STALE NARZĘDZIOWE STOPOWE DO PRACY NA ZIMNO Są stosowane na narzędzia nieosiągające w czasie pracy temperatury wyższej niż 200^OC. Stale stopowe do pracy na zimno w porównaniu ze stalami narzędziowymi niestopowymi wykazują podwyższoną hartowność, powodowaną głównie zwiększonym stężeniem Mn, Cr, a w niektórych gatunkach - także W, V, Ni. Umożliwia to harowanie stali narzędziowych stopowych w oleju, a nawet powietrzu, zmniejszając prawdopodobieństwo zmian wymiarowych, paczenia i pęknięć hartowniczych.

Dodatki stopowe, zwłaszcza V, Cr i W, wpływają na tworzenie w stalach narzędziowych węglików stopowych sprzyjających uzyskiwaniu dużej odporności stali na ścieranie. Pierwiastki te powodują również wysoką skrawność stali narzędziowych stopowych i opóźniają rozpad martenzytu oraz spadek twardości podczas odpuszczania.

Obróbka cieplna.

Od stali narzędziowych stopowych do pracy na zimno wymaga się przede wszystkim dużej twardości i odporności na ścieranie, dlatego poddaje się je hartowaniu i niskiemu odpuszczaniu. Stale narzędziowe stopowe do pracy na zimno wykazują w stanie zahartowanym strukturę martenzytu listwowego z austenitem szczątkowym i węglikami nie rozpuszczonymi podczas austenityzowania, równomiernie rozmieszczonymi w osnowie. Odpuszczenie tych stali odbywa się najczęściej w zakresie temperatury 150-260^OC.

Powierzchnia narzędzi wykonywanych ze stali narzędziowych do pracy na zimno powinna być zabezpieczona przed utlenianiem i odwęglaniem w czasie obróbki cieplnej.

STALE NARZĘDZIOWE STOPOWE DO PRACY NA GORĄCO Są stosowane na narzędzia pracujące w zakresie temperatury 250-700^oC. W najniższej temperaturze pracują niektóre narzędzia kuźnicze i noże do ciecia na gorąco, w najwyższej - matryce pras kuźniczych i do wycinania oraz formy do odlewania pod ciśnieniem.

Skład chemiczny oraz ich obróbka cieplna zapewniają wysoką wytrzymałość, twardość i odporność na ścieranie w wysokiej temperaturze pracy. W stalach tych stężenie węgla jest ograniczone do ok. 0,3-0,6 %. Głównymi pierwiastkami stopowymi są Cr, W, Mo, i V, powodujące efekt twardości wtórnej podczas odpuszczania.

Obróbka cieplna.

Stale te dostarcza się w stanie zmiękczonym, zapewniającym dobrą obrabialność i jednorodny rozkład węglików w osnowie ferrytu. W celu zmniejszenia naprężeń cieplnych stosuje się wielostopniowe nagrzewanie do temperatury austenityzowania, zwłaszcza narzędzi o dużych wymiarach, wykonanych ze stali wysokostopowych. Temperatura austenityzowania stali narzędziowych do pracy na gorąco jest zawarta w zakresie 850-1150^oC i dobierana tak, aby nie dopuścić do nadmiernego rozrostu ziarn austenitu pierwotnego, gdyż powoduje to zmniejszenie ciągliwości stali. Trwałość narzędzi do pracy na gorąco zależy od poprawnie wykonanej obróbki cieplnej oraz od właściwych warunków eksploatacji, w szczególności do temperatury ok. 300^oC przed rozpoczęciem pracy oraz stosowania odpowiednich środków chłodzących powierzchnie robocze narzędzia po każdym cyklu odkształcenia plastycznego obrabianego materiału.

STALE SZYBKOTNĄCE Są stosowane głównie na wieloostrzowe narzędzia skrawające, często na narzędzia wykrojnikowe, a także na narzędzia do obróbki plastycznej na zimno i na gorąco. Stale te wykazują dużą twardość i odporność na ścieranie w temp. ok. 600^oC. Wymagane własności, zwłaszcza bardzo dużą hartowność oraz efekt twardości wtórnej, uzyskuje się przez odpowiednią kombinację stężenia C i takich pierwiastków stopowych, jak Cr, W, Mo i V, a w wielu gatunkach dodatkowo - Co.

Obróbka cieplna.

Są dostarczane w stanie zmiękczonym. Zapewnia to dobrą obrabialność mechaniczną stali. Ze względu na małą przewodność cieplną stali szybkotnących w czasie hartowania jest stosowane stopniowe podgrzewanie narzędzi do temperatury austenityzowania w kąpielach solnych, z wygrzewaniem w temperaturze ok. 550 i 850^oC. Czas wygrzewania zależy od wielkości wsadu. W procesie obróbki cieplnej ważne jest zastosowanie prawidłowej temp. austenityzowania, zwykle o ok. 50-70^oC niższej od temp. solidusu danego gatunku stali.

STALE KONSTRUKCYJNE TRUDNORDZEWIEJĄCE

Wiele konstrukcji stalowych jest podczas eksploatacji narażonych na oddziaływanie zmiennych warunków atmosferycznych. Stale konstrukcyjne trudno rdzewiejące są przeznaczone do stosowania w temperaturze otoczenia na elementy konstrukcyjne (spawane, zgrzewane, nitowane lub łączone śrubami), od których jest wymagana podwyższona odporność na korozję atmosferyczną, także w środowisku atmosfery przemysłowej.

Stale konstrukcyjne trudno rdzewiejące są stalami niskostopowymi zawierającymi do 0,16% C oraz dodatki do 1,25% pasywującego Cr i do 0,55% Cu, tworzącej na powierzchni warstewkę pasywującą złożoną z tlenków chromu lub miedzi oraz siarczanów i węglanów miedzi..

Stale stopowe konstrukcyjne i maszynowe do ulepszania cieplnego Najwięcej elementów konstrukcyjnych i elementów maszyn podlegających dużym obciążeniom mechanicznym, jak np. wały, koła zębate, sworznie, korbowody, śruby, trzonki i oprawy narzędzi składanych z częścią roboczą z węglików spiekanych, powinna być wykonana z materiału łączącego możliwie dużą wytrzymałość z dużą plastycznością i odpornością na pękanie przy obciążeniach dynamicznych.

Stale maszynowe i konstrukcyjne do ulepszania cieplnego mają średnie stężenie węgla, ok. 0,250,5%, decydujące o własnościach wytrzymałościowych, oraz dodatki

STALE STOPOWE SPRĘŻYNOWE

Sprężyny i resory są wykonywane najczęściej ze stali sprężynowych. Materiał stosowany na elementy sprężyste powinien cechować się bardzo dobrymi własnościami sprężystymi, tzn. wysoką granicą sprężystości Rsp oraz dużą wartością stosunków tej wielkości do granicy plastyczności Re lub Rp0,2 i wytrzymałości na rozciąganie Rm. Pożądana jest duża wytrzymałość na zmęczenie przy ograniczonych wymaganiach dotyczących własności plastycznych.

Stale sprężynowe zawierają ok. 0,51,25% C (najczęściej 0,50,8% C), od którego przede wszystkim zależą własności wytrzymałościowe i granica sprężystości.

STALE STOPOWE MASZYNOWE DO NAWĘGLANIA

Stale stopowe maszynowe do nawęglania cechuje dobra skrawalność, odporność na przegrzanie, mała skłonność do odkształceń podczas obróbki cieplnej, hartowność dostosowana do przekroju, obciążeń i cech geometrycznych wykonanych z nich elementów maszyn oraz wysokie własności wytrzymałościowe nawęglonej powierzchni i duża ciągliwość rdzenia.

Stale stopowe do nawęglania charakteryzują się małym stężeniem C, nieprzekraczającym 0,25% i zwykle dodatkiem 0,81,7% Cr. W zależności od gatunku zawierają także Mn, Ni, Mo, niekiedy V, W lub Ti. Dodatki Cr, Mn i Ni w stalach tej grupy zwiększają hartowność, zapewniają wymagane własności wytrzymałościowe rdzenia, a także zmniejszają naprężenia hartownicze w warstwie nawęglonej. Stężenie wymienionych pierwiastków jest ograniczane, gdyż powodują one obniżenie temperatury Ms, co wpływa na zwiększenie udziału austenitu szczątkowego, decydującego o zmniejszeniu twardości warstwy nawęglonej.

STALE STOPOWE DO AZOTOWANIA

Niektóre elementy maszyn, takie jak np. wały korbowe, korbowody, sworznie tłokowe, koła zębate, tuleje, cylindry, krzywki rozrządu, wały rozrządowe, elementy pompy paliwowej silników wysokoprężnych, powinny się cechować bardzo twardą i odporną na ścieranie warstwą wierzchnią w części współpracującej z innymi elementami oraz rdzeniem o dużej wytrzymałości przy możliwie dużej ciągliwości.

Skład chemiczny stali do azotowania jest zbliżony do stali stopowych do ulepszania cieplnego i jest tak dobrany, aby poza zapewnieniem dużej hartowności oraz odporności na kruchość odpuszczania, pierwiastki stopowe tworzyły także dyspersyjne i twarde azotki podczas nasycania warstwy wierzchniej azotem. Stale te mają najczęściej dodatki Cr, Mo oraz Al, chociaż podane wymagania spełniają także w mniejszym stopniu średniowęglowe stale chromowe i chromowo-molibdenowe z dodatkiem V lub Ti.

Ogólna charakterystyka STALI NA ELEMENTY ŁOŻYSK TOCZNYCH Stale stosowane do wytwarzania elementów łożysk tocznych powinny cechować się bardzo dużą twardością, jednorodnością struktury, wysokim stopniem czystości oraz hartownością, zapewniającą uzyskanie struktury martenzytycznej bez austenitu szczątkowego w całym przekroju. Stale te w stanie obrobionym cieplnie są odporne na ścieranie, wykazują dużą wytrzymałość zmęczeniową i statyczną oraz odpowiednią ciągliwość.

Dużą twardość i odporność na ścieranie zapewnia stalom na elementy łożysk tocznych węgiel o stężeniu ok. 1%, a więc znacznie większym niż w innych grupach stali stopowych konstrukcyjnych lub maszynowych. Wysoka czystość i jednorodna struktura bez skupień i pasmowej segregacji węglików gwarantują dużą wytrzymałość zmęczeniową. Wymaganą hartowność stale te osiągają dzięki dodatkowi ok. 1,5% Cr Łożyska toczne, zwłaszcza o największych wymiarach, wykonywane są także ze stali do nawęglania Stale do nawęglania, z powodu małego stężenia węgla, cechują się dobrą podatnością na obróbkę plastyczną na zimno, co umożliwia zastosowanie tej technologii do kształtowania elementów łożysk tocznychi ograniczenie kosztów wytwarzania. Dodatki stopowe, w tym zwłaszcza Ni

ODKSZTAŁCENIE PLASTYCZNE METALI NA ZIMNO

POŚLIZG: polega on na wzajemnym przemieszczaniu się jednej części kryształu względem drugiej w płaszczyznach poślizgu w wyniku ruchu dyslokacji w kierunku poślizgu.

BLIŹNIAKOWANIE: polega na jednorodnym ścinaniu o wektor bliźniakowania kolejnych warstw atomów w płaszczyznach bliźniakowania. Zbliźniaczona część kryształu ulega skręcaniu względem części nie odkształconej w taki sposób, że ich struktury krystaliczne są symetryczne osiowo względem płaszczyzny bliźniakowania (stanowią odbicie lustrzane).

ODKSZTAŁCENIE PLASTYCZNE METALI NA GORĄCO

PEŁZANIE DYSLOKACYJNE: w procesie tym w ślad za odkształceniem plastycznym na gorąco przebiegają dynamiczne procesy aktywowane cieplnie, usuwające częściowo lub niemal całkowicie skutki umocnienia zgniotowego, tj.: * Zdrowienie dynamiczne * Rekrystalizacja dynamiczna

Pełzanie dyfuzyjne: w skutek oddziaływania składowej normalnej naprężeń występują lokalne różnice potencjału chemicznego wakansów wyrównujące się podczas pełzania dyfuzyjnego.

Poślizg po granicach ziarn: polega na przesuwaniu się i obrotach ziarn wzdłuż ich granic szerokokątnych. Poślizg po granicach ziarn w polikryształach odkształcalnych plastycznie na gorąco jest wyłącznie skutkiem ruchu wzdłuż granic ziarn dyslokacji granic ziarn lub dyslokacji sieciowych.

PRZEMIANY W STALI PODCZAS CHŁODZENIA

W czasie chłodzenia austenitu, w zależności od szybkości chłodzenia i temp. przechłodzenia, mogą zachodzić przemiany:

*Martenzytyczna jest przemianą bezdyfuzyjną i zachodzi przy dużym przechłodzeniu austenitu. W wyniku tej przemiany powstaje martenzyt, czyli przesycony roztwór węgla w żelazie alfa.

*Bainityczna jest przemianą dyfuzyjną i bezdyfuzyjną przemieszczania węgla. Zachodzi przy przechłodzeniu stali do temp. ok. 450-200^oC. W wyniku przemiany powstaje bainit, będący mieszaniną ferrytu przesyconego węglem i dyspersyjnych węglików.

*Perlityczna w jej wyniku z austenitu powstaje mieszanina eutektoidalna złożona z płytek ferrytu i cementytu zwana perlitem. Jest przemianą dyfuzyjną, związaną z przegrupowaniem atomów węgla i zachodzącą przez zarodkowanie oraz rozrost zarodków.

OBROBKA CIEPLNA STALI-zespół zabiegów wywołujący polepszenie własności mechnicznych i fizyko-chemicznych metali i stopów, powodowane zmianami struktury w stanie stałym w wyniku zmian temp., czasu oraz działania ośrodka.Mozna wyróżnić następujące rodzaje obróbki-1.obróbka cieplna zwykła(zmiany struktury i własności są spowodowane głownie zmianami temp, i czasu),2 o. cieplno-mechaniczna(na własności obrabianego materału wlywa ponadto odkształcenie plastyczne), 3.o.cieplno-chemiczna(istotny wpływ skład chemiczny, strukturę i własności warstwy wierzchniej wywiera także ośrodek, w którym odbywa się obróbka),4 o.cieplno-megnetyczna(istotne znaczenie odgrywa poel magnetyczne)Zabiegi obróbki plastycznej-nagrzewanie,wygrzewanie, chłodzenie.

ŻAROODPORNOŚĆ: to odporność stopu na działanie czynników chemicznych, głównie powietrza oraz spalin i ich agresywnych składników w temperaturze wyższej niż 550°C. Żaroodporność jest ściśle związana ze skłonnością stali do tworzenia zgorzeliny. Zgorzelina powinna stanowić ciągłą warstwę, dokładnie przylegającą do metalicznego rdzenia, co utrudnia dyfuzję utleniacza i jonów metalu. Wymagania te spełniają niskowęglowe stale o jednofazowej strukturze ferrytu lub austenitu, o dużym stężeniu chromu i niklu oraz dodatkowo krzemu i aluminium.

PIERWIASTKI WPŁYWAJĄCE NA ŻAROODPORNOŚĆ STALI Chrom jest podstawowym pierwiastkiem zwiększającym żaroodporność stali. Dodatek ok. 5% Cr zapewnia odpowiednią żaroodporność w temperaturze 600÷650°C. Zwiększenie stężenia tego pierwiastka powoduje wzrost żaroodporności do ok. 1100°C przy stężeniu ok. 30% Cr w stali. Dodatki Si i Al, mimo analogicznego wpływu na żaroodporność, są dodawane w ograniczonym stężeniu - odpowiednio ok. 3 i 2,5% ze względu na niekorzystny wpływ na własności plastyczne stali i obniżanie podatności na obróbkę plastyczną. Dodatki V i Mo wywierają niekorzystny wpływ na żaroodporność stali. Tlenki wanadu bowiem łatwo ulegają stopieniu, natomiast tlenki molibdenu utleniają się. Nikiel nie jest samodzielnie stosowany, gdyż nie zwiększa żaroodporności stali.

ŻAROWYTRZYMAŁOŚCIĄ jest nazywana odporność stopu na odkształcenia, z czym wiąże się zdolność do wytrzymywania obciążeń mechanicznych w wysokiej temperaturze - powyżej 550°C. Żarowytrzymałość w temperaturze wyższej od 550°C jest uzależniona głównie od odporności na pełzanie (rys. 6.25). Dużą żarowytrzymałość wykazują więc stale o strukturze austenitycznej - ze względu na mniejsze współczynniki dyfuzji niż w ferrycie (porównaj rozdz. 6.3.2), o znacznej wielkości ziarn i z dyspersyjnymi wydzieleniami faz, głównie na granicach ziarn.

PIERWIASTKI WPŁYWAJĄCE NA ŻAROWYTRZYMAŁOŚĆ STALI Nikiel przy stężeniu 9%, w obecności ok. 18% Cr, powoduje tworzenie trwałej struktury austenitycznej, co decyduje o zwiększeniu żarowytrzymałości stali. Żarowytrzymałość podwyższają pierwiastki stopowe zwiększające energię wiązania atomów sieci roztworu stałego, a więc podwyższające temperaturę topnienia i rekrystalizacji, do których należą Mo, W, V, Co, a także Ti, Cr i Si. Żarowytrzymałość jest ponadto zwiększana w wyniku umocnienia zgniotowego oraz utwardzania wydzieleniowego.

STOPY ALUMINIUM:

Z KRZEMEM (SILUMINY) zawierają one dodatki Cu, Mg i Mn, zwiększające wytrzymałość. Aluminium tworzy z krzemem układ z eutektyką występującą przy stężeniu 12,6% Si i dwoma roztworami stałymi granicznymi o rozpuszczalności skaładników zmniejszającej się wraz z obniżeniem temp Roztwór α wykazuje sieć regularną typu A1.

Z MAGNEZEM wykazują największą odporność na korozję i najmniejszą gęstość Zawierają zwykle inne dodatki stopowe wprowadzane w niewielkim stężeniu. W celu usunięcia niekorzystnej dwufazowej struktury stopy te poddawane są przesycaniu z temp wyższej od granicznej rozpuszczalności Mg w Al.

Z MG DO OBRÓBKI PLASTYCZNEJ (HYDRONALIA) Zawierają 0,4-5,6% Mg, a także niewielki dodatek Si Cr Fe Pb Charakteryzują się podwyższonymi własnościami mechanicznymi, odpornością na korozję w środowisku wody i atmosfery morskiej oraz dobrą spawalnością i podatnością na głębokie tłoczenie. Mają strukturę dwufazową Własności wytrzymałościowe tych stopów są zwiększone w wyniku umocnienia zgniotowego.

WIELOSKŁADNIKOWE STOPY Z CYNKIEM (DURALE CYNKOWE) wykazują największe własności wytrzymałościowe są mało odporne na korozję w szczególności naprężeniową Ograniczenie ich stosowania jest związane z małą odpornością na działanie podwyższonej temp Ich obróbka cieplna polega na wyżarzaniu rekrystalizującym w temp ok.410C oraz na utwardzaniu wydzieleniowym.

Z MIEDZIĄ I MAGNEZEM DO OBRÓBKI PLASTYCZNEJ (DURALE MIEDZIOWE) Mają podwyższone własności wytrzymałościowe oraz zmniejszone własności plastyczne i podatność na obróbkę plastyczną Ich skład chemiczny jest dobierany tak aby w stanie równowagi w temp pokojowej wykazywały strukturę α Podczas krystalizacji w warunkach technicznych tworzą się jednak podwójne lub potrójne eutektyki zwłaszcza w stopach o większym stężeniu.

STOPY MIEDZI

STOPY MIEDZI Z CYNKIEM

Stopy miedzi z cynkiem, jako głównym pierwiastkiem stopowym, są nazywane mosiądzami. Mosiądze dwuskładnikowe- ze względu na skład fazowy - dzieli się na: jednofazowe - o strukturze roztworu α i stężeniu od 2 do 39% Zn, dwufazowe o strukturze mieszaniny α + β i stężeniu od 39 do 45% Zn. Mosiądze jednofazowe cechuje bardzo duża plastyczność, co umożliwia stosowanie ich na produkty głęboko tłoczone i obrabiane plastycznie na zimno

Odcynkowanie zachodzi w mosiądzach dwufazowych oraz jednofazowych o stężeniu Zn przekraczającym 20% zanurzonych w elektrolitach zawierających Cl. W elektrolitach takich Cu oraz Zn przechodzą do roztworu, z którego Cu wytrąca się w postaci gąbczastej, co wzmaga korozję (porównaj rys. 5.70c). Odcynkowanie nie powoduje zmian kształtu korodującego przedmiotu, lecz wpływa na znaczne obniżenie własności wytrzymałościowych mosiądzu.

STOPY MIEDZI Z NIKLEM

Ważną grupę technicznych stopów miedzi przeznaczonych do obróbki plastycznej stanowią stopy z niklem, nazywane tradycyjnie miedzioniklami. Stopy te, których głównym dodatkiem jest Ni o stężeniu do 40%, zawierają także 1÷2% Si, Al, Fe lub Mn. Nikiel powoduje podwyższenie własności mechanicznych, odporności na korozję, rezystywności oraz siły termoelektrycznej miedzionikli. Miedzionikle są oparte na układzie Cu-Ni o nieograniczonej rozpuszczalności składników w stanie ciekłym i stałym. Można wydzielić dwie grupy miedzionikli, a mianowicie: odporne na korozję, takie jak CuNi30Mn1Fe (tradycyjnie zwany melchiorem), CuNi6Al2 (zwany kunialem), CuNi3Si1Mn, CuNi19 (zwany nikieliną) i CuNi25 (stosowany do wytwarzania monet), oporowe, w tym głównie CuNi44Mn1 (zwany konstantanem).

STOPY MIEDZI Z CYNĄ

Miedź tworzy z cyną jeden roztwór stały graniczny α krystalizujący w sieci A1 oraz 6 roztworów stałych wtórnych na osnowie faz międzymetalicznych

Techniczne stopy Cu z Sn, nazywane tradycyjnie brązami cynowymi, mają zazwyczaj strukturę roztworu α. Duży zakres temperatury krystalizacji brązów o strukturze α sprzyja jednak ich skłonności do segregacji. Z tego powodu w stopach chłodzonych w warunkach rzeczywistych, nawet przy niewielkim stężeniu Sn, oprócz niejednorodnej fazy α tworzą się fazy, które w warunkach równowagi występują przy większym stężeniu Sn. Segregacja może być w pewnym stopniu usunięta przez długotrwałe wyżarzanie ujednorodniające w ciągu 24 h w temperaturze 700÷750°C. Brązy cynowe wykazują dobrą odporność na korozję, szczególnie w środowisku atmosfery przemysłowej i wody morskiej. Odporność ta ulega polepszeniu wraz ze zwiększeniem stężenia Sn, lecz do wartości nie większej od zapewniającej wystąpienie struktury dwufazowej, decydującej o ułatwieniu korozji. Brązy cynowe o strukturze jednorodnego roztworu α cechuje duża plastyczność i z tego względu mogą być obrabiane plastycznie na zimno, podobnie jak stopy o niejednorodnej strukturze α, zawierające nie więcej niż 4% Sn. Wraz ze zwiększeniem stężenia Sn ponad ok. 4% w strukturze pojawiają się fazy międzymetaliczne, najczęściej przechłodzona faza δ wchodząca w skład mieszaniny eutektoidalnej α + δ.

STOPY MIEDZI Z BERYLEM I ICH OBRÓBKA CIEPLNA

Stopy Cu z Be, nazywane tradycyjnie brązami berylowymi, zawierają do 2,1% głównego pierwiastka stopowego, często Co i Ni, a niekiedy do 0,25% Ti Stopy te są brązami o najwyższych własnościach mechanicznych oraz odporności na korozję i ścieranie. Cechują się dużą przewodnością cieplną i elektryczną (zwiększa ją dodatek Co), brakiem skłonności do iskrzenia oraz dobrą podatnością na obróbkę plastyczną na zimno i na gorąco

STOPY MIEDZI Z KRZEMEM

Techniczne stopy Cu z Si, nazywane brązami krzemowymi, wykazują strukturę jednofazową roztworu α, a stężenie Si w stopach dwuskładnikowych nie przekracza 3÷4%. Jednofazowa struktura zapewnia brązom krzemowym duże własności plastyczne, przy czym Si powoduje zwiększenie ich odporności na korozję. Praktyczne zastosowanie znalazły głównie brązy krzemowe wieloskładnikowe zawierające dodatki Mn, Fe, Zn, Ni, niekiedy także Co i Cr. Pierwiastki Mn, Zn i Ni, występujące w roztworze, silnie zmniejszają rozpuszczalność Si w fazie α, przy czym Mn i Ni zwiększają wytrzymałość i odporność na korozję, natomiast Zn polepsza lejność. Własności mechaniczne najbardziej poprawia Fe.

STOPY MIEDZI Z MANGANEM

Stopy Cu z Mn (nazywane brązami manganowymi) zawierają zwykle 5÷6 lub 12÷15% Mn i są przeznaczone do obróbki plastycznej. Najczęściej stosuje się stopy wieloskładnikowe, oprócz Mn zawierające Ni, w niektórych gatunkach także Si lub Al. Manganin CuMn12Ni3 o bardzo małej rezystywności jest stosowany

PIERWIASTKI:

Si-zwieksza-wytrzymałość, twardość, żarowytrzymałość,granice plastycznośći,przenikliwosxc magnetyczna,, bardzo zw.spręzystość, zmniejsza- wydłużenie, udarność, krytyczna szybkość chł., węglikotórczość, podatność na obróbke plas, skrawalność, podatność na tworzenie zgrzeliny, podat. Na azotowanie, muzą odporność na zużycie,histereze, siłe koercji,stratność watową

Mn-zwiększa- wytrzymałość, twardość, sprężystość, podat. Na obróbke plastyczna, zmniejsza-krytyczna szybkość chłodzenia, skrawalność, zwiekszona odporność na zuzycie,wpływ niemal stały- wydłuzenie, przewęzenie, udarność, żarowytrzymałość, węglikotwórczosc, podat, na tworzenie zgorzeliny, azotowanie

Ni-zwieksza- wytrzymałość, twardość,gr.plastycznosci,żarowytrzymałość, bardzo, sile koercji,pozostałość magnetyczna,zmniejsza-skrawalnosc, podatność na tworzenie zgorzeliny, na obróbkę plastyczna,bardzo-krytyczna szybkość chlodzenia, odporność na zuzycie,wpływ stały-wydłuzenie, przewężenie, udarnosc

Cr-zwiększa-spręzystosc, żarowytrzymałość, odporność na zuzycie, siłe koercji, bardzo- wytrzymałość, twardość,gr.plastycznosci, węglikotworczosc, podatność na azotowanie, ,odporność na korozje, pozostałość magnetyczna, zmniejsza-wydłuzenie, przewęzenie, udarność, podatnmosc na obróbkę plas, , bardzo-podat, na tworzenie zgorzeliny

Al.-zwieksza-bardzo-podatnosc na azotowanie, siłe koercji,pozostałość magnetyczna,zmniejsza- przewęzenie, udarność, bardzo-podat, na obróbke plastyczna, podat, na tworzenie zgorzeliny

W-zwieksza- wytrzymałość, twardość, gr.plastyczxnosci, podatność na azotowanie, bardzo- żarowytrzymałość, węglikotworczosc, odporność na zużycie, siłe koercji, pozostałość magnetyczną,zmniejsza-wydłuzenie, przewęzenie, ,bardzo-krytyczna szybkość chłodzenia, , podatnmosc na obróbkę plas,skrawalnosc,,podatność na tworzenie zgorzeliny, wpływ stały- udarność

V-zwieksza- wytrzymałość, twardość,gr.plastycznosci, udarność, sperezystosc, podatność na obróbke plastyczna, ,podat. Na azotowanie, korozje,bardzo-zarowytrzymalosc, odporonosc na zuzycie,węglikotworczosc,zmniejsza-podatnosc na tworzenie zgorzeliny, bardzo-krytyczna szybkość chłodzenia ,wpływ staly-wydłuzenie przewężenie,

Co-zwieksza- wytrzymałość, twardość,gr.plastycznosci,bardzo-zarowytrzymalosc, krytyczna szybkość chlodzenia, odporność na zuzycie, wł.magnetyczne-siła koercji,pozostałości magnetyczne,przenikliwość magnetyczna,zmniejsza-wydłuzenie, przewężenie,udarność, podat.na obróbke plastyczna,na tworzenie zgorzeliny,

Mo- zwieksza- wytrzymałość, twardość, gr.plastycznosci,udarność,siłe koercji, bardzo-zarowytrzymalosc, weglikotworczosc, podatność na tworzenie zgorzeliny, azotowanie, zmniejsza-wydłuzenie, skrawalność, podatność na obróbkę plas, bardzo-krytyczna szybkość hclodzenia

Cu-zwieksza- wytrzymałość, twardość,żarowytrzymałość, odporność na korozje,bardzo-gr.plastycznosci,,zmniejsza bardzo-podatnosc na obróbkę plastyczna

S-zwieksza bardzo-skrawalnosc, zmniejsza wydłuzenie, przewęzenie, udarność, odporność na korozje, bardzo-podatnosc na obróbkę plastyczna

P-zwieksza- wytrzymałość, twardość,gr.plastycznosci,bardzo-skrawalnosc,zmniejsza-przewezenie, wydłużenie, podatność na obróbkę plastyczna,,bardzo udarnosc

STALE DO PRACY W OBNIŻONEJ TEMP.

Stale do pracy w obniżonej temperaturze są stosowane w zakresie od poniżej 0°C do temperatury wrzenia helu, tj. ok. -269°C, w chemii i petrochemii, chłodnictwie, przemysłach stoczniowym, lotniczym, nuklearnym i kosmonautyce, a także do wytwarzania zbiorników do magazynowania ciekłych gazów. Wraz z obniżeniem temperatury pracy zwiększa się wytrzymałość, natomiast zmniejsza ciągliwość i odporność stali na kruche pękanie. Obniżenie temperatury powoduje bowiem zmniejszenie ruchliwości dyslokacji i ich tzw. zamrożenie. W celu uniknięcia uszkodzenia lub zniszczenia konstrukcji pracujących w obniżonej temperaturze używa się na nie stali charakteryzujących się temperaturą przejścia w stan kruchy niższą od temperatury pracy.

STALE DO PRACY W PODWYŻSZONEJ TEMP.

Stale stopowe do pracy w temperaturze podwyższonej do ok. 600°C są stosowane w energetyce na urządzenia ciśnieniowe, głównie na walczaki kotłów parowych, rury kotłowe i przegrzewaczowe, do budowy turbin parowych, wodnych i gazowych, na armatury kotłów i turbin, zbiorniki ciśnieniowe i inne urządzenia energetyki konwencjonalnej i jądrowej oraz przemysłu chemicznego. Ze względu na szczególne warunki pracy - oprócz określonych własności wytrzymałościowych i ciągliwych w temperaturze pokojowej - stale te cechują się

---