Teoria tektoniki płyt:
-litosfera ziemska jest podzielona na kilkanaście sztywnych płyt, które mogą się przemieszczać po powierzchni astenosfery.
-płyty są stale odnawiane w strefach akrecji i niszczone w strefach subdukcji
-granice między płytami mogą być:
-dywergentne (akrecyjne)
-konwergentne (konsumpcyjne)
-trasnormacyjne (konserwatywne)
Mechanizmem napędowym ruchu łyt są prądy konwekcji cieplnej w płaszczu Ziemi.
Kiedy płyty odsuwają się jedna od drugiej na granicy pomiędzy nimi tworzy się nowa litosfera. (ryfty śródoceaniczne i ryfty kontynentalne)
Granice dywergentne charakteryzują się:
-wysokim strumieniem cieplnym
-aktywnym wulkanizmem
-ogniskami trzęsień ziemi zlokalizowanymi na niewielkich głębokościach
-pozytywnymi anomaliami grawimetrycznymi. W miejscach gdzie płyty oceaniczne rozrywają się magma bazaltowa dopływa ze skorupy ziemskiej i tworzy słupy
Granice dywergentne (ocean-ocean)
Ryft środkowoatlantycki - granica dywergentna ocean-ocean
-Przez kilka milionów lat kontynenty odsunęły się na odpowiednio dużą odległość aby powstał ocean
-W ryfcie znajduje się najdłuższy łańcuch górski na świecie
Granice dywergentne
-kontynentalne płyty rozchodzą się tak samo jak płyty oceaniczne
-przez środek Islandii przechodzi ryft oceaniczny
Granice konwergentne:
-subdukcja ocean -kontynent
-subdukcja ocean-ocean
-kolizja kontynent-kontynent
Granice konwergentne:
-aktywny wulkanizm
-obecność rowów
-negatywnymi anomaliami grawimetrycznymi poza rowami
-głęboko posadowionymi trzęsieniami ziemi
-niski strumień cieplny w rowach i wysoki wzdłuż łuków wulkanicznych.
Kiedy kontynent zderza się z oceanem płyta oceaniczna zawsze jest wciągana pod płytę kontynentalną.
Kiedy zderzają się dwie płyty oceaniczne, jedna nasuwa się na drugą wciągając ja wgłąb płaszcza tworząc strefie subdukcji.
Japonia jest częścią łuku wysp uformowanych w wyniki zderzenia się
Uskoki transformacyjne - w tym typie granic dominują procesy tworzenia uskoków/
Uskoki transformacyjne występują wzdłuż granic dywergentnych płyt oceanicznych.
Artur Holmes wystąpił z teorią, że przyczyną dryftu kontynentów i rozpadu Pangen były działające w płaszczu Ziemi prądy konwekcyjne.
W miejscach działania prądów występujących skorupa rozrywa się, między tymi fragmentami tworzy się ocean.
Obecnie przyjmuje się że konwekcja to plastyczne pełzanie ciał staych.. Motorem jest podgrzewanie i ochładzanie od strony litosfery.
Konwekcja ma charakter nieuporządkowany, prądy konwekcyjne mogą mieć układ chaotyczny.
Systemy konwekcyjne zmieniają swój kształt i położenie wraz z upływem czasu.
Plamy gorąca - powierzchniowy wyraz pióropuszy płaszcza, kominy lżejszej materii wznoszącej się od granicy z jądrem do astenosfery, średnica kilkaset km, prędkość do 2m/rok
Obecnie zidentyfikowano 55 plam gorąca na powierzchni, stanowią one wyniesienia kopułowate
Sfery te odznaczają się podwyższonym strumieniem cieplnym wulkanizmem i dodatnią anomalią grawitacyjną.
Megastruktury globu:
Wielkimi formami ukształtowania powierzchni Ziemi są:
-cokoły lądowe
-baseny oceaniczne
Granice cokołów lądowych nie pokrywają się z granicą między wodą morską lub oceaniczną a lądem. Kontynenty wkraczają daleko w ocean, dlatego stosuje się określenie ląd, a nie kontynent.
Pasma górskie mają urozmaicone ukształtowanie powierzchni i największą wysokość nad poziomem morza, z reguły tworzą długie i łukowate pasma na wszystkich ladach.
Obszary wyżynne - mają powierzchnie falistą lub pagórkowatą, wysokości od 300 do kilku tysięcy metrów nad poziomem morza (wyżyna tybetańska).
Obszary nizinne, leżą poniżej 300m.n.p.m
Mają najmniej urozmaicone i ukształtowanie i są z reguły obszarami płaskimi.
Struktura tektoniczna - jakikolwiek obiekt utworzony przez procesy tektoniczne, składnik budowy tektonicznej dający się wyodrębnić na podstawie pewnego zespołu cech.
Megastruktury - zespoły makrostruktur stanowiące całości regionalne np. platformy, pasma fałdowe.
Makrostruktury - struktury rozpoznawalne na mapach lub wielu odkrywkach np. przeciętnej wielkości fałd, uskok, rów tektoniczny.
Mezostruktury - struktury rozpoznawalne pod mikroskopem.
W obrębie oceanu światowego można wyróżnić kilka głównych elementów morfologicznych, które pokrywają się z jednostkami tektonicznymi dna oceanicznego.
-szelf i stok kontynentalny
-dna głębokich basenów oceanicznych
-grzbiety śródoceaniczne
-łuki rowów oceanicznych i wysp
Szelf - część dna oceanu światowego która pod względem morfologicznym i budowy geologicznej stanowi przedłużenie obszaru lądowego (podwodne krańce kontynentów); charakteryzują się łagodnym nachyleniem dna morskiego.
Średnia głębokość szelfu od 20-550m w niektórych rejonach np. wokół Antarktydy, szelf jest położony głębiej.
Stok kontynentalny - czołowa część kontynentu, zwrócona w stronę oceanu; średnia nachylenie rzędu 3-6 stopni. Niekiedy dochodzi do 25 stopni.
Stok może składać się z kilku stopni morfologicznych lub mieć charakter jednostajnie nachylanego zbocza; sięga do głębokości 2500-3000m
Stok jest pocięty kanionami podmorskimi od krawędzi szelfu czasami wyżej do podnóży stoku, o szerokości 1-15 km głębokości do 2km.
Kaniony są drogą transportu osadów z szelfu ku głębinom oceanicznym.
Krawędź kontynentalna typu pacyficznego (aktywa) - szelf szczątkowy, stok kontynentalny graniczy z rowem oceanicznym (około 2k km od krawędzi kontynentu) od strony lądu występują łuki wysypowe i morzą marginalne.
Krawędź kontynentalna typu atlantyckiego - szelf o znacznej szerokości i stok (przechodzi w podnóże) łagodnie nachylony lub płaski (osady prądów zawiesinowych)
Rowy oceaniczne - obniżenia dna oceanu podłużne do kilku tys. Km, wąskie (kilkadziesiąt do 100km) i głębokie (poniżej 6km, średnio 2km), znajdują się w strefach peryferycznych oceanów, sąsiadują z łukami wysypowymi lub pasmami górskimi.
Grzbiety śródoceaniczne zajmują około 15% powierzchni dna oceanów zlokalizowane są w środkowych partiach oceanów, bardzo wyraźnie zaznaczone w morfologii dna
Występują we wszystkich oceanach, łącząc się ze sobą (wraz z odgałęzieniami 60-70tys. Km
Platforma kontynentalna - znacznych rozmiarów fragment skorupy ziemskiej, składający się z jedno lub dwupiętrowego, zdeformowanego usztywnionego podłoża i leżącej na nim niezgodnie pokrywy platformowej.
Pokrywa platfomrowa- górna część platformy kontynentalnej, zbudowana z płasko leżących, co najwyżej umiarkowanie zdeformowanych warstw skał osadowych.
Platformy stare (kratony) - to takie których cokół utworzył się w prekambrze.
Platformy młode - to takie których cokół utworzył się w paleozoiku.
Kraton - znacznych rozmiarów (tysiące km) - fragment skorupy ziemskiej, który po procesach orogogenicznych i konsolidacji, ulega tylko niewielkim deformacjom w długich okresach czasu geologicznego, składa się z prekambryjskiego cokołu krystalicznego i pokrywy platformowej
Tarcze - rozległy o powierzchni tysięcy km kwadratowych, wypiętrzony fragment cokołu kratonu bez pokrywy platformowej (np. tarcza bałtycka, ukraińska)
Masyw - fragment skorupy o rozmiarach o najmniej kilkunastu km, tworzony przez odsłaniające się na powierzchni skały magmowe lub metamorficzne, często w wewnętrznych częściach pasm górskich.
Basen sedymentacyjny - rozległy fragment skorupy, który podlega na ogół długotrwałej subsydencji umożliwiającej akumulacja wypełniąceych go osadów (np. basen paryski, środkowopolski)
Jednostki tektoniczne pokryw platformowych pierwszej rangi
-struktury ciągłe (anteklizy, syneklizy)
-struktury nieciągłe (aulakogeny, ryfty, rozłamy, wgłębne)