Procedury medyczne jako zasady postępowania

Ustawodawca obliguje kierowników zakładów opieki zdrowotnej udzielających

całodobowych i całodziennych świadczeń zdrowotnych do postępowania przeciwdziałającego
szerzeniu się zakażeń zakładowych przez opracowanie i wdrożenie procedur zapewniających
ochronę przed zakażeniami zakładowymi zgodnie z obowiązującymi standardami (Ustawa o
zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z 5 grudnia 2008 r.).

Procedury, które podlegają kontroli Państwowej Inspekcji Sanitarnej określone są w

załącznikach do protokołów kontroli sanitarnej w zarządzeniu Głównego Inspektora
Sanitarnego. Do nich należą m.in.:



procedura higienicznego mycia rąk,



procedura dezynfekcji, mycia narzędzi i sprzętu medycznego,



procedura postępowania po ekspozycji,



procedura sprzątania i dezynfekcji pomieszczeń,



procedura postępowania z brudną bielizną,



procedura postępowania z odpadami medycznymi,



i inne w zależności od specyfiki zakładu i udzielanych świadczeń zdrowotnych .

Państwowa Inspekcja Sanitarna nadzoruje stopień wdrożenia, realizowania i

modyfikowania poszczególnych procedur poprzez:



kontrolę pomieszczeń zakładu ze szczególnym uwzględnieniem gabinetów, w których
wykonywane są zabiegi,



kontrolę opracowanych procedur



ocenę stopnia zabezpieczenia zakładu opieki zdrowotnej i pracowników w materiał i

sprzęt niezbędny do realizacji poszczególnych procedur;



kontrolę bieżącego stanu sanitarno-higienicznego pomieszczeń i ocenę stopnia
wdrożenia i realizacji poszczególnej procedury w praktyce;



współpracę w zakresie opracowania i modyfikowania procedur.

Zasady sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego

Wskaźnik biologiczny – wskaźnik, który zawiera mikrobiologiczny system testowy o
ustalonej oporności na określony czynnik sterylizujący.


Wskaźnik chemiczny – wskaźnik, którego działanie jest oparte na przemianie chemicznej
lub fizycznej, zawierający substancje chemiczną wykrywającą obecność czynnika
sterylizującego lub określoną zmianę jednego lub więcej parametrów procesu.


Materiał sterylny – materiał wolny od zdolnych do namnażania się czynników
biologicznych.

Kontrola wsadu – to monitorowanie cyklu sterylizacyjnego. Przeprowadzona kontrola
biologiczna w pełni pozwala ocenić sterylność materiałów z kontrolowanego wsadu.


Aseptyka - ( z j. greckiego – jałowość) jest to postępowanie mające na celu niedopuszczenie
do zakażenia rany drobnoustrojami. Jest to postępowanie polegające na posługiwaniu się
materiałem i narzędziami wyjałowionymi, tj. pozbawionymi drobnoustrojów takich jak:
bakterie, spory, wirusy i grzyby.

Ustawodawca nałożył na zakłady opieki zdrowotnej obowiązek zapewnienia stałego

zaopatrzenia w narzędzia i materiały sterylne, dostarczane z centralnej sterylizatorni
zorganizowanej na terenie zakładu lub dostarczane ze sterylizatorni poza zakładem
posiadającej system zarządzania jakością ISO lub GMP i gwarantującej wykonanie wyrobu
sterylnego Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań
jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i
urządzenia zakładu opieki zdrowotnej.

Narzędzia i materiały sterylne dostarczane do sterylizacji poza zakładem opieki

zdrowotnej muszą być transportowane w pojemnikach zamkniętych, trwałych nadających się
do mycia i dezynfekcji, zapewniających ochronę przed możliwością ich uszkodzenia i
wtórnego zainfekowania. Pojemniki transportowe powinny być przeznaczone tylko do tego
celu.

W Polsce przyjętymi metodami sterylizacji są:

Sterylizacja wysokotemperaturowa:



sterylizacja parą wodną w nadciśnieniu :
- w temperaturze 134

o

C (ciśnienie 2 atm.) czas 3 -7 min,

- w temperaturze 121

o

C (ciśnienie 1 atm) czas 15 minut,



sterylizacja suchym gorącym powietrzem:
- w temperaturze 160

o

C czas 150 minut i 180

o

C czas 45 minut w urządzeniach z

naturalnym obiegiem powietrza,

- w temperaturze 160

o

C czas 120 minut i 180

o

C czas 30 minut w urządzeniach z

wymuszonym obiegiem powietrza.

Sterylizacja niskotemperaturowa:



sterylizacja tlenkiem etylenu,



sterylizacja plazmowa,



sterylizacja w ciekłym kwasie nadoctowym,



sterylizacja parowo-formaldehydowa.

Optymalną i ogólnie przyjętą do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej metodą

sterylizacji narzędzi wielorazowego użycia jest metoda sterylizacji parą wodną w
nadciśnieniu. Na uwagę zasługuje fakt, że do sterylizacji narzędzi medycznych nie należy
stosować metody opartej na sterylizacji suchym gorącym powietrzem.

Każda metoda sterylizacji musi być dobrana do rodzaju materiału i sprzętu, który

będzie poddany procesowi sterylizacji. Każdy materiał i sprzęt medyczny przeznaczony do
sterylizacji musi być opakowany, oznakowany i wyposażony w odpowiednie wskaźniki
kontroli procesu sterylizacji.

W zakładach opieki zdrowotnej obecnie stosowanymi opakowaniami do sterylizacji

są:



opakowania jednorazowego użycia w tym:
- rękawy i torebki papierowo-foliowe,
- rękawy i torebki papierowo-foliowe z fałdą,
- torebki papierowe,
- papier krepowy, gładki i włóknina,
- folia poliamidowa, polietylenowa, poliestrowa, polipropylenowa,



opakowania wielorazowego użycia w tym:
- kontenery do sterylizacji z filtrem,
- kontenery do sterylizacji z zaworem.

Zasady sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego:



osoba przeprowadzająca proces sterylizacji zobowiązana jest do przestrzegania
wszystkich norm i standardów, które gwarantują wysoki poziom jakości
świadczonych usług,



prawidłowe przygotowanie narządzi i sprzętu medycznego do procesu sterylizacji, w
tym:



dezynfekcja narzędzi i sprzętu medycznego, mycie i osuszenie,



pakowanie materiału i sprzętu medycznego przeznaczonego do sterylizacji w
odpowiednie opakowania dopasowane do objętości sterylizowanej zawartości,



pakiet powinien zawierać ilość narzędzi, sprzętu medycznego do wykonania
jednego zabiegu,



każdy pakiet powinien zawierać informację o jego zawartości, miejscu dla
którego jest przypisany,



umieszczenie w pakietach chemicznych wskaźników kontroli skuteczności
procesu sterylizacji,



zamknięcie i uszczelnienie opakowania,



załadunek do komory – w komorze sterylizatora należy umieścić ilość pakietów

pozwalającą na zapewnienie penetracji czynnika sterylizującego,



proces sterylizacji – dostosowanie metod sterylizacji do rodzaju sterylizowanego

materiału i sprzętu, ustawienie odpowiednich parametrów procesu sterylizacji,
oznakowanie pakietów datą sterylizacji, monitorowanie procesów sterylizacji,
sprawdzenie szczelności wysterylizowanych pakietów,



przechowywanie sprzętu i materiału medycznego po sterylizacji – wydzielenie
odpowiednich pomieszczeń i miejsc do przechowywania sprzętu i materiałów po

sterylizacji zapewniających bezpieczeństwo przed wtórnym zainfekowaniem i
uszkodzeniem, przestrzeganie dat ważności wysterylizowanego sprzętu,



narzędzia, sprzęt lub materiał po wyjęciu z pakietu należy użyć na bieżąco,



nie należy przechowywać pakietów otwartych lub uszkodzonych,



opakowania stosowane do procesu sterylizacji należy używać zgodnie z
przeznaczeniem,



opakowania jednorazowego użytku stosowane do procesu sterylizacji stosować jeden
raz.

Wszystkie czynności powinny odbywać się z zachowaniem zasad aseptyki.

Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach nadzoru bieżącego nad przestrzeganiem

procedur przeciwepidemicznych w zakładach opieki zdrowotnej kontroluje :



pomieszczenia, w których usytuowanie są urządzenia sterylizujące pod kątem zgodności
z rozporządzeniem,



urządzenia sterylizujące w poszczególnych zakładach opieki zdrowotnej w tym:

- zgodność z rozporządzeniem stosowanego w zakładzie urządzenia sterylizującego,

- monitoring procesów sterylizacji i dokumentację kontroli procesów sterylizacji,
- przeprowadza kontrolę biologiczną procesów sterylizacji,
- kontrolę sprawdzającą urządzenia w przypadku otrzymania nieprawidłowego wyniku
wskaźnika biologicznego kontroli procesu sterylizacji,



sposób pakietowania narzędzi i sprzętu medycznego w tym: rodzaj opakowania, sposób

oznakowania pakietów, stosowanie wskaźników chemicznych,



sposób przechowywania sterylnych pakietów w tym miejsce przechowywania, daty
ważności, szczelność pakietów,



w przypadku braku urządzenia sterylizującego umowę podpisaną z innym podmiotem

spełniającym wymogi zawarte w rozporządzeniu oraz sposób transportowania materiału
przeznaczonego do sterylizacji i po sterylizacji.

Monitoring procesów sterylizacji

Podstawą monitorowania procesu sterylizacji jest stosowanie wskaźników

biologicznych, chemicznych i fizycznych oraz prowadzenie właściwej dokumentacji kontroli
procesów sterylizacji. Dzięki zastosowaniu odpowiednich wskaźników mamy pewność, że
proces sterylizacji przebiegał prawidłowo, a narzędzia i inne materiały poddane procesowi
sterylizacji, są sterylne i bezpieczne dla pacjenta.

Wskaźniki umożliwiają nam wykrycie błędów popełnianych w przygotowaniu

materiałów do sterylizacji i w trakcie sterylizacji:



błędy ludzkie: dobór nieodpowiednich parametrów cyklu, nieodpowiedniego
opakowania, nieprawidłowy załadunek komory, przeładowanie komory, zbyt duży
pakiet;



błędy maszynowe: niesprawnie działające wskaźniki mechaniczne, zła jakość
czynnika sterylizującego, nie utrzymywanie zadanych wartości parametrów
krytycznych.

Kontrola procesu sterylizacji powinna być prowadzona na bieżąco i okresowo przy

użyciu wskaźników biologicznych i chemicznych.

Procedury dotyczące przeprowadzania przez Państwową Inspekcję Sanitarną w

ramach nadzoru biologicznej kontroli skuteczności procesu sterylizacji wydawane są
Zarządzeniem Głównego Inspektora Sanitarnego .

W przypadku otrzymania nieprawidłowego (dodatniego) wyniku biologicznej kontroli

procesu sterylizacji należy:



powiadomić osobę odpowiedzialną za kontrolę procesów sterylizacji w zakładzie
opieki zdrowotnej o dodatnim wyniku,



przeprowadzić wyjaśnienie czy otrzymany wynik był spowodowany błędem ludzkim,

czy maszynowym,



w przypadku błędu ludzkiego wycofać z obiegu wszystkie pakiety sterylizowane w
danym dniu oraz pakiety, które sterylizowane były w cyklach do czasu otrzymania
wyniku, pakiety należy poddać ponownej obróbce,



w przypadku awarii urządzenia sterylizującego należy wycofać wszystkie pakiety
pochodzące z cykli przeprowadzonych po ostatnim kontrolowanym biologicznie
cyklu z wynikiem prawidłowy i poddać ponownej obróbce, urządzenie należy
wycofać z użycia do czasu naprawy i ponownej kontroli wskaźnikiem biologicznym,



warunkiem rozpoczęcia ponownej sterylizacji jest wykonanie biologicznej
kontroli procesu sterylizacji (z pakietem reprezentatywnym) i otrzymanie
prawidłowego wyniku.

Parametry sterylizacji muszą być rygorystycznie przestrzegane i udokumentowane, a

dokumentacja przechowywana przez okres 10 lat. Dokumentację kontroli procesów
sterylizacji stanowią: wydruki komputerowe, wyniki badań wskaźników biologicznych
(sporal A, S, bioindykatorów) oraz wskaźników chemicznych .

Zasady dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego

Za stan sanitarny placówki odpowiada kierownik danej jednostki. Wybór właściwych

metod dezynfekcji i preparatów spoczywa na użytkowniku, na którym ciąży obowiązek
zapewnienia bezpieczeństwa i wyboru najlepszego rozwiązania czyli stosowania najlepszych
metod. Wybór ten powinien uwzględniać najnowszy stan wiedzy i regulacje prawne.

Odpowiedzialność za stosowanie niewłaściwych procedur higienicznych, w tym

niewłaściwych preparatów może być czynnikiem obciążającym dla użytkownika.
Wprowadzając środek dezynfekcyjny do stosowania w obszarze medycznym użytkownik
musi zwrócić uwagę czy preparat może być stosowany w danym obszarze i zawiera etykietę
w języku polskim dotyczącą składu chemicznego, zakresu działania preparatu, przygotowania
roztworu roboczego środka dezynfekcyjnego itp.

Narzędzia i sprzęt medyczny powinny być dezynfekowane bezpośrednio po użyciu.

Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach kontroli bieżącej sprawdza poprawność

wdrożonych procedur higienicznych oraz zasad obowiązujących przy wykonywaniu
dezynfekcji. Każdorazowo należy sprawdzić czy:



preparaty dezynfekcyjne przechowywane są w oryginalnych opakowaniach,



roztwory środków dezynfekcyjnych przygotowywane są w wyznaczonych miejscach
(z wentylacją) i przez przeszkolone osoby, zgodnie z instrukcją producenta,



przy przygotowywaniu roztworów stosowane są środki ochrony osobistej,



stosowane są prawidłowe stężenia roztworów środka dezynfekcyjnego,



oznakowane są pojemniki na roztwory środków dezynfekcyjnych: nazwą i stężeniem
środka, datą sporządzenia roztworu oraz nazwiskiem osoby sporządzającej roztwór,



dezynfekowane narzędzia i sprzęt medyczny są całkowicie zanurzone w roztworze
środka dezynfekcyjnego,



przestrzega się zaleconego czasu dezynfekcji,



po zakończonej dezynfekcji pojemniki są myte, zdezynfekowane i wysuszone.

Postępowanie z narzędziami i sprzętem medycznym po użyciu

Zgodnie z obowiązującą Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób

zakaźnych u ludzi z 5 grudnia 2008 roku sposób postępowania z narzędziami i sprzętem
medycznym po użyciu powinien być zgodny z wewnętrzną procedurą. Narzędzia i sprzęt
medyczny powinny być dezynfekowane w pełnym zanurzeniu, bezpośrednio po użyciu, w

oddziałach lub gabinetach zabiegowych oraz w miejscach do tego przeznaczonych. Pojemniki
na roztwory środków dezynfekcyjnych powinny być kryte i odpowiednio oznakowane. Należy
ściśle przestrzegać wymaganego czasu dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego. Narzędzia i
sprzęt medyczny po dezynfekcji należy umyć wysuszyć, opakować i przekazać do sterylizacji.

Personel powinien przeprowadzać czynności ściśle przestrzegając obowiązujących

procedur.

Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach nadzoru bieżącego sprawdza sposób

wdrożenia procedury oraz poprawność w jej stosowaniu, w tym:



gdzie są usytuowane pojemniki na roztwory środków dezynfekcyjnych i czy zawierają

pokrywy,



czy pojemniki z roztworami środków dezynfekcyjnych są prawidłowo oznakowane,



czy narzędzia i sprzęt medyczny dezynfekowane są w pełnym zanurzeniu,



czy zachowany jest czas dezynfekcji,



sposób postępowania z narzędziami po dezynfekcji.

Utrzymanie czystości bieżącej i sprzątanie pomieszczeń

Zgodnie z art. 10 ust. 2 Ustawy z dnia 6 września 2001 roku o chorobach zakaźnych i

zakażeniach kierownicy zakładów opieki zdrowotnej zobligowani są do bieżącego dozoru i
przestrzegania standardów higieny wewnątrzzakładowej w oparciu o procedury. Sprzątanie
pomieszczeń odbywa się zgodnie z opracowanym w każdym zakładzie planem higieny
uwzględniającym specyfikę zakładu i obszar sprzątania.

Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach nadzoru bieżącego kontroluje :



utrzymanie czystości bieżącej w zakładzie opieki zdrowotnej z uwzględnieniem
specyfiki oddziałów,



przestrzeganie oznakowania i rozdziału sprzętu na poszczególne strefy czystości,



przestrzeganie prawidłowego postępowania ze sprzętem po sprzątaniu,



przestrzegania prawidłowego przechowywania sprzętu.