doktrynę prawniczą. I tak jest właśnie w przypadku prawa do prywatności. Należałoby najpierw zastanowić się co rozumiane pod pojęciem prywatności podlega ochronie. Zgodnie z Mikołajem Wild prawo do prywatności nie powinno być sprowadzane jedynie do prawa do pozostawania w spokoju, bowiem prywatność przejawia się w prawie dyspozycji. Informacje, które jednostka pragnie zachować dla siebie, nie muszą być z nią ściśle związane a ich treść nie gra pierwszoplanowej roli w ustalaniu zakresu ochrony [5]. Na polu internetu oznaczałoby to, iż nie jest najistotniejszy rodzaj naruszonych danych czy nawet ich prawdziwość ale sam akt naruszenia, jako synonim naruszenia prywatności. O jakie informacje w szczególności chodzi? Można wnioskować, iż na prawo do prywatności składa się wiele różnych wartości (uznawanych zresztą za odrębne, samodzielne dobra osobiste), takich choćby jak tajemnica danych osobowych, pseudonim czy np. dobre imię. Część tych wartości ma przełożenie do internetu lub też występuje tylko i wyłącznie w cyberprzestrzeni. Przykładem jest choćby adres poczty elektronicznej, który może być powiązany z konkretną osobą, pozwalając ją zidentyfikować. Poza tym używane w wielu miejscach pseudonimy (nickname), które mogą być dzięki adresowi IP (o ile nie mamy do czynienia z tzw. dynamicznym adresowaniem), powiązane z daną osobą fizyczną. Sam numer IP pozwala już wiele powiedzieć na temat przynależnego mu w sieci komputera (np. pozwala stwierdzić kto jest ISP - dostawcą usług internetowych). Prywatność w związku z tym obejmuje swoim zasięgiem wiele wartości, a naruszenie którejś z nich może być już traktowane jako naruszenie samej prywatności. PRAWO DO PRYWATNOŚCI - oznacza, że nikomu nie wolno wtrącać się w nasze życie i sprawy osobiste. Wyjątkiem są szczególne sytuacje, np. zagrożenia zdrowia, czy życia. Prywatne wszystko to, co jest co jest nasze osobiste - rzeczy, mieszkanie, listy.

66. W jaki sposób w układzie normatywnym, instytucjonalnym, proceduralnym, i decyzyjnym uregulowana jest obecnie w Polsce ochrona danych osobowych?

Termin "dane osobowe" używany w Gwarancji obejmuje informacje takie jak: imię i nazwisko, data urodzenia, adres oraz adres poczty elektronicznej, które służą do identyfikacji klienta. Novartis nie będzie przetwarzał danych osobowych bez zgody klienta.Podczas przetwarzania danych osobowych zobowiązujemy się do przestrzegania w pełni ogólnie przyjętych zasad ochrony tajemnicy. Zapewniamy, że podczas przetwarzania danych nasz personel stosuje się do rygorystycznych standardów bezpieczeństwa i poufności.

Zgodnie z rozumieniem ustawy o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 roku (Dz. U. 1997 Nr 133 poz. 883), danymi osobowymi jest każda informacja dotycząca osoby fizycznej pozwalająca na określenie tożsamości tej osoby. Praktycznie w każdej instytucji natkniemy się na zbiory takich danych. Ustawa dotyczy wszelkich zestawów danych osobowych - czy to komputerowych, czy to papierowych. Dlatego zbiorami takimi będą zarówno książki adresowe popularnego Internet Outlook Express'a (ze zbiorami adresów mailowych), ale również zbiory wizytówek. Uchwalenie owej ustawy nakłada na podmioty posiadające dane osobowe szereg obowiązków. Zaniechanie ich może mieć konsekwencje nawet w postaci sankcji karnych. Do zadań Generalnego Inspektora Ochrony Danych osobowych należy w szczególności inicjowanie i podejmowanie przedsięwzięć w zakresie ochrony danych osobowych. Za jedno z takich przedsięwzięć należy uznać internetowy serwis znajdujący się pod adresem: http://www.giodo.gov.pl. Poza bardzo przydatnymi kontaktami (telefonicznymi, fax'owymi i e-mail'owymi) można tam znaleźć akty prawne z zakresu ochrony danych osobowych. Będzie to zarówno Konstytucja RP, jak i pełne teksty ustawy, aktów wykonawczych do niej wydanych. Autorzy umieścili na serwerze również treść Dyrektywy Unii Europejskiej o ochronie danych osobowych oraz treść Konwencji 108 Rady Europy o ochronie

67. Jakie podstawowe standardy zawarte są obecnie w międzynarodowych regulacjach dotyczących wolności słowa?

Wolność słowa to prawo do publicznego wyrażania własnego zdania. Współcześnie jest uznawana jako standard norm cywilizacyjnych, chociaż często nakładane są na nią pewne ograniczenia, np. w sprawach publicznego obrażania innych osób. Brak wolności słowa charakteryzuje systemy totalitarne i autorytarne. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Artykuł 19
”Każdy człowiek ma prawo do wolności opinii i do jej wyrażania; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na granice.”

Europejska Konwencja Ochrony Praw Człowieka i Fundamentalnych Wolności, Artykuł 10

1.”Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.”

2.” Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.”

68. Jaki jest zakres treściowy prawa do wolności sumienia i wyznania, w standardach międzynarodowych i w Polsce?

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Artykuł 18

”Każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje swobodę zmiany wyznania lub wiary oraz swobodę głoszenia swego wyznania lub wiary bądź indywidualnie, bądź wespół z innymi ludźmi, publicznie i prywatnie, poprzez nauczanie, praktykowanie, uprawianie kultu i przestrzeganie obyczajów.”

Europejska Konwencja Ochrony Praw Człowieka i Fundamentalnych Wolności, Artykuł 9

1.„Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.”

2.„Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.”

69. Jakie przejawy przyjmować można dyskryminacja w sferze praw i wolności?

Dyskryminacja (łac. discriminatio = 'rozróżnianie') - upośledzenie lub prześladowanie jednostki bądź grupy społecznej, na przykład ze względu na jej pochodzenie etniczne, orientację seksualną, przynależność klasową, narodową, rasową bądź wyznaniową albo na płeć. Chodzi o ogół działań zarówno świadomych, jak i nieuświadomionych, zmierzających do pozbawienia dyskryminowanych osób praw i korzyści przysługujących wszystkim ludziom.

70. Jakie przejawy może przyjmować dyskryminacja w sferze wolności i praw ze względu na płeć i jak ten problem jest uregulowany w prawie polskim?

Ostatnia nowelizacja kodeksu pracy rozszerzyła pojęcie dyskryminacji i zakres ochrony pracownika przed tego typu działaniami pracodawcy. Zgodnie z nowym, już obowiązującym brzmieniem art. 11 ³ Kodeksu pracy nie wolno dyskryminować (bezpośrednio lub pośrednio) pracownika nie tylko ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania, zwłaszcza polityczne lub religijne, przynależność związkową, ale również pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną oraz ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, albo w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy. dyskryminacja ze względu na płeć - oznacza wszelkie zróżnicowanie, wyłączenie lub ograniczenie ze względu na płeć, które powoduje lub ma na celu uszczuplenie albo uniemożliwienie jednej z płci przyznania bądź korzystania na równi z drugą płcią z praw człowieka oraz podstawowych wolności w dziedzinach życia politycznego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego, obywatelskiego i innych.

71.Jakie podstawowe ograniczenia przewidziane są w prawie polskim w odniesieniu do korzystania z prawa do zakładania i przynależności do partii politycznej?

Wolności i prawa polityczne

Art. 57.
Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.

Art. 58.
1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.
3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.

Art. 59.
1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.
2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.
3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.
4. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

Art. 60.
Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.

Art. 61.
1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Art. 62.
1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Art. 63.
Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa

72. Jak ujęte jest w konstytucji polskiej z 1997 prawo do własności?

Prawo własności i jego ochrona (sensu largo)

Zgodnie z Konstytucją RP z 1997 r., której przepisy stosuje się bezpośrednio (art. 8 ust. 1 i 2), własność i jej ochrona jest jednym z fundamentów ustroju społeczno-gospodarczego RP (art. 20, art. 21 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3, art. 46, art. 64).

Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 21 ust. 1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.

Art. 64 ust. 1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

Art. 31 ust. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Art. 64 ust. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

Art. 21 ust. 2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.

Art. 46. Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Art. 32 ust. 1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Art. 64 ust. 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

73.Jakie podstawowe standardy występują współcześnie w regulacjach międzynarodowych i krajowych dotyczących wolności i pracy przymusowej?

Skoro człowiek powinien mieć całkowitą swobodę dysponowania swoją osobą (o ile nie ogranicza on innym ich swobody), to niedopuszczalna jest na przykład jakakolwiek przymusowa praca. Nie ma tu znaczenia, czy przymus stosuje pojedyńcza osoba, czy grupa osób, czy państwo. Jeśli jakaś zasada moralna stosuje się do poszczególnych jednostek, stosuje się do wszelkich zbiorowości i organizacji. Funkcjonariusze państwa nie mają prawa ani we własnym imieniu, ani w imieniu "społeczeństwa" nakazać komukolwiek np. pracy przy usuwaniu skutków klęski żywiołowej. Choć pomoc ofiarom powodzi czy pożaru może być czymś wysoce pożądanym, nie można zmuszać innych do działań na rzecz tej pomocy. Podobnie rzecz ma się ze służbą wojskową. Nikt nie ma prawa zmuszać drugiej osoby do pełnienia funkcji jego ochroniarza przed możliwą napaścią. Tak samo ani funkcjonariusze państwa, ani większość jakiejś społeczności (np. narodu) nie ma prawa zmuszać nikogo, by ją bronił, ani tym bardziej atakował innych w jej imieniu. Owszem, mogą oni namówić kogoś, by bronił ich dobrowolnie (odwołując się np. do jego poczucia więzi narodowej, honoru czy chęci zysku). Armia może być złożona jedynie z wolontariuszy i/lub najemników, i służyć jedynie obronie, nie atakowaniu innych. Niedopuszczalna jest również przymusowa nauka, w szczególności przymus uczęszczania do tych szkół, które są akceptowane przez państwo.

74. Jakie elementy treściowe zawiera konstytucyjnie ujęcie w Polsce prawa do uczestnictwa w rządzeniu i równego dostępu do służby cywilnej?

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - Artykuł 21

1. Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub poprzez swobodnie wybranych przedstawicieli.

2. Każdy człowiek ma prawo równego dostępu do służby publicznej w swym kraju.

3. Wola ludu jest podstawą władzy rządu; wola ta wyraża się w przeprowadzanych okresowo rzetelnych wyborach, opartych na zasadzie powszechności, równości i tajności, lub na innej równorzędnej procedurze, zapewniającej wolność wyborów.

75. Jaki standard gwarancji dotyczących prawa do ochrony zdrowia obecny jest w międzynarodowych oraz normach konstytucji polskiej z 1997 r.?

Art. 68.
1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
Art. 69.
Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

50

---