Basil Henry LIDDELL HART

1). POSTAĆ AUTORA, ŻYCIE, DOKONANIA.

Sir Basil Henry LIDDELL HART (przed otrzymaniem szlachectwa znany jako kapitan B. H.

Liddell Hart; ur. 31 października 1895 w Paryżu, zm. 29 stycznia 1970) - angielski historyk
wojskowości, któremu przypisuje się wywarcie znaczącego wpływu na rozwój broni pancernej.
Urodził się w Paryżu jako syn pastora Metodystów. Wykształcenie zdobył już w ojczyźnie -
ukończył Uniwersytet Cambridge. Podczas I wojny światowej służył na froncie. Podczas bitwy
nad Sommą odniósł obrażenia w wyniku ataku gazowego, został też odznaczony za odwagę.
Następnie trafił do Korpusu Edukacyjnego, skąd odszedł w stopniu kapitana w 1927 roku, już
jako pracownik półetatowy po tym, jak przeszedł dwa lekkie ataki serca w 1921 (w tym
samym roku dodał do swojego nazwiska nazwisko panieńskie matki - Liddell) i 1922 roku. Nie
zrezygnował z dodawania do nazwiska swojego stopnia wojskowego, co uznano za
postępowanie w bardzo złym tonie, gdyż przyjęto, że po odejściu z wojska wciąż posługiwać
się swoim stopniem powinni jedynie ci żołnierze, którzy osiągnęli rangę wyższą od majora.
Poświęcił się karierze pisarskiej i dziennikarskiej. Początkowo, aż do II wojny światowej
współpracował z dziennikami Daily Telegraph i The Times. Następnie zaczął publikować książki
poświęcone wojskowości i biografie wielkich dowódców, takich jak Scypion Afrykański Starszy,
William Tecumseh Sherman czy T.E. Lawrence, których uważał za wzory strategów.
Według odtajnionych we wrześniu 2006 roku dokumentów MI5 plany lądowania w Normandii
"wyciekły" i trafiły w ręce Liddella Harta, który trzy miesiące przed operacją przygotował na ich
temat krytyczny tekst, z którym następnie zapoznali się prominentni politycy i wojskowi. W
połączeniu z jego wcześniejszymi krytycznymi wypowiedziami na temat sposobu prowadzenia
wojny sprowadziło to na niego podejrzenia o sympatyzowanie z Niemcami. Winston Churchill
zażądał, aby aresztowano Liddella Harta, ale MI5 ograniczyła się do obserwowania go,
przechwytywania jego listów i podsłuchiwania rozmów telefonicznych.

Krótko po wojnie spotkał się z wieloma najwyższymi dowódcami niemieckimi, a ich wypowiedzi
opublikował. Przekonał też rodzinę Erwina Rommla, by pozwoliła mu przeredagować i
opublikować dokumenty i zapiski dowódcy Africa Corps.
Liddell Hart otrzymał tytuł Sir w roku 1966.

2). EPOKA, PAŃSTWO, POLITYKA, TECHNIKA.

Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (The

United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Britain, UK) – państwo wyspiarskie
położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja
położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy
Irlandia. Guernsey, Jersey i Wyspa Man, posiadają odrębny status dependencji Korony
brytyjskiej. Terytoriami zależnymi od Wielkiej Brytanii są: Gibraltar, Anguilla, Bermudy,
Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy, Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Kajmany,
Montserrat, Turks i Caicos, Św. Helena, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Pitcairn.
Wielka Brytania to jedno z głównych mocarstw w XXI wieku. Jej siły zbrojne stacjonują w 80
krajach świata (największe garnizony są w Niemczech, Kanadzie i na Cyprze). Zjednoczone
Królestwo posiada również ok. 200 głowic atomowych. Kraj ten jest również zaliczany do
najbardziej wpływowych w Unii Europejskiej.

Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną z rządem odpowiedzialnym przed

parlamentem. Stolicą państwa jest Londyn. Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa
Elżbieta II, która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953. Dzisiaj jej funkcje są
głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w rękach premiera.
Wielka Brytania jest bardzo scentralizowanym państwem, w którym Parlament Westminsterski
zajmuje się większością spraw politycznych. W ostatnich latach jednak każdy z krajów,
wchodzących w skład Zjednoczonego Królestwa poza Anglią, otrzymał własne organy rządowe,
zajmujące się sprawami lokalnymi

3). ŹRÓDŁA WIEDZY (METODOLOGIA).

 B. H. LIDDELL HART – Strategia. Działania pośrednie – wydawnictwo MON 1959
 strony internetowe -

http://pl.wikipedia.org

4). KONSTRUKCJA DZIEŁA.

Basil Henry LIDDELL HART – „STRATEGIA. Działania pośrednie”

Biblioteka Wiedzy Wojskowej – Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1959

Wydawnictwo „Strategia. Działania pośrednie” zawiera przedmowę do wydania polskiego,

przedmowy do dwóch wydań oryginalnych, cztery części oraz dwa dodatki i indeks.
Część I – Strategia od piątego wieku p. n. e. do dwudziestego wieku n. e. - składa się
z dziesięciu rozdziałów:


Rozdział I - Historia jako źródło doświadczeń praktycznych



Rozdział II

- Wojny greckie – Epaminondas, Filip i Aleksander



Rozdział III

- Wojny rzymskie – Hannibal, Scypion i Cezar



Rozdział IV

- Wojny bizantyjskie – Belizariusz i Narses



Rozdział V

- Wojny średniowiecza



Rozdział VII

- Siedemnasty wiek – Gustaw, Cromwell, Turenne



Rozdział VIII- Rewolucja francuska i Napoleon Bonaparte



Rozdział IX

- 1854 – 1914



Rozdział X

- Wnioski z dwudziestu pięciu wieków

Część II – Strategia pierwszej wojny światowej - składa się z czterech rozdziałów:


Rozdział XI

- Plany i ich realizacja na zachodnim teatrze wojny



Rozdział XII

- Północno – wschodni teatr działań wojennych



Rozdział XIII- Południowo – wschodni, czyli śródziemnomorski teatr działań

wojennych



Rozdział XIV- Strategia 1918 roku

Część III – Strategia drugiej wojny światowej - składa się z czterech rozdziałów:


Rozdział XV

- Strategia Hitlera



Rozdział XVI - Okres zwycięstw Hitlera



Rozdział XVII - Zmierzch Hitlera



Rozdział XVIII - Upadek Hitlera

Część IV – Podstawy strategii i wielkiej strategii - składa się z czterech rozdziałów:


Rozdział XIX - Teoria strategii



Rozdział XX - Istota strategii i taktyki



Rozdział XXI - Cel państwowy i cel wojenny



Rozdział XXII – Wielka strategia

Dodatek I – Strategia działań pośrednich w kampanii północnoafrykańskiej
w latach 1940 – 1942
Dodatek II – Analiza strategiczna walk ostatniego roku.
Dzieło zakończone jest indeksem i spisem treści.

5). TEZY STRATEGICZNE.

Maksymy zaczerpnięte z dzieła B. H. LIDDELLA HARTA "Strategia. Działania

pośrednie".

”Przedmowa do wydania polskiego”

Wszystkie prace LIDDELL HARTA poświęcone są głównie sprawie umocnienia militarnej potęgi

imperializmu angielskiego; nawet ogólnie obowiązujące zasady teoretyczne, którym daje
wyraz w swych pracach, sięgają korzeniami do specyfiki położenia geograficznego i interesów
Anglii i mogą być zastosowane z pożytkiem głównie przez Anglię.
LIDDELL HART głosił postulaty całkowitej motoryzacji i mechanizacji wojsk lądowych,
zwiększenia ciężaru gatunkowego lotnictwa w systemie sił zbrojnych.

Według definicji autora – strategia oznacza „sztukę rozdziału i użycia środków wojennych dla
urzeczywistnienia celów polityki”, natomiast „wielka strategia” jest wyłącznie dziedziną
działalności kierownictwa politycznego.

„Przedmowa”

- (…) w czystej strategii wojennej należy kierować się bardziej dalekowzrocznymi i szerszymi

celami „wielkiej strategii”.

- Doprowadzając moc zniszczenia do krańcowości – „samobójstwa”, potęga atomowa pobudza

i przyspiesza nawrót do metod pośrednich; są one istotą strategii, nadają, bowiem
działaniom wojennym cechy inteligencji, które wynoszą je ponad brutalne stosowanie siły.

- (…) działania pośrednie mają znacznie szersze zastosowanie, – że są one prawem życia we

wszystkich dziedzinach: są prawdą filozoficzną. Ich zastosowanie uważałem za klucz do
rozwiązania w praktyce każdego zagadnienia, w których przeważa czynnik ludzki, (…)

- We wszystkich podobnych wypadkach bezpośrednie forsowanie nowej idei wywołuje

uporczywy sprzeciw, wzmagając tym samym trudności przeprowadzenia zmian w
poglądach. Osiąga się to znacznie łatwiej i znacznie szybciej przez niespodziewaną infiltrację
odmiennej idei lub dzięki argumentowi, który osłabia odruchową opozycję.

- (…) najpewniejszym sposobem pozyskania przełożonego dla nowego pomysłu jest

wmówienie w niego, że to jest jego własny pomysł.

- (…) najlepsze wyniki daje wyciągnięcie strony przeciwnej z jej stanowisk obronnych.
- Idea działania pośredniego jest ściśle związana ze wszystkimi zagadnieniami dotyczącymi

wpływu jednego umysłu na drugi – jest to najbardziej wpływowy czynnik w historii
ludzkości.

CZĘŚĆ PIERWSZA

Strategia od piątego wieku p.n.e. do dwudziestego wieku n.e.

Rozdział I – „Historia jako źródło doświadczeń historycznych”

- Chociaż jednak czynniki moralne i fizyczne są nierozłączne i niepodzielne aforyzm ten ma

swą nieprzemijającą wartość, ponieważ wyraża on ideę dominacji czynnika moralnego we
wszystkich decyzjach natury wojskowej. W historii wojen stanowi on czynnik bardziej stały,
ulegający jedynie nieznacznym zmianom, podczas gdy czynniki fizyczne zmieniają się
niemal w każdej wojnie i w każdej sytuacji wojennej.

- W sferze fizycznej jedynym stałym czynnikiem jest nieustanna zmienność środków i

warunków.

- (…) reakcja natury ludzkiej na niebezpieczeństwo zmienia się nieznacznie.
- Przewaga czynników psychicznych nad fizycznymi i ich większa stałość prowadzą do wniosku,

że podstawa każdej teorii wojennej winna być możliwie jak najszersza. Wyczerpujące
badania jednej kampanii, o ile nie jest oparte na rozległej znajomości historii wojen, może
łatwo sprowadzić na manowce. Jeżeli jednak stwierdzimy, że w wielu wypadkach, w różnych
epokach i warunkach dana przyczyna pociąga za sobą dany skutek, uzyskujemy podstawę
do traktowania tej przyczyny za nieodłączną część teorii wojennej.

- (…) rzadko udawało się osiągnąć dodatnie wyniki w wojnie, jeśli nie udało się zaskoczyć

przeciwnika przez zastosowanie działań pośrednich.

- W strategii najdłuższa droga okrężna często jest najkrótszą do celu.
-, (…) podczas gdy pozornie siłę nieprzyjacielskich wojsk lub kraju określa ich liczebność i

zasoby, jest ona zasadniczo uzależniona od stałości kierownictwa, stanu moralnego i
zaopatrywania.

- w większości kampanii bardzo ważnym wstępem do pokonania nieprzyjaciela było zachwianie

jego równowagi psychicznej i fizycznej.

Rozdział III – „Wojny rzymskie – Hannibal, Scypion i Cezar”
- (…) wykorzystanie manewru na tyły dla psychologicznego oddziaływania na nieprzyjaciela,

oparte na wnikliwym studium charakteru przeciwnika.

- Strategia Fabiusza nie polegała jedynie na unikaniu bitwy dla wygrania na czasie, lecz była

obliczona na oddziaływanie na morale nieprzyjaciela i jeszcze bardziej na morale jego
potencjalnych sprzymierzeńców.

- (…) wojna na wyczerpanie jest bronią obosieczną …
- Albowiem nic nie może być gorszego dla człowieka od stanu niepewności; gdy sprawa jest

raz postanowiona, ludzie mogą znieść wszystko, co im zły los przyniesie.

- (…) strategii, polegającej na unikaniu bitwy za wszelką cenę.
- (…) czas i zaskoczenie są na wojnie najbardziej istotnymi czynnikami.
Rozdział IV – „Wojny bizantyjskie – Belizariusz i Narses”
- o Belizariuszu – nie ma w historii podobnego przykładu dokonania tylu podbojów przy

wyrzeczeniu się natarcia. Belizariuszowi nie brakło zuchwałości, lecz jego taktyka polegała
na dopuszczaniu lub nakłanianiu strony przeciwnej do atakowania.

- (…) zwycięstwo polega na zmuszeniu przeciwnika do zaniechania jego zamiarów z możliwie

najmniejszymi stratami własnymi.

- Odcięcie cofającemu się nieprzyjacielowi drogi odwrotu jest najpewniejszym sposobem,

by wzbudzić w nim odwagę rozpaczy.

- (…) zastosować taktykę obronną. Licząc na instynktowną „zaczepność” …
- (…) obracania własnej słabości w siłę, a siły przeciwników w słabość.
- (…) wskutek głupoty jednego, w gorącej wodzie kąpanego wodza, którego ducha zaczepnego

nie równoważył rozsądek, cesarstwo doznało ciosu, po którym już się nigdy nie dźwignęło.

Rozdział IX – „1854 - 1914”
- (…) wskazaniem utajonych niebezpieczeństw zawodowego środowiska. Te niebezpieczeństwa

zwiększają się nieuchronnie na wyższych szczeblach wraz z latami służby, chyba, że wystąpi
przeciwdziałanie w formie ożywczego wpływu zewnętrznego świata spraw i myśli.

- wykorzystanie swej bardzo znacznej przewagi w celu zniszczenia lub, co najmniej

doprowadzenia do stanu wyczerpania armii wroga przez nieustanne atakowanie jej.

- Jeśli pewność siebie jest równa w bitwie połowie powodzenia, to pozbawienie przeciwnika tej

pewności znaczy jeszcze więcej, gdyż pozwala zbierać owoce bez walki.

- najważniejszym czynnikiem był czas. Załamanie się oporu konfederatów zostało

spowodowane wygłodzeniem i wieściami z domu, co wpłynęło na ich morale.

- Tak długo jak rodziny są bezpieczne, ludzie ci będą bronili swego kraju, wierząc, ze dzięki

poświęceniu osłaniają oni również swe rodziny. Lecz nawet więzy patriotyzmu, dyscypliny
i koleżeństwa rozluźniają się, gdy rodzina zostaje zagrożona (…) wywołało u żołnierzy walkę
wewnętrzną pomiędzy obowiązkiem a wiernością w stosunku do rodziny i załamało ducha
armii.

- Strategia Moltkego była w zasadzie strategią działań bezpośrednich z nikłymi śladami

stosowania podstępów wojennych, opierającą się na absolutnej miażdżącej potędze
przeważającej koncentracji sił.

Rozdział X – „Wnioski z dwudziestu pięciu wieków”
- (…) działania pośrednie stanowią formę strategii najbardziej wydajną i dającą najlepsze

wyniki powodzenia.

- (…) wodzowie, którym stale towarzyszyło powodzenie, niemal nigdy nie uciekali się do

bezpośredniego natarcia, jeśli mieli do czynienia z pozycja nieprzyjaciela, która była silna
czy to wskutek warunków naturalnych, czy też umocnień.

- (…) wielcy wodzowie decydowali się raczej na najbardziej ryzykowne działania pośrednie (…)

byleby tylko uniknąć działania bezpośredniego.

- (…) Niebezpieczeństwa, na jakie wystawiony jest człowiek walczący z przyrodą, aczkolwiek

ogromne, są zawsze mniej groźne i bardziej sprecyzowane niż niebezpieczeństwa bitwy.(…)
przeszkody są łatwiejsze do pokonania, gdy się ma do czynienia z przyrodą, a nie z oporem
człowieka.

- Najwydatniejszym działaniem pośrednim jest to, które albo zwabia przeciwnika, albo zmusza

go do wykonania fałszywych posunięć (…), gdy wysiłek przeciwnika staje się w pewnej chwili
środkiem do jego pokonania.

- Skutkiem, jaki się pragnie osiągnąć niezależnie od formy działań, jest załamanie ducha

nieprzyjaciela i pokrzyżowanie jego planów – taki skutek jest prawdziwym miernikiem
wartości działania bezpośredniego.

- (…) nie ma usprawiedliwienia dla wodza rzucającego swe wojska do bezpośredniego natarcia

na przygotowaną pozycję nieprzyjaciela. (…) należy złamać jego wolę oporu, zanim nastąpi
rzeczywisty atak.

- (…) najrozsądniejsza strategia polega na unikaniu w każdej kampanii bitwy, a

najrozsądniejsza taktyka na unikaniu natarcia, dopóki moralny rozkład nieprzyjaciela nie
sprawi, że zadanie rozstrzygającego ciosu będzie wykonalne.

CZĘŚĆ DRUGA

Strategia pierwszej wojny światowej

Rozdział XI – „Strategia 1918 roku”
- Blokada (…) w miarę zaciskania początkowo krępuje ruchy, a następnie utrudnia oddychanie.

Stopniowe zaciskanie w miarę upływu czasu osłabia zdolność więźnia do oporu i wzmaga w
nim uczucie przygnębienia. Bezsilność rodzi beznadziejność, a historia potwierdza, że utrata
nadziei, a nie krwawe straty decydują o wyniku wojny.

- (…) osiągnąć rozstrzygnięcie drogą ekonomicznego zdławienia przeciwnika, (…)
- Blokadę można rozpatrywać jako działanie pośrednie wielkiej strategii, przeciwko któremu

nie ma skutecznego sposobu oporu i który nie pociąga za sobą żadnego ryzyka z wyjątkiem
powolnego osiągania wyników.

- wielka strategia tym się różni od wielkiej głupoty, że pierwsza umie wyrzec się celu, o który

„gra nie jest warta świeczki”.

- (…) rzadko przewaga liczebna może zrównoważyć ujemne strony natarcia, wykonanego

w sposób jawny, jak również to, że skuteczne zaskoczenie może być osiągnięte jedynie w
wyniku mistrzowskiego łączenia wielu mylących przeciwnika posunięć.

- Celem zaskoczenia jest wywołanie dezorganizacji; obojętne, czy przeciwnik dał się

zaskoczyć, dlatego, że nie dostrzegł w porę niebezpieczeństwa, czy też mając oczy otwarte
sam wszedł do pułapki.

- Front wewnętrzny zaczął kruszyć się później od frontu walczącego, lecz kruszył się szybciej.

(…), wola narodu została załamana (…), stan moralny, jak zawsze na wojnie – miał
znaczenie rozstrzygające.

- (…) istotnym celem wojny jest załamanie woli walki przywódców nieprzyjacielskich, a nie

fizyczne rozbicie ich wojsk; że przechylenie się szali na stronę zwycięstwa czy porażki zależy
od nastawienia psychicznego, a tylko pośrednio od ciosów fizycznych. Wstrząs wywołany
zaskoczeniem i poczucie bezsilności do przeciwdziałania strategicznym posunięciem w
większym stopniu wpłynęły na nerwowe załamanie się (…) niż straty w ludziach, sprzęcie i
terytorium.

CZĘŚĆ TRZECIA

Strategia drugiej wojny światowej

Rozdział XV – „Strategia Hitlera”
- Na wojnie nie należy nie doceniać swych przeciwników. Zrozumienie metody działania

przeciwnika jest równie ważne, jak zrozumienie jego sposobu myślenia.

- Każde państwo mogłoby odnieść wiele korzyści, powołując do życia organ doradczy rządu w

postaci „departamentu studiów nad poznaniem nieprzyjaciela” ogarniającego wszystkie
dziedziny wojny i badającego zagadnienia wojny z punktu widzenia nieprzyjaciela –
umożliwiłoby to trafne przewidywania prawdopodobnych kolejnych posunięć przeciwnika.

- Sztuka zachowania tajemnicy polega na tym, by ujawnić tak wiele danych, by te, które są

rzeczywiście tajne, nawet nie były brane pod uwagę.

- Źródłem i główną sprężyną konfliktów jest ludzka wola. Dla państwa osiągnięcie swego celu

drogą wojny oznacza zmianę woli przeciwnika na ugodową w stosunku do państwa
zwycięskiego.

- Zamiast nadawać przesadne znaczenie jednemu ze środków, który wskutek okoliczności

może stać się nieskuteczny, rozsądniej jest wybrać i zgrać ze sobą najbardziej odpowiednie,
najskuteczniej dosięgające przeciwnika i najbardziej oszczędne pod względem wysiłku, tj.
te, które umożliwiają podporządkowanie sobie woli przeciwnika najmniejszym kosztem
wojennym i przy najmniejszych szkodach dla planów powojennych. Najbardziej nawet
decydujące zwycięstwo jest nic nie warte, jeżeli naród zostaje wykrwawiony.

- Zadaniem wielkiej strategii winno być wykrycie i ugodzenie w piętę Achillesową możliwości

wojennych przeciwnika.

- Zastosowanie siły w miejscu, w którym przeciwnik jest mocny, osłabia uderzającego w

stopniu nieproporcjonalnym do osiągniętych wyników. By uderzyć skutecznie, należy
uderzyć w miejsce słabe.

- (…) walka „na siłę” nie tylko powoduje niebezpieczeństwo wyczerpania, lecz również stwarza

ryzyko, że przypadek może przesądzić o wyniku. Strateg powinien rozważyć sposoby
paraliżowania, a nie zabijania.

- (…) wrażenie wywarte na umyśle dowódcy strony przeciwnej może zniweczyć całkowicie siłę

bojową jego oddziałów. (…) nacisk psychiczny na rząd może wystarczyć do pozbawienia go
wszystkich znajdujących się w jego dyspozycji środków, tak że miecz wypadnie ze
sparaliżowanej dłoni.

- stan faktyczny zależy od stanu organów wewnętrznych i systemu nerwowego – od

opanowania kierownictwa, stanu moralnego i zasobów.

- Prawdziwym zadaniem strategii jest zmniejszenie możliwości oporu przeciwnika. (…)

by zapewnić osiągnięcie jednego celu, trzeba mieć cele alternatywne.

- (…) wynaleźć w obcym kraju wpływowych stronników, którzy podkopaliby zdolność kraju do

oporu, wywołali zamieszki i byli gotowi do utworzenia nowego rządu podporządkowanego
jego celom. (…) przemożna ambicja, dążenie do władzy i duch partyjny dostarczały
dobrowolnych lub zniewolonych agentów spośród klas panujących.

- Hitler rozpoczynał wojnę od podwójnego D – demoralizacji i dezorganizacji. Wojna (…)

powinna być prowadzona przede wszystkim za pomocą sugestii – słowa winny zastąpić
broń, propaganda – pociski. Tak jak (…) stosowano przygotowanie artyleryjskie (…), w
przyszłości winno być stosowane moralne przygotowanie.

- Celem wojny było doprowadzenie nieprzyjaciela do kapitulacji. Jeśli wola przeciwnika do

stawiania oporu zostanie złamana, zabijanie staje się zbyteczne, abstrahując już od tego, że
jest to prymitywny i kosztowny sposób osiągnięcia celu. Pośrednia droga - zastrzyknięcia do
organizmu narodu przeciwnika zarazków, wywołujących chorobę jego woli, byłaby bardziej
skuteczna.

- Paraliżowanie wojskowego układu nerwowego przeciwnika jest oszczędniejszą operacją niż

bicie jego wojska.

- Siła zawsze pokona siłę, jeśli zapewnimy jej wystarczającą przewagę środków lub

umiejętność ich stosowania. Lecz siłą nie można pokonać idei.

- (…) prowadzenia wojny przy dalekosiężnych przewidywaniach sytuacji, która powstanie po

zawarciu pokoju. By móc to czynić, trzeba być więcej niż strategiem – trzeba łączyć w
jednej osobie cechy wodza i filozofa.

Rozdział XVI – „Okres zwycięstw Hitlera”
- Istotną przyczyną słabości Francuzów były nie braki ilościowe lub jakościowe sprzętu, lecz

doktryna. (…) po pierwszej wojnie światowej (…) zwycięstwo zrodziło zadowolenie z siebie
i spotęgowało tendencje zachowawcze, prowadząc w następnej wojnie do klęski.

- (…) ruchliwość, osiągnięta wskutek mechanizacji, zrewolucjonizowała strategię.

- Jednak to rozstrzygające strategiczne zwycięstwo na kontynencie nie okazało się

rozstrzygające w sensie szerszych planów strategicznych, ponieważ Hitler nie zdołał później
opanować Wysp Brytyjskich. Była to kara za rozkaz powstrzymujący natarcie na Dunkierkę.
Gdyby Hitler zapobiegł był ucieczce brytyjskich wojsk przez te jedną niezamkniętą szczelinę,
to Anglia byłaby tak bezbronna, że do jej opanowania wystarczyłaby nawet naprędce
zaimprowizowana operacja desantowa.

Rozdział XVIII – „Upadek Hitlera”
- (…) przeciążona ponad miarę niemiecka armia pęknie, jak pęka nadmiernie rozciągnięta

gumka.

- Całkowita sztywność Hitlera, gdy chodziło o obronę, stanowi rażącą sprzeczność z przebiegłą

elastycznością jego początkowych metod ofensywnych, stosowanych dopóki nie odurzyły go
opary zwycięstw.

- pozwól przeciwnikowi rzucić się na ciebie, a zostanie on pobity.
- wciągnij przeciwnika do ataku, zmuś go by użył obu rąk, a sam zachowaj jedną wolną.
- pokrzyżowanie planów Niemiec przy ich rozproszeniu się stanowiło niezwykłą pomoc w

skróceniu czasu trwania wojny. Gdyby jednak narody sojusznicze zrozumiały we właściwym
czasie podstawowe zasady prowadzenia wojny zamiast przygotowywać się do walki według
tradycyjnych sposobów, czas trwania wojny oraz wywołane nią zniszczenia mogłyby być o
wiele mniejsze.

CZĘŚĆ CZWARTA

Podstawy strategii i wielkiej strategii

ROZDZIAŁ XIX – Teoria strategii
- Podstawowym warunkiem strategii o ograniczonym celu jest doprowadzenie do znacznie

większego wyczerpania nieprzyjaciela niż siebie samego. Cel można osiągnąć napadami na
ośrodki zaopatrywania nieprzyjaciela; miejscowymi natarciami, które zniszczą lub zadadzą
nieproporcjonalnie duże straty części jego wojsk; wciąganiem go do nieskutecznych natarć;

powodowaniem nadmiernie szerokiego rozrzucenia jego sił i wreszcie, co nie jest jednak
najmniej ważne, doprowadzenie go do stanu moralnego i fizycznego wyczerpania.

- krótsza definicja strategii jako „sztuki rozdziału i użycia środków wojennych dla

urzeczywistnienia celów polityki”.

- Rola wielkiej, czyli wyższej strategii polega na koordynowaniu i kierowaniu wszystkimi

zasobami narodu lub związku narodów dla osiągnięcia politycznego celu wojny (…). Wielka
strategia powinna zarówno obliczyć, jak i zmobilizować zasoby ekonomiczne i rezerwy
ludzkie dla zabezpieczenia walczących wojsk. Powinna ona uwzględniać również i możliwości
moralne – rozbudzenie, bowiem w narodzie ofiarnego ducha jest często równie ważne, jak
posiadanie bardziej konkretnych środków walki. Do wielkiej strategii należy również rozdział
zasobów między poszczególne rodzaje wojsk oraz pomiędzy wojsko a przemysł. Co więcej,
siły zbrojne są tylko jednym z narzędzi wielkiej strategii, która, by osłabić przeciwnika,
winna uwzględniać i stosować nacisk finansowy, dyplomatyczny, handlowy i – co nie mniej
ważne – moralny.

- (…) wielka strategia dostrzega poza wojną pokój, który ma po niej nastąpić.
- Powodzenie strategii zależy najbardziej od zdrowej kalkulacji oraz koordynacji celu i środków.
- (…) nikt ni jest w stanie dokładnie przewidzieć możliwości ludzkiego geniuszu lub głupoty ani

też granic siły woli człowieka.

- W strategii kalkulacja jest prostsza a prawdopodobieństwo większe niż w taktyce. Na wojnie

bowiem, głównym nieuchwytnym czynnikiem jest ludzka wola przejawiająca się w oporze,
który należ do dziedziny taktyki. Strategia nie zajmuje się pokonywaniem oporu, z
wyjątkiem oporu stawianego przez przeszkody naturalne. Jej zadaniem jest zmniejszyć
możliwości oporu (…)

- Ruch stwarza zaskoczenie, a zaskoczenie pobudza do ruchu. (…) zaskoczenie toruje drogę

ruchowi, utrudniając nieprzyjacielowi zastosowanie przeciwśrodków lub przeciwdziałanie.

- Jeśli nawet celem jest rozstrzygająca bitwa, to zadaniem strategii winno być doprowadzenie

do tej bitwy w najbardziej sprzyjających warunkach. A im bardziej warunki będą
sprzyjające, tym odpowiednio mniej będzie walki. (…) wyrazem doskonałej strategii byłoby
osiągnięcie celu bez poważnej walki.

- (…) bitwa jest tylko jednym ze środków do osiągnięcia celu strategii. Przy sprzyjających

warunkach bitwa daje zwykle najszybszy wynik, lecz uciekanie się do bitwy, gdy nie ma ku
temu odpowiednich warunków, jest głupotą.

- (…) istotnym zadaniem będzie nie tyle dążenie do nawiązania bitwy z nieprzyjacielem, co

znalezienie takiej dogodnej sytuacji strategicznej, która, jeśli sama przez się nie da
rozstrzygnięcia, to zapewni, że przyniesie je stoczona w tych warunkach bitwa. Innymi
słowy – celem strategii jest dezorganizacja nieprzyjaciela; następstwem jej może być
rozkład sił nieprzyjaciela lub ułatwione pokonanie go w walce.

- Jak się wywołuje strategiczną dezorganizację przeciwnika? W zakresie fizycznym czy

materialnym będzie ona wynikiem posunięć, które:

a) dezorganizują nieprzyjacielskie ugrupowanie przez zmuszenie do gwałtownej „zmiany

frontu”, naruszają podział i organizację jego sił;

b) rozczłonkowują siły nieprzyjaciela;
c) stwarzają zagrożenie jego zasobów;
d) zagrażają drodze lub drogom, którymi mógłby on w razie konieczności wycofać się na z

góry przygotowane pozycje lub do swego kraju dla przegrupowania się.

- Im większa jest armia i bardziej złożona jej organizacja, tym szybszy i poważniejszy skutek

wywiera zagrożenie jej liniom komunikacyjnym.

- Dezorganizacja psychologiczna powstaje w zasadzie z poczucia dowódcy, że wpadł on do

pułapki.

- (…) psychika jest bardzo wrażliwa na każde zagrożenie od tyłu.

- (…) działanie na kierunku najmniejszego oporu. Odpowiednikiem jego w sferze psychicznej

jest kierunek najmniej spodziewany.

- Podstęp i dezinformacja rozpraszają uwagę, a zaskoczenie wytrąca przeciwnika z równowagi.

Rozproszenie wojsk przeciwnika następuje w wyniku rozproszenia uwagi dowództwa. Utrata
swobody działania jest skutkiem utraty swobody decyzji.

- Przewaga sił w obranym decydującym miejscu nie zapewni powodzenia, jeśli przeciwnik zdoła

na czas wzmocnić tam swe siły. Jeżeli przeciwnik nie będzie osłabiony również moralnie,
sama przewaga sił wystarczy tylko w rzadkich wypadkach.

- (…) by zadać przeciwnikowi skuteczny cios, trzeba przeciwnika przechwycić w chwili, gdy nie

może go odparować.

- (…) dla zapewnienia sobie możliwości osiągnięcia jednego celu należy posiadać cele

alternatywne.

- Zdolność do przystosowywania się jest prawem, umożliwiającym przetrwanie na wojnie tak

jak w życiu, gdyż wojna jest jedynie skondensowaną postacią ludzkiej walki z otoczeniem.

- Plan, tak jak drzewo, jeśli ma rodzić owoce, musi mieć gałęzie. Plan posiadający tylko jeden

cel upodabnia się do jałowego słupa.

- (…) uderzenie na bliższe tyły może wywrzeć większy wpływ na stan moralny wojsk, podczas

gdy uderzenie głębsze wywiera zazwyczaj większy wpływ na psychikę dowódcy.

- Skuteczność działania armii zależy od rozwoju nowych metod, których celem jest raczej

opanowanie obszarów niż przełamanie linii obronnych; raczej praktyczne sparaliżowanie
nieprzyjacielskiej działalności niż teoretyczne dążenie do rozbicia jego sił.

ROZDZIAŁ XX – Istota strategii i taktyki
- (…) skupienie sił przeciwko słabości zależy od rozproszenia sił naszego przeciwnika, co się z

kolei osiąga przez rozczłonkowanie sił własnych tak, by stworzyć wrażenie i częściowy efekt
rozproszenia. Nasze rozproszenie, jego rozproszenie, nasze skupienie – oto właściwa

kolejność wydarzeń, a każde z nich jest następstwem poprzedniego. Rzeczywiste skupienie
jest owocem wykalkulowanego rozproszenia.

- (…) zasadniczym błędem – pozostawienie przeciwnikowi swobody działania i czasu na

skupienie się dla przeciwstawienia się naszemu skupieniu.

- Głupota jest „odgryźć więcej, niż można połknąć”, a źródłem mądrości wojennej jest

zrozumienie, co jest możliwe a co nie.

- Wiara w powodzenie jest podobna do prądu w baterii elektrycznej: należy unikać

wyczerpywania jej w zbędnych wysiłkach i pamiętać zarazem, że zachowanie wiary w
powodzenie będzie bez znaczenia, jeżeli ogniwa naszej baterii – ludzie, od których jesteśmy
zależni – załamią się moralnie.

- Nigdy nie zapominaj o celu, gdy dostosowujesz plan do okoliczności.
- Wybieraj najmniej przez przeciwnika oczekiwany kierunek (lub sposób) działania.
- (…) wytrącić przeciwnika z równowagi i rozwinąć powodzenie.
- W ten sposób wychowuje się dowódców, którzy tak niewolniczo trzymają się regulaminu, że

zapominają o konieczności skłonienia nieprzyjaciela do popełnienia jakiegoś błędu. (…) Na
wojnie bowiem o przechyleniu szali najczęściej decydują nieuniknione błędy.

- Szczęście bowiem jest nieodłączne od wojny, jako że wojna jest częścią życia. Zaskoczenie

nie może zagwarantować powodzenia, gwarantuje jednak najlepsze szanse dla jego
osiągnięcia.

ROZDZIAŁ XXI – Cel państwowy i cel wojenny
- Cel wojenny jest jedynie środkiem dla osiągnięcia celu państwowego.
- Celem wojny jest osiągnięcie lepszego stanu pokoju (…).
- (…) skutki niebezpieczeństwa i zmęczenia, wartość odwagi i zdecydowania.
- (…) rozpoczęcia walki przy pierwszej okazji, zamiast do stwarzania dogodnych okoliczności.
- (…) większe możliwości osiągnięcia rozstrzygających wyników za pomocą ruchu niż walki.
- (…) uderzenia nie na wojenne, lecz na ekonomiczne cele.

- (…) gdy strategia ma do czynienia jedynie z zagadnieniami odniesienia zwycięstwa

militarnego, wielka strategia musi patrzeć dalej, gdyż jej zadaniem jest wygranie pokoju.

- (…) wyrządzić „możliwie najmniejsze trwałe szkody, gdyż dzisiejszy nieprzyjaciel jest jutro

klientem, a sojusznikiem w przyszłości”.

ROZDZIAŁ XXII – Wielka strategia
- Celem wojny jest osiągnięcie lepszego stanu pokoju, (…).
- Jeśli skupimy się wyłącznie na zagadnieniu zwycięstwa, nie myśląc o dalszych następstwach,

możemy doprowadzić siebie do takiego stopnia wycieńczenia, że nie będziemy w stanie
wyciągnąć korzyści z pokoju, przy czym niemal na pewno pokój osiągnięty w tych
warunkach będzie pokojem nietrwałym, gdyż będzie zawierał w sobie zarodki nowej wojny.

- (…) pokój, który umożliwia postęp, osiąga się najpewniej przez wzajemne hamowanie się

wywołane równowagą sił (…).

- lord Acton – „każda władza deprawuje, lecz władza absolutna deprawuje absolutnie”.
- Samowyczerpanie w wojnie uśmierciło więcej państw niż napaść nieprzyjaciela.
- Chociaż walka jest czynnością fizyczną, kierownictwo nią jest procesem myślowym. Im

lepsza jest strategia, tym łatwiej i tym tańszym kosztem uzyskuje się przewagę.

- Im wyraźniej próbujemy narzucić drogą podboju pokój przez nas podyktowany, tym

silniejszy napotykamy opór na swej drodze.

- Siła jest to błędne koło lub raczej spirala – o ile jej użycie nie jest regulowane najstaranniej

przemyślanym obliczeniem.

- Istotny sens zwycięstwa polega na tym, że po zawarciu pokoju położenie narodu staje się

lepsze, niż było poprzednio.

- Mądrzej jest zaryzykować wojnę dla zachowania pokoju niż ryzykować wyczerpanie kraju

w wojnie dla jej zwycięskiego zakończenia (…).

- Elementarna zasada strategii głosi, że jeśli zastaniemy przeciwnika na silnej, trudnej do

zdobycia pozycji, to należy zostawić mu wolną drogę do odwrotu jako najszybszy sposób na

osłabienie jego oporu. (…) dostarczenie swemu przeciwnikowi drabiny, by mógł on po niej
zejść.

- (…) upadek państw cywilizowanych następował nie tyle wskutek bezpośredniej napaści

wroga, ile wskutek rozkładu wewnętrznego, połączonego z następstwami wyczerpującej
wojny.

- Narody miłujące pokój mogą jednak ściągnąć na siebie niepotrzebne niebezpieczeństwo,

gdyż raz poruszone są one bardziej skłonne do postępowania krańcowego niż narody
drapieżne. Te ostatnie prowadząc wojnę w celu zdobyczy są zwykle bardziej skłonne do jej
zaniechania z chwilą, gdy się przekonają, że nieprzyjaciel jest zbyt silny, by go można było
łatwo pokonać. Jedynie walczący, którym powodują uczucia, a nie wyrachowanie, może
dążyć do doprowadzenia walki do końca za wszelką cenę.

6). ROLA I WPŁYW DZIEŁA NA NAUKĘ I SZTUKĘ STRATEGII.

Basil Henry LIDDELL HART jest jednym z najbardziej znanych i uznawanych teoretyków

wojskowych. Jako inwalida wojskowy w stopniu kapitana został przeniesiony w stan spoczynku
i od tego czasu całkowicie poświęcił się pisarstwu. Jest autorem ponad 30 prac poświęconych
historii wojen dawnych, dwóch wojen światowych oraz teorii sztuki wojennej.

Wszystkie prace Liddella Harta poświęcone są głównie sprawie umacniania potęgi militarnej

imperializmu brytyjskiego. Przedstawiane przez autora ogólnie obowiązujące zasady
teoretyczne mają swoje korzenie w specyfice położenia geograficznego i wynikających stąd
interesów Anglii i mogłyby być z pożytkiem zastosowane przez Anglię. W swoich pracach
postulował zmotoryzowanie i mechanizację wojsk lądowych oraz zwiększenie udziału lotnictwa
w systemie sił zbrojnych, co wiązało się z radykalną zmianą przyjętych w Anglii zasad strategii
oraz sztuki wojennej.

Konserwatyzm angielskich kół wojskowych, niechętnych wszelkim zmianom powodował, że

głoszone przez LIDDELL HARTA poglądy szybciej znajdowały uznanie i były wdrażane w innych

krajach. Głównie czerpały z nich natchnienie Niemcy hitlerowskie przy tworzeniu Wehrmachtu,
a osławiony hitlerowski dowódca wojsk pancernych generał Guderian uważał go za swojego
mistrza.

Rozwój sztuki wojennej w drugiej wojnie światowej potwierdził niektóre organizacyjne

koncepcje wysuwane przez autora „Strategii. Działań pośrednich” a dotyczących roli lotnictwa i
znaczenia motoryzacji, czym zjednał mu na zachodzie opinię jednego z czołowych teoretyków
wojskowych.

Znajdowali się również tacy, którzy powodzenie agresji Izraela przeciwko Egiptowi w 1956

roku przypisywali temu, iż plany kampanii na półwyspie Synaj konsutowane były z Liddellem
Hartem.

7). ODNIESIENIE TEZ DZIEŁA DO POLSKI (PRZESZŁOŚĆ, WSPÓŁCZESNOŚĆ).

Mimo upływu ponad 60 lat od ostatniego wydania, pozycja ta nic nie straciła na swojej

aktualności. W dalszym ciągu zawarte w niej informacje i tezy mogą być pomocne przy
studiowaniu historii wojskowości.