Gospodarka przestrzenna - obejmuje całą sferę praktycznego działania społecznego państwa. Jeśli przedmiotem działalności to część przestrzeni wyodrębniona pod kątem potrzeb to mamy do czynienia z gospodarką racjonalną i rozwojem regionalnym lub z gospodarką lokalną i rozwojem lokalnym (gminy).

Gospodarka przestrzenna obejmuje całą sferę praktycznego działania społeczeństwa. Funkcjonuje ona w dwóch sferach:

realnej (materialnej) - elementy zagospodarowania, rozwój przestrzeni

regulacji - całokształt działalności człowieka zmierzającej do realizacji celów rozwoju.\ Działalność ta oparta jest na wykorzystaniu cech i walorów przestrzeni przyrodniczej, na systemie wartości akceptowanych przez całe społeczeństwo. Cała sfera regulacji prawno-administracyjnej.

Podmiotem gospodarki przestrzennej jest społeczeństwo, jednostka ludzka.

Przedmiotem jest środowisko przyrodnicze i antropogeniczne.

Celem jest zaspokojenie określonych potrzeb.

Efektem jest postępujące zagospodarowanie przestrzenne, rozwój przestrzeni.

Przyjmuje się zasadę trwałego rozwoju: stabilnego, zrównoważonego, wielopokoleniowego, zaspokajającego potrzeby bieżące i przyszłe.

Inną zasadą jest zasada równoważenia rozwoju - oznacza ona dążenie do osiągnięcia ładu zintegrowanego.

Gospodarka przestrzenna jako dyscyplina naukowa obejmuje całokształt zmian w przestrzennej strukturze gospodarstwa narodowego w procesie gospodarowania. Strukturę gospodarki narodowej odzwierciedlają struktury gospodarek regionalnych.

Dziedziny:

gospodarowaniem odległością - racjonalne rozmieszczenie zmniejsza koszty. W socjalizmie nikt się tym nie przejmował - odległość nie miała ceny.

gospodarowaniem ziemią - dawniej ziemia była dobrem wolnym, swoją wartość zachowała jedynie na wsi, w miastach była praktycznie darmowa.

Gospodarowanie zasobami przyrody - w Polsce Ludowej były to dobra wolne, marnotrastwo, eksploatacja rabunkowa,

Gospodarka regionalna

Organizacja rozwoju w wymiarze przestrzennym

Zagospodarowanie przestrzenne kraju

Gospodarka przestrzenna to przede wszystkim płaszczyzna dla konfrontacji obiektywnych praw nauki z dział. prakt. znajd. wykazu w prowadzeniu polityki przestrzennej.

Plan zagospodarowania przestrzennego - najważniejsze narzędzie planowania przestrzennego.

Przestrzeń geodezyjna - cały glob.

Przestrzeń geodezyjna bez mórz, oceanów - przestrzeń geograficzna.

Jest ona częścią przestrzeni geodezyjnej.

Przestrzeń ekonomiczna - część przestrzeni geograficznej która pozostaje w użytkowaniu człowieka.

Przestrzeń ekonomiczna - wody śródlądowe, tereny rolne, leśne itp. Elementy składowe i relacje składają się na strukturę przestrzenną.

Czynniki wpływające na zmiany przestrzeni:

Czynniki zewnętrzne:

• sytuacja międzynarodowa

• pozycja polityczna

• pozycja gospodarcza

• pozycja strategiczna (duża rola Polski - łącze Płn-Płd oraz Wsch.-Zach.)

Czynniki wewnętrzne:

• w układzie statycznym - położenie geopolityczne, zasoby ludzkie, zagospodarowanie

• w układzie dynamicznym - zmiany w strukturze ludności

Cechy struktury przestrzennej:

• trwałość, powolność zmian

• inercja (bezwład) rozwoju - raz uruchomiony proces w przestrzeni bardzo trudno jest zatrzymać lub zmienić jego kierunek

Podział przestrzeni na:

1. Układy - do tworzenia koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, gdy nie używamy województw

1. węzłowe - reprezentowane przez miejskie jednostki osiedleńcze (miasta)

2. pasmowe - infrastruktura techniczna

3. strefowe

ad a) Aglomeracja - miasto + otaczające tereny powiązane np. siecią kanalizacyjną, nie mają granic administracyjnych. Rdzeń aglomeracji = wielkie miasto.

Aglomeracja policentryczna - kilka rdzeni, np. bydgosko - toruńska

Największe miasta - metropolie - centrum przedsiębiorczości, oddziaływują na rozwój całych regionów.

Europolia - miasto o znaczeniu europejskim(bezpośredni współpracują z miastami europejskimi)

Do węzłowych i pasmowych nie zaliczamy wsi - nie mają granic administracyjnych, nie są punktami w przestrzeni, osadnictwo ma charakter rozproszony - cecha ukształtowana historycznie. Zaliczmy je do układów strefowych.

Ad b) tworzone przez pasma infrastruktury technicznej obejmujące: drogownictwo, transport (drogowy, kolejowy, powietrzny), łączność ( np. telefony, internet), wodociągi, kanalizacja, rzeki, gospodarka wodna.

Infrastruktura - zespolenie urządzeń i instytucji nieodzownych do należytego funkcjonowania gospodarki i życia ludności.

Infrastruktura społeczna - instytucje oświaty, ochrony zdrowia, szkolnictwo wyższe, sport, oświata.

Infrastruktura ekonomiczna - inst dzięki którym funkcjonuje rynek, banki i giełdy.

Pasma: ogólnokrajowe, międzynarodowe, poza granice miasta nie wykroczyła sieć ciepłownicza.

Ad c) potrzebuje dużo przestrzeni: rolnictwo, leśnictwo, wypoczynek

Węzły i pasma - przebieg południkowy - równoleznikowy tworzą przebieg struktury przestrzennej kraju. Przybiera postać sieci - dla tej sieci wypełniają układy strefowe.

W Polsce geometria przestrzeni jest poprawna - układ południkowo - równoleżnikowy.

REGIONY

Regiony - podział do celów wewn, wyodrębniane do różnych potrzeb gospodarczych, politycznych. Regiony sa jednostkami umownymi. Suma regionów na terenie danego kraju tworzy układ regionalny kraju.

Regiony wyodrębniamy posługując się różnymi kryteriami np. region społeczny, ekonomiczny, wg walorów przyrodniczych, historyczny region powinien mieć wyraźną specyfikę.

Podział administracyjny - związany z wyborem, stosowany dla administracji publicznej, działa w terenie, związana z wyborem ustroju państwa, charakterem funkcjonowania, modelem państwa. Stopień decentralizacji administracji publicznej decyduje o relacjach regionalnych organów władzy i administracji do organów rządowych, decyduje o ustroju regionu.

Ustrój regionu

Region autonomiczny pełna autonomia, decentralizacja władzy wykonawczej, częściowo zreformowanej (lokalne parlamenty). W Polsce nie ma takich regionów. Jest to najbardziej samodzielna forma regionu. Utworzenie wymaga wpisu w konstytucji.

Region samorządowy władza ustawodawcza w rękach rządu, władza wykonawcza w pewnym zakresie w rękach regionu (zapis w ustawie).

Regiony 1 i 2 to regiony upodmiotowione - własna polityka gospodarcza.

Region funkcjonalny (rządowy) przedłużenie dział administracji rządowej w terenie. W Polsce do końca 98 roku. Od 1.01.99 ustrój rządowo - samorządowy (dwuwładza). Wojewoda - mianowany przez premiera, reprezentant w terenie, kontroluje, wspomaga władzę samorządową.

Układ administracyjny składa się z 16 województw - powołany do wykonywania celów administracyjnych regionalnych kraju.

2489 gmin. , 308 powiatów ziemskich, 65 powiatów grodzkich. Są więc 3 poziomy:

regionalny - wojewoda,

subregionalny - powiaty,

lokalny - gminy.

Czynność podziału kraju nosi nazwę regionalizacja.

Jak powinien wyglądać prawidłowo wyodrębniony region?

Kryteria przyrodnicze, historyczne, poczucie jedności społeczności mającej korzenie w historii - jest to regionalizm - poczucie odrębności, odpowiedzialności za własny obszar.

Regionalizm - stan świadomości społecznej jaka istnieje w zbiorowości mieszkańców danego obszaru, w kręgach opiniotwórczych, elitarnych i przywódczych. Regionalizacja nie koze być decyzją odgórną ale tez nie może być oddolna. Musi być tutaj kompromis - zasada subsydiarności - leży u podstaw regionalizmu - obrona, ochrona społeczności lokalnych przez nadmierną ingerencję odgórną (ze strony państwa, UE)

Produkt jaki dany region może wytworzyć - gospodarka, specjalizacja w określonej dziedzinie, wizytówka danego regionu za granicą, produkty dające się sprzedać za granicą.

Region musi być tak dobrze rozwinięty aby dobrze prowadzić politykę regionalną.

ROZWÓJ REGIONALNY

Takie zmiany wewnętrzne oraz zmiany powiązań i realcji zewn z innymi regionami i krajem, w wyniku których następuje wzbogacenie jego elementów składowych lub zachodzących między nimi relacji.

Oznacza trwały wzrost poziomu życia, potencjału gospodarczego. Są to głębokie zmiany w tradycyjnych strukturach regionalnych, zachodzą one bardzo powpli.

Na Lubelszczyźnie ok. 55 % ludności zatrudnionej jest w rolnictwie.

Podział regionów w Polsce:

O strukturze kryzysogennej:

baza ekonomiczna ulega ograniczeniu,

działy które coś wytwarzają,

koszty dostosowań do nowych warunków na rynku są bardzo wysokie a mimo to syt się pogarsza systematycznie,

bez pomocy państwa te regiony nie poradzą sobie,

niezadowolenie społeczne

są to regiony tradycyjne rolnicze, przemysłowo - surowcowe.

O strukturze ekspansywnej:

Umiejętnie wykorzystują mozliwości wynikające ze zmian strukturalnych w gospodarce,

Skutecznie radzą sobie z problemami związanymi z szybkim wzrostem ekonomicznym,

Rozwijają się w oparciu o własny potencjał

kapitał ludzki - wys wykształcenie,

silny sektor usług,

bogata, zróżnicowana struktura gospodarcza są to regiony wielkomiejskie.

Wielkie miasta - podstawa do rozwoju systemu informatycznego, ciągną naszą gospodarkę do gospodarki rynkowej.

Rzeczowe zmiany w strukturze gospodarki - restrukturyzacja.

Transformacja - proces bardzo szeroki w oparciu o ludzi.

Restrukturyzacja - pojęcie często techniczne, budowa od podstaw lub w nowej formie struktury gospodarki: świadome działanie władz publicznych różnych szczebli realizowana wg określonego programu za pomocą instrumentw, mechanizmów. Zmierza do zmiany rzeczowej struktury gospodarki, do wzrostu efektywności, konkurencyjnosci na rynkach międzynarodowych, zmniejszyć negatywne następstwa zmian ustrojowych i systemowych.

Właściwości:

Proces stały i nieodwracalny - realizuje określone cele: wzrost konkurencyjności, efektywności, innowacyjności,

Ma swoje zaplecze - mechanizmy rynkowe, administracja publiczna,

Dokonuje się wg okreslonych scenariuszy.

Polityka regionalna - oddziaływanie władz publicznych na procesy rozwoju w regionach (polityka rozwoju regionalnego w UE)

Poziomy oddziaływania:

Rządowy - polityka interregionalna - oddziaływanie ze strony rządu na procesy rozwoju regionu.

Polityka samorządowo - wewnętrzna - intraregionalna.

Polityka UE (Europejski Fundusz rozwoju regionalnego).

Cele polityki interregionalnej:

• Pomoc regionom, wspomaganie tych które dają gwarancję konkurencji na rynkach międzynarodowych. Dotyczy to:

Wielkie miasta, okręgi przemysłowe (wspomaga zmiany strukturalne) - restrukturyzacja, porty - zwiększenie siły konkurencyjnej, ośrodki turystyczno - wypoczynkowe, tereny przygraniczne.

• Pomoc regionom słabszym (stagnacja, bezrobocie, poniżej standardu krajowego, recesja) - aby nie pozwolić na zbyt duże różnicowanie terenów kraju. Są to tereny o przewadze rolnictwa, surowcowe (aby rozwinąć inne formy gospodarki), tereny górskie, powstrzymywanie odpływu ludności (zniekształcenia w strukturze demograficznej - depopulacja - odpływ ludzi młodych, wykształconych).

Należy dokonać wyboru między tymi celami. Wynika to z ograniczoności środków. Jest to wybór polityczny między strategią rozwoju (unowocześnianie) a strategią przetrwania (pomoc regionom, które konsumują a nie mają szans rozwoju). Strategii tych nie da się realizować jednoczesnie.

W Polsce:

Nowa sytuacja wymaga postawienia na rozwój, innowacje, trzeba odrobić zaległości w stos do Europy Zachodniej. Pomoc dla regionów biednych ograniczona do elementarnych usług. Duzym problemem jest obecnie Śląsk (energia, szlaki transportowe, wiele prod pochodzi ze Śląska). Skoncentrowana klasa robotnicza- duża siła polityczna. Siła oddziaływania polityki interregionalnej jest tutaj nieefektywna. Potrzebna jest polityka przestrzenna - niezależna od podziału na regiony.

Polityka przestrzenna - oddziaływanie władz publicznych na przestrzenne zachowania podm gospodarujących, niezależnych od istniejących podziałów administracyjnych.

Zadania: patrzy na kraj jako całość, zwiększenie konkurencyjności polskiej przestrzeni gosp w Europie. Osiągnąć można to przez; budowe autostrad, przystosowanie syst energetycznego, łączności do parametrów europejskich, zdolnośc do absorcji innowacji, kształcenie społ informatycznego.

Cele unijnej polityki przestrzennej:

Doprowadzenie do spójności z UE - cele kohezyjne. Osiągane przez: szerokie otwarcie Polski na świat, przyśpieszenie metropolizacji polskiej przestrzeni jako jednego z warunków zwiększenia innowacyjności.

Metroploizacja - przechodzenie od korzyści z koncentracji do korzyści z wysokiej jakości np. siły roboczej, usług (W-wa, Poznań, Kraków, Wrocław po stronie wschodniej) nie spełniają tych kryteriów ale przyjęto Lublin, Białystok).

Wykształcenie spójnego systemu infrastruktury technicznej z UE. Najważniejsze są powiązania - szlaki transportowe pomiędzy europejskimi metropoliami.

PRZESTRZEŃ POLSKA W OKRESIE TRANSFORMACJI

Polska na przestrzeni XX/XXI w. Od '89r. Toczą się procesy transformacji (zmian ustroju, w społeczeństwie) W I okresie-wprowadzono impulsy powodujące te zmiany. Powstały 2 grupy:

1.Zwycięzcy:

* wielkie miasta kraju (W-wa, Poznań, Gdańsk, Wrocław, Kraków, Szczecin, Łódź, Katowice).Specjalistyczna kadra naukowa, instytuty badawcze. **** wielkich inwestycji, działalność głównie w usługach.

*niskie bezrobocie w tych miastach dało im możliwość wgrania-ok. 3%. Do woód na to, że sobie poradziły z transformacją.

*wysokie płace.

*znaczny wpływ kapitału zagranicznego.

*wzrost zanieczyszczenia.

*pojawienie się wielkich fortun prywatnych jak i ich szybki upadek.

*ogromna również nędza, bieda. Nadzieja na lepsze życie ściąga ludzi z całego kraju-stąd duża bieda, niezdolność.

*wysokie dochody ale i koszty utzrymania,

* patologie, brak poczucia bezpiecszeństwa

2.Przegrani:

* małe miasta i średniej wielkości miasta, obszary wiejskie-Polska płd-wsch.- Lubelszczyzna. miasta oparte o jedną fabrykę, głównie przemysł zbrojeniowy np. Poniatowa.

*tereny wiejskie-głównie tam, gdzie były duże gospodarstwa rolne-PGR.

*duże bezrobocie, również indywidualne-ukryte w rolnictwie.

W pierwszej kolejności zwalniani byli ludzie dojeżdżający.

Czynniki decydujące o podziałach historycznych:

• zmiana powiązań gosp Polski z zagranicą (reorientacja) - powiazania handlowe, polityczne. Kraje UE - ok. 2/3 udziału w wartości polskiego importu i eksportu - główny partner handlowy Polski to Niemcy,

• zagraniczna turystyka handlowa - do konca 97, wykorzystuje różnice w cenach towarów i usług po obu stronach granicy. W 97 roku - uszczelnienie granicy (nakaz UE_ - impuls turystyki handlowej wygasł.

• Bezpośrednie inwestycje zagraniczne - w polowie 96 roku wartosc inwestycji zagranicznych osiągnęła 12 mld $ - liczna spółek z udziałem kapitału zagranicznego (ok. 50 tys) - w roku 89, w 2001 roku wartość zainwestowanego kapitału przekroczyła 50,5 mld $. Po 96 wartosc ta rosła bardzo szybko (przyjęcie do OECD). W 99 przyjęcie do NATO - bezpieczeństwo gospodarcze, polityczne. W 20001 roku największym inwestorem w Polsce była Francja, II miejsce - USA, III miejsce - Niemcy. Inwestują w handel (supermarkety), przemysł (produkcja żywności), produkcja samochodów, przem drzewno - papierniczy, elektroniczny, bankowosc - usługi finansowe.

WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA

Rozija się na min szczeblach, inicjatywa lokalna, ożywienie w strefach granicznych. Dużą role odgrywa UE i Rada Europy.

RADA EUROPY, powstał w 1948, z siedzibą w Strasburgu, uważa, że granice to „blizny historii”. Żadne państwo po II WŚ nie jest w pełni samodzielne, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo.. Tworzy on nieformalne prawo do współpracy trans granicznej.

POMOC UE finansuje programy pomocy, pieniądze na szkolenia, doradztwo. (RE na pomysły, ale nie ma kasy.), pomoc finansowa.

Obowiązuje zasad kofinansowania - pomoc nie może pochodzic tylko od UE ale też ze środków krajowych i lokalnych.

Zasada subsydiarnosci - pomoc od UE będzie dana gdy skala przeds przekracza mozliwosci finansowe danej jednostki lokalnej, pierwszenstwo dla jednostek lokalnych, pomoc tylko dla państwa członkowskich.

Dokumenty przestrzegane dla współpracy, dla Eur. Środkowej:

Europejska Konwencja O Współpracy Transgranicznej Pomiędzy Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi. (1980). Podpisana w Madrycie, (dlatego nazywana Konwencją Madrycką). Prezentuje definicji współpracy transgranicznej.

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego - informuje o sposobach, zakresie, możliwości udziału regionów (samorządu terytorialnego) we współpracy transgranicznej.

Zasada subsydiarności - ochrona jednostek najmniejszych przed działalnością odgórną, zasada samostanowienia o sobie, nie można ingerować.

WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA - każde wspólne działanie, które ma na celu unormowanie i dobry rozwój sąsiedzkich kontaktów pomiędzy wspólnotami i władzami terytorialnymi dwu lub większe ilości państw, jak również i przyjęcie uzgodnień koniecznych do realizacji takich. Gdy państwo pomaga w realizacji WT - Model rządowy.

Podmiotami WT mogą być

Wspólnota ludzka, Samorząd terytorialny, Administracja państwowa (szczebel lokalny).

Przedmiot - współpraca w różnym zakresie, rozwiązywanie współnych problemów np. sprawy przyrodnicze, przejscia graniczne, infrastruktura techniczna, ochrona obszarów stref krajobrazowych, problemy narodowościowe.

Dewiza - dobrowolnośc, decentralizacja (władzy wykonawczej, usamorządowienoie jednostek lokalnych), samorządność, otartość (można przystąpić i wycofac się z niej w dowolnym momencie).

Może mieć charakter:

Nieformalny - pierwotny - wspólpraca dobrowlona,

Zorganizowany - wtórny - występuje w formach: stowarzyszen, związków, porozumien, najbardziej zorganizowana forma to euroregion - inst, wykształcona struktura organizacyjna, rolę organu najwyższego pełni zgromadzenie europejskie o usprawnieniach stanowiący, występuje zarząd, grupy robocze tematyczne - do wykonywania okreslonych zadań.

Współpraca transgraniczna nie prowadzi di zaniku państwa, dany obszar podlega prawu wewnętrznemu, nie ma groźby oderwania terenu obszaru, jest to wsp ponad regionami.

EUROREGIONY W EUROPIE ZACHODNIEJ

1. EUREGIO (na granicy niemiecko - holenderskiej)

2. REGIO (niemiecko - szwajcarsko - francuskiej)

3. Saar-Lor-Lux (niemiecko -francusko - luksemburskiej)

W 1971 powstało STOWARZYSZENIE EUROPEJSKICH REGIONÓW GRANICZNYCH z inicjatywy REGIONU „Euregio”. Skupia ono około 100 różnych współpracujących regionów nie tylko z Europy Zachodniej, ale także ze Środkowo-wschodniej (w tym z Polski). Stowarzyszenie utrzymuje się ze składek członków. Oferuje pomoc, doradztwo, doświadczenie przy układaniu i realizacji programów.

Od 1981 wydaje EUROPEJSKĄ KARTĘ REGIONÓW EUROPEJSKICH. Określa ona w sposób dokładny, uporządkowany współpracę transgraniczną.

Pierwszym programem transgranicznym dla państw członkowskich UE był „Interreg” I. (1991 - 93). Dotyczył przyłączonych landów wschodnich w kwestii energetyki.. program został rozszerzony 1993 na „Interreg” II. (94 - 99). Operował on już znacznie większą kwotą 3,3 mld ECU. W ramach niego wyróżniamy 3 programy:

• INTERREG A - wspierający wszystkie przedsięwzięcia na granicy UE z krajami Europy Środkowo - wschodniej. Ale tylko po stronie państw członkowskich UE. Polegał np. na kraeowniu nowych miejsc pracy.

• INTERREG B - rozwój energetyki w ramach Interreg II

• INTERREG C - współpraca w zakresie planowania przestrzennego.

Interreg III - od 2000 do ok. 2006 roku, przystosowanie na granicach państwa Unii.

Interreg nie był przeznaczony dla krajów stowarzyszonych UE. Aby nie doprowadzić do ogromnej dysproporcji po naszej stronie, trzeba było wspierać. Nie można było jednak tego zrobić ze środków strukturalnych.

Na początku lat 90- tych utworzona dla Polski i Węgier pomoc bezzwrotną na rzecz strukturalizacji - Fundusz PHARE.

PHARE - pomoc finansowa, kapitałowa z budżetu UE, od org wspólpracy gospodarczej i rozwoju OECD, ONZ, Bank Światowy. Z funduszu tego korzysta 13 państwa stowarzyszonych, mają choć jedną granicę z państwem UE (lądową lub morską). Kraje, które nie mają takiej granicy nie mają korzysci z pomocy Phare. Utworzono dla nich fundusz współpracy TACIS - dla państwa, które graniczą z państwem stowarzyszonym.

Na współpracę transgraniczną fundusz nosi nazwę Phare Cross Border Cooperation.

CREDO - dla euroregionu Bug - granica Polsko - Ukraińska.

PHARE - w l 90 miał dosotsować kraje stowarzyszone do wymogów rynku (zapełniono półki sklepowe, opanowano hiperinflację).

Od 93 roku - pomoc fachowa, nauka.

Od 95 roku - pomoc kapitałowa, kofinansowanie.

W ciągu 10 lat otrzymaliśmy ok. 100 mln euro. Obecnie Phare II - fundusz spójności społeczno - ekonomicznej - pomoc przedakcesyjna - przed przystąpieniem do UE musimy się dostosować:

SAPAR - na przystosowanie rolnictwa

ISPA - spójnosci, na autostrady, ochronę środowiska, transport.

Współpraca transregionalna w Polsce:

W Polsce najwcześniej w Europie powstały euroregiony.

Na zachodzie Polski:

Euroregion NYSA - na styku Czech, Niemiec i Polski - obszar wymagający restrukturyzacji - ogromne zapylenie (91 rok),

Euroregion SPREWA - NYSA - BÓBR (93 rok) - z pograniczem niemieckim,

PRO EUROPA VIADRINA - 93 rok,

POMERANIA (95 rok) - zachodniopomorskie.

Ze strony Polaków były ogromne kłopoty psychologiczne do współpracy z Niemcami. Dysproporcje (1:5 , 1:3), po okresie Polski Ludowej (1:10 , 1:15).

Traktaty o przyjaźni, stosunkach dobrosąsiedzkich - na tej podstawie można było rozwijać transgraniczną współpracę - ze szczebla badanego ustala się tylko główne rzeczy, współpraca rozwija się na szczeblu najniższym.

94 rok - ratyfikowanie Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego.

Najwięcej środków na udrożnienie granicy zachodniej Polski - zewnętrzna granica UE (kiedys będzie wewn).

Ograniczenia we współpracy transgranicznej:

Po stronie Polskiej mniejszy zakres samorządności niż w Niemczech.

Granica południowa:

Wolniejszy rozwój niż na zachodzie. Korzystają ze środków FARE - pomocowe.

92 rok - związek gmin Płn Moraw i Czech (Polska, Czechy, Słowacja) - euroregion nie powstał, nadal jest to związek (Śląsk).

PRADZIAD

LACIENCIS

Ochrona obszaru górskiego.

TATRY (Polska - Słowacja)

KARPATY - rok 93, (Płd - Wsch. Polska) - w składm wchodzą ziemie Polski, Słowacji, Węgier - trudna współpraca, specyficzny obszar najbardziej rozległy przestrzennie 100 tys km², mozaika kultur (pęknięty kontynent - żelazna kurtyna) - zamarło życie, wyludnienie.

Obszar konfliktów biedy (Rumunia, państwa Jugosławi) - potrzebuje pomocy - pokojowy sposób roziązywania problemów.

Współpraca z Czechami i Słowacją - podobny poziom rozwoju, problemy przyrodnicze, ten sam poziom samorządności, bliskość wolnego handlu. Utrudnuieniem jest mała ilość środków.

Granica wschodnia:

KARPATY

BUG - współpraca z obwodem brzeskim, ukraińskim - trudna współpraca - reglamentacja - sprzeczne z ideą współpracy transgranicznej - niska jakość, efektywność współpracy, niedorozwój ekonomiczny po obu stronach, wyludnienie, brak wykształceń, narodowościowe animozje, nacisk na tworzenie nowych przejsc granicznych.

98 - CREDO - fundusz na granicy polsko - ukraińskiej - na współpracę transgraniczną. Duże dotacje z budżetu na granicę wschodnią.

NIEMEN - Litwa, Buiałoruś, Rosja, Polska) - 98 rok - na bazie przesłanek przyrodniczych (Zielone Płuca Europy) - Park Narodowy,

BAŁTYK - Polska i kraje nadbałtyckie (10 państw) - granica morska, korzysta ze środków Fare.

Rzut oka na przyszłość

Nowy kształt przestrzeni europejskiej, zmiany w przestrzeni:

-wykształcenie się nowego typu gospodarki globalnej i spol globalnego- Europa musi sie integrować, aby wygrać konkurencje z USA i GB

-proces Unionizacji Europy-wielu kandydatów do UE

-proces kapitalizacji gospodarczej, ostateczne zwycięstwo systemu demokracji w całej Europie.

-wszystkie państwa w tym polska musza się dostosować do cech przestrzeni Unijnej

Cechy przestrzeni UE:

Polityka otwarta, innowacyjna, konkurencyjna, zróżnicowana, dobrze zorganizowana.

Te cechy muszą się rozwijać w przestrzeni polskiej. W Polsce:

1.Otwartość - wyksztalciła się po 89 roku, otwarcie na sąsiadów, przepływy osób, dóbr, kapitałów. Był to proces nieoczekiwany, otwarcie w stosunku do infrastruktury europejskiej, przestrzeń tranzytowa.

Oś rozwoju 21 stulecia - polski odcinek będzie rdzeniem struktury przestrzennej (przejmie tą rolę od Śląska).

2.Innowacyjnośc, nowoczesność - kultura, absorpcja, umiejętność tworzenia, ośrodkami innowacyjnymi będą wchłaniać. Absorbowość innowacji - na razie nie ma tej umiejętności, brakuje przedsiębiorstw innowacyjnych, nieodpowiednia polityka władz, ubogi system badań naukowych w tym zakresie.

3.Konkurencyjnośc polskiej przestrzeni - zdobywana poprzez prywatryzację, zanik majątku państwowego, osiągnęliśmy I etap konkurencyjności poprzez prywatyzację. Teraz należy wprowadzać innowacyjność - bodziec dla rozwoju konkurencyjności.

4.Zróżnicowanie przestrzeni - nie ma konkurencji bez zróznicowania.

89 rok - polska przestrzeń - nie było głębokich zróżnicowań - taka sama buieda była wszędzie, wynikało to z realizowanego modelu regionu wyrównanego.

Polska Ludowa - strategia forsownej industrializacji, aktywizacja przemysłowa regionów rolniczych słabiej rozwiniętych, poprawa warunków życia, rozbudowa infrastruktury społecznej, szkoły, szkolnictwo wyższe - politechniki. Nie przejmowano się regionami, ważne były inne problemy.

Obecnie: - zróżnicowania są potrzebne ale w określonych granicach, po przekroczeniu tych granic regiony słabe mogą utracić zdolność konkurencyjną. Zróżnicowanie to efekt ubocznych innych pozytywnych działań. U nas przestrzeń różnicuje się za cenę wzrostu bezrobocia - przekroczyliśmy granicę, zrónicowanie nie wywołuje już konkurencyjności, wzrostu gospodarki, innowacyjności.

5.Dobrzez zorganizowana - od I. 99, nowy podział administracyjny, województwa zostały upodmiotowione - samorządy (wcześniej gosp scentralizowana)

90 - przywrócono samorząd w gminach.

Szczebel województw - rodził kontrowersje, problemem była ich ilość. Nasze regiony są widziane na mapie Europy ale nie jako regiony innowacyjne.

POLITYKA PRZESTRZENNA

Ustala cele i środki kształtowania zagospodarowania i użytkowania przestrzeni.

Cele i zadania ulegają zmianom w miarę upływu czasu.

Formowanie polityki przestrzennej:

1.rozpoznanie dotychczasowych tendencji rozwoju - ocena stanu istniejącego, diagnoza - stan rzeczywisty porównujemy z pożądanym (oczekiwania społ) - oczekiwania etyczne, ograniczenia - nie wszystkie oczekiwania można zaspokoić, róznica to problemy, które należy roziwązać. Cele - realizacja polityki przestrzennej. Jest to proces długotrwały.

Cele:

1.Ponadczasowe cele - niezależne od zmian w strukturze przestrzennej: poprawa efektywnosci funkcjonowania gosp w przestrzeni, ład przestrzenny, ochrona środowiska, poprawa org przestrzennej miat i regionów, łagodzenie zbyt głębokich zróżnicowan w rozwoju regionalnym

2.cele konkurencyjne, sprzeczne: przyspieszenie wzrostu gospodarczego i łagodzenie zróżnicowań międzyregionalnych, * wzrost gospodarczy intensywny i ochrona środowiska.

Posługujemy się ogniwami społ - które cele ceni sobie wyzej społ. Zmiana stosunku społ do poszczególnych celów - ewolucja ważności celów.

Cele - wybór zależy od:

** Przyjętych celów pol. ekon.,

** prresji społ na realizacje celów konkurencyjnych w stosunku do celów pol. przestrzennej, ** potencjału gosp kraju, możliwosci inwestycyjnych,

** zasobów, walorów środowiska, ograniczeń tkwiących w środowisku przyrodniczym,

** możliwosci i ograniczen tkwiących w regionalnym systemie gosp społeczeństwo (wyposażenie w infrastrukturę),

** ustrój polityczny - szczególnie w poprzednim systemie - zalezy od modelu - model forsownej industrializcji - pol przestrzenna wynikała z polityki ekonomicznej (cele: aktywizacja przemysłowa regionów słabiej rozwiniętych, upowszechnienie usług infrastruktury społecznej)

Wprowadzenie samorządu - usamorządowienie gmin na mocy ustawy z 89 roku - upodmiotowione tereny (od 1.01.99). Oznacza to prowadzenie pol przestrzennej w 2 układach:

1.na poziomie rządowym

2.na poziomie samorządowym

Polityka zróżnicowana na 2 współzależnych ale nie podporządkowaych układach. Samorząd prowadzi własną polityke przstrzenną uzgodnioną z polityką rządową.

Weryfikacja celów polityki przstrzennej dostosowana do zmian ustrojowych. Zmianom nie podlegają cele ponadczasowe.

Interes ogólnospołeczny - podporządkowana jest mu reszta celów. W miarę przechodzenia do gosp rynkowej pojawia się coraz większa liczba celów - potrzeba dokonania wyboru.

Kryterium - zasady polityki przestrzennej - wytyczne formowane przez szczebel centralny - w gospodarce socjalistycznej.

W gosp rynkowej - zasady to racje, kierunki, prawidła i regułu slużące wyborowi celów do realizacji - racje powinny opierać się na ideach, wartościach akceptowanych przez całe społ.

Kierunki - dążenia, założenia działania, prognozy - wskazują na ograniczenia, tendencje przyszłego rozwoju.

Prawidła - system prawny, normy, zakazy, rozporządzenia - powinien umożliwiać egzekwowanie ładu w przestrzeni, stwarzać warunki dla sprawnego działania w przestrzeni.

Reguły - powinny zabezpieczać bezkolizyjne działanie różnych podmiotów w stos do przestrzeni.

Instrumenty polityki przestrzennej - zbieżne z instrumentami polityki ekonomicznej, gdy są przestrzennie, racjonalnie, regionalnie zróżnicowane np. zróżnicowania celu w poszczególnych regionach. Jeśli jest brak zróżnicowania - nie są tożsame:

1.polityka lokalizacyjna - procedura określania lokalizacji inwestycji obejmuje: udzielanie wskazań i wydawanie decyzji o lokalizacji

2.infrastruktura techniczna, społeczna, ekonomiczna - jest to źródło korzysci zewneętrznych, np. wodociąg - mieszkańcy korzystają, opłacają.

3.rynki pracy - migracje - regiony o bogatych rynkach pracy (oferty pracy zróżnicowane) - ludzie z wyższym wykształceniem - rozwój regionu

4.ośrodki badawczo - rozwojowe, instytuty badawcze to źródło postępowania technicznego, innowacji, przyciągają kapitał zagraniczny, zlokalizowane w dużych miastach

5.jakość środowiska - czyste środowisko przyciąga inwestorów (u nas na tych obszarach brak infrastruktury)

6.instrumenty prawno - administracyjne - ramy dla dział.

7.instrumenty ekonomiczne - kredyt, podatki, taryfy transportowe,

8.międzyregionalna redystrybucja PKB i mobilizowanie zasobów regionalnych,

9.plan przestrzennego zagospodarowania - najważniejszy instrument.

Zmiany w przestrzeni dokonują się powoli - musimy mieć wizję przyszłości - długowieczne inwestycje.

Ustawa z dnia 7.07.94 rok - podstawa planowania - ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (dla gmin, wojewodztw - programy rozwoju, nie ma planów dla powiatów) - koncepcje przestrzennego zagospodarowania kraju a nawet Europy.

Fazy budowy plany przestrzennego:

Diagnozowanie - ocena stanu istniejącego, badanie dotychczasowych tendencji rozwoju,

Prognozowanie - prognozy dotyczące najbardziej prawdopodobnego przebiegu zjawiska społ - gosp w wymiarze przestrzennym w długim horyzoncie czasowym. To co jest prawdopodobne nie zawsze jest dobre i realne.

Metody prognozowania:

**analiza trendów rozwojowych (ekstrapolacja trendów) - powielanie trendu w przyszłości z przyjęciem korekt,

**analiza porównawcza - przyjmujemy jakiś kraj za wzór i chcemy osiągnąć to co on,

**metoda burza mózgów - ścieranie się poglądów.

Wariantowanie - wiedza o przyszłości jest bardzo ogólna - musimy posługiać się wielkościami ogólnymi, dużo problemów, wariantów przyszłego rozwoju Dokonujemy porządkowana wariantów: etapy:

*Rozpoznanie czynników różnicujących rozwój w przyszłości,

*ze zróżnicowanych czynników tworzymy różne ich kombinacje - muszą być wewn spójne, odp wartościom hierarchi społ.

Czynniki różnicujące są różnorodne. Podstawowe elementy składowe polityki przestrzennej - cele, strategie i środki - za ich pomocą porządkujemy te czynniki które prawdopodobnie będą różnicowały rozwój przestrzeni w przyszłosci.

Cele - ujęte w postaci alternatywy: * zakładamy że równocześnie będziemy realizować: podnoszenie efektywności, ochrona środowiska, nadmierne zróżnicowanie w układzie regionalnym, oprawa ładu przestrzennego, * przyjmujemy hierarchię czasową w realizacji celów.

Strategie rozwoju - w postaci alternatywy, * wykorzystanie wszystkich mozliwosci w istniejącym systemie przestrzennym z uwzględnieniem ulepszania systemu w punktach krytycznych - powielamy dotychczasowy model, * zmiany jakościowe w strukturze przestrzennej - nowe kierunki zagospodarowania przestrzennego.

Środki realizacyjne - dostosowanie do celów i startegii, * skierowane do dużych miast - gdy chcemy udoskonalać system dotychczasowy, * skierowane do terenów słabych - gdy chcemy realizować nową strategię - tworzymy nowe miasta, infrastrukturę.

Warianty przestrzennego zagospodarowania kraju - co najmniej 2:

I - wariant redukcji zanieczyszczeń, łagodzenie konfliktów systemu przestrzennego, ekonomicznego i efektywnego - wariant zachowawczy

II - ulepszanie istniejącego stanu i zapoczątkowanie przekształceń systemu przestrzennego.

Jest to najsłabiej rozwinięta faza planowania - postęp dzięki technikom komputerowym.

Podejścia nowoczesne:

I - scenariuszowe - opis przyszłej ewolucji systemu,

II - metoda symulacji komputerowej - sposób budowy modeli które maśladują rzeczywistość.

Optymalizacja - wymagamy aby warianty były:

I - dopuszczalne wewn zgodne, nie sprzeczne, zgodny z warunkami zewn w których nastąpi jego realizacja

II - optymalne - daje najlepsze afekty przy min. Poniesionych środków, kosztów. Kryterium wg którego będziemy optymalizować - cele wielorakie, dlatego ustalenie kryterium jest trudne.

W dotychczasowej praktyce planistycznej cały wysiłek koncentruje się na procesie sporządzania planów, mniej uwagi na cechę konsekwencji związanej z realizacja planów.

Musimy wartościować warianty planów.

Metody wartościowania:

1.Analiza kosztów i korzyści - pozwala na ocenę wszystkich wariantów i wybór wariantu min stosunek kosztów i korzyści. Sposoby wywazania kosztów i korzyści: jednostki naturalne, monetarne, werbalne.

2.Metoda planowych bilansów - zestawiamy skutki jakie pociągnęłaby realizacja kolejnych wariantów planu.

3.Koszty i korzyści musimy powiązać z celami planów - metoda macierzy celów osiągnięć - warunki przy stosowaniu: wszystkie cele musza być mierzalne, liczymy nowe wagi znaczenia każdego z celów dla poszczególnych grup społecznych - służą jako mnożniki kosztów i korzysci różnych działań zmierzających do osiągnięcia przyjętych celów.

Sterowanie - plan staje się projektem i musimy go wdrożyć, jest to nadanie systemowi przestrzennemu kierunku zgodnego z przyjętym planem przestrzennym przy dopuszczeniu odchyleń w określonych granicach. Plan jest wdrażany przez układ sterujący czyli samorząd, rząd. Dysponuje instrumentami umożliwiającymi realizację.

Trudność w sterowaniu - pobudzenie sys do pożądanych zmian w planie przestrzennym, wynika to z inercji (sztywności) struktur przestrzennych - kapitałochłonność pobudzenia w procesie sterowaniu.

Wątpliwości związane ze sterowaniem:

I - mechanizmy samoregulacji w otoczeniu - nie jest konieczne regulowanie przez plan dużą ilością przejawów życia społ

II - mechanizmy samoregulacji mają zdolność adaptacji do zakłóconego stanu wchłaniania, niwelowania zakłóceń.

III - społ ma zdolność do wyciągania wniosków - umożliwia wcześniejsze przygotowanie się do zmian,

IV - nie jest potrzebne sterowanie ciągłe - potrzebne jest od czasu do czasu.

V - Nadajemy kierunek i nie musimy ingerować dopóki nie odbiega za bardzo od tego kierunku.

VI - monitoring - system obserwacji, postrzegania, ostrzegania o zjawiskach niepożądanych.

WNIOSKI:

Plan musi być z konieczności modelem uproszczonym.

Plan - model powinien określać jedynie regulatory - instrumenty uruchamiane stosownie do potrzeb - niespodziewane okoliczności, przeszkody.

Postulat elastyczności planowania - poprzez wyróżnienie elementów: ** strukturalnych (jakościowych) - wielkie projekty inwestycyjne, zasady działania - podstawowe proporcje rozwoju zgodne z celami planów, elementy ogólne, przewidywane z dużym prawdopodobieństwem, ** tkankowe (ilościowe) - zasady inwestowania, obrotu ziemią, gospodarowania, przewidywane z mniejszym prawdopodobieństwem.

Mądre społ tworzy konstrukcje proste, wskazujące na regulatory, uruchamiające się automatycznie.

Uwarunkowania (determinanty) rozwoju przestrzennego:

• ludność - optymalizacja liczby ludności

• zasoby majątkowe

• zasoby środowiska naturalnego

Zróżnicowania w rozwoju wynikają z braku lub zdegradowania (degeneracji) któregoś z tych czynników.

Optymalizacja procesów demograficznych.

Demografia (badania) mają ogromne znaczenie dla planowania rozwoju miast, regionów, itp. Od przyrostu naturalnego zależeć będzie wielkość produkcji. Struktura wieku, płci, wykształcenia, statusu małżeńskiego pozwala ocenić kierunki dalszego rozwoju (budować domy opieki, przedszkola czy miejsca pracy). Ludność jest nośnikiem siły roboczej najbardziej aktywny składnik.

Stąd bardzo cenną informacją są prognozy demograficzne, które koncentrują się na najbardziej prawdopodobnych tendencjach zmian w przyszłym stanie ludności, jej strukturze przy założeniu, że wystąpią określone warunki polityczne, gospodarcze, przyrodnicze i społeczne.

Punktem wyjścia we wszystkich analizach ludności jest określenie punktu optimum statycznego i dynamicznego ludności.

Optimum statyczne oznacza liczbę ludności, która w danym czasie i w danych warunkach jest najkorzystniejsza z punktu widzenia przyjętych celów.

Optimum dynamiczne - taka zmiana w liczbie ludności, która w danym okresie (np. 10-20 lat) jest najkorzystniejsza z punktu widzenia przyjętych celów.

Jeżeli są to cele ekonomiczne to oznacza to stan, w którym PKB/głowę jest maksymalny - przy założeniu stałości innych czynników.

W dłuższym okresie celem staje się taka zmiana liczby ludności (wzrost lub zahamowanie), przy której stopa wzrostu PKB/głowę utrzymuje się na poziomie maksymalnym (optimum dynamiczne).

Optymalną ekonomicznie stopę wzrostu ludności ustalamy intuicyjnie porównując koszty liczby ludności z korzyściami z tego.

Koszty wzrostu liczby ludności (można je stosunkowo łatwo policzyć):

• szpitale, przedszkola, żłobki, szkoły, gimnazja, licea, uniwersytety, mieszkanie, praca

Korzyści ze wzrostu (są trudno szacowalne):

• wzrost wydajności pracy przy rosnącej podaży siły roboczej (konkurencja na rynku pracy)

• łatwiejsze dostosowania strukturalne w gospodarce przy dużym wzroście ludności (migracje, konkurencja)

• wskutek działalności czynników psychologicznych i socjologicznych (tam gdzie jest dużo ludzi - konkurencja - zostają najlepsi, co sprzyja rozkwitowi gospodarki)

Stąd intuicyjny wybór - należy porównywać koszty i korzyści.

Depopulacja - zniekształcenia w strukturze, np.: wyciąganie ludności wiejskiej do miast.

Optymalna stopa liczby ludności jest zmienna - zależy od konkretnych warunków, w których żyje, rozwija się, mieszka, pracuje człowiek.

Optymalna stopa wzrostu jest zmienna, zależy od:

** wartości i celów polityki demograficznej (cel to np. max produkcji - miernik), jakośc zycia - lepszy wskaźnik), przeciętna trwania życia - najlepszy wskaźnik (w jakich warunkach ur się, żył dany człowiek),

** wielkości obszaru który rozpatrujemy (wieś, miasto, kraj),

** horyzontu czasowego (max prod / mieszk - niedobory w średnim i długim okresie)

Instrumenty pobudzające wzrost:

• urlopy wychowawcze (za Gierka)

• polityka prorodzinna (lub odwrotnie - np.: Chiny, Indie)

Równoważenie rynku pracy:

Tradycyjne ujęcie ekonomiczne zakładało zależność rozmieszczenia siły roboczej (jej zatrudnienia) od możliwości osiągania dochodów (wyższe dochody w większych miastach).

Strona podażowa = popyt na pracę - rynek zrównoważony

Niedostosowania na rynku pracy

Od strony podażowej

niedostosowanie przestrzenne ( w jednej miejscowości mamy siłę roboczą a nie mamy miejsc pracy a w drugiej odwrotnie) Problem ten możemy zmniejszyć poprzez system dojazdów do pracy.

Ta dysproporcja wynika z nierówności uprzemysłowienia po II wojnie światowej lokalizując wielkie zakłady przemysłowe poza wielkimi miastami (lata 60-te). Wcześniej zakłady były w wielkich miastach. W określonych granicach dojazdy do pracy są zjawiskiem pozytywnym. Najbardziej optymalny czas dojazdu do pracy nie powinien przekraczać 30 min (izochrona 30 min - jej przekraczanie powoduje wzrost napięcia na rynku pracy).

niedostosowanie zawodowe - gdy struktura zawodowa podaży jest niedostosowana do struktury zawodowej popytu. Jeśli są to proste zakłady pracownicy mogą się stosunkowo łatwo przekwalifikować.

Rozwiązania: zmiana kwalifikacji lub migracja na stałe.

Niedostosowania przestrzenne mogą ulec zmniejszeniu pod wpływem następujących czynników (co decyduje o niedostosowaniu): oddziaływanie na ruchliwość przestrzenną:

* Wielu pracowników na danym terenie

* Możliwość aktywizacji zawodowej kobiet

* Polityka płacy w sferze państwowej (budżetowej)

* Różnicowanie dochodów ludności w poszczególnych regionach (tam gdzie wyższe, tam napływa ludność)

* Dostępność mieszkań

Zmniejszanie niedostosowań zawodowych: oddziaływanie na ruchliwość zawodową:

* Kursy przekwalifikowujące (musi mieć gwarancję, że po takim kursie znajdzie się pracę, chęć przekwalifikowania się wiąże się z wykształceniem pracownika - im wyższe tym mniej chętnie się przekwalifikowują)

*Polityka społeczno-ekonomiczna państwa - uelastycznianie rynku pracy; bezrobocie, wzrost kosztów dojazdu, prywatyzacja - większe możliwości dostosowań przestrzennych i zawodowych (poszukiwanie pracy).

Model Fordowski produkcja masowa w określonych miejscach - powstawanie (zakładów pracy przemysłu ciężkiego - w socjaliźmie - usztywnienie strony popytowej i podażowej)

Obecnie uelastycznienie rynku - model postfordowski większe nasycenie przestrzeni zakładami pracy, prywatyzacja, nowe podmioty gospodarujące, restrukturyzacja gospodarki - zmiana profilu prod, polityka ekonomiczna, wzrost kosztów pokonywania odległości

Od strony popytowej (od strony instytucji, zakładów)

Stopień możliwości elastyczności popytu na wysokość płac (wykształcenia) bardzo sztywny w handlu i usługach (w dużych sklepach pensje są znacznie wyższe niż w małych, duże nie mogą tak łatwo zmienić lokalizacji).

Niektóre zakłady (wysokiej techniki) będą reagowały na poziom kształcenia pracowników - będą lokalizowane tam, gdzie lepiej wykształceni pracownicy.

Dla zakładu brak siły roboczej na miejscu wiąże się z kosztami. Musi być przygotowany na pokrycie kosztów dojazdu (organizowanie dojazdów, dopłaty do biletów).

Przestrzenne zachowania ludzi (nawiązania do socjologii, ekologii społecznej)

Przestrzenne zachowania ludzi - przejawiają się w swobodzie wyborów (decyzji) przestrzennych, które podejmują ludzie. Np. wybór miejsca zamieszkania, pracy, typ mieszkania w jakim żyje.

Struktury przestrzenne - wszystko co nas otacza (drogi, place, budynki) są wznoszone aby zapewnić rozwój biologiczny człowiekowi, standard życia na odpowiednim poziomie, zaspokoić elementarne potrzeby człowieka.

Kształtują one odczucia człowieka o jakości życia. Na tle tych różnych elementów zagospodarowania ludzie przejawiają związki z historią, tradycjami, kulturą (np. pomniki, filharmonie). Mogą one także w pewnym momencie wykazać niedostosowanie do nowych potrzeb społecznych (np. stan wodociągów) - renowacja starych budynków, aby dostosować. Mimo, że struktury są trwałe, to jednak człowiek z opóźnieniem je zmienia, one zaś kształtują zachowania człowieka.

Problemy urbanizacji

Urbanizacja - postęp w rozwoju cywilizacji

Przejawia się ona w różny sposób:

we wzroście ludności miejskiej (wzrostu jej udziału w ludności kraju; w Polsce ponad 60%)

w powiększaniu powierzchni miast

zmianie struktury społeczno-zawodowej

polepszaniu standardów życia

przechodzeniu wzorów zachowań ludności miast na wieś

Przejawy urbanizacji:

• Demograficzna - wzrasta ludność miejska

• Ekonomiczna - przegrupowania w strukturze społeczno - zawodowej ludności (z pracy rolniczej do przemysłu, później z przemysłu do usług). Na podstawie tych sektorów możemy ocenić strukturę ekonomiczną kraju ( w Polsce ok. 22-30% ludności w rolnictwie; w krajach rozwiniętych tylko kilka procent). W ramach usług wyodrębniamy usługi tercjalne i proste.

• Społeczną - poprawa warunków życia (pieniądze, środowisko)

• Przestrzenną - upodabnianie się wsi do miasteczek (pod względem zabudowy)

• Socjologiczną - przejmowanie przez wieś wzorów, stylu życia w mieście.

Urbanizacja to nie tylko stan ale i (przede wszystkim) proces w ramach, którego wyróżniamy stadia:

1. urbanizacja (w sensie stanu)

2. suburbanizacja

3. dezurbanizacja i międzymiastowa dekoncentracja

4. reurbanizacja

5. globalizacja

Stadia te w skali świata współistnieją obok siebie i przenikają się.

Urbanizacja (jako stadium) rozpoczyna się w XIX wieku w Anglii (głównie pod wpływem przemysłu wydobywczego, górnictwa). Ogromny napływ ludności wiejskiej do miast powoduje chaos w rozwoju zabudowy. Przemysł zajmuje zielone tereny miejskie i podmiejskie, wzrasta zanieczyszczenie środowiska. Miasta rozwijają się wzdłuż linii kolejowych (rozciąganie się miast). Najbardziej dynamicznie rozwijają się na terenach górniczych. Pojawiają się konurbacje na bazie przemysłu wydobywczego. Rozwijają się też porty morskie. Ludność ma bardzo niskie dochody, niskie wymagania, miasta działają na ludność jak pompa ssąca, ludzie uważali, że żyje im się dobrze pomimo niskich dochodów.

Później mamy następny etap.

Suburbanizacja (od „suburbia” - strefy podmiejskie dojazdu do pracy).Dalej rozwija się przemysł, wciąż jest on motorem, staje się coraz bardziej wyspecjalizowany, nowoczesny, czysty; poprawia się standard życia, motorem staje się głównie rewolucja transportowa ( w urbanizacji rewolucja przemysłowa, tu transportowa), zwłaszcza komunikacja publiczna. W poprzednim okresie miasta obrosły slumsami, dzielnicami ubogimi. Zaczęto w sposób przemyślony. Ludność „suburbia” - dzielnice mieszkaniowe dla ludności robotniczej pochodzącej ze slumsów. Miała tam być głównie zabudowa parterowa, przy każdym domu ogródek (koncepcja miast-ogrodów) jak najwięcej zieleni. Miało to na celu powstanie upraw ogrodniczych do własnego użytku. Rozwój komunikacji miejskiej, podmiejskiej, metra łączy strefy podmiejską (suburbia) z miejską.

W późniejszej fazie robotnicy opuszczają te tereny a przenoszą się tam bogaci mieszczanie. Za klientami podążają specjaliści od marketingu i usług. Potem jest tu transport. Najszybciej rewolucja transportowa wystąpiła w Stanach Zjednoczonych w latach 30-tych, w Europie Zachodniej w 50-tych, w Polsce w 90-tych.

Procesy suburbanizacji powodują stabilizację liczby ludności w granicach miast, zaś w suburbiach ludność dynamicznie przyrasta.

Załamanie rewolucji transportowej powoduje przejście do kolejnej fazy.

Dezurbanizacja i międzymiastowa dekoncentracja. Nie przewidziano większych obszarów pod parkingi - auta blokują ulice; kompletna niewydolność i zatłoczenie ulic. Zmniejsza to zainteresowanie suburbiami - zbyt duży czas dojazdu. Ludzie zaczynają przenosić się tam, gdzie drogi lepiej pozwalają dotrzeć do pracy. Ludzie przenoszą się jeszcze dalej - na tereny wiejskie skąd dojeżdżano coraz lepszymi samochodami po autostradach do centrum miasta.

W miastach obserwujemy spadek liczby ludności, w suburbiach - stabilizacja, w obszarach wiejskich - dynamiczny wzrost.

Odpływ ludności wzbudza niepokój władz miejskich (mniejsze wpływy z podatków), centra miast wymierają - nie ma tam mieszkańców - tylko biura i banki, w nocy miasto zamiera. Władze podejmują działania aby przyciągnąć ludzi z powrotem do miast.

Reurbanizacja - władze starają się uczynić miasta atrakcyjniejszymi dla nie tylko pracowania ale i mieszkania zwłaszcza najbogatszych.

Narzędzia:

odnawia się stare dzielnice (często luksusowe wyposażenie wnętrz)

przebudowa i odnawianie śródmieść

przebudowa i odnawianie infrastruktury komunikacyjnej i technicznej

Globalizacja - napływa ludność do dzielnic luksusowych z innych państw, różnych narodowości, ras, wyznań (np. Arabów do Londynu). Miasta powiększają swą ludność i stają się miastami światowymi - różne rasy, narodowości. Miasta światowe współpracują ze sobą ponad granicami współpracując ze sobą kulturalnie i naukowo.

W Polsce w okresie 45-lecia istnienia PRL nie wyszliśmy praktycznie poza stadium urbanizacji (dopiero w latach 70-tych przenoszono zakłady przemysłu ciężkiego poza tereny miast). Infrastruktura techniczna była i jest nadal niewydolna. Problemy z rozwojem miast rozwiązywano wznosząc osiedla z wielkiej płyty, wielokondygnacyjne bloki w suburbiach ( w odróżnieniu od jednokondygnacyjnych na Zachodzie). Wokół miast powstają kamienne pustynie. Drugą różnicą było to, że te nowe osiedla powstawały w granicach administracyjnych miast - obciążając budżet miast (konieczność budowania połączeń) - na Zachodzie poza miastem. Usługi na obrzeżach miast były rozwinięte w stopniu niedostatecznym. W latach 90-tych mamy suburbanizację (rewolucja transportowa), władze miast starają się je uatrakcyjnić - procesy przenikają się wzajemnie. To jest koniec zagadnień ludnościowych.

Przestrzenne różnicowanie się gospodarki:

Przestrzenne zróżnicowanie przejawia się w skupianiu lub rozpraszaniu działalności gospodarczej oraz na nierównościach w rozwoju regionalnym.

Tworzenie się skupisk pod wpływem 3 czynników:

• (a) korzyści skali

• (b) korzyści aglomeracji

• (c) efektów urbanizacji

Korzyści możemy zmierzyć, policzyć. Efekty są trudnomierzalne (np.: korzyści zakładania parków).

Ad. a

Korzyści skali powstają w przypadku przedsiębiorstwa, które powiększając produkcję obniża jej koszty i osiąga realny zysk. Oczywiście do pewnych granic - po ich przekroczeniu przynosi straty.

Ad. b

Aglomeracja jako skupienie przedsiębiorstw na wspólnym terenie (współpraca i kooperacja).

Ad. c

W określonych miejscach rozwijają się miasta, skupiska ludności tworzą rynek pracy, im większe miasto, tym lepiej wykształcona siła robocza, infrastruktura społeczna - np.: szpitale, skłonność do lokalizowania działalności w mieście, cele i degradacja środowiska wynikająca z koncentracji.

Przyczyny różnicowania regionów:

Przyczyny:

zróżnicowanie przestrzenne środowiska geograficznego

ograniczona możliwość przemieszczania się zasobów ludzkich i kapitału

polityka społeczna ( zła lokalizacja ośrodków przemysłowych oddziaływujących negatywnie na otoczenie np. Azoty w Puławach) - prowadzona na siłę poprzez lokalizację zakładów

struktura gospodarcza regionów (np. duży udział ludności zatrudnionej w rolnictwie), upadające gałęzie mogą pociągnąć w dół cały region

niejednakowe korzyści zewnętrzne występujące w regionach. Marshall stwierdził, że największym źródłem korzyści zewnętrznych jest:

• infrastruktura (techniczna, społeczna) np. wodociągi miejskie -gdyby przedsiębiorstwo miało sobie samo radzić - to ponosiłoby zbyt duże koszty jednak miasta mogą korzystać z infrastruktury innych miast

• chłonność rynków w niewielkich miastach

• możliwość współpracy pomiędzy firmami

struktura demograficzna (zjawiska depopulacji - na terenach wschodnich)

czystość środowiska - przyciąga inwestorów.

Zasoby środowiska przyrodniczego (trzeci istotny element planowania przestrzennego). Problematyka odnowy środowiska jest zagadnieniem interdyscyplinarnym (nauki społeczne, ekonomia prawo).

Przedmiotem zainteresowania gospodarki przestrzennej są zasoby i walory środowiska wykorzystywane w działalności gospodarczej (powietrze, woda, itd.) pod kątem ich wystarczalności, a także występowania środowiskowych barier w rozwoju regionów i kraju. Stąd potrzeba nowych rozwiązań (np. lej depresyjny wody podziemnej wokół Lublina, tereny Śląska - zapadanie się budynków, zanieczyszczanie powietrza.

Zdegradowane zasoby mogą przyczyniać się do powstawania nieprzekraczalnych barier w rozwoju. Trzecim akcentem jest ochrona środowiska, aby zasoby przetrwały dla przyszłych pokoleń.

Środowiskowe ograniczenia rozwoju wynikają z ograniczoności zasobów, pojawiają się konflikty w środowisku. Są one dwojakiego rodzaju:

konflikty na wspólnym obszarze, który jest w użytkowaniu wielu rodzajów działalności (funkcji) produkcyjnych, usługowych. Np. problem ziemi i jej zagospodarowania zwłaszcza w dużych miastach. Agresywna ekspansja przemysłu na tereny podmiejskie - utrata walorów rolniczych przez okoliczne ziemie.

konflikty w dwóch różnych środowiskach nawet oddalonych od siebie - może dojść do konfliktów poprzez rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń pyłowych i gazowych poprzez powietrze lub wodę. Klasycznym przykładem są tu Puławy i ich wpływ na Lasy Kozłowieckie. Takie próby z bronią jądrową - ich efekty rozprzestrzeniają się na duże obszary świata. Osiedla mieszkaniowe w pobliżu arterii komunikacyjnych - zanieczyszczenia, hałas. Sąsiedztwo z zakładem przemysłowym, wysypiskiem śmieci, cmentarza.

Ocena środowiska przyrodniczego w Polsce

Typy obszarów:

Obszary najbardziej zdegradowane (obszary ekologicznego zagrożenia) - 27 okręgów przemysłowych (10% powierzchni kraju, 35% ludności):

• Legnicko-Głogowski Okręg Miedziany

• Górnośląski Okręg Przemysłowy

• Okręg Tarnobielski

• Zakłady Azotowe w Puławach

• Okolice wszystkich wielkich miast (Szczecin, Kraków, Trójmiasto, Warszawa)

Wymieniono takie uzdrowiska, które są zagrożone utratą leczniczych walorów uzdrowiskowych (ze 100 uzdrowisk 23 są zagrożone). Zagrożone są uzdrowiska sudeckie: Duszniki, Lądek Zdrój, Rabka (pod wpływem działalności przemysłowej), uzdrowiska nadmorskie.

Podobne obszary parków narodowych -chronione są zagrożone wpływem działalności człowieka (przemysł, budowa autostrad) - jest 15 zagrożonych obszarów. Są też obszary o obniżonej aktywności biologicznej 65% powierzchni kraju. Aktywnych biologicznie mamy 25% (zwłaszcza w górach). 10% powierzchni kraju - obszary zdegradowane, pasywne, z zaburzoną aktywnością biologiczną (pokrywają się z OEZ).

Sposoby ochrana środowiska

Dzisiaj dysponujemy różnymi sposobami przywracania:

techniczno-technologiczne - coraz doskonalsze urządzenia ochrony (szerokie sieci kanalizacyjne, oczyszczalnie ścieków, utylizacja odpadów, pochłaniacze pyłów i gazów - bardzo często pojawia się bariera kosztów, te urządzenia są bowiem bardzo drogie. Duża rola postępu technicznego. Rekrutacja , zalesianie.

prawno-administracyjne - nakazy, zakazy, normy informujące o dopuszczalnym zanieczyszczeniu. Służą one do regulowania użytkowania środowiska - zakazy powiększania produkcji na terenach wrażliwych (zamknięcie, przeniesienie zakładów na inne tereny.) Mają one dużą rolę.

ekologiczne - postulat tworzenia ekologicznego systemu obszarów chronionych; ESOC (wprowadził to min. St. Kozłowski) - parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazu chronionego, ujęcia wody pitnej, przyjęto zasadę ciągłości przestrzennej - nawet gdy pomiędzy tymi obszarami występują nieużytki, obszary niemożliwe należy je włączać do ESOC, aby stanowiły całość. Propozycja ta jest w istocie propozycją przejścia od biernej ochrony przyrody do czynnej, do kształtowania środowiska na potrzeby przyszłych pokoleń.

planistyczne - ochrona środowiska, aby zachować je dla przyszłych pokoleń, środowisko stanowi ramy planowania dla planisty; nie można planować rozwoju kraju bez uwzględniania środowiska

ekonomiczne - cały zestaw instrumentów ekonomicznych (podatki, opłaty za korzystanie z walorów środowiska - w socjalizmie nikt tego nie liczył). Należy tu uwzględnić rachunek ekonomiczny. Całkowicie czyste środowisko jest niemożliwe, nierealne i szkodliwe dla społeczeństwa (konieczność rezygnacji z części usług, produkcji - co ogranicza jakość życia. Po stronie kosztów w rachunku ekonomicznym znajdą się wydatki na ochronę środowiska - urządzenia ochronne, straty w produkcji i usługach, z których należy zrezygnować żeby nie przekroczyć dopuszczalnych norm ustalonych przez prawo. Po stronie korzyści: poprawa standardu życia i zdrowia ludzi - korzyści te są niewymierne, trzeba je traktować opisowo. Dla pojedynczego przedsiębiorstwa instalowanie urządzeń to koszt, więc będzie się ono starało tego uniknąć. Dlatego trzeba stosować opłaty, podatki i inne instrumenty (w odpowiedniej wysokości) aby zmusić przedsiębiorstwa do stosowania urządzeń ochronnych. Zbyt wysokie opłaty mogą spowodować likwidację swojej działalności na tym terenie i przeniesienie się inne, np. o bardzo wysokim bezrobociu. Polityka w zakresie regulacji podatkowej i opłat powinna być bardzo wyważona. Likwidacja całkowita zanieczyszczeń nie jest możliwa. Najlepszym rozwiązaniem jest zrównanie krańcowych kosztów z krańcowymi korzyściami. Krańcowe koszty - zmniejszenie produkcji i usług dla społeczeństwa. Krańcowe korzyści - polepszenie stanu zdrowia. Kto i w jakim stopniu traci na zanieczyszczeniu środowiska jest trudne do oszacowania, Wszelkie dyskusje o ochronie środowiska przegrywają z argumentami ekonomicznymi (brak pieniędzy).

społeczne : podatki, opłaty

Mechanizm rozwoju przestrzeni - teorie przestrzenne (wyjaśniają mechanizmy, nie były respektowane w gospodarce socjalistycznej)

1.Teorie branżowe

** dotyczące rolnictwa (1826) - teoria stref rolniczych Thunena - poszukiwał najbardziej racjonalnego układu stref rolniczych

** 1910 - teoria Alfreda Webera - lokalizacji zakładów przemysłowych - najbardziej korzystny punkt (minimalizacja kosztów transportu)

2.Teorie kompleksowe

** August Losch - ogólna teoria przetrzennej (dzieło teoria regionu ekonomii) - punkt optymalny lokalizacji zakładów przemysłowych - min kosztów (1940 r) - teoria kompleksowa,

** Walter Isard - nauka o regionie (lata 60 -te).

RÓWNOWAGA PRZESTRZENNA

Teorie równowagi przestrzennej - (gospodarka socjalistyczna była aprzestrzenna, tej teorii się nie rozwijało). Teorie te wywodzą się z równowagi ekonomicznej.

Ogólna teoria równowagi przestrzennej - wyjaśnia wszystkie istotne rodzaje współzależności (kompleksowo) jakie wytwarzają się w przestrzeni pomiędzy głównymi podmiotami działającymi w terenie (zakłady pracy, produkcyjno-usługowe, gospodarstwa domowe, instytucje państwowe i samorządowe, społeczne - szkoły). Na obszarze regionu, kraju.

Tzw. cząstkowe teorie równowag lokalizacyjnych - bazując na informacjach z ogólnej teorii, koncentrują się na jednym lub dwóch rodzajach współzależności pomiędzy parą podmiotów (zakł. produkcyjne, usługowe). Ujmują te zależności w sposób dokładny, dogłębny.

Przykłady: równowaga przestrzenna może przejawiać się w różnych formach:

międzyregionalne wyrównanie cen na tereny konsumpcyjne i środki produkcji

regionalna równowaga pomiędzy popytem a podażą na towary konsumpcyjne i środki produkcji, także na rynku pracy

punkt lokalizacyjny równowagi - pojedynczego przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowego, zakładu usługowego (aby był położony idealnie względem surowców, rynku zbytu)

linia równowagi rozgraniczająca obszary rynkowe poszczególnych przedsiębiorstw, obszary do obsługi terenów przez miasta; strefy dojazdów do pracy

rozkład użyteczności miejsc w systemie przestrzennym - ni można zazwyczaj poprawić użyteczności jakiegokolwiek miejsca bez jednoczesnego pogorszenia użyteczności miejsca drugiego (w systemie przestrzennym). Np. dwie miejscowości turystyczne w identycznych warunkach krajobrazowych, ale podejmuje się decyzje o skierowaniu inwestycji do jednej miejscowości a do drugiej nie - ludzie lubią wypoczywać we względnym komforcie, więc będą przyjeżdżać częściej do pierwszej (tak jak w naczyniach połączonych)

dysproporcje pomiędzy osiąganymi dochodami przez region a przez ludność mieszkającą w nim - chodzi o to, aby nie było nierównowagi. Np. Płock - rafineria - duże dochody regionu a ludność biedna jak we wschodnich obszarach kraju.

Warunki dochodzenia do równowagi przestrzennej

1. do równowagi cen w skali kraju możemy zbliżyć się poprzez mobilność czynników produkcji i towarów

2. substytucja czynników produkcji i miejsc produkcji - jako droga do równowagi lokalizacyjnej przedsiębiorstw

3. przestrzenna konkurencja przedsiębiorstw prowadząca do osiągania równowagi lokalizacyjnej na danym terenie

Ad. 1

Duża część zasobów jest immobilna - grunty, infrastruktura, zasoby przyrody (ujęcia wody). Mobilna do pewnych granic jest siła robocza (ludzie mobilni przenoszą się w określonym wieku; wiek mobilny - do 39 roku życia) - problemem jest trudny dostęp do mieszkań, trudności związane z barierą finansową, trudności ze sprzedażą.

Kapitał jest mobilny, ale występuje wiele ograniczeń (nieznajomość warunków inwestowania - promowanie regionów w internecie; ograniczeniem jest słabe zagospodarowanie regionów).

Przeciwdziałaniem może być wolny handel towarami (podnosi to mobilność towarów, ale nie równoważy to w pełni immobilności czynników produkcji). Wolny handel towarami i mobilność czynników produkcji nie są substytutami - nie równoważą cen na tym samym poziomie.

W skali kraju możemy szybciej doprowadzić do równowagi poprzez swobodne przepływy towarów niż w skali ponadkrajowej. Łatwiej jest się zbliżyć do równowagi w układzie stabilnym (gdy statycznie rozpatrujemy gospodarkę). Ale gospodarka jest układem dynamicznym - kolejne utrudnienia równoważenia. Tak samo: postęp techniczny, gusta, kwalifikacje, ambicje ludzi są różne w różnych regionach - kolejne ograniczenie równowagi cen.

Ad.2

Substytucja czynników produkcji i miejsc produkcji. Możliwość substytucji zawdzięczamy usługom transportowym - dzięki nim możemy decydować, gdzie produkować, gdzie sprzedawać.

Zakładając produkcję potrzebujemy:

• ziemi, kapitału, siły roboczej o określonej liczbie, kwalifikacjach, przedsiębiorczości.

Transport służy do przemieszczania czynników produkcji z miejsca do miejsca, aby istniała możliwość substytucji . Jakie są możliwości substytucji:

rozpatrujemy substytucję pomiędzy nakładami na transport a wydatkami i przychodami związanymi z użyciem różnych dóbr lub ich kombinacją w procesie produkcji

substytucja związana z wykorzystaniem różnych źródeł surowców dla wytworzenia tego samego dobra (skąd brać surowce)

substytucja różnych miejsc zbytu (gdzie sprzedawać)

Łącznym wyrazem możliwości substytucyjnych jest wybór obszaru jako najdogodniejszego miejsca produkcji.

Ad. 3

Przestrzenna konkurencja przedsiębiorstw:

poprzez wybór miejsca lokalizacji; w grę wchodzą również koszty transportu, które wywołują:

• wzajemne przyciąganie się nabywców i dostawców (mniejsza odległość → mniejsze koszty → niższa cena towaru)

• wzajemne odpychanie się konkurencyjnych dostawców (jest to przejaw rozszerzania przez konkurentów swoich rynków zbytu). Koszty transportu ograniczają tę tendencję do przenoszenia obszaru zbytu (wyznaczają tu obszar graniczne koszty transportu). W tej sytuacji rozwija się konkurencja poprzez walkę o rynki zbytu (korzystne lokalizacje). Wykształca się lokalizacyjna współzależność przedsiębiorstw - na rozległość rynku zbytu każdego przedsiębiorstwa oddziałuje lokalizacja konkurenta. Prowadzi to do równowagi na danym obszarze.

poprzez wybór systemu cen; celem wszystkich systemów cenowych jest osiąganie maksymalnego zysku. W zależności od tych systemów mamy różne lokalizacje:

• system cen loco magazyn wytwórczy - koszty transportu zawarte są w cenie towaru za który płaci nabywca; w swojej działalności przedsiębiorstwa będą przybliżać się do nabywcy aby zmniejszać koszty. W efekcie uzyskujemy na danym obszarze rozproszony układ lokalizacyjny (bardzo korzystny dla każdego producenta).

• System jednolitych cen dostawcy; współzależność lokalizacyjna między przedsiębiorstwami odgrywa rolę drugorzędną - jest po prostu zmienną kształtującą się w zależności od przestrzennej zmienności innych czynników produkcji. W tych warunkach występuje silne zgrupowanie przedsiębiorstw (koncentracja), co jest korzystne dla tychże przedsiębiorstw.

Ogólną teorię równowagi przestrzennej sformułował w latach 60-tych (1969)

Walter Isard (regional science)

Założenia teorii:

badany układ społecznej gospodarki (kraj) jest systemem regionów powiązanych ze sobą stosunkami wymiennymi (przepływ osób, towarów, dóbr)

system ten produkuje i konsumuje zarówno dobra ekonomiczne i nieekonomiczne (różnica pomiędzy dobrami ekonomicznymi i nieekonomicznymi wyraża się w stopniu ich określoności, tzn. że dobra ekonomiczne są jednoznacznie określone; każda jednostka dobra ekonomicznego określa dokładnie tą samą użyteczność - służy temu samemu celowi)

wprowadza do działalności nowe podmioty gospodarcze (nie tylko przedsiębiorstwa ale i inne podmioty: organizacje zarządzane zbiorowo, instytucje państwowe, które nie kierują się w działalności zyskiem ale motywacjami (non-profit)

dopuszcza wpływ systemu wartości i norm społecznych na decyzje poszczególnych podmiotów (przy ocenie pracowników, przy decyzjach o rozpoczęciu produkcji); występowanie wyróżnień, sankcji, kar, zwolnień

w każdym regionie działa jeden rynek, na którym wymieniane są dobra ekonomiczne i nieekonomiczne po cenach równowagi - stosownie do podaży i popytu. Dobra ekonomiczne - ceny rynkowe; dobra nieekonomiczne - ceny „kryptorynkowe”.

Cele teorii Isarda:

określenie warunków, jakie system regionów musi spełniać , aby osiągnąć stan równowagi przestrzennej

udowodnienie, że dla równowagi określony przez te warunki stan równowagi istnieje.

Rozwiązanie przybrało bardzo skomplikowaną matematycznie postać. Stworzył tablicę nakładów wyników (przepływów międzygałęziowych).

Wasilij Leontief twórca analizy nakładów i wyników:

** regionalne modele przepływów (i międzyregionalne) oparte są na analizie nakładów i wyników - pozwalają na ujmowanie zależności w różnych skalach przestrzennych. W szczególności umożliwiają ujęcie: wielkości produkcji i jej użycia w poszczególnych gałęziach gospodarczych i regionach, uchwycenie powiązań między gałęziami i rgionami.

Każdy region działa w otoczeniu silnych regionów. Między nimi występują powiązania - ta metoda pozwala uchwycić powiązania w jednym zestawieniu (powiązania ekonomiczno - ekologiczne).

Klasyfikacja gałęzi odzwierciedla strukturę gospodarczą poszczególnych regionów.

Klasyfikacja regionów odzwierciedla strukturę przestrzenną kraju.

Teoria samoorganizacji przestrzennej - przedstawia sposób w jaki złożone systemy przestrzenne przechodzą od jednej struktury do drugiej, czyli w jaki sposób dokonują ewolucji.

Założenia:

** koncepcja ta rozważa systemy otwarte na przepływy osób, dóbr i informacji

** systemy (regiony) muszą się znajdować w stanie odległym od równowagi przestrzennej (muszą być jakieś zakłócenia)

** systemy muszą odznaczać się występowaniem nieliniowości (jakby wszystkie regiony miały tylko gospodarkę rolną i te same uprawy to byłby to stan doskonałej liniowości; nieliniowość to różnorodność działalności, koncentracji, aglomeracji, występowanie miast).

Idea ta opracowana została przez:

szkołę bruxelską (1979 - 1981), przez Allena w odniesieniu do miast (ich ewolucji) zainteresowanie miastem - system miast oraz pojedyncze miasta. Ich zdaniem rozwój sys międzymiastowego następuje poprzez:

**ilościowy wzrost lub upadek poj miast poprzez działania losowe i zdeterminowane, np. trzęsienie ziemi - zmiana relacji w systemie krajowym, wojna - zniszczenia,

**jakościowe zmiany w strukturze gosp przejawiające się powstawaniem lub upadaniem miast, np. Łódź - wyrosła z wioski.

Badania dotyczyły pojedynczych miast (duże miasto złożone z dzielnic) musi współpracować z otoczeniem. Różna gęstość zaludnienia dzielnic. Zmiany wynikają z różnicy między obecnym a potencjalnym zagospodarowaniem dzielnic. Różnica zależy od względnej atrakcyjności dzielnic (można to określić na podstawie planu zagospodarowania miasta).

Dynamika systtemu międzymiastowego jest bardziej stabilna. Decyduje o tym odległość między nimi - miasta oddziałują na siebie w sposób selektywny, to oddziaływanie nie ma takiej siły. Lokalizacyjne sąsiedztwo dzielnic powoduje, że zmiany w mieście zachodzą szybciej niż w relacjach między miastami.

profesor Domański i Wierzbicki, (1981-83), rozwinął ewolucję w odniesieniu do regionów proces ewolucji regionów. Impulsy, które dają początek zmianom to np. * budowa uniwersytetu, kopalni, zakładu pracy, * inwestycje ekologiczne np. budowa zapory, * wprowadzenie samorządu do gmin - zmiany ustrojowe, * prywatyzacja.

Impulsy wywołują zmiany w zachowaniach ludzi, przeds, administracji rządowej i urzędów. Zmiany te są bardzo intensywne - okres transformacji. Po tym okresie wszystko ulega uspokojeniu, dostosowują się do nowych warunków. Procesy mogą zachodzić po wpływem impulsu zewnętrznego (przejście na inny system gospodarczy, polityczny) - są to zmiany nieodwracalne zwane allotopia.

Procesy przestrzennej samoorganizacji mogą przekształcać system w sposób zgodny z celami społ i przyjętymi założeniami gdy społ i gospodarka są racjonalnie zorganizowane.

KONFLIKTY PRZESTRZENNE - rodzaje, sposoby rozwiązywania:

Konflikty pojawiają się coraz częściej między podm gosp w przestrzeni a przestrzenią, między samymi podmiotami.

Walka dotyczy przestrzeni - niedostateczna jej ilość - dostęp do przestrzeni, walorów, cech.

Po 90 r zwiększyła się liczba użytkowników przestrzeni - wzrosła liczba konfliktów. Mamy do czynienia ze złożonymi strukturami przestrzeni - wielkie miasta. Są to konflikty najtrudniejsze do łagodzenia. Konflikty o charakterze obiektywnym lub subiektywnym.

Konflikty obiektywne:

** przestrzennie zróżnicowane środowisko geograficzne, którego walory i zasoby stwarzają bardzo różne możliwości, ale bardzo często sprzeczne z wymaganiami różnych rodzajów działalności; np. po co zakładowi przemysłowemu cenne rolniczo gleby?

** stały wzrost złożoności struktur przestrzennych (zagospodarowanie) coraz większe trudności w uzyskiwaniu lokalizacji zgodnych z zasobami, walorami przestrzeni.

** naturalne sprzeczności w procesie gospodarowania pomiędzy różnymi podmiotami, rodzajami działalności realizującymi różne cele cząstkowe.

Konflikty wewnątrz gospodarki przestrzennej - mogą być łagodzone np. przez władze samorządowe, wynikają z niedostosowania podazy przestrzeni do poytu jednostek gospodarujących. Konflikty te wynikają głównie z niedostatecznej podaży przestrzeni o określonych cechach, walorach, właściwościach w stosunku do popytu na tą przestrzeń.

Możemy zmniejszać nierównowagę:

** podaż < popyt - względny lub bezwzględny niedobór; w takich sytuacjach uruchamia się podmiot gospodarki przestrzennej (władza lub samorząd). Niedobór doprowadza do ostrej konkurencji. Władze powinny podejmować decyzje z punktu widzenia największych korzyści lub najmniejszych strat z punktu widzenia interesu ogólnospołecznego.

Władze mogą:

I - podjąć decyzje o sprowadzeniu danej działalności na dany teren poprzez zagęszczenie intensywności gospodarowania (w sposób bezwzględny)

II - wybrać najważniejsze z punktu widzenia społeczności rodzaje działalności (jeśli jest kilku kandydatów); może też odprawić wszystkich z kwitkiem

III - może wykorzystać postęp techniczny zwiększając w ten sposób względną podaż przestrzenną (metro, wielopoziomowe skrzyżowania) ale to wymaga dużych zasobów finansowych.

** popyt na walory cechy przestrzeni nie może być zaspokojony bezkolizyjnie ze względu bezwzględnego braku tej przestrzeni (sytuacja progowa). Miasto zbliża się do progu rozwoju, którego nie można pokonać bezkolizyjnie. Kolizja z walorami przestrzeni. Możemy to rozwiązać poprzez postęp techniczny. Zbliżając się do progu miasto rozwija się coraz wolniej, po jego przekroczeniu rozbudowa ulega przyspieszeniu. Progiem takim mogą być: rzeka (miasto nie może w nieskończoność rozwijać się wzdłuż rzeki).

Dotyczące przestrzeni wielowarstwowej bardzo bogatej w rozmaite walory i cechy. W teorii przestrzeń taka może zaspokoić wszystkie potrzeby. W praktyce te cechy nakładają się na siebie i wykorzystanie jednego powoduje zniszczenie drugiego. Np. mamy bardzo cenną glebę a pod nią cenne surowce. Musimy porównać koszty i korzyści wynikające z eksploatacji gleb lub złóż.

Sytuacja przyszłościowa - popyt na walory przestrzeni jest w danym czasie równy podaży tej przestrzeni, ale wykorzystanie dzisiaj wszystkich walorów może stworzyć sytuację konfliktową w przyszłości ( za 10-15 lat). W miarę rozwoju działalności na tym terenie zaczyna brakować przestrzeni. Sytuacja ta nakłada na planistę przestrzennego olbrzymią odpowiedzialność za przyszłość - duża wyobraźnia, odwaga przeciwko lokalizacji szkodliwych w przyszłości zakładów.

Wszystkie powyższe przypadki dotyczą kolizji pomiędzy podmiotami funkcjonującymi w przestrzeni a przestrzenią - są to konflikty użytkowania.

Drugą grupą konfliktów są konflikty oddziaływania - pomiędzy podmiotami gospodarującymi w przestrzeni (już w niej zlokalizowanymi).

Konflikty te nasilają się w czasie, np. przemysł-rolnictwo (agresja przemysłu na tereny rolne); leśnictwo-turystyka (formy zagospodarowania turystycznego zagrażają lasom; zanieczyszczenia); transport-osadnictwo (droga przy osiedlu).

Istnieją też konflikty pomiędzy rozmaitymi dziedzinami działalności człowieka (rolnictwo, przemysł, turystyka), a obszarami przyrody chronionej - one również należą do konfliktów oddziaływania.

Konflikty o naturze w połowie obiektywnej - oddziaływanie na nie jest niemożliwe, powstają poza gosp, tkwią w mechanizmach rozw:

*naturalna sprzeczność między celami rozwoju - kompromis rachunku korzyści i strat (rozwiązanie) społ, ekonomicznych,

*stały deficyt środków konomicznych dla realizacji celów,

*mechanizmy społ - polityczne, ekonomiczne - regulują zachowania, postawy podmiotów gospodarujących w przestrzeni, biorących udział w zagospodarowaniu przestrzeni.

Lata 70 -te - największe konflikty przestrzeni - zbyt intensywna industrializacja, rozwój przemysłu. Aglomerację osiągnęły możliwości swojego funkcjonowania - zbliżały się do progu wytrzymałości. Na terenach wiejskich lokalizowano wielkie firmy, które niszczyły środowisko, budownictwo. Na terenach rekreacyjnych budowano bez zezwolenia, bez zakupu działek.

Raport o stanie gospodarki przestrzennej na koniec lat 70 sporządzony przez Polską Akademię Nauk. Stan gospodarki u schyłku okresu socjalistycznego:

Cechy:

** Regionalna struktura funkcjonalna przestrzenna kraju (wzajemne relacje pomiędzy układami węzłowymi, pasmowymi, sieciowymi i strefowymi). Ta struktura tworzy geometrię struktury przestrzennej kraju. Pozytywność wynika ze względnej równomierności rozłożenia wszystkich trzech układów, harmonijność rozłożenia ludności w miastach.

** Nieracjonalna struktura materialnej substancji przestrzennego zagospodarowania. Dysproporcja pomiędzy uprzemysłowieniem a urbanizacją (ułomna, opóźniona urbanizacja - przejawiająca powiększeniem się jedynie liczby mieszkańców miast a nie poprawy warunków ich życia). Niedorozwój infrastruktury z czasów socjalizmu (zarówno infrastruktury społecznej i infrastruktury technicznej).

** Stan środowiska w niektórych obszarach (Śląsk) był katastrofalny.

** Liczne deformacje przestrzenne w zagospodarowaniu miast, obszarów wiejskich i rekreacyjnych.

Źródła deformacji:

• Błędne koncepcje urbanistyczno-architektoniczne (oszczędnościowe budownictwo np. wieżowce). Wyizolowanie człowieka, choroby społeczne, psychiczne w wielkich miastach.

• Wady preferowanych technologii budowlanych („wielka płyta”)

• Błędne lokalizacje (decyzje polityczne)

• Przewlekłe procesy inwestowania (Teatr Lubelski)

• Nieopanowanie żywiołowego budownictwa domków letniskowych - zniszczenie, zdewastowanie lasów, jezior, okolic

• Duży zakres rozwiązań prowizorycznych (a „baraczek” w centrum miasta, tymczasowo, zastępczo, szpecący zabudowę przez ponad 20 lat)

Raport jest pesymistyczny : brak w świadomości społecznej ładu, porządku (zaśmiecanie okolic jezior w weekend).

---