9. Preparaty ziołowe

Leki roślinne cieszą się nieustannie rosnącym zainteresowaniem dużej części pacjentów. Na ogół uważa się, że terapia z użyciem ziół jest zdrowsza oraz tańsza niż leczenie lekami syntetycznymi. Często jednak wymienia się wyłącznie zalety ziół, zapominając o ich przeciwwskazaniach i działaniu niepożądanym. Niewiele jest badań dotyczących interakcji zachodzących pomiędzy lekami ziołowymi a syntetycznymi oraz stosowaną dietą. Różne preparaty ziołowe mogą zmniejszać skuteczność klasycznych leków, lub zwiększać ich toksyczność. Należy również liczyć się z możliwością wystąpienia działań niepożądanych, nawet w przypadku stosowania leków ziołowych powszechnie uznawanych za bezpieczne.

Szczególnie kobiety w ciąży powinny wystrzegać się stosowania leków ziołowych bez uprzedniej porady lekarskiej. Niektóre surowce roślinne mogą działać niekorzystnie zarówno na organizm matki, jak i płodu. Mogą powodować poronienia, przedwczesny poród, skurcz macicy, lub uszkodzenie płodu. Ponieważ każda ciąża ma przebieg bardzo indywidualny, wskazane jest stosowanie ziół pod kontrolą położnej, lekarza, lub osoby wyspecjalizowanej w fitoterapii. W przypadku terapii z zastosowaniem ziół istotne jest również to, jaką część rośliny zawiera preparat ziołowy (korzeń, kwiaty, liście, owoce itp.) oraz jaką drogą go podajemy (doustnie, zewnętrznie, dopochwowo).

W przypadku preparatów ziołowych nie można zagwarantować stałości składu i jakości składników aktywnych. Aktywność substancji farmakodynamicznie czynnych jest zmienna dla danego surowca roślinnego (zależna od warunków klimatycznych, glebowych i sposobu uprawiania). Duże różnice w zawartości substancji aktywnych są również zależne od tego, skąd określona roślina pochodzi i jak długi był okres wegetacyjny.

W Polsce instytucją kontrolującą jakość zarówno leków roślinnych, jak i syntetycznych jest Komisja Rejestracji Środków Farmaceutycznych i Materiałów Medycznych przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej. Każdy lek podlega standaryzacji, co oznacza, że musi odpowiadać normom substancji farmakologicznie czynnej. Sprawdza się m.in. czy zioła nie przekraczają zawartości dopuszczalnych zanieczyszczeń, np. metalami ciężkimi, czynnikami bakteriologicznymi itp. Niejednokrotnie „cudowne” metody leczenia ziołami nie zostały poparte żadnymi naukowymi dowodami, dlatego przestrzega się przed zażywaniem preparatów sporządzonych z ziół nie zarejestrowanych

Niewskazane jest też tzw. samoleczenie. Rośliny lecznicze zawierają w swoim składzie substancje czynne, sole mineralne oraz witaminy. Wprawdzie, w większości roślinne preparaty lecznicze nie wykazują działania toksycznego, jednak nie można tego powiedzieć o wszystkich. Rozpoczęcie leczenia powinno być poprzedzone diagnozą lekarską i podlegać ścisłej kontroli lekarza.

23. 9. 1. Zioła potencjalnie poronne.

Kobiety ciężarne często stosują preparaty ziołowe, mimo iż nie posiadają informacji o ich wpływie na płód. W medycynie ludowej od dawna znane są surowce roślinne o działaniu poronnym np. widłak goździsty, w gwarze ludowej zwany „babimorem”.

Potencjalnie poronne są zioła pobudzające krwawienia miesięczne i normalizujące cykl miesiączkowy. Do roślin wykazujących ryzyko działania poronnego zalicza się między innymi takie zioła jak:

RUTA POSPOLITA surowcem leczniczym są liście (Folium Rutae), ziele (Herba Rutae) oraz olejek (Oleum Rutae). Ruta zawiera między innymi olejek eteryczny, furanokumaryny i flawonoidy. Największe znaczenie spośród flawonoidów mają rutyna i kwercetyna. Rutyna - zwana inaczej rutozydem lub witaminą P, jest silnym antyoksydantem, usuwa wolne rodniki. Rutozyd znalazł zastosowanie w lecznictwie jako substancja zwiększająca odporność ścian naczyń włosowatych, poprzez zmniejszenie ich przepuszczalności, czyli jest substancją, która uszczelnia naczynia krwionośne.

Przetwory z ruty znajdują zastosowanie w leczeniu zaburzeń krążenia w okresie klimakterium. Po zażyciu większych dawek przetworów ruty obserwuje się nadwrażliwość skóry na działanie promieni słonecznych, co przypisuje się furanokumarynie.

Nie zaleca się stosowania przetworów z liści ruty w zaawansowanej ciąży lub w krwawieniach macicznych, ponieważ stymulują skurcz mięśni macicy, co u kobiet w okresie ciąży może wywołać poronienia.

Preparaty

RUTISOL - krople zawierające rutynę

RUTOVEN - tabletki stosowane w zaburzeniach krążenia żylnego, zakrzepowym zapaleniu żył.

Rutynę zawiera również ziele fiołka trójbarwnego oraz kwiaty bzu czarnego

BEZ CZARNY (Sambucus niger) w kwiatach bzu występują flawonoidy np. rutyna, kwercetyna. Działają napotnie, moczopędnie i przeczyszczająco.

FIOŁEK TRÓJBARWNY (Viola tricoloris)- podobnie jak powyższe zioła zawiera rutynę i kwercetynę, a ponadto antocyjany i karotenoidy. Ziele fiołka trójbarwnego w większych dawkach działa słabo napotnie, moczopędnie i przeczyszczająco.

PIETRUSZKA ZWYCZAJNA (Petroselinum sativum) - surowcem jest korzeń (Radix Petroselini) zawierający olejek eteryczny i flawonoidy. Zwiększa przesączanie kłębuszkowe nerek oraz ilość wydalanego moczu. Wyciągi z owoców pietruszki w zbyt dużych dawkach, lub podawane przez dłuższy czas, mogą powodować skurcze macicy, a nawet wzmagać krwawienia miesięczne. Owoce zawierają więcej olejku i flawonoidów, dlatego działają silniej od korzeni pietruszki.

ROZMARYN LEKARSKI (Rosmarinus officinalis) - głównymi związkami czynnymi są olejki eteryczne (borneol, kamfen, flawonoidy, triterpeny). Działa przeciwskurczowo, moczopędnie i żółciopędnie. W lecznictwie ludowym napary rozmarynu stosowano jako środek poronny, ponieważ pobudza on macicę oraz krwawienia miesiączkowe.

BYLICA PIOLUNU (Artemisia absinthium)

.- ziele piołunu (HERBA ABSINTHI) zawiera związki gorczyczne, np. absyntynę, artabsyntynę oraz olejek eteryczny. Składniki olejku eterycznego takie jak tujon, tujol są trujące i mogą powodować wystąpienie zawrotów głowy, ataki epileptyczne, przekrwienie narządów wewnętrznych. Piołun pobudza i reguluje krwawienia miesiączkowe - prawdopodobnie wpływa na gruczoły dokrewne, pobudzając ich funkcje wydzielnicze. Przewlekłe zatrucie piołunem określa się mianem absyntyzmu, objawia się on niepokojem, wymiotami, drżeniem, utratą świadomości, psychozą i stanem podniecenia.

Przeciwwskazaniem do stosowania jest ciąża, obfite miesiączki i laktacja.

BUŁAWINKA CZERWONA (Claviceps purpurea) Pasożyt zboża. Sporysz - Secale cornutum. Zawiera: alkaloidy indolowe, poch kwasu lizergowego. Alkaloidy peptydowe (ergometryna, ergotamina oraz ergotoksyna) pobudzają mięśnie gładkie, wywołując ich skurcz. Szczególnie

wrażliwy jest mięsień macicy, zwłaszcza w okresie

ciąży. Powodują również skurcze naczyń krwionośnych, co prowadzi do wzrostu ciśnienia krwi. Zmniejszają ataki migreny.

GLISTNIK JASKÓŁCZE ZIELE (Chelidoium majus) - w zielu występują flawonoidy, kwasy organiczne, aminy biogenne (np. histamina i tyramina), saponiny, ślady olejku eterycznego oraz sole mineralne. Działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych, narządów rodnych, a nawet oskrzeli. Jest to działanie podobne do papaweryny, jednak słabsze. Glistnik wywiera działanie papaweryno-kodeino-morfinopodobne. Wpływa szkodliwie na czynność macicy i na płód.

Przeciwwskazaniem do stosowania jest ciąża, zaćma, oraz stosowanie równoczesne leków atropino-podobnych.

9. 2. Zioła działające embriotoksycznie

Zioła bogate w alkaloidy pirolizydynowe działają

embriotoksycznie i fetotoksycznie.

Wykazano również zagrożenie wynikające z hepatotoksyczności alkaloidów pirolizydynowych, która prowadzi do uszkodzenia miąższu wątroby, aż do marskości. Alkaloidy pirolizydynowe działają także karcynogennie, zaobserwowano wystąpienie nowotworów wątroby oraz zmian nowotworowych w obrębie zrazików płatów płucnych.

Do ziół zawierających glikozydy pirolizydynowe zalicza się:

Preparaty zawierające wyciąg z podbiału i tymianku nie powinny być stosowane u kobiet w ciąży.

PODBIAŁ POSPOLITY (Tussilago farfara) - surowcem leczniczym jest liść (Folium Farfarae).Zawiera goryczkę, śluz, garbniki, olejki eteryczne, flawonoidy (rutyna, hiperozyd i awikularyna). Powoduje odruch wykrztuśny, reguluje wypróżnienia. Ze względu na obecność niewielkich ilości alkaloidów pirolizydynowych należy unikać jedynie dłuższego stosowania przetworów z podbiału w ciąży i w okresie laktacji.

ŻYWOKOST LEKARSKI (Symphytum officinale) - zawiera alkaloidy pirolizydynowe, które odznaczają się wysoką toksycznością, dlatego przetwory z żywokostu są przeciwwskazane w ciąży. Można je stosować wyłącznie zewnętrznie, w ograniczonym zakresie i na nieuszkodzoną skórę!

9. 3. Zioła działające przeczyszczająco

Stosowane w leczeniu zaparć preparaty roślinne o działaniu drażniącym błonę śluzową jelit powodują nadmierne przekrwienie okrężnicy i narządów miednicy małej, wywołują gwałtowne bolesne wypróżnienia, które mogą niekorzystnie wpływać na przebieg ciąży i prowadzić do poronień. Długotrwałe przyjmowanie leków zawierających antranoidy (antrachinony), jak np. preparaty z aloesu, kory kruszyny(Cortex Frangulae), kłącza rzewienia(Rhizoma Rhei), liści senesu.(Folium Sennae), które do niedawna uważane były za leki całkowicie bezpieczne, stwarza zagrożenie atonii jelit i poronień. Należy ich unikać również w okresie karmienia piersią, ponieważ glikozydy antrachinonowe przechodzą do mleka matki i działają przeczyszczająco u niemowląt.

Preparaty

Altra, Alax , Neonormacol, Normosan, Normogran, Rhizoma Rhei, Xenna

 

9. 4. Inne zioła

Niektóre surowce roślinne mogą niekorzystnie wpływać na płód, mimo że nie stanowią zagrożenia dla kobiety w ciąży np.:

ŻEŃ-SZEŃ

(Panax ginseng) - zawiera saponiny trójterpenowe (ginsenozydy i panaksozydy), które działają pobudzająco na OUN, obniżają ciśnienie krwi, zwiększają ilość wydalanego moczu, obniżają poziom glukozy, pobudzają czynność serca.

Nadużywanie prowadzi do powstania tzw. syndromu żeń szeniowego objawiający się biegunką, nadciśnieniem, bezsennością, wysypkami skórnymi, rozdrażnieniem, dlatego zaleca się zażywanie wyciągów standaryzowanych.

aAktualnie w badaniach in vitro wykazano, że związki saponinowe zwane ginsenozydami wpływają bezpośrednio teratogennie na zarodek w krytycznym okresie organogenezy, dlatego Brytyjska Służba Zdrowia nie zaleca stosowania żeń - szenia w okresie ciąży .

KOZŁEK LEKARSKI (Valeriana officinalis ) -surowcem o właściwościach leczniczych są korzenie i kłącze. Olejek eteryczny zawiera alkaloidy terpenowe. Preparaty kozłka działają uspokajająco i przeciwskurczowo. Przetwory z korzeni kozłka w zależności od tego czy są to wyciągi alkoholowe czy wodne wywołują inny efekt leczniczy. Ponieważ olejek eteryczny lepiej rozpuszcza się w alkoholu, dlatego wyciągi alkoholowe działają intensywniej. Nie zaleca się stosowania preparatów zawierających alkohol w okresie ciąży i laktacji.

DZIURAWIEC ZWYCZAJNY (Hypericum perforatum) - wyciągi z dziurawca działają przeciwskurczowo na mięśnie gładkie przewodów żółciowych, naczyń krwionośnych i dróg moczowych. Oprócz tego wykazują działanie żółciopędne, uspokajające, moczopędne, poprawiają nastrój, uszczelniają i wzmacniają naczynia włosowate, regulują metabolizm. Wyciągi alkoholowe działają również przeciwstresowo i przeciwdepresyjnie. Związek czynny - hiperycyna, powoduje uwrażliwienie na promienie ultrafioletowe, dlatego długotrwałe zażywanie preparatów dziurawca w dużych dawkach powoduje objawy typowe dla udaru słonecznego (zaczerwienienie skóry, oparzenie, bóle głowy, podwyższenie temperatury ciała).

Podczas terapii tym zielem zmniejsza się skuteczność stosowanych doustnych środków antykoncepcyjnych.

Preparaty

Tinctura Hyperici- nalewka z dziurawca

Intractum Hyperici, Succus Hyperici -intrakt i sok z dziurawca

LEN ZWYCZAJNY ( Linum usitatissimum) - nasiona są bogatym w śluz surowcem. Odwar lub maceracja z lnu stosowane zewnętrznie działają korzystnie na skórę - w leczeniu oparzeń, trądziku, suchości skory, pękaniu naskórka. Maceracja z siemienia lnianego może być stosowana doustnie w chorobie wrzodowej, stanach zapalnych żołądka, nadkwaśności Skuteczność takiej terapii nie została potwierdzona.

Preparat

LINAL - doustnie

LINOMAG -krem, maść

BIELUŃ DZIĘDZIERZAWA (Datura stramonium), LULEK CZARNY( Hyoscyamus niger), POKRZYK WLCZA JAGODA (Atropa belladonna) są roślinami bardzo silnie trującymi. Zawierają. alkaloidy tropanowe, ( L-hyoscyjaminę, skopolaminę i atropinę) garbniki, flawonoidy, hydroksykumarynę i sole mineralne. Alkaloidy tych roślin porażają zakończenia nerwów układu parasympatycznego. Powodują rozkurcz mięśni gładkich, narządów wewnętrznych, hamują wydzielanie śliny, śluzu, potu i soku żołądkowego

JASNOTA BIAŁA (Lamium album) -

ziele i kwiaty zawierają olejek eteryczny, śluzy, saponiny, garbniki (w zielu ok. 12-14%), dużo karotenu, liczne sole mineralne i cukrowce. Ziele i kwiaty hamują krwotoki maciczne, regulują miesiączkowanie, zwiększają liczbę erytrocytów we krwi, poprawiają przemianę materii, odtruwają organizm. Cała roślina działa też uspokajająco i lekko nasennie. Wyciągi stosowane są w nieregularnych, upławach, nadmiernym krwawieniu miesiączkowym (pić napar i stosować nasiadówki), krwotokach, stresie, okresie przekwitania, zapaleniu przydatków, chorobach skóry.

Niektóre przyprawy kuchenne używane w nadmiarze mogą niekorzystnie

oddziaływać na płód np.:

ARCYDZIĘGIEL LITWOR (Angelica archangelica) - korzeń arcydzięgla działa rozkurczowo, na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych, moczopędnie, pobudza czynności żołądka, reguluje krwawienia miesiączkowe. Zwiększa wrażliwość na działanie promieni słonecznych (zwiększenie produkcji melaniny w skórze)

CZĄBER OGRODOWY (Satureia hortenis) ziele cząbru dziala moczopędnie, rozkurczowo

CZOSNEK ( Allium sativum) nie ma przeciwwskazań w okresie ciąży do stosowania normalnej dawki w pożywieniu.

JAŁOWIEC ( Juniperus communis) - długotrwale stosowanie zbyt dużych dawek wyciągu z owoców jałowca może spowodować podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego i nerek. Wyciągi z owoców wzmagają wydzielanie żółci, wytwarzanie soku żołądkowego oraz pobudzają perystaltykę jelit. Przetwory z jałowca działają moczopędnie (hamują wchłanianie zwrotne sodu) oraz przeciwobrzękowo. Preparaty jałowca są przeciwwskazane u kobiet w ciąży, ponieważ działają moczopędnie.

BAZYLIA POSPOLITA (Ocimum basilicum) -ziele zawiera olejek, którego składnik - estragol działa mutagennie (powoduje zmiany w materiale genetycznym). Ostrzega się przed długotrwałym stosowaniem liści bazylii w ciąży i w okresie laktacji.

KOPER WŁOSKI

(Foeniculum vulgare) - surowcem jest ziele lub owoc kopru włoskiego

(Herba et Fructus Foeniculi). Owoce kopru włoskiego zawierają flawonoidy (kwercetyna, kemferol), kumaryny, żywice, witaminę C. Koper ogrodowy i koper włoski działają podobnie, mianowicie: wiatropędnie, przeciwgrzybiczo, żółciopędnie, rozkurczowo, przeciwwymiotnie, mlekopędnie, odkażająco; regulują wypróżnienia; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, pobudzają apetyt, ułatwiają trawienie. Stosowane w zaburzeniach trawiennych, kolce jelitowej, obfitych lub (i) tłustych posiłkach, laktacji.

9. 5 . Ryzyko stosowania aromaterapii w okresie ciąży.

Aromaterapia to leczenie wykorzystujące działanie naturalnych olejków eterycznych, które są stosowane w inhalacjach i do wchłaniania po rozpyleniu w otaczającym powietrzu, do masażu, kąpieli i okładów.

Właściwe zastosowanie eterycznych olejków pobudza układ odpornościowy organizmu, zwiększa odporność na zakażenia, poprawia krążenie, działa przeciwbólowo i wpływa na psychikę człowieka.

Olejki eteryczne powinny posiadać:

- świadectwo dopuszczenia do obrotu Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie.

- atest Instytutu Leków w Warszawie.

- certyfikat GMP [Good Manufacturing Practise]

Uwaga!

-Osoby cierpiące na astmę, oraz mające kruche naczynia krwionośne nie powinny stosować inhalacji.

Olejki mogą być niebezpieczne dla osób cierpiących na padaczkę.

Osoby ze skłonnością do alergii powinny przed zastosowaniem olejków wykonać test alergiczny.

-Należy unikać długiego stosowania tego samego rodzaju olejku

- Wszystkie cytrusowe olejki eteryczne podnoszą wrażliwość na słońce i dlatego po ich użyciu przez 6 godzin powinno się unikać kąpieli słonecznych. Najsilniej fototoksycznie działa olejek bergamotowy, kolejno olejek z gorzkiej pomarańczy, cytrynowy i grejpfrutowy.

• Nie należy stosować olejków eterycznych u kobiet w ciąży, karmiących matek i

u małych dzieci bez konsultacji z lekarzem.

• Z reguły przez pierwsze trzy miesiące ciąży w ogóle nie należy korzystać

z aromaterapii.

Jeżeli mieszanina olejków dostanie się do oczu, należy przemywać je nie wodą,lecz mlekiem, ponieważ olejki rozpuszczają się w tłuszczach.

Rozmaryn, szałwia i tymianek nie powinny być stosowane u osób z wysokim ciśnieniem.

Nawet niewielka ilość stosowanego olejku może po pewnym czasie skumulować się w organizmie do niebezpiecznego poziomu.

Tabela 1. Olejki eteryczne nie zalecane w czasie ciąży

	Rodzaj olejku	Działanie
1.	Arcydzięglowy-Angelica Oil	moczopędne
2.	Bazyliowy - Sweet Basil Oil	olejek zawiera estragol działający mutagennie
3.	Brzozowy- Birch Oil	antyseptyczne,
4.	Cedrowy - Cedarwood Oil
5.	Cyprysowy- Cypress Oil	moczopędne
6.	Goździkowy-Clove Bud Oil	immunostymulujący
7.	Hyzopowy- Hysop Oil	reguluje ciśnienie krwi
8.	Jałowcowy-Juniper Oil	moczopędne , napotne. Przedawkowanie -krwiomocz i podrażnienie nerek
9.	Jaśminowy- Jasmine Oil	Farnezol, alkohol benzylowy
10.	Koprowy- Dill Oil	wzmaga czynność gruczołów mlecznych.
11..	Lawendowy- Lavender Oil	moczopędnie , napotne
12.	Majerankowy- Majoram Oil	obniża ciśnienie
13..	Melisowy- Melissa Oil	Kwas cynamonowy, napotne
14.	Mięty pieprzowej- Pepermint Oil	immunostymulująco, mentol
15.	Rozmarynowy- Rosemary Oil	podwyższa ciśnienie tętnicze, zatrzymanie płynów (obrzęki), stymuluje układ nerwowy i serce.
16.	S	Stymuluje zmysły
17.	Rumiankowy- Chamomile Oil	może uczulać, wpływ na menstruację
18.	Szałwii muszkatułowej- Clary Sage Oil	Immunostymulująco, wpływ na menstruacyjny
19.	Tatarakowy- Sweet Flag Oil	Azaron kancerogenne
20.	Tymiankowy- Thyme Oil	podwyższa ciśnienie tętnicze

Uwaga! Przez pierwsze trzy miesiące ciąży w ogóle nie należy używać olejków eterycznych.

Aromaterapia a ciąża.

Aromaterapia czyli leczenie zapachami.

Aromaterapia wykorzystuje działanie naturalnych roślinnych olejków eterycznych w inhalacjach z kominka aromaterapeutycznego i do wchłaniania po rozpyleniu w otaczającym powietrzu, w masażu, kąpieli i okładów ( kompresów).

Olejki eteryczne mogą przynieś ulgę dolegliwościom występującym w czasie ciąży- ogólne wyczerpanie, nudności poranne, obrzęki nóg i kostek, żylaki.

Olejki eteryczne by zapobiec rozstępom. Stosowane kilka tygodni przed spodziewanym porodem. działają relaksacyjnie na napiętą mięśniówkę szyjki macicy i krocza .

Poprawiające nastrój olejki eteryczne.

W przypadku obrzęku nóg i kostek regularny miejscowy masaż olejkami eterycznymi w oleju bazowym.

Znieczulające oraz pobudzające macicę olejki z anyżku, goździków, gałki muszkatułowej i szałwii lekarskiej są bezwzględnie przeciwwskazane w pierwszym trymestrze ciąży oraz nie należy w ostatnim tygodniu ciąży.

Olejki eteryczne są pomocne przy poporodowym stresie i dolegliwościach fizycznych.

Odpowiedni olejek stosuj po każdym karmieniu piersią, by organizm zdążył wchłonąć prze następnym karmieniem.

Olejek z kopru włoskiego(Foeniculum vulgare i amari) pobudza produkcję mleka, a u dziecka zapewnia normalne wypróżnienia i łagodzi wydalanie gazów.

Mięta pieprzowa - Mentha piperita hamuje wytwarzanie mleka.

Depresja poporodowa

Bazylia pospolita Ocinum basilicum reguluje układ nerwowy( niepokój) , neurotoniczne(depresja)

Rumian szlachetny - Anthemis nobilis uspokajające (depresja nerwowa, szok nerwowy),

Wskazana jest ostrożność w stosowaniu olejków , ponieważ niektóre z nich mogą być przyczyną alergii

Sosnowy, cytrusowy, eukaliptusowy, geraniowy.

Kobiety w ciąży powinny unikać następujących olejków: arcydzięglowego, melisowego bazylia, benzoe, brzoza, cedr, szałwia muszkatołowa, goździk, hyzopowego, jałowcowego, cyprysowego, jaśmin, lawendowego. majerankowego, mięty pieprzowej, mirra, różanego, rozmaryn, rumiankowego i tymiankowego. Kopru włoskiego.

Przez pierwsze trzy miesiące ciąży w ogóle nie należy używać olejków eterycznych.

---