tytuł: "Anatomia Człowieka" SERIA A NAUKI BIOLOGICZNE
autor: Zofia Ignasiak, Antoni Janusz, Aniela Jarosi

ń

ska

AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO WE WROCŁAWIU
SERIA A NAUKI BIOLOGICZNE
Zofia Ignasiak, Antoni Janusz, Aniela Jarosi

ń

ska

ANATOMIA CZŁOWIEKA


Skróty i symbole

a. arteria (t

ę

tnica)

aa. arteriae (t

ę

tnice)

C szyjny
Co guziczny
gl. gladula (gruczoł)
gll. gladulae (gruczoły)
lig. ligamentum (wi

ę

zadło)

ligg. ligamenta (wi

ę

zadła)

L l

ę

d

ź

wiowy

m. musculus (mi

ę

sie

ń

)

mm. musculi (mi

ęś

nie)

n. nervus (nerw)
nn. nervi (nerwy)
r. ramus (gał

ąź

)

rr. rami (gał

ę

zie)

s. seu, sive (albo, lub)
S krzy

ż

owy

t. t

ę

tnica

tt. t

ę

tnice

Th piersiowy
v. vena (

ż

yła)

vv. venae (

ż

yły)

ż

.

ż

yła

żż

.

ż

yły

PRZEDMOWA

Motywem skłaniaj

ą

cym nas do szczególnego przeredagowania i uzupełnienia

wcze

ś

niejszych trzech tomów skryptu jest dostarczenie studentom AWF takiego

zasobu wiedzy z anatomii, który przyczyniłby si

ę

do pogł

ę

bienia wiadomo

ś

ci o

budowie ciała ludzkiego w kierunku rozumienia jego funkcji. Okre

ś

lony zasób

wiedzy z dziedziny anatomii człowieka pozwoli absolwentom wychowania fizycznego
i rehabilitacji na podejmowanie okre

ś

lonych działa

ń

poprzez

ć

wiczenia fizyczne,

które b

ę

d

ą

wspomagały prawidłowy rozwój młodego pokolenia, promowały nawyki

aktywnego

ż

ycia, a tak

ż

e w przypadkach patologicznych pozwol

ą

na przywrócenie

prawidłowych funkcji organizmu po urazie lub chorobie.Podr

ę

cznik został

opracowany zgodnie z programem wykładów i

ć

wicze

ń

z anatomii człowieka

prowadzonych dla studentów AWF, a zakres jest dostosowany do wymaga

ń

programu

studiów.Pierwszy tom obejmuje układ bierny i czynny ruchu, i jest zgodny z
tre

ś

ciami programowymi pierwszego semestru.Drugi tom zawiera wiadomo

ś

ci, które

wypełniaj

ą

program II semestru: o budowie trzew, układu naczyniowego i

nerwowego.Opanowanie wiedzy z anatomii człowieka jest niezb

ę

dnym warunkiem

przygotowania do innych dziedzin wiedzy, obj

ę

tych programem studiów: fizjologii,

biochemii, biomechaniki, antropologii, psychologii, medycyny sportu,
itp.S

ą

dzimy,

ż

e tak poprawiona i uzupełniona ksi

ąż

ka spełni swoje zadanie jako

pomoc dla studentów w zdobywaniu wiedzy w tym obszernym i trudnym
przedmiocie.Mamy nadziej

ę

,

ż

e zostanie ona przyj

ę

ta

ż

yczliwie przez społeczno

ść

studenck

ą

. Autorzy

WST



P

W

ś

ród nauk biologicznych, zajmuj

ą

cych si

ę

wszelkimi formami

ż

ycia,

wyró

ż

nia si

ę

dwa podstawowe działy: morfologi

ę

i fizjologi

ę

. Morfologia zajmuje

si

ę

poznaniem budowy, kształtu i rozwoju organizmów

ż

ywych. Natomiast fizjologia

jest nauk

ą

o czynno

ś

ciach

ż

ywego organizmu i mechanizmach, decyduj

ą

cych o

przystosowaniu si

ę

organizmów do zmiennych warunków

ś

rodowiska

zewn

ę

trznego.Podstawowym i najstarszym działem morfologii jest anatomia,

traktuj

ą

ca o budowie

ż

ywego organizmu. Nazwa ta pochodzi od greckiego słowa

anatemnej - rozcina

Ź

, rozczłonkowywa

Ź

- podstawowej metody stosowanej do

poznania budowy organizmu. Wyró

ż

nia si

ę

anatomi

ę

ro

ś

lin, anatomi

ę

zwierz

ą

t i

anatomi

ę

człowieka. Anatomia makroskopowa posługuje si

ę

metod

ą

rozcinania,

preparowania, opukiwania, ogl

ą

dania i rentgenografii, i na tej podstawie

dostarcza informacji o prawidłowej budowie organizmu ludzkiego. Anatomi

ę

makroskopow

ą

uzupełnia anatomia mikroskopowa. Posługuje si

ę

ona instrumentami

optycznymi i licznymi metodami fizykochemicznymi do dokładnej analizy i poznania
budowy drobnowidowej organizmu. W skład anatomii mikroskopowej wchodzi
histologia, zajmuj

ą

ca si

ę

badaniem tkanek i narz

ą

dów oraz cytologia badaj

ą

ca

struktur

ę

komórki.W zale

ż

no

ś

ci od sposobu przedstawiania poszczególnych

składników ustroju mo

ż

na podzieli

Ź

anatomi

ę

człowieka na nast

ę

puj

ą

ce rodzaje:

anatomi

ę

systematyczn

ą

(opisow

ą

),

anatomi

ę

typograficzn

ą

,

anatomi

ę

plastyczn

ą

.

Anatomia systematyczna i topograficzna wchodzi w zakres anatomii opisowej,

gdy

ż

metod

ą

poznania w obu przypadkach jest opis budowy ciała według układów

narz

ą

dów. Anatomia systematyczna jest nauk

ą

analityczn

ą

i przedstawia budow

ę

ciała ludzkiego według pewnej kolejno

ś

ci układów narz

ą

dów. Anatomia

topograficzna zwana tak

ż

e anatomi

ą

chirurgiczn

ą

jest nauk

ą

syntetyczn

ą

. Zajmuje

si

ę

ona przestrzennym poło

ż

eniem narz

ą

dów i układów oraz opisuje wzajemne

stosunki mi

ę

dzy narz

ą

dami w odniesieniu do poszczególnych okolic ciała.Anatomia

plastyczna, nieodzowna dla artysty plastyka w jego twórczo

ś

ci, zapoznaje z

kształtem ciała ludzkiego, okre

ś

la proporcje mi

ę

dzy poszczególnymi cz

ęś

ciami

ciała. Zajmuje si

ę

w szczególno

ś

ci tymi układami, które z powodu ruchu zmieniaj

ą

kształty i uło

ż

enie okre

ś

lonych cz

ęś

ci ciała ludzkiego.Drugim działem morfologii

jest morfogeneza, która obejmuje ontogenez

ę

i filogenez

ę

. Ontogeneza bada rozwój

osobniczy od chwili zapłodnienia poprzez wszystkie stadia i etapy rozwojowe a

ż

do staro

ś

ci. Ten dział ontogenezy, który

ś

ledzi rozwój jednostki od chwili

zapłodnienia do momentu urodzenia nazywamy embriologi

ą

. Natomiast

ś

ledzenie

jednostki od chwili urodzenia poprzez wszystkie stadia rozwojowe a

ż

do formy

dojrzałej wraz z opisem procesów zanikowych w okresie starzenia si

ę

obejmuje

dział zwany postembriologi

ą

lub egzogenez

ą

.Filogeneza zajmuje si

ę

histori

ą

rozwoju rodowego i wykorzystuje wyniki bada

ń

anatomii porównawczej, staraj

ą

c si

ę

pozna

Ź

pokrewie

ń

stwo rodowe organizmów zwierz

ą

t ni

ż

szych i wy

ż

szych z

człowiekiem.Spostrze

ż

enia i wiadomo

ś

ci z poznania rozwoju osobniczego

(ontogenezy) i rozwoju rodowego (filogenezy) uzupełniaj

ą

si

ę

, a fakty te

posłu

ż

yły do sformułowania tzw. prawa biogenetycznego (prawo Haeckla), czyli

prawa rekapitulacji, które mówi,

ż

e rozwój osobniczy przedstawia niejako

skrócone powtórzenie rozwoju rodowego.



I. PLAN BUDOWY CIAŁA LUDZKIEGO

Człowiek jest zbudowany symetrycznie, płaszczyzna po

ś

rodkowa ciała, tzw.

płaszczyzna symetrii dzieli ustrój na dwie symetryczne połowy zwane antymerami
(anty - przeciw, meros - cz

꜏

), z których jedna jest zwykle zwierciedlanym

odbiciem drugiej. Nie oznacza to jednak,

ż

e ka

ż

da połowa ciała jest identyczna

pod wzgl

ę

dem masy i wielko

ś

ci. Ciało człowieka wykazuje na ogół asymetri

ę

(prawa

połowa twarzy jest wi

ę

ksza od lewej, ko

ń

czyna górna prawa jest nieco dłu

ż

sza i

silniejsza od lewej itd.). Płaszczyzny symetrii nie s

ą

do ko

ń

ca wyja

ś

nione;

przypuszczalnie jest to zwi

ą

zane z morfodynamik

ą

rozwoju

ontogenetycznego.Inaczej przedstawia si

ę

zró

ż

nicowanie wzdłu

ż

głównej osi ciała.

Stwierdza si

ę

tu budow

ę

segmentaln

ą

ciała, budow

ę

metametryczn

ą

. Budowa

metametryczna wyst

ę

puje ju

ż

we wczesnych stadiach rozwoju osobniczego zarodka w

postaci praczłonów prawie we wszystkich układach narz

ą

dów (z wyj

ą

tkiem układu

pokarmowego): w szkielecie, w mi

ęś

niach, w układzie naczyniowym i nerwowym,

nawet w skórze. W dalszym rozwoju budowa segmentalna zaciera si

ę

, dobrze jest

zachowana jedynie na tułowiu (kr

ę

gi,

ż

ebra, mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe).

OKOLICE CIAŁA LUDZKIEGO

Na powierzchni ciała mo

ż

na wyró

ż

ni

Ź

poszczególne pola, które w anatomii

nazywamy okolicami ciała (regiones corporis). Granice tych regionów okre

ś

la

głównie szkielet człowieka wraz z układem mi

ęś

niowym. Okre

ś

lenie okolic ciała

ludzkiego ma du

ż

e znaczenie praktyczne dla topografii powierzchni ciała i

narz

ą

dów wewn

ę

trznych.Zró

ż

nicowanie ciała ludzkiego dotyczy głowy, szyi, tułowia

i ko

ń

czyn. Ka

ż

da z wy

ż

ej wymienionych cz

ęś

ci dzieli si

ę

na okolice mniejsze.Na

głowie wyró

ż

nia trzy główne okolice poło

ż

one po

ś

rodkowo: okolic

ę

czołow

ą

(regio

frontalis), okolic

ę

ciemieniow

ą

(regio parietalis) i okolic

ę

potyliczn

ą

(regio

occipitalis) oraz bocznie poło

ż

one cztery symetryczne okolice: skroniow

ą

(regio

temporalis), podskroniow

ą

(regio infratemporalis), uszn

ą

(regio auricularis) i

sutkow

ą

(regio mastoidea).Na twarzy mo

ż

na wyodr

ę

bni

Ź

nieparzyste okolice: nosow

ą

(regio nasalis), ustn

ą

(regio oralis) i bródkow

ą

(regio mentalis) oraz parzyste:

oczodołow

ą

(regio orbitalis), podoczodołow

ą

(regio infraorbitalis), jarzmow

ą

(regio zygomatica), policzkow

ą

(regio buccalis) i przyuszniczo-

ż

waczow

ą

(regio

parotideomasseterica).Szyj

ę

dzieli si

ę

na okolic

ę

przedni

ą

czyli szyj

ę

wła

ś

ciw

ą

(regio colli) i tyln

ą

, czyli okolic

ę

karkow

ą

(regio colli posterior s. regio

nuchae). Sko

ś

nie przez szyj

ę

biegnie mi

ę

sie

ń

mostkowo-obojczykowo-sutkowy prawy

i lewy, dziel

ą

c okolic

ę

szyjn

ą

wła

ś

ciw

ą

na nieparzyst

ą

okolic

ę

przedni

ą

szyi

(regio colli anterior) i okolice boczne szyi (regiones colli laterales). Okolice
te nazywa si

ę

tak

ż

e trójk

ą

tami szyi, przednim i bocznymi.W skład tułowia

(truncus) wchodz

ą

: klatka piersiowa, grzbiet, brzuch i miednica wraz z dnem

(tzw. okolice krocza). Tułów dzieli si

ę

na pole przednie i tylne; w przednim

wyró

ż

niamy cz

꜏

górn

ą

- okolice klatki piersiowej i cz

꜏

doln

ą

- okolice

brzucha. Do okolic klatki piersiowej (regiones pectorales) zaliczamy:
nieparzyst

ą

ś

rodkow

ą

okolic

ę

mostkow

ą

(regio sternalis), symetryczne okolice:

obojczykow

ą

(regio clavicularis), podobojczykow

ą

(regio infraclavicularis),

sutkow

ą

(regio mammaria), pachow

ą

(regio axillaris) i podsutkow

ą

(regio

inframammaria) oraz okolic

ę

boczn

ą

klatki piersiowej (regio pectoris

lateralis).Okolice brzucha (regiones abdominales) dzielimy na trzy poprzeczne
pasy, oddzielone od siebie dwiema poziomymi liniami granicznymi. Górna linia
poprzeczna brzucha ł

ą

czy najni

ż

sze punkty dziesi

ą

tych

ż

eber, dolna za

ś

biegnie

przez najwy

ż

sze punkty grzebieni biodrowych. Powy

ż

ej linii górnej jest poło

ż

one

nadbrzusze (epigastrium), które składa si

ę

z okolic pod

ż

ebrowych (regiones

hypochondriacae) prawej i lewej oraz okolicy nadp

ę

pcza (regio epigastrica).

~ródbrzusze (mesogastrium) zawarte mi

ę

dzy lini

ą

poziom

ą

górn

ą

i doln

ą

obejmuje

dwie okolice boczne brzucha (regiones abdominis laterales) i okolic

ę

p

ę

pkow

ą

(regio umbilicalis). Podbrzusze (hypogastrium) poło

ż

one poni

ż

ej linii poziomej

dolnej składa si

ę

z dwóch okolic pachwinowych (regiones inguinales) i okolicy

łonowej (regio pubica).Okolice grzbietu (regiones dorsi) dzielimy na okolic

ę

kr

ę

gow

ą

(regio vertebralis), która ku dołowi przechodzi w okolic

ę

krzy

ż

ow

ą

(regio sacralis) oraz na parzyste okolice boczne (regiones dorsi laterales). W
skład okolicy bocznej wchodz

ą

nast

ę

puj

ą

ce okolice: nadłopatkowa (regio

suprascapularis), łopatkowa (regio scapularis), podłopatkowa (regio

infrascapularis) i l

ę

d

ź

wiowa (regio lumbalis).Okolica kroczowa (regio

perinealis) składa si

ę

z cz

ęś

ci przedniej, tj. okolicy moczowo-płciowej (regio

urogenitalis) oraz z cz

ęś

ci tylnej - zwanej okolic

ą

odbytow

ą

(regio analis), w

której le

ż

y odbyt. Cz

꜏

okolicy moczowo-płciowej, w której znajduj

ą

si

ę

cz

ęś

ci

płciowe zewn

ę

trzne ma nazw

ę

okolicy sromowej (regio pudendalis).Na ko

ń

czynie

górnej wyró

ż

niamy okolice: barkow

ą

(regio acromialis), naramienn

ą

(regio

deltoidea), ramieniow

ą

przedni

ą

, tyln

ą

przy

ś

rodkow

ą

i boczn

ą

(regio brachialis

anterior, posterior, medialis et lateralis), łokciow

ą

przedni

ą

i tyln

ą

(regio

cubitalis anterior et posterior), przedramieniow

ą

przedni

ą

, tyln

ą

przy

ś

rodkow

ą

i

boczn

ą

(regio antebrachialis anterior, posterior, medialis et lateralis),

grzbiet r

ę

ki (dorsum manus) i dło

ń

(palma manus) oraz okolice dłoniowe i

grzbietowe palców (regiones digitorum palmares et dorsales).Na ko

ń

czynie dolnej

wyró

ż

niamy nast

ę

puj

ą

ce okolice: miedniczn

ą

(regio coxae), po

ś

ladkow

ą

(regio

glutea), podpachwinow

ą

(regio subinguinalis), kr

ę

tarzow

ą

(regio trochanterica),

uda przedni

ą

, tyln

ą

, przy

ś

rodkow

ą

i boczn

ą

(regio femoralis anterior, posterior,

medialis et lateralis), kolanow

ą

przedni

ą

i tyln

ą

(regio genualis anterior et

posterior), goleniow

ą

przedni

ą

, tyln

ą

, przy

ś

rodkow

ą

i boczn

ą

(regio cruralis

anterior, posterior, medialis et lateralis), łydkow

ą

(regio suralis), pi

ę

tow

ą

(regio calcanea), kostkow

ą

przy

ś

rodkow

ą

i boczn

ą

(regio malleolaris medialis et

lateralis), zakostkow

ą

przy

ś

rodkow

ą

i boczn

ą

(regio retromalleolaris medialis et

lateralis), grzbiet stopy (dorsum pedis), podeszw

ę

(planta pedis) oraz okolice

palców (regiones digitorum).

UKŁADY NARZ

Ź

DŁW

Wszystkie narz

ą

dy ciała człowieka zbudowane z tkanek ł

ą

cz

ą

si

ę

w wi

ę

ksze

jednostki - układy narz

ą

dów, które s

ą

rozpatrywane systematycznie. Anatomia

opisowa - systematyczna wyró

ż

nia nast

ę

puj

ą

ce układy narz

ą

dów: Układ kostny,

zwany szkieletowym (systema skeletale) zbudowany z ko

ś

ci stanowi bierny aparat

ruchu, słu

ż

y za osłon

ę

i podpor

ę

cz

ęś

ci mi

ę

kkich ciała. Stanowi on pierwszy

dział anatomii systematycznej - osteologi

ę

. Układ poł

ą

cze

ń

ko

ś

ci (systema

juncturae ossium). Ten dział anatomii jest zaliczany równie

ż

do narz

ą

du biernego

ruchu i zajmuje si

ę

poł

ą

czeniami ko

ś

ci, wyst

ę

puj

ą

cymi pod postaci

ą

stawów

(artrologia) i wi

ę

zadeł (syndesmologia). Układ mi

ęś

niowy (systema musculorum)

obejmuje narz

ą

dy o podobnej czynno

ś

ci, tj. mi

ęś

nie oraz ich narz

ą

dy pomocnicze,

jak

ś

ci

ę

gna, powi

ę

zie, kaletki maziowe. Układ mi

ęś

niowy jest zaliczany do

czynnego narz

ą

du ruchu, a nauk

ę

o mi

ęś

niach szkieletowych nazywamy miologi

ą

.

Układ trawienny - pokarmowy (systema digestorium). Zadaniem układu pokarmowego
jest przerabianie pobranego pokarmu na substancje niezb

ę

dne do przemiany

materii. W skład układu pokarmowego wchodz

ą

: jama ustna, gardło, przełyk,

ż

oł

ą

dek, jelita oraz wielkie gruczoły trawienne - w

ą

troba i trzustka. Układ

oddechowy (systema respiratorium). W skład układu oddechowego wchodz

ą

drogi

oddechowe (jama nosowa, gardło, krta

ń

, tchawica, oskrzela) oraz wła

ś

ciwy narz

ą

d

oddechowy - płuca. Zadaniem układu oddechowego jest doprowadzenie tlenu do krwi
i usuni

ę

cie z niej szkodliwego dla ustroju dwutlenku w

ę

gla. Układ moczowo -

płciowy (systema urogenitale). Narz

ą

dy układu moczowego i płciowego maj

ą

wspólne

pochodzenie oraz niektóre wspólne cz

ęś

ci, z tego wzgl

ę

du mo

ż

na je ł

ą

czy

Ź

w jeden

układ, natomiast pod wzgl

ę

dem funkcji ró

ż

ni

ą

si

ę

zdecydowanie. Narz

ą

dy moczowe

wydalaj

ą

szkodliwe produkty przemiany materii. W skład układu moczowego wchodz

ą

:

nerki i drogi odprowadzaj

ą

ce mocz - moczowody, p

ę

cherz moczowy oraz cewka

moczowa. Zadaniem narz

ą

dów płciowych jest utrzymanie gatunku. Wchodz

ą

ce w skład

narz

ą

dów płciowych gruczoły płciowe produkuj

ą

u m

ęż

czyzn komórki płciowe m

ę

skie

(plemniki), u kobiet - komórki płciowe

ż

e

ń

skie (jaja). Narz

ą

dy płciowe s

ą

zatem

jedynym układem ustroju o charakterze altruistycznym w przeciwie

ń

stwie do innych

układów ustroju, których funkcja polega na utrzymaniu

ż

ycia osobniczego. W skład

narz

ą

dów płciowych

ż

e

ń

skich wchodz

ą

: jajniki, jajowody, macica, pochwa oraz

narz

ą

dy płciowe zewn

ę

trzne. Narz

ą

dy płciowe m

ę

skie to: j

ą

dra, naj

ą

drza,

nasieniowody, p

ę

cherzyki nasienne oraz narz

ą

dy płciowe zewn

ę

trzne. Układ

wewn

ą

trzwydzielniczy, czyli dokrewny (systema endocrinum). Do tego układu

zaliczamy gruczoły wewn

ą

trzwydzielnicze: tarczyc

ę

, przysadk

ę

mózgow

ą

, nadnercza

i inne. Gruczoły dokrewne produkuj

ą

hormony przedostaj

ą

ce si

ę

bezpo

ś

rednio do

krwi i chłonki. Wywieraj

ą

one du

ż

y wpływ na prawidłowe funkcjonowanie ustroju.

Układ naczyniowy (systema vasorum) składa si

ę

z układu krwiono

ś

nego (serce i

naczynia krwiono

ś

ne - t

ę

tnice,

ż

yły, naczynia włosowate) oraz układu chłonnego

(naczynia chłonne,

ś

ledziona i narz

ą

dy chłonne). Układ krwiono

ś

ny doprowadza do

poszczególnych narz

ą

dów krew, zawieraj

ą

c

ą

składniki od

ż

ywcze, tlen i hormony, a

usuwa z nich produkty przemiany materii i dwutlenek w

ę

gla. Układ chłonny zbiera

nadmiar płynów tkankowych i odprowadza niektóre składniki od

ż

ywcze z układu

pokarmowego do krwi. Układ nerwowy (systema nervosum). W skład układu nerwowego
wchodzi: układ nerwowy o

ś

rodkowy (systema nervosum centrale), czyli mózgowie i

rdze

ń

kr

ę

gowy, oraz układ nerwowy obwodowy (systema nervosum periphericum), tj.

12 par nerwów czaszkowych oraz 31 par nerwów rdzeniowych wraz z ich zwojami i
splotami. Z punktu widzenia czynno

ś

ciowego układ nerwowy dzielimy na układ

somatyczny, który reguluje stosunek osobnika do

ś

wiata zewn

ę

trznego (np. praca

mi

ęś

ni szkieletowych) oraz na układ autonomiczny, czyli wegetatywny, stanowi

ą

cy

drug

ą

składow

ą

cz

꜏

układu nerwowego, która kieruje czynno

ś

ciami narz

ą

dów

wewn

ę

trznych (np. wydzielanie gruczołów, praca mi

ęś

ni gładkich trzew). Układ

autonomiczny (systema nervosum autonomicum) dzieli si

ę

na cz

꜏

współczuln

ą

(pars sympathica) i cz

꜏

przywspółczuln

ą

(pars parasympathica). Obydwie cz

ęś

ci

charakteryzuj

ą

si

ę

przeciwnym działaniem. Narz

ą

dy zmysłów (organa sensuum) i

powłoka wspólna (integumentum communae). Narz

ą

dy zmysłów odbieraj

ą

wra

ż

enia i

bod

ź

ce ze

ś

wiata zewn

ę

trznego dzi

ę

ki czemu powstaje nasz

ś

wiat poj

ęŹ

.Powłoka

wspólna składa si

ę

ze skóry i jej wytworów: włosów, paznokci oraz gruczołów

skóry. S

ą

to głównie gruczoły potowe, łojowe i gruczoł sutkowy, czyli mlekowy.

Zadaniem skóry jest: biologiczna i mechaniczna ochrona tkanek i narz

ą

dów ciała,

odbieranie i przewodzenie bod

ź

ców ze

ś

rodowiska zewn

ę

trznego poprzez receptory,

współdziałanie w gospodarce cieplnej i wodnej ustroju, czynno

śŹ

wydzielnicza,

resorpcyjna oraz współdziałanie w procesach odporno

ś

ciowych.

OKRE

ś

LENIE ORIENTACYJNE W PRZESTRZENI

Celem okre

ś

lenia wzajemnego poło

ż

enia narz

ą

dów posługujemy si

ę

w anatomii

umownymi płaszczyznami i osiami ciała.

Osie ciała

Wyró

ż

niamy trzy rodzaje osi głównych, które przecinaj

ą

si

ę

wzajemnie pod

k

ą

tem prostym: osie pionowe lub długie (axes verticales s. longitudinales) -

przebiegaj

ą

z góry w dół, najdłu

ż

sza ze wszystkich osi długich biegn

ą

ca od

szczytu głowy do podstawy ciała nazywa si

ę

osi

ą

główn

ą

, osie poprzeczne lub

poziome (axes transversales s. horizontales) - przebiegaj

ą

prostopadle do osi

długich z prawej ku lewej stronie ciała, osie strzałkowe (axes sagittales) - s

ą

prostopadłe do obu poprzednich, biegn

ą

poziomo w kierunku od przodu ku tyłowi.

Płaszczyzny ciała

Płaszczyzny strzałkowe (plana sagittalia) okre

ś

lone przez o

ś

strzałkow

ą

i

pionow

ą

biegn

ą

pionowo od przodu do tyłu dziel

ą

c ciało ludzkie na cz

꜏

praw

ą

i

lew

ą

. Jedna z płaszczyzn strzałkowych biegn

ą

ca przez o

ś

główn

ą

zwana jest

płaszczyzn

ą

po

ś

rodkow

ą

lub te

ż

płaszczyzn

ą

symetrii, gdy

ż

dzieli ciało na dwie

symetryczne połowy: praw

ą

i lew

ą

.Płaszczyzny czołowe (plana frontalia) s

ą

okre

ś

lane przez o

ś

poprzeczn

ą

i pionow

ą

biegn

ą

równolegle do czoła, dziel

ą

c

ciało ludzkie na cz

꜏

przedni

ą

i tyln

ą

.Płaszczyzny poprzeczne lub poziome

(plana transversalia s. horizontalia), okre

ś

lone przez o

ś

poprzeczn

ą

i

strzałkow

ą

, biegn

ą

poziomo i pod k

ą

tem prostym do obu poprzednich. Dziel

ą

one

ciało na cz

꜏

górn

ą

i doln

ą

.Wzajemne poło

ż

enie narz

ą

dów jest okre

ś

lane w

zale

ż

no

ś

ci od ich stosunku do wymienionych płaszczyzn. W stosunku do płaszczyzny

po

ś

rodkowej kierunek mo

ż

e by

Ź

przy

ś

rodkowy (medialis) i boczny (latelaris). Z

dwóch narz

ą

dów jeden mo

ż

e le

ż

e

Ź

bardziej przy

ś

rodkowo, a drugi bardziej bocznie

i ka

ż

dy mo

ż

e mie

Ź

np. powierzchni

ę

przy

ś

rodkow

ą

i boczn

ą

. Narz

ą

d, który le

ż

y w

płaszczy

ź

nie po

ś

rodkowej, b

ę

dzie zajmowa

Ź

poło

ż

enie po

ś

rodkowe (medianus).W

stosunku do płaszczyzn czołowych okre

ś

lamy kierunek jako przedni (anterior) i

tylny (posterior). Natomiast na tułowiu okre

ś

lenia te mog

ą

by

Ź

zast

ą

pione nazw

ą

kierunku brzusznego (ventralis) i grzbietowego (dorsalis).W stosunku do
płaszczyzn poziomych kierunek, jest okre

ś

lony jako górny (superior) i dolny

(inferior). Na tułowiu kierunki te okre

ś

la

Ź

mo

ż

na jako czaszkowy (cranialis) i

ogonowy (caudalis).Poło

ż

enie bli

ż

sze zewn

ę

trznej powierzchni ciała nazywamy

powierzchniowym lub zewn

ę

trznym (superficialis s. externus), za

ś

poło

ż

enie

bardziej oddalone od zewn

ę

trznej powierzchni ciała - poło

ż

eniem gł

ę

bokim lub

wewn

ę

trznym (profundus s. internus).Na ko

ń

czynach kierunek, który jest zwrócony

ku górze (do przyczepu ko

ń

czyny), nosi nazw

ę

bli

ż

szego (proximalis), ku ko

ń

cowi

- nosi nazw

ę

dalszego (distalis). Brzegi wyst

ę

puj

ą

ce na przedramieniu i r

ę

ce

oraz podudziu i stopie nazywamy: brzegiem bocznym (margo lateralis) i
przy

ś

rodkowym (margo medialis) lub te

ż

nazw

ę

bierzemy od nazwy ko

ś

ci

przedramienia czy podudzia: promieniowy (radialis) i łokciowy (ulnaris) oraz
piszczelowy (tibialis) i strzałkowy (fibularis). Na r

ę

ce i stopie mamy kierunek

grzbietowy (dorsalis) i przeciwny kierunek dłoniowy (palmaris) na r

ę

ce, a

podeszwowy (plantaris) na stopie.



II. KO

ś

CI I ICH POŁ

Ź

CZENIA

OGŁLNA BUDOWA KO

ś

CI

Tkanki szkieletowe: chrzestna i kostna s

ą

zaliczane do grupy tkanek

ł

ą

cznych. Tkanka chrz

ę

stna powstaje z mezenchymy w pi

ą

tym tygodniu

ż

ycia

zarodka. W organizmie dojrzałym tkanka chrz

ę

stna wyst

ę

puje pod trzema

postaciami: jako chrz

ą

stka szklista, spr

ęż

ysta i włóknista.Chrz

ą

stka szklista

wyst

ę

puje na powierzchniach stawowych ko

ś

ci, wchodzi w skład

ż

eber chrz

ę

stnych,

jest obecna w

ś

cianach dróg oddechowych. Tkanka ta wykazuje stosunkowo du

żą

gi

ę

tko

śŹ

i spr

ęż

ysto

śŹ

. Z wyj

ą

tkiem chrz

ą

stek stawowych chrz

ą

stka szklista jest

pokryta ochrz

ę

stn

ą

, zbudowan

ą

z tkanki ł

ą

cznej zbitej. Poniewa

ż

chrz

ą

stka

szklista nie posiada własnych naczy

ń

ani nerwów, jej wzrost i regeneracj

ę

umo

ż

liwia pokrywaj

ą

ca j

ą

ochrz

ę

stna.Chrz

ą

stka spr

ęż

ysta wyst

ę

puje w mał

ż

owinie

usznej, tr

ą

bce słuchowej i w niektórych chrz

ą

stkach krtani.Chrz

ą

stka włóknista

wchodzi w skład budowy kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych, chrz

ą

stki spojenia łonowego i

chrz

ą

stek

ś

ródstawowych.

Rozwój ko

ś

ci

Proces tworzenia si

ę

szkieletu kostnego u człowieka trwa długo, do około

12-30 roku

ż

ycia. Ko

ś

ci rozwijaj

ą

si

ę

na podło

ż

u tkanki ł

ą

cznej (mezenchymy) -

kostnienie bezpo

ś

rednie, b

ą

d

ź

na podło

ż

u chrz

ę

stnym - kostnienie

po

ś

rednie.Rozwój ko

ś

ci na podło

ż

u ł

ą

cznotkankowym rozpoczyna si

ę

od pojawienia

si

ę

punktów kostnienia. W ten sposób powstaj

ą

przede wszystkim ko

ś

ci czaszki.W

pierwszym okresie rozwoju zarodka wyst

ę

puje szkielet błoniasty, jednak ju

ż

w

pierwszych tygodniach

ż

ycia (4-6 tygodni) powstaj

ą

w nim ogniska chrz

ę

stne. W

kolejnych tygodniach nast

ę

puje stopniowe ich zast

ę

powanie przez ogniska

kostnienia. Proces kostnienia na podło

ż

u chrz

ę

stnym mo

ż

e przebiega

Ź

wewn

ą

trz

chrz

ą

stki - kostnienie

ś

ródchrz

ę

stne, b

ą

d

ź

na obwodzie chrz

ą

stki - kostnienie

chrz

ę

stne.W ko

ś

ciach krótkich spotykamy kostnienie

ś

ródchrz

ę

stne. Natomiast w

ko

ś

ciach długich wyst

ę

puj

ą

dwa rodzaje kostnienia - chrz

ę

stne i

ś

ródchrz

ę

stne.

Kostnienie ochrz

ę

stne rozpoczyna si

ę

wcze

ś

niej - ko

śŹ

ro

ś

nie na grubo

śŹ

. Wkrótce

po utworzeniu mankietu kostnego wokół trzonu rozpoczyna si

ę

kostnienie

ś

ródchrz

ę

stne w

ś

rodkowej cz

ęś

ci trzonu i post

ę

puje ku nasadom. Równocze

ś

nie ze

zjawiskami ko

ś

ciotwórczymi pojawiaj

ą

si

ę

procesy ko

ś

ciogubne, polegaj

ą

ce na

zanikaniu ko

ś

ci od wewn

ą

trz. W wyniku tego procesu powstaje jama szpikowa.W

ko

ś

ciach długich mi

ę

dzy nasadami a trzonem wyst

ę

puj

ą

chrz

ą

stki nasadowe, które

s

ą

miejscem wzrostu ko

ś

ci na długo

śŹ

.Ostatecznie u dorosłego człowieka wyst

ę

puje

odporny i twardy szkielet kostny, na który składa si

ę

przeszło 200

ko

ś

ci.Szkielet kostny tworzy rusztowanie ciała, dzi

ę

ki czemu cz

ęś

ci mi

ę

kkie maj

ą

ochron

ę

i oparcie. Szkielet decyduje tak

ż

e o kształcie i wielko

ś

ci osobnika. I

wreszcie ko

ś

ci stanowi

ą

d

ź

wignie, do których przymocowuj

ą

si

ę

mi

ęś

nie; s

ą

wi

ę

c

istotnymi składnikami narz

ą

du ruchu. Poza tym w szpiku kostnym powstaj

ą

erytrocyty, granulocyty i płytki krwi.

Budowa wewn

ę

trzna ko

ś

ci

Tkanka kostna jest podstawowym składnikiem szkieletu osobnika.

Charakteryzuje si

ę

du

żą

twardo

ś

ci

ą

, zawiera 70% składników mineralnych, głównie

sole wapnia i fosforu. Odznacza si

ę

du

żą

wytrzymało

ś

ci

ą

mechaniczn

ą

na

zgniatanie i rozci

ą

ganie.Dojrzał

ą

tkanka kostna składa si

ę

z blaszek kostnych,

które ł

ą

cz

ą

c si

ę

ze sob

ą

tworz

ą

dwojakiego rodzaju struktury: istot

ę

kostn

ą

g

ą

bczast

ą

(substantia spongiosa) i istot

ę

kostn

ą

zbit

ą

(substantia compacta).

Blaszki kostne tkanki g

ą

bczastej ł

ą

cz

ą

si

ę

tworz

ą

c grubsze beleczki kostne,

które układaj

ą

si

ę

w sieci o strukturze uwarunkowanej działaniem sił

mechanicznych. Kierunki przebiegu beleczek kostnych w istocie g

ą

bczastej s

ą

ró

ż

ne w poszczególnych ko

ś

ciach i

ś

ci

ś

le uzale

ż

nione od kierunku sił

działaj

ą

cych na okre

ś

lon

ą

ko

śŹ

. W jamkach istoty g

ą

bczastej znajduje si

ę

szpik

kostny czerwony.Tkanka kostna zbita, w odró

ż

nieniu od g

ą

bczastej, posiada zwarty

układ blaszek kostnych. W miejscach jamek szpikowych le

żą

kanały Haversa, przez

które przechodz

ą

naczynia krwiono

ś

ne od

ż

ywiaj

ą

ce ko

ś

ci. Ka

ż

dy kanał jest

otoczony uło

ż

onymi współ

ś

rodkowo,

ś

ci

ś

le ze sob

ą

zespolonymi blaszkami kostnymi

i tworzy tzw. osteon.Najcz

ęś

ciej istota zbita wyst

ę

puje na powierzchni ko

ś

ci,

istota g

ą

bczasta - wewn

ą

trz ko

ś

ci. Trzon ko

ś

ci długich buduje prawie wył

ą

cznie

tkanka kostna zbita. Wewn

ą

trz trzonu wyst

ę

puje jama szpikowa, wypełniona

szpikiem kostnym

ż

ółtym.Budowa ko

ś

ci jest silnie zwi

ą

zana z siłami ci

ś

nienia i

rozci

ą

gania, działaj

ą

cymi na ko

śŹ

. Przy działaniu sił zewn

ę

trznych na dowoln

ą

belk

ę

, w jej warstwach powierzchniowych od strony przyło

ż

enia siły, powstaje

napi

ę

cie o charakterze rozci

ą

gania. Na stronie przeciwległej, równie

ż

w warstwie

powierzchniowej, wyst

ę

puje napi

ę

cie o charakterze

ś

ciskania. W zwi

ą

zku z tym

wewn

ą

trz belki powstaje strefa mechanicznie oboj

ę

tna. W trzonie ko

ś

ci długiej w

obszarze strefy mechanicznie oboj

ę

tnej działaj

ą

komórki ko

ś

ciogubne

(osteoblasty), i w miar

ę

rozwoju ko

ś

ci wytwarzaj

ą

jam

ę

szpikow

ą

. Tak wi

ę

c ko

ś

ci

zbudowane s

ą

na zasadzie "minimum - maksimum" tzn. zyskuj

ą

znacznie na lekko

ś

ci

przez zaoszcz

ę

dzenie materiału, nic nie trac

ą

c na wytrzymało

ś

ci.Pomimo odmiennej

postaci istoty zbitej i g

ą

bczastej zasadniczo ani budow

ą

ani czynno

ś

ci

ą

nie

ró

ż

ni

ą

si

ę

od siebie; istota zbita jest zag

ę

szczon

ą

istot

ą

g

ą

bczast

ą

.

Okostna

Ka

ż

d

ą

ko

śŹ

pokrywa błona zwana okostn

ą

(periosteum). Okostna ochrania

ko

śŹ

, od

ż

ywia i odpowiada za jej wzrastanie na grubo

śŹ

i za jej regeneracj

ę

. W

budowie okostnej wyst

ę

puj

ą

dwie warstwy: zewn

ę

trzna włóknista i wewn

ę

trzna

rozrodcza. Włókna Sharpeya z warstwy zewn

ę

trznej wnikaj

ą

w ko

śŹ

ś

ci

ś

le si

ę

z ni

ą

ł

ą

cz

ą

c. Warstwa ta jest ró

ż

nej grubo

ś

ci. Zdolno

ś

ci regeneracyjne ko

ś

ci zale

żą

w

du

ż

ej mierze od bogato unerwionej i unaczynionej warstwy wewn

ę

trznej okostnej. W

tej warstwie znajduj

ą

si

ę

komórki ko

ś

ciotwórcze (osteoblasty), które w przypadku

złamania ko

ś

ci wytwarzaj

ą

now

ą

istot

ę

kostn

ą

. Najłatwiej regeneruj

ą

si

ę

trzony

ko

ś

ci długich, ko

ś

ci płaskie i cz

ęś

ci g

ą

bczaste regeneruj

ą

si

ę

trudniej.

Kształt ko

ś

ci

Ze wzgl

ę

du na kształt ko

ś

ci dziel

ą

si

ę

na: długie, płaskie, krótkie i

pneumatyczne. Ko

ś

ci długie (ossa longa) s

ą

to te ko

ś

ci, w których jeden z trzech

wymiarów przewy

ż

sza dwa pozostałe. Ko

ś

ci długie wyst

ę

puj

ą

w budowie szkieletu

ko

ń

czyn. W ka

ż

dej ko

ś

ci długiej wyró

ż

nia si

ę

dwa zgrubiałe ko

ń

ce, zwane nasadami

(epiphyses) oraz ł

ą

cz

ą

cy te nasady trzon ko

ś

ci (corpus), który zawiera jam

ę

szpikow

ą

wypełnion

ą

szpikiem kostnym. Nasada ko

ś

ci długiej znajduj

ą

ca si

ę

bli

ż

ej

tułowia nosi nazw

ę

nasady bli

ż

szej (epiphysis proximalis), za

ś

koniec przeciwny

to nasada dalsza (epiphysis distalis). Ko

ś

ci płaskie (ossa plana), np. łopatka

czy ko

ś

ci sklepienia czaszki, s

ą

wydłu

ż

one w dwóch kierunkach, wybitnie

spłaszczone za

ś

w kierunku trzecim. Ko

ś

ci krótkie lub ró

ż

nokształtne (ossa

brevia s. multiformia), np. ko

ś

ci nadgarstka czy st

ę

pu, s

ą

mniej wi

ę

cej

równomiernie rozwini

ę

te we wszystkich trzech kierunkach. Ko

ś

ci pneumatyczne

(ossa pneumatica), np. ko

śŹ

sitowa, klinowa, szcz

ę

ka, zawieraj

ą

przestrzenie

wysłane błon

ą

ś

luzow

ą

i wypełnione powietrzem.Kształt ko

ś

ci w znacznym stopniu

jest spowodowany funkcj

ą

, jak

ą

pełni

ą

. Równie

ż

narz

ą

dy s

ą

siednie, np. mi

ęś

nie

wywieraj

ą

wpływ na kształt ko

ś

ci. Ci

ą

gły ucisk mi

ęś

ni powoduje zagł

ę

bienia w

ko

ś

ciach, a siła ci

ą

gn

ą

ca wywołuje powstawanie wyniosło

ś

ci maj

ą

cych ró

ż

ne

kształty, jak wyrostki, kolce, grzebienie, guzki, guzy i guzowato

ś

ci.Istnieje

pewne ró

ż

nicowanie w obr

ę

bie ko

ś

ci w zale

ż

no

ś

ci od płci. Ko

ś

ci m

ę

skie s

ą

na ogół

wi

ę

ksze, masywniejsze, silniej wymodelowane i ci

ęż

sze od

ż

e

ń

skich. Po kształcie

i wielko

ś

ci danej ko

ś

ci mo

ż

na wnioskowa

Ź

tak

ż

e o wysoko

ś

ci ciała, wieku, płci i

budowie osobnika. Osobnicy zaliczani do leptosomatycznego typu budowy posiadaj

ą

ko

ś

ci bardziej smukłe, delikatniejsze; osobnicy zaliczani do typu pyknicznego

charakteryzuj

ą

si

ę

ko

śŹ

mi grubymi i masywniejszymi.Ci

ęż

ar niemacerowanego ko

śŹ

ca

wraz ze szpikiem kostnym wynosi

ś

rednio u m

ęż

czyzny 12 kg, u kobiety 10 kg.

Wytrzymało

śŹ

ko

ś

ci na rozci

ą

ganie jest mniejsza od wytrzymało

ś

ci na

ś

ciskanie.

Pierwsza równa si

ę

wytrzymało

ś

ci mosi

ą

dzu, druga zbli

ż

a si

ę

do wytrzymało

ś

ci

ż

elaza kutego.

RODZAJE POŁ

Ź

CZEN KO

ś

CI

Poł

ą

czenia ko

ś

ci (juncturae ossium) dzielimy na dwa rodzaje poł

ą

czenie

ci

ą

głe -

ś

cisłe,

poł

ą

czenia przerywane - maziowe, czyli stawy. Poł

ą

czenia ci

ą

głe odznaczaj

ą

si

ę

brakiem ruchomo

ś

ci lub pozwalaj

ą

na nieznaczne ruchy, natomiast stawy s

ą

ruchomymi poł

ą

czeniami ko

ś

ci.

Poł

ą

czenia ci

ą

głe

Poł

ą

czenia ci

ą

gle (synarthroses) w zale

ż

no

ś

ci od rodzaju tkanki ł

ą

cznej

zespalaj

ą

cej ko

ś

ci dziel

ą

si

ę

na: wi

ę

zozrosty, chrz

ą

stkozrosty i

ko

ś

ciozrosty.Wi

ę

zozrosty (syndesmoses), zwane tak

ż

e poł

ą

czeniami włóknistymi

(juncturae fibrosae), mog

ą

wyst

ę

powa

Ź

pod czterema postaciami, jako: a)

wi

ę

zozrosty włókniste (wi

ę

zadła i błony), b) wi

ę

zozrosty spr

ęż

yste, c) szwy, d)

wklinowania. Wi

ę

zadła (ligamenta) najcz

ęś

ciej spotykamy jako dodatkowe

wzmocnienia torebki stawowej; s

ą

one wa

ż

nym, lecz niekoniecznym składnikiem

stawu. Ich obecno

śŹ

przyczynia si

ę

do silniejszego przylegania powierzchni

stawowych, ponadto s

ą

czynnikiem ograniczaj

ą

cym i hamuj

ą

cym nadmierne ruchy w

stawach. Oprócz wi

ę

zadeł zbudowanych z tkanki ł

ą

cznej włóknistej spotykamy

wi

ę

zadła zbudowane z tkanki ł

ą

cznej spr

ęż

ystej (np. wi

ę

zadła

ż

ółte oraz niektóre

wi

ę

zadła krtani), które odznaczaj

ą

si

ę

znaczn

ą

elastyczno

ś

ci

ą

. Szwy (suturae) s

ą

to poł

ą

czenia ci

ą

głe włókniste spotykane w obr

ę

bie ko

ś

ci czaszki, w zale

ż

no

ś

ci

od kształtu ł

ą

cz

ą

cych si

ę

brzegów ko

ś

ci wyró

ż

niamy: a) szew płaski (sutura

plana) - np. poł

ą

czenie pomi

ę

dzy ko

śŹ

mi nosowymi, b) szew łuskowy (sutura

squamosa) - np. poł

ą

czenie łuski ko

ś

ci skroniowej z ko

ś

ci

ą

ciemieniow

ą

, c) szew

piłowaty (sutura serrata) - np. mi

ę

dzy ko

śŹ

mi sklepienia czaszki. Wklinowanie

(gomphosis) jest to umocowanie korzeni z

ę

bów do

ś

cian z

ę

bodołów. Chrz

ą

stkozrosty

(synchondroses) ł

ą

cz

ą

zazwyczaj dwie ko

ś

ci za pomoc

ą

tkanki chrz

ę

stnej szklistej

lub włóknistej. Do chrz

ą

stkozrostów szklistych zaliczane s

ą

chrz

ą

stki

ż

ebrowe

oraz w młodym wieku poł

ą

czenia trzonów z nasadami. U dorosłego osobnika

najliczniej wyst

ę

puj

ą

chrz

ą

stkozrosty włókniste (np. poł

ą

czenia mi

ę

dzy trzonami

kr

ę

gów w postaci kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych). Chrz

ą

stkozrost posiadaj

ą

cy wewn

ą

trz

jam

ę

wypełnion

ą

mazi

ą

nosi nazw

ę

spojenia (symphysis), np. spojenie łonowe,

spojenie mostka. Ko

ś

ciozrosty (synostoses) s

ą

to bardzo mocne poł

ą

czenia

pozbawione zupełnie mo

ż

liwo

ś

ci ruchu; powstaj

ą

w starszym wieku na skutek

kostnienia wi

ę

zozrostów i chrz

ą

stkozrostów (np. kostnienie chrz

ą

stek nasadowych

oraz szwów czaszki).

Poł

ą

czenia maziowe, czyli stawy

Poł

ą

czenia maziowe, czyli stawy (juncturae synoviales s. articulationes)

stanowi

ą

poł

ą

czenia odznaczaj

ą

ce si

ę

znaczn

ą

mo

ż

liwo

ś

ci

ą

ruchu. W ka

ż

dym stawie

odró

ż

niamy trzy zasadnicze składniki: powierzchnie stawowe (facies articulares)

pokryte chrz

ą

stk

ą

stawow

ą

(cartilago articularis), torebk

ę

stawow

ą

(capsula

articularis),
jam

ę

stawow

ą

(cavum articulare).

Na ogół powierzchnie stawowe s

ą

pokryte chrz

ą

stk

ą

szklist

ą

jednak w

nielicznych stawach, w których wyst

ę

puje kr

ąż

ek stawowy (discus articularis),

miejsce chrz

ą

stki szklistej zajmuje chrz

ą

stka włóknista (np. staw mostkowo-

obojczykowy, staw skroniowo-

ż

uchwowy). Kształt powierzchni stawowych pokrytych

chrz

ą

stk

ą

stawow

ą

uzale

ż

niony jest od funkcji stawu. Mog

ą

one przybiera

Ź

kształt

wycinka kuli, dołu, panewki, mog

ą

by

Ź

eliptyczne, siodełkowate lub płaskie.

Zazwyczaj przylegaj

ą

ce do siebie powierzchnie stawowe s

ą

dobrze dopasowane, tzn.

jedna jest negatywem drugiej. Znaczne rozszerzenia nasad kostnych, bior

ą

cych

udział w budowie stawu, szczególnie w obr

ę

bie ko

ń

czyn, ma zasadnicze znaczenie w

mechanice stawu. Tworz

ą

one warunki zwi

ę

kszaj

ą

ce k

ą

t

ś

ci

ę

gnowo-kostny; im

wi

ę

ksza jest warto

śŹ

k

ą

ta, tym wi

ę

kszy jest moment siły mi

ęś

niowej. Ponadto

wi

ę

ksze powierzchnie stawowe wi

ążą

si

ę

z mniejsz

ą

wielko

ś

ci

ą

siły nacisku,

przypadaj

ą

c

ą

na jednostk

ę

powierzchni. Chrz

ą

stka stawowa pokrywaj

ą

ca

powierzchnie stawowe ko

ś

ci jest bardzo gładka i spr

ęż

ysta, jej grubo

śŹ

ró

ż

ni si

ę

nawet w obr

ę

bie jednego stawu.Najgrubsza warstwa chrz

ą

stki stawowej wyst

ę

puje w

tych okolicach powierzchni stawowych, które s

ą

nara

ż

one na najwi

ę

ksze tarcie, a

tak

ż

e w miejscach najbardziej obci

ąż

onych. Na ogół wszystkie chrz

ą

stki stawowe

s

ą

pozbawione naczy

ń

krwiono

ś

nych i nerwów. Poniewa

ż

chrz

ą

stka stawowa nie

posiada ochrz

ę

stnej, regeneracja jej nie jest w zasadzie mo

ż

liwa. W miejscu

ubytku chrz

ą

stki stawowej wytwarza si

ę

zast

ę

pcza tkanka włóknisto-

chrz

ę

stna.Torebka stawowa (capsula articularis) otacza cały staw, izoluj

ą

c go od

otoczenia oraz przyczynia si

ę

do przylegania powierzchni stawowych. Torebka

stawowa jest zbudowana z dwóch warstw. Zewn

ę

trzna warstwa, zazwyczaj gruba i

mocna, nosi nazw

ę

błony włóknistej (membrana fibrosa), za

ś

warstwa wewn

ę

trzna,

delikatna, stosunkowo cienka, to błona maziowa (membrana synovialis).Błona
włóknista jest zbudowana głównie z włókien kolagenowych, które przebiegaj

ą

równolegle lub krzy

ż

uj

ą

si

ę

mi

ę

dzy sob

ą

przechodz

ą

c w miejscach przyczepu

torebki w okostn

ą

. Grubo

śŹ

błony włóknistej jest zró

ż

nicowana zarówno w ró

ż

nych

stawach, jak i w obr

ę

bie tego samego stawu. W niektórych miejscach błona

włóknista znacznie grubieje, tworz

ą

c mocne pasma, zwane wi

ę

zadłami.

Zró

ż

nicowanie w grubo

ś

ci i napi

ę

ciu błony włóknistej jest powi

ą

zane z funkcj

ą

okre

ś

lonego stawu. W jednych stawach torebka jest lu

ź

na, co zezwala na du

żą

ruchomo

śŹ

w danym stawie, w innych stawach jest silna i napi

ę

ta, co jest

czynnikiem hamuj

ą

cym ruchy.Błona maziowa jest cienk

ą

, mi

ę

kk

ą

, przesuwaln

ą

błon

ą

ł

ą

cznotkankow

ą

, która zawiera włókna spr

ęż

yste, komórki tłuszczowe i jest bogato

unaczyniona i unerwiona. Powierzchnia wewn

ę

trzna błony maziowej jest pozbawiona

nabłonka, a w zamian jest pokryta warstw

ą

komórek ł

ą

cznotkankowych. Wypuklenia

błony maziowej do wewn

ą

trz jamy stawowej tworz

ą

fałdy maziowe i kosmki maziowe.

Uwypuklenia błony maziowej poza staw stanowi

ą

kaletki maziowe, ułatwiaj

ą

ce

ś

lizganie si

ę

ś

ci

ę

gien i mi

ęś

ni.Błona maziowa wytwarza ma

ź

(synovia), która

gromadzi si

ę

w jamie stawowej. Ma

ź

stawowa jest to płyn o barwie blado-

ż

ółtej,

zawieraj

ą

cy mucyn

ę

i kuleczki tłuszczu. Ma

ź

wypełnia całkowicie przestrze

ń

mi

ę

dzy powierzchniami stawowymi, powoduj

ą

c ich przylepno

śŹ

wzgl

ę

dem siebie oraz

zmniejszaj

ą

c tarcie powierzchni podczas wykonywania ruchów w stawie. W stanach

zapalnych błona maziowa wydziela znaczne ilo

ś

ci płynu surowiczego, natomiast

tylko w nieznacznym stopniu posiada zdolno

śŹ

wchłaniania go, zatem resorpcja

przebiega znacznie szybciej, gdy błona maziowa jest przerwana.Jama stawowa
(cavum articulare) jest poj

ę

ciem teoretycznym, gdy

ż

w prawidłowym stanie jest

ona szczelinowat

ą

przestrzeni

ą

całkowicie wypełnion

ą

mazi

ą

stawow

ą

. Dopiero w

stanach patologicznych ma wygl

ą

d jamy. W normalnych warunkach powierzchnie

stawowe przylegaj

ą

ś

ci

ś

le do siebie ze wzgl

ę

du na: a) ci

ś

nienie atmosferyczne

wywierane na nasze ciało, b) przylepno

śŹ

powierzchni stawowych i c) napi

ę

cie

mi

ęś

ni przebiegaj

ą

cych na wysoko

ś

ci danego stawu. Wielko

śŹ

jamy stawowej w

poszczególnych stawach jest bardzo zró

ż

nicowana.Poza opisanymi wy

ż

ej trzema

stałymi elementami budowy stawu mo

ż

na w poszczególnych stawach spotka

Ź

niestałe

składniki, takie jak: wi

ę

zadła, kr

ąż

ki

ś

ródstawowe, ł

ą

kotki i obr

ą

bki

stawowe.Wi

ę

zadła stawowe (ligamenta articularia) s

ą

zbudowane analogicznie do

ś

ci

ę

gien mi

ęś

niowych, tzn. z tkanki ł

ą

cznej włóknistej zbitej. Wi

ę

zadła mog

ą

przebiega

Ź

wewn

ą

trz lub na zewn

ą

trz stawu. Zadanie ich polega na wzmocnieniu

torebki stawowej, utrzymaniu ko

ś

ci w prawidłowym poło

ż

eniu, hamowaniu zbyt

obszernych ruchów i ochronie stawu przed zwichni

ę

ciem.Obr

ą

bki stawowe (labra

glenoidalia) s

ą

zbudowane najcz

ęś

ciej z chrz

ą

stki włóknistej. Obr

ą

bki stawowe

pogł

ę

biaj

ą

i powi

ę

kszaj

ą

powierzchnie stawowe.Kr

ąż

ki stawowe (disci articulares)

podobnie do obr

ą

bków stawowych s

ą

zbudowane z chrz

ą

stki włóknistej, maj

ą

kształt

okr

ą

gły i dziel

ą

jam

ę

stawow

ą

na dwie cz

ęś

ci. Kr

ąż

ki wyrównuj

ą

i dopasowuj

ą

do

siebie powierzchnie stawowe.Ł

ą

kotki stawowe (menisci articulares) tak

ż

e le

żą

w

jamie stawowej, lecz tylko cz

ęś

ciowo dziel

ą

j

ą

na dwa pi

ę

tra. Kształt ł

ą

kotki

jest podobny do półksi

ęż

yca, a na przekroju poprzecznym do klina. Zadaniem

ł

ą

kotek jest pogł

ę

bienie powierzchni stawowych, ponadto słu

żą

one jako

przesuwalne powierzchnie stawowe oraz w pewnym stopniu przyczyniaj

ą

si

ę

do

amortyzacji wstrz

ą

sów.

Podział stawów

Istniej

ą

trzy kryteria podziału stawów:

ze wzgl

ę

du na liczb

ę

ko

ś

ci wchodz

ą

cych w skład stawu,

ze wzgl

ę

du na ukształtowanie powierzchni stawowych

z uwagi na liczb

ę

osi, dookoła których wykonuje si

ę

ruchy. Ze wzgl

ę

du na liczb

ę

powierzchni stawowych tworz

ą

cych staw wyró

ż

nia si

ę

stawy proste i zło

ż

one. Staw

prosty (articulatio simplex) jest stawem utworzonym przez dwie ko

ś

ci (np. staw

ramienny), natomiast w skład stawu zło

ż

onego (articulatio composita) wchodzi

wi

ę

cej ani

ż

eli dwie ko

ś

ci (np. staw łokciowy). Z uwagi na zró

ż

nicowanie kształtu

powierzchni stawowych wyró

ż

nia si

ę

nast

ę

puj

ą

ce rodzaje stawów: staw kulisty

(articulatio spheroidea) posiada jedn

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

wypukł

ą

w kształcie

głowy, stanowi

ą

c

ą

wycinek kuli, której odpowiada druga wkl

ę

sła powierzchnia,

zwana panewk

ą

lub wydr

ąż

eniem (np. staw ramienny). Staw kulisty jest stawem

wieloosiowym i mo

ż

na w nim wykonywa

Ź

ruchy we wszystkich kierunkach; staw

kulisto-panewkowy (articulatio cotylica) jest odmian

ą

stawu kulistego, ró

ż

nica

polega na tym,

ż

e głowa wchodzi gł

ę

biej w panewk

ę

stawow

ą

poza równik. Panewka

jest wi

ę

ksza, gł

ę

bsza i obejmuje ponad 50% powierzchni głowy. Staw kulisto-

panewkowy jest tak

ż

e stawem wieloosiowym, ró

ż

ni si

ę

jednak od stawu kulistego

tym,

ż

e ma ograniczony zakres ruchów (np. staw biodrowy); staw kłykciowy, czyli

eliptyczny (articulario condylaris) posiada jedn

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

wypukł

ą

w

osiach długiej i krótkiej, natomiast druga jest w obu osiach wkl

ę

sła. Staw

kłykciowy jest stawem dwuosiowym. Przykładem stawu kłykciowego jest staw
promieniowonadgarstkowy; staw siodełkowy (articulatio sellaris) ma obie
powierzchnie stawowe wkl

ę

sło-wypukłe, przypominaj

ą

ce kształt siodła. Ruchy w

stawie siodełkowym odbywaj

ą

si

ę

wokół dwóch osi, (ruch przywodzenia i odwodzenia

oraz przeciwstawiania i odprowadzania. Z poł

ą

czenia tych ruchów otrzymujemy ruch

obwodzenia). Tego typu stawem jest staw nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

czny kciuka; staw

zawiasowy (articulatio ginglymus). W stawie zawiasowym głowa stawowa ma posta

Ź

bloczka, natomiast panewka jest negatywem głowy. Staw zawiasowy jest stawem
jednoosiowym, ruchy odbywaj

ą

si

ę

wokół osi poprzecznej i polegaj

ą

na zginaniu i

prostowaniu. Jako przykład stawu zawiasowego mog

ą

słu

ż

y

Ź

stawy mi

ę

dzypaliczkowe;

staw obrotowy (articulatio trochoidea). W stawie obrotowym wypukła powierzchnia
stawowa jest poło

ż

ona na obwodzie walca, za

ś

wkl

ę

sła powierzchnia pokrywa

wci

ę

cie ko

ś

ci s

ą

siedniej i przylega tylko do niedu

ż

ego odcinka obwodowej

powierzchni stawowej. Staw obrotowy jest stawem jednoosiowym, o

ś

ruchu biegnie

równolegle do długiej osi ko

ś

ci. Przykładem stawu obrotowego jest staw

promieniowo-łokciowy bli

ż

szy; staw

ś

rubowy (articulatio cochlearis) zaliczamy do

stawów jednoosiowych, jednak ruch w tym stawie odbywa si

ę

w dwu płaszczyznach

prostopadłych do siebie. Ruch ten składa si

ę

ze skr

ę

tu dookoła osi podłu

ż

nej i

przesuwania si

ę

wzdłu

ż

tej osi. Jako przykład stawu

ś

rubowego mo

ż

e słu

ż

y

Ź

staw

szczytowo-obrotowy po

ś

rodkowy; staw płaski (articulatio plana) posiada dwie

powierzchnie stawowe płaskie, np. staw krzy

ż

owo-biodrowy, stawy ko

ś

ci

nadgarstka. Ruchomo

śŹ

w stawie płaskim jest nieznaczna, co jest w du

ż

ym stopniu

spowodowane silnym napi

ę

ciem torebki stawowej oraz wi

ę

zadeł;Ze wzgl

ę

du na liczb

ę

osi ruchu stawy dzielimy na: jednoosiowe, dwuosiowe i trzyosiowe, czyli
wieloosiowe.W stawie jednoosiowym ruchy odbywaj

ą

si

ę

wokół jednej osi, tj. osi

poprzecznej lub podłu

ż

nej. Przykładem stawu jednoosiowego o osi poprzecznej mo

ż

e

by

Ź

staw mi

ę

dzypaliczkowy. Ruchy w nim polegaj

ą

na zginaniu (flexio) i

prostowaniu (extensio) palców. Stawem jednoosiowym o podłu

ż

nej osi ruchu jest

staw typu obrotowego, np. staw promieniowo-łokciowy bli

ż

szy i dalszy. Ruchy

odbywaj

ą

ce si

ę

w tego rodzaju stawach nazywamy obrotowymi (rotatio), wykonywane

s

ą

w płaszczy

ź

nie poprzecznej, a w zale

ż

no

ś

ci od kierunku nazywamy je

nawracaniem (pronatio) i odwracaniem (supinatio).W stawie dwuosiowym ruchy
odbywaj

ą

si

ę

wokół dwóch osi: poprzecznej i strzałkowej. Jako przykład stawu

dwuosiowego mo

ż

e słu

ż

y

Ź

staw promieniowo-nadgarstkowy. Ruch w tym stawie wokół

osi poprzecznej polega na zginaniu dłoniowym r

ę

ki (flexio palmaris manus) i

zginaniu grzbietowym r

ę

ki (flexio dorsalis manus). Ruch wokół osi strzałkowej

polega na odwodzeniu promieniowym r

ę

ki (abductio radialis manus) oraz odwodzeniu

łokciowym r

ę

ki (abductio ulnaris manus).W stawie wieloosiowym ruchy odbywaj

ą

si

ę

wokół trzech osi, a z kombinacji ruchów wokół trzech osi mo

ż

na wykonywa

Ź

ruchy

we wszystkich kierunkach. Jako przykład stawu wieloosiowego mo

ż

e słu

ż

y

Ź

staw

ramienny. W stawie tym ruchy wykonuje si

ę

wokół osi poprzecznej, strzałkowej i

pionowej. Ruch wokół osi poprzecznej polega na przodozgi

ę

ciu i tyłozgi

ę

ciu

(anteversio et retroversio) - ruchy wahadłowe. Ruch wokół osi strzałkowej polega
na odwodzeniu i przywodzeniu ko

ń

czyny (abductio et adductio). Ruch wokół osi

pionowej polega na obracaniu ko

ń

czyny (rotatio). Z kombinacji wszystkich ruchów

mo

ż

na wykonywa

Ź

obwodzenie (circumductio).Poszczególne stawy ł

ą

cz

ą

ce ko

ś

ci

tworz

ą

tzw. ła

ń

cuchy stawowe, które wraz z odpowiadaj

ą

cymi im mi

ęś

niami nazywamy

ła

ń

cuchami kinematycznymi. Ruchomo

śŹ

poszczególnych ogniw takiego ła

ń

cucha

sumuje si

ę

, dzi

ę

ki czemu koniec dalszy osi

ą

ga znacznie wi

ę

ksz

ą

ruchomo

śŹ

ni

ż

koniec bli

ż

szy. W układzie ruchu człowieka wyró

ż

nia si

ę

ła

ń

cuch szyjno-

tułowiowy, parzysty ła

ń

cuch ko

ń

czyny górnej i parzysty ła

ń

cuch ko

ń

czyny dolnej.

PODZIAŁ KO

ś

•CA

Ko

ś

ciec ludzki dzieli si

ę

na:

ko

ś

ciec osiowy,

ko

ś

ci czaszki,

ko

ś

ciec ko

ń

czyny górnej,

ko

ś

ciec ko

ń

czyny dolnej.

KO

ś

CIEC OSIOWY

Do ko

śŹ

ca osiowego (skelelon axiale) zalicza si

ę

: kr

ę

gosłup,

ż

ebra i

mostek. Powy

ż

sze elementy kostne stanowi

ą

rusztowanie tułowia.

Kr

ę

gosłup

Kr

ę

gosłup (columna vertebralis) składa si

ę

z 33-34 nieparzystych kr

ę

gów,

uło

ż

onych jeden na drugim. W zale

ż

no

ś

ci od rozmieszczenia kr

ę

gi dzielimy na: 7

kr

ę

gów szyjnych, 12 kr

ę

gów piersiowych, 5 kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych, 5 kr

ę

gów

krzy

ż

owych i 4-5 kr

ę

gów guzicznych. Kr

ę

gi szyjne, piersiowe i l

ę

d

ź

wiowe tworz

ą

ruchom

ą

, przedkrzy

ż

ow

ą

cz

꜏

kr

ę

gosłupa i nazywamy je kr

ę

gami prawdziwymi

(vertebrae verae). Kr

ę

gi krzy

ż

owe zrastaj

ą

si

ę

z sob

ą

w okresie dojrzewania

płciowego w jednolit

ą

cało

śŹ

, zwan

ą

ko

ś

ci

ą

krzy

ż

ow

ą

. Kr

ę

gi guziczne, zwane tak

ż

e

ogonowymi, u człowieka znajduj

ą

si

ę

w stanie szcz

ą

tkowym i praktycznie nie

posiadaj

ą

wi

ę

kszego znaczenia w mechanice kr

ę

gosłupa. Cz

꜏

krzy

ż

owo-guziczn

ą

kr

ę

gosłupa tworz

ą

kr

ę

gi rzekome (vertebrae spuriae).

Ogólna budowa kr

ę

gu

W ka

ż

dym kr

ę

gu wyró

ż

nia si

ę

cz

꜏

przedni

ą

, masywniejsz

ą

, przystosowan

ą

do

d

ź

wigania masy ciała, zwan

ą

trzonem kr

ę

gu (corprus vertebrae) oraz cz

꜏

tyln

ą

,

zwan

ą

łukiem kr

ę

gu (arcus vertebrae). Trzon wraz z łukiem ograniczaj

ą

otwór

kr

ę

gowy (foramen vertebrale). Z poł

ą

czenia wszystkich otworów kr

ę

gowych powstaje

kanał kr

ę

gowy (canalis vertebralis), w którym mie

ś

ci si

ę

rdze

ń

kr

ę

gowy wraz z

oponami.Trzon kr

ę

gu ma kształt niskiego walca; wyró

ż

nia si

ę

na nim płask

ą

, nieco

chropowat

ą

powierzchni

ę

górn

ą

i doln

ą

które słu

żą

do poł

ą

czenia z kr

ąż

kiem

mi

ę

dzykr

ę

gowym. Łuk kr

ę

gu rozpoczyna si

ę

z tylnej strony trzonu dwiema nasadami,

które przedłu

ż

aj

ą

si

ę

w blaszki zespalaj

ą

ce si

ę

w płaszczy

ź

nie po

ś

rodkowej. W

miejscu odej

ś

cia łuku od trzonu znajduje si

ę

po ka

ż

dej stronie gł

ę

bsze wci

ę

cie

kr

ę

gowe dolne (incisura vertebralis inferior) i płytsze wci

ę

cie kr

ę

gowe górne

(incisura vertebralis superior). Oba wci

ę

cia s

ą

siednich kr

ę

gów wraz z kr

ąż

kiem

mi

ę

dzykr

ę

gowym ograniczaj

ą

otwór mi

ę

dzykr

ę

gowy (foramen intervertebrale), którym

przechodzi nerw rdzeniowy i naczynia. Od łuku kr

ę

gu odchodzi siedem

wyrostków.Wyrostek kolczysty (processus spinosus) jest nieparzystym wyrostkiem,
odchodz

ą

cym od łuku kr

ę

gu ku tyłowi i nieco w dół. Wyrostki kolczyste słu

żą

do

przyczepu mi

ęś

ni i wi

ę

zadeł.Wyrostki poprzeczne (processus transversi) parzyste

odchodz

ą

od łuku kr

ę

gu w bok i podobnie, jak wyrostki kolczyste, słu

żą

do

przyczepu mi

ęś

ni i wi

ę

zadeł.Wyrostki stawowe (processus articulares) wyst

ę

puj

ą

w

liczbie czterech. Zaopatrzone s

ą

w powierzchnie stawowe, słu

żą

ce do poł

ą

czenia

stawowego kr

ę

gów mi

ę

dzy sob

ą

. Para wyrostków stawowych skierowana ku górze to

wyrostki stawowe górne (processus articulares superiores), pokryte
powierzchniami stawowymi górnymi (facies articulares superiores). Druga para
skierowana w dół to wyrostki stawowe dolne (processus articulares inferiores)
zaopatrzone w powierzchnie stawowe dolne (facies articulares inferiores).

Kr

ę

gi szyjne

Kr

ę

gi szyjne (vertebrae cervicales) w liczbie siedmiu s

ą

najmniejszymi z

kr

ę

gów prawdziwych. Dwa pierwsze kr

ę

gi szyjne, szczytowy (atlas) i obrotowy

(axis), słu

żą

do poł

ą

czenia kr

ę

gosłupa z czaszk

ą

i w zwi

ą

zku z tym ich budowa

znacznie ró

ż

ni si

ę

od budowy pozostałych kr

ę

gów szyjnych.Trzon kr

ę

gów szyjnych

jest niski i na przekroju poziomym poprzecznie owalny. Łuk kr

ę

gu jest cienki,

pochylony w swej tylnej cz

ęś

ci ku dołowi. Otwór kr

ę

gowy jest du

ż

y, kształtu

trójk

ą

tnego. Wyrostki kolczyste kr

ę

gów szyjnych s

ą

pochylone nieco ku dołowi, a

na swych wierzchołkach w kr

ę

gach od 2-6 wykazuj

ą

charakterystyczne rozwidlenie.

Wyrostek kolczysty siódmego kr

ę

gu wykazuje du

ż

e podobie

ń

stwo do wyrostków

kolczystych kr

ę

gów piersiowych; jest znacznie dłu

ż

szy, wystaj

ą

cy i

nierozwidlony.Wyrostki poprzeczne s

ą

do

śŹ

krótkie, skierowane bocznie i nieco w

dół. Składaj

ą

si

ę

z dwóch listewek kostnych, z których przednia jest

pozostało

ś

ci

ą

zanikłego

ż

ebra szyjnego, tylna za

ś

stanowi wła

ś

ciwy wyrostek

poprzeczny. Obie blaszki wyrostka poprzecznego kr

ę

gu szyjnego ograniczaj

ą

otwór

wyrostka poprzecznego (foramen transversarium), przez który przebiegaj

ą

: t

ę

tnica

kr

ę

gowa, dwie

ż

yły kr

ę

gowe.Wyrostki stawowe górne i dolne s

ą

nachylone pod k

ą

tem

45o w stosunku do płaszczyzny poprzecznej; ich powierzchnie stawowe górne s

ą

skierowane ku tyłowi, za

ś

dolne do przodu.

Pierwszy kr

ę

g szyjny

Pierwszy kr

ę

g z uwagi na swe poło

ż

enie nosi nazw

ę

kr

ę

gu szczytowego

(atlas). Charakterystyczn

ą

jego cech

ą

jest brak

ś

rodkowej cz

ęś

ci trzonu, który

został zredukowany na rzecz z

ę

ba kr

ę

gu obrotowego. Z pozostałych cz

ęś

ci trzonu

kr

ę

gowego wytworzył si

ę

łuk przedni (arcus anterior) oraz dwie cz

ęś

ci boczne

(massae laterales).Kr

ę

g szczytowy ma kształt pier

ś

cienia ograniczaj

ą

cego du

ż

y

otwór kr

ę

gowy. Od przodu znajduje si

ę

krótszy łuk przedni (arcus anterior), ku

tyłowi jest zwrócony łuk tylny (arcus posterior). Na zewn

ę

trznej powierzchni

łuku przedniego po

ś

rodku znajduje si

ę

guzek przedni (tuberculum anterius), a od

strony wewn

ę

trznej owalna, zagł

ę

biona powierzchnia stawowa, zwana dołkiem

z

ę

bowym (fovea dentis). Na łuku tylnym znajduje si

ę

guzek tylny (tuberculum

posterius), który jest pozostało

ś

ci

ą

po zredukowanym wyrostku kolczystym.

Symetryczne cz

ęś

ci boczne ł

ą

cz

ą

oba łuki i s

ą

przeznaczone do d

ź

wigania głowy.

Zaopatrzone s

ą

w gł

ę

bsze dołki stawowe górne (foveae articulares superiores)

oraz płytkie dołki stawowe dolne (foveae articulares inferiores). Wyrostki
poprzeczne odchodz

ą

ce od cz

ęś

ci bocznych s

ą

znacznie dłu

ż

sze, mocniejsze i

bardziej bocznie rozstawione, ni

ż

w pozostałych kr

ę

gach szyjnych.

Drugi kr

ę

g szyjny

Drugi kr

ę

g szyjny zwany jest kr

ę

giem obrotowym (axis), gdy

ż

jego trzon

wraz z z

ę

bem tworz

ą

o

ś

pionow

ą

, wokół której obraca si

ę

kr

ę

g szczytowy z

głow

ą

.Trzon kr

ę

gu jest stosunkowo wysoki, u dołu zaopatrzony w powierzchni

ę

doln

ą

do poł

ą

czenia z pierwszym kr

ąż

kiem mi

ę

dzykr

ę

gowym. Ku górze trzon

przechodzi w z

ą

b kr

ę

gu obrotowego (dens). Na przedniej stronie z

ę

ba wyst

ę

puje

owalna powierzchnia stawowa przednia (facies articularis anterior), słu

żą

ca do

poł

ą

czenia stawowego z łukiem przednim kr

ę

gu szczytowego. Na tylnej stronie z

ę

ba

znajduje si

ę

powierzchnia stawowa tylna (facies articularis posterior), słu

żą

ca

do poł

ą

czenia stawowego z wi

ę

zadłem poprzecznym kr

ę

gu szczytowego. Wyrostek

kolczysty jest do

śŹ

długi i rozwidlony na ko

ń

cu. W kr

ę

gu obrotowym brak

wyrostków stawowych górnych, natomiast na trzonie kr

ę

gu po bokach z

ę

ba znajduj

ą

si

ę

powierzchnie stawowe górne (facies articulares superiores), słu

żą

ce do

poł

ą

czenia z kr

ę

giem szczytowym. Powierzchnie stawowe dolne (facies articulares

inferiores) s

ą

umieszczone na typowych wyrostkach stawowych dolnych (processus

articulares inferiores). Wyrostki poprzeczne kr

ę

gu obrotowego s

ą

krótkie.

Kr

ę

gi piersiowe

Kr

ę

gi piersiowe (vertebrae thoraciacae) wyst

ę

puj

ą

w liczbie dwunastu i s

ą

stawowo poł

ą

czone z

ż

ebrami. Trzony ich maj

ą

na przekroju poprzecznym kształt

serca z kart, a wymiary kr

ę

gów wzrastaj

ą

stopniowo ku dołowi.Charakterystyczn

ą

cech

ą

trzonów kr

ę

gów piersiowych s

ą

tzw. dołki

ż

ebrowe (foveae costales),

słu

żą

ce do poł

ą

czenia stawowego z głowami

ż

eber. S

ą

one poło

ż

one na kraw

ę

dzi

górnej i dolnej po obu stronach trzonu w miejscu odej

ś

cia nasady łuku kr

ę

gowego.

S

ą

siednie dołki: dolny i górny ze swymi powierzchniami stawowymi wraz z kr

ąż

kiem

mi

ę

dzykr

ę

gowym tworz

ą

jedn

ą

wspóln

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

dla głowy

ż

ebra w

kr

ę

gach od II i IX. Nieco inaczej s

ą

rozmieszczone dołki stawowe na pierwszym i

trzech ostatnich kr

ę

gach. Pierwszy kr

ą

g posiada jeden cały dołek, poło

ż

ony

poni

ż

ej kraw

ę

dzi górnej trzonu, przeznaczony dla głowy pierwszego

ż

ebra oraz pół

dołka stawowego na dolnej kraw

ę

dzi trzonu, który przy poł

ą

czeniu z nast

ę

pnym

kr

ę

giem tworzy powierzchni

ę

stawow

ą

dla głowy drugiego

ż

ebra. Dziesi

ą

ty kr

ę

g

piersiowy ma tylko połówk

ę

dołka

ż

ebrowego przy kraw

ę

dzi górnej. Dwa ostatnie

kr

ę

gi, tj. jedenasty i dwunasty, maj

ą

tylko po jednym dołku

ż

ebrowym po bokach

trzonu

ż

ebrowego.Wyrostki poprzeczne (processus transversi) kr

ę

gów piersiowych

s

ą

do

śŹ

masywne, skierowane bocznie i ku tyłowi. Na ich zgrubiałym ko

ń

cu

znajduje si

ę

dołek

ż

ebrowy wyrostka poprzecznego (fovea costalis transversalis),

przeznaczony do poł

ą

czenia stawowego z guzkiem

ż

ebra; w dwóch ostatnich kr

ę

gach

dołki te nie wyst

ę

puj

ą

.Wyrostek kolczysty (processus spinosus) w kr

ę

gach

piersiowych jest bardzo długi, ostro zako

ń

czony i skierowany w dół. Wyrostki

stawowe (processus articulares) górne i dolne z powierzchniami stawowymi s

ą

ustawione w płaszczy

ź

nie czołowej. Otwór kr

ę

gowy (foramen vertebrale) jest

okr

ą

gły po obu stronach trzonu, i stosunkowo mały.

Kr

ę

gi l

ę

d

ź

wiowe

Kr

ę

gi l

ę

d

ź

wiowe (vertebrae lumbales) wyst

ę

puj

ą

w liczbie pi

ę

ciu i s

ą

najmasywniejszymi ze wszystkich kr

ę

gów wolnych z uwagi na du

ż

e obci

ąż

enie cz

ęś

ci

l

ę

d

ź

wiowej kr

ę

gosłupa. Trzony kr

ę

gów maj

ą

kształt owalny lub nerkowaty. Łuk

kr

ę

gu jest do

śŹ

szeroki i wraz z trzonem ogranicza stosunkowo mały, trójk

ą

tnego

kształtu otwór kr

ę

gowy. Od nasady łuku ku bokowi odchodzi parzysty wyrostek

ż

ebrowy (processus costarius), który stanowi pozostało

śŹ

po zredukowanym

ż

ebrze

l

ę

d

ź

wiowym. W kr

ę

gach l

ę

d

ź

wiowych brak jest wła

ś

ciwych wyrostków poprzecznych;

wyst

ę

puj

ą

one w postaci szcz

ą

tkowej jako para wyrostków dodatkowych (processus

accessorii), poło

ż

onych u nasady wyrostka

ż

ebrowego oraz dwóch wyrostków

suteczkowatych (processus mamillares), umieszczonych na stronie bocznej
wyrostków stawowych górnych. Wyrostki stawowe s

ą

ustawione pionowo, ich

powierzchnie stawowe le

żą

w płaszczy

ź

nie strzałkowej. Wyrostki stawowe górne

(processus articulares superiores) s

ą

rozstawione szerzej od dolnych, a

powierzchnie stawowe maj

ą

skierowane przy

ś

rodkowo. Wyrostki stawowe dolne s

ą

poło

ż

one bli

ż

ej siebie, a powierzchnie stawowe zwrócone s

ą

do boku. W wyniku

takiego ustawienia wyrostki stawowe górne obejmuj

ą

wyrostki stawowe dolne

(processus articulares inferiores) kr

ę

gu wy

ż

ej poło

ż

onego.

Ko

śŹ

krzy

ż

owa

Ko

śŹ

krzy

ż

owa (os sacrum) powstaje w wyniku zro

ś

ni

ę

cia si

ę

pi

ę

ciu kr

ę

gów

krzy

ż

owych, co nast

ę

puje w wieku 20-25 lat. Ko

śŹ

krzy

ż

owa ma kształt trójk

ą

tny;

wyró

ż

nia si

ę

na niej szerok

ą

podstaw

ę

(basis ossis sacri) skierowan

ą

ku górze

oraz wierzchołek (apex ossis sacri) zwrócony w dół. Z dwóch powierzchni jedna
jest wkl

ę

sła i stosunkowo gładka - to powierzchnia miedniczna (facies pelvina).

Druga, zwana powierzchni

ą

grzbietow

ą

(facies dorsalis), jest lekko wypukła i

skierowana ku tyłowi.Na podstawie ko

ś

ci krzy

ż

owej znajduj

ą

si

ę

wszystkie typowe

cz

ęś

ci składowe kr

ę

gu. Po

ś

rodku podstawy jest poło

ż

ona owalna powierzchnia górna

trzonu pierwszego kr

ę

gu krzy

ż

owego, która za po

ś

rednictwem ostatniego kr

ąż

ka

mi

ę

dzykr

ę

gowego ł

ą

czy si

ę

z trzonem pi

ą

tego kr

ę

gu l

ę

d

ź

wiowego. U nasady łuku

znajduj

ą

si

ę

po bokach wyrostki stawowe górne (processus articulares

superiores), których powierzchnie stawowe s

ą

skierowane ku tyłowi. Łuk wraz z

trzonem ograniczaj

ą

trójk

ą

tny otwór, prowadz

ą

cy do kanału krzy

ż

owego (canalis

sacralis). Wyrostki poprzeczne, stawowe i kolczyste zlewaj

ą

si

ę

z wyrostkami

nast

ę

pnych kr

ę

gów, tworz

ą

c odpowiednie listewki kostne, przebiegaj

ą

ce wzdłu

ż

powierzchni grzbietowej ko

ś

ci krzy

ż

owej.Na powierzchni miednicznej w miejscu

zro

ś

ni

ę

cia si

ę

trzonów kr

ę

gowych wyst

ę

puj

ą

cztery kresy poprzeczne (lineae

transversae), a bocznie od nich s

ą

umieszczone cztery pary otworów krzy

ż

owych

miednicznych (foramina sacralia pelvina). Przez te otwory przechodz

ą

gał

ę

zie

brzuszne nerwów krzy

ż

owych.Na powierzchni grzbietowej zaznacza si

ę

pi

ęŹ

podłu

ż

nych listewek kostnych, zwanych grzebieniami. Po

ś

rodku przebiega grzebie

ń

krzy

ż

owy po

ś

rodkowy (crista sacralis mediana), który powstał ze zro

ś

ni

ę

tych

wyrostków kolczystych. Po obu stronach grzebienia po

ś

rodkowego przebiega

grzebie

ń

krzy

ż

owy po

ś

redni (crista sacralis intermedia) jako pozostało

śŹ

po

zro

ś

ni

ę

tych wyrostkach stawowych. Bocznie od grzebieni krzy

ż

owych po

ś

rednich s

ą

usytuowane symetryczne grzebienie krzy

ż

owe boczne (cristae sacrales laterales),

utworzone z poł

ą

czenia szcz

ą

tkowych wyrostków poprzecznych.Pomi

ę

dzy grzebieniem

krzy

ż

owym po

ś

rednim a bocznym znajduj

ą

si

ę

cztery parzyste otwory krzy

ż

owe

grzbietowe (foramina sacralia dorsalia), przeznaczone dla przej

ś

cia gał

ę

zi

grzbietowych nerwów krzy

ż

owych.Cz

ęś

ci boczne (partes laterales) ko

ś

ci krzy

ż

owej,

silnie rozbudowane w odcinku górnym, posiadaj

ą

nierówn

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

,

zwan

ą

powierzchni

ą

uchowat

ą

(facies auricularis), dla poł

ą

czenia z podobn

ą

powierzchni

ą

stawow

ą

ko

ś

ci biodrowej. Mi

ę

dzy powierzchni

ą

uchowat

ą

ko

ś

ci

krzy

ż

owej i grzebieniem krzy

ż

owym bocznym znajduje si

ę

guzowato

śŹ

ko

ś

ci

krzy

ż

owej (tuberositas sacralis). Rozpoczynaj

ą

cy si

ę

w obr

ę

bie podstawy ko

ś

ci

krzy

ż

owej kanał krzy

ż

owy (canalis sacralis) biegnie wzdłu

ż

całej ko

ś

ci, zw

ęż

aj

ą

c

si

ę

ku dołowi. W okolicy wierzchołka ko

ń

czy si

ę

rozworem krzy

ż

owym (hiatus

sacralis). Rozwór ograniczaj

ą

po bokach ro

ż

ki krzy

ż

owe (cornua sacralia),

ł

ą

cz

ą

ce si

ę

z ro

ż

kami ko

ś

ci guzicznej.

Ko

śŹ

guziczna

Ko

śŹ

guziczna (os coccygis), czyli ogonowa, składa si

ę

z czterech lub

pi

ę

ciu szcz

ą

tkowych kr

ę

gów. Ko

śŹ

ma kształt zbli

ż

ony do trójk

ą

ta, podstaw

ą

skierowanego do ko

ś

ci krzy

ż

owej. Na pierwszym kr

ę

gu guzicznym oprócz trzonu

zachowały si

ę

jeszcze szcz

ą

tkowe wyrostki stawowe górne, tworz

ą

ce ro

ż

ki guziczne

(cornua coccygea), ł

ą

cz

ą

ce si

ę

z odpowiednimi ro

ż

kami ko

ś

ci krzy

ż

owej. Z

dalszych kr

ę

gów guzicznych zachowały si

ę

ju

ż

tylko szcz

ą

tkowe trzony kr

ę

gów.

Poł

ą

czenia w przedkrzy

ż

owej cz

ęś

ci kr

ę

gosłupa

Pomi

ę

dzy kr

ę

gami wolnymi zachodz

ą

poł

ą

czenia zarówno typu ci

ą

głego, jak i

poł

ą

czenia przerywane, czyli stawy. Pierwsze wyst

ę

puj

ą

mi

ę

dzy trzonami kr

ę

gów w

postaci chrz

ą

stkozrostów oraz pomi

ę

dzy wyrostkami kolczystymi, poprzecznymi,

łukami i trzonami jako wi

ę

zozrosty. Poł

ą

czenia stawowe wyst

ę

puj

ą

pomi

ę

dzy

powierzchniami stawowymi wyrostków stawowych dwóch s

ą

siednich kr

ę

gów.

Poł

ą

czenia trzonów kr

ę

gowych

Kr

ąż

ki mi

ę

dzykr

ę

gowe (disci intervertebrales) s

ą

zbudowane z chrz

ą

stki

włóknistej i ł

ą

cz

ą

si

ę

z powierzchni

ą

górn

ą

i doln

ą

trzonów kr

ę

gowych za

po

ś

rednictwem cienkiej warstwy chrz

ą

stki szklistej. Wysoko

śŹ

kr

ąż

ków

mi

ę

dzykr

ę

gowych jest na ogół proporcjonalna do wysoko

ś

ci trzonu i stanowi w

przybli

ż

eniu 1/3 tej wysoko

ś

ci. Ł

ą

czna wysoko

śŹ

wszystkich kr

ąż

ków

mi

ę

dzykr

ę

gowych wynosi około 1/4 długo

ś

ci kr

ę

gosłupa. Na przekroju strzałkowym

kr

ąż

ki mi

ę

dzykr

ę

gowe maj

ą

kształt klina; w odcinku szyjnym i l

ę

d

ź

wiowym

kr

ę

gosłupa s

ą

wy

ż

sze od przodu, natomiast w cz

ęś

ci piersiowej wy

ż

sze s

ą

od

strony tylnej. Zró

ż

nicowana wysoko

śŹ

kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych jest istotnym

czynnikiem warunkuj

ą

cym fizjologiczne krzywizny kr

ę

gosłupa. Krzywizny cz

ęś

ci

szyjnej i l

ę

d

ź

wiowej s

ą

skierowane wypukło

ś

ci

ą

do przodu (lordosis cervicalis

lumbalis), w cz

ęś

ci piersiowej kr

ę

gosłupa krzywizna zwrócona jest wypukło

ś

ci

ą

do

tyłu (kyphosis thoracica).Struktura kr

ąż

ka mi

ę

dzykr

ę

gowego jest zró

ż

nicowana;

składa si

ę

on z silnego pier

ś

cienia włóknistego (anulus fibrosus), który

obejmuje umieszczone po

ś

rodku j

ą

dro mia

ż

d

ż

yste (nucleus pulposus). Pier

ś

cie

ń

włóknisty silnie zespala górn

ą

i doln

ą

powierzchni

ę

s

ą

siednich trzonów, w

zwi

ą

zku z tym jest czynnikiem znacznie hamuj

ą

cym ruchy kr

ę

gów. J

ą

dro mia

ż

d

ż

yste

jest bardziej ruchom

ą

cz

ęś

ci

ą

kr

ąż

ka. Kr

ąż

ki mi

ę

dzykr

ę

gowe dzi

ę

ki swej

spr

ęż

ysto

ś

ci wybitnie zmniejszaj

ą

wszelkie wstrz

ą

sy kr

ę

gosłupa.Wi

ę

zadło podłu

ż

ne

przednie (lig. longitudinale anterius) rozpoczyna si

ę

na guzku gardłowym ko

ś

ci

potylicznej, biegnie po przedniej powierzchni trzonów i kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych,

rozszerza si

ę

ku dołowi i ko

ń

czy na powierzchni miednicznej ko

ś

ci krzy

ż

owej.

Wi

ę

zadło to silnie ł

ą

czy trzony kr

ę

gowe z sob

ą

oraz działa hamuj

ą

co na ruchy

zgi

ę

cia kr

ę

gosłupa do tyłu.Wi

ę

zadło podłu

ż

ne tylne (lig. longitudinale

posterius) bierze pocz

ą

tek na stoku ko

ś

ci potylicznej, biegnie po tylnej

powierzchni trzonów i kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych wewn

ą

trz kanału kr

ę

gowego, ko

ń

cz

ą

c

si

ę

w górnym odcinku kanału krzy

ż

owego. Wi

ę

zadło to napina si

ę

podczas zginania

kr

ę

gosłupa w przód.

Poł

ą

czenia wyrostków i łuków kr

ę

gów

Wi

ę

zadła

ż

ółte (lig. flava), zwane tak

ż

e mi

ę

dzyłukowymi, s

ą

rozpi

ę

te

mi

ę

dzy łukami s

ą

siednich kr

ę

gów, pocz

ą

wszy od nasady wyrostków stawowych.

Wi

ę

zadła te s

ą

zbudowane z tkanki ł

ą

cznej spr

ęż

ystej i maj

ą

zabarwienie

ż

ółtawe.

Wi

ę

zadła

ż

ółte zamykaj

ą

kanał kr

ę

gowy od tyłu. Dzi

ę

ki swej spr

ęż

ysto

ś

ci maj

ą

one

du

ż

e znaczenie dla statyki i mechaniki kr

ę

gosłupa.Wi

ę

zadła mi

ę

dzypoprzeczne

(lig. intertransversaria) przebiegaj

ą

mi

ę

dzy wyrostkami poprzecznymi s

ą

siednich

kr

ę

gów i hamuj

ą

nadmierne zgi

ę

cia kr

ę

gosłupa w bok.Wi

ę

zadła mi

ę

dzykolcowe (lig.

interspinalia) s

ą

to płaskie pasma rozci

ą

gaj

ą

ce si

ę

pomi

ę

dzy s

ą

siednimi

wyrostkami kolczystymi.Wi

ę

zadło podkolcowe (lig. supraspinale) jest silnym

wi

ę

zadłem ł

ą

cz

ą

cym ko

ń

ce wyrostków kolczystych, pocz

ą

wszy od siódmego kr

ę

gu

szyjnego do ko

ś

ci krzy

ż

owej. W odcinku szyjnym wi

ę

zadło to, jako wi

ę

zadło

karkowe (lig. nuchae), biegnie w rozwidleniu wyrostków kolczystych i dochodzi do
grzebienia potylicznego zewn

ę

trznego ko

ś

ci potylicznej.Wi

ę

zadła mi

ę

dzykolcowe,

wi

ę

zadło nadkolcowe i wi

ę

zadło karkowe hamuj

ą

nadmierne zgi

ę

cia kr

ę

gosłupa w

przód.Stawy mi

ę

dzykr

ę

gowe (articulationes intervertebrales) zachodz

ą

mi

ę

dzy

powierzchniami stawowymi górnymi i dolnymi (facies articulares superiores et
inferiores), le

żą

cymi na wyrostkach stawowych s

ą

siednich kr

ę

gów. Ka

ż

dy staw jest

otoczony cienk

ą

torebk

ą

stawow

ą

, która przymocowuje si

ę

do kraw

ę

dzi powierzchni

stawowych.

Poł

ą

czenia kr

ę

gosłupa przedkrzy

ż

owego z ko

ś

ci

ą

krzy

ż

ow

ą

Poł

ą

czenie mi

ę

dzy pi

ą

tym kr

ę

giem l

ę

d

ź

wiowym, a ko

ś

ci

ą

krzy

ż

ow

ą

(junctura

sacrovertebralis) nie ró

ż

ni si

ę

w zasadzie od poł

ą

cze

ń

mi

ę

dzy kr

ę

gami wolnymi.

Wyst

ę

puje tutaj poł

ą

czenie chrz

ą

stozrostowe - ostatni kr

ąż

ek mi

ę

dzykr

ę

gowy ł

ą

czy

V kr

ę

g l

ę

d

ź

wiowy i trzon I kr

ę

gu ko

ś

ci krzy

ż

owej, wi

ę

zozrostowe - w postaci

wi

ę

zadeł omówionych wcze

ś

niej oraz parzysty staw mi

ę

dzykr

ę

gowy ł

ą

cz

ą

cy wyrostki

stawowe. Poł

ą

czenie to jest wzmocnione jeszcze dodatkowym wi

ę

zozrostem w postaci

wi

ę

zadła biodrowo-l

ę

d

ź

wiowego (lig. iliolumbale), które ł

ą

czy obustronnie

miednic

ę

z kr

ę

gosłupem przedkrzy

ż

owym.

Poł

ą

czenia w cz

ęś

ci krzy

ż

owo-guzicznej kr

ę

gosłupa

Poł

ą

czenie krzy

ż

owo-guziczne ma charakter szcz

ą

tkowych chrz

ą

stozrostów i

wi

ę

zozrostów. Mi

ę

dzy zwróconymi do siebie powierzchniami wierzchołka ko

ś

ci

krzy

ż

owej z podstaw

ą

ko

ś

ci guzicznej wyst

ę

puje do

śŹ

cienki kr

ąż

ek mi

ę

dzykr

ę

gowy,

który mo

ż

e skostnie

Ź

.W przedłu

ż

eniu wi

ę

zadła podłu

ż

nego przedniego, biegnie

wzdłu

ż

powierzchni miednicznej ko

ś

ci krzy

ż

owej do ko

ś

ci guzicznej, wi

ę

zadło

krzy

ż

owo-guziczne brzuszne (lig. sacrococcygeum ventrale). Wewn

ą

trz kanału

krzy

ż

owego przebiega wi

ę

zadło krzy

ż

owo-guziczne grzbietowe gł

ę

bokie (lig.

sacrococcygeum dorsale profundum) jako przedłu

ż

enie wi

ę

zadła podłu

ż

nego tylnego.

Od grzebienia krzy

ż

owego po

ś

rodkowego do powierzchni grzbietowej ko

ś

ci guzicznej

biegnie wi

ę

zadło krzy

ż

owo-guziczne grzbietowe powierzchowne (lig. sacrococcygeum

dorsale superficiale). Ponadto wyró

ż

nia si

ę

parzyste wi

ę

zadło krzy

ż

owo-guziczne

boczne (lig. sacrococcygeum laterale), które ł

ą

czy grzebienie krzy

ż

owe boczne z

ko

ś

ci

ą

guziczn

ą

.

Poł

ą

czenia kr

ę

gosłupa z czaszk

ą

Czaszka z kr

ę

gosłupem ł

ą

czy si

ę

za po

ś

rednictwem stawów głowowych górnych,

zachodz

ą

cych mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

potyliczn

ą

i kr

ę

giem szczytowym oraz stawów głowowych

dolnych, które ł

ą

cz

ą

kr

ę

g szczytowy z kr

ę

giem obrotowym.Staw głowowy górny,

zwany stawem szczytowo-potylicznym (articulatio atlantooccipitalis), składa si

ę

z dwóch symetrycznych stawów, ł

ą

cz

ą

cych kłykcie potyliczne z dołkami stawowymi

górnymi kr

ę

gu szczytowego. Torebki stawowe s

ą

cienkie i lu

ź

ne, przymocowuj

ą

si

ę

do brzegów powierzchni stawowych. Wzmocnieniami tych stawów s

ą

dwie błony

szczytowo-potyliczne.Błona szczytowo-potyliczna przednia (membrana
atlantooccipitalis anterior), jest rozpi

ę

ta mi

ę

dzy cz

ęś

ci

ą

podstawn

ą

ko

ś

ci

potylicznej a łukiem przednim kr

ę

gu szczytowego.Błona szczytowo-potyliczna tylna

(membrana atlantooccipitalis posterior) bardziej wiotka od przedniej, biegnie od
tylnego brzegu otworu potylicznego wielkiego do łuku tylnego kr

ę

gu

szczytowego.Staw głowowy dolny tworzy zespół stawów szczytowo-obrotowych
(articulationes atlantoaxiales), które mo

ż

na podzieli

Ź

na dwa symetryczne stawy

szczytowo-obrotowe boczne (articulationes atlantoaxiales laterales) i dwa stawy
szczytowo-obrotowe po

ś

rodkowe, przedni i tylny (articulationes atlantoaxiales

medianae, anterior et posterior).W utworzeniu stawów szczytowo-obrotowych
bocznych uczestnicz

ą

dołki stawowe dolne, poło

ż

one na cz

ęś

ciach bocznych kr

ę

gu

szczytowego oraz powierzchnie stawowe górne, umieszczone na trzonie kr

ę

gu

obrotowego. Powierzchnie te s

ą

nieco wypukłe. W stawie szczytowo-obrotowym

przednim bierze udział powierzchnia stawowa przednia z

ę

ba kr

ę

gu obrotowego,

która ł

ą

czy si

ę

z dołkiem z

ę

bowym łuku przedniego kr

ę

gu szczytowego, za

ś

staw

szczytowo-obrotowy tylny tworzy powierzchnia stawowa tylna z

ę

ba wraz z

powierzchni

ą

stawow

ą

wi

ę

zadła poprzecznego kr

ę

gu szczytowego.Ka

ż

dy z czterech

stawów posiada własn

ą

torebk

ę

stawow

ą

; s

ą

one cienkie, lu

ź

ne i przymocowuj

ą

si

ę

do brzegów powierzchni stawowych. Stawy szczytowo-obrotowe s

ą

wzmocnione

licznymi i silnymi wi

ę

zadłami, do których nale

żą

:Wi

ę

zadło krzy

ż

owe kr

ę

gu

szczytowego (lig. cruciforme atlantis), składa si

ę

z dwóch cz

ęś

ci: poziomej,

zwanej wi

ę

zadłem poprzecznym kr

ę

gu szczytowego (lig. transversum atlantis) oraz

pionowej, tworz

ą

cej tzw. p

ę

czki podłu

ż

ne (fasciculi longitudinales). Wi

ę

zadło

poprzeczne kr

ę

gu szczytowego jest umocowane do przy

ś

rodkowej powierzchni cz

ęś

ci

bocznych kr

ę

gu szczytowego i jako szerokie pasmo przylega do z

ę

ba od tyłu,

utrzymuj

ą

c go w prawidłowym poło

ż

eniu. Po

ś

rodku z przodu ma ono mał

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

pokryt

ą

chrz

ą

stk

ą

słu

żą

c

ą

do poł

ą

czenia z z

ę

bem. P

ę

czki

podłu

ż

ne s

ą

to pasma wi

ę

zadłowe odchodz

ą

ce w płaszczy

ź

nie po

ś

rodkowej od

wi

ę

zadła poprzecznego ku górze i ku dołowi. P

ę

czki górne przyczepiaj

ą

si

ę

do

przedniego brzegu otworu wielkiego ko

ś

ci potylicznej, słabsze p

ę

czki dolne - do

tylnej powierzchni trzonu kr

ę

gu obrotowego.Wi

ę

zadło wierzchołka z

ę

ba (lig.

apicis dentis) ł

ą

czy szczyt z

ę

ba z przednim brzegiem otworu wielkiego ko

ś

ci

potylicznej.Wi

ę

zadło skrzydłowate (lig. alaria) s

ą

to silne p

ę

czki wi

ę

zadłowe,

rozpoczynaj

ą

ce si

ę

na bocznych stronach z

ę

ba i biegn

ą

ce rozbie

ż

nie ku górze do

kłykci potylicznych. Podobnie jak wi

ę

zadło wierzchołka z

ę

ba s

ą

one poło

ż

one do

przodu od wi

ę

zadła krzy

ż

owego.Błona pokrywaj

ą

ca (membrana tectoria) stanowi

silnie rozwini

ę

t

ą

górn

ą

cz

꜏

wi

ę

zadła podłu

ż

nego tylnego kr

ę

gosłupa. Rozpoczyna

si

ę

na wewn

ę

trznej powierzchni cz

ęś

ci podstawnej ko

ś

ci potylicznej, a ko

ń

czy si

ę

na tylnej powierzchni trzonu kr

ę

gu obrotowego. Pokrywa ona wszystkie pozostałe

wi

ę

zadła i chroni rdze

ń

przed urazami ze strony z

ę

ba.Ruchy w stawach głowowych

górnych odbywaj

ą

si

ę

dookoła dwóch osi: strzałkowej i poprzecznej. Główne ruchy

polegaj

ą

na zginaniu głowy do przodu i ku tyłowi, a zakres ich wynosi w sumie

30o. Przy udziale kr

ę

gosłupa szyjnego zakres ten mo

ż

e si

ę

powi

ę

kszy

Ź

do około

125o. Mo

ż

liwo

ś

ci ruchowe dookoła osi strzałkowej s

ą

znacznie mniejsze. Zakres

bocznego zgi

ę

cia głowy wynosi bowiem około 10o, a przy współudziale kr

ę

gosłupa

szyjnego wzrasta do 45o.Głównym ruchem dolnych stawów głowowych jest ruch
obrotowy w prawo i w lewo, dookoła osi długiej, biegn

ą

cej wzdłu

ż

z

ę

ba kr

ę

gu

obrotowego. Obrót głowy w ka

ż

d

ą

stron

ę

wynosi około 30o, a wybitniejszy ruch

obrotowy do 90o w jedn

ą

stron

ę

mo

ż

e by

Ź

wykonany przy współudziale kr

ę

gosłupa

szyjnego.

Kr

ę

gosłup jako cało

śŹ

Kr

ę

gosłup ma kształt dwóch trójk

ą

tów poł

ą

czonych z sob

ą

podstawami. Górny

trójk

ą

t, znacznie dłu

ż

szy i wysmukły, jest utworzony przez cz

꜏

przedkrzy

ż

ow

ą

kr

ę

gosłupa i odznacza si

ę

du

żą

ruchomo

ś

ci

ą

. Cz

꜏

dolna, stanowi

ą

ca zaledwie 1/5

długo

ś

ci pierwszej, jest szeroka, masywna i szczytem zwrócona ku dołowi.Długo

śŹ

całego kr

ę

gosłupa dorosłego człowieka stanowi w przybli

ż

eniu 40-45% długo

ś

ci

ciała. Wielko

śŹ

kr

ę

gów wzrasta stopniowo od kr

ę

gu szczytowego do pi

ą

tego kr

ę

gu

l

ę

d

ź

wiowego. Najwi

ę

kszy wymiar poprzeczny osi

ą

ga kr

ę

gosłup na wysoko

ś

ci 2-3

segmentu ko

ś

ci krzy

ż

owej, co jest spowodowane najwi

ę

kszym obci

ąż

eniem tego

odcinka kr

ę

gosłupa. Kr

ę

gosłup dorosłego osobnika nie jest prostym słupem,

przejawia bowiem w płaszczy

ź

nie po

ś

rodkowej w

ęż

owate wygi

ę

cia. W odcinku szyjnym

i l

ę

d

ź

wiowym krzywizny te wypukło

ś

ci

ą

s

ą

skierowane do przodu (lordosis

cervicalis et lumbalis), natomiast w cz

ęś

ci piersiowej i krzy

ż

owo-guzicznej

wypukłe s

ą

ku tyłowi (kyphosis thoracica et sacralis). Krzywizny piersiowa i

krzy

ż

owo-guziczna rozpoczynaj

ą

si

ę

kształtowa

Ź

ju

ż

w

ż

yciu płodowym. Krzywizna

szyjna zaczyna powstawa

Ź

około czwartego miesi

ą

ca

ż

ycia, kiedy dziecko uczy si

ę

d

ź

wiga

Ź

głow

ę

. Najpó

ź

niej, bo w 10-15 miesi

ą

cu

ż

ycia, zapocz

ą

tkowuje si

ę

kształtowanie krzywizny l

ę

d

ź

wiowej. Stanowi to nast

ę

pstwo przyjmowania pionowej

postawy ciała przez dziecko. W

ęż

owato wygi

ę

ty kształt kr

ę

gosłupa jest swoist

ą

wła

ś

ciwo

ś

ci

ą

człowieka, zwi

ą

zan

ą

z jego wyprostowan

ą

postaw

ą

ciała i dlatego

brak go jeszcze u płodu i u noworodka.Kr

ę

gosłup spełnia trzy główne zadania.

Słu

ż

y jako narz

ą

d ochronny rdzenia, jako narz

ą

d podporowy ciała oraz jako narz

ą

d

ruchu. Ukryty w obszernym kanale kr

ę

gowym rdze

ń

jest dostatecznie chroniony

przed wszelkiego rodzaju urazami. Ponadto du

ż

a spr

ęż

ysto

śŹ

kr

ę

gosłupa

zabezpiecza nie tylko rdze

ń

ale tak

ż

e i mózgowie przed szkodliwymi wstrz

ą

sami.

Głównymi czynnikami amortyzuj

ą

cymi wstrz

ą

sy s

ą

krzywizny kr

ę

gosłupa oraz znaczna

spr

ęż

ysto

śŹ

kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych.U człowieka w zwi

ą

zku z jego pionow

ą

postaw

ą

kr

ę

gosłup stanowi o

ś

tułowia i d

ź

wiga cał

ą

górn

ą

cz

꜏

ciała. Najsłabszymi

miejscami s

ą

zazwyczaj te okolice, w których cz

꜏

odznaczaj

ą

ca si

ę

wi

ę

ksz

ą

ruchomo

ś

ci

ą

przechodzi w odcinek mniej ruchomy.Ruchomo

śŹ

poszczególnych kr

ę

gów w

stosunku do siebie jest niewielka z uwagi na silny aparat wi

ę

zadłowy, obecno

śŹ

wyrostków oraz poł

ą

cze

ń

trzonów kr

ę

gowych za po

ś

rednictwem chrz

ą

stkozrostów.

Pomimo tego nieznaczne ruchy 24 kr

ę

gów wolnych (prawdziwych) sumuj

ą

c si

ę

, daj

ą

wybitn

ą

ruchomo

śŹ

całego kr

ę

gosłupa przedkrzy

ż

owego w przeciwie

ń

stwie do

nieruchomej cz

ęś

ci krzy

ż

owo-guzicznej. Poszczególne odcinki kr

ę

gosłupa w

niejednakowym stopniu uczestnicz

ą

w jego ruchach. Najmniej ruchoma jest cz

꜏

piersiowa ze wzgl

ę

du na sw

ą

budow

ę

(długie, dachówkowato zachodz

ą

ce na siebie

wyrostki kolczyste), jak równie

ż

z powodu swego udziału w budowie klatki

piersiowej (

ż

ebra i mostek działaj

ą

hamuj

ą

co na ruchy). Najwi

ę

ksze mo

ż

liwo

ś

ci

ruchowe posiada cz

꜏

szyjna dzi

ę

ki małym wymiarom trzonów, a znacznej wysoko

ś

ci

kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych. Równie

ż

w cz

ęś

ci l

ę

d

ź

wiowej ruchomo

śŹ

jest do

śŹ

znaczna.Ruchy kr

ę

gosłupa s

ą

mo

ż

liwe we wszystkich kierunkach. W płaszczy

ź

nie

strzałkowej odbywaj

ą

si

ę

ruchy zginania do przodu i do tyłu (anteflexio et

retroflexio), w płaszczy

ź

nie czołowej - ruchy zgi

ę

cia bocznego (flexio

lateralis) oraz w płaszczy

ź

nie poprzecznej - ruchy obrotowe (rotatio). W wyniku

kombinacji wszystkich wy

ż

ej wymienionych ruchów powstaj

ą

ruchy okr

ęż

ne, ruchy

obwodzenia (circumductio).


Klatka piersiowa

Klatka piersiowa zawiera i ochrania narz

ą

dy w niej poło

ż

one. Szkielet

klatki piersiowej ma budow

ę

kostno-chrz

ę

stn

ą

i prócz kr

ę

gosłupa piersiowego

tworzy go dwana

ś

cie par

ż

eber oraz mostek.

ˇebra

ˇebra (costae) z uwagi na stosunek do mostka dzielimy na: 7 par

ż

eber

prawdziwych (costae verae), bezpo

ś

rednio ł

ą

cz

ą

cych si

ę

z mostkiem oraz 5 par

ż

eber rzekomych (costae spuriae), nie poł

ą

czonych bezpo

ś

rednio z mostkiem.

Spo

ś

ród

ż

eber rzekomych 3 pierwsze pary, tj.

ż

ebra od VIII do X, ł

ą

cz

ą

si

ę

z

mostkiem po

ś

rednio, poprzez chrz

ą

stk

ę

VII

ż

ebra i dlatego nazywamy je

ż

ebrami

przytwierdzonymi (costae affixae). W wyniku poł

ą

czenia si

ę

chrz

ą

stek

ż

ebrowych

powy

ż

szych

ż

eber wytwarza si

ę

obustronnie łuk

ż

ebrowy (arcus costalis),

stanowi

ą

cy przednio-doln

ą

granic

ę

klatki piersiowej. Ostatnie dwie pary

ż

eber

nie ł

ą

cz

ą

si

ę

ze sob

ą

, ich wolne ko

ń

ce tkwi

ą

w powłokach brzusznych i nazywamy

je

ż

ebrami wolnymi (costae fluitantes).Ka

ż

de

ż

ebro składa si

ę

z dłu

ż

szej cz

ęś

ci

kostnej zwanej ko

ś

ci

ą

ż

ebrow

ą

oraz krótszej cz

ęś

ci zwanej chrz

ą

stk

ą

ż

ebrow

ą

poło

ż

onej z przodu. Długo

śŹ

ż

ebra wzrasta od pierwszego do siódmego, nast

ę

pnie

stopniowo zmniejsza si

ę

, w zwi

ą

zku z tym dwunaste

ż

ebro posiada długo

śŹ

zbli

ż

on

ą

do pierwszego.Ko

śŹ

ż

ebrowa (os costale) posiada koniec tylny, kr

ę

gosłupowy i

koniec przedni, czyli mostkowy oraz znajduj

ą

cy si

ę

mi

ę

dzy nimi trzon. Koniec

kr

ę

gosłupowy jest zgrubiały i tworzy głow

ę

ż

ebra (caput costae), która jest

zaopatrzona w powierzchni

ę

stawow

ą

(facies articularis capitis costae) słu

żą

c

ą

do poł

ą

czenia z dołkiem

ż

ebrowym trzonów kr

ę

gów piersiowych.W

ż

ebrach od

drugiego do dziesi

ą

tego powierzchnia stawowa głowy

ż

ebra jest przedzielona

poziomo biegn

ą

cym grzebieniem głowy

ż

ebra (crista capitis costae) na cz

꜏

górn

ą

i doln

ą

. Jest to zwi

ą

zane z budow

ą

odpowiadaj

ą

cych im dołków

ż

ebrowych. Głowa

ż

ebra przedłu

ż

a si

ę

w szyjk

ę

ż

ebra (collum costae), której zaostrzona górna

kraw

ę

d

ź

nosi nazw

ę

grzebienia szyjki

ż

ebra (crista colli costae). Na

ż

ebrach

pierwszych i ostatnich brak jest grzebienia szyjki

ż

ebra. Nast

ę

pnie szyjka

ż

ebra

przechodzi w trzon

ż

ebra (corpus costae). Na granicy przej

ś

cia szyjki w trzon

ż

ebra znajduje si

ę

guzek

ż

ebra (tuberculum costae) z powierzchni

ą

stawow

ą

(facies articularis tuberculi costae) przeznaczon

ą

do poł

ą

czenia si

ę

z dołkiem

ż

ebrowym wyrostka poprzecznego odpowiedniego kr

ę

gu piersiowego. Na dwóch

ostatnich

ż

ebrach guzek

ż

ebrowy nie wyst

ę

puje.Trzon

ż

ebra (corpus costae) jest

cienki i spłaszczony, posiada gładk

ą

i wypukł

ą

powierzchni

ę

zewn

ę

trzn

ą

oraz

wkl

ę

sł

ą

powierzchni

ę

wewn

ę

trzn

ą

. Najwi

ę

ksze załamanie trzonu

ż

ebra jest poło

ż

one

bocznie od guzka i tworzy tzw. k

ą

t

ż

ebra (angulus costae). K

ą

t

ż

ebra w

ż

ebrze I

jest poło

ż

ony w rejonie guzka

ż

ebra, w nast

ę

pnych

ż

ebrach oddala si

ę

w bok od

guzka, a brak go na dwóch ostatnich

ż

ebrach. Powierzchnie trzonu schodz

ą

si

ę

w

dwóch brzegach, z których brzeg górny jest grubszy i zaokr

ą

glony, a brzeg dolny

ostry. Wzdłu

ż

dolnego brzegu, na wewn

ę

trznej powierzchni trzonu, przebiega

bruzda

ż

ebra (sulcus costae) przeznaczona dla naczy

ń

i nerwów

mi

ę

dzy

ż

ebrowych.Koniec przedni ko

ś

ci

ż

ebrowej jest nieco szerszy i posiada

chropowat

ą

powierzchni

ę

do poł

ą

czenia z chrz

ą

stk

ą

ż

ebrow

ą

.Chrz

ą

stka

ż

ebrowa

(cartilago costalis), czyli

ż

ebro chrz

ę

stne stanowi przedłu

ż

enie

ż

ebra kostnego

i jest istotnym czynnikiem, zwi

ę

kszaj

ą

cym spr

ęż

ysto

śŹ

ś

cian klatki

piersiowej.ˇebra kra

ń

cowe, tj. górne i dolne, ró

ż

ni

ą

si

ę

do

śŹ

znacznie od

pozostałych. Pierwsze

ż

ebro jest szerokie i płaskie, ustawione w płaszczy

ź

nie

poprzecznej i w zwi

ą

zku z tym posiada powierzchni

ę

górn

ą

i doln

ą

trzonu, a

brzegi skierowane na zewn

ą

trz i do wewn

ą

trz.Na powierzchni górnej pierwszego

ż

ebra, kieruj

ą

c si

ę

od strony przy

ś

rodkowej ku bokowi, znajduje si

ę

: guzek

mi

ęś

nia pochyłego przedniego (tuberculumm. scaleni anterioris), bruzda t

ę

tnicy

podobojczykowej (sulcus a. subclaviae) oraz chropowate pole, b

ę

d

ą

ce miejscem

przyczepu mi

ęś

nia pochyłego

ś

rodkowego.ˇebro drugie posiada po

ś

rednie ustawienie

powierzchni w stosunku do

ż

ebra pierwszego i ni

ż

ej le

żą

cych

ż

eber.Dwa ostatnie

ż

ebra s

ą

słabiej rozwini

ę

te, krótsze, pozbawione szyjki, guzka i k

ą

ta

ż

ebra, a

ich przedni koniec ma mał

ą

chrz

ą

stk

ę

ż

ebrow

ą

.Na ko

ś

ci

ż

ebrowej wyró

ż

niamy trzy

krzywizny: krzywizn

ę

płaszczyzny, krzywizn

ę

kraw

ę

dzi i krzywizn

ę

osi długiej.

Krzywizna płaszczyzny wi

ąż

e si

ę

z zewn

ę

trzn

ą

powierzchni

ą

wypukł

ą

i wewn

ę

trzn

ą

wkl

ę

sł

ą

. Krzywizna kraw

ę

dzi powoduje,

ż

e

ż

ebro poło

ż

one na płaszczy

ź

nie nie

przylega do

ń

cał

ą

kraw

ę

dzi

ą

. Krzywizna osi długiej jest zwi

ą

zana z esowatym

skr

ę

ceniem

ż

ebra.ˇebra s

ą

zbudowane z istoty g

ą

bczastej bogatej w szpik kostny

czerwony i pokryte cienk

ą

warstw

ą

istoty kostnej zbitej.

Mostek

Mostek (sternum) jest nieparzyst

ą

ko

ś

ci

ą

płask

ą

, zamykaj

ą

c

ą

po

ś

rodku od

przodu

ś

cian

ę

klatki piersiowej. Mostek jest ustawiony nieco sko

ś

nie od góry i

tyłu ku dołowi i do przodu. Le

ż

y na wysoko

ś

ci od 2-3 do 9-10 kr

ę

gu piersiowego.

Kształt mostka przypomina krótki, szeroki miecz grecki, st

ą

d trzy jego składowe

cz

ęś

ci otrzymały swe nazwy: najszersza cz

꜏

górna nosi nazw

ę

r

ę

koje

ś

ci,

najdłu

ż

sza cz

꜏

ś

rodkowa to trzon mostka, a dolna, najsłabiej rozwini

ę

ta cz

꜏

nazywa si

ę

wyrostkiem mieczykowatym. Trzy cz

ęś

ci mostka s

ą

zespolone w jedn

ą

cało

śŹ

za po

ś

rednictwem chrz

ą

stkozrostów; co warunkuje im w stosunku do siebie

pewien stopie

ń

ruchomo

ś

ci.R

ę

koje

śŹ

mostka (manubrium sterni) jest zbli

ż

ona

kształtem do czworok

ą

ta, zw

ęż

a si

ę

ku dołowi. Na brzegu górnym, najgrubszym,

zaznacza si

ę

po

ś

rodku płytkie wci

ę

cie szyjne (incisura jugularis), a bocznie od

niego znajduje si

ę

parzyste zagł

ę

bienie zwane wci

ę

ciem obojczykowym (incisura

clavicularis), które słu

ż

y do poł

ą

czenia stawowego z obojczykiem. Poni

ż

ej, na

brzegach bocznych r

ę

koje

ś

ci, le

ż

y wci

ę

cie

ż

ebrowe (incisura costalis) do

poł

ą

czenia z chrz

ą

stk

ą

pierwszego

ż

ebra.Trzon mostka (corpus sterni) jest

dłu

ż

szy, w

ęż

szy i cie

ń

szy od r

ę

koje

ś

ci, posiada tak

ż

e powierzchni

ę

przedni

ą

i

tyln

ą

oraz dwa brzegi boczne. Brzeg górny trzonu ł

ą

czy si

ę

z brzegiem dolnym

r

ę

koje

ś

ci pod k

ą

tem otwartym ku tyłowi za po

ś

rednictwem chrz

ą

stki włóknistej.

Poł

ą

czenie to nosi nazw

ę

spojenia mostkowego (symphysis sterni), a załamanie

trzonu w stosunku do r

ę

koje

ś

ci tworzy tzw. k

ą

t mostka (angulus sterni). Dolny

brzeg trzonu mostka zespala si

ę

z wyrostkiem mieczykowatym za po

ś

rednictwem

chrz

ą

stkozrostu mostkowego (synchondrosis sternalis).W miejscu spojenia mostka,

na bocznych kraw

ę

dziach r

ę

koje

ś

ci i trzonu, znajduje si

ę

para wci

ęŹ

ż

ebrowych,

przeznaczonych do poł

ą

czenia z chrz

ą

stk

ą

drugiego

ż

ebra. Ni

ż

ej, wzdłu

ż

brzegów

bocznych trzonu, s

ą

poło

ż

one kolejne wci

ę

cia

ż

ebrowe dla pozostałych

ż

eber

prawdziwych, tj. od trzeciego do siódmego. Wyrostek mieczykowaty (processus
xiphoideus) jest tworem szcz

ą

tkowym, odznacza si

ę

niestałym kształtem i

wielko

ś

ci

ą

.Wewn

ę

trzna budowa mostka jest podobna do struktury

ż

eber.

Poł

ą

czenia

ż

eber z kr

ę

gosłupem

ˇebra ł

ą

cz

ą

si

ę

ruchomo z kr

ę

gami piersiowymi za po

ś

rednictwem stawów

ż

ebrowo-kr

ę

gowych (articulationes costovertebrales). Ka

ż

de

ż

ebro, z wyj

ą

tkiem

jedenastego i dwunastego, uczestniczy w utworzeniu dwóch odr

ę

bnych anatomicznie

stawów, które pod wzgl

ę

dem mechanicznym stanowi

ą

zwart

ą

cało

śŹ

.Stawy głów

ż

ebrowych (articulationes capitum costarum) s

ą

utworzone przez powierzchni

ę

stawow

ą

głowy

ż

ebra i dołki

ż

ebrowe dwóch s

ą

siednich kr

ę

gów oraz le

żą

cy mi

ę

dzy

nimi kr

ąż

ek mi

ę

dzykr

ę

gowy. W

ż

ebrach I, XI i XII głowa

ż

ebra ł

ą

czy si

ę

z jednym

trzonem kr

ę

gu. Powierzchnie stawowe pokrywa chrz

ą

stka włóknista w stawach od II

do X, natomiast w stawach I i XI, XII

ż

ebra - chrz

ą

stka szklista. Staw otacza

cienka torebka stawowa, któr

ą

wzmacniaj

ą

dwa wi

ę

zadła: wi

ę

zadło promieniste

głowy

ż

ebra (lig. capitis costae radiatum) biegnie na przedniej powierzchni

torebki, od głowy

ż

ebra do powierzchni bocznej s

ą

siednich trzonów i kr

ąż

ków

mi

ę

dzykr

ę

gowych, wi

ę

zadło

ś

ródstawowe głowy

ż

ebra (lig. capitis costae

intraarticulare) rozpi

ę

te jest w jamie stawu mi

ę

dzy grzebieniem głowy

ż

ebra a

kr

ąż

kiem mi

ę

dzykr

ę

gowym i wyst

ę

puje w stawach od II do X

ż

ebra.Stawy

ż

ebrowo-

poprzeczne (articulationes costotransversariae) s

ą

utworzone przez wypukł

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

guzka

ż

ebra i dołek

ż

ebrowy wyrostka poprzecznego. Stawy te

wyst

ę

puj

ą

w dziesi

ę

ciu górnych

ż

ebrach. Do najwa

ż

niejszych wi

ę

zadeł

wzmacniaj

ą

cych torebk

ę

stawow

ą

nale

żą

: wi

ę

zadło

ż

ebrowo-poprzeczne (lig.

costotransversarium) rozpi

ę

te mi

ę

dzy szyjk

ą

ż

ebra a wyrostkiem poprzecznym

odpowiadaj

ą

cego mu kr

ę

gu, wi

ę

zadło

ż

ebrowo-poprzeczne (lig. costotransversarium

superius et laterale), które ł

ą

cz

ą

rejon szyjki i guzka

ż

ebrowego z wyrostkiem

poprzecznym wy

ż

ej le

żą

cego kr

ę

gu.Oba stawy

ż

ebrowo-kr

ę

gowe tworz

ą

pod wzgl

ę

dem

czynno

ś

ciowym jedn

ą

cało

śŹ

. Wspóln

ą

osi

ą

ruchu jest o

ś

długa szyjki

ż

ebra, wokół

której odbywaj

ą

si

ę

ruchy obrotowe.

Poł

ą

czenia

ż

eber z mostkiem

Chrz

ą

stka pierwszego

ż

ebra wytwarza chrz

ą

stkozrost mostkowo-

ż

ebrowy

(synchondrosis sternocostalis). Chrz

ą

stki

ż

eber od drugiego do siódmego ł

ą

cz

ą

si

ę

z mostkiem za po

ś

rednictwem stawów mostkowo-

ż

ebrowych (articulationes

sternocostales), wykazuj

ą

cych du

ż

e podobie

ń

stwo budowy do stawów głów

ż

ebrowych.

Powierzchni

ę

wypukł

ą

tworz

ą

chrz

ą

stki

ż

eber, powierzchni

ę

wkl

ę

sł

ą

- wci

ę

cie

ż

ebrowe na bocznych brzegach mostka. Cienka torebka stawowa tych poł

ą

cze

ń

jest

wzmocniona wi

ę

zadłami mostkowo-

ż

ebrowymi promienistymi (lig. sternocostalia

radiata), które na przedniej i tylnej powierzchni mostka przechodz

ą

w błon

ę

mostka (membrana sterni). Natomiast w stawie drugiego

ż

ebra wyst

ę

puje dodatkowo

wi

ę

zadło mostkowo-

ż

ebrowe

ś

ródstawowe (lig. sternocostale

intraarticulare).Poł

ą

czenia mostka zachodz

ą

mi

ę

dzy zwróconymi ku sobie brzegami

r

ę

koje

ś

ci i trzonu oraz trzonu i wyrostka mieczykowatego. S

ą

to chrz

ą

stkozrosty

mostkowe (synchondroses sternales). Powierzchnie ł

ą

cz

ą

cych si

ę

brzegów pokrywa

chrz

ą

stka szklista, a mi

ę

dzy nimi znajduje si

ę

chrz

ą

stka włóknista. W obr

ę

bie

chrz

ą

stki, mi

ę

dzy r

ę

koje

ś

ci

ą

a trzonem, mo

ż

e pojawi

Ź

si

ę

jama wypełniona mazi

ą

.

Poł

ą

czenie to nazywamy spojeniem mostkowym (symphysis manubriosternalis).

Poł

ą

czenie to nie ulega kostnieniu.

Klatka piersiowa jako cało

śŹ

Klatka piersiowa (thorax) kształtem przypomina

ś

ci

ę

ty sto

ż

ek, spłaszczony

w kierunku przednio-tylnym, podstaw

ą

zwrócony ku dołowi. Wyró

ż

nia si

ę

na niej

najkrótsz

ą

ś

cian

ę

przedni

ą

, utworzon

ą

przez mostek i chrz

ą

stki

ż

ebrowe, dwie

najdłu

ż

sze

ś

ciany boczne oraz

ś

cian

ę

tyln

ą

, utworzon

ą

przez kr

ę

gosłup piersiowy

i tylne cz

ęś

ci

ż

eber. ˇebra s

ą

oddzielone od siebie przestrzeniami

mi

ę

dzy

ż

ebrowymi (spatia intercostalia), które wypełniaj

ą

mi

ęś

nie i błony

mi

ę

dzy

ż

ebrowe. ~ciany klatki piersiowej ograniczaj

ą

przestrze

ń

zwan

ą

jam

ą

klatki

piersiowej, w której znajduj

ą

si

ę

wa

ż

ne dla

ż

ycia narz

ą

dy, jak serce i płuca.Do

jamy klatki piersiowej prowadzi otwór górny (apertura thoracis superior),
ograniczony trzonem pierwszego kr

ę

gu piersiowego, pierwsz

ą

par

ą

ż

eber i brzegiem

górnym r

ę

koje

ś

ci mostka. Płaszczyzna otworu jest pochylona do przodu. Otwór jest

wypełniony osklepkami opłucnej oraz przebiegaj

ą

cymi mi

ę

dzy nimi: przełykiem,

tchawic

ą

, wielkimi naczyniami krwiono

ś

nymi, przewodem piersiowym (limfatycznym)

i nerwami.Znacznie wi

ę

kszy otwór dolny klatki piersiowej (apertura thoracis

inferior) jest ograniczony dwunastym kr

ę

giem piersiowym, ostatni

ą

par

ą

ż

eber

oraz chrz

ą

stkami

ż

eber przytwierdzonych, wytwarzaj

ą

cymi z ka

ż

dej strony łuk

ż

ebrowy (arcus costalis). Otwór dolny jest zamkni

ę

ty mi

ęś

niem szkieletowym

zwanym przepon

ą

. K

ą

t ograniczony przez łuki

ż

ebrowe nazywamy k

ą

tem podmostkowym

(angulus infrasternalis); wykazuje on du

żą

zmienno

śŹ

osobnicz

ą

.Kształt klatki

piersiowej zale

ż

y od wieku, płci, fazy oddechu i typu budowy ciała. U kobiet

jest ona krótsza, w swej dolnej cz

ęś

ci szersza ni

ż

u m

ęż

czyzn. Klatka piersiowa

dziecka jest bardziej okr

ą

gła i dopiero z wiekiem ulega spłaszczeniu i

poszerzeniu.Ruchomo

śŹ

klatki piersiowej jest uwarunkowana ruchami poszczególnych

ż

eber kostnych w obu stawach

ż

ebrowo-kr

ę

gowych oraz spr

ęż

ysto

ś

ci

ą

chrz

ą

stek

ż

ebrowych i zwi

ą

zan

ą

z tym mo

ż

liwo

ś

ci

ą

przesuni

ęŹ

mostka. Podczas skurczu mi

ęś

ni

wdechowych nast

ę

puje skr

ę

cenie

ż

eber na zewn

ą

trz z równoczesnym uniesieniem

ż

eber i mostka ku górze. Podnoszenie

ż

eber i mostka powoduje powi

ę

kszenie si

ę

jamy klatki piersiowej w wymiarze strzałkowym i poprzecznym. Jednocze

ś

nie

nast

ę

puje prostowanie kr

ę

gosłupa piersiowego i w wyniku skurczu obni

ż

enie

przepony, co sprawia,

ż

e wybitnie zwi

ę

ksza si

ę

tak

ż

e wymiar wysoko

ś

ciowy jamy

klatki piersiowej. Podczas opuszczania

ż

eber, czyli w chwili wydechu, wymiary

poprzeczny i strzałkowy zmniejszaj

ą

si

ę

, a przepona unosz

ą

c si

ę

ku górze w

czasie rozkurczu powoduje zmniejszanie wysoko

ś

ci jamy klatki piersiowej.

KO

ś

CI CZASZKI I ICH POŁ

Ź

CZENIE

W czaszce (cranium) odró

ż

nia si

ę

rozwojowo i czynno

ś

ciowo dwie cz

ęś

ci: 1)

cz

꜏

tylno-górn

ą

czyli czaszk

ę

mózgow

ą

(neurocranium) oraz 2) cz

꜏

przednio-

doln

ą

tworz

ą

c

ą

czaszk

ę

trzewn

ą

(splanchnocranium) lub twarzow

ą

. Czaszka mózgowa

w kształcie puszki kostnej zawiera cz

꜏

o

ś

rodkowego układu nerwowego zwan

ą

mózgowiem. Czaszka twarzowa słu

ż

y jako kostne rusztowanie dla pocz

ą

tkowego

odcinka drogi pokarmowej i oddechowej. Kształt poszczególnych ko

ś

ci buduj

ą

cych

czaszk

ę

jest bardzo zró

ż

nicowany i

ś

ci

ś

le uzale

ż

niony od funkcji, jak

ą

pełni

ą

.

S

ą

one modelowane przez ci

ś

nienie i poci

ą

ganie mi

ęś

ni

ż

ucia, karku i mi

ęś

ni

wyrazowych oraz dostosowanie do ochrony takich narz

ą

dów, jak: oko, narz

ą

d słuchu

i równowagi.Czaszka mózgowa ma kształt elipsoidalny lub kulisty i zbudowana jest
z 7 ko

ś

ci: potylicznej (os occipitale), klinowej (os sphenoidale), czołowej (os

frontale) oraz parzystych ko

ś

ci ciemieniowych (ossa parietalia) i skroniowych

(ossa temporalia).Czaszka trzewna, zwana tak

ż

e trzewioczaszk

ą

, składa si

ę

z 22

ko

ś

ci, które mo

ż

na podzieli

Ź

na trzy grupy: 1) ko

ś

ci twarzy, 2) kosteczki

słuchowe, 3) ko

śŹ

gnykow

ą

. Ko

ś

ci twarzy (ossa faciei) dziel

ą

si

ę

na:

ko

ś

ci parzyste wyczuwalne, do których nale

żą

: ko

śŹ

nosowa (os nasale), jarzmowa

(os zygomaticum) i szcz

ę

kowa (maxilla), ko

ś

ci parzyste ukryte, tj. ko

śŹ

łzowa

(os lacrimale), podniebienna (os palatinum) i mał

ż

owina nosowa dolna (concha

nasalis inferior), ko

ś

ci nieparzyste, w skład których zaliczamy: lemiesz

(vomer), ko

śŹ

sitow

ą

(os ethmoidale) i

ż

uchw

ę

(mandibula). Kosteczki słuchowe

(ossicula auditius): młoteczek (malleus), kowadełko (incus) i strzemi

ą

czko

(stapes), stanowi

ą

najmniejsze spo

ś

ród ko

ś

ci czaszki; s

ą

umieszczone w jamie

b

ę

benkowej ucha

ś

rodkowego. Ko

śŹ

gnykowa (os hyoideum), kształtem podobna do

litery U, jako jedyna z ko

ś

ci czaszki le

ż

y poza jej obr

ę

bem, zajmuj

ą

c poło

ż

enie

w okolicy przedniej szyi, powy

ż

ej krtani. Nie ma ona bezpo

ś

redniego poł

ą

czenia z

innymi ko

śŹ

mi czaszki, słu

ż

y jako miejsce przyczepu licznym mi

ęś

niom, którym to

głównie zawdzi

ę

cza swe okre

ś

lone poło

ż

enie mi

ę

dzy

ż

uchw

ą

a powierzchni

ą

przedni

ą

szyi. Ko

śŹ

gnykowa składa si

ę

z grubszej cz

ęś

ci

ś

rodkowej, w kształcie łuku

wypukło

ś

ci

ą

skierowanego do przodu, zwan

ą

trzonem (corpus) i dwóch par rogów.

Rogi wi

ę

ksze (coruna majora) stanowi

ą

dwie cienkie listewki kostne, odchodz

ą

ce

od obu ko

ń

ców trzonu ku tyłowi. Rogi mniejsze (coruna minora) s

ą

to dwie małe

sto

ż

kowate wyniosło

ś

ci najcz

ęś

ciej chrz

ę

stne, uwidaczniaj

ą

ce si

ę

w miejscu

przej

ś

cia trzonu w rogi wi

ę

ksze.

Ko

ś

ci cz

ęś

ci mózgowej czaszki

Ko

śŹ

potyliczna

Ko

śŹ

potyliczna (os occipitale) stanowi tylno-dolne ograniczenie jamy

mózgoczaszki i składa si

ę

z: łuski cz

ęś

ci bocznych (partes laterales) i cz

ęś

ci

podstawnej (pars basilaris). Cz

ęś

ci te ograniczaj

ą

otwór wielki (foramen

magnum).Na wewn

ę

trznej powierzchni łuski (squama occipitalis) po

ś

rodku znajduje

si

ę

guzowato

śŹ

potyliczna wewn

ę

trzna (protuberantia occipitalis interna), od

której ku górze biegnie bruzda zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus
sagittalis superioris), ku bokowi za

ś

po ka

ż

dej stronie bruzda zatoki

poprzecznej (sulcus sinus transversi). Od wyniosło

ś

ci potylicznej wewn

ę

trznej ku

dołowi w kierunku otworu wielkiego (foramen magnum) przebiega grzebie

ń

potyliczny wewn

ę

trzny (crista occipitalis interna), do którego przyczepia si

ę

sierp mó

ż

d

ż

ku (falx cerebelli). Guzowato

śŹ

potyliczna wewn

ę

trzna wraz z układem

bruzd tworzy wyniosło

śŹ

krzy

ż

owat

ą

(eminentia cruciformis).Bruzda zatoki

poprzecznej przedłu

ż

a si

ę

w bruzd

ę

zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei),

która kieruje si

ę

przy

ś

rodkowo do przodu, biegn

ą

c u podstawy cz

ęś

ci skalistej

ko

ś

ci skroniowej.Powierzchnia zewn

ę

trzna łuski jest gładka w cz

ęś

ci górnej, u

dołu za

ś

posiada szereg nierówno

ś

ci. Po

ś

rodku znajduje si

ę

guzowato

śŹ

potyliczna

zewn

ę

trzna (protuberantia occipitalis externa), od której biegnie w dół do

otworu wielkiego grzebie

ń

potyliczny zewn

ę

trzny (crista occipitalis externa). Od

guzowato

ś

ci w bok po ka

ż

dej stronie ci

ą

gnie si

ę

kresa karkowa górna (linea

nuchae superior), a poni

ż

ej, mniej wi

ę

cej w połowie długo

ś

ci grzebienia

potylicznego zewn

ę

trznego, przebiega równoległa do niej kresa karkowa dolna

(linea nuchae inferior). Dolna kraw

ę

d

ź

łuski w swej cz

ęś

ci

ś

rodkowej stanowi

tylne ograniczenie otworu wielkiego (foramen magnum), bocznie za

ś

ł

ą

czy si

ę

bezpo

ś

rednio z dwiema cz

ęś

ciami bocznymi ko

ś

ci, które stanowi

ą

boczne

ograniczenia otworu wielkiego. Górna kraw

ę

d

ź

łuski ł

ą

czy si

ę

z ko

śŹ

mi

ciemieniowymi szwem w

ę

głowym (sutura lambdoidea).Na cz

ęś

ciach bocznych (partes

laterales) po zewn

ę

trznej stronie znajduj

ą

si

ę

kłykcie ko

ś

ci potylicznej

(condyli occipitales), zaopatrzone w wypukłe powierzchnie stawowe (facies
articulares) przeznaczone do poł

ą

czenia z kr

ę

giem szczytowym. Nasad

ę

kłykcia

potylicznego przebija kanał nerwu podj

ę

zykowego (canalis hypoglossi),

przeznaczony dla przej

ś

cia nerwu podj

ę

zykowego. Na bocznej kraw

ę

dzi cz

ęś

ci

bocznej ko

ś

ci potylicznej znajduje si

ę

wci

ę

cie szyjne (incisura jugularis),

które z analogicznym wci

ę

ciem ko

ś

ci skroniowej ogranicza otwór szyjny (foramen

jugulare), słu

żą

cy dla przej

ś

cia nerwów czaszkowych (n. j

ę

zykowo-gardłowy, n.

bł

ę

dny, n. dodatkowy)

ż

yły szyjnej wewn

ę

trznej i t

ę

tnicy oponowej tylnej.Cz

꜏

podstawna (pars basilaris) ko

ś

ci potylicznej le

ż

y do przodu od otworu wielkiego

i ł

ą

czy si

ę

swym brzegiem przednim z powierzchni

ą

tyln

ą

trzonu ko

ś

ci klinowej.

Brzegi boczne cz

ęś

ci podstawnej ł

ą

cz

ą

si

ę

z piramid

ą

ko

ś

ci skroniowej.

Powierzchnia górna skierowana do wn

ę

trza czaszki jest gładka i uzupełnia podobn

ą

powierzchni

ę

trzonu ko

ś

ci klinowej tworz

ą

c stok (clivus), na którym spoczywa

rdze

ń

przedłu

ż

ony i most. Na dolnej powierzchni po

ś

rodku znajduje si

ę

guzek

gardłowy (tuberculum pharyngeum), na którym przyczepia si

ę

wi

ę

zadło podłu

ż

ne

przednie kr

ę

gosłupa i powi

ęź

gardłowo-podstawna.Otwór wielki (foramen magnum) ma

kształt szerokiego owalu. Ł

ą

czy on kanał kr

ę

gowy z jam

ą

czaszki. Przez otwór

wielki przechodzi rdze

ń

przedłu

ż

ony wraz ze swymi oponami, nerwy dodatkowe oraz

t

ę

tnice kr

ę

gowe.

Ko

śŹ

klinowa

Ko

śŹ

klinowa (os sphenoidale) wchodzi w skład podstawy czaszki i zajmuje

poło

ż

enie po

ś

rodkowe. Nazw

ę

sw

ą

zawdzi

ę

cza temu,

ż

e wklinowuje si

ę

pomi

ę

dzy

liczne ko

ś

ci zarówno mózgo- jak i twarzoczaszki. Cz

꜏

ś

rodkow

ą

ko

ś

ci stanowi

trzon (corpus), od którego odchodz

ą

trzy pary wyrostków: ku górze z przedniej

cz

ęś

ci trzonu wyrasta para skrzydeł mniejszych (alae minores), od powierzchni

bocznej trzonu odchodz

ą

skrzydła wi

ę

ksze (alae majores), za

ś

z przodu w dół

kieruj

ą

si

ę

wyrostki skrzydłowate (processus pterygoidei).W trzonie ko

ś

ci

klinowej mieszcz

ą

si

ę

, oddzielone od siebie przegrod

ą

, dwie zatoki klinowe

(sinus sphenoidales). Na przedniej powierzchni trzonu, zwróconej do jamy
nosowej, znajduje si

ę

pionowo ustawiony grzebie

ń

klinowy (crista sphenoidalis).

Tylna powierzchnia trzonu zł

ą

czona jest z cz

ęś

ci

ą

podstawn

ą

ko

ś

ci potylicznej i

tworzy stok (clivus). Górna powierzchnia trzonu, zwrócona do jamy mózgoczaszki,
uczestniczy w wytworzeniu

ś

rodkowego dołu czaszki. Górna powierzchnia trzonu

stanowi tzw. siodło tureckie (sella turcica), w którym spoczywa przysadka
mózgowa. Od tyłu wznosi si

ę

poprzecznie ustawiona blaszka zwana grzbietem siodła

(dorsum sellae). Do przodu od siodła tureckiego znajduje si

ę

na górnej

powierzchni trzonu poprzecznie biegn

ą

cy rowek, zwany bruzd

ą

skrzy

ż

owania

wzrokowego (sulcus chiasmatis). Bruzda ta ł

ą

czy si

ę

z ka

ż

dej strony z kanałem

wzrokowym (canalis opticus), którym przebiega nerw wzrokowy (n.
opticus).Skrzydła mniejsze (alae minores) odchodz

ą

od przedniej cz

ęś

ci trzonu,

s

ą

spłaszczone, trójk

ą

tnego kształtu, uczestnicz

ą

w tworzeniu tylnego odcinka

przedniego dołu czaszki. U swej nasady s

ą

przebite kanałem wzrokowym (canalis

opticus) oraz ograniczaj

ą

od strony górnej szczelin

ę

oczodołow

ą

górn

ą

(fissura

orbitalis superior). Koniec przy

ś

rodkowy skrzydła przechodzi w wyrostek pochyły

przedni.Skrzydła wi

ę

ksze (alae majores) ko

ś

ci klinowej s

ą

jej najwi

ę

kszymi

wyrostkami, odchodz

ą

cymi od bocznej powierzchni trzonu, na których wyró

ż

nia si

ę

powierzchni

ę

wewn

ę

trzn

ą

czyli mózgow

ą

i powierzchni

ę

zewn

ę

trzn

ą

. Wewn

ę

trzna

powierzchnia lekko wkl

ę

sła bierze udział w utworzeniu bocznych cz

ęś

ci

ś

rodkowego

dołu czaszki. Powierzchnia zewn

ę

trzna dzieli si

ę

na: powierzchni

ę

oczodołow

ą

(facies orbitalis), wchodz

ą

c

ą

w skład

ś

ciany oczodołu, powierzchni

ę

skroniow

ą

(facies temporalis) oraz powierzchni

ę

klinowo-szcz

ę

kow

ą

(facies

sphenomaxillaris). Skrzydła wi

ę

ksze wespół ze skrzydłami mniejszymi ograniczaj

ą

szczelin

ę

oczodołow

ą

górn

ą

(fissura orbitalis superior), która prowadzi do

oczodołu.Tu

ż

przy nasadzie, poni

ż

ej szczeliny oczodołowej górnej, skrzydła

wi

ę

ksze przebite s

ą

otworem okr

ą

głym (foramen rotundum), przez który wydostaje

si

ę

z jamy mózgoczaszki druga gał

ąź

nerwu trójdzielnego, tj. nerw szcz

ę

kowy.

Nieco do tyłu i bocznie od otworu okr

ą

głego znajduje si

ę

wi

ę

kszy otwór owalny

(foramen ovale), którym opuszcza mózgoczaszk

ę

trzecia gał

ąź

nerwu trójdzielnego,

tj. nerw

ż

uchwowy. Najmniejszy otwór, przebijaj

ą

cy skrzydła wi

ę

ksze ko

ś

ci

klinowej, usytuowany jest w k

ą

cie tylno-bocznym i nosi nazw

ę

otworu kolcowego

(foramen spinosum). Przeznaczony jest dla przej

ś

cia naczy

ń

oponowych.Wyrostki

skrzydłowate (processus pterygoidei) ko

ś

ci klinowej wyrastaj

ą

z bocznych cz

ęś

ci

trzonu ku dołowi. Ka

ż

dy z nich składa si

ę

z blaszki przy

ś

rodkowej i bocznej

(lamina medialis et lateralis), poł

ą

czonych ze sob

ą

pod k

ą

tem skierowanym

wypukło

ś

ci

ą

ku przodowi. W zwi

ą

zku z tym na stronie tylnej wyrostek posiada

zagł

ę

bienie zwane dołem skrzydłowym (fossa pterygoidea). Z przodu w miejscu

poł

ą

czenia si

ę

obu blaszek biegnie pionowo bruzda skrzydłowo-podniebienna

(sulcus perygopalatinus), a nasad

ę

wyrostka przebija biegn

ą

cy od tyłu ku

przodowi kanał skrzydłowy (canalis pterygoideus).

Ko

śŹ

czołowa

Ko

śŹ

czołowa (os frontale) zajmuje przednie poło

ż

enie w obr

ę

bie

mózgoczaszki i cz

ęś

ciowo uczestniczy w budowie szkieletu twarzy. Składa si

ę

z

wypukłej ku przodowi łuski czołowej (squama frontalis), z cz

ęś

ci oczodołowej

(pars orbitalis) oraz cz

ęś

ci nosowej (pars nasalis).Na zewn

ę

trznej powierzchni

łuski czołowej uwydatniaj

ą

si

ę

rozmaicie wykształcone dwa guzy czołowe (tubera

frontalia), a nieco poni

ż

ej silniej u m

ęż

czyzn zaznaczaj

ą

ce si

ę

łuki brwiowe

(arcus supercilares), mi

ę

dzy którymi znajduje si

ę

lekkie uwypuklenie zwane

gładzizn

ą

(glabella). Granic

ę

mi

ę

dzy łusk

ą

a cz

ęś

ci

ą

oczodołow

ą

na zewn

ą

trz

wytycza po ka

ż

dej stronie brzeg nadoczodołowy na którym przy

ś

rodkowo znajduje

si

ę

wci

ę

cie lub otwór nadoczodołowy (incisura s. foramen supraorbitale). Bocznie

na zewn

ę

trznej powierzchni łuski ko

ś

ci czołowej, biegnie kieruj

ą

c si

ę

od przodu

ku tyłowi wypukła ku górze kresa skroniowa (linea temporalis). Kresa skroniowa
ogranicza od góry powierzchni

ę

skroniow

ą

(facies temporalis), która wchodzi w

skład dołu skroniowego (fossa temporalis).Na wewn

ę

trznej stronie łuski ko

ś

ci

czołowej po

ś

rodku u dołu wystaje podłu

ż

nie biegn

ą

cy grzebie

ń

czołowy (crista

frontalis), a poni

ż

ej niego znajduje si

ę

otwór

ś

lepy (foramen cecum). Grzebie

ń

czołowy ku górze przedłu

ż

a si

ę

w bruzd

ę

zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus

sagittalis superioris). Do brzegów bruzdy i do grzebienia czołowego przyczepia
si

ę

wypustka opony twardej zwana sierpem mózgu. Na wewn

ę

trznej powierzchni łuski

czołowej, podobnie jak na powierzchniach wewn

ę

trznych innych ko

ś

ci mózgoczaszki,

znajduj

ą

si

ę

liczne wgł

ę

bienia wymodelowane przez zakr

ę

ty mózgowe zwane

wyciskami palczastymi (impressiones digitatae).W cz

ęś

ci oczodołowej (pars

orbitalis) wyró

ż

nia si

ę

powierzchni

ę

górn

ą

mózgow

ą

i powierzchni

ę

oczodołow

ą

.

Powierzchnia oczodołowa jest gładka, wkl

ę

sła i buduje górn

ą

ś

cian

ę

oczodołu. W

jej bocznej okolicy znajduje si

ę

dół gruczołu łzowego. Powierzchnia górna cz

ęś

ci

oczodołowej uczestniczy w wytworzeniu dna przedniego dołu czaszki. Jest ona
nierówna, gdy

ż

pokrywaj

ą

j

ą

liczne wyciski palczaste (impressiones digitatae),

oddzielone od siebie ł

ę

kami mózgowymi (juga cerebralia). Po

ś

rodku cz

ęś

ci

oczodołowej znajduje si

ę

wci

ę

cie sitowe (incisura ethmoidalis), przeznaczone dla

blaszki sitowej ko

ś

ci sitowej. Na pograniczu łuski i cz

ęś

ci oczodołowej ko

ś

ci

czołowej znajduj

ą

si

ę

wewn

ą

trz ko

ś

ci zatoki czołowe (sinus frontales),

oddzielone od siebie poło

ż

on

ą

po

ś

rodku przegrod

ą

zatok czołowych (septum sinuum

frontalium).Cz

꜏

nosowa (pars nasalis) stanowi najmniejszy odcinek ko

ś

ci

czołowej. Z powierzchni dolnej cz

ęś

ci nosowej wystaje ku dołowi i do przodu

ostry kolec nosowy (spina nasalis), na którym opieraj

ą

si

ę

ko

ś

ci nosowe.Łuska

ko

ś

ci czołowej ł

ą

czy si

ę

swym brzegiem z ko

śŹ

mi ciemieniowymi wzdłu

ż

szwu

wie

ń

cowego bocznie z ko

ś

ci

ą

klinow

ą

. Brzeg nadoczodołowy w bocznej cz

ęś

ci

przechodzi w silny wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus), który ł

ą

czy si

ę

z

wyrostkiem czołowym ko

ś

ci jarzmowej.

Ko

śŹ

skroniowa

Ko

śŹ

skroniowa (os temporale) jest parzyst

ą

ko

ś

ci

ą

mózgoczaszki, wchodz

ą

c

ą

cz

ęś

ciowo w skład jej

ś

ciany bocznej, cz

ęś

ciowo uczestnicz

ą

c

ą

w wytworzeniu

podstawy czaszki. Z uwagi na du

żą

ró

ż

norodno

śŹ

zada

ń

, które spełnia, odznacza

si

ę

skomplikowan

ą

budow

ą

. W ko

ś

ci skroniowej mo

ż

na wyró

ż

ni

Ź

cztery cz

ęś

ci:

łuskow

ą

(pars squamosa), sutkow

ą

(pars mastoidea), b

ę

benkow

ą

(pars tympanica) i

cz

꜏

skalist

ą

(pars petrosa) zwan

ą

tak

ż

e piramid

ą

(pyramis).Cz

꜏

łuskowa (pars

squamosa) tworzy górno-przedni odcinek ko

ś

ci; ma kształt strzałkowo ustawionej

płyty, uczestnicz

ą

cej w wytworzeniu bocznej

ś

ciany czaszki. Zewn

ę

trzna

powierzchnia jest gładka i stanowi miejsce przyczepu mi

ęś

nia skroniowego. Z

dolnej cz

ęś

ci łuski odchodzi ku przodowi poło

ż

ony ponad otworem słuchowym

zewn

ę

trznym wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus), który za po

ś

rednictwem

szwu ł

ą

czy si

ę

z wyrostkiem skroniowym ko

ś

ci jarzmowej. U nasady wyrostka

jarzmowego z przedniej strony znajduje si

ę

gładkie wzniesienie zwane guzkiem

stawowym (tuberculum articulare), tu

ż

za nim na dolnym odcinku cz

ęś

ci łuskowej

le

ż

y gł

ę

boki dół

ż

uchwowy (fossa mandibularis). Zarówno guzek stawowy, jak i dół

ż

uchwowy stanowi

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

ze strony ko

ś

ci skroniowej, słu

żą

c

ą

do

poł

ą

czenia si

ę

z głow

ą

ż

uchwy w stawie skroniowo-

ż

uchwowym. Powierzchnia

wewn

ę

trzna, czyli mózgowa, ogranicza od strony bocznej

ś

rodkowy dół czaszki i

jest pokryta wyciskami palczastymi (impressiones digitatae) oraz ł

ę

kami

mózgowymi (juga cerebralia). Brzeg górny łuski ł

ą

czy si

ę

z ko

ś

ci

ą

ciemieniow

ą

szwem łuskowym (sutura squamosa).Cz

꜏

sutkowa (pars mastoidea) zajmuje tylne

poło

ż

enie w obr

ę

bie ko

ś

ci skroniowej za otworem słuchowym zewn

ę

trznym.

Powierzchnia zewn

ę

trzna cz

ęś

ci sutkowej jest wypukła i chropowata, słu

ż

y za pole

przyczepu mi

ęś

niom. Na wewn

ę

trznej powierzchni znajduje si

ę

gł

ę

boka bruzda

zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei). Dolny odcinek cz

ęś

ci sutkowej tworzy

skierowany wierzchołkiem ku dołowi wyrostek sutkowy (processus mastoideus). Na
stronie przy

ś

rodkowej wyrostka sutkowego znajduje si

ę

gł

ę

bokie wci

ę

cie sutkowe

(incisura mastoidea). Wewn

ą

trz wyrostka znajduj

ą

si

ę

liczne jamki powietrzne

zwane komórkami sutkowymi (cellulae mastoideae), które maj

ą

ł

ą

czno

śŹ

z jam

ą

b

ę

benkow

ą

ucha

ś

rodkowego.Cz

꜏

skalista (pars petrosa), zwana tak

ż

e piramid

ą

ko

ś

ci skroniowej, ma kształt trój

ś

ciennego ostrosłupa, szczytem skierowanego

przy

ś

rodkowo i do przodu. Podstawa piramidy, skierowana bocznie, jest zro

ś

ni

ę

ta

z cz

ęś

ci

ą

łuskow

ą

. Szczyt piramidy natomiast wypełnia k

ą

t ograniczony przez

tylny brzeg skrzydła wi

ę

kszego ko

ś

ci klinowej i trzon ko

ś

ci klinowej oraz cz

꜏

podstawn

ą

ko

ś

ci potylicznej. Na szczycie piramidy znajduje si

ę

otwór wewn

ę

trzny

kanału t

ę

tnicy szyjnej (foramen caroticum internum). Na piramidzie ko

ś

ci

skroniowej wyró

ż

nia si

ę

trzy powierzchnie: przedni

ą

i tyln

ą

, zwrócone do jamy

czaszki oraz doln

ą

, która nale

ż

y do powierzchni zewn

ę

trznej podstawy czaszki.

Powierzchnie te oddzielone s

ą

od siebie brzegami: górnym, tylnym i

przednim.Powierzchnia przednia (facies anterior) piramidy tworzy odcinek tylny

ś

rodkowego dołu czaszki, posiada szereg nierówno

ś

ci w postaci ł

ę

ków mózgowych

(juga cerebralia), wycisków palczastych (impressiones digitates) oraz rowków i
otworów, którymi przebiegaj

ą

nerwy. W pobli

ż

u szczytu piramidy le

ż

y wgł

ę

bienie

kształtu ksi

ęż

ycowatego, zwane wyciskiem nerwu trójdzielnego (impressio

trigemini), w którym mie

ś

ci si

ę

zwój troisty tego nerwu. W pobli

ż

u brzegu

górnego, na powierzchni przedniej, znajduje si

ę

wyniosło

śŹ

łukowata (eminentia

arcuata), spowodowana przebiegiem kanału półkolistego przedniego bł

ę

dnika

kostnego.Powierzchnia tylna (facies posterior) jest ustawiona prawie pionowo i
tworzy

ś

cian

ę

przedni

ą

tylnego dołu czaszki. Po

ś

rodku tej powierzchni znajduje

si

ę

otwór słuchowy wewn

ę

trzny (porus acusticus internus), który prowadzi do

krótkiego kanału zwanego przewodem słuchowym wewn

ę

trznym (meatus acusticus

internus). Kanałem tym przechodzi VII i VIII nerw czaszkowy (nerw twarzowy, nerw
przedsionkowo-

ś

limakowy) oraz t

ę

tnica b

ę

benkowa wraz z odpowiadaj

ą

cymi jej

ż

yłami. Przewód słuchowy wewn

ę

trzny zamkni

ę

ty jest wewn

ą

trz piramidy dnem

przewodu słuchowego wewn

ę

trznego (fundus meatus acustici interni), w którym

znajduj

ą

si

ę

otworki dla przej

ś

cia gał

ą

zek nerwu przedsionkowo-

ś

limakowego. Nerw

twarzowy w okolicach dna przewodu słuchowego wewn

ę

trznego wnika przez odr

ę

bny

otwór do własnego kanału (canalis nervi facialis), którym pod

ąż

a na zewn

ą

trz,

wydostaj

ą

c si

ę

z czaszki przez otwór rylcowo-sutkowy ko

ś

ci

skroniowej.Powierzchnia dolna (facies inferior) jest nierówna, ustawiona poziomo
i wchodzi w skład powierzchni zewn

ę

trznej podstawy czaszki. Na brzegu tylnym tej

powierzchni jest wci

ę

cie szyjne (incisura jugularis), które wespół z

analogicznym wci

ę

ciem na ko

ś

ci potylicznej tworzy znany nam ju

ż

otwór szyjny

(foramen jugulare). Przed wci

ę

ciem szyjnym le

ż

y du

ż

y i gł

ę

boki dół szyjny (fossa

jugularis), w którym mie

ś

ci si

ę

opuszka górna

ż

yły szyjnej wewn

ę

trznej. Dalej do

przodu od tego dołu znajduje si

ę

du

ż

y otwór prowadz

ą

cy do kanału t

ę

tnicy szyjnej

(canalis caroticus). W boczno-tylnej cz

ęś

ci powierzchni dolnej piramidy odchodzi

w dół zazwyczaj do

śŹ

długi, ostro zako

ń

czony wyrostek rylcowaty (processus

styloideus). Pomi

ę

dzy wyrostkiem rylcowatym a wyrostkiem sutkowym mie

ś

ci si

ę

otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum), którym opuszcza swój kanał nerw
twarzowy.Brzeg górny (margo superior) piramidy oddziela jej powierzchni

ę

przedni

ą

od tylnej, stanowi

ą

c równocze

ś

nie granic

ę

pomi

ę

dzy

ś

rodkowym i tylnym

dołem czaszki. Wzdłu

ż

tego brzegu biegnie bruzda zatoki skalistej górnej (sulcus

sinus petrosi superioris). Brzeg tylny (margo posterior), nieco krótszy od
górnego, ł

ą

czy si

ę

z cz

ęś

ci

ą

podstawn

ą

i boczn

ą

ko

ś

ci potylicznej, a w miejscu

poł

ą

czenia biegnie bruzda zatoki skalistej dolnej (sulcus sinus petrosi

inferioris). Brzeg przedni (margo anterior), poło

ż

ony mi

ę

dzy powierzchni

ą

przedni

ą

a doln

ą

, ł

ą

czy si

ę

z ko

ś

ci

ą

klinow

ą

.Cz

꜏

skalista ko

ś

ci skroniowej

zawiera w swym wn

ę

trzu szereg kanałów, którymi przebiegaj

ą

naczynia krwiono

ś

ne i

nerwy. W gł

ę

bi piramidy znajduje si

ę

tak

ż

e przestrze

ń

zwana bł

ę

dnikiem kostnym

ucha wewn

ę

trznego, otaczaj

ą

ca i chroni

ą

ca narz

ą

d zmysłu słuchu i równowagi. Od

zewn

ą

trz do bł

ę

dnika kostnego ucha wewn

ę

trznego prowadzi kanał zwany przewodem

słuchowym zewn

ę

trznym (meatus acusticus externus). Odcinek przednio-przy

ś

rodkowy

przewodu słuchowego zewn

ę

trznego poszerza si

ę

na swym ko

ń

cu w jam

ę

b

ę

benkow

ą

(cavum tympani), która oddzielona jest od ucha wewn

ę

trznego przy

ś

rodkowo

poło

ż

on

ą

ś

cian

ą

zwan

ą

bł

ę

dnikow

ą

(paries labyrinthicus).Cz

꜏

b

ę

benkowa (pars

tympanica) ko

ś

ci skroniowej jest poło

ż

ona do przodu od wyrostka sutkowego i

ogranicza ł

ą

cznie z cz

ęś

ci

ą

skalist

ą

otwór słuchowy zewn

ę

trzny (porus acusticus

externus), prowadz

ą

cy do przewodu słuchowego zewn

ę

trznego (meatus acusticus

externus).

Ko

śŹ

ciemieniowa

Ko

śŹ

ciemieniowa (os parietale) jest ko

ś

ci

ą

parzyst

ą

, w najwi

ę

kszym

stopniu uczestnicz

ą

c

ą

w utworzeniu sklepienia. Ma kształt czworobocznej wypukłej

płytki. Obie ko

ś

ci ciemieniowe ł

ą

cz

ą

si

ę

wzdłu

ż

swych brzegów strzałkowych za

po

ś

rednictwem szwu strzałkowego (sutura sagittalis). Tylne brzegi ko

ś

ci s

ą

poł

ą

czone z łusk

ą

ko

ś

ci potylicznej szwem w

ę

głowym (sutura lambdoidea). Od

przodu ko

ś

ci ciemieniowe ł

ą

cz

ą

si

ę

z łusk

ą

ko

ś

ci czołowej w szwie wie

ń

cowym

(sutura coronalis). Z boku ko

śŹ

ciemieniow

ą

zespala z cz

ęś

ci

ą

łuskow

ą

ko

ś

ci

skroniowej szew łuskowy (sutura squamosa). Powierzchnia zewn

ę

trzna ko

ś

ci jest

wypukła i gładka, po

ś

rodku posiada wzniesienie, zwane guzem ciemieniowym (tuber

parietale). Poni

ż

ej guza biegn

ą

dwie wypukłe ku górze kresy skroniowe (lineae

temporales).Powierzchnia wewn

ę

trzna zwrócona do jamy czaszki jest wkl

ę

sła i

posiada wyciski palczaste (impressiones digitatae), bruzdy t

ę

tnicze i dołeczki

ziarenkowe. Wzdłu

ż

całego brzegu strzałkowego biegnie płytka bruzda zatoki

strzałkowej górnej (sulcus sinus sagittalis superioris), która z przodu i z tyłu
ł

ą

czy si

ę

z jednoimiennymi bruzdami ko

ś

ci czołowej i potylicznej.

Ko

ś

ci cz

ęś

ci trzewnej czaszki

Ko

ś

ci parzyste wyczuwalne

Ko

śŹ

nosowa

Ko

śŹ

nosowa (os nasale) ma kształt małej, czworok

ą

tnej płytki i ł

ą

czy si

ę

od góry z ko

ś

ci

ą

czołow

ą

, bocznie z wyrostkiem czołowym szcz

ę

ki, przy

ś

rodkowo z

ko

ś

ci

ą

nosow

ą

strony przeciwległej. Brzeg dolny ogranicza od góry otwór

gruszkowaty (apertura pisiformis). Ko

ś

ci nosowe uczestnicz

ą

w budowie grzbietu

nosa.

Ko

śŹ

jarzmowa

Ko

śŹ

jarzmowa (os zygomaticum) zajmuje poło

ż

enie w bocznej okolicy

twarzoczaszki. Zbudowana jest z trzonu i dwóch wyrostków. Jeden wyrostek

odchodzi od trzonu ku górze, ł

ą

czy si

ę

z ko

ś

ci

ą

czołow

ą

i nosi nazw

ę

wyrostka

czołowego (processus frontalis). Drugi, zwany wyrostkiem skroniowym (processus
temporalis), ł

ą

czy si

ę

z wyrostkiem jarzmowym ko

ś

ci skroniowej, wytwarzaj

ą

c wraz

z nim łuk jarzmowy (arcus zygomaticus). Na trzonie znajduj

ą

si

ę

trzy

powierzchnie: 1) oczodołowa (facies orbitalis), stanowi

ą

ca cz

꜏

dna oczodołu,

2) skroniowa (facies temporalis) oraz 3) boczna (facies lateralis), wyczuwalna
przez skór

ę

.

Szcz

ę

ka

Szcz

ę

ka (maxilla) stanowi zasadnicz

ą

cz

꜏

twarzy. Składa si

ę

z

ustawionego pionowo trzonu i odchodz

ą

cych od niego wyrostków: czołowego

(processus frontalis), jarzmowego (processus zygomaticus), podniebiennego
(processus palatinus) i z

ę

bodołowego (processus alveolaris).Powierzchnia górna

trzonu, zwana powierzchni

ą

oczodołow

ą

(facies orbitalis), tworzy przewa

ż

aj

ą

c

ą

cz

꜏

dolnej

ś

ciany oczodołu. Mi

ę

dzy jej brzegiem tylnym a skrzydłem wi

ę

kszym

ko

ś

ci klinowej znajduje si

ę

szczelina oczodołowa dolna (fissura orbitalis

inferior), ł

ą

cz

ą

ca oczodół z dołem podskroniowym i z dołem skrzydłowo-

podniebiennym. Na dolnej kraw

ę

dzi ograniczaj

ą

cej t

ę

szczelin

ę

, zaczyna si

ę

bruzda podoczodołowa (sulcus infraorbitalis), która przedłu

ż

a si

ę

ku przodowi w

kanał podoczodołowy (canalis infraorbitalis), zako

ń

czony na przedniej

powierzchni trzonu szcz

ę

ki otworem podoczodołowym (foramen infraorbitale).

Poni

ż

ej tego otworu znajduje si

ę

zagł

ę

bienie zwane dołem nadkłowym (fossa

canina).Przy

ś

rodkowy brzeg przedniej powierzchni trzonu ogranicza od strony

bocznej i dolnej otwór gruszkowaty, zako

ń

czony u dołu kolcem nosowym przednim

(spina nasalis anterior), za

ś

górny brzeg stanowi dolne ograniczenie wej

ś

cia do

oczodołu, tworz

ą

c brzeg podoczodołowy (margo infraorbitalis). Powierzchnia

tylna, skierowana do dołu podskroniowego, posiada uwypuklenie zwane guzem
szcz

ę

ki (tuber maxillae), na którym widniej

ą

drobne otworki do przej

ś

cia naczy

ń

i nerwów z

ę

bodołowych. Powierzchnia przy

ś

rodkowa wchodzi w skład bocznej

ś

ciany

jamy nosowej (facies nasalis). Znajduje si

ę

na niej rozwór szcz

ę

kowy (hiatus

maxillaris), prowadz

ą

cy do mieszcz

ą

cej si

ę

w trzonie zatoki szcz

ę

kowej (sinus

maxillaris)Wyrostek podniebienny (processus palatinus) odchodzi od trzonu
poziomo ku tyłowi. Za z

ę

bami siecznymi, w miejscu poł

ą

czenia si

ę

obu wyrostków

podniebiennych, znajduje si

ę

otwór przysieczny (foramen incisivum), prowadz

ą

cy

do kanału przysiecznego (canalis incisivus). Brzegi przy

ś

rodkowe wyrostków

podniebiennych obu szcz

ę

k ł

ą

cz

ą

si

ę

ze sob

ą

w szwie podniebiennym po

ś

rodkowym

(sutura palatina mediana), za

ś

brzegi tylne s

ą

poł

ą

czone z blaszkami poziomymi

ko

ś

ci podniebiennych szwem podniebiennym poprzecznym (sutura palatina

transversa). Wyrostki podniebienne szcz

ę

k wraz z blaszkami poziomymi ko

ś

ci

podniebiennych stanowi

ą

rusztowanie podniebienia twardego (palatinum durum),

które oddziela jam

ę

ust od jamy nosowej.Całe podniebienie jest otoczone

skierowanym ku dołowi, łukowato wygi

ę

tym wyrostkiem z

ę

bodołowym szcz

ę

ki

(processus alveolaris), w którym znajduj

ą

si

ę

z

ę

bodoły (alveoli dentales),

oddzielone od siebie przegrodami mi

ę

dzyz

ę

bodołowymi (septa

interalveolaria).Wyrostek czołowy szcz

ę

ki (processus frontalis) odchodzi od

trzonu ku górze i ł

ą

czy si

ę

z ko

ś

ci

ą

czołow

ą

. Jego powierzchnia przy

ś

rodkowa

wchodzi w skład bocznej

ś

ciany jamy nosowej. W rejonie brzegu tylnego biegnie

bruzda łzowa (sulcus lacrimalis), uzupełniaj

ą

ca kanał nosowo-łzowy (canalis

nasolacrimalis).Wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus), odchodz

ą

cy od bocznej

powierzchni trzonu szcz

ę

ki, ł

ą

czy si

ę

z ko

ś

ci

ą

jarzmow

ą

.

Ko

ś

ci parzyste ukryte

Ko

śŹ

łzowa

Ko

śŹ

łzowa (os lacrimale) stanowi mał

ą

, cienk

ą

blaszk

ę

kostn

ą

, poło

ż

on

ą

mi

ę

dzy wyrostkiem czołowym szcz

ę

ki a blaszk

ą

oczodołow

ą

ko

ś

ci sitowej. Tworzy

wraz z nimi

ś

cian

ę

przy

ś

rodkow

ą

oczodołu. Wzdłu

ż

przedniej kraw

ę

dzi ko

ś

ci łzowej

biegnie bruzda łzowa (sulcus lacrimalis), która uzupełniona tak

ą

sam

ą

bruzd

ą

le

żą

c

ą

na wyrostku czołowym szcz

ę

ki, tworzy zagł

ę

bienie zwane dołem woreczka

łzowego (fossa sacci lacrimalis), który ku dołowi przedłu

ż

a si

ę

w kanał nosowo-

łzowy (canalis nasolacrimalis).

Ko

śŹ

podniebienna

Ko

śŹ

podniebienna (os palatinum) poło

ż

ona jest do tyłu od szcz

ę

ki i składa

si

ę

z dwóch blaszek poł

ą

czonych ze sob

ą

w kształcie litery L. Blaszka pionowa

(lamina perpendicularis) stanowi tyln

ą

cz

꜏

ś

ciany bocznej jamy nosowej, a jej

powierzchnia boczna tworzy cz

꜏

dołu skrzydłowo-podniebiennego. Brzeg górny tej

blaszki przechodzi w wyrostek oczodołowy (processus orbitalis), uczestnicz

ą

cy w

budowie tylnej cz

ęś

ci dna oczodołu. Blaszka pozioma (lamina horizontalis)

wchodzi w skład rusztowania tylnego odcinka podniebienia twardego. Blaszka ta
ł

ą

czy si

ę

z blaszk

ą

strony przeciwległej szwem podniebiennym po

ś

rodkowym.

Mał

ż

owina nosowa dolna

Mał

ż

owina nosowa dolna (concha nasalis inferior) jest cienk

ą

blaszk

ą

kostn

ą

poł

ą

czon

ą

z boczn

ą

ś

cian

ą

jamy nosowej. Od brzegu górnego mał

ż

owiny

nosowej dolnej odchodzi wyrostek łzowy (processus lacrimalis), który zamyka

ś

cian

ę

kanału nosowo-łzowego (canalis nasolacrimalis). Odchodz

ą

cy w dół wyrostek

szcz

ę

kowy (processus maxillaris) zamyka cz

ęś

ciowo rozwór szcz

ę

kowy.

Ko

ś

ci nieparzyste

Lemiesz

Lemiesz (vomer) jest ko

ś

ci

ą

płask

ą

ustawion

ą

w płaszczy

ź

nie po

ś

rodkowej w

jamie nosowej. Le

ż

y mi

ę

dzy podniebieniem kostnym a trzonem ko

ś

ci klinowej,

tworz

ą

c cz

꜏

tyln

ą

przegrody jamy nosa.

Ko

śŹ

sitowa

Ko

śŹ

sitowa (os ethmoidale) składa si

ę

z dwóch prostopadle do siebie

ustawionych blaszek oraz z bł

ę

dnika sitowego. Ko

śŹ

sitowa jest poło

ż

ona w

ś

rodkowej cz

ęś

ci czaszki i bierze udział w budowie

ś

cian jamy nosowej i

oczodołów.Blaszka sitowa (lamina cribrosa), ustawiona poziomo, ma kształt
czworok

ą

tnej płytki i przebita jest licznymi otworkami. Wypełnia ona wci

ę

cie

sitowe cz

ęś

ci oczodołowej ko

ś

ci czołowej i uczestniczy w utworzeniu

ś

rodkowej

okolicy przedniego dołu czaszki. Na powierzchni mózgowej blaszki sitowej
spoczywa parzysta opuszka w

ę

chowa, w której ko

ń

cz

ą

si

ę

nici w

ę

chowe (fila

olfactoria), przechodz

ą

ce przez otworki blaszki sitowej (foramina ethmoidalia) z

jamy nosowej do jamy czaszki. Powierzchnia dolna blaszki sitowej wchodzi w skład
sklepienia jamy nosowej.Blaszka pionowa (lamina perpendicularis) odchodzi od
blaszki sitowej pod k

ą

tem prostym w płaszczy

ź

nie po

ś

rodkowej. Krótki odcinek

górny, wystaj

ą

c ponad blaszk

ę

sitow

ą

, tworzy tzw. grzebie

ń

koguci (crista galli)

oddzielaj

ą

cy od siebie obie opuszki w

ę

chowe. Znacznie dłu

ż

sza cz

꜏

dolna

blaszki pionowej wnika do

ś

wiatła jamy nosowej i stanowi cz

꜏

kostnej przegrody

nosa.Po bokach blaszki pionowej zwisa pod blaszk

ą

sitow

ą

bł

ę

dnik sitowy

(labyrinthus ethmoidalis). Bł

ę

dnik składa si

ę

z szeregu jamek powietrznych,

zwanych komórkami sitowymi (cellulae ethmoidales), które pooddzielane s

ą

od

siebie cienkimi blaszkami kostnymi. Zespół komórek sitowych stanowi zatoki
sitowe (sinus ethmoidales), które w wi

ę

kszo

ś

ci uchodz

ą

do jamy nosowej w obr

ę

bie

jednej du

ż

ej komórki sitowej, zwanej puszk

ą

sitow

ą

(bulla ethmoidalis). Z

nierównej, przy

ś

rodkowej

ś

ciany bł

ę

dnika sitowego odchodz

ą

ku dołowi,

uwypuklaj

ą

c si

ę

lekko do

ś

wiatła jamy nosowej, dwa płaskie wyrostki: mniejszy -

zwany mał

ż

owin

ą

nosow

ą

górn

ą

(concha nasalis superior) i wi

ę

kszy czyli mał

ż

owina

nosowa

ś

rodkowa (concha nasalis media). Komórki sitowe pokrywa od strony bocznej

blaszka oczodołowa (lamina orbitalis) ko

ś

ci sitowej, która sw

ą

boczn

ą

powierzchni

ą

uczestniczy w utworzeniu przy

ś

rodkowej

ś

ciany oczodołu.

ˇuchwa

ˇuchwa (mandibula) jest najwi

ę

ksz

ą

ko

ś

ci

ą

twarzoczaszki i jedyn

ą

, która

ł

ą

czy si

ę

za pomoc

ą

stawów. Ma ona kształt podkowiasty. Jej przedni, zgrubiały

odcinek stanowi trzon (corpus), z którego wyrastaj

ą

nieco rozbie

ż

nie ku tyłowi i

górze dwie gał

ę

zie

ż

uchwy (rami mandibulae). Po

ś

rodku, na zewn

ę

trznej

powierzchni trzonu, znajduje si

ę

guzowato

śŹ

bródkowa (protuberantia mentalis).

Do boku od niej poło

ż

ony jest otwór bródkowy (foramen mentale), który stanowi

wylot przebiegaj

ą

cego wewn

ą

trz trzonu i gał

ę

zi kanału

ż

uchwy (canalis

mandibulae), przeznaczonego dla naczy

ń

i nerwów z

ę

bodołowych dolnych. Na

wewn

ę

trznej powierzchni trzonu

ż

uchwy, w miejscu odpowiadaj

ą

cym guzowato

ś

ci

bródkowej, znajduje si

ę

parzysty kolec bródkowy (spina mentalis). Po bokach

kolców bródkowych poło

ż

one s

ą

doły dwubrzu

ś

cowe (fossae digastricae), w których

ko

ń

cz

ą

si

ę

mi

ęś

nie dwubrzu

ś

cowe. Dalej ku bokowi wzdłu

ż

wewn

ę

trznej powierzchni

trzonu i gał

ę

zi

ż

uchwy przebiega kresa

ż

uchwowo-gnykowa (linea

mylohyoidea).Górn

ą

kraw

ę

d

ź

trzonu

ż

uchwy stanowi łuk z

ę

bodołowy, zawieraj

ą

cy

z

ę

bodoły (alveoli dentales) oddzielone od siebie przegrodami mi

ę

dzyz

ę

bodołowymi

(septa interalveolaria), w których umocowane s

ą

korzenie z

ę

bów.Miejsce przej

ś

cia

gał

ę

zi w doln

ą

kraw

ę

d

ź

trzonu nosi nazw

ę

k

ą

ta

ż

uchwy (angulus mandibulae). Na

powierzchni bocznej tego k

ą

ta znajduje si

ę

guzowato

śŹ

ż

waczowa (tuberositas

masseterica), a na powierzchni przy

ś

rodkowej guzowato

śŹ

skrzydłowa (tuberasitas

pterygoidea).Gał

ąź

ż

uchwy poszerza si

ę

ku górze i ko

ń

czy dwoma wyrostkami,

oddzielonymi od siebie wci

ę

ciem

ż

uchwy (incisura mandibulae). Ostro zako

ń

czony

wyrostek przedni nosi nazw

ę

wyrostka dziobiastego (processus coronoideus) i

słu

ż

y jako miejsce przyczepu mi

ęś

nia skroniowego. Zgrubiały, poło

ż

ony do tyłu od

wci

ę

cia

ż

uchwy, wyrostek kłykciowy (processus condylaris) jest zako

ń

czony głow

ą

ż

uchwy (caput mandibulae), zaopatrzon

ą

w powierzchni

ę

stawow

ą

(facies

articularis), słu

żą

c

ą

do poł

ą

czenia z ko

ś

ci

ą

skroniow

ą

. Na przedniej powierzchni

głowy znajduje si

ę

wgł

ę

bienie zwane dołkiem skrzydłowym (fovea pterygoidea),

b

ę

d

ą

ce miejscem przyczepu mi

ęś

nia skrzydłowego bocznego. Głowa od reszty

wyrostka kłykciowego oddzielona jest szyjk

ą

ż

uchwy (collum mandibulae). W

połowie długo

ś

ci gał

ę

zi

ż

uchwy na powierzchni wewn

ę

trznej znajduje si

ę

otwór

ż

uchwy (foramen mandibulae) prowadz

ą

cy do kanału

ż

uchwy (canalis mandibulae).

Czaszka jako cało

śŹ

Czaszk

ę

mo

ż

na podzieli

Ź

na cz

꜏

górn

ą

zwan

ą

sklepieniem (calvaria) i na

cz

꜏

doln

ą

stanowi

ą

c

ą

podstaw

ę

czaszki (basis cranii). Rozpatruj

ą

c czaszk

ę

jako

cało

śŹ

odró

ż

niamy nast

ę

puj

ą

ce

ś

ciany: górn

ą

, przedni

ą

, tyln

ą

, boczn

ą

i doln

ą

.

ś

ciana górna

Sklepienie czaszki (calvaria), wchodz

ą

ce w skład

ś

ciany górnej, jest

utworzone z łuski ko

ś

ci czołowej, z obu ko

ś

ci ciemieniowych i z łuski ko

ś

ci

potylicznej. Na zewn

ę

trznej powierzchni sklepienia w obr

ę

bie ko

ś

ci ciemieniowych

znajduj

ą

si

ę

guzy ciemieniowe (tubera parietalia). Sklepienie ci

ą

gnie si

ę

od

łuków brwiowych (arcus superciliares) ko

ś

ci czołowej a

ż

do kresy karkowej górnej

(linea nuchae superior) ko

ś

ci potylicznej. Granic

ę

boczn

ą

sklepienia stanowi

ą

kresy skroniowe (lineae temporales). Cz

꜏

ś

rodkow

ą

sklepienia tworzy najwy

ż

szy

punkt czaszki zwany szczytem (vertex), cz

꜏

przedni

ą

nazywamy czołem (frons),

cz

꜏

tyln

ą

silnie opadaj

ą

c

ą

- potylic

ą

(occiput).Na

ś

cianie górnej widoczne s

ą

trzy szwy: szew wie

ń

cowy (sutura coronalis) ł

ą

cz

ą

cy ko

śŹ

czołow

ą

z ko

śŹ

mi

ciemieniowymi, szew strzałkowy (sutura sagittalis) poło

ż

ony jest mi

ę

dzy ko

śŹ

mi

ciemieniowymi oraz szew w

ę

głowy (sutura lambdoidea), który biegnie mi

ę

dzy ko

śŹ

mi

ciemieniowymi i ko

ś

ci

ą

potyliczn

ą

. Punkt, w którym szew wie

ń

cowy ł

ą

czy si

ę

ze

szwem strzałkowym, nazywamy bregma; punkt styczny szwu strzałkowego ze szwem
w

ę

głowym - lambda. Na wewn

ę

trznej powierzchni sklepienia widoczne s

ą

liczne

wgł

ę

bienia i wyniosło

ś

ci, wywołane kształtem powierzchni mózgowia oraz

przebiegiem t

ę

tnic oponowych. Wzdłu

ż

szwu strzałkowego przebiega od przodu ku

tyłowi bruzda zatoki strzałkowej górnej (suculus sinus sagittalis superioris),
po bokach której znajduj

ą

si

ę

liczne dołeczki ziarenkowate (foveolae

granulares). W tylnej cz

ęś

ci ko

ś

ci ciemieniowej po obu stronach szwu

strzałkowego le

żą

otwory ciemieniowe (foramina parietalia).

ś

ciana przednia

ś

ciana przednia, czyli twarz kostna (facies ossea) ma mniej wi

ę

cej kształt

owalny i jest ograniczona: od góry łusk

ą

czołow

ą

od dołu trzonem

ż

uchwy, za

ś

z

boków przez ko

ś

ci jarzmowe i gał

ę

zie

ż

uchwy. W górnej cz

ęś

ci

ś

ciany przedniej,

poni

ż

ej łuków brwiowych le

żą

oczodoły (orbitae), oddzielone od siebie jam

ą

nosow

ą

.

Oczodół

Oczodół (orbita) ma kształt czworo

ś

ciennego ostrosłupa szczytem

skierowanego ku tyłowi do kanału wzrokowego (canalis opticus), obok którego le

ż

y

szczelina oczodołowa górna. Jego podstawa jest przestrzeni

ą

otwart

ą

ku przodowi

i nosi nazw

ę

wej

ś

cia do oczodołu (aditus orbitae) ograniczonego brzegami:

górnym, dolnym, bocznym i przy

ś

rodkowym. Na brzegu górnym znajduje si

ę

wci

ę

cie

lub otwór nadoczodołowy (incisura s. foramen supraorbitale) dla nerwów i naczy

ń

nadoczodołowvch. W przedłu

ż

eniu brzegu bocznego wej

ś

cia do oczodołu ci

ą

gnie si

ę

na kształt łuku ku górze i do tyłu kresa skroniowa (linea temporalis).

ś

cian

ę

górn

ą

oczodołu tworzy cz

꜏

oczodołowa ko

ś

ci czołowej i w tylnej cz

ęś

ci skrzydło

mniejsze ko

ś

ci klinowej.

ś

cian

ę

przy

ś

rodkow

ą

ograniczaj

ą

id

ą

c od przodu:

wyrostek czołowy szcz

ę

ki, ko

śŹ

łzowa, blaszka oczodołowa ko

ś

ci sitowej i trzon

ko

ś

ci klinowej. W budowie

ś

ciany dolnej udział bior

ą

: powierzchnia oczodołowa

trzonu szcz

ę

ki i ko

ś

ci jarzmowej oraz wyrostek oczodołowy ko

ś

ci podniebiennej.

Natomiast

ś

ciana boczna jest utworzona przez powierzchni

ę

oczodołow

ą

dwóch

ko

ś

ci: jarzmowej i skrzydła wi

ę

kszego ko

ś

ci klinowej. Na granicy

ś

ciany bocznej

i dolnej znajduje si

ę

szczelina oczodołowa dolna (fissura orbitalis inferior),

ł

ą

cz

ą

ca oczodół z dołem skrzydłowo-podniebiennym.

Jama nosowa

Po

ś

rodku twarzy, mi

ę

dzy oczodołami, znajduje si

ę

jama nosowa (cavitas

nasi). Wej

ś

cie do kostnej jamy nosowej z uwagi na swój kształt nosi nazw

ę

otworu

gruszkowatego (apertura pisiformis), który jest ograniczony od góry wolnym
brzegiem ko

ś

ci nosowych, bocznie i od dołu ko

śŹ

mi szcz

ę

ki. Wn

ę

trze jamy nosowej

jest przedzielone przegrod

ą

na praw

ą

i lew

ą

cz

꜏

. Z bocznych

ś

cian jamy nosowej

zwisaj

ą

ku dołowi: mał

ż

owina nosowa dolna (concha nasalis inferior),

ś

rodkowa

(concha nasalis media) oraz niewidzialna przez otwór gruszkowaty, poło

ż

ona

wysoko z tyłu, mał

ż

owina nosowa górna (concha nasalis superior). Sklepienie jamy

nosowej jest utworzone przez ko

ś

ci nosowe, kolec nosowy ko

ś

ci czołowej, blaszk

ę

sitow

ą

ko

ś

ci sitowej oraz przez trzon ko

ś

ci klinowej. Dno jamy nosowej, które

jest równocze

ś

nie podniebieniem twardym, jest utworzone przez wyrostki

podniebienne obu szcz

ę

k oraz blaszki poziome ko

ś

ci podniebiennych.Przegroda nosa

(

ś

ciana przy

ś

rodkowa) jest zbudowana z lemiesza i blaszki pionowej ko

ś

ci

sitowej.

ś

ciana boczna, najbardziej urozmaicona, jest utworzona przez trzon i

wyrostek czołowy szcz

ę

ki, ko

śŹ

łzow

ą

, nosow

ą

doln

ą

, przy

ś

rodkow

ą

powierzchni

ę

bł

ę

dnika ko

ś

ci sitowej, blaszk

ę

pionow

ą

ko

ś

ci podniebiennej oraz blaszk

ę

przy

ś

rodkow

ą

wyrostka skrzydłowatego ko

ś

ci klinowej. Dwie dalsze mał

ż

owiny -

ś

rodkowa i górna, nale

żą

ce do ko

ś

ci sitowej wraz z mał

ż

owin

ą

nosow

ą

doln

ą

wyznaczaj

ą

przewód nosowy dolny,

ś

rodkowy i górny. W przewodzie nosowym dolnym

uchodzi przewód nosowo-łzowy, w przewodzie

ś

rodkowym swe uj

ś

cie maj

ą

zatoka

szcz

ę

kowa i czołowa oraz komórki sitowe przednie. Natomiast zatoka klinowa ma

uj

ś

cie w zachyłku klinowo-sitowym.Powierzchnia twarzy poło

ż

ona po bokach otworu

gruszkowatego jest utworzona przez szcz

ę

k

ę

i ko

śŹ

jarzmow

ą

. Na niej, tu

ż

pod

brzegiem dolnym wej

ś

cia do oczodołu, znajduje si

ę

otwór podoczodołowy (foramen

infraorbitale) dla nerwów i naczy

ń

tej samej nazwy. Poni

ż

ej tego otworu jest dół

nadkłowy (fossa canina). Ko

śŹ

jarzmowa tworzy obustronn

ą

wyniosło

śŹ

policzkow

ą

,

jest bowiem najbardziej do boku wysuni

ę

t

ą

ko

ś

ci

ą

twarzoczaszki. Zewn

ę

trzna

powierzchnia trzonu

ż

uchwy stanowi najni

ż

ej poło

ż

on

ą

i najbardziej wysuni

ę

t

ą

ku

przodowi cz

꜏

twarzy kostnej. W linii po

ś

rodkowej trzonu

ż

uchwy widnieje

ś

lad

szwu ł

ą

cz

ą

cego pierwotnie dwie cz

ęś

ci

ż

uchwy w jedn

ą

ko

śŹ

.

ś

lad ten przechodzi u

dołu w guzowato

śŹ

bródkow

ą

(protuberantia mentalis). Na wysoko

ś

ci drugiego z

ę

ba

przedtrzonowego znajduje si

ę

otwór bródkowy (foramen mentale) dla nerwu i naczy

ń

bródkowych. Ku tyłowi na obu swych ko

ń

cach trzon

ż

uchwy przedłu

ż

a si

ę

w gał

ąź

ż

uchwy (ramus mandibulae).

ś

ciana tylna

ś

ciana tylna jest utworzona przez zewn

ę

trzn

ą

powierzchni

ę

łuski

potylicznej oraz przez cz

꜏

sutkow

ą

ko

ś

ci skroniowej wraz z jej wyrostkiem

sutkowym. W linii po

ś

rodkowej, mniej wi

ę

cej w połowie wysoko

ś

ci łuski

potylicznej, znajduje si

ę

guzowato

śŹ

potyliczna zewn

ę

trzna (protuberantia

occipitalis externa), której dolny kra

ń

cowy punkt nazywa si

ę

inion. Pole

poło

ż

one powy

ż

ej guzowato

ś

ci nosi nazw

ę

płaszczyzny potylicznej (planum

occipitale), za

ś

poni

ż

ej to płaszczyzna karkowa (planum nuchale). Od guzowato

ś

ci

potylicznej zewn

ę

trznej biegnie ku dołowi grzebie

ń

potyliczny zewn

ę

trzny (crista

occipitalis externa). Odchodzi od niego obustronnie, mniej wi

ę

cej w połowie jego

długo

ś

ci, kresa karkowa dolna (linea nuchae inferior). Równolegle do kresy

karkowej dolnej, od guzowato

ś

ci potylicznej zewn

ę

trznej, biegnie ku bokowi

symetryczna kresa karkowa górna (linea nuchae superior), powy

ż

ej której widnieje

niestała i słabo zaznaczona kresa karkowa najwy

ż

sza (linea nuchae suprema).

ś

ciana boczna

ś

ciana boczna w swej górnej cz

ęś

ci jest utworzona przez zewn

ę

trzn

ą

powierzchni

ę

cz

ęś

ci łuskowej ko

ś

ci skroniowej oraz cz

ęś

ciowo przez ko

śŹ

klinow

ą

,

czołow

ą

, ciemieniow

ą

i potyliczn

ą

. Krótki szew, w którym wierzchołek skrzydła

wi

ę

kszego ko

ś

ci klinowej ł

ą

czy si

ę

z cz

ęś

ci

ą

łuskow

ą

ko

ś

ci skroniowej, stanowi

punkt zwany pterion. Wzdłu

ż

bocznej

ś

ciany czaszki mózgowej ci

ą

gnie si

ę

od

przodu ku tyłowi wypukła ku górze kresa skroniowa (linea temporalis), która
biegnie od wyrostka jarzmowego ko

ś

ci czołowej przez ko

śŹ

ciemieniow

ą

i ko

ń

czy

si

ę

na cz

ęś

ci łuskowej ko

ś

ci skroniowej. Kresa skroniowa ogranicza od przodu i

góry dół skroniowy (fossa temporalis). Doln

ą

granic

ę

dołu skroniowego stanowi

łuk jarzmowy (arcus zygomaticus), poni

ż

ej którego znajduje si

ę

dół podskroniowy

(fossa infratemporalis). Łuk jarzmowy wytworzony jest przez wyrostek jarzmowy
ko

ś

ci skroniowej poł

ą

czony szwem z wyrostkiem skroniowym ko

ś

ci jarzmowej. Do

tyłu i poni

ż

ej łuku jarzmowego znajduje si

ę

otwór słuchowy zewn

ę

trzny (porus

acusticus externus). Ku dołowi i do przodu od otworu słuchowego zewn

ę

trznego

wystaje, szczytem skierowany w dół, wyrostek rylcowaty (processus styloideus), a
za nim - wyrostek sutkowaty (processus mastoideus).

ś

ciana dolna

ś

ciana dolna stanowi zewn

ę

trzn

ą

powierzchni

ę

podstawy czaszki (basis

cranii externa) i (bez

ż

uchwy), ograniczona jest od przodu wyrostkami

z

ę

bodołowymi szcz

ę

k (processus alveolares maxillae), od tyłu zachodzi na

ś

cian

ę

tyln

ą

, si

ę

gaj

ą

c po kresy karkowe górne ko

ś

ci potylicznej, z boków za

ś

dochodzi

do dolnego brzegu ko

ś

ci jarzmowej i wyrostka sutkowatego. Wyrostki z

ę

bodołowe

obu szcz

ę

k ograniczaj

ą

podniebienie kostne (palatum osseum), które utworzone

jest w odcinku przednim przez wyrostki podniebienne szcz

ę

k, za

ś

w cz

ęś

ci tylnej

- przez blaszki poziome ko

ś

ci podniebiennych. Wyrostki podniebienne obu szcz

ę

k

oraz blaszki poziome ko

ś

ci podniebiennych ł

ą

cz

ą

si

ę

w szwie podniebiennym

po

ś

rodkowym (sutura palatina mediana), natomiast mi

ę

dzy sob

ą

spotykaj

ą

si

ę

w

szwie podniebiennym poprzecznym (sutura palatina transversa). W tylno-bocznym
k

ą

cie podniebienia kostnego znajduje si

ę

obustronnie poło

ż

ony otwór podniebienny

wi

ę

kszy (foramen palatinum majus) dla przej

ś

cia naczy

ń

i nerwów podniebiennych.

Nad tylnym brzegiem podniebienia kostnego znajduj

ą

si

ę

nozdrza tylne (choanae),

ł

ą

cz

ą

ce jam

ę

nosow

ą

z cz

ęś

ci

ą

górn

ą

gardła.Do tylnej powierzchni trzonu szcz

ę

ki

i blaszki pionowej ko

ś

ci podniebiennej przylegaj

ą

od tyłu ustawione pionowo

wyrostki skrzydłowate (processus pterygoidei) ko

ś

ci klinowej. Ka

ż

dy wyrostek

skrzydłowaty składa si

ę

z dwóch blaszek, zł

ą

czonych ze sob

ą

wzdłu

ż

kraw

ę

dzi

przednich pod k

ą

tem otwartym ku tyłowi. Obie blaszki, przy

ś

rodkowa i boczna,

obejmuj

ą

dół skrzydłowy (fossa perygoidea).Do tyłu od nozdrzy tylnych

powierzchni

ę

zewn

ę

trzn

ą

podstawy czaszki tworzy trzon ko

ś

ci klinowej i cz

꜏

podstawna ko

ś

ci potylicznej, na której po

ś

rodku znajduje si

ę

guzek gardłowy

(tuberculum pharyngeum) dla przyczepu wi

ę

zadła podłu

ż

nego przedniego kr

ę

gosłupa.

Bocznie przy nasadzie skrzydła wi

ę

kszego ko

ś

ci klinowej, id

ą

c od przodu ku

tyłowi, widnieje otwór owalny (foramen ovale) dla nerwu

ż

uchwowego (n.

mandibularis) i mniejszy, bardziej bocznie poło

ż

ony otwór kolcowy (foramen

spinosum). Dalej bocznie na ko

ś

ci skroniowej znajduje si

ę

dół

ż

uchwowy (fossa

mandibularis), ograniczony od przodu guzkiem stawowym (tuberculum articulare).
Ku tyłowi od dołu

ż

uchwowego odchodzi wyrostek rylcowaty (processus styloideus)

i za nim, nieco bocznie wyrostek sutkowaty (processus mastoideus). Pomi

ę

dzy tymi

wyrostkami znajduje si

ę

otwór rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum), którym

opuszcza czaszk

ę

nerw twarzowy (n. facialis). Po stronie przy

ś

rodkowej wyrostka

sutkowatego znajduje si

ę

wci

ę

cie sutkowe (incisura mastoidea).Przy nasadzie

wyrostka skrzydłowatego ko

ś

ci klinowej le

ż

y trójk

ą

tnego kształtu otwór

poszarpany (foramen lacerum), który jest ograniczony od przodu skrzydłem
wi

ę

kszym ko

ś

ci klinowej, od tyłu - szczytem piramidy ko

ś

ci skroniowej i od

strony przy

ś

rodkowej - trzonem ko

ś

ci klinowej. W ograniczeniu tego otworu

znajduje si

ę

otwór wewn

ę

trzny kanału t

ę

tnicy szyjnej (apertura interna canalis

carotici). Bocznie od tego otworu biegnie bruzda tr

ą

bki słuchowej (sulcus tubae

anditivae), ograniczona cz

ęś

ci

ą

skalist

ą

ko

ś

ci skroniowej i skrzydłem wi

ę

kszym

ko

ś

ci klinowej. W bru

ź

dzie tej przebiega cz

꜏

chrz

ę

stna tr

ą

bki słuchowej, która

ku tyłowi przedłu

ż

a si

ę

w kanał biegn

ą

cy wewn

ą

trz ko

ś

ci skroniowej, ko

ń

cz

ą

cy si

ę

w uchu

ś

rodkowym.Na dolnej powierzchni piramidy ko

ś

ci skroniowej widnieje otwór

zewn

ę

trzny kanału t

ę

tnicy szyjnej (apertura externa canalis carotici), za którym

znajduje si

ę

obszerny otwór szyjny (foramen jugulare), ograniczony boczn

ą

cz

ęś

ci

ą

ko

ś

ci potylicznej i cz

ęś

ci

ą

skalist

ą

ko

ś

ci skroniowej. Przez otwór ten

przechodz

ą

: nerw j

ę

zykowo-gardłowy, nerw bł

ę

dny, nerw dodatkowy,

ż

yła szyjna

wewn

ę

trzna i t

ę

tnica oponowa tylna. Do tyłu za cz

ęś

ci

ą

podstawn

ą

ko

ś

ci

potylicznej znajduje si

ę

otwór wielki (foramen magnum), ograniczony po bokach

kłykciami potylicznymi (condyli occipitales), zaopatrzonymi w wypukłe
powierzchnie stawowe, słu

żą

ce do poł

ą

czenia z kr

ę

giem szczytowym. Przez otwór

wielki przechodzi rdze

ń

przedłu

ż

ony wraz z oponami, nerwy dodatkowe i t

ę

tnice

kr

ę

gowe. Kłykcie potyliczne s

ą

przebite u swej podstawy kanałem nerwu

podj

ę

zykowego (canalis hypoglossi).

Powierzchnia wewn

ę

trzna podstawy czaszki

Powierzchnia wewn

ę

trzna podstawy czaszki (basis cranii interna)

ukształtowana jest w postaci trzech tarasowato schodz

ą

cych ku tyłowi nierównych

pól zwanych dołami czaszki. Nierówno

ś

ci tej powierzchni uwarunkowane s

ą

kształtem powierzchni podstawnej mózgowia.Dół przedni czaszki (fossa cranii
anterior), poło

ż

ony najwy

ż

ej wytworzony jest przez cz

꜏

oczodołow

ą

ko

ś

ci

czołowej, blaszk

ę

sitow

ą

ko

ś

ci sitowej oraz w odcinku tylnym - przez trzon i

skrzydła mniejsze ko

ś

ci klinowej. Tylne kraw

ę

dzie skrzydeł mniejszych stanowi

ą

granic

ę

mi

ę

dzy dołem przednim i

ś

rodkowym czaszki. Z przodu, po

ś

rodku dołu

przedniego czaszki, znajduje si

ę

grzebie

ń

czołowy (crista frontalis), tu

ż

za nim

blaszka sitowa (lamina cribrosa) ko

ś

ci sitowej, z której wystaje ku górze

grzebie

ń

koguci (crista galli), na którym przyczepia si

ę

sierp mózgu. Tu

ż

przed

grzebieniem kogucim poło

ż

ony jest otwór

ś

lepy (foramen caecum). Po obu stronach

grzebienia koguciego w zagł

ę

bieniu blaszki sitowej le

ż

y opuszka w

ę

chowa, do

której dochodz

ą

włókna nerwów w

ę

chowych.Do mózgowej powierzchni cz

ęś

ci

oczodołowej ko

ś

ci czołowej, która zajmuje boczne poło

ż

enie w przednim dole

czaszki, przylegaj

ą

dolne powierzchnie płatów czołowych mózgu.Dół

ś

rodkowy

czaszki (fossa cranii media) jest gł

ę

bszy od przedniego i poło

ż

ony ni

ż

ej. Składa

si

ę

on z dwóch obszernych, symetrycznych cz

ęś

ci bocznych i znajduj

ą

cej si

ę

wy

ż

ej

mi

ę

dzy nimi cz

ęś

ci

ś

rodkowej. Cz

ęś

ci boczne s

ą

utworzone przez skrzydła wi

ę

ksze

ko

ś

ci klinowej oraz przez cz

꜏

łuskow

ą

i powierzchni

ę

przedni

ą

piramidy ko

ś

ci

skroniowej. Powierzchnia cz

ęś

ci bocznej dołu

ś

rodkowego jest zagł

ę

biona i

pokryta licznymi wyciskami palczastymi oraz ł

ę

kami mózgowymi, które s

ą

dostosowane do bruzd i zakr

ę

tów powierzchni dolnej płatów skroniowych mózgu.

Równie

ż

rozgał

ę

zienia t

ę

tnic

ż

łobi

ą

na powierzchni dołu liczne, rozchodz

ą

ce si

ę

ku przodowi bruzdy. Kieruj

ą

c si

ę

od przodu ku tyłowi wzdłu

ż

cz

ęś

ci bocznej dołu

ś

rodkowego czaszki, napotykamy na liczne otwory. Poni

ż

ej skrzydeł mniejszych

ko

ś

ci klinowej le

ż

y trójk

ą

tnego kształtu szczelina, ł

ą

cz

ą

ca

ś

rodkowy dół czaszki

z oczodołem; jest to szczelina oczodołowa górna (fissura orbitalis superior),
przez któr

ą

wnikaj

ą

z jamy czaszki do oczodołu: nerw okruchowy (n.

oculomotorius), bloczkowy (n. trochlearis), oczny (n. ophthalmicus) i odwodz

ą

cy

(n. abducens). Ku tyłowi od przy

ś

rodkowego ko

ń

ca szczeliny oczodołowej górnej, w

obr

ę

bie nasady skrzydła wi

ę

kszego ko

ś

ci klinowej, znajduje si

ę

otwór okr

ą

gły

(foramen rotundum), który uchodzi w dole skrzydłowo-podniebiennym, a słu

ż

y dla

wyj

ś

cia nerwu szcz

ę

kowego (n. maxillaris).Do tyłu i nieco bocznie od otworu

okr

ą

głego podstaw

ę

czaszki przebija otwór owalny (foramen ovale), który ł

ą

czy

ś

rodkowy dół czaszki z dołem podskroniowym i stanowi drog

ę

przej

ś

cia nerwu

ż

uchwowego (n. mandibularis). Bocznie od otworu owalnego, jeszcze w obr

ę

bie

skrzydła wi

ę

kszego ko

ś

ci klinowej, le

ż

y najmniejszy otwór kolcowy (foramen

spinosum) dla naczy

ń

oponowych

ś

rodkowych. Mi

ę

dzy tyln

ą

kraw

ę

dzi

ą

skrzydła

wi

ę

kszego ko

ś

ci klinowej a cz

ęś

ci

ą

skalist

ą

ko

ś

ci skroniowej znajduje si

ę

do

śŹ

znacznych rozmiarów otwór poszarpany (foramen lacerum), który na niemacerowanej
czaszce jest zamkni

ę

ty chrz

ą

stk

ą

włóknist

ą

. Tu

ż

za otworem poszarpanym, na

przedniej powierzchni piramidy blisko jej szczytu, znajduje si

ę

wgł

ę

bienie

spowodowane zwojem troistym nerwu trójdzielnego, zwane wyciskiem nerwu
trójdzielnego (impresio trigemini). Po

ś

rodku powierzchni przedniej piramidy

ko

ś

ci skroniowej, blisko jej brzegu górnego, widnieje wyniosło

śŹ

łukowata

(eminentia arcuata), wywołana przebiegaj

ą

cym wewn

ą

trz piramidy kanałem

półkolistym przednim bł

ę

dnika ucha wewn

ę

trznego. Do przodu i nieco bocznie od

tej wyniosło

ś

ci, w miejscu nieznacznego wgł

ę

bienia pod cienk

ą

warstw

ą

kostn

ą

,

zwan

ą

pokryw

ą

jamy b

ę

benkowej (tegmen tympani), le

ż

y przestrze

ń

nale

żą

ca do jamy

b

ę

benkowej ucha

ś

rodkowego.Cz

꜏

po

ś

rodkowa

ś

rodkowego dołu czaszki jest

oddzielona od dołu przedniego czaszki poprzecznie przebiegaj

ą

cym rowkiem zwanym

bruzd

ą

skrzy

ż

owania wzrokowego (sulcus chiasmatis), za któr

ą

le

ż

y guzek siodła

(tuberculum sellae). Bruzda skrzy

ż

owania ko

ń

czy si

ę

obustronnie kanałem

wzrokowym (canalis opticus), który prowadzi do oczodołu i słu

ż

y dla przej

ś

cia

nerwu wzrokowego (n. opticus) oraz t

ę

tnicy ocznej. Skrzydła mniejsze ko

ś

ci

klinowej zako

ń

czone s

ą

wyrostkiem pochyłym przednim (processus clinoideus

anterior), poło

ż

onym do tyłu od kanału wzrokowegoNa górnej powierzchni trzonu

ko

ś

ci klinowej, za bruzd

ą

skrzy

ż

owania wzrokowego, znajduje si

ę

wybitne

wgł

ę

bienie - siodło tureckie (sella turcica) zawieraj

ą

ce dół przysadki mózgowej

(fossa hypophysialis), który od przodu i boku ograniczaj

ą

wyrostki pochyłe

ś

rodkowe (processus clinoidei medii). Siodło tureckie jest ograniczone od tyłu

poprzecznie ustawion

ą

czworok

ą

tn

ą

blaszk

ą

zwan

ą

grzbietem siodła (dorsum

sellae). Z jego górnych k

ą

tów odchodz

ą

wyrostki pochyłe tylne (processus

clinoidei posteriores). Po obu stronach siodła tureckiego biegnie płytka,
szeroka bruzda t

ę

tnicy szyjnej (sulcus caroticus), rozpoczynaj

ą

ca si

ę

z tyłu w

otworze poszarpanym, a ko

ń

cz

ą

ca si

ę

przy

ś

rodkowo i do tyłu od wyrostka pochyłego

przedniego. W bru

ź

dzie tej le

ż

y zatoka jamista wraz z t

ę

tnic

ą

szyjn

ą

wewn

ę

trzn

ą

.Dół tylny czaszki (fossa cranii posterior) jest najwi

ę

kszy,

najgł

ę

bszy i najni

ż

ej poło

ż

ony. W

ś

rodkowej, przedniej cz

ęś

ci jest utworzony

przez trzon ko

ś

ci klinowej, cz

꜏

podstawn

ą

i cz

ęś

ci boczne ko

ś

ci potylicznej,

bocznie - przez tyln

ą

powierzchni

ę

piramidy i cz

꜏

sutkow

ą

ko

ś

ci skroniowej,

jak równie

ż

poło

ż

on

ą

za nimi łusk

ę

ko

ś

ci potylicznej. Granic

ę

pomi

ę

dzy

ś

rodkowym

i tylnym dołem czaszki wytyczaj

ą

w odcinku po

ś

rodkowym - kraw

ę

d

ź

grzbietu

siodła, po bokach - górny brzeg piramidy ko

ś

ci skroniowej. Granic

ę

tyln

ą

dołu

stanowi obustronnie biegn

ą

ca szeroka i płytka bruzda zatoki poprzecznej.

Po

ś

rodku tylnego dołu czaszki znajduje si

ę

otwór wielki (foramen magnum), którym

przechodzi rdze

ń

przedłu

ż

ony ze swymi oponami, nerwy dodatkowe i t

ę

tnice

kr

ę

gowe. Do przodu od otworu wielkiego cz

꜏

podstawna ko

ś

ci potylicznej wraz z

tyln

ą

cz

ęś

ci

ą

trzonu ko

ś

ci klinowej wytwarzaj

ą

pochyło

śŹ

zwan

ą

stokiem (clivus),

na którym spoczywa rdze

ń

przedłu

ż

ony i most. Poni

ż

ej bocznych ogranicze

ń

otworu

wielkiego podstaw

ę

kłykci potylicznych przebija kanał nerwu podj

ę

zykowego.

Mi

ę

dzy cz

ęś

ci

ą

boczn

ą

ko

ś

ci potylicznej a tylnym brzegiem piramidy ko

ś

ci

skroniowej znajduje si

ę

, ograniczony wci

ę

ciami tych ko

ś

ci, otwór szyjny (foramen

jugulare), który stanowi drog

ę

wyj

ś

cia z jamy czaszki nerwów: j

ę

zykowo-

gardłowego, bł

ę

dnego i dodatkowego. Powy

ż

ej tego otworu na tylnej powierzchni

piramidy ko

ś

ci skroniowej znajduje si

ę

otwór słuchowy wewn

ę

trzny (porus

acusticus internus), prowadz

ą

cy do przewodu słuchowego wewn

ę

trznego (meatus

acusticus internus). Zawarto

śŹ

tego przewodu stanowi nerw twarzowy (n. facialis)

oraz nerw przedsionkowo-

ś

limakowy (n. vestibulocochlearis).Do tyłu od otworu

wielkiego znajduj

ą

si

ę

obustronnie dwa du

ż

e doły potyliczne. w których

spoczywaj

ą

półkule mó

ż

d

ż

ku. Doły te s

ą

oddzielone od siebie grzebieniem

potylicznym wewn

ę

trznym (crista occipitalis interna). Od strony górnej doły

potyliczne dolne ogranicza bruzda zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi),
która przedłu

ż

a si

ę

na cz

꜏

sutkow

ą

ko

ś

ci skroniowej w bruzd

ę

zatoki esowatej

(sulcus sinus sigmoidei).

Poł

ą

czenia ko

ś

ci czaszki

Poł

ą

czenia ci

ą

głe ko

ś

ci czaszki wyst

ę

puj

ą

jako chrz

ą

stkozrosty

wi

ę

zozrosty, natomiast poł

ą

czeniem stawowym jest parzysty staw skroniowo-

ż

uchwowy.Chrz

ą

stkozrosty wyst

ę

puj

ą

głównie w podstawie czaszki, albowiem ko

ś

ci

wchodz

ą

ce w jej skład rozwijaj

ą

si

ę

na podło

ż

u chrz

ę

stnym. Wi

ę

zozrosty wyst

ę

puj

ą

pod postaci

ą

bardzo licznych szwów (suturae) lub jako ciemi

ą

czka (fronticuli). W

sklepieniu czaszki wyst

ę

puj

ą

szwy: strzałkowy, wie

ń

cowy i w

ę

głowy. Nazwy

pozostałych szwów czaszki pochodz

ą

od ko

ś

ci, które ł

ą

cz

ą

.Ciemi

ą

czka poło

ż

one s

ą

w k

ą

tach obu ko

ś

ci ciemieniowych w liczbie sze

ś

ciu. Najwi

ę

ksze ciemi

ą

czko

przednie (czołowe) le

ż

y w miejscu zetkni

ę

cia si

ę

szwu wie

ń

cowego, strzałkowego i

czołowego. Wraz ze wzrostem ko

ś

ci czaszki ciemi

ą

czka zamykaj

ą

si

ę

w ci

ą

gu 1 roku

ż

ycia, tylko ciemi

ą

czko przednie zamyka si

ę

w 2 roku

ż

ycia.Znacznie pó

ź

niej

rozpoczyna si

ę

proces zanikania szwów, miejsce których zajmuj

ą

ko

ś

ciozrosty.

Wi

ę

kszo

śŹ

szwów sklepienia czaszki kostnieje mi

ę

dzy 40 a 50 rokiem

ż

ycia.

Staw skroniowo-

ż

uchwowy

Staw skroniowo-

ż

uchwowy (art. temporomandibularis) jest stawem parzystym

zło

ż

onym o trzech kierunkach ruchu.Powierzchnie stawu skroniowo-

ż

uchwowego

tworz

ą

ze strony ko

ś

ci skroniowej wkl

ę

sło-wypukłe powierzchnie stawowe dołu

ż

uchwowego (fossa mandibularis) i guzka stawowego (tuberculum articulare). Na

ż

uchwie powierzchni

ę

stawow

ą

stanowi głowa

ż

uchwy (caput mandibulae).

Powierzchnie stawowe pokryte s

ą

chrz

ą

stk

ą

włóknist

ą

. W jamie stawu znajduje si

ę

kr

ąż

ek stawowy (discus articularis), ustawiony w płaszczy

ź

nie poprzecznej,

zro

ś

ni

ę

ty swym obwodem z błon

ą

włóknist

ą

torebki stawowej. Górna powierzchnia

kr

ąż

ka stawowego jest w cz

ęś

ci przedniej wkl

ę

sła, za

ś

w cz

ęś

ci tylnej wypukła,

dostosowuj

ą

c si

ę

do nieregularnego kształtu powierzchni stawowej ko

ś

ci

skroniowej. Dolna powierzchnia jest wkl

ę

sła i przylega do powierzchni stawowej

głowy

ż

uchwy.Torebka stawowa jest obszerna i lu

ź

na, przymocowuje si

ę

do brzegów

powierzchni stawowych.Torebk

ę

wzmacniaj

ą

nast

ę

puj

ą

ce wi

ę

zadła:

wi

ę

zadło boczne (lig. laterale), poło

ż

one jest po stronie zewn

ę

trznej stawu.

Biegnie ono od nasady wyrostka jarzmowego do szyjki

ż

uchwy, wi

ę

zadło klinowo-

ż

uchwowe (lig. sphenomantibulare) biegnie po stronie przy

ś

rodkowej stawu, od

kolca ko

ś

ci klinowej do szyjki i gał

ę

zi

ż

uchwy, wi

ę

zadło rylcowo-

ż

uchwowe (lig.

stylomandibulare) rozpi

ę

te jest mi

ę

dzy wyrostkiem rylcowatym a brzegiem tylnym i

k

ą

tem

ż

uchwy.W stawie skroniowo-

ż

uchwowym odbywaj

ą

si

ę

ruchy w trzech

kierunkach. Polegaj

ą

one na wysuwaniu i cofaniu

ż

uchwy, opuszczaniu i

podnoszeniu

ż

uchwy oraz ruchy boczne, tzw. ruchy

ż

ucia.

KO~CI, STAWY I WI



ZADŁA KO

Ą

CZYNY GŁRNEJ

Ko

ś

ciec ko

ń

czyny górnej (membrum superius) i ko

ń

czyny dolnej (membrum

inferius) jest zbudowany homologicznie. Ka

ż

dy z nich składa si

ę

z podstawy,

zwanej obr

ę

cz

ą

ko

ń

czyny ł

ą

cz

ą

cej j

ą

z tułowiem i z cz

ęś

ci wolnej. Obr

ę

cz

ko

ń

czyny górnej tworzy obustronnie obojczyk i łopatka, natomiast obr

ę

cz ko

ń

czyny

dolnej tworz

ą

parzyste ko

ś

ci miedniczne. Cz

꜏

woln

ą

ko

ń

czyny dzielimy na trzy

zasadnicze odcinki: bli

ż

szy,

ś

rodkowy i dalszy. Odcinek bli

ż

szy stanowi,

odpowiednio ko

śŹ

ramienna albo ko

śŹ

udowa,

ś

rodkowy - dwie ko

ś

ci przedramienia

albo dwie ko

ś

ci goleni. Odcinek dalszy to szkielet r

ę

ki albo szkielet

stopy.Ko

ń

czyna górna człowieka w zwi

ą

zku z pionow

ą

postaw

ą

ciała słu

ż

y jako

narz

ą

d chwytny i ma konstrukcj

ę

wybitnie dynamiczn

ą

. Ko

ń

czyna dolna pełni

funkcje podporowe i lokomocyjne, i st

ą

d w wi

ę

kszym stopniu ma budow

ę

statyczn

ą

.

Ko

ś

ci obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej

Obr

ę

cz ko

ń

czyny górnej (cingulum membri superioris) składa si

ę

z

obojczyka, łopatki i w przeciwie

ń

stwie do obr

ę

czy ko

ń

czyny dolnej charakteryzuje

si

ę

znaczn

ą

ruchomo

ś

ci

ą

.

Obojczyk

Obojczyk (clavicula) jest zbudowany na wzór ko

ś

ci długich, lecz nie

posiada jamy szpikowej. Wygi

ę

ty jest na kształt litery S. Wyró

ż

niamy na nim

cz

꜏

ś

rodkow

ą

i dwa ko

ń

ce: przy

ś

rodkowy i boczny.Cz

꜏

ś

rodkowa w odcinku

przy

ś

rodkowym jest wygi

ę

ta ku przodowi, w bocznym - ku tyłowi. Powierzchnia

górna jest stosunkowo gładka i słu

ż

y jako pole przyczepu dla mi

ęś

ni. Dolna

powierzchnia ma przy ko

ń

cu mostkowym chropowate pole dla przyczepu wi

ę

zadła,

zwane wyciskiem wi

ę

zadła

ż

ebrowo-obojczykowego (impressio lig.

costoclavicularis). W pobli

ż

u ko

ń

ca bocznego na dolnej powierzchni le

ż

y guzek

sto

ż

kowaty (tuberculum conoideum) oraz bocznie, do przodu od niego - kresa

czworoboczna (linea trapezoidea). Obie te wyniosło

ś

ci s

ą

miejscem przyczepu

wi

ę

zadła kruczoobojczykowego. Po

ś

rodku powierzchni dolnej znajduje si

ę

otwór

od

ż

ywczy (foramen nutricium).Koniec przy

ś

rodkowy, czyli mostkowy (extremitas

sternalis) jest zgrubiały i pokryty trójk

ą

tn

ą

i nieco siodełkowat

ą

powierzchni

ą

stawow

ą

mostkow

ą

(facies articularis sternalis), która przylega do wci

ę

cia

obojczykowego mostka.Koniec boczny zwany barkowym (extremitas acromialis) jest
spłaszczony i zako

ń

czony mał

ą

, owaln

ą

i lekko wypukł

ą

powierzchni

ą

stawow

ą

barkow

ą

(facies articularis acromialis), przeznaczon

ą

do poł

ą

czenia si

ę

z

wyrostkiem barkowym łopatki.

Łopatka

Łopatka (scapula) jest typow

ą

ko

ś

ci

ą

płask

ą

, trójk

ą

tnego kształtu, która

przylega do tylnej

ś

ciany klatki piersiowej. Łopatka ł

ą

czy si

ę

stawowo z

obojczykiem i ko

ś

ci

ą

ramienn

ą

. Wyró

ż

nia si

ę

na niej dwie powierzchnie, trzy

brzegi i trzy k

ą

ty.Powierzchnia przednia zwana

ż

ebrow

ą

(facies costalis) jest

lekko wkl

ę

sła i zaopatrzona w kilka kres mi

ęś

niowych (lineae musculares), do

których przymocowuje si

ę

mi

ę

sie

ń

podłopatkowy. Zagł

ę

bienie całej powierzchni

nosi nazw

ę

dołu podłopatkowego (fossa subcapularis). Powierzchnia tylna czyli

grzbietowa (facies dorsalis) jest wypukła i przedzielona silnie wystaj

ą

cym

grzebieniem łopatki na dwa doły: górny - mniejszy i gł

ę

bszy to dół

nadgrzebieniowy (fossa supraspinata) i dolny - wi

ę

kszy i płytszy nosi nazw

ę

dołu

podgrzebieniowego (fossa infraspinata).Grzebie

ń

łopatki (spina scapulae)

rozpoczyna si

ę

małym, trójk

ą

tnym polem na brzegu przy

ś

rodkowym łopatki i

wst

ę

puj

ą

c w kierunku bocznym staje si

ę

coraz wi

ę

kszy. Zako

ń

czony jest du

ż

ym,

spłaszczonym wyrostkiem barkowym łopatki (acromion). Na jego brzegu
przy

ś

rodkowym znajduje si

ę

mała powierzchnia stawowa wyrostka barkowego (facies

articularis acromii) dla poł

ą

czenia z obojczykiem.Brzeg przy

ś

rodkowy łopatki

(margo medialis) jest najcie

ń

szym i najdłu

ż

szym brzegiem, ustawionym równolegle

do kr

ę

gosłupa.Najkrótszy brzeg górny (margo superior) jest tak

ż

e cienki i ostry.

W jego bocznym odcinku znajduje si

ę

małe wci

ę

cie łopatki (incisura scapulae),

które zamyka wi

ę

zadło poprzeczne łopatki górne, tworz

ą

c otwór dla przej

ś

cia

nerwu nadłopatkowego. Od górnego brzegu łopatki, bocznie od wci

ę

cia łopatki,

odchodzi skierowany ku przodowi wyrostek kruczy (processus coracoideus), który
zagina si

ę

haczykowato w kierunku przednio-bocznym.Brzeg boczny (margo

lateralis) jest najgrubszym z trzech brzegów i w swej górnej cz

ęś

ci przedłu

ż

a

si

ę

w wydr

ąż

enie stawowe (cavitas glenoidalis), które tworzy panewk

ę

stawu

ramiennego. Poni

ż

ej wydr

ąż

enia znajduje si

ę

małe, chropowate pole zwane guzkiem

podpanewkowym (tuberculum infraglenoidale) dla przyczepu głowy długiej mi

ęś

nia

trójgłowego ramienia. Powy

ż

ej wydr

ąż

enia le

ż

y małe, chropowate pole zwane

guzkiem nadpanewkowym (tuberculum supraglenoidale) dla przyczepu głowy długiej
mi

ęś

nia dwugłowego ramienia. Brzeg przy

ś

rodkowy z brzegiem bocznym ograniczaj

ą

k

ą

t dolny łopatki (angulus inferior). K

ą

t górny (angulus superior) jest

ograniczony przez brzeg przy

ś

rodkowy i górny. K

ą

t boczny (angulus lateralis)

jest t

ę

py i zgrubiały, ograniczaj

ą

go górny i boczny brzeg łopatki. K

ą

t boczny

jest oddzielony od reszty łopatki nieznacznym przew

ęż

eniem, zwanym szyjk

ą

łopatki (collum scapulae).

Ko

ś

ci ko

ń

czyny górnej wolnej

Ko

śŹ

ramienna

Ko

śŹ

ramienna (humerus) jest ko

ś

ci

ą

dług

ą

. Na nasadzie bli

ż

szej (epiphysis

proximalis) znajduje si

ę

skierowana przy

ś

rodkowo głowa ko

ś

ci ramiennej (caput

humeri), pokryta powierzchni

ą

stawow

ą

(facies articularis capitis humeri). Od

reszty nasady bli

ż

szej głow

ę

oddziela nieznaczne przew

ęż

enie zwane szyjk

ą

anatomiczn

ą

(collum anatomicum). Pozostał

ą

, boczn

ą

cz

꜏

nasady bli

ż

szej tworz

ą

dwa guzki: ku przodowi wysuni

ę

ty guzek mniejszy (tuberculum minus) i bocznie

poło

ż

ony guzek wi

ę

kszy (tuberculum majus). Od ka

ż

dego guzka schodzi w dół na

trzon ko

ś

ci ramiennej odpowiednia listewka kostna, zwana odpowiednio grzebieniem

guzka mniejszego (crista tuberculi minoris) i grzebieniem guzka wi

ę

kszego

(crista tuberculi majoris). Pomi

ę

dzy guzkami i grzebieniami biegnie rynienkowate

zagł

ę

bienie zwane bruzd

ą

mi

ę

dzyguzkow

ą

(sulcus intertubercularis). W bru

ź

dzie

tej przebiega

ś

ci

ę

gno głowy długiej mi

ęś

nia dwugłowego ramienia. Cał

ą

nasad

ę

bli

ż

sz

ą

oddziela od trzonu ko

ś

ci szyjka chirurgiczna (collum chirurgicum).Trzon

ko

ś

ci ramiennej (corpus humeri) w odcinku bli

ż

szym jest obły, w cz

ęś

ci dalszej

na przekroju poprzecznym - trójk

ą

tny. Dlatego te

ż

dopiero od połowy trzonu mo

ż

na

odró

ż

ni

Ź

wyra

ź

nie wyst

ę

puj

ą

ce trzy brzegi i trzy powierzchnie. Brzeg przedni

(margo anterior) i brzeg przy

ś

rodkowy (margo medialis) ogranicza powierzchni

ę

przedni

ą

przy

ś

rodkow

ą

(facies anterior medialis), brzeg przedni i boczny (margo

lateralis) ogranicza powierzchni

ę

przedni

ą

boczn

ą

(facies anterior lateralis), a

powierzchnia tylna (facies posterior) jest ograniczona przez brzeg boczny i
przy

ś

rodkowy. Na powierzchni przedniej bocznej w połowie długo

ś

ci trzonu

znajduje si

ę

rozległe, chropowate pole, tzw. guzowato

śŹ

naramienna (tuberositas

deltoidea) dla przyczepu mi

ęś

nia naramiennego. Na powierzchni tylnej od góry i

strony przy

ś

rodkowej ku dołowi i bocznie biegnie płytka bruzda nerwu

promieniowego (sulcus nervi radialis).Nasada dalsza (epiphysis distalis) ko

ś

ci

ramiennej jest szeroka i spłaszczona w kierunku przednio-tylnym. Składa si

ę

z

kłykcia (condylus humeri) i dwóch nadkłykci: bocznego i przy

ś

rodkowego

(epicondylus lateralis et medialis). Oba nadkłykcie słu

żą

do przyczepu licznych

mi

ęś

ni i wi

ę

zadeł.Kłykie

Ź

ko

ś

ci ramiennej jest podzielony płytk

ą

bruzd

ą

na

wi

ę

ksz

ą

cz

꜏

przy

ś

rodkow

ą

zwan

ą

bloczkiem (trochlea humeri) i mniejsz

ą

kulist

ą

cz

꜏

boczn

ą

, stanowi

ą

c

ą

główk

ę

ko

ś

ci ramiennej (capitulum humeri). Bloczek i

główka s

ą

pokryte powierzchniami stawowymi i bior

ą

udział w wytworzeniu stawu

łokciowego. Rynienkowato zagł

ę

biona powierzchnia stawowa bloczka zestawia si

ę

z

wci

ę

ciem bloczkowym ko

ś

ci łokciowej, za

ś

wypukła powierzchnia stawowa główki

ko

ś

ci ramiennej ł

ą

czy si

ę

z dołkiem stawowym głowy ko

ś

ci promieniowej. Od przodu

ponad główk

ą

ko

ś

ci ramiennej le

ż

y małe zagł

ę

bienie zwane dołem promieniowym

(fossa radialis), powy

ż

ej bloczka znajduje si

ę

wi

ę

ksze zagł

ę

bienie - dół

dziobiasty (fossa coronoidea). Podczas zgi

ę

cia przedramienia w stawie łokciowym

oba doły wypełniaj

ą

si

ę

: brzegiem przednim głowy ko

ś

ci promieniowej - pierwszy,

a wyrostkiem dziobiastym - drugi. Na stronie tylnej nad bloczkiem znajduje si

ę

gł

ę

boki dół łokciowy (fossa olecrani), do którego wchodzi podczas prostowania

przedramienia wyrostek łokciowy ko

ś

ci łokciowej. Na tylnej stronie nadkłykcia

przy

ś

rodkowego znajduje si

ę

bruzda nerwu łokciowego (sulcus n. ulnaris).

Ko

ś

ci przedramienia

Ko

ś

ciec przedramienia (ossa antebrachii) stanowi

ą

dwie ko

ś

ci: łokciowa i

promieniowa, które s

ą

uło

ż

one równolegle do siebie w przedramieniu odwróconym,

tzn. gdy dło

ń

skierowana jest do przodu. Ko

śŹ

łokciowa jest dłu

ż

sza, ma silniej

rozwini

ę

t

ą

nasad

ę

bli

ż

sz

ą

i zajmuje w przedramieniu poło

ż

enie przy

ś

rodkowe czyli

od strony palca pi

ą

tego. Ko

śŹ

promieniowa le

ż

y bocznie w przedramieniu po

stronie kciuka. W poło

ż

eniu nawróconym przedramienia, tzn. przy r

ę

ce skierowanej

grzbietem do przodu, ko

śŹ

łokciowa nie zmienia swego poło

ż

enia, natomiast ko

śŹ

promieniowa krzy

ż

uje sko

ś

nie od przodu ko

śŹ

łokciow

ą

. Ko

śŹ

łokciowa głównie

odpowiada za poł

ą

czenie ramienia z przedramieniem, st

ą

d bardziej rozbudowana

nasada bli

ż

sza. Ko

śŹ

promieniowa słu

ż

y do poł

ą

czenia przedramienia z r

ę

k

ą

,

dlatego ma bardziej rozbudowan

ą

nasad

ę

dalsz

ą

.

Ko

śŹ

łokciowa

Ko

śŹ

łokciowa (ulna) jest ko

ś

ci

ą

dług

ą

. Nasada bli

ż

sza (epiphysis

proximalis) jest zaopatrzona w dwa wyrostki. Wyrostek tylny, wi

ę

kszy, stanowi

górne zako

ń

czenie ko

ś

ci i nazywa si

ę

wyrostkiem łokciowym (olecranon). Mniejszy,

ni

ż

ej poło

ż

ony i skierowany swym wierzchołkiem do przodu to wyrostek dziobiasty

(processus coronoideus). Oba wyrostki ograniczaj

ą

otwarte ku przodowi wci

ę

cie

bloczkowe (incisura trochlearis), pokryte powierzchni

ą

stawow

ą

do poł

ą

czenia z

bloczkiem ko

ś

ci ramiennej. Na powierzchni bocznej wyrostka dziobiastego znajduje

si

ę

wci

ę

cie promieniowe (incisura radialis), słu

żą

ce do poł

ą

czenia stawowego z

obwodem stawowym głowy ko

ś

ci promieniowej. Pod wyrostkiem dziobiastym jest

poło

ż

ona guzowato

śŹ

łokciowa (turberositas ulnae), b

ę

d

ą

ca polem ko

ń

cowego

przyczepu dla mi

ęś

nia ramiennego.Trzon ko

ś

ci łokciowej (corpus ulnae) ma w

przekroju poprzecznym kształt trójk

ą

tny. Wyró

ż

niamy trzy brzegi ograniczaj

ą

ce

trzy powierzchnie: przedni

ą

(facies anterior), przy

ś

rodkow

ą

(facies medialis) i

tyln

ą

(facies posterior). Brzeg przedni (margo anterior), lekko zaokr

ą

glony,

oddziela powierzchni

ę

przedni

ą

od przy

ś

rodkowej; brzeg tylny (margo posterior)

przebiega pomi

ę

dzy powierzchni

ą

przy

ś

rodkow

ą

i tyln

ą

; najostrzejszy brzeg

mi

ę

dzykostny (margo interosseus), skierowany bocznie, oddziela powierzchni

ę

tyln

ą

od przedniej i stanowi miejsce przyczepu błony mi

ę

dzykostnej ł

ą

cz

ą

cej

trzony obu ko

ś

ci przedramienia.Nasad

ę

dalsz

ą

(epiphysis distalis) stanowi głowa

ko

ś

ci łokciowej (caput ulnae), przedłu

ż

aj

ą

ca si

ę

po stronie przy

ś

rodkowej w

wyrostek rylcowaty (processus styloideus). Cz

꜏

przednio-boczn

ą

głowy pokrywa

obwód stawowy (circumferentia articularis), który słu

ż

y do poł

ą

czenia z wci

ę

ciem

łokciowym ko

ś

ci promieniowej. Głowa ko

ś

ci łokciowej jest zako

ń

czona powierzchni

ą

dla poł

ą

czenia z trójk

ą

tn

ą

chrz

ą

stk

ą

, oddzielaj

ą

c

ą

t

ę

ko

śŹ

od nadgarstka.

Ko

śŹ

promieniowa

Ko

śŹ

promieniowa (radius) jest ko

ś

ci

ą

dług

ą

o silnie rozwini

ę

tej nasadzie

dalszej, bowiem tylko ona z obu ko

ś

ci przedramienia bezpo

ś

rednio uczestniczy w

poł

ą

czeniu stawowym przedramienia z r

ę

k

ą

.Nasad

ę

bli

ż

sz

ą

(epiphysis proximalis)

ko

ś

ci stanowi głowa (caput radii), na której s

ą

poło

ż

one dwie powierzchnie

stawowe. Jedna wkl

ę

sła, skierowana ku górze - to dołek stawowy głowy (fovea

articularis capitis), zestawiaj

ą

cy si

ę

z główk

ą

ko

ś

ci ramiennej. Drug

ą

powierzchni

ę

tworzy obwód stawowy głowy ko

ś

ci promieniowej (circumferentia

articularis capitis radii), przeznaczony do poł

ą

czenia z wci

ę

ciem promieniowym

ko

ś

ci łokciowej. Głowa oddzielona jest od trzonu szyjk

ą

(colum radii). Poni

ż

ej

szyjki, od strony przedniej znajduje si

ę

guzowato

śŹ

ko

ś

ci promieniowej

(tuberositas radii), do której przymocowuje si

ę

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe mi

ęś

nia

dwugłowego ramienia.Trzon (corpus radii), podobnie jak w ko

ś

ci łokciowej, jest

na przekroju trójk

ą

tny i posiada analogiczne brzegi: przedni (margo anterior),

tylny (margo posterior) i mi

ę

dzykostny (margo interosseus), skierowany w stron

ę

przy

ś

rodkow

ą

, który jest miejscem przyczepu błony mi

ę

dzykostnej. Brzegi te

ograniczaj

ą

nast

ę

puj

ą

ce powierzchnie: przedni

ą

(facies anterior) - brzeg przedni

i mi

ę

dzykostny, boczn

ą

(facies lateralis) - brzeg przedni i tylny oraz tyln

ą

(facies posterior) - brzeg tylny i mi

ę

dzykostny. Po

ś

rodku powierzchni bocznej

znajduje si

ę

nierówno

śŹ

zwana guzowato

ś

ci

ą

mi

ęś

nia nawrotnego (tuberositas

pronatoria)Nasada dalsza (epiphysis distalis) ko

ś

ci promieniowej jest silniej

rozwini

ę

ta od nasady bli

ż

szej i nieco spłaszczona w kierunku przednio-tylnym. W

swej cz

ęś

ci bocznej wydłu

ż

a si

ę

ku dołowi w wyrostek rylcowaty (processus

styloideus), stanowi

ą

cy najni

ż

ej poło

ż

ony punkt przedramienia. Od strony

przy

ś

rodkowej nasada dalsza ko

ś

ci promieniowej jest zaopatrzona we wci

ę

cie

łokciowe (incisura ulnaris), słu

żą

ce do poł

ą

czenia z obwodem stawowym głowy

ko

ś

ci łokciowej. Dolna powierzchnia ma kształt czworok

ą

tny, jest lekko

zagł

ę

biona i pokryta dwudzieln

ą

powierzchni

ą

nadgarstkow

ą

(facies articularis

carpea). Cz

꜏

boczna tej powierzchni zestawia si

ę

z ko

ś

ci

ą

łódeczkowat

ą

, cz

꜏

przy

ś

rodkowa z ko

ś

ci

ą

ksi

ęż

ycowat

ą

nadgarstka.

Ko

ś

ci r

ę

ki

Szkielet r

ę

ki (ossa manus) dzieli si

ę

na trzy odcinki: ko

ś

ci nadgarstka,

ś

ródr

ę

cza i palców, obejmuje on dwadzie

ś

cia siedem ko

ś

ci.

Ko

ś

ci nadgarstka

Ko

ś

ci nadgarstka (ossa carpi) s

ą

uło

ż

one w dwu szeregach, po cztery w

ka

ż

dym. W szeregu bli

ż

szym (ordo proximalis), id

ą

c od kciuka, znajduj

ą

si

ę

kolejno nast

ę

puj

ą

ce ko

ś

ci: ko

śŹ

łódeczkowata (os scaphoideum), ksi

ęż

ycowata (os

lunatum), trójgraniasta (os triquetrum) i le

żą

ca na jej powierzchni dłoniowej

ko

śŹ

grochowata (os pisiforme).Szereg dalszy (ordo distalis) utworzony jest

przez poło

ż

on

ą

bocznie ko

śŹ

czworoboczn

ą

wi

ę

ksz

ą

(os trapezium), nast

ę

pnie

kieruj

ą

c si

ę

w stron

ę

przy

ś

rodkow

ą

spotykamy ko

śŹ

czworoboczn

ą

mniejsz

ą

(os

trapezoideum), ko

śŹ

główkowat

ą

(os capitatum) i ko

śŹ

haczykowat

ą

(os hamatum).

Wszystkie ko

ś

ci nadgarstka s

ą

ko

śŹ

mi krótkimi i na ka

ż

dej z nich,- z wyj

ą

tkiem

ko

ś

ci grochowatej; wyró

ż

nia si

ę

sze

śŹ

powierzchni: bli

ż

sz

ą

, dalsz

ą

,

przy

ś

rodkow

ą

, boczn

ą

, dłoniow

ą

i grzbietow

ą

. W powierzchnie stawowe s

ą

zaopatrzone te spo

ś

ród nich, które s

ą

zwrócone do s

ą

siednich ko

ś

ci. Pozostałe

powierzchnie s

ą

nierówne i stanowi

ą

pola przyczepów wi

ę

zadeł.Ko

ś

ci nadgarstka w

cało

ś

ci układaj

ą

si

ę

w taki sposób,

ż

e tworz

ą

łuk wypukło

ś

ci

ą

zwrócony w

kierunku grzbietu r

ę

ki. Po stronie dłoniowej powstaje w wyniku tego bruzda

nadgarstka (sulcus carpi). Jest ona pogł

ę

biona dwiema wyniosło

ś

ciami: wzdłu

ż

brzegu bocznego nadgarstka przebiega wyniosło

śŹ

boczna czyli promieniowa

(eminentia carpi radialis), utworzona przez guzek ko

ś

ci łódeczkowatej i guzek

ko

ś

ci czworobocznej wi

ę

kszej, za

ś

wyniosło

śŹ

przy

ś

rodkow

ą

czyli łokciow

ą

(eminentia carpi ulnaris) tworz

ą

ko

śŹ

grochowata i haczyk ko

ś

ci haczykowatej. Do

obu tych wyniosło

ś

ci umocowuje si

ę

poprzecznie biegn

ą

ce wi

ę

zadło zwane troczkiem

zginaczy, które zamyka bruzd

ę

nadgarstka w kanał nadgarstka (canalis carpi).

Przez kanał nadgarstka przebiegaj

ą

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni zginaczy palców, nerwy i

naczynia krwiono

ś

ne.

Ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza

Ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza (ossa metacarpalia) jest pi

ęŹ

i nale

żą

do typu ko

ś

ci

długich. Na ka

ż

dej z nich wyró

ż

nia si

ę

nasad

ę

bli

ż

sz

ą

zwan

ą

podstaw

ą

ko

ś

ci

(basis), trzon (corpus) i nasad

ę

dalsz

ą

, czyli głow

ę

(caput). Na podstawie

ka

ż

dej ko

ś

ci znajduje si

ę

powierzchnia stawowa zwrócona w kierunku bli

ż

szym,

słu

żą

ca do poł

ą

czenia stawowego z odpowiedni

ą

ko

ś

ci

ą

nadgarstka. Na podstawach

ko

ś

ci od II do V wyst

ę

puj

ą

powierzchnie stawowe boczne dla poł

ą

czenia z

s

ą

siednimi podstawami ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza. Trzony ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza s

ą

przew

ęż

one i

nieznacznie wygi

ę

te, wypukło

ś

ci

ą

skierowane do grzbietu r

ę

ki. Cztery

przestrzenie miedzykostne

ś

ródr

ę

cza (spatia interossea metacarpi) s

ą

wypełnione

mi

ęś

niami mi

ę

dzykostnymi. Nasada dalsza zwana głow

ą

jest pokryta powierzchni

ą

stawow

ą

, bierze ona udział w wytworzeniu poł

ą

czenia stawowego z paliczkiem

bli

ż

szym odpowiedniego palca.

Ko

ś

ci palców

Ko

ś

ci palców (ossa digitorum manus) stanowi

ą

tzw. paliczki (phalanges).

Kciuk, czyli palec I, posiada tylko dwa paliczki, tj. bli

ż

szy (phalanx

proximalis) i dalszy (phalanx distalis). Pozostałe palce, od II do V, s

ą

zbudowane z trzech paliczków: bli

ż

szego,

ś

rodkowego i dalszego (phalanx

proximalis, media et distalis). Ka

ż

dy paliczek zbudowany jest z podstawy (basis

phalangis) b

ę

d

ą

cej nasad

ą

bli

ż

sz

ą

ko

ś

ci, trzonu (corpus phalangis) i nasady

dalszej, wytwarzaj

ą

cej w paliczkach bli

ż

szych i

ś

rodkowych głow

ę

(caput

phalangis), za

ś

w paliczkach dalszych - guzowato

śŹ

paliczka dalszego

(tuberositas phalangis distalis). Na podstawach i głowach s

ą

umieszczone

powierzchnie stawowe, słu

żą

ce do poł

ą

cze

ń

stawowych mi

ę

dzy paliczkami ka

ż

dego

palca oraz do poł

ą

czenia bli

ż

szego paliczka z odpowiadaj

ą

c

ą

mu ko

ś

ci

ą

ś

ródr

ę

cza.Poszczególne palce maj

ą

nast

ę

puj

ą

ce nazwy: palec I - kciuk (pollex),

palec II - wskazuj

ą

cy (index), palec III-

ś

rodkowy (digitus medius), palec IV -

obr

ą

czkowy (digitus anularis), palec V - mały (digitus minimus).Trzeszczki (ossa

sesamoidea manus) stanowi

ą

małe kosteczki, wyst

ę

puj

ą

ce w zmiennej liczbie. Do

stałych trzeszczek r

ę

ki zalicza si

ę

dwie, wyst

ę

puj

ą

ce po stronie promieniowej i

łokciowej głowy I ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza.

Poł

ą

czenia ko

ń

czyny górnej

Poł

ą

czenia ko

ń

czyny górnej dzielimy na poł

ą

czenia obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej

(junctuare cinguli membri superioris) i poł

ą

czenia ko

ń

czyny górnej wolnej

(junctuare membri superioris liberi). Z obu ko

ś

ci obr

ę

czy tylko obojczyk ł

ą

czy

si

ę

ze szkieletem osiowym w stawie mostkowo-obojczykowym. Obie ko

ś

ci obr

ę

czy

ł

ą

cz

ą

si

ę

w stawie barkowo-obojczykowym.Poł

ą

czenia ko

ń

czyny górnej wolnej s

ą

utworzone przez staw ramienny, staw łokciowy, poł

ą

czenia ko

ś

ci przedramienia i

stawy r

ę

ki.

Stawy i wi

ę

zozrosty obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej

Staw mostkowo-obojczykowy

Staw mostkowo-obojczykowy (articulatio sternoclavicularis) jest jedynym

stawem ł

ą

cz

ą

cym obr

ę

cz ko

ń

czyny górnej z ko

śŹ

cem osiowym. Powierzchnie stawowe

tego stawu tworz

ą

: powierzchnia stawowa ko

ń

ca mostkowego obojczyka (facies

articularis sternalis) oraz wci

ę

cie obojczykowe (incisura clavicularis) mostka

wraz z przylegaj

ą

c

ą

cz

ęś

ci

ą

chrz

ą

stki pierwszego

ż

ebra. Ukształtowanie

powierzchni stawowych jest osobniczo bardzo zmienne. Zazwyczaj jednak obie
powierzchnie maj

ą

kształt siodełkowaty i nie przylegaj

ą

ś

ci

ś

le do siebie. Mi

ę

dzy

obu powierzchniami stawowymi znajduje si

ę

kr

ąż

ek

ś

ródstawowy (discus

articularis) zbudowany z chrz

ą

stki włóknistej, który dzieli jam

ę

stawow

ą

na

cz

꜏

górno-boczn

ą

i dolno-przy

ś

rodkow

ą

. Kr

ąż

ek swym obwodem zrasta si

ę

z

cz

ęś

ci

ą

włóknist

ą

torebki stawowej i chrz

ą

stk

ą

I

ż

ebra.Torebka stawowa jest

lu

ź

na, ale gruba i odporna na rozerwanie. Przymocowuje si

ę

ona do ko

ś

ci wzdłu

ż

brzegów powierzchni stawowych.Wi

ę

zadła stawowe s

ą

silne i wzmacniaj

ą

torebk

ę

z

wszystkich stron z wyj

ą

tkiem k

ą

ta przednio-dolnego.Wi

ę

zadło mostkowo-obojczykowe

przednie i tylne (lig. sternoclaviculare anterius et posterius) przebiega od
ko

ń

ca mostkowego obojczyka - z przodu i z tyłu - do górnej cz

ęś

ci r

ę

koje

ś

ci

mostka. Wi

ę

zadła te hamuj

ą

nadmierne ruchy obojczyka do przodu i do

tyłu.Wi

ę

zadło mi

ę

dzyobojczykowe (lig. interclaviculare) jest nieparzystym

wi

ę

zadłem, rozpi

ę

tym nad wci

ę

ciem szyjnym mostka. Przymocowuje si

ę

ono do ko

ń

ców

mostkowych obu obojczyków. Wi

ę

zadło to hamuje ruchy obojczyka w dół.Wi

ę

zadło

ż

ebrowo-obojczykowe (lig. costoclaviculare) biegnie od chrz

ą

stki I

ż

ebra ku

górze i bocznie do wycisku tego

ż

wi

ę

zadła na powierzchni dolnej obojczyka.

Działa hamuj

ą

co na ruchy obojczyka ku górze, do przodu i do tyłu.Staw mostkowo-

obojczykowy jest stawem kulistym, wieloosiowym. Mo

ż

na w nim wykona

Ź

ruch

obojczyka do przodu, ku tyłowi, w gór

ę

i w dół, a tak

ż

e obrót dookoła długiej

osi obojczyka. Zakres ruchów jest jednak do

śŹ

ograniczony z uwagi na: 1)

umocowanie bocznego czyli barkowego ko

ń

ca obojczyka do łopatki, 2) bliskie

s

ą

siedztwo górnych

ż

eber, 3) silne wi

ę

zadła wzmacniaj

ą

ce torebk

ę

stawow

ą

.

Staw barkowo-obojczykowy

Staw barkowo-obojczykowy (articulatio acromioclavicularis) ł

ą

czy obojczyk

z łopatk

ą

. Utworzony jest przez lekko wypukł

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

barkow

ą

obojczyka (facies articularis acromialis) oraz przez odpowiednio do niej
ukształtowan

ą

, wkl

ę

sł

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

wyrostka barkowego łopatki (facies

articularis acromalis). W jamie stawu cz

ę

sto wyst

ę

puje kr

ąż

ek stawowy (discus

articularis) zbudowany z chrz

ą

stki włóknistej.Torebka stawowa jest do

śŹ

lu

ź

na,

grubsza z przodu i przymocowuje si

ę

do ko

ś

ci wzdłu

ż

granic powierzchni

stawowych. Górn

ą

powierzchni

ę

torebki stawowej wzmacnia szerokie, grube wi

ę

zadło

barkowo-obojczykowe (lig. acromioclaviculare), rozpi

ę

te mi

ę

dzy powierzchni

ą

górn

ą

ko

ń

ca barkowego obojczyka a wyrostkiem barkowym. Wi

ę

zadło kruczo-

obojczykowe (lig. coracoclaviculare) składa si

ę

z dwóch silnych pasm, tj.

wi

ę

zadła czworobocznego (lig. trapezoideum) odchodz

ą

cego od kresy czworobocznej

obojczyka i wi

ę

zadła sto

ż

kowatego (lig. conoideum) odchodz

ą

cego od guzka

sto

ż

kowatego obojczyka. Oba ko

ń

cz

ą

si

ę

na wyrostku kruczym łopatki.Ruchy w

stawie barkowo-obojczykowym s

ą

sprz

ęż

one z ruchami obojczyka w stawie mostkowo-

obojczykowym. Umo

ż

liwiaj

ą

one unoszenie i obni

ż

anie, wysuwanie do przodu i

cofanie oraz nieznaczne ruchy obrotowe. Ogólnie bior

ą

c zakres powy

ż

szych ruchów

jest bardzo ograniczony. Oba stawy obojczykowe znacznie zwi

ę

kszaj

ą

zakres ruchu

ramienia we wszystkich kierunkach.

Wi

ę

zozrosty łopatki

Wi

ę

zadło kruczo-barkowe (lig. coracoacromiale) jest silnym, szerokim,

czworok

ą

tnym pasmem, rozpi

ę

tym nad stawem ramiennym, a ł

ą

cz

ą

cym wyrostek barkowy

i kruczy łopatki. Wi

ę

zadło to wraz z dwoma wyrostkami, do których jest

umocowane, wytwarza tzw. sklepienie stawu ramiennego (fornix humeri), chroni

ą

ce

staw przed urazami i ko

śŹ

ramienn

ą

przed wywichni

ę

ciem ku górze.Wi

ę

zadło

poprzeczne łopatki górne (lig. transversum scapulae superius) jest rozpi

ę

te nad

wci

ę

ciem łopatki, zamykaj

ą

c je w otwór, przez który biegnie nerw nadłopatkowy.

Poł

ą

czenia ko

ń

czyny górnej

Staw ramienny

Staw ramienny (articulatio humeri) ł

ą

czy ko

ń

czyn

ę

górn

ą

woln

ą

z jej

obr

ę

cz

ą

. Wypukł

ą

powierzchni

ę

tworzy powierzchnia stawowa głowy ko

ś

ci ramiennej

(facies articularis capitis humeri), pokryta chrz

ą

stk

ą

szklist

ą

. Stanowi ona

prawie 1/2 powierzchni kuli o promieniu około 2,5 cm. Panewka stawowa jest
utworzona przez jajowatego kształtu wydr

ąż

enie stawowe (cavitas glenoidalis)

łopatki, pokryte chrz

ą

stk

ą

szklist

ą

. Chrz

ą

stka ta na obwodzie jest grubsza i

przechodzi w obr

ą

bek stawowy (labrum glenoidale) zbudowany z chrz

ą

stki

włóknistej. Obr

ą

bek stawowy powi

ę

ksza i pogł

ę

bia powierzchni

ę

stawow

ą

, a tym

samym utrwala ruchy w stawie. Stosunek powierzchni stawowej głowy do panewki ma
si

ę

jak 4:1 i tylko 1/3 powierzchni stawowej głowy przylega do panewki. Ma to

du

ż

e praktyczne znaczenie dla mo

ż

liwo

ś

ci wykonywania obszernych ruchów.W zwi

ą

zku

ze znaczn

ą

ró

ż

nic

ą

mi

ę

dzy wielko

ś

ci

ą

głowy oraz panewki i du

żą

ruchomo

ś

ci

ą

stawu

torebka stawowa jest lu

ź

na i bardzo obszerna. Gdy rami

ę

jest opuszczone, dolna

cz

꜏

torebki tworzy fałd skierowany do jamy pachowej, natomiast w odwiedzionym

poło

ż

eniu ramienia fałd ten wygładza si

ę

i nast

ę

puje uwypuklenie si

ę

cz

ęś

ci

górnej torebki stawowej. Torebka stawowa przymocowuje si

ę

na łopatce do obr

ą

bka

stawowego, jedynie w cz

ęś

ci górnej przekracza t

ę

lini

ę

, dochodz

ą

c a

ż

do nasady

wyrostka kruczego. W ten sposób guzek nadpanewkowy zostaje wł

ą

czony do jamy

stawu, a

ś

ci

ę

gno pocz

ą

tkowe głowy długiej mi

ęś

nia dwugłowego ramienia,

przymocowane do guzka nadpanewkowego, w swym pocz

ą

tkowym odcinku przebiega

wewn

ą

trz jamy stawowej. Na ko

ś

ci ramiennej torebka stawowa przyczepia si

ę

do

szyjki anatomicznej. Na wysoko

ś

ci bruzdy mi

ę

dzyguzkowej w warstwie włóknistej

torebki znajduje si

ę

otwór, którym opuszcza jam

ę

stawu

ś

ci

ę

gno pocz

ą

tkowe głowy

długiej mi

ęś

nia dwugłowego ramienia.Torebk

ę

stawow

ą

wzmacniaj

ą

dwa wi

ę

zadła.

Wi

ę

zadło kruczo-ramienne (lig. coracohumerale) jest silnym, płaskim

pasmem, biegn

ą

cym od podstawy wyrostka kruczego do obu guzków ko

ś

ci ramiennej.

Wi

ę

zadło to wzmacnia górn

ą

ś

cian

ę

torebki i d

ź

wiga ci

ęż

ar zwisaj

ą

cego ramienia,

przeciwdziałaj

ą

c zsuwaniu si

ę

głowy ko

ś

ci ramiennej z panewki stawu.Wi

ę

zadło

obr

ą

bkowo-ramienne (lig. glenohumerale) przebiega w gł

ę

bokiej warstwie torebki

stawowej, w jej

ś

cianie górnej i przedniej, w zwi

ą

zku z czym jest niewidoczne od

zewn

ą

trz. Zazwyczaj składa si

ę

z trzech pasm rozpi

ę

tych mi

ę

dzy obr

ą

bkiem

stawowym łopatki a szyjk

ą

anatomiczn

ą

i ogranicza głównie ruchy obrotowe

ramienia na zewn

ą

trz. Poza tym torebk

ę

stawow

ą

wzmacniaj

ą

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni

przyczepiaj

ą

cych si

ę

do obu guzków ko

ś

ci ramiennej.Staw ramienny jest stawem

prostym, kulistym i wieloosiowym. W stawie tym mo

ż

na wykona

Ź

ruchy dookoła

trzech osi: 1) odwodzenie (abductio) i przywodzenie (adductio) - wokół osi
strzałkowej, 2) unoszenie ramienia do przodu (anteversio humeri) czyli zginanie
i unoszenie ramienia do tyłu (retroversio humeri) czyli prostowanie - wokół osi
poprzecznej, 3) nawracanie (pronatio) i odwracanie (supinatio) dookoła osi
podłu

ż

nej. W nast

ę

pstwie poł

ą

czenia ruchów zgi

ę

cia i prostowania z odwodzeniem i

przywodzeniem powstaj

ą

ruchy obwodzenia (circumductio), w czasie których wolny

koniec ramienia zatacza na swej drodze poprzecznie owaln

ą

elips

ę

.W stawie ruch

odwodzenia mo

ż

na wykona

Ź

tylko do poziomu (90o), bowiem dalsze unoszenie

uniemo

ż

liwia tzw. sklepienie stawu ramiennego (patrz wy

ż

ej), o które opiera si

ę

guzek wi

ę

kszy ko

ś

ci ramiennej. Unoszenie ramienia (elevatio humeri) powy

ż

ej

poziomu odbywa si

ę

przy współudziale obu stawów obojczykowych i rotacji łopatki.

Staw łokciowy

Staw łokciowy (articulatio cubiti) jest stawem zło

ż

onym. Składa si

ę

z

trzech poł

ą

cze

ń

, obj

ę

tych wspóln

ą

torebk

ą

stawow

ą

. Dwa poł

ą

czenia, tj. cz

꜏

ramienno-łokciowa i ramienno-promieniowa stawu łokciowego, stanowi

ą

funkcjonalnie jedn

ą

cało

śŹ

, a ruch odbywa si

ę

w nich wokół wspólnej, poprzecznej

osi stawu. S

ą

to ruchy zginania i prostowania. Trzeci

ą

cz

꜏

stawu łokciowego

tworzy poł

ą

czenie promieniowo-łokciowe, zwane stawem promieniowo-łokciowym

bli

ż

szym (articulatio radioulnaris proximalis), który nale

ż

y do stawów typu

obrotowego. Ruchy obrotowe przedramienia, tj. nawracanie i odwracanie, mog

ą

si

ę

odbywa

Ź

w tym stawie przy współudziale stawu promieniowo-łokciowego dalszego.W

utworzeniu stawu łokciowego uczestnicz

ą

trzy pary powierzchni stawowych: 1)

cz

꜏

ramienno-łokciow

ą

tworzy powierzchnia stawowa bloczka ko

ś

ci ramiennej

(trochlea humeri) i wci

ę

cie bloczkowe ko

ś

ci łokciowej (incisura trochlearis), 2)

cz

꜏

ramienno-promieniowa utworzona jest przez powierzchni

ę

stawow

ą

główki

ko

ś

ci ramiennej (capitulum humeri) i dołek stawowy głowy ko

ś

ci promieniowej

(fovea articularis capitis radii), 3) cz

꜏

promieniowo-łokciow

ą

tworzy wci

ę

cie

promieniowe ko

ś

ci łokciowej (circumferentia articularis).Torebka stawowa jest

do

śŹ

obszerna i cienka od przodu i tyłu, za

ś

gruba i napi

ę

ta po stronie bocznej

i przy

ś

rodkowej, gdzie jest wzmocniona silnymi wi

ę

zadłami. Na ko

ś

ci ramiennej

torebka stawowa przymocowuje si

ę

poni

ż

ej obu nadkłykci, z przodu i z tyłu wzdłu

ż

górnych granic dołu dziobiastego, promieniowego i dołu wyrostka łokciowego. Na
ko

ś

ci łokciowej przyczep torebki biegnie wzdłu

ż

brzegów wci

ę

cia bloczkowego i

wci

ę

cia promieniowego z wyj

ą

tkiem wierzchołków wyrostków: łokciowego i

dziobiastego, które s

ą

obj

ę

te torebk

ą

i le

żą

wewn

ą

trz jamy stawowej. Na ko

ś

ci

promieniowej linia przyczepu torebki przebiega dookoła szyjki.Dwa silne wi

ę

zadła

stanowi

ą

wzmocnienie cz

ęś

ci ramienno-łokciowej i ramienno-promieniowej stawu

łokciowego; s

ą

to: wi

ę

zadło poboczne łokciowe i promieniowe.Wi

ę

zadło poboczne

łokciowe (lig. collaterale ulnare) składa si

ę

z trzech cz

ęś

ci, ł

ą

cz

ą

cych si

ę

ze

sob

ą

na kształt trójk

ą

ta. Wi

ę

zadło poboczne łokciowe ł

ą

czy nadkłykie

Ź

przy

ś

rodkowy ko

ś

ci ramiennej z wci

ę

ciem bloczkowym (bli

ż

ej wyrostka łokciowego)

i wyrostkiem dziobiastym ko

ś

ci łokciowej. Cz

꜏

poprzeczna tego wi

ę

zadła,

poło

ż

ona najni

ż

ej, tworzy wi

ę

zadło Coopera.Wi

ę

zadło poboczne promieniowe (lig.

collaterale radiale) rozpoczyna si

ę

na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci ramiennej,

biegn

ą

c w dół rozdziela si

ę

na dwa pasma, z których jedno przymocowuje si

ę

na

przedniej, drugie na tylnej kraw

ę

dzi wci

ę

cia promieniowego ko

ś

ci łokciowej na

wysoko

ś

ci szyjki ko

ś

ci promieniowej. Przestrze

ń

mi

ę

dzy dwoma powy

ż

szymi pasmami

wypełniaj

ą

pozostałe włókna, biegn

ą

ce od nadkłykcia bocznego do wi

ę

zadła

pier

ś

cieniowatego. Dzi

ę

ki temu,

ż

e ko

śŹ

promieniowa jest wolna od przyczepów

wi

ę

zadeł, zachowuje swobod

ę

ruchów obrotowych.Do wzmocnie

ń

stawu promieniowo-

łokciowego bli

ż

szego nale

ż

y wi

ę

zadło pier

ś

cieniowate i czworok

ą

tne.Wi

ę

zadło

pier

ś

cieniowate (lig. anulare radii) przyczepia si

ę

do przedniego i tylnego

brzegu wci

ę

cia promieniowego ko

ś

ci łokciowej. Obejmuje ono w swym przebiegu

obwód stawowy głowy ko

ś

ci promieniowej i nie pozwala na oddalenie si

ę

głowy od

wci

ę

cia oraz uniemo

ż

liwia przesuwanie si

ę

ko

ś

ci promieniowej wzgl

ę

dem ko

ś

ci

łokciowej.Wi

ę

zadło czworok

ą

tne (lig. quadratum) jest rozpi

ę

te poziomo mi

ę

dzy

dolnym brzegiem wci

ę

cia promieniowego ko

ś

ci łokciowej, a odpowiadaj

ą

c

ą

mu

cz

ęś

ci

ą

szyjki ko

ś

ci promieniowej. Wi

ę

zadło to napina si

ę

podczas ruchów

nawracania i odwracania przedramienia.Staw łokciowy jako cało

śŹ

mo

ż

na

zakwalifikowa

Ź

do typu stawu zawiasowo-obrotowego o dwóch osiach ruchu, a

ś

ci

ś

lej mówi

ą

c stanowi on staw

ś

rubowo-obrotowy. O

ś

poprzeczna przebiega przez

bloczek i główk

ę

ko

ś

ci ramiennej; jest zatem wspóln

ą

osi

ą

dla poł

ą

czenia

ramienno-łokciowego i ramienno-promieniowego. Wokół tej osi wykonuje si

ę

ruch

zginania (flexio) i prostowania (extensio). W zasadzie ruchy zginania i
prostowania zakre

ś

laj

ą

wycinek ruchu

ś

rubowego. Druga o

ś

ruchu przebiega przez

ś

rodek głowy ko

ś

ci promieniowej, dalej biegnie sko

ś

nie przez błon

ę

mi

ę

dzykostn

ą

i u dołu przez głow

ę

ko

ś

ci łokciowej. Jak z tego wynika o

ś

ruchu obrotowego jest

wspólna dla obu stawów promieniowo-łokciowych: bli

ż

szego i dalszego. Stawy

promieniowo-łokciowe s

ą

stawami sprz

ęż

onymi, ruchy odbywaj

ą

si

ę

w nich

równocze

ś

nie. S

ą

to ruchy nawracania (pronatio) i odwracania przedramienia

(supinatio). Gdy staw łokciowy jest wyprostowany, o

ś

ruchu obrotowego przedłu

ż

a

si

ę

ku górze przechodz

ą

c przez

ś

rodek głowy ko

ś

ci ramiennej. Wskutek tego mo

ż

na

dookoła tej samej osi wykona

Ź

ruch obrotowy całej ko

ń

czyny górnej w stawie

ramiennym.

Błona mi

ę

dzykostna przedramienia

Błona mi

ę

dzykostna przedramienia (membrana interossea antebrachii) stanowi

mocn

ą

blaszk

ę

włóknist

ą

rozpi

ę

t

ą

mi

ę

dzy brzegami mi

ę

dzykostnymi ko

ś

ci

promieniowej i łokciowej. W cz

ęś

ci

ś

rodkowej jest ona najsilniejsza, za

ś

w

cz

ęś

ci górnej oraz dolnej traci jednolity przebieg i zawiera otwory przeznaczone

do przej

ś

cia naczy

ń

krwiono

ś

nych. W górnej cz

ęś

ci błona mi

ę

dzykostna ko

ń

czy si

ę

siln

ą

strun

ą

sko

ś

n

ą

(chorda obliqua). Błona mi

ę

dzykostna jest silnie napi

ę

ta w

po

ś

rednim poło

ż

eniu przedramienia, tj. mi

ę

dzy ruchem nawracania i odwracania. Ma

ona du

ż

e znaczenie jako czynnik hamuj

ą

cy podłu

ż

ne przesuwanie si

ę

ko

ś

ci

promieniowej w stosunku do ko

ś

ci łokciowej. Błona mi

ę

dzykostna stanowi tak

ż

e

pole przyczepów licznych mi

ęś

ni.

Staw promieniowo-łokciowy dalszy

Staw promieniowo-łokciowy dalszy (articulatio radioulnaris distalis) jest

zbudowany podobnie do stawu promieniowo-łokciowego bli

ż

szego, z t

ą

jednak

ró

ż

nic

ą

,

ż

e ko

śŹ

promieniowa i łokciowa zamieniły si

ę

rolami. Panewka stawu jest

utworzona przez wci

ę

cie łokciowe (incisura urnalis) ko

ś

ci promieniowej, za

ś

wypukł

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

tworzy obwód stawowy głowy ko

ś

ci łokciowej

(circumferentia articularis capitis ulnae), który nie biegnie jednak dookoła
całej głowy, tak jak na ko

ś

ci promieniowej, lecz zajmuje jedynie około połowy

powierzchni obwodowej głowy. Do stawu promieniowo-łokciowego dalszego nale

ż

y

kr

ąż

ek stawowy (discus articularis), który przylega do dolnej powierzchni głowy

ko

ś

ci łokciowej. Jest on przymocowany od strony przy

ś

rodkowej do wyrostka

rylcowatego ko

ś

ci łokciowej, bocznie - do kraw

ę

dzi mi

ę

dzy wci

ę

ciem łokciowym a

powierzchni

ą

stawow

ą

nadgarstkow

ą

ko

ś

ci promieniowej. Kr

ąż

ek stawowy jest

dwuwkl

ę

sły; sw

ą

górn

ą

powierzchni

ą

jest zwrócony do głowy ko

ś

ci łokciowej, doln

ą

za

ś

- do ko

ś

ci trójgraniastej nadgarstka. Kr

ąż

ek ten oddziela jam

ę

stawu

promieniowo-łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowo-nadgarstkowego.Torebka
stawowa (capsula articularis) jest lu

ź

na, lecz mocna i najgrubsza po stronie

grzbietowej; ze wzgl

ę

du na obecno

śŹ

kr

ąż

ka jama stawowa nie stanowi przestrzeni

jednokształtnej. Załamana jest pod k

ą

tem prostym w ten sposób,

ż

e cz

꜏

górna

zawarta mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

promieniow

ą

i łokciow

ą

jest ustawiona w płaszczy

ź

nie

strzałkowej, natomiast cz

꜏

dolna, ograniczona doln

ą

powierzchni

ą

głowy i

kr

ąż

kiem stawowym, przebiega poziomo.Czynno

ś

ciowo staw promieniowo-łokciowy

dalszy jest sprz

ęż

ony ze stawem promieniowo-łokciowym bli

ż

szym (o czym była mowa

wy

ż

ej) i nale

ż

y do stawów typu obrotowego.

Stawy r

ę

ki

R

ę

ka (manus) zawdzi

ę

cza sw

ą

ruchomo

śŹ

licznym stawom, do których nale

żą

:

staw promieniowo-nadgarstkowy,
staw

ś

ródnadgarstkowy,

poł

ą

czenia stawowe szeregu bli

ż

szego nadgarstka,

poł

ą

czenia stawowe szeregu dalszego nadgarstka,

stawy mi

ę

dzy szeregiem dalszym nadgarstka i ko

śŹ

mi

ś

ródr

ę

cza, stawy mi

ę

dzy

ko

śŹ

mi

ś

ródr

ę

cza,

stawy

ś

ródr

ę

czno-paliczkowe,

stawy mi

ę

dzypaliczkowe.

Staw promieniowo-nadgarstkowy

Staw promieniowo-nadgarstkowy (articulatio radiocarpea) zwany jest tak

ż

e

stawem bli

ż

szym r

ę

ki. Ł

ą

czy on ko

śŹ

promieniow

ą

i kr

ąż

ek stawu promieniowo-

łokciowego dalszego z trzema ko

śŹ

mi szeregu bli

ż

szego nadgarstka.Panewka stawowa

jest utworzona przez powierzchni

ę

stawow

ą

nadgarstkow

ą

ko

ś

ci promieniowej

(facies articularis carpea), któr

ą

od strony łokciowej uzupełnia powierzchnia

stawowa kr

ąż

ka stawowego (discus articularis). Powierzchnia wypukła ma kształt

jajowaty i z wyj

ą

tkiem ko

ś

ci grochowatej jest utworzona przez wszystkie ko

ś

ci

szeregu bli

ż

szego nadgarstka, tj. ko

śŹ

łódeczkowat

ą

, ksi

ęż

ycowat

ą

i

trójgraniast

ą

. Ko

ś

ci te s

ą

silnie zł

ą

czone ze sob

ą

za po

ś

rednictwem wi

ę

zadeł

mi

ę

dzykostnych nadgarstka.Torebka stawowa jest obszerna i lu

ź

na; przyczepia si

ę

do brzegów powierzchni stawowych. Jest ona wzmocniona licznymi i silnymi
wi

ę

zadłami, które s

ą

wspólne dla stawu promieniowo-nadgarstkowego i dalszych

stawów nadgarstka.Staw promieniowo-nadgarstkowy jest stawem zło

ż

onym,

eliptycznym o dwóch osiach ruchu. Główna o

ś

stawu biegnie poprzecznie i dookoła

niej wykonuje si

ę

ruchy zginania dłoniowego r

ę

ki (flexio palmaris manus) i

zginania grzbietowego r

ę

ki (flexio dorsalis manus). Dookoła osi dłoniowo-

grzbietowej mo

ż

na r

ę

k

ę

odwodzi

Ź

w kierunku łokciowym (abductio ulnaris manus) i

w kierunku promieniowym (abductio radialis manus). W nast

ę

pstwie kombinacji

ruchów wykonuje si

ę

ruch obwodzenia r

ę

ki (circumductio manus).

Staw

ś

ródnadgarstkowy

Staw

ś

ródnadgarstkowy (articulatio mediocarpea), czyli staw dalszy r

ę

ki,

jest stawem ł

ą

cz

ą

cym szereg bli

ż

szy z szeregiem dalszym ko

ś

ci nadgarstka.

Kształt szczeliny stawowej jest bardzo nieregularny, upodabnia si

ę

do poziomo

uło

ż

onej litery S. Torebka stawowa jest napi

ę

ta po stronie dłoniowej, lu

ź

na po

stronie grzbietowej. Ko

ś

ci w obu szeregach nadgarstka s

ą

poł

ą

czone ze sob

ą

wi

ę

zadłami mi

ę

dzynadgarstkowymi mi

ę

dzykostnymi (lig. intercarpea interossea).

Stawy mi

ę

dzynadgarstkowe

Stawy mi

ę

dzynadgarstkowe (articulationes intercarpeae) wyst

ę

puj

ą

w obr

ę

bie

szeregu bli

ż

szego i dalszego nadgarstka, ł

ą

cz

ą

przylegaj

ą

ce do siebie ko

ś

ci.

Jamy tych stawów otwieraj

ą

si

ę

do stawu

ś

ródnadgarstkowego. Staw ko

ś

ci

grochowatej (articulatio ossis pisiformis) jest najbardziej ruchomym z
wszystkich mi

ę

dzynadgarstkowych stawów, poniewa

ż

ma bardzo lu

ź

n

ą

torebk

ę

stawow

ą

. Staw ten ł

ą

czy ko

śŹ

grochowat

ą

z ko

ś

ci

ą

trójgraniast

ą

.

Stawy nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

czne

Stawy nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

czne (articulationes carpometacarpeae) s

ą

utworzone przez powierzchnie stawowe dalsze ka

ż

dej ko

ś

ci szeregu dalszego

nadgarstka oraz przez powierzchnie stawowe bli

ż

sze podstaw ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza.Stawy

mi

ę

dzy

ś

ródr

ę

czne (articulationes intermetacarpeae) wyst

ę

puj

ą

w liczbie trzech

stawów, a tworz

ą

je zwrócone ku sobie powierzchnie stawowe podstaw od II do V

ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza.Stawy nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

czne i mi

ę

dzy

ś

ródr

ę

czne, z wyj

ą

tkiem

stawu nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

cznego kciuka, s

ą

stawami płaskimi, z wybitnie

napi

ę

tymi torebkami stawowymi i wi

ę

zadłami. Z tego wzgl

ę

du ko

ś

ci szeregu

dalszego nadgarstka i ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza stanowi

ą

zwart

ą

cało

śŹ

, która porusza si

ę

nieznacznie w stosunku do szeregu bli

ż

szego i do przedramienia.Staw

nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

czny kciuka (articulatio carpometacarpea pollicis) stanowi

całkowicie odr

ę

bny staw. Nale

ż

y on do stawów typu siodełkowatego, który w tak

czystej formie nigdzie indziej w ustroju nie wyst

ę

puje. Powierzchnia stawowa

ko

ś

ci czworobocznej wi

ę

kszej i powierzchnia stawowa podstawy I ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza

s

ą

ukształtowane siodełkowato i dopasowane do siebie. Torebka stawowa jest

obszerna i lu

ź

na.Ruchy w stawie nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

cznym kciuka odbywaj

ą

si

ę

wokół dwóch głównych osi. Jedna o

ś

jest ustawiona w kierunku dłoniowo-

grzbietowym; w stosunku do niej odbywaj

ą

si

ę

ruchy odwodzenia (abductio

pollicis) i przywodzenia kciuka (adductio pollicis). Druga o

ś

biegnie w kierunku

promieniowo-łokciowym czyli poprzecznie; dookoła niej odbywaj

ą

si

ę

ruchy

przeciwstawiania kciuka (oppositio pollicis) i powrotu do wyj

ś

ciowego poło

ż

enia

czyli odprowadzenia (repositio pollicis). Kombinacja ruchów odwodzenia i
przywodzenia z ruchami przeciwstawiania i odprowadzania prowadzi do ruchów
obwodzenia (circumductio). Ruchy kciuka s

ą

zatem wielostronne, a ruch

przeciwstawiania kciuka umo

ż

liwia jego współprac

ę

z pozostałymi palcami, dzi

ę

ki

czemu

ż

aden inny palec nie mo

ż

e zast

ą

pi

Ź

kciuka w jego czynno

ś

ci

chwytnej.Opisane wy

ż

ej stawy bli

ż

szej cz

ęś

ci r

ę

ki maj

ą

w zasadzie wspólny aparat

wi

ę

zadłowy, gdy

ż

szereg spo

ś

ród przebiegaj

ą

cych tu wi

ę

zadeł dotyczy zazwyczaj

nie jednego lecz wi

ę

kszej liczby stawów. Pasma wi

ę

zadłowe ł

ą

cz

ą

ce poszczególne

ko

ś

ci na ogół nie daj

ą

si

ę

odgraniczy

Ź

od siebie. Prócz wi

ę

zadeł czynnikiem

ochronnym stawów r

ę

ki s

ą

liczne i bardzo silne

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni, które zst

ę

puj

ą

c z

przedramienia na r

ę

k

ę

pokrywaj

ą

i otaczaj

ą

stawy.Ko

ń

ce dalsze obu ko

ś

ci

przedramienia s

ą

zespolone z ko

śŹ

mi szeregu bli

ż

szego nadgarstka znacznie

silniej po stronie promieniowej. Do wi

ę

zadeł wzmacniaj

ą

cych stawy r

ę

ki nale

żą

:

Wi

ę

zadło poboczne promieniowe nadgarstka (lig. collaterale carpi radiale),

rozpi

ę

te mi

ę

dzy wyrostkiem rylcowatym ko

ś

ci promieniowej a ko

ś

ci

ą

łódeczkowat

ą

hamuje ono ruchy odwodzenia łokciowego r

ę

ki. Wi

ę

zadło poboczne łokciowe

nadgarstka (lig. collaterale carpi ulnare) biegnie od wyrostka rylcowatego ko

ś

ci

łokciowej do ko

ś

ci grochowatej i trójgraniastej; hamuje ono ruchy odwodzenia

promieniowego r

ę

ki. Wi

ę

zadło promieniowo-nadgarstkowe dłoniowe (lig.

radiocarpeum palmare) rozpoczyna si

ę

na brzegu dłoniowym powierzchni stawowej

nadgarstkowej ko

ś

ci promieniowej i wyrostku rylcowatym, i pasmami dochodzi do

ko

ś

ci ksi

ęż

ycowatej, trójgraniastej i główkowatej. Wi

ę

zadło promieniowo-

nadgarstkowe grzbietowe (lig. radiocarpeum dorsale) odchodzi od brzegu
powierzchni stawowej ko

ś

ci promieniowej po stronie grzbietowej i ko

ń

czy si

ę

na

powierzchni grzbietowej ko

ś

ci szeregu bli

ż

szego nadgarstka. Wi

ę

zadło łokciowo-

nadgarstkowe dłoniowe (lig. ulnocarpeum palmare) rozpoczyna si

ę

na wyrostku

rylcowatym ko

ś

ci łokciowej, a ko

ń

czy si

ę

na ko

ś

ci ksi

ęż

ycowatej i

trójgraniastej.Wi

ę

zadła te napinaj

ą

si

ę

w ruchach zgi

ę

cia grzbietowego b

ą

d

ź

dłoniowego r

ę

ki.Ko

ś

ci szeregu bli

ż

szego nadgarstka s

ą

poł

ą

czone ze sob

ą

za

po

ś

rednictwem: Wi

ę

zadła łukowatego grzbietowego i dłoniowego nadgarstka (lig.

arcuatum carpi dorsale et palmare). Wi

ę

zadeł nadgarstkowych dłoniowych,

grzbietowych i mi

ę

dzykostnych (ligg. intercarpea palmaria, dorsalia et

interossea).Trzeci

ą

grup

ę

tworz

ą

wi

ę

zadła wzmacniaj

ą

ce, głównie stawy

nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

czne i mi

ę

dzy

ś

ródr

ę

czne. Nale

żą

do nich: Wi

ę

zadła

nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

czne dłoniowe i grzbietowe (ligg. arpometacarpea palmaria et

dorsalia). Wi

ę

zadła

ś

ródr

ę

czne dłoniowe, grzbietowe i mi

ę

dzykostne (ligg.

etacarpea palmaria, dorsalia et interossea), które wzmacniaj

ą

torebki stawów

mi

ę

dzy

ś

ródr

ę

cznych.Na szczególn

ą

uwag

ę

zasługuje:

Wi

ę

zadło rozpi

ę

te mi

ę

dzy wyniosło

ś

ci

ą

promieniow

ą

i łokciow

ą

nadgarstka, zwane

troczkiem zginaczy (retinaculum flexorum), dawniej - wi

ę

zadłem poprzecznym

nadgarstka. Wi

ę

zadło to zamyka bruzd

ę

nadgarstka (sulcus carpi) w kanał

nadgarstka (canalis carpi) i chroni przebiegaj

ą

ce w nim

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni, naczynia

krwiono

ś

ne i nerwy przed mo

ż

liwo

ś

ci

ą

urazu.

Stawy

ś

ródr

ę

czno-paliczkowe

Stawy

ś

ródr

ę

czno-paliczkowe II-V (articulationes metacarpophalangeae)

czynno

ś

ciowo odpowiadaj

ą

stawom kulistym. Wypukł

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

tworz

ą

głowy ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza, wkl

ę

sł

ą

- dołki stawowe poło

ż

one na podstawie paliczków

członów bli

ż

szych palców. Torebka stawowa jest lu

ź

na i cienka, wzmocniona po

stronie promieniowej i łokciowej wi

ę

zadłami pobocznymi (ligg. collateralia),

które napinaj

ą

si

ę

silnie w poło

ż

eniu zgi

ę

cia stawu i przeciwdziałaj

ą

wtedy

ruchom bocznym palców. Ponadto mi

ę

dzy głowami ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza (od II do V)

przebiega wi

ę

zadło poprzeczne gł

ę

bokie

ś

ródr

ę

cza (lig. metacarpeum transversum

profundum), które ogranicza nadmierne odwodzenie palców. W stawach

ś

ródr

ę

czno-

paliczkowych mo

ż

na wykona

Ź

ruchy zginania (flexio) i prostowania (extensio)

wokół osi poprzecznej oraz ruch odwodzenia (abductio) i przywodzenia (adductio)
dookoła osi grzbietowo-dłoniowej. Zakres ruchów odwodzenia jest najwi

ę

kszy, gdy

palce s

ą

wyprostowane. Z kombinacji ruchów zgi

ę

cia i prostowania oraz odwodzenia

i przywodzenia powstaj

ą

ruchy obwodzenia. Stawy

ś

ródr

ę

czno-paliczkowe nale

żą

do

stawów kulistych o ograniczonej ruchomo

ś

ci, bowiem nie mo

ż

na w nich wykona

Ź

czynnych ruchów obrotowych.Staw

ś

ródr

ę

czno-paliczkowy kciuka (articulatio

metacarpophalangea pollicis) w przeciwie

ń

stwie do pozostałych stawów

ś

ródr

ę

cznopaliczkowych jest stawem zawiasowym. Ma on podobn

ą

budow

ę

do stawów

mi

ę

dzypaliczkowych palców. W stawie tym mo

ż

na wykona

Ź

tylko ruchy wokół osi

poprzecznej, tj. zgi

ę

cie (flexio) i wyprost (extensio).

Stawy mi

ę

dzypaliczkowe r

ę

ki

Stawy mi

ę

dzypaliczkowe r

ę

ki (articulationes interphalangeae manus) ł

ą

cz

ą

ze sob

ą

paliczki ka

ż

dego palca. W kciuku wyst

ę

puje tylko jeden staw

mi

ę

dzypaliczkowy, natomiast w palcach od II do V znajduj

ą

si

ę

po dwa takie

stawy, tj. stawy mi

ę

dzypaliczkowe bli

ż

sze i dalsze. Torebk

ę

stawow

ą

ka

ż

dego

stawu mi

ę

dzypaliczkowego wzmacniaj

ą

silne wi

ę

zadła poboczne (ligg.

collateralia), które zabezpieczaj

ą

ruchy członów palców w ka

ż

dym poło

ż

eniu

stawu. Pod wzgl

ę

dem budowy zarówno stawy mi

ę

dzypaliczkowe bli

ż

sze, jak i dalsze

nale

żą

do stawów zawiasowych. O

ś

ruchu przebiega poprzecznie, w zwi

ą

zku z czym

mo

ż

liwe s

ą

ruchy zginania (flexio) i prostowania (extensio).

KO

ś

CI, STAWY I WI



ZADŁA KO

Ą

CZYNY DOLNEJ

Ko

ś

ciec ko

ń

czyny dolnej składa si

ę

z obr

ę

czy ko

ń

czyny dolnej i ko

śŹ

ca

ko

ń

czyny dolnej wolnej. Ko

ś

ciec ko

ń

czyny dolnej wolnej dzieli si

ę

na trzy

odcinki: ko

śŹ

udow

ą

, ko

ś

ci podudzia (ko

śŹ

piszczelow

ą

i strzałkow

ą

) oraz

szkielet stopy (7 ko

ś

ci st

ę

pu, 5 ko

ś

ci

ś

ródstopia i 14 ko

ś

ci palców stopy).

Ko

ś

ci obr

ę

czy ko

ń

czyny dolnej

W skład ko

ś

ci obr

ę

czy ko

ń

czyny dolnej (cingulum membri inferioris) u

dorosłego osobnika wchodz

ą

dwie ko

ś

ci miedniczne. Obie ko

ś

ci miedniczne obejmuj

ą

u dołu szkielet osiowy i wraz z ko

ś

ci

ą

krzy

ż

ow

ą

ograniczaj

ą

miednic

ę

(pelvis).

Ko

śŹ

miedniczna

Ko

śŹ

miedniczna (os coxae) jest najwi

ę

ksz

ą

i najszersz

ą

ko

ś

ci

ą

szkieletu o

kształcie nieregularnym. Najw

ęż

sza jest w cz

ęś

ci

ś

rodkowej, a poszerza si

ę

ku

dołowi i ku górze. We wczesnych latach

ż

ycia ka

ż

da ko

śŹ

miedniczna składa si

ę

z

trzech ko

ś

ci poł

ą

czonych chrz

ą

stk

ą

. S

ą

to: ko

śŹ

biodrowa (os ilium) skierowana

ku górze, ko

śŹ

kulszowa (os ischii) skierowana ku dołowi i do tyłu oraz ko

śŹ

łonowa (os pubis) poło

ż

ona u dołu z przodu. Trzy powy

ż

sze ko

ś

ci ł

ą

cz

ą

si

ę

ze

sob

ą

po

ś

rodku ko

ś

ci miednicznej w miejscu, gdzie po stronie zewn

ę

trznej znajduje

si

ę

du

ż

y, gł

ę

boki dół zwany panewk

ą

(acetabulum). W utworzeniu panewki

uczestnicz

ą

zatem wszystkie trzy ko

ś

ci buduj

ą

ce ko

śŹ

miedniczn

ą

.

Ko

śŹ

biodrowa

Ko

śŹ

biodrowa (os ilium) stanowi najwi

ę

kszy odcinek ko

ś

ci miednicznej i

składa si

ę

z trzonu oraz talerza. Granic

ę

mi

ę

dzy powy

ż

szymi składowymi ko

ś

ci

biodrowej, po stronie wewn

ę

trznej ko

ś

ci, tworzy kresa łukowata (linea

arcuata).Trzon ko

ś

ci biodrowej (corpus ossis ilii) stanowi doln

ą

, zgrubiał

ą

cz

꜏

ko

ś

ci i wytwarza ok. 2/5 panewki. Po stronie wewn

ę

trznej na granicy

przej

ś

cia trzonu ko

ś

ci biodrowej w trzon ko

ś

ci łonowej znajduje si

ę

małe

wzniesienie, zwane wyniosło

ś

ci

ą

biodrowo-łonow

ą

(eminentia iliopubica).Talerz

ko

ś

ci biodrowej (ala ossis ilii) ogranicza bocznie miednic

ę

wi

ę

ksz

ą

. Odró

ż

niamy

na nim powierzchni

ę

po

ś

ladkow

ą

(facies glutea), skierowan

ą

bocznie i ku tyłowi

oraz powierzchni

ę

krzy

ż

owo-miedniczn

ą

(facies sacropelvina), lekko zagł

ę

bion

ą

w

cz

ęś

ci przedniej i skierowan

ą

do

ś

wiatła miednicy wi

ę

kszej. Górn

ą

kraw

ę

d

ź

talerza biodrowego stanowi grzebie

ń

biodrowy (crista iliaca).Powierzchnia

po

ś

ladkowa, czyli zewn

ę

trzna jest lekko wypukła i stosunkowo gładka. Słu

ż

y ona

za miejsce przyczepu trzech mi

ęś

ni po

ś

ladkowych, których przyczepy s

ą

oddzielone

kresami. Najkrótsza - kresa po

ś

ladkowa tylna (linea glutea posterior) biegnie

pionowo w tylnej cz

ęś

ci powierzchni po

ś

ladkowej i ogranicza małe, chropowate

pole, na którym znajduje si

ę

cz

꜏

przyczepu mi

ęś

nia po

ś

ladkowego wielkiego.

Kresa po

ś

ladkowa przednia (linea glutea anterior) jest najdłu

ż

sza, biegnie

łukowato od góry i przodu ku tyłowi i do dołu. Mi

ę

dzy ni

ą

, a kres

ą

tyln

ą

i

grzebieniem biodrowym jest poło

ż

one pole przyczepu mi

ęś

nia po

ś

ladkowego

ś

redniego. Trzecia, to kresa po

ś

ladkowa dolna (linea glutea inferior),

przebiegaj

ą

ca nad panewk

ą

, jest najsłabiej zaznaczona. Mi

ę

dzy ni

ą

, a kres

ą

po

ś

ladkow

ą

przedni

ą

znajduje si

ę

przyczep mi

ęś

nia po

ś

ladkowego

małego.Powierzchnia krzy

ż

owo-miedniczna (facies sacropelvina) czyli wewn

ę

trzna,

jest oddzielona u dołu od trzonu ko

ś

ci biodrowej kres

ą

łukowat

ą

(linea arcuata).

Przedni odcinek tej powierzchni, gładki i wkl

ę

sły, stanowi dół biodrowy (fossa

iliaca), który jest miejscem przyczepu mi

ęś

nia biodrowego. Odcinek tylny

powierzchni wewn

ę

trznej w swej cz

ęś

ci przednio-dolnej stanowi powierzchni

ę

stawow

ą

ko

ś

ci biodrowej, słu

żą

c

ą

do poł

ą

czenia si

ę

z ko

ś

ci

ą

krzy

ż

ow

ą

. Z uwagi na

kształt nosi ona nazw

ę

powierzchni uchowatej (facies auricularis). Odcinek

tylno-górny, silnie chropowaty, tworzy guzowato

śŹ

biodrow

ą

(tuberositas iliaca),

do której przyczepiaj

ą

si

ę

wi

ę

zadła krzy

ż

owo-biodrowe mi

ę

dzykostne i

mi

ęś

nie.Grzebie

ń

biodrowy (crista iliaca) stanowi górny, zgrubiały brzeg

talerza. Rozpoczyna si

ę

wystaj

ą

cym ku przodowi kolcem biodrowym przednim górnym

(spina iliaca anterior superior) a ko

ń

czy wystaj

ą

cym ku tyłowi kolcem biodrowym

tylnym górnym (spina iliaca posterior superior). Poni

ż

ej kolca przedniego

górnego znajduje si

ę

kolec biodrowy przedni dolny (spina iliaca anterior

inferior). Podobnie na brzegu tylnym, pod kolcem tylnym górnym, jest kolec
biodrowy tylny dolny (spina iliaca posterior inferior). Na grzebieniu biodrowym
mo

ż

na wyró

ż

ni

Ź

trzy mniej wi

ę

cej równolegle do siebie biegn

ą

ce listewki kostne:

warg

ę

zewn

ę

trzn

ą

(labium externum), warg

ę

wewn

ę

trzn

ą

(labium internum) i mi

ę

dzy

nimi po

ś

rodku poło

ż

on

ą

i zaznaczon

ą

najsłabiej - kres

ę

po

ś

redni

ą

(linea

intermedia). S

ą

one miejscem przyczepu mi

ęś

ni brzucha.

Ko

śŹ

kulszowa

Ko

śŹ

kulszowa (os ischii) tworzy tylno-dolny odcinek ko

ś

ci miednicznej.

Składa si

ę

z trzonu i gał

ę

zi.Trzon ko

ś

ci kulszowej (corpus ossis ischii) tworzy

około 2/5 panewki. Na brzegu tylnym trzonu wystaje ku tyłowi wybitnie ostro
zako

ń

czony kolec kulszowy (spina ischiadica), który oddziela poło

ż

one wy

ż

ej

wci

ę

cie kulszowe wi

ę

ksze (incisura ischiadica major) od wci

ę

cia kulszowego

mniejszego (incisura ischiadica minor). Poni

ż

ej wci

ę

cia kulszowego mniejszego

trzon przechodzi pod k

ą

tem prostym w gał

ąź

ko

ś

ci kulszowej. Tylna powierzchnia

tego odcinka, chropowata i wypukła, tworzy guz kulszowy (tuber ischiadicum). W
pozycji siedz

ą

cej miednica opiera si

ę

o podło

ż

e na obu guzach kulszowych.Gał

ąź

ko

ś

ci kulszowej (ramus ossis ischii) stanowi spłaszczon

ą

cienk

ą

cz

꜏

tej ko

ś

ci;

odchodzi od dolnej cz

ęś

ci trzonu pod k

ą

tem prostym i biegnie przy

ś

rodkowo do

przodu, ł

ą

cz

ą

c si

ę

z gał

ę

zi

ą

doln

ą

ko

ś

ci łonowej.

Ko

śŹ

łonowa

Ko

śŹ

łonowa (os pubis) stanowi przednio-doln

ą

cz

꜏

ko

ś

ci miednicznej.

Składa si

ę

z trzonu, gał

ę

zi górnej i gał

ę

zi dolnej.Trzon ko

ś

ci łonowej (corpus

ossis pubis) wytwarza 1/5 cz

꜏

panewki. Przy

ś

rodkowo i nieco do przodu od

panewki znajduje si

ę

na trzonie wyniosło

śŹ

biodrowo-łonowa (eminentia

iliopubica), utworzona wspólnie przez ko

śŹ

łonow

ą

i biodrow

ą

.Gał

ąź

górna ko

ś

ci

łonowej (ramus superior ossis pubis) odchodzi od trzonu w kierunku przednio-
przy

ś

rodkowym. Na przekroju poprzecznym ma kształt trójk

ą

tny. Jej najostrzejszy

brzeg górny stanowi grzebie

ń

ko

ś

ci łonowej (pecten ossis pubis), który ku tyłowi

i górze przedłu

ż

a si

ę

w kres

ę

łukowat

ą

. Obustronnie biegn

ą

cy grzebie

ń

łonowy,

kresa łukowata oraz linia biegn

ą

ca mi

ę

dzy powierzchni

ą

miedniczn

ą

a podstaw

ą

ko

ś

ci krzy

ż

owej wytwarzaj

ą

kres

ę

graniczn

ą

(linea terminalis), która oddziela

miednic

ę

wi

ę

ksz

ą

od miednicy mniejszej. Grzebie

ń

ko

ś

ci łonowej jest zako

ń

czony

przy

ś

rodkowo z przodu małym guzkiem łonowym (tuberculum pubicum). Drugi, przedni

brzeg gał

ę

zi górnej, biegn

ą

cy od guzka łonowego w kierunku panewki, nosi nazw

ę

grzebienia zasłonowego (crista obturatoria). Grzebie

ń

ten wraz z brzegiem tylnym

ogranicza bruzd

ę

zasłonow

ą

(sulcus obturatorius). W miejscu przej

ś

cia gał

ę

zi

górnej w gał

ąź

doln

ą

ko

ś

ci łonowej znajduje si

ę

, skierowana przy

ś

rodkowo,

powierzchnia spojeniowa (facies symphysialis) dla poł

ą

czenia z ko

ś

ci

ą

łonow

ą

strony przeciwległej.Gał

ąź

dolna (ramus inferior ossis pubis) jest w

ą

ska i

płaska, kieruje si

ę

w dół i bocznie od gał

ę

zi górnej, przechodz

ą

c w gał

ąź

ko

ś

ci

kulszowej. Obie gał

ę

zie ko

ś

ci łonowej i gał

ąź

ko

ś

ci kulszowej ograniczaj

ą

otwór

zasłoniony (foramen obturatum). Otwór zamyka błona zasłonowa z wyj

ą

tkiem bruzdy

zasłonowej, która tworzy kanał zasłonowy.

Panewka

W miejscu zro

ś

ni

ę

cia si

ę

trzonów wszystkich trzech ko

ś

ci tworz

ą

cych ko

śŹ

miedniczn

ą

, po stronie zewn

ę

trznej, znajduje si

ę

gł

ę

boki dół zwany panewk

ą

(acetabulum). Wgł

ę

bienie to obejmuje wysoki wał kostny, przerwany u dołu tzw.

wci

ę

ciem panewki (incisura acetabuli). Wci

ę

cie panewki prowadzi do okr

ą

głego

chropowatego dna czyli dołu panewki (fossa acetabuli). Dół ten otacza
podkowiastego kształtu gładka powierzchnia stawowa zwana powierzchni

ą

ksi

ęż

ycowat

ą

(facies lunata). Panewka słu

ż

y do poł

ą

czenia stawowego ko

ś

ci

miednicznej z ko

ś

ci

ą

udow

ą

.

Ko

ś

ci ko

ń

czyny dolnej wolnej

Ko

śŹ

udowa

Ko

śŹ

udowa (femur) jest najdłu

ż

sz

ą

i najmocniejsz

ą

ko

ś

ci

ą

szkieletu.

Poło

ż

enie jej jest nieco sko

ś

ne w stosunku do osi pionowej. W zwi

ą

zku z tym w

pionowej postawie ciała górne ko

ń

ce obu ko

ś

ci udowych s

ą

bardziej oddalone od

siebie, ni

ż

ko

ń

ce dolne. Ko

śŹ

udowa, jak ka

ż

da ko

śŹ

długa, składa si

ę

z trzonu i

dwóch nasad - bli

ż

szej i dalszej.Nasad

ę

bli

ż

sz

ą

ko

ś

ci udowej (epiphysis

proxinralis femoris) tworzy głowa (caput femoris) i szyjka (collum femoris). Na

głowie znajduje si

ę

powierzchnia stawowa głowy (facies articularis capitis),

słu

żą

ca do poł

ą

czenia si

ę

z powierzchni

ą

ksi

ęż

ycowat

ą

panewki. W swej cz

ęś

ci

przy

ś

rodkowej ma ona chropowate wgł

ę

bienie - dołek głowy (fovea capitis), do

którego przyczepia si

ę

wi

ę

zadło głowy ko

ś

ci udowej. Szyjka ł

ą

czy głow

ę

z trzonem

pod k

ą

tem otwartym przy

ś

rodkowo. Wielko

śŹ

tego k

ą

ta, który jest zawarty mi

ę

dzy

dług

ą

osi

ą

szyjki i trzonu, wynosi u dorosłego osobnika przeci

ę

tnie 135o.Trzon

ko

ś

ci udowej (corpus femoris) jest lekko wypukły ku przodowi. W swej cz

ęś

ci

górnej, w miejscu zł

ą

czenia si

ę

z szyjk

ą

, posiada dwa wydatne guzy zwane

kr

ę

tarzami. Kr

ę

tarz wi

ę

kszy (trochanter major) jest du

żą

, cztero

ś

cienn

ą

wyniosło

ś

ci

ą

skierowan

ą

ku górze w przedłu

ż

eniu trzonu i poło

ż

on

ą

bocznie od

szyjki ko

ś

ci udowej. U podstawy powierzchni przy

ś

rodkowej kr

ę

tarza wi

ę

kszego

znajduje si

ę

dół kr

ę

tarzowy (fossa trochanterica).Kr

ę

tarz mniejszy (trochanter

minor) jest poło

ż

ony ni

ż

ej i przy

ś

rodkowo od kr

ę

tarza wi

ę

kszego. Oba kr

ę

tarze s

ą

poł

ą

czone z tyłu wyra

ź

nie zaznaczonym grzebieniem mi

ę

dzykr

ę

tarzowym (crista

intertrochanterica); od przodu za

ś

ł

ą

czy je mniej wyra

ź

na kresa mi

ę

dzykr

ę

tarzowa

(linea intertrochanterica). Kresa mi

ę

dzykr

ę

tarzowa biegnie sko

ś

nie od kr

ę

tarza

wi

ę

kszego ku dołowi i przy

ś

rodkowo, nast

ę

pnie zbacza poni

ż

ej kr

ę

tarza mniejszego

ku tyłowi i ł

ą

czy si

ę

z warg

ą

przy

ś

rodkow

ą

kresy chropawej.Trzon ko

ś

ci udowej

jest od strony przedniej, przy

ś

rodkowej i bocznej do

śŹ

gładki; nie wyró

ż

nia si

ę

na nim brzegów ani powierzchni. Wzdłu

ż

trzonu po stronie tylnej przebiega kresa

chropawa (linea aspera), która składa si

ę

z dwóch warg: przy

ś

rodkowej i bocznej

(labium mediale et laterale). Obie wargi kresy chropawej rozchodz

ą

si

ę

ku dołowi

i ko

ń

cz

ą

na odpowiednich nadkłykciach: przy

ś

rodkowym i bocznym, ograniczaj

ą

c

trójk

ą

tne pole zwane powierzchni

ą

podkolanow

ą

(facies poplitea). Ku górze warga

przy

ś

rodkowa rozdwaja si

ę

na słabo zaznaczon

ą

lini

ę

dochodz

ą

c

ą

do kr

ę

tarza

mniejszego zwan

ą

kres

ą

grzebieniow

ą

(linea pectinea) oraz na cze

śŹ

przy

ś

rodkow

ą

,

która nie dochodzi do kr

ę

tarza mniejszego lecz go omija i ł

ą

czy si

ę

z kres

ą

mi

ę

dzykr

ę

tarzow

ą

. Warga boczna przechodzi w swym górnym odcinku w chropowate

pole zwane guzowato

ś

ci

ą

po

ś

ladkow

ą

(tuberositas glutea), do której przyczepia

si

ę

cz

꜏

mi

ęś

nia po

ś

ladkowego wielkiego.Nasada dalsza ko

ś

ci udowej (epiphysis

distalis femoris) jest wybitnie zgrubiała i składa si

ę

z dwóch kłykci: wi

ę

kszego

przy

ś

rodkowego (condylus medialis), i mniejszego bocznego (condylus lateralis).

Kłykcie s

ą

silnie uwypuklone w płaszczy

ź

nie strzałkowej i zaopatrzone w

powierzchnie stawowe (facies articulares). Oba kłykcie najsilniej uwypuklaj

ą

si

ę

ku tyłowi, gdzie s

ą

oddzielone od siebie gł

ę

bokim dołem mi

ę

dzykłykciowym (fossa

intercondylaris). Dół ten od tyłu i góry jest ograniczony poprzecznie biegn

ą

c

ą

kres

ą

mi

ę

dzykłykciow

ą

(linea intercondylaris). Powierzchnie stawowe kłykci ko

ś

ci

udowej, oddzielone dołem mi

ę

dzykłykciowym, s

ą

przeznaczone do poł

ą

czenia

stawowego z kłykciami ko

ś

ci piszczelowej. W przedniej cz

ęś

ci powierzchnie te

zlewaj

ą

si

ę

ze sob

ą

, tworz

ą

c tzw. powierzchni

ę

rzepkow

ą

(facies patellaris),

która jest po

ś

rodku rynienkowato wkl

ę

sła. Powierzchnie boczne kłykci s

ą

chropowate, uwypuklone i tworz

ą

nadkłykcie. Powy

ż

ej kłykcia przy

ś

rodkowego

znajduje si

ę

nadkłykie

Ź

przy

ś

rodkowy (epicondylus medialis), a powy

ż

ej kłykcia

bocznego - nadkłykie

Ź

boczny (epicondylus lateralis).

Rzepka

Rzepka (patella) jest to spłaszczona ko

śŹ

kształtu trójk

ą

tnego z

zaokr

ą

glonymi brzegami. Rzepka jest wł

ą

czona w

ś

ci

ę

gno mi

ęś

nia czworogłowego uda

i dzi

ę

ki swemu poło

ż

eniu chroni staw kolanowy od przodu. Powierzchnia przednia

rzepki jest nierówna i do niej przyczepia si

ę

cz

꜏

włókien

ś

ci

ę

gna mi

ęś

nia

czworogłowego uda. Powierzchnia tylna gładka, stanowi powierzchni

ę

stawow

ą

(facies articularis), podzielon

ą

podłu

ż

nie biegn

ą

cym wzniesieniem na cz

꜏

boczn

ą

i przy

ś

rodkow

ą

. Powierzchnia ta jest przeznaczona do poł

ą

czenia z

powierzchni

ą

rzepkow

ą

ko

ś

ci udowej. Najszerszy i najgrubszy brzeg górny stanowi

podstaw

ę

rzepki (basis patellae); brzegi boczne, kieruj

ą

c si

ę

zbie

ż

nie ku

dołowi, ł

ą

cz

ą

si

ę

w tzw. wierzchołku rzepki (apex patellae).

Ko

ś

ci goleni

Ko

ś

ciec goleni lub podudzia (ossa cruris) składa si

ę

z dwóch ko

ś

ci

długich: piszczelowej i strzałkowej. Ko

śŹ

piszczelowa jest znacznie silniej

zbudowana od strzałki, gdy

ż

tylko ona d

ź

wiga ci

ęż

ar ciała i ł

ą

czy si

ę

stawowo z

ko

ś

ci

ą

udow

ą

. Ko

śŹ

piszczelowa odpowiada w przedramieniu ko

ś

ci promieniowej i

wespół z ko

ś

ci

ą

strzałkow

ą

, z któr

ą

ł

ą

czy si

ę

swym ko

ń

cem bli

ż

szym i dalszym,

ogranicza przestrze

ń

mi

ę

dzykostn

ą

goleni (spatium interosseum cruris).

Ko

śŹ

piszczelowa

Ko

śŹ

piszczelowa (tibia) jest ko

ś

ci

ą

dług

ą

, wyró

ż

nia si

ę

na niej silnie

rozwini

ę

t

ą

nasad

ę

bli

ż

sz

ą

, trzon i nasad

ę

dalsz

ą

.Nasad

ę

bli

ż

sz

ą

(epiphysis

proximalis tibiae) ko

ś

ci piszczelowej tworz

ą

dwa kłykcie: wi

ę

kszy kłykie

Ź

przy

ś

rodkowy (condylus medialis) i nieco mniejszy kłykie

Ź

boczny (condylus

lateralis). Na ka

ż

dym kłykciu znajduje si

ę

, skierowana ku górze, powierzchnia

stawowa górna (facies articularis superior). Powierzchnia kłykcia przy

ś

rodkowego

jest wi

ę

ksza, kształtu owalnego i gł

ę

bsza, ni

ż

powierzchnia kłykcia bocznego,

która jest krótsza i bardziej płaska. Po

ś

rodku mi

ę

dzy powierzchniami stawowymi

górnymi znajduje si

ę

wyniosło

śŹ

mi

ę

dzykłykciowa (eminentia intercondylaris).

Oddziela ona od siebie, poło

ż

one z tyłu i z przodu, pole mi

ę

dzykłykciowe tylne

(area intercondylaris posterior). Od pola mi

ę

dzykłykciowego przedniego (area

intercondylaris anterior). Oba pola stanowi

ą

miejsca przyczepu wi

ę

zadeł

krzy

ż

owych stawu kolanowego. Na kłykciu bocznym, na jego powierzchni przednio-

bocznej znajduje si

ę

słabo zaznaczone wzniesienie, do którego przyczepia si

ę

pasmo biodrowo-piszczelowe powi

ę

zi szerokiej uda (tractus iliotibialis fasciae

latae). Z tyłu i bocznie le

ż

y mała, nieznacznie zagł

ę

biona powierzchnia stawowa

(facies articularis fibularis), słu

żą

ca do zestawienia z głow

ą

strzałki.Trzon

ko

ś

ci piszczelowej (corpus tibiae) posiada trzy brzegi i trzy powierzchnie.

Esowato wygi

ę

ty, najostrzejszy - to brzeg przedni (margo anterior). Brzeg

przy

ś

rodkowy (margo medialis) jest zaokr

ą

glony, a brzeg skierowany do boku nosi

nazw

ę

brzegu mi

ę

dzykostnego (margo interosseus), gdy

ż

słu

ż

y jako miejsce

przyczepu błony mi

ę

dzykostnej podudzia. Przedni i przy

ś

rodkowy brzeg ograniczaj

ą

powierzchni

ę

przy

ś

rodkow

ą

(facies medialis). Mi

ę

dzy brzegiem przednim i

mi

ę

dzykostnym poło

ż

ona jest powierzchnia boczna (facies lateralis), za

ś

powierzchni

ę

tyln

ą

(facies posterior) ogranicza brzeg mi

ę

dzykostny i brzeg

przy

ś

rodkowy. Brzeg przedni w swym górnym odcinku przechodzi w znaczne

zgrubienie zwane guzowato

ś

ci

ą

piszczeli (tuberositas tibiae), do której

przymocowuje si

ę

wi

ę

zadło rzepki. W górnej cz

ęś

ci powierzchni tylnej ko

ś

ci

piszczelowej biegnie sko

ś

nie od góry ku dołowi i od strony bocznej ku

przy

ś

rodkowej listewka kostna zwana kres

ą

m. płaszczkowatego (linea musculi

solei).Nasada dalsza ko

ś

ci piszczelowej (epiphysis distalis) w swej

przy

ś

rodkowej cz

ęś

ci wydłu

ż

a si

ę

, tworz

ą

c kostk

ę

przy

ś

rodkow

ą

(malleolus

medialis), która po stronie bocznej jest pokryta powierzchni

ą

stawow

ą

kostki

(facies articularis malleoli), słu

żą

c

ą

do poł

ą

czenia si

ę

z bloczkiem ko

ś

ci

skokowej. Druga powierzchnia stawowa jest skierowana ku dołowi i przeznaczona do
poł

ą

czenia ko

ś

ci piszczelowej z ko

ś

ci

ą

skokow

ą

. Jest ona znacznie wi

ę

ksza, ma

kształt czworok

ą

tny i nosi nazw

ę

powierzchni stawowej dolnej (facies articularis

inferior). Po stronie bocznej nasady dalszej ko

ś

ci piszczelowej znajduje si

ę

wci

ę

cie strzałkowe (incisura fibularis), do którego przylega ko

ń

cowy odcinek

trzonu ko

ś

ci strzałkowej, poł

ą

czonej z ko

ś

ci

ą

piszczelow

ą

za po

ś

rednictwem

wi

ę

zozrostu.

Ko

śŹ

strzałkowa

Strzałka (fibula) jest poło

ż

ona bocznie od ko

ś

ci piszczelowej. Jest

znacznie cie

ń

sza i nie bierze udziału w budowie stawu kolanowego.Nasad

ę

bli

ż

sz

ą

(epiphysis proximalis) stanowi głowa ko

ś

ci strzałkowej (caput fibulae), która ku

górze przechodzi w wierzchołek głowy strzałki (apex capitis fibulae). Od strony
przy

ś

rodkowej głowa jest pokryta stosunkowo płask

ą

powierzchni

ą

stawow

ą

głowy

strzałki (facies articularis capitis fibulae), która bierze udział w wytworzeniu
stawu piszczelowo-strzałkowego.Na trzonie ko

ś

ci strzałkowej (corpus fibulae)

wyró

ż

niamy trzy powierzchnie i trzy brzegi. Powierzchnia przy

ś

rodkowa (facies

medialis) jest oddzielona od powierzchni bocznej (facies lateralis) brzegiem
przednim (margo anterior), który jest najostrzejszy i rozwidla si

ę

w kierunku

nasady dalszej. Powierzchnia tylna (facies posterior), najwi

ę

ksza z trzech

powierzchni, jest poło

ż

ona mi

ę

dzy brzegiem tylnym (margo posterior) i brzegiem

mi

ę

dzykostnym (margo interosseus). Na powierzchni tylnej znajduje si

ę

grzebie

ń

przy

ś

rodkowy (crista medialis), który w dolnej cz

ęś

ci zlewa si

ę

z brzegiem

mi

ę

dzykostnym.Nasad

ę

dalsz

ą

strzałki (epiphysis' distalis fibulae) tworzy kostka

boczna (malleolus lateralis). Jest ona spłaszczona w kierunku boczno-
przy

ś

rodkowym, wi

ę

ksza i ni

ż

ej wysuni

ę

ta od kostki przy

ś

rodkowej. Na jej

przy

ś

rodkowej stronie znajduje si

ę

trójk

ą

tna powierzchnia stawowa kostki (facies

articularis malleoli), przeznaczona do poł

ą

czenia z ko

ś

ci

ą

skokow

ą

.

Ko

ś

ci stopy

Ko

ś

ci stopy (ossa pedis), podobnie jak szkielet r

ę

ki, mo

ż

na podzieli

Ź

na

trzy odcinki: tylny,

ś

rodkowy i przedni. Odcinek tylny, najlepiej rozwini

ę

ty,

tworz

ą

ko

ś

ci st

ę

pu (ossa tarsi), cz

꜏

ś

rodkowa - to ko

ś

ci

ś

ródstopia (ossa

metatarsalia), odcinek przedni, najkrótszy, jest utworzony z ko

ś

ci palców stopy

(ossa digitorum pedis).

Ko

ś

ci st

ę

pu

W skład st

ę

pu (tarsus) wchodzi siedem ko

ś

ci: skokowa, pi

ę

towa, łódkowata,

trzy ko

ś

ci klinowate i ko

śŹ

sze

ś

cienna. Ko

śŹ

skokowa i pi

ę

towa poło

ż

one w tylnej

cz

ęś

ci st

ę

pu stanowi

ą

szereg bli

ż

szy (ordo proximalis), trzy ko

ś

ci klinowate i

ko

śŹ

sze

ś

cienna tworz

ą

szereg dalszy (ordo distalis). Natomiast ko

śŹ

łódkowata

zajmuje poło

ż

enie mi

ę

dzy ko

śŹ

mi szeregu bli

ż

szego i dalszego. Obie ko

ś

ci szeregu

bli

ż

szego, tj. ko

śŹ

skokowa i pod ni

ą

le

żą

ca ko

śŹ

pi

ę

towa, rozwojowo odpowiadaj

ą

czterem ko

ś

ciom szeregu bli

ż

szego nadgarstka. Ko

ś

ci szeregu dalszego s

ą

rozmieszczone w ten sposób,

ż

e ko

śŹ

klinowata przy

ś

rodkowa le

ż

y przy brzegu

przy

ś

rodkowym stopy, nast

ę

pnie kieruj

ą

c si

ę

do brzegu bocznego wyst

ę

puj

ą

kolejno: ko

śŹ

klinowata po

ś

rednia, boczna i ko

śŹ

sze

ś

cienna. Jak ju

ż

wy

ż

ej

zaznaczono, ko

śŹ

łódkowata zajmuje poło

ż

enie po

ś

rednie mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

skokow

ą

a

trzema ko

śŹ

mi klinowatymi, nie nale

ż

y do

ż

adnego z dwóch szeregów. Ko

ś

ci szeregu

dalszego, które ł

ą

cz

ą

si

ę

do przodu z pi

ę

cioma ko

śŹ

mi

ś

ródstopia, rozwojowo

odpowiadaj

ą

ko

ś

ciom szeregu dalszego nadgarstka. Jedynie ko

śŹ

łódkowata nie ma

odpowiednika w nadgarstku.

Ko

śŹ

skokowa

Ko

śŹ

skokowa (talus) ł

ą

czy si

ę

od góry z ko

śŹ

mi podudzia, u dołu z ko

ś

ci

ą

pi

ę

tow

ą

, z przodu za

ś

z ko

ś

ci

ą

łódkowat

ą

. Wi

ę

ksz

ą

tyln

ą

cz

꜏

ko

ś

ci stanowi

trzon (corpus tali), który ku przodowi przew

ęż

a si

ę

w szyjk

ę

(collum tali), za

ś

zaokr

ą

glony, przedni koniec ko

ś

ci stanowi głow

ę

(caput tali). Górna cz

꜏

trzonu

tworzy bloczek ko

ś

ci skokowej (trochlea tali), zaopatrzony w trzy powierzchnie

stawowe. Najwi

ę

ksza z nich, skierowana ku górze oraz opadaj

ą

ca i zw

ęż

aj

ą

ca si

ę

ku tyłowi to powierzchnia górna (facies superior) zestawiaj

ą

ca si

ę

z

powierzchni

ą

stawow

ą

doln

ą

ko

ś

ci piszczelowej. Od strony przy

ś

rodkowej na

bloczku znajduje si

ę

powierzchnia kostkowa przy

ś

rodkowa (facies malleolaris

medialis), a od strony bocznej - wi

ę

ksza, trójk

ą

tnego kształtu powierzchnia

kostkowa boczna (facies malleolaris lateralis). Obie powierzchnie kostkowe wraz
z powierzchni

ą

stawow

ą

górn

ą

bloczka bior

ą

udział w utworzeniu stawu skokowo-

goleniowego. Powierzchnia kostkowa boczna ku dołowi przedłu

ż

a si

ę

w wyrostek

boczny (processus lateralis tali), za

ś

w przedłu

ż

eniu powierzchni stawowej

górnej ku tyłowi wystaje wyrostek tylny ko

ś

ci skokowej (processus posterior

tali). Wyrostek tylny jest przedzielony bruzd

ą

ś

ci

ę

gna mi

ęś

nia zginacza długiego

palucha (sulcus tendinis m. flexoris hallucis longi) na guzek boczny i
przy

ś

rodkowy (tuberculum laterale et mediale).Na dolnej stronie trzonu ko

ś

ci

skokowej znajduje si

ę

du

ż

a, czworok

ą

tna powierzchnia stawowa pi

ę

towa tylna

(facies articularis calcanea posterior). U dołu na wysoko

ś

ci szyjki ko

ś

ci

skokowej przebiega w poprzek i nieco sko

ś

nie bruzda ko

ś

ci skokowej (sulcus

tali), która z tak

ą

sam

ą

bruzd

ą

na ko

ś

ci pi

ę

towej tworzy zatok

ę

st

ę

pu (sinus

tarsi). Do przodu od bruzdy znajduj

ą

si

ę

dwie powierzchnie stawowe, słu

żą

ce do

poł

ą

czenia ko

ś

ci skokowej z ko

ś

ci

ą

pi

ę

tow

ą

. Nale

żą

do nich: powierzchnia stawowa

pi

ę

towa

ś

rodkowa (facies articularis calcanea media) i poło

ż

ona na dolnej

stronie głowy powierzchnia stawowa pi

ę

towa przednia (facies articularis calcanea

anterior). Głowa ko

ś

ci skokowej jest skierowana wypukło

ś

ci

ą

w przód i pokryta

powierzchni

ą

stawow

ą

łódkow

ą

(facies articularis navicularis).

Ko

śŹ

pi

ę

towa

Ko

śŹ

pi

ę

towa (calcaneus) jest najwi

ę

ksz

ą

ko

ś

ci

ą

st

ę

pu, poło

ż

on

ą

pod ko

ś

ci

ą

skokow

ą

. Składa si

ę

z trzonu (corpus calcanei) i trzech wyrostków. Najwi

ę

kszym

wyrostkiem, stanowi

ą

cym zgrubiał

ą

tyln

ą

cz

꜏

ko

ś

ci, jest guz ko

ś

ci pi

ę

towej

(tuber calcanei). Jego dolna, chropowata powierzchnia stanowi punkt podparcia
stopy. Od strony tylnej na guzie pi

ę

towym przymocowuje si

ę

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe

mi

ęś

nia trójgłowego łydki.Najmniejszy wyrostek poło

ż

ony na bocznej powierzchni

trzonu to bloczek strzałkowy (trochlea peronealis), pod którym biegnie

ś

ci

ę

gno

mi

ęś

nia strzałkowego długiego. Po

ś

rodku ko

ś

ci, bli

ż

ej górnego brzegu powierzchni

przy

ś

rodkowej, odchodzi od trzonu tzw. podpórka ko

ś

ci skokowej (sustentaculm

tali). Jest to wyst

ę

p kostny w kształcie gzymsu, skierowany przy

ś

rodkowo.Trzy

powierzchnie stawowe poło

ż

one na trzonie i skierowane ku górze słu

żą

do

poł

ą

czenia si

ę

ko

ś

ci pi

ę

towej z ko

ś

ci

ą

skokow

ą

. Nale

żą

do nich: najwi

ę

ksza

powierzchnia stawowa skokowa tylna (facies articularis talaris posterior),
poło

ż

ona na podpórce skokowej powierzchnia stawowa skokowa

ś

rodkowa (facies

articularis talaris media) i najmniejsza powierzchnia stawowa skokowa przednia
(facies articularis talaris anterior). Mi

ę

dzy powierzchni

ą

stawow

ą

skokow

ą

tyln

ą

, a

ś

rodkow

ą

i przedni

ą

znajduje si

ę

bruzda ko

ś

ci pi

ę

towej (sulcus

calcanei), która w poł

ą

czeniu z tak

ą

sam

ą

bruzd

ą

ko

ś

ci skokowej tworzy zatok

ę

st

ę

pu (sinus tarsi). Powierzchnia trzonu skierowana do przodu stanowi

powierzchni

ę

stawow

ą

sze

ś

cienn

ą

(facies articularis cuboidea).Pod podpórk

ą

skokow

ą

biegnie bruzda

ś

ci

ę

gna mi

ęś

nia zginacza długiego palucha (sulcus

tendinis m. flexoris hallucis longi).

Ko

śŹ

łódkowata

Ko

śŹ

łódkowata (os naviculare) le

ż

y po przy

ś

rodkowej stronie st

ę

pu mi

ę

dzy

głow

ą

ko

ś

ci skokowej a trzema ko

śŹ

mi klinowatymi. Od przodu i od tyłu posiada

odpowiednie powierzchnie stawowe (facies articulares) do poł

ą

czenia z powy

ż

szymi

ko

śŹ

mi. Na powierzchni dolnej, bli

ż

ej brzegu przy

ś

rodkowego, znajduje si

ę

guzowato

śŹ

ko

ś

ci łódkowatej (tuberositas ossis navicularis).

Ko

ś

ci klinowate

Ko

śŹ

klinowata przy

ś

rodkowa, po

ś

rednia i boczna (os cuneiforme mediale,

intermedium et laterale) s

ą

zbudowane na kształt klina, uło

ż

one szeregowo obok

siebie. Ko

śŹ

klinowata przy

ś

rodkowa i boczna s

ą

zwrócone podstawami w stron

ę

podeszwy, za

ś

ko

śŹ

klinowata po

ś

rednia podstaw

ą

kieruje si

ę

ku górze. Od strony

tylnej ko

ś

ci klinowate ł

ą

cz

ą

si

ę

stawowo z ko

ś

ci

ą

łódkowat

ą

, za

ś

z przodu

posiadaj

ą

powierzchnie stawowe dla poł

ą

czenia z I, II i III ko

ś

ci

ą

ś

ródstopia.

Ko

śŹ

sze

ś

cienna

Ko

śŹ

sze

ś

cienna (os cuboideum) jest najwi

ę

ksz

ą

ko

ś

ci

ą

szeregu dalszego.

Le

ż

y mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

pi

ę

tow

ą

oraz ko

śŹ

mi

ś

ródstopia IV i V, dla których posiada

odpowiednie powierzchnie stawowe. Powierzchnia przy

ś

rodkowa jest zaopatrzona w

powierzchni

ę

stawow

ą

do poł

ą

czenia z ko

ś

ci

ą

klinowat

ą

boczn

ą

.

Ko

ś

ci

ś

ródstopia

Podobnie jak w

ś

ródr

ę

czu wyró

ż

nia si

ę

pi

ęŹ

ko

ś

ci

ś

ródstopia (ossa

metatarsalia). Odpowiadaj

ą

one kształtem i ogóln

ą

charakterystyk

ą

ko

ś

ciom

ś

ródr

ę

cza. Ko

śŹ

I

ś

ródstopia jest najkrótsza i grubsza od pozostałych, a II jest

najdłu

ż

sza. W ka

ż

dej ko

ś

ci wyró

ż

nia si

ę

podstaw

ę

(basis), trzon (corpus) i głow

ę

(caput). Podstawy ko

ś

ci

ś

ródstopia s

ą

zaopatrzone w powierzchnie stawowe do

poł

ą

czenia z szeregiem dalszym ko

ś

ci st

ę

pu oraz w ko

ś

ciach od II do V

powierzchnie stawowe przeznaczone dla wzajemnego poł

ą

czenia. Na bocznym brzegu

podstawy V ko

ś

ci

ś

ródstopia znajduje si

ę

silna guzowato

śŹ

, wyczuwalna pod skór

ą

.

Trzony ko

ś

ci

ś

ródstopia s

ą

przew

ęż

one i niewielk

ą

wypukło

ś

ci

ą

skierowane do

grzbietu stopy. Głowy ko

ś

ci

ś

ródstopia s

ą

zaopatrzone w powierzchnie stawowe do

poł

ą

czenia z paliczkami bli

ż

szymi.

Ko

ś

ci palców stopy

Ko

ś

ci palców stopy (ossa digitorum pedis) tak

ż

e odpowiadaj

ą

ogóln

ą

budow

ą

i liczb

ą

ko

ś

ciom palców r

ę

ki. Paliczki s

ą

tu jednak znacznie mniejsze i krótsze

od analogicznych paliczków palców r

ę

ki. Palec I zwany paluchem (hallux) posiada,

podobnie jak kciuk, tylko dwa silnie rozwini

ę

te paliczki. Pozostałe palce

posiadaj

ą

po trzy paliczki.Po stronie podeszwowej s

ą

poło

ż

one trzeszczki stopy

(ossa sesamoidea). Najwi

ę

ksza spo

ś

ród nich to trzeszczka przy

ś

rodkowa i boczna

palucha (os sesamoideum mediale et laterale hallucis), le

żą

ce na wysoko

ś

ci głowy

I ko

ś

ci

ś

ródstopia.

Poł

ą

czenia ko

ń

czyny dolnej

Poł

ą

czenia ko

ś

ci ko

ń

czyny dolnej dzielimy na poł

ą

czenia obr

ę

czy (juncturae

cinguli) i poł

ą

czenia ko

ń

czyny dolnej wolnej (juncturae membri inferioris

liberi). Obr

ę

cz ko

ń

czyny dolnej utworzona przez obie ko

ś

ci miedniczne ł

ą

czy si

ę

parzystym stawem krzy

ż

owo-biodrowym. Od przodu ko

ś

ci miedniczne ł

ą

cz

ą

si

ę

spojeniem łonowym. Poł

ą

czenia te uzupełniaj

ą

poł

ą

czenia wi

ę

zozrostowe miednicy.

Poł

ą

czenia ko

ń

czyny dolnej wolnej s

ą

utworzone przez: staw biodrowy, staw

kolanowy, poł

ą

czenia ko

ś

ci goleni i stawy stopy.

Poł

ą

czenia obr

ę

czy ko

ń

czyny dolnej

Staw krzy

ż

owo-biodrowy

Staw krzy

ż

owo-biodrowy (articulatio sacroiliaca) jest stawem prostym,

płaskim, ł

ą

cz

ą

cym obustronnie obr

ę

cz ko

ń

czyny dolnej z ko

ś

ci

ą

krzy

ż

ow

ą

.Powierzchnie stawowe tego stawu tworz

ą

powierzchnie uchowate (facies

articulares) ko

ś

ci biodrowej i ko

ś

ci krzy

ż

owej. S

ą

one pokryte chrz

ą

stk

ą

stawow

ą

, która jest znacznie grubsza na ko

ś

ci krzy

ż

owej. Jama stawowa jest

w

ą

ska, a torebka stawowa (capsula articularis) silnie napi

ę

ta, przyczepia si

ę

wzdłu

ż

brzegów powierzchni stawowych.Wi

ę

zadła stawu krzy

ż

owo-biodrowego dziel

ą

si

ę

na wi

ę

zadła bezpo

ś

rednie i po

ś

rednie. Do pierwszej grupy nale

żą

:Wi

ę

zadła

krzy

ż

owo-biodrowe brzuszne (ligg. sacroiliaca ventralia), rozpi

ę

te w postaci

licznych cienkich pasm mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

krzy

ż

ow

ą

i biodrow

ą

z przedniej strony

torebki stawowej.Wi

ę

zadła krzy

ż

owo-biodrowe grzbietowe (ligg. sacroiliaca

dorsalia) wzmacniaj

ą

tyln

ą

cz

꜏

torebki stawowej.Wi

ę

zadła krzy

ż

owo-biodrowe

mi

ę

dzykostne (ligg. sacroiliaca interossea) wyst

ę

puj

ą

w postaci najkrótszych,

silnych pasm ł

ą

cznotkankowych, wypełniaj

ą

cych szczelin

ę

zawart

ą

mi

ę

dzy

guzowato

ś

ci

ą

ko

ś

ci krzy

ż

owej a guzowato

ś

ci

ą

ko

ś

ci biodrowej.Wi

ę

zadła po

ś

rednie

stawu krzy

ż

owo-biodrowego s

ą

dłu

ż

sze od wi

ę

zadeł bezpo

ś

rednich i bardziej

oddalone od stawu.Wi

ę

zadło biodrowo-l

ę

d

ź

wiowe (lig. iliolumbale) stanowi mocne

płaskie pasmo, rozpoczynaj

ą

ce si

ę

na wyrostkach

ż

ebrowych dwóch ostatnich kr

ę

gów

l

ę

d

ź

wiowych, a ko

ń

cz

ą

ce si

ę

na przy

ś

rodkowym odcinku grzebienia

biodrowego.Wi

ę

zadło krzy

ż

owo-guzowe (lig. acrotuberale) rozpoczyna si

ę

wachlarzowato w tylnym odcinku ko

ś

ci biodrowej oraz na brzegu bocznym ko

ś

ci

krzy

ż

owej i guzicznej, a ko

ń

czy si

ę

na guzie kulszowym.Wi

ę

zadło krzy

ż

owo-kolcowe

(lig. acrospinale), znacznie cie

ń

sze i krótsze od poprzedniego, rozpoczyna si

ę

na brzegu bocznym ko

ś

ci krzy

ż

owej i ko

ś

ci guzicznej. Wi

ę

zadło to dochodzi do

kolca kulszowego.Oba powy

ż

sze wi

ę

zadła zamykaj

ą

od tyłu

ś

wiatło miednicy

mniejszej oraz przekształcaj

ą

wci

ę

cia kulszowe - wi

ę

ksze i mniejsze - w otwór

kulszowy wi

ę

kszy (foramen ischiadicum majus) i ni

ż

ej poło

ż

ony otwór kulszowy

mniejszy (foramen ischiadicum minus). Przez oba otwory przechodz

ą

mi

ęś

nie,

naczynia i nerwy. Z uwagi na bardzo mał

ą

ruchomo

śŹ

staw krzy

ż

owo-biodrowy nale

ż

y

do stawów pół

ś

cisłych.

Spojenie łonowe

Spojenie łonowe (symphysis pubica) jest bezpo

ś

rednim poł

ą

czeniem ko

ś

ci

miednicznych od przodu. Powierzchnie spojeniowe (facies symphysiales) obu ko

ś

ci

łonowych s

ą

pokryte chrz

ą

stk

ą

szklist

ą

, do której jest przymocowany kr

ąż

ek

mi

ę

dzyłonowy (discus interpubicus). Jest on zbudowany z chrz

ą

stki włóknistej, ma

kształt klina, podstaw

ą

skierowanego ku przodowi. Wewn

ą

trz kr

ąż

ka mi

ę

dzyłonowego

znajduje si

ę

szczelinowata, podłu

ż

na jama spojenia (cavum symphyseos)

zawieraj

ą

ca ma

ź

stawow

ą

. Od strony górnej spojenie łonowe jest wzmocnione

rozpi

ę

tym mi

ę

dzy guzkami łonowymi i przytwierdzonym tak

ż

e do kr

ąż

ka wi

ę

zadłem

łonowym górnym (lig. pubicum superius). Od strony dolnej przebiega, ł

ą

cz

ą

c

gał

ę

zie dolne ko

ś

ci łonowej, wi

ę

zadło łukowate łonowe (lig. arcuatum pubis).

Gał

ę

zie dolne ko

ś

ci łonowej tworz

ą

k

ą

t podłonowy (angulus subpubicus),

ostrzejszy u m

ęż

czyzn, natomiast zbie

ż

ny przebieg gał

ę

zi kulszowych i dolnych

gał

ę

zi łonowych tworzy łuk łonowy (arcus pubis). Ruchomo

śŹ

spojenia łonowego

jest bardzo mała, gdy

ż

ograniczaj

ą

j

ą

stawy krzy

ż

owo-biodrowe.

Błona zasłonowa i wi

ę

zadło pachwinowe

W obr

ę

bie miednicy mniejszej

ś

ciana boczna jest uzupełniona siln

ą

błon

ą

ł

ą

cznotkankow

ą

, która zamyka otwór zasłoniony i z uwagi na to nosi nazw

ę

błony

zasłonowej (membrana obturatoria). Tylko w górnej cz

ęś

ci pozostawia woln

ą

przestrze

ń

, przekształcaj

ą

c bruzd

ę

zasłonow

ą

w kanał zasłonowy (canalis

obturatorius), poprzez który wychodz

ą

z miednicy nerwy i naczynia zasłonowe.W

obr

ę

bie miednicy wi

ę

kszej biegnie długie, obłe wi

ę

zadło pachwinowe (lig.

inquinale), rozpi

ę

te mi

ę

dzy kolcem biodrowym przednim górnym a guzkiem łonowym.

Daje si

ę

ono łatwo wyczu

Ź

poprzez skór

ę

i jest widoczne z zewn

ą

trz jako tzw.

bruzda pachwinowa (sulcus inguinalis). Wi

ę

zadło pachwinowe wraz z brzegiem

przednim miednicy ograniczaj

ą

przestrze

ń

dla przej

ś

cia mi

ęś

ni, naczy

ń

i nerwów z

jamy brzusznej na ko

ń

czyn

ę

doln

ą

.

Miednica jako cało

śŹ

Miednic

ę

(pelvis) tworz

ą

bocznie poło

ż

one dwie ko

ś

ci miedniczne i od tyłu

zł

ą

czona z nimi ko

śŹ

krzy

ż

owa. Kresa graniczna (linea terminalis) dzieli

miednic

ę

na cz

꜏

górn

ą

- miednic

ę

wi

ę

ksz

ą

(pelvis major), która jest ni

ż

sza i

szersza, i cz

꜏

doln

ą

- miednic

ę

mniejsz

ą

(pelvis minor), która jest znacznie

w

ęż

sza. Kresa graniczna biegnie od wzgórka (promontorium), utworzonego przez

przedni brzeg ostatniego kr

ąż

ka mi

ę

dzykr

ę

gowego, wzdłu

ż

kresy łukowatej (linea

arcuata) ko

ś

ci biodrowej, po czym dalej kieruje si

ę

do spojenia łonowego jako

grzebie

ń

ko

ś

ci łonowej (pecten ossis pubis).Miednica wi

ę

ksza jest szeroko

otwarta ku górze i do przodu. Od strony tylnej ogranicza j

ą

kr

ę

gosłup l

ę

d

ź

wiowy,

bocznie - talerze ko

ś

ci biodrowych. Topograficznie miednica wi

ę

ksza nale

ż

y do

jamy brzusznej. Miednica mniejsza stanowi kanał ograniczony od tyłu ko

ś

ci

ą

krzy

ż

ow

ą

i guziczn

ą

, od strony bocznej - ko

śŹ

mi kulszowymi i cz

ęś

ciowo

biodrowymi; od przodu zamykaj

ą

spojenie łonowe. Granic

ę

oddzielaj

ą

c

ą

miednic

ę

wi

ę

ksz

ą

od mniejszej stanowi płaszczyzna wej

ś

cia miednicy (planum aditus

pelvis), zwana otworem górnym miednicy (apertura pelvis superior). Wyj

ś

cie

miednicy (exitus pelvis) lub otwór dolny miednicy (apertura pelvis inferior)
ograniczaj

ą

gał

ę

zie ko

ś

ci kulszowych i gał

ę

zie dolne ko

ś

ci łonowych, wi

ę

zadła

krzy

ż

owo-guzowe i wierzchołek ko

ś

ci guzicznej.W

ż

adnej innej cz

ęś

ci szkieletu

ró

ż

nice płci nie zaznaczaj

ą

si

ę

tak wyra

ź

nie, jak w budowie miednicy. U m

ęż

czyzn

miednica jest w

ą

ska, wysoka, u kobiet - niska i posiada znacznie szersze

ś

wiatło, szczególnie w obr

ę

bie miednicy mniejszej. Je

ż

eli przyrównamy

ś

wiatło

miednicy do odcinka sto

ż

ka, to miednica kobieca jest odcinkiem sto

ż

ka poło

ż

onym

bli

ż

ej podstawy, miednica m

ę

ska stanowi natomiast odcinek sto

ż

ka odci

ę

ty bli

ż

ej

wierzchołka.

Wymiary miednicy

Wyczuwalne punkty kostne miednicy pozwalaj

ą

na poprowadzenie pomiarów,

które szczególnie u kobiet maj

ą

du

ż

e znaczenie. Na tej podstawie mo

ż

na

wnioskowa

Ź

o wymiarach miednicy mniejszej, która u kobiet jest kanałem rodnym.

Wyró

ż

nia si

ę

trzy zasadnicze wymiary: sprz

ęż

na anatomiczna (conjugata

anatomica), wymiar poprzeczny (diameter transversa) i wymiar sko

ś

ny (diameter

obliqua). Sprz

ęż

na anatomiczna (wymiar strzałkowy) to odległo

śŹ

mi

ę

dzy wzgórkiem

(k

ą

t l

ę

d

ź

wiowo-krzy

ż

owy) a górnym brzegiem spojenia łonowego. Wymiar poprzeczny

to najwi

ę

ksza odległo

śŹ

mi

ę

dzy dwoma punktami kresy granicznej w płaszczy

ź

nie

czołowej. Wymiar sko

ś

ny obejmuje odległo

śŹ

stawu krzy

ż

owo-biodrowego do

wyniosło

ś

ci biodrowo-łonowej strony przeciwległej.Do wymiarów miednicy wi

ę

kszej

nale

ż

y: szeroko

śŹ

miednicy mierzona mi

ę

dzy bocznie poło

ż

onymi punktami grzebieni

biodrowych, szeroko

śŹ

mi

ę

dzykolcowa jest wyznaczona odległo

ś

ci

ą

mi

ę

dzy kolcami

biodrowymi przednimi górnymi, szeroko

śŹ

mi

ę

dzykr

ę

tarzowa - mierzona mi

ę

dzy

bocznie poło

ż

onymi punktami kr

ę

tarzy wi

ę

kszych i sprz

ęż

na zewn

ę

trzna - odległo

śŹ

od górnego brzegu spojenia łonowego do wyrostka kolczystego V kr

ę

gu l

ę

d

ź

wiowego.

Natomiast pochylenie miednicy wyznaczone jest k

ą

tem rozwartym mi

ę

dzy płaszczyzn

ą

poziom

ą

, a płaszczyzn

ą

wej

ś

cia miednicy.

Poł

ą

czenia ko

ń

czyny dolnej wolnej

Staw biodrowy

Staw biodrowy (articulatio coxae) ł

ą

czy miednic

ę

z cz

ęś

ci

ą

woln

ą

ko

ń

czyny

dolnej. Jest stawem kulisto-panewkowym, prostym, wieloosiowym.Powierzchnie
stawowe tworz

ą

: powierzchnia ksi

ęż

ycowata (facies lunata) panewki ko

ś

ci

miednicznej i wypukła powierzchnia stawowa głowy ko

ś

ci udowej (facies

articularis capitis femoris). Powierzchnie stawowe pokrywa chrz

ą

stka szklista,

która w obr

ę

bie panewki przedłu

ż

a si

ę

powy

ż

ej jej brzegu w chrz

ą

stk

ę

włóknist

ą

wytwarzaj

ą

c obr

ą

bek panewkowy (labrum acetabulare). Tylko w dolnej cz

ęś

ci

panewki obr

ą

bek nie zrasta si

ę

z jej brzegiem, lecz przechodzi ponad wci

ę

ciem

panewki i wytwarza wi

ę

zadło poprzeczne panewki (lig transversum acetabuli).

Wi

ę

zadło to przekształca wci

ę

cie w otwór. Poprzez otwór ten przechodzi do dna

panewki t

ę

tnica, unaczyniaj

ą

ca tkank

ę

tłuszczow

ą

dołu panewki, wi

ę

zadło głowy i

głow

ę

ko

ś

ci udowej, do której pod

ąż

a wewn

ą

trz tego wi

ę

zadła. Dół panewki nie

jest pokryty chrz

ą

stk

ą

stawow

ą

; wypełnia go tkanka tłuszczowa i rozpoczynaj

ą

ce

si

ę

tu wi

ę

zadło głowy ko

ś

ci udowej (lig. capitis femoris), które swój przyczep

ko

ń

cowy posiada w dołku głowy ko

ś

ci udowej.Torebka stawowa w porównaniu z

torebk

ą

stawu ramiennego jest krótsza i bardziej napi

ę

ta. Pod wzgl

ę

dem grubo

ś

ci

i mocy

ż

aden inny staw ustroju ludzkiego jej nie dorównuje. Na ko

ś

ci miednicznej

torebka rozpoczyna si

ę

na kostnym ograniczeniu panewki, wł

ą

czaj

ą

c obr

ą

bek do

jamy stawu. Na ko

ś

ci udowej przyczepia si

ę

z przodu do kresy mi

ę

dzykr

ę

tarzowej,

z tyłu za

ś

dochodzi tylko do połowy długo

ś

ci szyjki. W przeciwie

ń

stwie do stawu

ramiennego torebk

ę

stawu biodrowego wzmacniaj

ą

liczne i bardzo silne

wi

ę

zadła.Wi

ę

zadło biodrowo-udowe (lig. iliofemorale) jest najmocniejszym

wi

ę

zadłem ustroju. Wzmacnia ono przedni

ą

ś

cian

ę

torebki stawowej. Wi

ę

zadło

biodrowo-udowe przypomina swym kształtem odwrócon

ą

liter

ę

V. Skierowany ku górze

wierzchołek przymocowuje si

ę

do kolca biodrowego przedniego dolnego. Nast

ę

pnie

biegnie ono rozbie

ż

nie dwoma pasmami: pasmo górne ko

ń

czy si

ę

w górnej cz

ęś

ci

kresy mi

ę

dzykr

ę

tarzowej, pasmo przednie przyczepia si

ę

wzdłu

ż

kresy

mi

ę

dzykr

ę

tarzowej. Wi

ę

zadło to hamuje ruchy prostowania uda, a tak

ż

e ogranicza

ruch przywodzenia, nawracania i odwracania. Ma to du

ż

e znaczenie podczas chodu,

czy biegu, kiedy ko

ń

czyna zakroczna sił

ą

bezwładno

ś

ci d

ąż

y ku tyłowi. Wi

ę

zadło

to ma równie

ż

znaczenie dla utrzymania stawu w normalnym poło

ż

eniu w pozycji

stoj

ą

cej. Wi

ę

zadło biodrowo-udowe mo

ż

e d

ź

wiga

Ź

ci

ęż

ar do 350 kg i jest tak

mocne,

ż

e nawet przy zwichni

ę

ciu stawu biodrowego nie ulega zerwaniu.Wi

ę

zadło

kulszowo-udowe (lig. ischiofemorale) wzmacnia tyln

ą

ś

cian

ę

torebki. Rozpoczyna

si

ę

ono grubym i szerokim pasmem na trzonie ko

ś

ci kulszowej, w przyczepie

ko

ń

cowym dzieli si

ę

w ten sposób,

ż

e cz

꜏

włókien przymocowuje si

ę

do przedniej

cz

ęś

ci kr

ę

tarza wi

ę

kszego, pozostałe za

ś

wplataj

ą

si

ę

w warstw

ę

okr

ęż

n

ą

.

Wi

ę

zadło to hamuje ruchy nawracania i przywodzenia uda.Wi

ę

zadło łonowo-udowe

(lig. pubofemorale) biegnie po stronie przy

ś

rodkowej stawu, od trzonu i gał

ę

zi

górnej ko

ś

ci łonowej do kr

ę

tarza mniejszego i warstwy okr

ęż

nej. Ogranicza ono

głównie ruchy odwodzenia uda i jest najsłabszym wi

ę

zadłem stawu

biodrowego.Warstwa okr

ęż

na (zona orbicularis) przebiega dookoła najw

ęż

szego

miejsca szyjki po wewn

ę

trznej stronie błony włóknistej torebki stawowej w

postaci silnego, okr

ęż

nego pier

ś

cienia. Powstaje ona głównie z włókien wi

ę

zadła

kulszowo-udowego i łonowo-udowego. Wskutek tego poł

ą

czenia z wi

ę

zadłami o

przebiegu podłu

ż

nym warstwa okr

ęż

na przesuwa si

ę

wraz z nimi podczas ruchów

stawu biodrowego. Poniewa

ż

jest ona znacznie w

ęż

sza od równika głowy ko

ś

ci

udowej i obejmuje j

ą

u dołu, nie pozwala na wysuni

ę

cie si

ę

głowy z panewki.Staw

biodrowy jest stawem kulistym, panewkowym, w zwi

ą

zku z czym ruchy mog

ą

si

ę

w nim

odbywa

Ź

- podobnie jak w stawie ramiennym - dookoła niezliczonej liczby osi, z

których wyró

ż

nia si

ę

trzy główne. Zakres ruchu jest jednak znacznie mniejszy,

ni

ż

w stawie ramiennym. Ruchy zgi

ę

cia (flexio) i prostowania (extensio) osi

ą

gaj

ą

najwi

ę

kszy zakres, gdy udo jest lekko odwiedzione. Jeszcze wybitniejsze ruchy s

ą

mo

ż

liwe do wykonania przy zgi

ę

tym stawie kolanowym, ustaje wtedy hamuj

ą

ce

działanie mi

ęś

ni tylnych uda.Ruchy odwodzenia (abductio) i przywodzenia

(adductio) dookoła osi strzałkowej osi

ą

gaj

ą

najwi

ę

kszy zakres, gdy udo jest

zgi

ę

te w stawie biodrowym.Dookoła osi pionowej wykonuje si

ę

ruchy nawracania

(pronatio) i odwracania uda (supinatio) lub w ustalonym poło

ż

eniu ko

ń

czyny

wolnej - skr

ę

ty miednicy. Stopie

ń

ruchomo

ś

ci wzrasta tak

ż

e w poło

ż

eniu zgi

ę

cia i

odwiedzenia uda w stawie biodrowym. Zakres ruchu nawracania jest zawsze wi

ę

kszy

od zakresu odwracania uda. Przez kombinacj

ę

ruchów przywodzenia i odwodzenia

oraz zginania i prostowania mo

ż

emy wykona

Ź

tzw. ruch obwodzenia (circumductio).

Staw kolanowy

Staw kolanowy (articulatio genus) jest najwi

ę

kszym stawem ustroju

ludzkiego. Ł

ą

czy on udo z goleni

ą

, przy czym ze strony podudzia tylko ko

śŹ

piszczelowa uczestniczy w tym poł

ą

czeniu. Staw kolanowy jest stawem zło

ż

onym,

gdy

ż

bior

ą

w nim udział trzy ko

ś

ci: udowa, piszczelowa i rzepka. Wypukł

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

tworz

ą

oba kłykcie ko

ś

ci udowej (condyli femoris), które

przylegaj

ą

do lekko zagł

ę

bionych powierzchni stawowych górnych kłykci ko

ś

ci

piszczelowej (facies articulares superiores), Od przodu przylega do kłykci ko

ś

ci

udowej rzepka (patella), uzupełniaj

ą

c niejako panewk

ę

stawow

ą

. Powierzchni

ę

stawow

ą

pokrywa gruba warstwa chrz

ą

stki szklistej, wskutek czego zwi

ę

ksza si

ę

spr

ęż

ysto

śŹ

stawu, a wstrz

ą

sy powstaj

ą

ce podczas chodzenia, biegów i skoków

zostaj

ą

wybitnie zmniejszone.W jamie stawu znajduj

ą

si

ę

ruchome uzupełnienia

panewki w postaci dwóch przesuwalnych, półksi

ęż

ycowatych tworów włóknisto-

chrz

ę

stnych, zwanych ł

ą

kotkami. Ł

ą

kotka boczna (meniscus lateralis) jest krótsza

i silniej zakrzywiona od ł

ą

kotki przy

ś

rodkowej (meniscus medialis). W ka

ż

dej

ł

ą

kotce mo

ż

na wyró

ż

ni

Ź

róg przedni umocowany w polu mi

ę

dzykłykciowym przednim i

róg tylny ko

ń

cz

ą

cy si

ę

w polu mi

ę

dzykłykciowym tylnym ko

ś

ci piszczelowej. Brzegi

ł

ą

kotek skierowane obwodowo s

ą

grubsze i zrastaj

ą

si

ę

z warstw

ą

włóknist

ą

torebki stawowej. Na przekroju pionowym ka

ż

da ł

ą

kotka ma kształt klina, ostrzem

zwróconego do wn

ę

trza stawu. Dzi

ę

ki takiej budowie i odpowiedniemu uło

ż

eniu

ł

ą

kotki znacznie pogł

ę

biaj

ą

panewk

ę

stawow

ą

oraz dziel

ą

obwodowe cz

ęś

ci jamy

stawowej na dwa pi

ę

tra: górne ł

ą

kotkowo-udowe i dolne ł

ą

kotkowo-piszczelowe. W

pi

ę

trze górnym odbywaj

ą

si

ę

głównie ruchy zgi

ę

cia i prostowania, za

ś

w pi

ę

trze

dolnym ruchy obrotowe.Torebka stawu kolanowego ma przebieg do

śŹ

zawiły,

szczególnie gdy chodzi o jej warstw

ę

maziow

ą

. Błona włóknista znajduje si

ę

w

zasadzie z tyłu i po bokach stawu, przymocowuj

ą

c si

ę

do brzegów powierzchni

stawowych. Z przodu jest ona w du

ż

ym stopniu zast

ą

piona przez

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe

mi

ęś

nia czworogłowego uda. Błona maziowa z przodu si

ę

ga powy

ż

ej powierzchni

stawowej rzepkowej ko

ś

ci udowej, nast

ę

pnie obustronnie stromo opada i poni

ż

ej

obu nadkłykci

ś

ci

ś

le przylega do błony włóknistej. W dole mi

ę

dzykłykciowym obie

błony torebki ponownie oddzielaj

ą

si

ę

od siebie; błona włóknista przebiega nad

dołem, błona maziowa natomiast biegnie wzdłu

ż

brzegów chrz

ą

stki stawowej obu

kłykci, obejmuj

ą

c wi

ę

zadła krzy

ż

owe kolana z boków i od przodu. Na piszczeli

przyczep błony maziowej torebki stawowej przebiega mniej wi

ę

cej wzdłu

ż

brzegu

powierzchni stawowych ka

ż

dego kłykcia. Na obu ł

ą

kotkach błona maziowa przyczepia

si

ę

do ich brzegów bocznych zarówno od góry, jak i dołu, tak

ż

e brzeg obwodowy

ka

ż

dej ł

ą

kotki zrasta si

ę

z błon

ą

włóknist

ą

torebki stawowej. Na rzepce przyczep

błony maziowej biegnie wzdłu

ż

brzegów chrz

ą

stki stawowej. Poni

ż

ej rzepki

znajduje si

ę

ciało tłuszczowe podrzepkowe, które nie dopuszcza do fałdowania si

ę

torebki stawowej w czasie ruchów w stawie.Jama stawowa nie jest przestrzeni

ą

jednolit

ą

. Poło

ż

one wewn

ą

trz stawu, mniej wi

ę

cej w płaszczy

ź

nie po

ś

rodkowej,

wi

ę

zadła krzy

ż

owe kolana oraz otaczaj

ą

ca je błona maziowa wytwarzaj

ą

niezupełn

ą

przegrod

ę

, która dzieli jam

ę

stawu na połow

ę

praw

ą

i lew

ą

. Drug

ą

przegrod

ę

,

tak

ż

e niezupełn

ą

, tworz

ą

poprzecznie uło

ż

one ł

ą

kotki stawowe, dziel

ą

c jam

ę

stawu

na pi

ę

tro górne i dolne. Poniewa

ż

obie przegrody s

ą

niezupełne, wszystkie cztery

komory jamy stawowej ł

ą

cz

ą

si

ę

ze sob

ą

po

ś

rednio lub bezpo

ś

rednio. Wi

ę

zadła

stawu kolanowego dzielimy na zewn

ę

trzne i wewn

ę

trzne.

Wi

ę

zadła wewn

ę

trzne

Wi

ę

zadła krzy

ż

owe kolana (ligg. cruciata genus), stanowi

ą

pozostało

śŹ

pionowej przegrody stawu. Wi

ę

zadło krzy

ż

owe przednie (lig. cruciatum anterius)

biegnie od pola mi

ę

dzykłykciowego przedniego do przy

ś

rodkowej powierzchni

kłykcia bocznego ko

ś

ci udowej. Wi

ę

zadło krzy

ż

owe tylne (lig. cruciatum

posterius) jest rozpi

ę

te mi

ę

dzy polem mi

ę

dzykłykciowym tylnym a boczn

ą

powierzchni

ą

kłykcia przy

ś

rodkowego ko

ś

ci udowej. Prócz wi

ę

zadeł krzy

ż

owych

wewn

ą

trz stawu znajduje si

ę

wi

ę

zadło poprzeczne kolana (lig. transversum genus),

które ł

ą

czy rogi przednie obu ł

ą

kotek.

Wi

ę

zadła zewn

ę

trzne

Wi

ę

zadło poboczne piszczelowe (lig. collaterale tibiale) biegnie od

nadkłykcia przy

ś

rodkowego ko

ś

ci udowej do ko

ś

ci piszczelowej, zrastaj

ą

c si

ę

z

torebk

ą

stawow

ą

i ł

ą

kotk

ą

przy

ś

rodkow

ą

.Wi

ę

zadło poboczne strzałkowe (lig.

collaterale fibulare) rozpoczyna si

ę

na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci udowej, a

ko

ń

czy na głowie strzałki.Wi

ę

zadło rzepki (lig. patellae) stanowi przedłu

ż

enie

cz

ęś

ci

ś

rodkowej

ś

ci

ę

gna mi

ęś

nia czworogłowego uda i biegnie od rzepki do

guzowato

ś

ci piszczeli. Cz

꜏

włókien

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowego mi

ęś

nia czworogłowego,

poło

ż

onych bocznie i przy

ś

rodkowo od wi

ę

zadła rzepki, biegnie rozbie

ż

nie ku

dołowi do kłykci ko

ś

ci piszczelowej, tworz

ą

c troczek rzepki przy

ś

rodkowy i

boczny (retinaculum patellae mediale et laterale).Wi

ę

zadło podkolanowe sko

ś

ne

(lig. popliteum obliquum) wzmacnia tyln

ą

powierzchni

ę

torebki stawowej. Biegnie

ono od góry z okolicy kłykcia bocznego ko

ś

ci udowej sko

ś

nie ku dołowi i

przy

ś

rodkowo, gubi

ą

c si

ę

. po cz

ęś

ci w torebce stawowej, cz

ęś

ciowo przechodzi w

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe mi

ęś

nia półbłoniastego. Wi

ę

zadło to hamuje nadmierne prostowanie

kolana i ruchy obrotowe. Wi

ę

zadło podkolanowe łukowate (lig. popliteum arcuatum)

rozpoczyna si

ę

tak

ż

e w okolicy kłykcia bocznego ko

ś

ci udowej, a ko

ń

czy w

ś

rodkowej okolicy tylnej

ś

ciany torebki stawowej.Pod wzgl

ę

dem budowy staw

kolanowy mo

ż

na zaliczy

Ź

do stawów typu zawiasowo-obrotowego o dwóch osiach

ruchu, tj. poprzecznej i pionowej.Ruch zgi

ę

cia i prostowania wokół osi

poprzecznej jest w stawie kolanowym kombinacj

ą

toczenia i

ś

lizgania. W pierwszej

fazie zgi

ę

cia kłykcie ko

ś

ci udowej tocz

ą

si

ę

po ko

ś

ci piszczelowej, jak koła

wozu po ziemi. Dalszemu jednak toczeniu przeszkadzaj

ą

napinaj

ą

ce si

ę

wi

ę

zadła

krzy

ż

owe i dlatego toczenie przechodzi w ruch

ś

lizgania, w trakcie którego coraz

to inne punkty kłykci ko

ś

ci udowej stykaj

ą

si

ę

z tymi samymi punktami ko

ś

ci

piszczelowej czy ł

ą

kotek. Podczas zginania ł

ą

kotki przesuwaj

ą

si

ę

do tyłu, w

czasie prostowania do przodu.Ruchy nawracania i odwracania podudzia w stawie
kolanowym mo

ż

na wykonywa

Ź

w ka

ż

dym poło

ż

eniu stawu, z wyj

ą

tkiem kra

ń

cowego

zgi

ę

cia i wyprostu.

Poł

ą

czenia ko

ś

ci goleni

Na poł

ą

czenia obu ko

ś

ci goleni składa si

ę

staw piszczelowo-strzałkowy,

błona mi

ę

dzykostna podudzia i wi

ę

zozrost piszczelowo-strzałkowy.Staw

piszczelowo-strzałkowy (articulatio tibiofibularis) ł

ą

czy powierzchni

ę

stawow

ą

głowy strzałki z powierzchni

ą

stawow

ą

strzałkow

ą

piszczeli. Torebka stawowa jest

silna i napi

ę

ta, wzmocniona wi

ę

zadłem przednim i wi

ę

zadłem tylnym głowy strzałki

(lig. capitis fibulae anterius et posterius). Staw piszczelowo-strzałkowy jest
stawem płaskim o bardzo małej ruchomo

ś

ci.Błona mi

ę

dzykostna goleni (membrana

interossea cruris) jest rozpi

ę

ta mi

ę

dzy brzegami mi

ę

dzykostnymi ko

ś

ci

piszczelowej i strzałki, zamyka przestrze

ń

mi

ę

dzykostn

ą

goleni oraz słu

ż

y za

pole przyczepu mi

ęś

niom podudzia. Błona mi

ę

dzykostna hamuje podłu

ż

ne przesuwanie

si

ę

obu ko

ś

ci goleni wzgl

ę

dem siebie.Wi

ę

zozrost piszczelowo-strzałkowy

(syndesmosis tibiofibularis) jest w zasadzie przedłu

ż

eniem błony mi

ę

dzykostnej

goleni. Stanowi on poł

ą

czenie mi

ę

dzy wci

ę

ciem strzałkowym nasady dalszej ko

ś

ci

piszczelowej, a dolnym odcinkiem trzonu strzałki. Poł

ą

czenie to jest wzmocnione

wi

ę

zadłem piszczelowo-strzałkowym przednim i tylnym (lig. tibiofibulare anterius

et posterius). Ruchomo

śŹ

wi

ę

zozrostu piszczelowo-strzałkowego jest bardzo mała,

dozwala jednak na nieznaczne odchylenie boczne obu kostek przy ruchach zgi

ę

cia

grzbietowego stopy.

Stawy stopy

W

ś

ród poł

ą

cze

ń

stawowych stopy wyró

ż

niamy: staw skokowo-goleniowy, stawy

mi

ę

dzyst

ę

powe, stawy st

ę

powo-

ś

ródstopne i mi

ę

dzy

ś

ródstopne oraz stawy palców

stopy.

Staw skokowo-goleniowy

Staw skokowo-goleniowy (articulatio talocruralis) zwany tak

ż

e stawem

skokowym górnym, ł

ą

czy gole

ń

ze stop

ą

. Wypukł

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

tworzy

bloczek ko

ś

ci skokowej (trochlea tali) zaopatrzony w powierzchni

ę

górn

ą

(facies

superior), powierzchni

ę

kostkow

ą

przy

ś

rodkow

ą

(facies malleolaris medialis) i

powierzchni

ę

kostkow

ą

boczn

ą

(facies malleolaris lateralis). Wkl

ę

sła

powierzchnia jest utworzona przez powierzchni

ę

stawow

ą

doln

ą

ko

ś

ci piszczelowej

(facies articularis inferior) oraz powierzchnie stawowe obu kostek: bocznej i
przy

ś

rodkowej (facies articularis malleoli lateralis et medialis). Obejmuj

ą

one

jak widełki bloczek ko

ś

ci skokowej.Torebka stawowa przymocowuje si

ę

wzdłu

ż

brzegów powierzchni stawowych i jest lu

ź

na z tyłu i przodu, napi

ę

ta po stronach

pobocznych, gdzie wzmacniaj

ą

j

ą

silne wi

ę

zadła.Wi

ę

zadło przy

ś

rodkowe (lig.

mediale) odchodzi od kostki przy

ś

rodkowej i w swym przebiegu ku dołowi rozdziela

si

ę

na trzy pasma, ko

ń

cz

ą

ce si

ę

na ko

ś

ciach: łódkowatej, skokowej i pi

ę

towej. Po

stronie bocznej staw skokowo-goleniowy jest wzmocniony przez trzy wi

ę

zadła.

Wi

ę

zadła te odchodz

ą

od kostki bocznej i przyczepiaj

ą

si

ę

do ko

ś

ci skokowej i

pi

ę

towej. S

ą

to: wi

ę

zadło skokowo-strzałkowe przednie (lig. talofibulare

anterius), wi

ę

zadło skokowo-strzałkowe tylne (lig. talofibulare posterius) i

wi

ę

zadło pi

ę

towo-strzałkowe (lig. calcaneofibulare). Wi

ę

zadła te s

ą

bardzo mocne

i zabezpieczaj

ą

staw przed zwichni

ę

ciem. Staw skokowy górny jest stawem

zło

ż

onym, bloczkowym, o jednej poprzecznej osi ruchu. Dookoła tej osi mo

ż

na

wykonywa

Ź

ruchy zgi

ę

cia grzbietowego (flexio dorsalis pedis) i zgi

ę

cia

podeszwowego stopy (flexio plantaris pedis).

Staw skokowo-pi

ę

towy

Staw skokowo-pi

ę

towy (articulatio subtalaris), zwany tak

ż

e stawem skokowym

tylnym, stanowi poł

ą

czenie mi

ę

dzy powierzchni

ą

stawow

ą

pi

ę

tow

ą

tyln

ą

(facies

articularis calcanea posterior) ko

ś

ci skokowej, a powierzchni

ą

stawow

ą

skokow

ą

tyln

ą

(facies articularis talaris posterior) ko

ś

ci pi

ę

towej.Torebka stawowa

przymocowuje si

ę

wzdłu

ż

brzegów powierzchni stawowych i wzmacniaj

ą

j

ą

nast

ę

puj

ą

ce wi

ę

zadła: wi

ę

zadło skokowo-pi

ę

towe boczne (lig. calcaneum laterale),

wi

ę

zadło skokowo-pi

ę

towe przy

ś

rodkowe (lig. calcaneum mediale) oraz bardzo silne

wi

ę

zadło skokowo-pi

ę

towe mi

ę

dzykostne (lig. talocalcaneum interosseum), które

wypełnia zatok

ę

st

ę

pu i oddziela staw skokowo-pi

ę

towy od le

żą

cego przed nim

stawu skokowo-pi

ę

towo-łódkowego. Czynno

śŹ

tego stawu jest zwi

ą

zana z czynno

ś

ci

ą

stawu skokowo-pi

ę

towo-łódkowego.

Staw skokowo-pi

ę

towo-łódkowy

Staw skokowo-pi

ę

towo-łódkowy (articulatio talocalcaneonaviulnaris), jak

wynika z nazwy, ł

ą

czy trzy ko

ś

ci st

ę

pu - jest stawem zło

ż

onym. Ze strony ko

ś

ci

skokowej bior

ą

udział trzy powierzchnie stawowe. Dwie z nich, skierowane ku

tyłowi, przeznaczone s

ą

do poł

ą

czenia z ko

ś

ci

ą

pi

ę

tow

ą

, s

ą

to: powierzchnia

stawowa pi

ę

towa

ś

rodkowa i przednia (facies articularis calcanea media et

anterior). Na ko

ś

ci pi

ę

towej odpowiadaj

ą

im: powierzchnia stawowa skokowa

ś

rodkowa i przednia (facies articularis talaris media et anterior). Trzeci

ą

powierzchni

ę

ko

ś

ci skokowej stanowi wypukła powierzchnia stawowa łódkowa głowy

(facies articularis navicularis), która przylega do bli

ż

szej powierzchni ko

ś

ci

łódkowatej.Torebka stawowa przyczepia si

ę

wzdłu

ż

powierzchni stawowych. Od

strony grzbietowej jest wzmocniona przez cz

꜏

piszczelowo-łódkow

ą

wi

ę

zadła

przy

ś

rodkowego (pars tibonavicularis lig. mediale), wi

ę

zadło skokowo-łódkowe

(lig. talonaviculare) oraz przez wi

ę

zadło pi

ę

towo-łódkowe (lig.

calcaneonaviculare), b

ę

d

ą

ce przy

ś

rodkow

ą

cz

ęś

ci

ą

wi

ę

zadła rozdwojonego (lig.

bifurcatum). Od strony dolnej na wysoko

ś

ci omawianego stawu przebiega wi

ę

zadło

pi

ę

towo-łódkowe podeszwowe (lig. calcaneonaviculare plantare) oraz wi

ę

zadło

podeszwowe długie (lig. plantare longum), które rozprzestrzenia si

ę

od okolicy

guza pi

ę

towego do ko

ś

ci sze

ś

ciennej i podstaw ko

ś

ci

ś

ródstopia. Do wzmocnie

ń

tego stawu nale

ż

y równie

ż

opisane wy

ż

ej wi

ę

zadło skokowo-pi

ę

towe mi

ę

dzykostne

(lig. talocalcaneum interosseum).Staw skokowo-pi

ę

towy i staw skokowo-pi

ę

towo-

łódkowy zwane s

ą

tak

ż

e stawem skokowym dolnym, gdy

ż

pod wzgl

ę

dem czynno

ś

ciowym

s

ą

ze sob

ą

ś

ci

ś

le powi

ą

zane. Wykonuje si

ę

w nich ruchy dolnej cz

ęś

ci st

ę

pu i

ś

ródstopia wraz z palcami w stosunku do podudzia i ko

ś

ci skokowej.Ruch stopy w

stawie skokowym dolnym odbywa si

ę

dookoła osi nietypowej, tzw. "kompromisowej",

ustawionej sko

ś

nie pod ostrym k

ą

tem do długiej osi stopy. Jest ona wypadkow

ą

trzech głównych osi ruchu i przebiega od tyłu, dołu i strony bocznej z okolicy
guza pi

ę

towego do przodu, w gór

ę

i przy

ś

rodkowo. Wokół tej osi mo

ż

na wykona

Ź

ruch odwracania (supinatio pedis) i nawracania stopy (pronatio pedis), przy czym
z czynno

ś

ci

ą

odwracania jest zwi

ą

zany równoczesny ruch przywodzenia (adductio

pedis) i zgi

ę

cia podeszwowego (flexio plantaris pedis), podczas gdy nawracaniu

towarzyszy zawsze odwodzenie (abductio pedis) i zgi

ę

cie grzbietowe stopy (flexio

dorsalis pedis). Dzi

ę

ki współdziałaniu stawu skokowego dolnego ze stawem

skokowym górnym stopa odznacza si

ę

swobod

ą

ruchu trzech stopni. Ruchy w stawie

skokowym górnym wyst

ę

puj

ą

podczas chodzenia, natomiast staw skokowy dolny

dostosowuje stop

ę

do nierówno

ś

ci podło

ż

a.

Pozostałe stawy stopy

Staw pi

ę

towo-sze

ś

cienny (articulatio calcaneocuboidea) jest utworzony

przez siodełkowat

ą

powierzchni

ę

stawow

ą

sze

ś

cienn

ą

ko

ś

ci pi

ę

towej i

odpowiadaj

ą

c

ą

jej kształtem powierzchni

ę

stawow

ą

bli

ż

sz

ą

ko

ś

ci sze

ś

ciennej.

Torebk

ę

stawow

ą

wzmacniaj

ą

nast

ę

puj

ą

ce wi

ę

zadła: wi

ę

zadło pi

ę

towo-sze

ś

cienne

podeszwowe (lig. calcaneocuboideum plantare), wi

ę

zadło podeszwowe długie (lig.

plantare longum) i wi

ę

zadło pi

ę

towo-sze

ś

cienne (lig. calcaneocuboideum), b

ę

d

ą

ce

boczn

ą

cz

ęś

ci

ą

wi

ę

zadła rozdwojonego (lig. bifurcatum). W stawie pi

ę

towo-

sze

ś

ciennym odbywaj

ą

si

ę

ruchy dookoła osi strzałkowej (o

ś

równoległa do długiej

osi stopy), które zwi

ę

kszaj

ą

zakres ruchów nawracania i odwracania w stawach

skokowych dolnych.Dwa wy

ż

ej opisane stawy ze wzgl

ę

dów praktycznych okre

ś

la si

ę

w

chirurgii mianem stawu poprzecznego st

ę

pu (articulatio tarsi transversa), zwanym

równie

ż

stawem Choparta. Linia tego stawu jest utworzona z poł

ą

czenia jamy stawu

pi

ę

towo-sze

ś

ciennego od strony bocznej oraz przy

ś

rodkowo przez cz

꜏

jamy stawu

skokowo-pi

ę

towo-łódkowego, poło

ż

on

ą

mi

ę

dzy głow

ą

ko

ś

ci skokowej a ko

ś

ci

ą

łódkowat

ą

. Wi

ę

zadło rozdwojone, ł

ą

cz

ą

ce ko

śŹ

pi

ę

tow

ą

łódkow

ą

i sze

ś

cienn

ą

,

zostało nazwane kluczem do stawu poprzecznego st

ę

pu. Linia Choparta jest

wykorzystywana przy amputacji przedniej cz

ęś

ci stopy.Staw klinowo-łódkowy

(articulatio cuneonavicularis) ł

ą

czy trzy ko

ś

ci klinowate z ko

ś

ci

ą

łódkowat

ą

.

Torebka stawowa (capsula articularis) jest silna, przyczepia si

ę

do brzegów

powierzchni stawowych i obejmuje zazwyczaj tak

ż

e powierzchnie stawowe ko

ś

ci

klinowatych zwrócone ku sobie oraz powierzchni

ę

ko

ś

ci sze

ś

ciennej skierowan

ą

do

ko

ś

ci klinowatej bocznej i ko

ś

ci łódkowatej. Staw ten ma ograniczone mo

ż

liwo

ś

ci

ruchu z uwagi na płaskie powierzchnie stawowe oraz liczne silne i krótkie
wi

ę

zadła zespalaj

ą

ce ko

ś

ci ze sob

ą

.Stawy st

ę

powo-

ś

ródstopne (articulationes

tarsmetatarseae) ł

ą

cz

ą

trzy ko

ś

ci klinowate i ko

śŹ

sze

ś

cienn

ą

z podstawami I-V

ko

ś

ci

ś

ródstopia. Torebk

ę

stawow

ą

wzmacniaj

ą

liczne wi

ę

zadła. Na wysoko

ś

ci jamy

stawów st

ę

powo-

ś

ródstopnych przebiega druga poprzeczna linia, zwana lini

ą

Lisfranca. Wzdłu

ż

tej linii wykonuje si

ę

amputacj

ę

dalszych cz

ęś

ci kostnych

stopy.

Stawy mi

ę

dzy

ś

ródstopne (articulationes intermetatarseae) wyst

ę

puj

ą

w

liczbie trzech stawów i ł

ą

cz

ą

skierowane do siebie powierzchnie stawowe podstaw

ko

ś

ci

ś

ródstopia II-V. Zarówno stawy st

ę

powo-

ś

ródstopne, jak i mi

ę

dzy

ś

ródstopne

nale

żą

do stawów płaskich o minimalnych mo

ż

liwo

ś

ciach ruchowych. Ruchy w tych

stawach to nieznaczne ruchy

ś

lizgowe.

Stawy palców stopy

Stawy

ś

ródstopno-paliczkowe (articulationes metatarsophalangeae) ł

ą

cz

ą

głowy ko

ś

ci

ś

ródstopia z podstawami paliczków bli

ż

szych palców. Torebki stawowe

s

ą

do

śŹ

wiotkie, szczególnie od strony podeszwowej i wzmacniaj

ą

je nast

ę

puj

ą

ce

wi

ę

zadła: wi

ę

zadła poboczne (ligg. collateralia), wi

ę

zadła podeszwowe (ligg.

plantaria) oraz wi

ę

zadła poprzeczne gł

ę

bokie

ś

ródstopia (ligg. metatarsea

transversa profuda). W stawach tych mo

ż

liwe s

ą

ruchy zgi

ę

cia podeszwowego i

grzbietowego oraz w stanie zgi

ę

cia grzbietowego ruchy odwodzenia i przywodzenia

palców stopy.Stawy mi

ę

dzypaliczkowe stopy (articulationes interphalangeae)

wykazuj

ą

du

ż

e podobie

ń

stwo do analogicznych stawów r

ę

ki zarówno pod wzgl

ę

dem

budowy, jak i czynno

ś

ci. Torebki stawowe wzmacniaj

ą

wi

ę

zadła poboczne (ligg.

collateralia). W stawach tych wyst

ę

puj

ą

ruchy zgi

ę

cia podeszwowego i

grzbietowego palców stopy. Mimo niewielkiej ruchomo

ś

ci palce stopy maj

ą

du

ż

e

znaczenie przy ruchach lokomocyjnych. Zwi

ę

kszaj

ą

one powierzchni

ę

podporu oraz

stanowi

ą

cz

꜏

ramienia d

ź

wigni potrzebnej do odbijania si

ę

od podło

ż

a.

Sklepienie stopy

Stopa jako narz

ą

d podporowo-no

ś

ny ma charakterystyczn

ą

konstrukcj

ę

, która

decyduje o jej du

ż

ej spr

ęż

ysto

ś

ci. Sklepienie stopy jest utworzone przez łuki

podłu

ż

ne i poprzeczne. Z pi

ę

ciu łuków podłu

ż

nych trzy przy

ś

rodkowe biegn

ą

przez

ko

ś

ci klinowate i ko

śŹ

łódkowat

ą

, dwa boczne przechodz

ą

przez ko

śŹ

sze

ś

cienn

ą

.

Łuki podłu

ż

ne zbiegaj

ą

si

ę

do guza ko

ś

ci pi

ę

towej. Wymienione łuki maj

ą

swoje

odbicia w charakterystycznej konstrukcji istoty g

ą

bczastej ko

ś

ci stopy.

Wysklepienie podłu

ż

ne stopy jest wzmocnione silnym układem wi

ę

zadłowym stopy

oraz mi

ęś

niami. Do głównych wzmocnie

ń

i zabezpiecze

ń

wysklepienia podłu

ż

nego

zalicza si

ę

rozci

ę

gno podeszwowe mi

ęś

nie podeszwowe stopy wraz z mi

ęś

niem

piszczelowym tylnym oraz wi

ę

zadła podeszwowe, a szczególnie wi

ę

zadło podeszwowe

długie.Uzupełnieniem wysklepienia podłu

ż

nego s

ą

łuki poprzeczne, a najwy

ż

szy łuk

znajduje si

ę

na granicy

ś

ródstopia i st

ę

pu. Z układem łuków zwi

ą

zane s

ą

punkty

podparcia stopy - s

ą

to: guz pi

ę

towy od tyłu oraz głowy I i V ko

ś

ci

ś

ródstopia

od strony przedniej.

III. UKŁAD MI

ś

NIOWY

OGŁLNA BUDOWA MI

ś

NI

Tkanka mi

ęś

niowa (textus muscularis) odznacza si

ę

mo

ż

liwo

ś

ci

ą

kurczenia,

któr

ą

zawdzi

ę

cza drobniutkim włókienkom kurczliwym, tzw. miofibrylom. Ta

specyficzna wła

ś

ciwo

śŹ

tkanki mi

ęś

niowej powoduje,

ż

e wchodzi ona w skład

czynnego układu ruchu człowieka. Tkanka mi

ęś

niowa wyst

ę

puje w ustroju w trzech

postaciach: * tkanka mi

ęś

niowa gładka,

* tkanka mi

ęś

niowa poprzecznie pr

ąż

kowana serca,

* tkanka mi

ęś

niowa poprzecznie pr

ąż

kowana szkieletowa.

** Tkanka mi

ęś

niowa gładka wyst

ę

puje wsz

ę

dzie tam, gdzie niezb

ę

dne jest

utrzymanie skurczu przez pewien czas, tj. w trzewach,

ś

cianach naczy

ń

krwiono

ś

nych, w skórze. Tkanka ta jest unerwiona przez układ nerwowy

autonomiczny i czynno

ś

ciowo jest niezale

ż

na od naszej woli; kurczy si

ę

powoli i

powoli wraca do swej pocz

ą

tkowej długo

ś

ci. Komórki tkanki mi

ęś

niowej gładkiej s

ą

przewa

ż

nie wrzecionowate, j

ą

dro jest owalne i le

ż

y najcz

ęś

ciej w

ś

rodkowej jej

cz

ęś

ci. Cytoplazma w komórkach tkanki mi

ęś

niowej nazywa si

ę

sarkoplazm

ą

. W

sarkoplazmie komórki znajduj

ą

si

ę

mitochondria, aparat Golgiego i

charakterystyczne, cienkie, biegn

ą

ce podłu

ż

nie włókienka kurczliwe - miofibryle.

Dzi

ę

ki tym włókienkom mi

ęś

nie mog

ą

skraca

Ź

swoj

ą

długo

śŹ

, czyli mog

ą

si

ę

kurczy

Ź

. ** Tkanka mi

ęś

niowa poprzecznie pr

ąż

kowana serca. Włókna mi

ęś

nia

sercowego, w przeciwie

ń

stwie do włókien mi

ęś

ni szkieletowych, tworz

ą

charakterystyczne rozwidlenia, które słu

żą

do poł

ą

czenia si

ę

z s

ą

siednimi

włóknami. Nie s

ą

to poł

ą

czenia za pomoc

ą

zespólni (syncytium), jak dawniej

przypuszczano, ale za pomoc

ą

tzw. wstawek, które s

ą

oddzielone od siebie

podwójnymi błonkami poprzecznymi. J

ą

dro jest umieszczone po

ś

rodku włókna

mi

ęś

niowego. W sarkoplazmie, podobnie jak we włóknach szkieletowych, miofibryle

składaj

ą

si

ę

z odcinków izo- i anizotropowych, a błonki graniczne oddzielaj

ą

ce

sarkomery, przyczepiaj

ą

si

ę

do nieco cie

ń

szej ni

ż

w mi

ęś

niach szkieletowych

sarkolemy. Mi

ę

sie

ń

serca jest zbudowany z włókien poprzecznie pr

ąż

kowanych,

których czynno

śŹ

jest niezale

ż

na od naszej woli. ** Tkanka mi

ęś

niowa poprzecznie

pr

ąż

kowana szkieletowa funkcjonalnie jest zale

ż

na od naszej woli. Włókna

mi

ęś

niowe poprzecznie pr

ąż

kowane maj

ą

do

śŹ

znaczne wymiary: grubo

śŹ

włókien waha

si

ę

w granicach 10-100 mikrometrów, długo

śŹ

za

ś

od 1 milimetra do kilkunastu

centymetrów. Włókno mi

ęś

nia poprzecznie pr

ąż

kowanego jest otoczone cienk

ą

błon

ą

- sarkolem

ą

. W cytoplazmie (sarkoplazmie) poza organami, wn

ę

trze włókna zajmuj

ą

włókienka kurczliwe - miofibryle. Miofibryle maj

ą

bardzo zło

ż

on

ą

budow

ę

;

składaj

ą

si

ę

z na przemian uło

ż

onych odcinków ja

ś

niejszych, izotropowych,

załamuj

ą

cych

ś

wiatło pojedynczo i ciemniejszych, anizotropowych, załamuj

ą

cych

ś

wiatło podwójnie. Odcinki te le

żą

we wszystkich miofibrylach na tych samych

poziomach daj

ą

c obraz jasnych i ciemnych pr

ąż

ków poło

ż

onych w poprzek włókna

mi

ęś

niowego. W zale

ż

no

ś

ci od liczby miofibryli, poszczególne włókna mi

ęś

niowe

mog

ą

by

Ź

ubogie w sarkoplazm

ę

(włókna białe) lub te

ż

bogate w ni

ą

(włókna

czerwone). Sarkoplazma włókien czerwonych jest zaopatrzona w wi

ę

ksz

ą

liczb

ę

mioglobiny, w zwi

ą

zku z tym włókna czerwone pracuj

ą

wolniej ale te

ż

wolniej si

ę

m

ę

cz

ą

i odwrotnie włókna białe zawieraj

ą

ce mniejsz

ą

ilo

śŹ

mioglobiny pracuj

ą

szybciej i szybciej si

ę

m

ę

cz

ą

.

Budowa i czynno

ś

ci mi

ęś

ni szkieletowych

Mi

ęś

nie szkieletowe nazw

ę

sw

ą

zawdzi

ę

czaj

ą

przyczepom, które w przewa

ż

aj

ą

cej

mierze znajduj

ą

si

ę

na ko

ś

ciach szkieletu. S

ą

one zbudowane z włókien

mi

ęś

niowych poprzecznie pr

ąż

kowanych, kurcz

ą

si

ę

szybko, a czynno

śŹ

ich jest

uzale

ż

niona od naszej woli; unerwione s

ą

bowiem przez układ nerwowy somatyczny.

Dzi

ę

ki swym kostnym przyczepom mi

ęś

nie szkieletowe podczas skurczu powoduj

ą

ruchy ko

śŹ

ca lub te

ż

ustalaj

ą

poło

ż

enie jednych ko

ś

ci wzgl

ę

dem drugich. Mi

ęś

nie

te tworz

ą

wi

ę

c czynny układ ruchu. Poszczególne włókna mi

ęś

niowe s

ą

zespolone ze

sob

ą

lu

ź

n

ą

tkank

ą

ł

ą

czn

ą

, tzw.

ś

ródmi

ę

sn

ą

(endomysium) w p

ę

czki mi

ęś

niowe.

Tkanka ł

ą

czna wi

ążą

ca p

ę

czki mi

ęś

niowe to omi

ę

sna wewn

ę

trzna (perimysium

internum). W wi

ę

kszych mi

ęś

niach wyst

ę

puje jeszcze omi

ę

sna zewn

ę

trzna

(perimysium externum), tworz

ą

ca grubsze przegrody mi

ę

dzy p

ę

czkami mi

ęś

niowymi, w

których rozgał

ę

ziaj

ą

si

ę

wi

ę

ksze naczynia i nerwy. Cały mi

ę

sie

ń

, a wi

ę

c

wszystkie p

ę

czki mi

ęś

niowe nale

żą

ce do niego, obejmuje włóknista błona mi

ę

sna

(epimysium), któr

ą

cz

ę

sto pokrywa od zewn

ą

trz ł

ą

cznotkankowa błona zwana

powi

ę

zi

ą

(fascia). Ilo

śŹ

mi

ęś

ni szkieletowych nie jest

ś

ci

ś

le okre

ś

lona ani

stała. Przeci

ę

tnie przyjmuje si

ę

,

ż

e w skład czynnego narz

ą

du ruchu wchodzi od

300 do 500 mi

ęś

ni. Wszystkie mi

ęś

nie szkieletowe, z wyj

ą

tkiem przepony i mi

ęś

ni

mi

ę

dzykolcowych l

ę

d

ź

wi, s

ą

mi

ęś

niami parzystymi, a ich ł

ą

czna masa u dorosłego

osobnika stanowi około 38% całkowitej masy ciała. U sportowców wysokiej klasy
wielko

śŹ

masy mi

ęś

niowej mo

ż

e przekracza

Ź

nawet 50"/o masy ciała. Kształt mi

ęś

ni

szkieletowych jest bardzo zró

ż

nicowany. Mo

ż

na wyró

ż

ni

Ź

mi

ęś

nie długie, krótkie i

płaskie. Mi

ęś

nie długie s

ą

zlokalizowane głównie na ko

ń

czynach, mi

ęś

nie płaskie

na tułowiu, a mi

ęś

nie krótkie znajduj

ą

si

ę

wsz

ę

dzie tam, gdzie zakres ruchów

jest niedu

ż

y, a równocze

ś

nie jest wymagana znaczna siła (np. mi

ęś

nie wokół

kr

ę

gosłupa). Ka

ż

dy mi

ę

sie

ń

przyczepia si

ę

co najmniej dwoma przyczepami, st

ą

d

wyró

ż

nia si

ę

tzw. przyczep pocz

ą

tkowy (origo) i przyczep ko

ń

cowy mi

ęś

nia

(insertio). Przyczep pocz

ą

tkowy le

ż

y bli

ż

ej głównej osi ciała, za

ś

przyczep

ko

ń

cowy zajmuje poło

ż

enie bardziej peryferyjne. Cz

ę

sto jako przyczep pocz

ą

tkowy

okre

ś

la si

ę

punkt bardziej stały (punctum fixum), natomiast punkt bardziej

ruchomy przyczepu (punctum mobile) przyjmuje si

ę

za przyczep ko

ń

cowy.

Najcz

ęś

ciej mi

ę

sie

ń

jest przymocowany do miejsca swego przyczepu za pomoc

ą

ś

ci

ę

gna.

ś

ci

ę

gno (tendo) jest bardzo wa

ż

nym składowym elementem mi

ęś

nia, dzi

ę

ki

niemu bowiem zostaje przeniesiona praca mi

ęś

nia na cz

ęś

ci szkieletu.

ś

ci

ę

gna

mi

ęś

ni przybieraj

ą

ró

ż

ny kształt w obr

ę

bie poszczególnych mi

ęś

ni; mog

ą

mie

Ź

kształt walcowaty, wydłu

ż

onych ta

ś

m lub szerokich płaskich błon, zwanych

rozci

ę

gnami (aponeuroses).

ś

ci

ę

gna zbudowane s

ą

z tkanki ł

ą

cznej włóknistej

zbitej, zabarwienie ich jest biało-srebrzyste.

ś

ci

ę

gna s

ą

bardzo wytrzymałe, a

ich spr

ęż

ysto

śŹ

jest ograniczona; mog

ą

si

ę

wydłu

ż

a

Ź

nie wi

ę

cej ni

ż

do 4% swej

długo

ś

ci pierwotnej. Ka

ż

dy mi

ę

sie

ń

składa si

ę

zatem z cz

ęś

ci kurczliwej o

ciemnoczerwonym zabarwieniu, zbudowanej z włókien mi

ęś

niowych poprzecznie

pr

ąż

kowanych zwanej brzu

ś

cem (venter) oraz z umieszczonego na jednym lub na obu

ko

ń

cach

ś

ci

ę

gna (tendo), które ł

ą

czy mi

ę

sie

ń

z ko

śŹ

cem. Cz

꜏

pocz

ą

tkow

ą

mi

ęś

nia

mo

ż

na nazywa

Ź

tak

ż

e głow

ą

(caput). S

ą

mi

ęś

nie, które rozpoczynaj

ą

si

ę

kilkoma

głowami, w zale

ż

no

ś

ci od ich liczby nazywamy takie mi

ęś

nie: dwugłowym (m.

biceps), trójgłowym (m. triceps) lub czworogłowym (m. quadriceps). W
poszczególnych mi

ęś

niach stosunek masy mi

ęś

niowej do

ś

ci

ę

gien bywa bardzo ró

ż

ny,

co ma du

ż

e znaczenie dla pracy mi

ęś

nia. W mi

ęś

niach o kształcie płaskim i

wrzecionowatym włókna mi

ęś

niowe układaj

ą

si

ę

równolegle do siebie i biegn

ą

w

przedłu

ż

eniu włókien

ś

ci

ę

gnistych. Długie i niezbyt liczne włókna takich mi

ęś

ni

mog

ą

wykonywa

Ź

rozległe ruchy, lecz do

śŹ

słabe, albowiem siła mi

ęś

nia zale

ż

y od

liczby włókien. Mi

ęś

nie charakteryzuj

ą

ce si

ę

znaczn

ą

sił

ą

maj

ą

zupełnie odmienny

układ włókien mi

ęś

niowych. S

ą

to tzw. mi

ęś

nie pierzaste (mm. bipennati) i

półpierzaste (mm. unipennati). Zarówno w jednym, jak i w drugim typie mi

ęś

ni

włókna mi

ęś

niowe dochodz

ą

sko

ś

nie do

ś

ci

ę

gna, s

ą

bardzo liczne lecz stosunkowo

krótkie. W mi

ęś

niu półpierzastym włókna mi

ęś

niowe ł

ą

cz

ą

si

ę

ze

ś

ci

ę

gnem tylko z

jednej strony, natomiast w mi

ęś

niu pierzastym dochodz

ą

do niego sko

ś

nie z obu

stron. S

ą

mi

ęś

nie, które prócz

ś

ci

ę

gna pocz

ą

tkowego i ko

ń

cowego posiadaj

ą

dodatkowo tzw.

ś

ci

ę

gno po

ś

rednie (tendo intermedius), dziel

ą

ce mi

ę

sie

ń

na dwa po

sobie nast

ę

puj

ą

ce brzu

ś

ce (m. dwubrzu

ś

cowy). Spotyka si

ę

tak

ż

e mi

ęś

nie (np. m.

prosty brzucha), które s

ą

cz

ęś

ciowo lub całkowicie podzielone na odcinki przez

krótkie smugi

ś

ci

ę

gniste (intersectiones tendineae). Przekrój anatomiczny

mi

ęś

nia jest to przekrój przeprowadzony prostopadle do długiej osi mi

ęś

nia w

miejscu jego najwi

ę

kszego obwodu. Przekrój fizjologiczny jest to przekrój, a

raczej suma przekrojów, przeprowadzonych prostopadle do wszystkich włókien
mi

ęś

niowych. Dzi

ę

ki sko

ś

nemu przebiegowi włókien w mi

ęś

niu półpierzastym i

pierzastym b

ę

dzie w nich zawarta znacznie wi

ę

ksza liczba włókien mi

ęś

niowych.

ni

ż

w mi

ęś

niu wrzecionowatym o takim samym przekroju anatomicznym Włókna

mi

ęś

niowe b

ę

d

ą

jednak znacznie krótsze w swoim przebiegu. W zwi

ą

zku z tym

mi

ęś

nie o analogicznym przekroju anatomicznym mog

ą

zdecydowanie ró

ż

ni

Ź

si

ę

pod

wzgl

ę

dem rozległo

ś

ci wykonywanych ruchów, jak i siły. Siła mi

ęś

nia jest bowiem

proporcjonalna do liczby zawartych w nim włókien mi

ęś

niowych, czyli do przekroju

fizjologicznego. Mi

ęś

nie pierzaste i półpierzaste b

ę

d

ą

zatem reprezentowały

znacznie wi

ę

ksz

ą

sił

ę

od mi

ęś

ni wrzecionowatych, za

ś

te ostatnie b

ę

d

ą

zdolne do

wykonywania obszerniejszych ruchów. Przeci

ę

tna siła mi

ęś

ni wynosi

ś

rednio około

l00 N na 1 cm powierzchni przekroju fizjologicznego. Wielko

śŹ

ta nosi nazw

ę

bezwzgl

ę

dnej siły mi

ęś

niowej, zwanej tak

ż

e jednostk

ą

siły mi

ęś

ni. Zdolno

śŹ

skracania si

ę

mi

ęś

nia jest proporcjonalna do długo

ś

ci zawartych w nim włókien

mi

ęś

niowych. Na ogół przyjmuje si

ę

,

ż

e mi

ę

sie

ń

mo

ż

e si

ę

skurczy

Ź

o połow

ę

swej

długo

ś

ci pierwotnej.

Narz

ą

dy pomocnicze mi

ęś

ni

Narz

ą

dy pomocnicze mi

ęś

ni wyst

ę

puj

ą

pod ró

ż

nymi postaciami jako: powi

ę

zie,

kaletki maziowe, pochewki

ś

ci

ę

gien, bloczki

ś

ci

ę

gien i trzeszczki. Powi

ę

zie

(fasciae) s

ą

to silne błony zbudowane z tkanki ł

ą

cznej włóknistej, otaczaj

ą

ce

pojedynczy mi

ę

sie

ń

lub grup

ę

mi

ęś

niow

ą

. Powi

ęź

pojedynczego mi

ęś

nia tworzy

nieruchomy kanał, w którym mi

ę

sie

ń

przesuwa si

ę

jak w ło

ż

ysku. Powi

ęź

słu

ż

y

zatem do ustalenia poło

ż

enia mi

ęś

nia (np. m. krawiecki), grup mi

ęś

niowych i

wreszcie całej masy mi

ęś

niowej (powi

ęź

powierzchowna ciała). Włókna w powi

ę

zi

przebiegaj

ą

równolegle do siebie, a prostopadle do kierunku włókien mi

ęś

niowych.

W okolicach stawów r

ę

ki i stopy powi

ę

zie s

ą

silnie rozwini

ę

te i wzmocnione

licznymi włóknami o przebiegu poprzecznym. Tkanka ł

ą

czna powi

ę

zi cz

ę

sto zawiera

równie

ż

włókna spr

ęż

yste. Powi

ę

zie obejmuj

ą

w swym przebiegu tak

ż

e

ś

ci

ę

gna

mi

ęś

ni, które cz

ę

sto przytwierdzaj

ą

si

ę

do nich swymi dodatkowymi przyczepami.

Kaletki maziowe (bursae synoviales) najcz

ęś

ciej wyst

ę

puj

ą

mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

a skór

ą

,

pomi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

a mi

ęś

niem lub

ś

ci

ę

gnem, mi

ę

dzy torebk

ą

stawow

ą

a

ś

ci

ę

5nem, tzn.

wsz

ę

dzie tam, gdzie podczas pracy mi

ęś

ni mo

ż

e nast

ą

pi

Ź

tarcie lub ucisk. Zadanie

ich polega na zmniejszeniu do minimum tarcia, dzi

ę

ki czemu ułatwiaj

ą

przesuwanie

si

ę

narz

ą

dów wzgl

ę

dem siebie. Kaletka maziowa ma podobn

ą

budow

ę

do torebki

stawowej. Kształtem przypomina p

ę

cherzyk ró

ż

nej wielko

ś

ci, wypełniony mazi

ą

.

ś

ciana p

ę

cherzyka składa si

ę

z zewn

ę

trznej warstwy zbudowanej z tkanki ł

ą

cznej

włóknistej i wewn

ę

trznej, stanowi

ą

cej błon

ę

maziow

ą

. Pochewki

ś

ci

ę

gien (vaginae

tendinum) stanowi

ą

odmian

ę

kaletek maziowych. Pochewki maj

ą

kształt cewy i

obejmuj

ą

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni. Podobnie jak w kaletce wyró

ż

nia si

ę

zewn

ę

trzn

ą

błon

ę

włóknist

ą

oraz wewn

ę

trzn

ą

- maziow

ą

, która wyst

ę

puje tu jednak w dwu warstwach.

Pierwsza warstwa tzw.

ś

cienna przylega do błony włóknistej, druga - trzewna

bezpo

ś

rednio pokrywa

ś

ci

ę

gno mi

ęś

nia i jest przedłu

ż

eniem pierwszej; obie

blaszki ł

ą

cz

ą

si

ę

poprzez tzw. krezk

ę

ś

ci

ę

gna. Przestrze

ń

miedzy dwiema

warstwami błony maziowej jest wypełniona ciecz

ą

maziow

ą

, co zmniejsza tarcie

ułatwiaj

ą

c

ś

lizganie si

ę

ś

ci

ę

gna na ko

ś

ci. Bloczki mi

ęś

ni (trochleae musculares)

stanowi

ą

urz

ą

dzenia słu

żą

ce do zmiany kierunku działania mi

ęś

ni. Wyró

ż

nia si

ę

bloczki wi

ę

zadłowe, chrz

ę

stne i kostne. Działaj

ą

one mechanicznie jako punkty

podparcia (hypomochlion#), dookoła których przewijaj

ą

si

ę

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni

zmieniaj

ą

c kierunek przebiegu. Trzeszczki (ossa sesamoidea) pełni

ą

podobn

ą

funkcj

ę

do bloczków mi

ęś

ni. Trzeszczki s

ą

to małe kostki wł

ą

czone w

ś

ci

ę

gna

mi

ęś

ni blisko ich przyczepu. Stanowi

ą

one ruchome bloczki, gdy

ż

zale

ż

nie od swej

wielko

ś

ci w mniejszym lub wi

ę

kszym stopniu zmieniaj

ą

kierunek przebiegu

ś

ci

ę

gna,

ustawiaj

ą

c je sko

ś

nie lub nawet poprzecznie do długiej osi ko

ś

ci.

Biologiczne wła

ś

ciwo

ś

ci mi

ęś

ni

Wszystkie mi

ęś

nie charakteryzuj

ą

si

ę

pewn

ą

spr

ęż

ysto

ś

ci

ą

, mo

ż

na je bowiem

rozci

ą

ga

Ź

i wracaj

ą

pó

ź

niej do swej wyj

ś

ciowej długo

ś

ci. Spr

ęż

ysto

śŹ

mi

ęś

ni

zmniejsza si

ę

jednak w czasie pracy, gdy mi

ę

sie

ń

jest zm

ę

czony. Spr

ęż

ysto

śŹ

mi

ęś

ni w du

ż

ej mierze jest uzale

ż

niona od wieku osobnika. U dzieci jest

stosunkowo du

ż

a, zmniejsza si

ę

z wiekiem, w zwi

ą

zku z czym u osób starych na

skutek bardzo małej spr

ęż

ysto

ś

ci mo

ż

e nast

ą

pi

Ź

zerwanie mi

ęś

nia. Ka

ż

de

ż

ywe

włókno mi

ęś

niowe oprócz spr

ęż

ysto

ś

ci posiada odpowiednie napi

ę

cie spoczynkowe

(tonus). Napi

ę

cie to jest kontrolowane przez układ nerwowy autonomiczny czyli

niezale

ż

nie od naszej woli. Stan napi

ę

cia mi

ęś

niowego jest tak

ż

e uzale

ż

niony od

wieku; w młodo

ś

ci napi

ę

cie jest wi

ę

ksze ni

ż

w wieku dojrzałym, a tym bardziej w

starczym. W czasie snu napi

ę

cie mi

ęś

niowe zmniejsza si

ę

. Równie

ż

psychiczne

czynniki wywieraj

ą

wpływ na stan napi

ę

cia mi

ęś

niowego, który uzewn

ę

trznia si

ę

w

postawie ciała osobnika i nale

ż

y do wła

ś

ciwo

ś

ci konstytucyjnych jednostki. Jak

wiadomo, włókna mi

ęś

niowe maj

ą

zdolno

śŹ

skracania si

ę

pod wpływem zadziałania

dostatecznie silnego bod

ź

ca. Bod

ź

ce te mog

ą

by

Ź

natury chemicznej, mechanicznej,

termicznej czy elektrycznej. W warunkach normalnych skurcz mi

ęś

nia nast

ę

puje

zazwyczaj pod wpływem bod

ź

ca pochodz

ą

cego z o

ś

rodkowego układu nerwowego, który

dociera do mi

ęś

nia za po

ś

rednictwem nerwu ruchowego. Tylko cz

꜏

energii mi

ęś

nia

zostaje przemieniona w prac

ę

mechaniczn

ą

reszta energii uwalnia si

ę

w postaci

ciepła. Wyzwolona energia cieplna, która powstała dzi

ę

ki pracy mi

ęś

nia, jest

bardzo wa

ż

nym

ź

ródłem ciepła w ustroju ludzkim. Podczas pracy mi

ęś

nia powstaje

ponadto dwutlenek w

ę

gla i kwas mlekowy, które to zwi

ą

zki zmniejszaj

ą

sprawno

śŹ

mi

ęś

nia powoduj

ą

c jego zm

ę

czenie. Po długotrwałej pracy jest on twardy i

bolesny, a objawy te mo

ż

e usun

ąŹ

masa

ż

, który pobudza kr

ąż

enie krwi w mi

ęś

niu,

dzi

ę

ki czemu szybciej mog

ą

zosta

Ź

usuni

ę

te szkodliwe produkty. St

ęż

enie

po

ś

miertne (rigor mortis), wyst

ę

puj

ą

ce w par

ę

godzin po

ś

mierci, powstaje w

wyniku zmian fizykochemicznych białek mi

ęś

nia i wytwarzania si

ę

kwasu mlekowego.

St

ęż

enie rozpoczyna si

ę

w mi

ęś

niach

ż

uchwy i rozszerza si

ę

na całe ciało. W tej

samej kolejno

ś

ci po kilku dniach st

ęż

enie ust

ę

puje.

Mechanika mi

ęś

ni

Mi

ęś

nie mo

ż

na podzieli

Ź

na: jednostawowe, dwustawowe i wielostawowe, w

zale

ż

no

ś

ci od tego, ile stawów mi

ę

sie

ń

mija w swoim przebiegu. Mi

ęś

nie

wielostawowe zazwyczaj le

żą

bardziej powierzchownie od jednostawowych. Działanie

mi

ęś

ni wielostawowych mo

ż

e si

ę

objawia

Ź

w ró

ż

ny sposób; mog

ą

one działa

Ź

jednokierunkowo na wszystkie stawy, nad którymi przebiegaj

ą

, lub te

ż

odmiennie,

np. na jeden staw jako zginacze, za

ś

na drugi jako prostowniki. Kierunek

działania mi

ęś

nia jest uzale

ż

niony od poło

ż

enia mi

ęś

nia w stosunku do osi ruchu

stawu. Mi

ęś

nie działaj

ą

jako: zginaj

ą

ce, prostuj

ą

ce, odwodz

ą

ce i przywodz

ą

ce.

Mi

ęś

nie przebiegaj

ą

ce sko

ś

nie lub poprzecznie do podłu

ż

nej osi stawu wykonuj

ą

ruchy obrotowe, tj. nawracanie lub odwracanie. Mi

ę

sie

ń

podczas skurczu działa na

punkty przyczepu, zbli

ż

aj

ą

c je do siebie. Tego rodzaju działanie nosi nazw

ę

pracy dynamicznej, w odró

ż

nieniu od pracy statycznej, w czasie której, mimo

ż

e

mi

ę

sie

ń

pracuje, nie zmienia jednak poło

ż

enia punktów przyczepów (mi

ę

sie

ń

nie

pokonuje drogi). Praca statyczna jest sze

ś

ciokrotnie bardziej uci

ąż

liwa od pracy

dynamicznej, gdy

ż

mi

ę

sie

ń

nie wypoczywa (nie ma przerw w pracy) i w zwi

ą

zku z

tym przepływ krwi jest bardzo utrudniony. Poszczególne ruchy ciała najcz

ęś

ciej

s

ą

wykonywane przez wiele mi

ęś

ni równocze

ś

nie. Nawet najprostszy nich jest

udziałem całej grupy mi

ęś

niowej a cz

ę

sto ła

ń

cucha mi

ęś

niowego. Zespół mi

ęś

ni,

wykonuj

ą

cych okre

ś

lone ruchy w danym stawie, np. zginanie, nazywamy mi

ęś

niami

współdziałaj

ą

cymi czyli synergistycznymi; natomiast grup

ę

mi

ęś

ni, które wykonuj

ą

ruch przeciwny, w omawianym przypadku prostowanie stawu, nazywamy mi

ęś

niami

przeciwdziałaj

ą

cymi, antagonistycznymi. Podczas wykonywania ruchu zgi

ę

cia w

stawie bior

ą

udział zarówno mi

ęś

nie zginacze, jak i mi

ęś

nie grupy

antagonistycznej czyli prostowniki, z tym jednak,

ż

e zginacze pracuj

ą

znacznie

silniej od prostowników, których zadanie polega na hamowaniu ruchu zginania po
to, by mógł by

Ź

on wykonany w sposób precyzyjny. Ruch harmonijny jest wynikiem

współpracy grup synergistycznych i antagonistycznych. Niejednokrotnie
poszczególne cz

ęś

ci tego samego mi

ęś

nia działaj

ą

antagonistycznie wzgl

ę

dem

siebie. Ruch wykonany celowo i dokładnie jest ruchem skoordynowanym, a stopie

ń

koordynacji jest

ś

ci

ś

le uzale

ż

niony od sprawnego funkcjonowania układu

nerwowego. Człowiek musi si

ę

wyuczy

Ź

prawie wszystkich ruchów skoordynowanych;

jedynie ruchy oddychania, połykania, ssania i obronne s

ą

wrodzone. Wszystkie

inne koordynacje ruchowe musz

ą

by

Ź

stopniowo wyuczone, czyli nabyte drog

ą

własnych do

ś

wiadcze

ń

. W zwi

ą

zku z tym im cz

ęś

ciej powtarzany b

ę

dzie ruch, tym

sprawniej przebiega jego kombinacja unerwienia, a co za tym idzie ruch staje si

ę

bardziej harmonijny i dokładny. Je

ż

eli ruch jest cz

ę

sto powtarzany nast

ę

puje

jego automatyzacja. Linia działania siły mi

ęś

ni w czasie ich skurczu stanowi

lini

ę

prost

ą

, biegn

ą

c

ą

od przyczepu pocz

ą

tkowego do przyczepu ko

ń

cowego

naturalnie tylko w tych przypadkach, gdy mi

ę

sie

ń

ma przebieg prostolinijny.

Najcz

ęś

ciej jednak mi

ę

sie

ń

czy jego

ś

ci

ę

gno, napotykaj

ą

c na swej drodze na

ró

ż

nego rodzaju wyrostki, guzki czy bloczki owija si

ę

dookoła nich i zmienia

kierunek przebiegu w stosunku do kierunku pocz

ą

tkowego. W takich przypadkach

lini

ę

działania mi

ęś

nia wyznacza ten odcinek, który zawarty jest mi

ę

dzy

przyczepem ko

ń

cowym, a wyrostkiem czy bloczkiem i wył

ą

cznie ta cz

꜏

decyduje o

kierunku działania mi

ęś

nia. Praca mi

ęś

nia wyra

ż

a si

ę

w d

ż

ulach i jest

uzale

ż

niona od siły mi

ęś

ni i wielko

ś

ci skurczu. Praca jest iloczynem siły i

drogi; równa si

ę

zatem jego sile pomno

ż

onej przez wielko

śŹ

skurczu. Np. mi

ę

sie

ń

o przekroju fizjologicznym równym 5 cm ma sił

ę

około 500 N (5 x 100); przy

zało

ż

eniu,

ż

e taki mi

ę

sie

ń

w ruchu odwracania osi

ą

gnie maksymalne skrócenie 5 cm

= 0,05 m, praca jego jako odwracacza w najdogodniejszych warunkach wyniesie: 500
N x 0,05 m = 25 J. Oznacza to,

ż

e mi

ę

sie

ń

ten mo

ż

e podnie

śŹ

ci

ęż

ar 25 N na

wysoko

śŹ

1 m lub odwrotnie -10 N na wysoko

śŹ

2,5 m. Najwi

ę

ksz

ą

sił

ę

mo

ż

e wykaza

Ź

mi

ę

sie

ń

, gdy jego skurcz jest poprzedzony rozci

ą

gni

ę

ciem.

Unaczynienie i unerwienie mi

ęś

ni

Mi

ęś

nie jako narz

ą

dy bardzo aktywne s

ą

bogato unaczynione. Najcz

ęś

ciej dochodzi

do mi

ęś

nia kilka gał

ą

zek t

ę

tniczych, a ka

ż

dej z nich towarzysz

ą

dwie

ż

yły.

T

ę

tnice rozgał

ę

ziaj

ą

si

ę

w omi

ę

snej na delikatne sieci, od których drobne

t

ę

tniczki biegn

ą

prostopadle do włókien mi

ęś

niowych, oplataj

ą

c je g

ę

st

ą

sieci

ą

naczy

ń

włosowatych. Podczas spoczynku mi

ęś

nia wi

ę

kszo

śŹ

naczy

ń

włosowatych jest

zamkni

ę

ta; otwieraj

ą

si

ę

one, gdy mi

ę

sie

ń

pracuje. Podczas pracy mi

ęś

nia

przepływa przez niego około pi

ę

ciokrotnie wi

ę

cej krwi ni

ż

w spoczynku.

Zwi

ę

kszona ilo

śŹ

krwi zaopatruje mi

ę

sie

ń

w potrzebny mu podczas pracy tlen i

glikogen. Obok naczy

ń

krwiono

ś

nych przebiegaj

ą

naczynia #chłonne. Unerwienie

mi

ęś

ni jest tak

ż

e bardzo obfite. Do włókien mi

ęś

niowych dochodz

ą

zarówno

bezrdzenne włókna nerwowe z układu autonomicznego towarzysz

ą

ce naczyniom

krwiono

ś

nym, jak i liczne ruchowe i czuciowe włókna rdzenne układu nerwowego

somatycznego, nale

żą

ce do nerwów rdzeniowych lub czaszkowych. Pojedynczy neuryt

ruchowej komórki nerwowej mo

ż

e unerwia

Ź

do 150 włókien mi

ęś

niowych, tworz

ą

c z

nimi jednostk

ę

motoryczn

ą

. W mi

ęś

niach przeznaczonych do czynno

ś

ci bardzo

precyzyjnych (np. mm. gałki ocznej) poszczególne jednostki motoryczne s

ą

znacznie mniejsze, ni

ż

w mi

ęś

niach wykonuj

ą

cych obszerne ruchy, nie wymagaj

ą

ce

du

ż

ej dokładno

ś

ci (np. mm. ko

ń

czyn dolnych). Naczynia i nerwy wchodz

ą

do mi

ęś

nia

w

ś

ci

ś

le okre

ś

lonym miejscu. Miejsce to nosi nazw

ę

wn

ę

ki (hilus) i znajduje si

ę

najcz

ęś

ciej w

ś

rodkowej, trzeciej cz

ęś

ci długo

ś

ci mi

ęś

nia.

MI

ś

NIE GRZBIETU

Mi

ęś

nie grzbietu (mm. dorsi) pod wzgl

ę

dem pochodzenia i rozmieszczenia dziel

ą

si

ę

na mi

ęś

nie powierzchowne i gł

ę

bokie. Wła

ś

ciw

ą

mi

ęś

niówk

ę

grzbietu stanowi

ą

mi

ęś

nie gł

ę

bokie, które przebiegaj

ą

podłu

ż

nie po obu stronach kr

ę

gosłupa, a

unerwione s

ą

przez gał

ę

zie grzbietowe nerwów rdzeniowych (rami dorsales nervorum

spinalium). Czynno

ś

ciowo nale

żą

do mi

ęś

ni oddziaływaj

ą

cych na kr

ę

gosłup. Mi

ęś

nie

powierzchowne grzbietu s

ą

mi

ęś

niami płaskimi, pokrywaj

ą

mi

ęś

nie gł

ę

bokie na

całej powierzchni tułowia, a rozwojowo nale

żą

do mi

ęś

niówki brzusznej, o czym

ś

wiadczy mi

ę

dzy innymi

ź

ródło ich unerwienia; s

ą

unerwione przez gał

ę

zie

brzuszne nerwów rdzeniowych (rami ventrales nervorum spinalium). Czynno

ś

ciowo

nale

żą

do mi

ęś

ni działaj

ą

cych na ko

ń

czyn

ę

górn

ą

i

ż

ebra.

Powierzchowne mi

ęś

nie grzbietu

Powierzchowne mi

ęś

nie grzbietu (mm. dorsi superficiales) z uwagi na swe

przyczepy dziel

ą

si

ę

na dwie grupy: mi

ęś

nie kolcowo-ramienne (mm.

spinohumerales) i kolcowo-

ż

ebrowe (mm. spinocostales). W skład mi

ęś

ni kolcowo-

ramiennych wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

czworoboczny,

* mi

ę

sie

ń

najszerszy grzbietu,

* mi

ęś

nie równoległoboczne,

* mi

ę

sie

ń

d

ź

wigacz łopatki.

W skład mi

ęś

ni kolcowo-

ż

ebrowych wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

z

ę

baty tylny górny,

* mi

ę

sie

ń

z

ę

baty tylny dolny.

Mi

ęś

nie kolcowo-ramienne

Mi

ę

sie

ń

czworoboczny (m. trapezius) jest mi

ęś

niem płaskim, szerokim, kształtu

trójk

ą

tnego, podstaw

ą

skierowany do kr

ę

gosłupa, swym wierzchołkiem zwraca si

ę

do

okolicy barku. Pokrywa on okolic

ę

karku i górn

ą

cz

꜏

grzbietu, le

żą

c

najbardziej powierzchownie ze wszystkich mi

ęś

ni tej grupy. Przyczep pocz

ą

tkowy

mi

ęś

nia jest rozległy, ci

ą

gnie si

ę

bowiem od ko

ś

ci potylicznej do XII kr

ę

gu

piersiowego. Na ko

ś

ci potylicznej przymocowuje si

ę

do kresy karkowej górnej i

guzowato

ś

ci potylicznej zewn

ę

trznej. W odcinku szyjnym biegnie wzdłu

ż

wi

ę

zadła

karkowego, przyczepia si

ę

do wyrostka kolczystego VII kr

ę

gu szyjnego i wi

ę

zadła

karkowego, za

ś

w odcinku piersiowym - do wszystkich wyrostków kolczystych i

wi

ę

zadła nadkolcowego. Przyczep ko

ń

cowy oraz kierunek przebiegu p

ę

czków

mi

ęś

niowych pozwala na wyodr

ę

bnienie w tym mi

ęś

niu trzech cz

ęś

ci: * górnej -

zst

ę

puj

ą

cej (pars descendens), przyczepiaj

ą

cej si

ę

do ko

ń

ca barkowego obojczyka,

*

ś

rodkowej - poprzecznej (pars transversa), ko

ń

cz

ą

cej si

ę

na wyrostku barkowym

łopatki, * dolnej - wst

ę

puj

ą

cej (pars ascendens), zako

ń

czonej na grzebieniu

łopatki. Czynno

śŹ

. Obustronny skurcz całego mi

ęś

nia cofa barki, zbli

ż

a łopatki

do kr

ę

gosłupa, tak jak to si

ę

czyni w postawie "na baczno

śŹ

". Skurcz cz

ęś

ci

zst

ę

puj

ą

cej d

ź

wiga bark ku górze, a przy ustalonej obr

ę

czy zgina głow

ę

w bok w

czasie jednostronnego działania, za

ś

podczas skurczu obustronnego pochyla głow

ę

do tyłu. Cz

꜏

wst

ę

puj

ą

ca obni

ż

a bark lub przy ustalonej obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej

unosi tułów np. podczas zwisu. Cz

꜏

poprzeczna zbli

ż

a łopatk

ę

do kr

ę

gosłupa.

Unerwienie. Pochodzi od nerwu dodatkowego (n. accessorius XI) i gał

ę

zi splotu

szyjnego (plexus cervicalis). Spadek napi

ę

cia mi

ęś

nia lub jego pora

ż

enie

prowadzi do obni

ż

enia obojczyka, wysuni

ę

cia wyrostka barkowego ku przodowi i

oddaleniu si

ę

brzegu przy

ś

rodkowego łopatki od kr

ę

gosłupa. Utrudniony jest ruch

odwodzenia ramienia do poziomu w płaszczy

ź

nie czołowej. Mi

ę

sie

ń

najszerszy

grzbietu (m. latissimus dorsi) pokrywa doln

ą

okolic

ę

grzbietu i boczn

ą

klatki

piersiowej. Kształtem jest zbli

ż

ony do trójk

ą

ta zwróconego podstaw

ą

do

kr

ę

gosłupa, a wierzchołkiem do dołu pachowego. Mi

ę

sie

ń

ten zajmuje najwi

ę

ksz

ą

powierzchni

ę

ze wszystkich mi

ęś

ni. Przyczep pocz

ą

tkowy dzieli si

ę

na cztery

cz

ęś

ci:

*cz

꜏

kr

ę

gowa (pars vertebralis) rozpoczyna si

ę

na wyrostkach kolczystych

sze

ś

ciu dolnych kr

ę

gów piersiowych, wszystkich l

ę

d

ź

wiowych i na grzebieniu

krzy

ż

owym po

ś

rodkowym, *cz

꜏

biodrowa (pars iliaca) bierze pocz

ą

tek na wardze

zewn

ę

trznej cz

ęś

ci przy

ś

rodkowej grzebienia biodrowego, cz

꜏

ż

ebrowa (pars

costalis) odchodzi od zewn

ę

trznej powierzchni trzech lub czterech ostatnich

ż

eber *cz

꜏

łopatkowa (pars scapularis) odchodzi od zewn

ę

trznej powierzchni

k

ą

ta dolnego łopatki. Przyczep ko

ń

cowy. Wszystkie p

ę

czki włókien mi

ęś

niowych

biegn

ą

zbie

ż

nie w kierunku dołu pachowego, przechodz

ą

w krótkie

ś

ci

ę

gno, które

owijaj

ą

c si

ę

po stronie przy

ś

rodkowej ramienia przyczepia si

ę

do grzebienia

guzka mniejszego ko

ś

ci ramiennej. Czynno

śŹ

. Przy ustalonym kr

ę

gosłupie mi

ę

sie

ń

opuszcza uniesione rami

ę

, przywodzi i tyłozgina oraz silnie nawraca. Przy

ustalonej ko

ń

czynie unosi dolne

ż

ebra, działaj

ą

c jako pomocniczy mi

ę

sie

ń

wdechowy. W przeciwie

ń

stwie do tej czynno

ś

ci boczny brzeg mi

ęś

nia podczas

skurczu uciska łuk

ż

ebrowy i działa podczas wydechu, a

ś

ci

ś

lej podczas kaszlu i

odkrztuszania. Unerwienie. Pochodzi od nerwu piersiowo-grzbietowego (n.
thoracodorsalis), nale

żą

cego do splotu ramiennego. Mi

ęś

nie równoległoboczne (mm.

rhomboidei) s

ą

poło

ż

one w dolnej okolicy karku i górnej okolicy grzbietu, a

nazw

ę

zawdzi

ę

czaj

ą

swemu kształtowi. Dziel

ą

si

ę

na: równoległoboczny mniejszy i

wi

ę

kszy - (m. rhomboideus minor et major). Przyczep pocz

ą

tkowy tych mi

ęś

ni

znajduje si

ę

na wi

ę

zadle karkowym i wyrostkach kolczystych dwóch dolnych kr

ę

gów

szyjnych oraz na wi

ę

zadle nadkolcowym i wyrostkach kolczystych czterech

pierwszych kr

ę

gów piersiowych. Przyczep ko

ń

cowy. Włókna mi

ęś

ni kieruj

ą

si

ę

sko

ś

nie w dół i ku bokowi, ko

ń

cz

ą

c si

ę

na brzegu przy

ś

rodkowym łopatki na

przestrzeni od grzebienia do k

ą

ta dolnego. Czynno

śŹ

. Mi

ęś

nie zbli

ż

aj

ą

łopatk

ę

do

kr

ę

gosłupa, unosz

ą

c j

ą

równocze

ś

nie ku górze. Mi

ęś

nie te wraz z mi

ęś

niem z

ę

batym

przednim (m. serratus anterior) i czworobocznym grzbietu (m. trapezius)
przyciskaj

ą

łopatk

ę

do klatki piersiowej. Unerwienie. Pochodzi od n.

grzbietowego łopatki (n. dorsalis scapulae) odchodz

ą

cego od splotu ramiennego.

Pora

ż

enie mi

ęś

nia powoduje oddalenie k

ą

ta dolnego łopatki od kr

ę

gosłupa, a

brzegu przy

ś

rodkowego od tułowia. Obserwuje si

ę

wówczas tzw. łopatk

ę

skrzydłowat

ą

(scapula alata). Mi

ę

sie

ń

d

ź

wigacz łopatki (m. levator scapulae) ma

kształt wydłu

ż

onego trójk

ą

ta i le

ż

y w bocznej okolicy szyi. Przyczep pocz

ą

tkowy

stanowi

ą

wyrostki poprzeczne czterech pierwszych kr

ę

gów szyjnych. W swoim

przebiegu mi

ę

sie

ń

kieruje si

ę

ku dołowi, do tyłu nieco bocznie. Przyczep

ko

ń

cowy. K

ą

t górny łopatki i górny odcinek brzegu przy

ś

rodkowego łopatki.

Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten współpracuje z cz

ęś

ci

ą

zst

ę

puj

ą

c

ą

m. czworobocznego

grzbietu, poci

ą

gaj

ą

c łopatk

ę

ku górze i przy

ś

rodkowo. Przy ustalonej obr

ę

czy

barkowej zgina kr

ę

gosłup szyjny bocznie, przy skurczu obustronnym, ku tyłowi.

Unerwienie. Pochodzi od n. grzbietowego łopatki (n. dorsalis scapulae),
odchodz

ą

cego od splotu ramiennego i gał

ą

zek splotu szyjnego.

Mi

ęś

nie kolcowo-

ż

ebrowe

Mi

ę

sie

ń

z

ę

baty tylny górny (m. serratus posterior superior) jest poło

ż

ony w

górnej cz

ęś

ci grzbietu pod mi

ęś

niem równoległobocznym. Przyczep pocz

ą

tkowy le

ż

y

na pograniczu kr

ę

gosłupa szyjnego i piersiowego. Mi

ę

sie

ń

ten odchodzi od

wi

ę

zadła karkowego i wyrostków kolczystych dwóch ostatnich kr

ę

gów szyjnych oraz

od wi

ę

zadła nadkolcowego i wyrostków kolczystych dwóch pierwszych kr

ę

gów

piersiowych. Włókna mi

ęś

nia biegn

ą

bocznie ku dołowi. Przyczep ko

ń

cowy. Mi

ę

sie

ń

ko

ń

czy si

ę

czterema pasmami na zewn

ę

trznej powierzchni od II do V

ż

ebra.

Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten unosi górne

ż

ebra, jest mi

ęś

niem wdechowym. Mi

ę

sie

ń

z

ę

baty

tylny dolny (m. serratus posterior inferior) le

ż

y pod mi

ęś

niem najszerszym

grzbietu, w dolnym odcinku klatki piersiowej. Przyczep pocz

ą

tkowy tego mi

ęś

nia

znajduje si

ę

na powi

ę

zi piersiowo-l

ę

d

ź

wiowej i wyrostkach kolczystych dwóch

ostatnich kr

ę

gów piersiowych i dwóch pierwszych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych. Przyczep

ko

ń

cowy znajduje si

ę

na dolnym brzegu czterech ostatnich

ż

eber. Czynno

śŹ

.

Działanie jego jest antagonistyczne do m. z

ę

batego tylnego górnego; poci

ą

ga on

ostatnie

ż

ebra w dół, dzi

ę

ki czemu jest zaliczany do mi

ęś

ni wydechowych.

Unerwienie obu mm. z

ę

batych nale

ż

y do odpowiednich nn. mi

ę

dzy

ż

ebrowych (nn.

intercostales) I-IV i IX-XI oraz n. pod

ż

ebrowego (n. subcostalis).

Gł

ę

bokie mi

ęś

nie grzbietu

Mi

ęś

nie gł

ę

bokie grzbietu (mm. dorsi profundi) si

ę

gaj

ą

od miednicy do czaszki i

przebiegaj

ą

w bru

ź

dzie po obu stronach kr

ę

gosłupa, któr

ą

zamyka ł

ą

cznotkankowa

blaszka powi

ę

ziowa. Mo

ż

na je podzieli

Ź

na dwie grupy, tj. pasmo przy

ś

rodkowe i

boczne. Pasmo przy

ś

rodkowe le

ż

y gł

ę

biej od bocznego, wypełniaj

ą

c bruzd

ę

ograniczon

ą

od strony bocznej wyrostkami poprzecznymi kr

ę

gów, a od strony

przy

ś

rodkowej - wyrostkami kolczystymi. Mi

ęś

nie pasma bocznego zajmuj

ą

przestrze

ń

ograniczon

ą

wyrostkami poprzecznymi i nie przekraczaj

ą

linii

pionowej, przebiegaj

ą

cej wzdłu

ż

przy

ś

rodkowego brzegu łopatki. Mi

ęś

nie pasma

bocznego le

żą

bardziej powierzchownie od mi

ęś

ni pasma przy

ś

rodkowego, a ich

włókna s

ą

zazwyczaj dłu

ż

sze i przebiegaj

ą

bardziej pionowo. Im gł

ę

biej s

ą

poło

ż

one mi

ęś

nie, tym odznaczaj

ą

si

ę

krótszym i bardziej sko

ś

nym przebiegiem

włókien w stosunku do podłu

ż

nej linii kr

ę

gosłupa. Ogólnie bior

ą

c gł

ę

boka

mi

ęś

niówka grzbietu słu

ż

y głównie do utrzymania kr

ę

gosłupa w pozycji pionowej i

do prostowania kr

ę

gosłupa, a jej antagonistyczn

ą

grup

ę

stanowi

ą

mi

ęś

nie brzucha.

Mi

ęś

nie gł

ę

bokie grzbietu s

ą

unerwione przez gał

ę

zie grzbietowe nerwów

rdzeniowych (rami dorsales nervorum spinalium). Mi

ęś

nie grzbietu obu pasm tworz

ą

trzy grupy:
* mi

ęś

nie długie grzbietu,

* mi

ęś

nie krótkie grzbietu,

* mi

ęś

nie podpotyliczne.

W skład długich mi

ęś

ni grzbietu wchodz

ą

:

pasmo boczne:
* mi

ę

sie

ń

płatowaty,

* mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu,

pasmo przy

ś

rodkowe:

* mi

ę

sie

ń

kolcowy,

* mi

ę

sie

ń

półkolcowy,

* mi

ę

sie

ń

wielodzielny,

* mi

ęś

nie skr

ę

caj

ą

ce.

W skład krótkich mi

ęś

ni grzbietu wchodz

ą

:

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykolcowe,

* mi

ęś

nie mi

ę

dzypoprzeczne.

W skład mi

ęś

ni podpotylicznych wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

prosty tylny wi

ę

kszy głowy,

* mi

ę

sie

ń

prosty tylny mniejszy głowy,

* mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny górny głowy,

* mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny dolny głowy.

Długie mi

ęś

nie grzbietu - pasmo boczne

Mi

ę

sie

ń

płatowaty (m. splenius) jest poło

ż

ony w okolicy karku, pokrywa go m.

czworoboczny i m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy. Przyczep pocz

ą

tkowy znajduje si

ę

na wi

ę

zadle karkowym oraz na wyrostkach kolczystych i wi

ę

zadle nadkolcowym

pi

ę

ciu pierwszych kr

ę

gów piersiowych. Przyczep ko

ń

cowy ró

ż

nicuje mi

ę

sie

ń

na dwie

cz

ęś

ci. Wi

ę

ksza, górna cz

꜏

mi

ęś

nia biegnie w bok i ku górze, ko

ń

cz

ą

c si

ę

na

wyrostku sutkowym ko

ś

ci skroniowej jako mi

ę

sie

ń

płatowaty głowy (m. splenius

capitis). Cz

꜏

dolna, m. płatowaty szyi, jest znacznie słabsza od cz

ęś

ci górnej

i ko

ń

czy si

ę

na wyrostkach poprzecznych trzech pierwszych kr

ę

gów szyjnych.

Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

płatowaty głowy współpracuje z m. czworobocznym i m.

półkolcowym głowy; w swym działaniu obustronnym - zgina głow

ę

ku tyłowi, za

ś

kurcz

ą

c si

ę

jednostronnie obraca twarz w t

ę

sam

ą

stron

ę

, unosz

ą

c j

ą

równocze

ś

nie

ku górze. W tej ostatniej funkcji jest mi

ęś

niem antagonistycznym w stosunku do

mi

ęś

nia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Mi

ę

sie

ń

płatowaty szyi podczas skurczu

obustronnego zgina szyj

ę

do tyłu, a skr

ę

ca j

ą

w t

ę

sam

ą

stron

ę

przy działaniu

jednostronnym. Jednostronny przykurcz m. płatowatego powoduje tzw. kr

ę

cz szyi.

Mi

ę

sie

ń

jest unerwiony przez gał

ę

zie grzbietowe nn. szyjnych (n. cervicales).

Mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu (m. erector spinae) jest najwi

ę

kszy spo

ś

ród

gł

ę

bokich mi

ęś

ni grzbietu. Biegnie z okolicy krzy

ż

owej do okolicy karku, a

najgrubszy jest w odcinku l

ę

d

ź

wiowym. Mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu rozpoczyna si

ę

wspóln

ą

mas

ą

mi

ęś

niowo-

ś

ci

ę

gnist

ą

na grzbietowej powierzchni ko

ś

ci krzy

ż

owej, na

grzebieniu biodrowym i wi

ę

zadłach krzy

ż

owo-biodrowych oraz na wyrostkach

kolczystych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych. Cała masa mi

ęś

niowa kieruj

ą

c si

ę

ku górze

rozdziela si

ę

na dwa pasma: boczne czyli m. biodrowo-

ż

ebrowy i przy

ś

rodkowe

zwane m. najdłu

ż

szym. Mi

ę

sie

ń

biodrowo-

ż

ebrowy (m. iliocostalis) dzieli si

ę

na

trzy cz

ęś

ci: * mi

ę

sie

ń

biodrowo-

ż

ebrowy l

ę

d

ź

wi (m. iliocostalis lumborum), który

rozpoczyna si

ę

od wspólnej masy mi

ęś

niowej a ko

ń

czy si

ę

na k

ą

tach sze

ś

ciu

dolnych

ż

eber, * mi

ę

sie

ń

biodrowo-

ż

ebrowy klatki piersiowej (m. iliocostalis

thoracis), który rozpoczyna si

ę

na k

ą

tach sze

ś

ciu dolnych

ż

eber a ko

ń

czy na

k

ą

tach sze

ś

ciu

ż

eber górnych, * mi

ę

sie

ń

biodrowo-

ż

ebrowy szyi (m. iliocostalis

cervicis), mi

ę

sie

ń

bierze pocz

ą

tek na k

ą

tach

ż

eber, od III do VI i ko

ń

czy si

ę

na

wyrostkach poprzecznych kr

ę

gów szyjnych od III do VI. Mi

ę

sie

ń

najdłu

ż

szy (m.

longissimus), stanowi

ą

cy pasmo przy

ś

rodkowe prostownika grzbietu, przebiega w

zasadzie mi

ę

dzy wyrostkami poprzecznymi lub ich odpowiednikami. Ma on bardziej

skomplikowan

ą

budow

ę

i przebieg od m. biodrowo-

ż

ebrowego (m. iliocostalis).

Dzieli si

ę

on na trzy cz

ęś

ci: * mi

ę

sie

ń

najdłu

ż

szy klatki piersiowej (m.

longissimus thoracis), bior

ą

cy tak

ż

e pocz

ą

tek od wspólnej masy mi

ęś

niowej,

kieruje si

ę

ku górze; boczne wi

ą

zki tego mi

ęś

nia ko

ń

cz

ą

si

ę

na wyrostkach

ż

ebrowych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych oraz w odcinku piersiowym na k

ą

tach

ż

eber, wi

ą

zki

przy

ś

rodkowe - na wyrostkach dodatkowych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych oraz na wyrostkach

poprzecznych wszystkich kr

ę

gów piersiowych, * mi

ę

sie

ń

najdłu

ż

szy szyi (m.

longissimus cervicis) zaczyna si

ę

na wyrostkach poprzecznych od I do VI kr

ę

gu

piersiowego, a ko

ń

czy - na wyrostkach poprzecznych od II do V kr

ę

gu szyjnego, *

mi

ę

sie

ń

najdłu

ż

szy głowy (m. longissimus capitis), bierze pocz

ą

tek na wyrostkach

poprzecznych kr

ę

gów piersiowych od I do III i kr

ę

gów szyjnych od III do VII.

Przyczep ko

ń

cowy mi

ę

sie

ń

ten osi

ą

ga na wyrostku sutkowym ko

ś

ci skroniowej.

Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

biodrowo-

ż

ebrowy działaj

ą

c jednostronnie, dzi

ę

ki swym

przyczepom do

ż

eber, silnie zgina kr

ę

gosłup w kierunku bocznym. Mi

ę

sie

ń

najdłu

ż

szy głowy przy skurczu jednostronnym zgina i pochyla głow

ę

bocznie w t

ę

sam

ą

stron

ę

. Obustronny skurcz całego m. prostownika grzbietu prostuje kr

ę

gosłup

i zgina ku tyłowi. Ponadto m. najdłu

ż

szy głowy pochyla głow

ę

do tyłu. Mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu utrzymuje równowag

ę

tułowia a tak

ż

e jest pomocniczym

mi

ęś

niem wdechowym, gdy

ż

dzi

ę

ki prostowaniu kr

ę

gosłupa piersiowego przyczynia

si

ę

do zwi

ę

kszenia wymiarów klatki piersiowej.

Długie mi

ęś

nie grzbietu - pasmo przy

ś

rodkowe

Mi

ę

sie

ń

kolcowy (m. spinalis) jest to cienki, symetryczny mi

ę

sie

ń

, biegn

ą

cy po

bokach wyrostków kolczystych, które stanowi

ą

jego miejsca pocz

ą

tkowych i

ko

ń

cowych przyczepów. Dzieli si

ę

na trzy cz

ęś

ci: * mi

ę

sie

ń

kolcowy klatki

piersiowej (m. spinalis thoracis) rozpoczyna si

ę

na wyrostkach kolczystych

górnych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych i dolnych kr

ę

gów piersiowych, a ko

ń

czy si

ę

na

wyrostkach kolczystych od II do VII kr

ę

gu piersiowego, * mi

ę

sie

ń

kolcowy szyi

(m. spinalis cervicis) rozpoczyna si

ę

na wyrostkach kolczystych górnych kr

ę

gów

piersiowych i dolnych kr

ę

gów szyjnych a ko

ń

czy si

ę

na wyrostkach kolczystych od

II do IV kr

ę

gu szyjnego, * mi

ę

sie

ń

kolcowy głowy (m. spinalis capitis)

rozpoczyna si

ę

na wyrostkach kolczystych górnych kr

ę

gów piersiowych i dolnych

szyjnych, a ko

ń

czy si

ę

na ko

ś

ci potylicznej w s

ą

siedztwie guzowato

ś

ci

potylicznej zewn

ę

trznej. Czynno

śŹ

. Przy działaniu jednostronnym bierze udział w

bocznych zgi

ę

ciach kr

ę

gosłupa, kurcz

ą

c si

ę

obustronnie wspomaga m. prostownik

grzbietu (m. erector spinae) przy prostowaniu kr

ę

gosłupa i pochylaniu głowy ku

tyłowi. Mi

ęś

nie poprzeczno-kolcowe tworz

ą

silne pasmo mi

ęś

niowe, ci

ą

gn

ą

ce si

ę

od

miednicy do czaszki, wypełniaj

ą

c bruzd

ę

mi

ę

dzy wyrostkami poprzecznymi i

kolczystymi kr

ę

gów. Włókna mi

ęś

niowe tej grupy biegn

ą

zawsze od wyrostków

poprzecznych do wyrostków kolczystych. Mi

ęś

nie poło

ż

one na powierzchni maj

ą

bardziej stromy kierunek przebiegu włókien od mi

ęś

ni le

żą

cych gł

ę

biej. Warstw

ę

powierzchown

ą

tworzy m. półkolcowy (m. semispinalis), którego włókna przeskakuj

ą

od 4 do 6 kr

ę

gów. Nie wyst

ę

puje on w odcinku l

ę

d

ź

wiowym kr

ę

gosłupa. Warstw

ę

ś

rodkow

ą

stanowi m. wielodzielny (m. multifidus), który biegnie wzdłu

ż

całego

kr

ę

gosłupa, a jego włókna mijaj

ą

tylko od 2 do 4 kr

ę

gów. W warstwie gł

ę

bokiej

poło

ż

one s

ą

mi

ęś

nie skr

ę

caj

ą

ce (mm. rotatores), które tak

ż

e ci

ą

gn

ą

si

ę

od ko

ś

ci

krzy

ż

owej do kr

ę

gu obrotowego i składaj

ą

si

ę

z najkrótszych wi

ą

zek mi

ęś

niowych,

mijaj

ą

cych 1 lub najwy

ż

ej 2 kr

ę

gi. Czynno

śŹ

. Zasadnicz

ą

funkcj

ą

tej grupy mi

ęś

ni

jest skr

ę

canie kr

ę

gosłupa w stron

ę

przeciwn

ą

w stosunku do kurcz

ą

cych si

ę

mi

ęś

ni. Działaj

ą

c obustronnie wspomagaj

ą

pozostałe gł

ę

bokie mi

ęś

nie grzbietu w

prostowaniu kr

ę

gosłupa.

Krótkie mi

ęś

nie grzbietu

Mi

ęś

nie mi

ę

dzykolcowe (mm. interspinales) wyst

ę

puj

ą

w przestrzeniach mi

ę

dzy

s

ą

siednimi wyrostkami kolczystymi w szyjnej i l

ę

d

ź

wiowej cz

ęś

ci kr

ę

gosłupa, przy

czym w cz

ęś

ci l

ę

d

ź

wiowej s

ą

one mi

ęś

niami nieparzystymi. Mi

ęś

nie mi

ę

dzykolcowe

bior

ą

udział w prostowaniu kr

ę

gosłupa szyjnego i l

ę

d

ź

wiowego. Mi

ęś

nie

mi

ę

dzypoprzeczne (mm. intertransversarii) s

ą

to małe mi

ęś

nie wyst

ę

puj

ą

ce w

okolicy szyi i l

ę

d

ź

wi. Ł

ą

cz

ą

one wyrostki poprzeczne lub

ż

ebrowe dwóch

s

ą

siednich kr

ę

gów. Wyró

ż

nia si

ę

: * mi

ęś

nie mi

ę

dzypoprzeczne przednie i tylne

szyi (mm. intertransversarii anteriores et posteriores cervicis), * mi

ęś

nie

mi

ę

dzypoprzeczne boczne i przy

ś

rodkowe l

ę

d

ź

wi (mm. intertransversarii laterales

et mediales lumborum). Czynno

śŹ

. Mi

ęś

nie mi

ę

dzypoprzeczne bior

ą

udział w

bocznych zgi

ę

ciach kr

ę

gosłupa szyjnego i l

ę

d

ź

wiowego.

Mi

ęś

nie podpotyliczne

Mi

ę

sie

ń

prosty tylny wi

ę

kszy głowy (m. rectus capitis posterior major) jest to

mi

ę

sie

ń

rozpoczynaj

ą

cy si

ę

na wyrostku kolczystym kr

ę

gu obrotowego, a ko

ń

cz

ą

cy

si

ę

w

ś

rodkowym odcinku kresy karkowej dolnej ko

ś

ci potylicznej. Mi

ę

sie

ń

prosty

tylny mniejszy głowy (m. rectus capitis posterior minor) biegnie od guzka
tylnego kr

ę

gu szczytowego, ko

ń

cz

ą

c si

ę

poni

ż

ej kresy karkowej dolnej ko

ś

ci

potylicznej. Mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny dolny głowy (m. obliquus capitis inferior) przebiega

od wyrostka kolczystego kr

ę

gu obrotowego do wyrostka poprzecznego kr

ę

gu

szczytowego. Mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny górny głowy (m. obliquus capitis superior)

rozpoczyna si

ę

na wyrostku poprzecznym kr

ę

gu szczytowego. Włókna jego biegn

ą

przy

ś

rodkowo i ko

ń

cz

ą

si

ę

poni

ż

ej bocznego odcinka kresy karkowej dolnej ko

ś

ci

potylicznej. Czynno

śŹ

. Trzy pierwsze mi

ęś

nie podczas obustronnego działania

poci

ą

gaj

ą

głow

ę

ku tyłowi, za

ś

przy skurczu jednostronnym obracaj

ą

głow

ę

kieruj

ą

c j

ą

twarz

ą

w t

ę

sam

ą

stron

ę

. Mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny górny głowy kurcz

ą

c si

ę

jednostronnie skr

ę

ca głow

ę

w stron

ę

przeciwn

ą

, przy obustronnym skurczu poci

ą

ga

głow

ę

ku tyłowi.

Powi

ę

zie grzbietu

* Powi

ęź

powierzchowna grzbietu (fascia superficialis dorsi) jest cz

ęś

ci

ą

ogólnej powi

ę

zi powierzchownej i pokrywa mi

ę

sie

ń

czworoboczny i najszerszy

grzbietu. * Powi

ęź

piersiowo-l

ę

d

ź

wiowa (fascia thoracolumbalis) tworzy wraz z

kr

ę

gosłupem kanał kostno-włóknisty dla mi

ęś

ni gł

ę

bokich grzbietu. * Powi

ęź

karku

(fascia nuchae) jest poło

ż

ona pod mi

ęś

niem czworobocznym i równoległobocznym i

pokrywa mi

ęś

nie płatowate. Ku dołowi przedłu

ż

a si

ę

w powi

ęź

piersiowo-l

ę

d

ź

wiow

ą

.

MI

ś

NIE GŁOWY

Mi

ęś

nie głowy (musculi capitis) dziel

ą

si

ę

na trzy grupy

* mi

ęś

nie mimiczne, czyli wyrazowe twarzy, które nadaj

ą

jej charakterystyczny

wyraz, a przyczepiaj

ą

si

ę

co najmniej jednym przyczepem do cz

ęś

ci mi

ę

kkich, *

mi

ęś

nie

ż

uchwy, których przyczepy znajduj

ą

si

ę

na czaszce i

ż

uchwie, a czynno

śŹ

tych mi

ęś

ni ogranicza si

ę

do poruszania

ż

uchw

ą

, * mi

ęś

nie j

ę

zyka, gałki ocznej i

narz

ą

du słuchu, które zostan

ą

omówione przy opisie odpowiednich układów.

Mi

ęś

nie mimiczne

Mi

ęś

nie mimiczne ró

ż

ni

ą

si

ę

tym od pozostałych mi

ęś

ni szkieletowych,

ż

e albo w

ogóle nie s

ą

przytwierdzone do ko

ś

ci, albo te

ż

tylko jednym przyczepem s

ą

przymocowane do szkieletu. Z wyj

ą

tkiem mi

ęś

nia policzkowego wszystkie mi

ęś

nie

mimiczne nie posiadaj

ą

powi

ę

zi, bowiem przyczepiaj

ą

si

ę

głównie do skóry lub

błony

ś

luzowej, zatem kurcz

ą

c si

ę

wywołuj

ą

ruchy skóry: Mi

ęś

nie mimiczne

poruszaj

ą

c skór

ą

twarzy nadaj

ą

jej okre

ś

lony wyraz. Mi

ęś

nie wyrazowe s

ą

najlepiej rozwini

ę

te u człowieka, a mimika twarzy pozostaje w

ś

cisłym zwi

ą

zku ze

stanem psychicznym osobnika - rado

ś

ci

ą

, smutkiem, cierpieniem, spokojem,

skupieniem uwagi, niepokojem, itp. U osób starszych, gdy spr

ęż

ysto

śŹ

skóry jest

mniejsza, fałdy nie wygładzaj

ą

si

ę

tworz

ą

c charakterystyczne zmarszczki (rugae).

Mi

ęś

nie mimiczne układaj

ą

si

ę

głównie wokół naturalnych otworów twarzy wykonuj

ą

c

ró

ż

ne czynno

ś

ci, jak: mruganie, otwieranie i zamykanie szpary ust, wytwarzanie

d

ź

wi

ę

ków, itp. Mi

ęś

nie mimiczne dziel

ą

si

ę

na kilka grup topograficznych :

Mi

ęś

nie sklepienia czaszki

Mi

ę

sie

ń

naczaszny (m. epicranius), składa si

ę

z : m. potyliczno-czołowego (m.

occipito frontalis) i m. skroniowo-ciemieniowego (m. temporoparietalis), mi

ę

dzy

którymi jest rozpi

ę

te szerokie, płaskie rozci

ę

gno zwane czepcem

ś

ci

ę

gnistym

(galea aponeurotica). Czepiec

ś

ci

ę

gnisty przykrywa ko

ś

ci ciemieniowe, jest lu

ź

no

zł

ą

czony z okostn

ą

, natomiast bardzo silnie zrasta si

ę

ze skór

ą

głowy. Z tyłu

ł

ą

czy si

ę

z nim parzysty brzusiec potyliczny (venter occipitalis), z przodu za

ś

parzysty brzusiec czołowy (venter frontalis) mi

ęś

nia potyliczno-czołowego. Po

obu stronach bocznych czepca

ś

ci

ę

gnistego bierze pocz

ą

tek parzysty mi

ę

sie

ń

skroniowo-ciemieniowy, który ko

ń

czy si

ę

na chrz

ą

stce mał

ż

owiny usznej. Skurcz

mi

ęś

nia potyliczno-czołowego wywołuje poprzeczne zmarszczki na czole nadaj

ą

c

twarzy wyraz uwagi.

Mi

ęś

nie szpary powiek

Mi

ęś

nie szpary powiek stanowi

ą

ochron

ę

oka i zaliczamy do nich m. okr

ęż

ny oka,

m. marszcz

ą

cy brwi i m. podłu

ż

ny. Mi

ę

sie

ń

okr

ęż

ny oka (m. orbicularis oculi)

składa si

ę

z trzech cz

ęś

ci: oczodołowej, powiekowej i łzowej. Cz

꜏

oczodołowa

jest najsilniejsza, poło

ż

ona obwodowo dookoła wej

ś

cia do oczodołu, zachodzi na

czoło, skro

ń

i policzek. Cz

꜏

powiekowa jest poło

ż

ona do

ś

rodkowo od poprzedniej

a jej włókna przebiegaj

ą

w obu powiekach. Cz

꜏

łzowa jest najmniejsza i

poło

ż

ona najgł

ę

biej, do tyłu od woreczka łzowego. Czynno

śŹ

. Cz

꜏

oczodołowa

zaciska powieki, poci

ą

ga brwi przy

ś

rodkowo i ku dołowi; cz

꜏

powiekowa

spokojnie zwiera szpar

ę

powiek (mruganie); cz

꜏

łzowa rozwiera woreczek łzowy.

Mi

ę

sie

ń

marszcz

ą

cy brwi (m. corrugator supercilii) jest małym mi

ęś

niem, le

ż

y

obok nasady nosa, sk

ą

d biegnie do skóry brwi. Wytwarza on 2-3 pionowe fałdy

mi

ę

dzy brwiami. Mi

ę

sie

ń

podłu

ż

ny (m. procerus) jest równie

ż

małym mi

ęś

niem,

poło

ż

ony jest w okolicy mi

ę

dzybrwiowej, wywołuje poprzeczne fałdy u nasady nosa.

Mi

ęś

nie szpary ust

Mi

ęś

nie szpary ust w zale

ż

no

ś

ci od kierunku przebiegu włókien i ich czynno

ś

ci

mo

ż

na podzieli

Ź

na mi

ęś

nie okr

ęż

ne (zwieracze) i mi

ęś

nie dochodz

ą

ce do ust

promieni

ś

cie. Do pierwszych nale

ż

y mi

ę

sie

ń

okr

ęż

ny ust, który stanowi

rusztowanie obu warg. Pozostałe mi

ęś

nie s

ą

bardzo liczne i dochodz

ą

do warg od

dołu, od góry i od boków. Mi

ę

sie

ń

okr

ęż

ny ust (m. orbicularis oris) otacza

szpar

ę

ust i nadaje wargom charakterystyczny kształt. Składa si

ę

z cz

ęś

ci

brze

ż

nej, poło

ż

onej bli

ż

ej szpary ust oraz cz

ęś

ci wargowej poło

ż

onej obwodowo. W

rejonach k

ą

tów ust z mi

ęś

niem tym przeplataj

ą

si

ę

liczne mi

ęś

nie biegn

ą

ce

promieni

ś

cie do szpary ust. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

zwiera szpar

ę

ust, bierze udział w

jedzeniu. Skurcz cz

ęś

ci brze

ż

nej zw

ęż

a czerwie

ń

wargow

ą

i zwraca wargi do

wewn

ą

trz. Przy skurczu cz

ęś

ci wargowej poszerza czerwie

ń

wargow

ą

i wywija wargi

na zewn

ą

trz, np.: podczas gwizdania czy pocałunku. Mi

ę

sie

ń

obni

ż

acz wargi dolnej

(m. depressor labii inferioris) jest poło

ż

ony poni

ż

ej szpary ust, kształtu

czworok

ą

tnego. Mi

ę

sie

ń

ten biegnie do skóry wargi dolnej. Podczas skurczu obni

ż

a

i uwypukla warg

ę

doln

ą

. Mi

ę

sie

ń

bródkowy (m. mentalis) jest uło

ż

ony strzałkowo,

przy

ś

rodkowo od mi

ęś

nia poprzedniego. Uwypukla bródk

ę

i nadaje twarzy wyraz

nad

ą

sany. Mi

ę

sie

ń

obni

ż

acz k

ą

ta ust (m. depressor anguli oris) jest mi

ęś

niem

płaskim, trójk

ą

tnym. Rozci

ą

ga si

ę

od

ż

uchwy do k

ą

ta ust. Jego skurcz obni

ż

a k

ą

t

ust, nadaj

ą

c twarzy wyraz smutku, cierpienia lub niesmaku. Mi

ę

sie

ń

ś

miechowy (m.

risorius) osobniczo zmienny, biegnie poprzecznie z okolicy policzka do k

ą

ta ust.

Mi

ę

sie

ń

poci

ą

ga k

ą

t ust do boku, poszerzaj

ą

c szpar

ę

ust. Mo

ż

e wywoływa

Ź

w skórze

policzka tzw. "dołek

ś

miechowy". Czasami m.

ś

miechowy wyst

ę

puje jednostronnie.

Mi

ę

sie

ń

jarzmowy wi

ę

kszy i mniejszy (m. zygomaticus major et minor). Oba mi

ęś

nie

biegn

ą

z okolicy ko

ś

ci jarzmowej. Mi

ę

sie

ń

jarzmowy wi

ę

kszy ko

ń

czy si

ę

w okolicy

k

ą

ta ust i jest wła

ś

ciwym mi

ęś

niem

ś

miechu. Mi

ę

sie

ń

jarzmowy mniejszy dochodzi

do skóry bruzdy nosowo-wargowej, któr

ą

pogł

ę

bia. Mi

ę

sie

ń

ten poci

ą

ga warg

ę

górn

ą

ku górze i do boku. Mi

ę

sie

ń

d

ź

wigacz wargi górnej i skrzydła nosa (m. levator

labii superioris alaeque nasi) jest poło

ż

ony bocznie od nosa i ko

ń

czy si

ę

w

skórze bruzdy nosowo-wargowej. W czasie skurczu unosi skrzydła nosa, rozwiera
nozdrza. Mi

ę

sie

ń

d

ź

wigacz wargi górnej (m. levator labii superioris) jest

poło

ż

ony bocznie od poprzedniego. Biegnie z okolicy podoczodołowej do skóry

bruzdy nosowo-wargowej. Mi

ę

sie

ń

powoduje uniesienie wargi górnej i odsłoni

ę

cie

górnych siekaczy. Mi

ę

sie

ń

d

ź

wigacz k

ą

ta ust (m. levator anguli oris) biegnie z

dołu nadkłowego do skóry k

ą

ta ust, unosz

ą

c k

ą

t ust w czasie skurczu. Mi

ę

sie

ń

policzkowy (m. buccinator) poło

ż

ony jest w

ś

cianie policzka. Mi

ę

sie

ń

rozpoczyna

si

ę

na wyrostkach z

ę

bodołowych szcz

ę

ki i

ż

uchwy na wysoko

ś

ci z

ę

bów trzonowych, a

ko

ń

czy si

ę

w skórze i błonie

ś

luzowej k

ą

ta ust i obu warg. Włókna mi

ęś

niowe

biegn

ą

c ku przodowi krzy

ż

uj

ą

si

ę

w okolicy k

ą

ta ust. Czynno

śŹ

mi

ęś

nia polega na

przyciskaniu policzków do z

ę

bów, wydmuchiwaniu powietrza z jamy ustnej. Poza tym

poci

ą

ga k

ą

t ust do boku, bierze udział podczas ruchu

ż

ucia pokarmu.

Mi

ęś

nie otoczenia nozdrzy

Mi

ęś

nie nozdrzy s

ą

poło

ż

one dookoła nosa zewn

ę

trznego, a ich czynno

śŹ

polega na

zwieraniu i rozwieraniu nozdrzy. Nale

żą

do nich: Mi

ę

sie

ń

nosowy (m. nasalis)

rozpoczyna si

ę

na szcz

ę

ce na wysoko

ś

ci kła i siekacza bocznego. Posiada dwie

cz

ęś

ci: cz

꜏

poprzeczna biegnie wachlarzowato do grzbietu nosa, cz

꜏

skrzydłowa ko

ń

czy si

ę

na boczno-tylnym brzegu skrzydła nosa. Czynno

śŹ

cz

ęś

ci

poprzecznej polega na zw

ęż

aniu nozdrzy, cz

ęś

ci skrzydłowe rozwieraj

ą

nozdrza.

Mi

ę

sie

ń

obni

ż

acz przegrody (m. depressor septi) jest poło

ż

ony poni

ż

ej nosa od

wysoko

ś

ci bocznego siekacza szcz

ę

ki do cz

ęś

ci błoniastej przegrody nosa.

Czynno

śŹ

polega na poci

ą

ganiu przegrody ku dołowi.

Mi

ęś

nie ucha zewn

ę

trznego

Mi

ęś

nie mał

ż

owiny usznej, przyczepione mi

ę

dzy mał

ż

owin

ą

uszn

ą

i s

ą

siednimi

powi

ę

ziami, s

ą

u człowieka w stanie zaniku, słu

ż

yły bowiem do poruszania

mał

ż

owin

ą

uszn

ą

. Zaliczamy do nich trzy mi

ęś

nie uszne: przedni, górny i tylny

(m. auricularis anterior, superior et posterior). Unerwienie ruchowe mi

ęś

ni

mimicznych pochodzi od n. twarzowego (n. facialis - VII n. czaszkowy), włókna
czuciowe otrzymuj

ą

drog

ą

n. trójdzielnego (n. trigeminus - V n. czaszkowy).

Pora

ż

enie n. twarzowego najwyra

ź

niej uzewn

ę

trznia si

ę

w niemo

ż

no

ś

ci zamkni

ę

cia

szpary powiek i szpary ust, obni

ż

eniu k

ą

ta ust i w zwi

ą

zku z tym - s

ą

czeniu si

ę

ś

liny. Obserwuje si

ę

równie

ż

wygładzenie zmarszczek skóry twarzy po stronie

pora

ż

onej oraz wyst

ą

pienie asymetrii twarzy.

Mi

ęś

nie

ż

uchwy

Do grupy tej nale

żą

cztery pary mi

ęś

ni, których skurcze powoduj

ą

ruchy obni

ż

ania

i unoszenia

ż

uchwy, wysuwania i cofania oraz boczne ruchy

ż

uchwy. Mi

ęś

nie

ż

ucia

s

ą

antagonistami mi

ęś

ni nadgnykowych. S

ą

unerwione przez trzeci

ą

gał

ąź

nerwu

trójdzielnego, czyli n.

ż

uchwowy - n. mandibularis (V3). W skład mi

ęś

ni

ż

uchwy

wchodz

ą

mi

ęś

nie: skroniowy,

ż

wacz, skrzydłowy boczny i skrzydłowy przy

ś

rodkowy:

Mi

ę

sie

ń

skroniowy (m. temporalis) jest najwi

ę

kszym i najsilniejszym mi

ęś

niem tej

grupy, wypełnia cały dół skroniowy (fossa temporalis). Mi

ę

sie

ń

ten rozpoczyna

si

ę

na całej powierzchni dołu skroniowego i na powi

ę

zi skroniowej, si

ę

gaj

ą

c u

góry do kresy skroniowej dolnej, za

ś

u dołu do łuku jarzmowego i grzebienia

podskroniowego. Przednie włókna tego mi

ęś

nia biegn

ą

pionowo, tylne poziomo.

Mi

ę

sie

ń

ko

ń

czy si

ę

płaskim

ś

ci

ę

gnem na wyrostku dziobiastym

ż

uchwy. Mi

ę

sie

ń

skroniowy ma du

ż

y przekrój fizjologiczny, gdy

ż

jest mi

ęś

niem typu pierzastego.

Czynno

śŹ

. Skurcz całego mi

ęś

nia unosi

ż

uchw

ę

, obracaj

ą

c j

ą

nieco na zewn

ą

trz

oraz zaciska z

ę

by. Skurcz cz

ęś

ci poziomej cofa wysuni

ę

t

ą

ż

uchw

ę

. Mi

ę

sie

ń

ż

wacz

(m. masseter) jest krótkim i grubym mi

ęś

niem o kształcie czworoboku. Przykrywa

on powierzchni

ę

boczn

ą

gał

ę

zi

ż

uchwy. Przyczep pocz

ą

tkowy tego mi

ęś

nia znajduje

si

ę

na ko

ś

ci jarzmowej i łuku jarzmowym. Przyczep ko

ń

cowy mi

ęś

nia jest

usytuowany na bocznej powierzchni dolnej cz

ęś

ci gał

ę

zi

ż

uchwy oraz na k

ą

cie

ż

uchwy. Włókna przedniej, powierzchownej cz

ęś

ci tego mi

ęś

nia przebiegaj

ą

sko

ś

nie

w dół i ku tyłowi, za

ś

cz

ęś

ci tylnej - gł

ę

bokiej kieruj

ą

si

ę

z góry prosto w

dół. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ż

wacz współdziała z m. skroniowym w unoszeniu i obracaniu

ż

uchwy na zewn

ą

trz. Cz

꜏

powierzchowna z uwagi na sko

ś

ny przebieg włókien

mi

ęś

niowych bierze udział w wysuwaniu

ż

uchwy ku przodowi. Mi

ę

sie

ń

skrzydłowy

przy

ś

rodkowy (m. pterygoideus medialis) jest poło

ż

ony po wewn

ę

trznej stronie

gał

ę

zi

ż

uchwy. Przyczep pocz

ą

tkowy znajduje si

ę

w dole skrzydłowym ko

ś

ci

klinowej i przylegaj

ą

cym do niej małym odcinku ko

ś

ci podniebiennej i ko

ś

ci

szcz

ę

kowej. Przyczep ko

ń

cowy tego mi

ęś

nia znajduje si

ę

na powierzchni

przy

ś

rodkowej k

ą

ta

ż

uchwy na tzw. guzowato

ś

ci skrzydłowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

skrzydłowy przy

ś

rodkowy współdziała z m. skroniowym i m.

ż

waczowym. Mi

ę

sie

ń

skrzydłowy boczny (m. pterygoideus lateralis) ma kształt trój

ś

ciennego

graniastosłupa, podstaw

ą

skierowanego do czaszki, a wierzchołkiem do stawu

skroniowo-

ż

uchwowego. Przyczep pocz

ą

tkowy mi

ęś

nia ma dwie głowy: górn

ą

i doln

ą

.

Głowa górna przyczepia si

ę

na powierzchni podskroniowej skrzydła wi

ę

kszego ko

ś

ci

klinowej, głowa dolna na bocznej powierzchni wyrostka skrzydłowatego i na
powierzchni podskroniowej szcz

ę

ki. Włókna biegn

ą

poziomo i zbie

ż

nie ku tyłowi,

do dołu i w bok. Przyczep ko

ń

cowy znajduje si

ę

w dołku skrzydłowym wyrostka

kłykciowego

ż

uchwy oraz w torebce stawu skroniowo-

ż

uchwowego. Czynno

śŹ

.

Obustronny skurcz mi

ęś

nia wysuwa

ż

uchw

ę

do przodu. Skurcz jednostronny skr

ę

ca

ż

uchw

ę

do wewn

ą

trz.

Powi

ę

zie głowy

Na głowie wyró

ż

nia si

ę

cztery powi

ę

zie (fasciae capitis): policzkowo-gardłow

ą

,

skroniow

ą

, przyusznicz

ą

i

ż

waczow

ą

. Powi

ęź

policzkowo-gardłowa (fascia

buccopharyngea) jest bardzo cienka i oddziela mi

ę

sie

ń

policzkowy od tzw.

poduszki tłuszczowej policzka (corpus adiposum buccae). Mi

ę

sie

ń

policzkowy jest

spo

ś

ród wszystkich mi

ęś

ni wyrazowych, który posiada własn

ą

powi

ęź

. Ku tyłowi i

dołowi powi

ęź

ta pokrywa zewn

ę

trzn

ą

powierzchni

ę

mi

ęś

ni gardła. Powi

ęź

skroniowa

(fascia temporalis) zamyka od strony bocznej dół skroniowy (fossa temporalis), w
którym jest poło

ż

ony mi

ę

sie

ń

skroniowy. Jest ona bardzo mocna i rozpi

ę

ta mi

ę

dzy

kres

ą

skroniow

ą

górn

ą

a łukiem jarzmowym. Powi

ęź

przyusznicza i powi

ęź

ż

waczowa

(fascia parotidea et fascia masseterica) s

ą

to dwie powi

ę

zie rozpoczynaj

ą

ce si

ę

na łuku jarzmowym, a przedłu

ż

aj

ą

ce si

ę

u dołu w blaszk

ę

powierzchown

ą

powi

ę

zi

szyi. Powi

ęź

przyusznicza pokrywa

ś

liniank

ę

przyuszn

ą

, a powi

ęź

ż

waczowa mi

ę

sie

ń

ż

wacz.

MI

ś

NIE SZYI

Topograficznie mi

ęś

nie szyi (musculi colli) dzielimy na trzy grupy

powierzchown

ą

,

ś

rodkow

ą

i gł

ę

bok

ą

. W skład grupy powierzchownej wchodz

ą

mi

ęś

nie:

m. szeroki szyi i m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy. W skład grupy

ś

rodkowej

wchodz

ą

mi

ęś

nie podgnykowe: mm. mostkowo-gnykowy, mostkowo-tarczowy, tarczowo-

gnykowy i łopatkowo-gnykowy oraz mi

ęś

nie nadgnykowe: mm. dwubrzu

ś

cowy, rylcowo-

gnykowy i bródkowo-gnykowy. W skład grupy gł

ę

bokiej wchodz

ą

mi

ęś

nie: mm. pochyły

przedni, pochyły

ś

rodkowy i pochyły tylny oraz mi

ęś

nie przedkr

ę

gowe.

Powierzchowne mi

ęś

nie szyi

Mi

ę

sie

ń

szeroki szyi (m. platysma) le

ż

y ponad powi

ę

zi

ą

powierzchown

ą

szyi i

si

ę

ga u dołu poza granic

ę

szyi, schodz

ą

c na przedni

ą

ś

cian

ę

klatki piersiowej do

wysoko

ś

ci II

ż

ebra, gdzie przyczepia si

ę

do tkanki podskórnej. Przyczep ko

ń

cowy.

Włókna mi

ęś

nia biegn

ą

ku górze i przymocowuj

ą

si

ę

do zewn

ę

trznej powierzchni

trzonu

ż

uchwy, okolicy k

ą

ta ust oraz bocznie do powi

ę

zi przyuszniczej i

ż

waczowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten unosi skór

ę

szyi, przez co zmniejsza ucisk na

ż

ył

ę

szyjn

ą

zewn

ę

trzn

ą

, a z uwagi na swe przyczepy w skórze nale

ż

y do mi

ęś

ni

wyrazowych: poci

ą

ga k

ą

ty ust w dół i do boku nadaj

ą

c twarzy wyraz strachu.

Unerwienie. Pochodzi od gał

ę

zi n. twarzowego (n. facialis). Mi

ę

sie

ń

mostkowo-

obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus) jest charakterystycznym mi

ęś

niem

szyi. Dzieli on szyj

ę

wła

ś

ciw

ą

na dwie okolice: przy

ś

rodkow

ą

i boczn

ą

. Przyczep

pocz

ą

tkowy. Głowa przy

ś

rodkowa rozpoczyna si

ę

na r

ę

koje

ś

ci mostka. Głowa boczna

rozpoczyna si

ę

na ko

ń

cu mostkowym obojczyka. Przyczep ko

ń

cowy. Obie cz

ęś

ci

mi

ęś

nia kieruj

ą

si

ę

ku górze i do tyłu, ł

ą

cz

ą

si

ę

ze sob

ą

w połowie wysoko

ś

ci

szyi i przyczepiaj

ą

si

ę

do wyrostka sutkowego ko

ś

ci skroniowej i kresy karkowej

górnej ko

ś

ci potylicznej. Czynno

śŹ

. Skurcz jednostronny mi

ęś

nia przy ustalonej

klatce piersiowej powoduje pochylenie głowy w t

ę

sam

ą

stron

ę

z jednoczesnym

obrotem głowy w przeciwn

ą

stron

ę

i uniesieniem twarzy ku górze. Jednoczesny

skurcz obu mi

ęś

ni zwraca twarz ku górze i pogł

ę

bia lordoz

ę

szyjn

ą

. W pozycji

le

żą

cej mi

ę

sie

ń

unosi głow

ę

. Przy ustalonej głowie mi

ę

sie

ń

unosi mostek, działa

wi

ę

c jako pomocniczy mi

ę

sie

ń

wdechowy. Unerwienie. Nerw dodatkowy (n.

accessorius) i gał

ą

zki splotu szyjnego.

Mi

ęś

nie

ś

rodkowe szyi

Mi

ęś

nie

ś

rodkowe z uwagi na swe poło

ż

enie w stosunku do ko

ś

ci gnykowej dziel

ą

si

ę

na mi

ęś

nie podgnykowe i nadgnykowe.

Mi

ęś

nie podgnykowe

Mi

ę

sie

ń

mostkowo-gnykowy (m. sternohyoideus) rozpi

ę

ty jest mi

ę

dzy górn

ą

cz

ęś

ci

ą

mostka i ko

ś

ci

ą

gnykow

ą

. Mi

ę

sie

ń

mostkowo-tarczowy (m. sternothyroideus)

rozci

ą

ga si

ę

od mostka do chrz

ą

stki tarczowatej. Mi

ę

sie

ń

tarczowo-gnykowy (m.

thyrohyoideus) biegnie w przedłu

ż

eniu poprzedniego mi

ęś

nia i dochodzi do ko

ś

ci

gnykowej. Mi

ę

sie

ń

łopatkowo-gnykowy (m. omohyoideus) przyczepia si

ę

na górnym

brzegu łopatki i dochodzi do ko

ś

ci gnykowej. Mi

ę

sie

ń

ten ma w

ś

rodkowej cz

ęś

ci

ś

ci

ę

gno po

ś

rednie, które dzieli go na brzusiec dolny i górny. Czynno

śŹ

mi

ęś

ni

polega na poci

ą

ganiu ko

ś

ci gnykowej ku dołowi, działaj

ą

zatem głównie w czasie

ż

ucia i przełykania. Mi

ęś

nie te ustalaj

ą

ko

śŹ

gnykow

ą

umo

ż

liwiaj

ą

c prac

ę

innych

mi

ęś

ni, przyczepiaj

ą

cych si

ę

do ko

ś

ci gnykowej.

ś

ci

ę

gno po

ś

rednie m. łopatkowo-

gnykowego zrasta si

ę

z błon

ą

zewn

ę

trzn

ą

ż

yły szyjnej wewn

ę

trznej i w czasie

skurczu rozszerza

ś

wiatło tej

ż

yły. Unerwienie. Pochodzi w przewa

ż

aj

ą

cej mierze

ze splotu szyjnego, drog

ą

gał

ą

zek p

ę

tli szyjnej.

Mi

ęś

nie nadgnykowe

Mi

ęś

nie nadgnykowe rozpi

ę

te s

ą

mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

gnykow

ą

,

ż

uchw

ą

i podstaw

ą

czaszki.

Działaj

ą

one zarówno na ko

śŹ

gnykow

ą

, poci

ą

gaj

ą

c j

ą

ku górze, jak i na

ż

uchw

ę

-

opuszczaj

ą

c j

ą

w dół w zale

ż

no

ś

ci od tego, która ko

śŹ

jest ustalona w swym

poło

ż

eniu. Mi

ę

sie

ń

dwubrzu

ś

cowy (m. digastricus) składa si

ę

z dwóch brzu

ś

ców,

przedniego i tylnego (venter anterior et posterior), poł

ą

czonych

ś

ci

ę

gnem

po

ś

rednim (tendo intermedius). Brzusiec tylny rozpoczyna si

ę

we wci

ę

ciu sutkowym

ko

ś

ci skroniowej, biegnie uko

ś

nie ku dołowi i przy

ś

rodkowo, przytwierdzaj

ą

c si

ę

ś

ci

ę

gnem po

ś

rednim do ko

ś

ci gnykowej, sk

ą

d bierze pocz

ą

tek brzusiec przedni,

który ko

ń

czy si

ę

w dole dwubrzu

ś

cowym

ż

uchwy. Czynno

śŹ

. Przy ustalonej

ż

uchwie

mi

ę

sie

ń

ten unosi ko

śŹ

gnykow

ą

, a przy ustalonej ko

ś

ci gnykowej obni

ż

a

ż

uchw

ę

.

Unerwienie. Tylny brzusiec przez gał

ąź

n. twarzowego (n. facialis), brzusiec

przedni - gał

ąź

n. trójdzielnego (trigeminus). Mi

ę

sie

ń

rylcowo-gnykowy (m.

stylohyoideus) przebiega od wyrostka rylcowatego ko

ś

ci skroniowej do ko

ś

ci

gnykowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten poci

ą

ga ko

śŹ

gnykow

ą

ku górze i do tyłu.

Unerwienie. Pochodzi od n. twarzowego (n. facialis).
Mi

ę

sie

ń

ż

uchwowo-gnykowy (m. mylohyoideus) wytwarza dno jamy ustnej i st

ą

d nosi

nazw

ę

przepony jamy ustnej. Rozpoczyna si

ę

na wewn

ę

trznej stronie trzonu

ż

uchwy,

biegnie w dół przy

ś

rodkowo i ko

ń

czy si

ę

na trzonie ko

ś

ci gnykowej oraz na szwie

ś

ci

ę

gnistym. Szew ten ł

ą

czy po

ś

rodku mi

ęś

nie obu stron i ci

ą

gnie si

ę

od kolca

bródkowego do trzonu ko

ś

ci gnykowej. Czynno

śŹ

. Przy ustalonej

ż

uchwie unosi ko

śŹ

gnykow

ą

, napina dno jamy ustnej i unosi j

ę

zyk. Przy ustalonej ko

ś

ci gnykowej

obni

ż

a

ż

uchw

ę

. Unerwienie. Pochodzi od n. trójdzielnego (n. trigeminus). Mi

ę

sie

ń

bródkowo-gnykowy (m. geniohyoideus) biegnie od kolca bródkowego

ż

uchwy do ko

ś

ci

gnykowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten poci

ą

ga ko

śŹ

gnykow

ą

ku górze i do przodu, za

ś

przy ustalonej ko

ś

ci gnykowej obni

ż

a

ż

uchw

ę

. Unerwienie. Włókna splotu szyjnego

dochodz

ą

do mi

ęś

nia poprzez n. podj

ę

zykowy (n. hypoglossus).

Mi

ęś

nie gł

ę

bokie szyi

Mi

ęś

nie gł

ę

bokie szyi mo

ż

na podzieli

Ź

na mi

ęś

nie boczne, do których zaliczane s

ą

mi

ęś

nie pochyłe oraz mi

ęś

nie le

żą

ce przy

ś

rodkowo, bezpo

ś

rednio przed kr

ę

gosłupem

szyjnym, czyli tzw. mi

ęś

nie przedkr

ę

gowe.

Mi

ęś

nie pochyłe

Mi

ę

sie

ń

pochyły przedni (m. scalenus anterior) rozpoczyna si

ę

na wyrostkach

poprzecznych kr

ę

gów szyjnych od III do VI, biegnie w dół i nieco do przodu,

ko

ń

cz

ą

c si

ę

na guzku mi

ęś

nia pochyłego przedniego I

ż

ebra. Mi

ę

sie

ń

pochyły

ś

rodkowy (m. scalenus medius) jest najwi

ę

kszym z trzech mi

ęś

ni pochyłych,

rozpoczyna si

ę

na wyrostkach poprzecznych wszystkich kr

ę

gów szyjnych, a ko

ń

czy

si

ę

na górnej powierzchni I

ż

ebra, do boku od bruzdy t

ę

tnicy podobojczykowej.

Mi

ę

sie

ń

pochyły tylny (m. scalenus posterior) odchodzi od wyrostków poprzecznych

dwóch, trzech ostatnich kr

ę

gów szyjnych, a ko

ń

czy si

ę

na brzegu górnym drugiego

ż

ebra. Czynno

śŹ

. Skurcz jednostronny wszystkich trzech mi

ęś

ni pochyłych zgina

kr

ę

gosłup szyjny w bok. Oba mi

ęś

nie pochyłe przednie przy obustronnym skurczu

bior

ą

udział w zginaniu szyi ku przodowi. Przy ustalonym kr

ę

gosłupie szyjnym

skurcz mm. pochyłych powoduje unoszenie górnych

ż

eber, st

ą

d s

ą

zaliczane do

pomocniczych mi

ęś

ni wdechowych. Unerwienie. Mi

ęś

ni pochyłych pochodzi od gał

ą

zek

ze splotu szyjnego i ramiennego. Mi

ę

dzy mi

ęś

niem pochyłym przednim a

ś

rodkowym

znajduje si

ę

szczelina, przez któr

ą

przechodzi splot ramienny i t.

podobojczykowa.

Mi

ęś

nie przedkr

ę

gowe

Mi

ęś

nie przedkr

ę

gowe poło

ż

one s

ą

na przedniej powierzchni kr

ę

gosłupa szyjnego.

Mi

ęś

nie te biegn

ą

wzdłu

ż

trzonów kr

ę

gowych, b

ą

d

ź

te

ż

od trzonów do wyrostków

poprzecznych i podstawy czaszki. Do grupy tej nale

żą

:

* mi

ę

sie

ń

długi szyi (m. longus colli),

* mi

ę

sie

ń

długi głowy (m. longus capitis),

* mi

ę

sie

ń

prosty głowy przedni (m. rectus capitis anterior), * mi

ę

sie

ń

prosty

głowy boczny (m. rectus capitis lateralis). Powy

ż

sze mi

ęś

nie podczas skurczu

jednostronnego zginaj

ą

kr

ę

gosłup szyjny w bok. Skurcz obustronny mi

ęś

ni powoduje

zgi

ę

cie kr

ę

gosłupa oraz głowy do przodu. Unerwienie. Gał

ą

zki splotu szyjnego i

ramiennego.

Powi

ęź

szyi

Powi

ęź

szyi (fascia cervicalis) jest zło

ż

ona z blaszek, które oddzielaj

ą

mi

ęś

nie, du

ż

e naczynia i nerwy. Poza tym mi

ę

dzy blaszkami powi

ę

ziowymi poruszaj

ą

si

ę

ko

śŹ

: gnykowa i krta

ń

podczas mowy, połykania i kaszlu. Powi

ęź

szyi ma trzy

blaszki: * blaszka powierzchowna rozci

ą

ga si

ę

od

ż

uchwy do mostka i obojczyka i

dochodzi do okolicy barku, a ku tyłowi przechodzi w powi

ęź

karku, * blaszka

przedtchawicza jest mocna, rozci

ą

ga si

ę

od ko

ś

ci gnykowej do obojczyka i mostka,

i obejmuje mi

ęś

nie podgnykowe, * blaszka przedkr

ę

gowa pokrywa mi

ęś

nie gł

ę

bokie

szyi i ci

ą

gnie si

ę

od podstawy czaszki do górnych kr

ę

gów piersiowych.

Trójk

ą

ty szyi

Mi

ę

sie

ń

mostkowo-obojczykowo-sutkowy dzieli szyj

ę

na okolic

ę

przedni

ą

i parzyst

ą

okolic

ę

boczn

ą

szyi, któr

ą

od tyłu, czyli karku, oddziela brzeg mi

ęś

nia

czworobocznego. W okolicy przedniej szyi, w trójk

ą

cie przednim szyi wyró

ż

niamy:

* Trójk

ą

t pod

ż

uchwowy (trigonum submandibulare) poło

ż

ony w cz

ęś

ci górnej mi

ę

dzy

brzu

ś

cami m. dwubrzu

ś

cowego i

ż

uchw

ą

. Trójk

ą

t ten zawiera

ś

liniank

ę

pod

ż

uchwow

ą

,

w

ę

zły chłonne, naczynia i nerwy. * Trójk

ą

t t

ę

tnicy szyjnej (trigonum caroticum)

jest ograniczony brzegiem przednim m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego, brzu

ś

cem

górnym m. łopatkowo-gnykowego i brzu

ś

cem tylnym m. dwubrzu

ś

cowego. Trójk

ą

t

zawiera t

ę

tnic

ę

szyjn

ą

wspóln

ą

, (która dzieli si

ę

na t

ę

tnic

ę

szyjn

ą

wewn

ę

trzn

ą

i

zewn

ę

trzn

ą

oraz

ż

ył

ę

szyjn

ą

wewn

ę

trzn

ą

) i nerwy. Trójk

ą

t boczny szyi zawiera dwa

dalsze trójk

ą

ty:

* Trójk

ą

t łopatkowo-obojczykowy (trigonum omoclaviculare) jest dnem dołu

nadobojczykowego wi

ę

kszego. Jest on ograniczony przez obojczyk, dolny brzusiec

m. łopatkowo-gnykowego oraz tylny brzeg m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego. W
trójk

ą

cie tym znajduj

ą

si

ę

naczynia podobojczykowe i splot ramienny. * Trójk

ą

t

łopatkowo-czworoboczny (trigonum omotrapezoideum) wyznaczaj

ą

: m. mostkowo-

obojczykowo-sutkowy, m. czworoboczny i łopatkowo-gnykowy. Trójk

ą

t zawiera cz

꜏

nerwów splotu szyjnego i gał

ąź

zewn

ę

trzn

ą

n. dodatkowego.

MI

ś

NIE KLATKI PIERSIOWEJ

Mi

ęś

nie klatki piersiowej (musculi thoracis) stanowi

ą

pochodn

ą

mi

ęś

niówki

brzusznej tułowia i s

ą

unerwione przez gał

ę

zie brzuszne nerwów rdzeniowych (rami

ventrales nn. spinalium). Dziel

ą

si

ę

na trzy grupy: * mi

ęś

nie powierzchowne

ko

ń

cz

ą

ce si

ę

w obr

ę

bie ko

śŹ

ca ko

ń

czyny górnej, * mi

ęś

nie gł

ę

bokie b

ę

d

ą

ce

wła

ś

ciw

ą

mi

ęś

niówk

ą

ś

cian klatki piersiowej, * przepon

ę

, która jest nieparzystym

mi

ęś

niem oddzielaj

ą

cym jam

ę

klatki piersiowej od jamy brzusznej.

Powierzchowne mi

ęś

nie klatki piersiowej

W skład powierzchownych mi

ęś

ni klatki piersiowej wchodz

ą

: * mi

ę

sie

ń

piersiowy

wi

ę

kszy,

* mi

ę

sie

ń

piersiowy mniejszy,

* mi

ę

sie

ń

podobojczykowy,

* mi

ę

sie

ń

z

ę

baty przedni.

Mi

ę

sie

ń

piersiowy wi

ę

kszy (m. pectoralis major) kształtem zbli

ż

ony do trójk

ą

ta

jest najbardziej powierzchownym mi

ęś

niem klatki piersiowej. Podstawa jego jest

zwrócona do mostka, wierzchołek do dołu pachowego. Przyczep pocz

ą

tkowy tego

mi

ęś

nia dzieli si

ę

na trzy cz

ęś

ci: obojczykow

ą

, mostkowo-

ż

ebrow

ą

i brzuszn

ą

.

Cz

꜏

obojczykowa (pars clavicularis) przymocowuje si

ę

do ko

ń

ca mostkowego

obojczyka, cz

꜏

mostkowo-

ż

ebrowa (pars sternocostalis) - na powierzchni

przedniej mostka i chrz

ą

stek

ż

eber prawdziwych, cz

꜏

brzuszna (pars

abdominalis) odchodzi od przedniej blaszki pochewki mi

ęś

nia prostego brzucha.

Przyczep ko

ń

cowy całego mi

ęś

nia znajduje si

ę

na grzebieniu guzka wi

ę

kszego ko

ś

ci

ramiennej. Włókna cz

ęś

ci obojczykowej przebiegaj

ą

w bok i ku dołowi, i ko

ń

cz

ą

si

ę

w dolnym odcinku grzebienia guzka wi

ę

kszego. Cz

꜏

mostkowo-

ż

ebrowa

przebiega najbardziej zbie

ż

nie w kierunku ko

ś

ci ramiennej i swym przyczepem

ko

ń

cowym rozkłada si

ę

wzdłu

ż

grzebienia guzka wi

ę

kszego w ten sposób,

ż

e p

ę

czki

włókien rozpoczynaj

ą

ce si

ę

najwy

ż

ej ko

ń

cz

ą

si

ę

u dołu i przeciwnie, włókna

mi

ęś

niowe odchodz

ą

ce od dolnej cz

ęś

ci mostka i chrz

ą

stek

ż

ebrowych zachodz

ą

najwy

ż

ej w swym przyczepie ko

ń

cowym.

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe mi

ęś

nia piersiowego

wi

ę

kszego składa si

ę

zatem z dwóch warstw: grubszej - przedniej, utworzonej

przez włókna całej cz

ęś

ci obojczykowej i górnych p

ę

czków cz

ęś

ci mostkowo-

ż

ebrowej oraz cie

ń

szej cz

ęś

ci tylnej, któr

ą

stanowi

ą

włókna odchodz

ą

ce od

dolnego odcinka cz

ęś

ci mostkowo-

ż

ebrowej i całej cz

ęś

ci brzusznej. W nast

ę

pstwie

takiego rozmieszczenia p

ę

czków mi

ęś

niowych wytwarza si

ę

w obr

ę

bie

ś

ci

ę

gna

ko

ń

cowego rodzaj "kieszonki" otwartej ku górze, któr

ą

wypełnia tkanka ł

ą

czna i

tłuszczowa. Czynno

śŹ

. Równoczesny skurcz wszystkich trzech cz

ęś

ci mi

ęś

nia

przyci

ą

ga rami

ę

przy

ś

rodkowo do przodu, czyli przywodzi (adductio) do przedniej

ś

ciany klatki piersiowej, a tak

ż

e nawraca rami

ę

(pronatio). Uniesione rami

ę

opuszcza i w tej czynno

ś

ci jest on najsilniejszy. Gdy za

ś

rami

ę

jest ustalone,

d

ź

wiga całe ciało ku górze, np. podczas wspinania si

ę

na linie. Przy ustalonej

ko

ń

czynie jest tak

ż

e pomocniczym mi

ęś

niem wdechowym. Samodzielny skurcz cz

ęś

ci

obojczykowej wysuwa rami

ę

w przód (anterversio), czyli przodozgina. Mi

ę

sie

ń

piersiowy wi

ę

kszy, współdziałaj

ą

c z m. najszerszym grzbietu, przywodzi rami

ę

w

płaszczy

ź

nie czołowej. Unerwienie. Pochodzi od splotu ramiennego - nn.

piersiowe(nn. pectorales). Mi

ę

sie

ń

piersiowy mniejszy (m. pectoralis minor) le

ż

y

na przedniej

ś

cianie klatki piersiowej pod mi

ęś

niem piersiowym wi

ę

kszym.

Przyczep pocz

ą

tkowy tego mi

ęś

nia znajduje si

ę

na zewn

ę

trznej powierzchni

przednich ko

ń

ców

ż

eber kostnych od III do V. Przyczep ko

ń

cowy. Mi

ę

sie

ń

ko

ń

czy

si

ę

krótkim, płaskim

ś

ci

ę

gnem na wyrostku kruczym łopatki. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

obni

ż

a obr

ę

cz ko

ń

czyny górnej oraz poci

ą

ga j

ą

przy

ś

rodkowo i do przodu.

Współpracuj

ą

c z m. równoległobocznym i m. d

ź

wigaczem łopatki obraca łopatk

ę

dookoła osi strzałkowej, obni

ż

aj

ą

c boczny k

ą

t łopatki. Przy ustalonej ko

ń

czynie

górnej działa jako pomocniczy mi

ę

sie

ń

wdechowy. Unerwienie. Nerwy piersiowe (nn.

pectorales) splotu ramiennego. Mi

ę

sie

ń

podobojczykowy (m. subclavius) jest to

mały mi

ę

sie

ń

, rozpi

ę

ty poprzecznie do długiej osi ciała mi

ę

dzy chrz

ą

stk

ą

pierwszego

ż

ebra a doln

ą

powierzchni

ą

ko

ń

ca barkowego obojczyka. Czynno

śŹ

.

Mi

ę

sie

ń

ten poci

ą

ga obojczyk ku dołowi i do przodu. Unerwienie. Nerw

podobojczykowy (n. subclavius) ze splotu ramiennego. Mi

ę

sie

ń

z

ę

baty przedni (m.

serratus anterior) jest mi

ęś

niem płaskim o du

ż

ych rozmiarach, poło

ż

onym na

bocznej

ś

cianie klatki piersiowej. Przyczep pocz

ą

tkowy mi

ęś

nia z

ę

batego

przedniego znajduje si

ę

na zewn

ę

trznej powierzchni dziewi

ę

ciu górnych

ż

eber.

Przyczep ko

ń

cowy Cały mi

ę

sie

ń

kieruje si

ę

w swym przebiegu ku tyłowi,

przylegaj

ą

c do bocznej

ś

ciany klatki piersiowej. Cz

꜏

górna mi

ęś

nia ko

ń

czy si

ę

na k

ą

cie górnym łopatki, cz

꜏

ś

rodkowa - na jej brzegu przy

ś

rodkowym, za

ś

cz

꜏

dolna na k

ą

cie dolnym łopatki od strony

ż

ebrowej. Czynno

śŹ

. Cały m. z

ę

baty

przedni przyciska łopatk

ę

do

ś

ciany klatki piersiowej, przeciwdziałaj

ą

c

odstawaniu brzegu przy

ś

rodkowego od tułowia i przesuwa łopatk

ę

bocznie i do

przodu. Przy ustalonej ko

ń

czynie górnej unosi

ż

ebra, jest wi

ę

c pomocniczym

mi

ęś

niem wdechowym. Samodzielny skurcz cz

ęś

ci górnej poci

ą

ga bark do przodu, a

cz

ęś

ci dolnej ku - dołowi. Cz

꜏

dolna spełnia bardzo wa

ż

n

ą

funkcj

ę

w czasie

unoszenia ramienia powy

ż

ej poziomu. Poci

ą

ga bowiem dolny k

ą

t łopatki do przodu,

a k

ą

t boczny zawieraj

ą

cy wydr

ąż

enie stawowe przesuwa ku górze. Dzi

ę

ki temu rami

ę

mo

ż

e by

Ź

odwiedzione ponad poziom. W razie spadku napi

ę

cia mi

ęś

nia łopatka

przyjmuje ustawienie na kształt skrzydła. jej brzeg przy

ś

rodkowy oddala si

ę

od

ś

ciany klatki piersiowej, szczególnie w okolicy k

ą

ta dolnego; utrudnione jest

tak

ż

e unoszenie ramienia powy

ż

ej poziomu.

Gł

ę

bokie mi

ęś

nie klatki piersiowej

W skład gł

ę

bokich mi

ęś

ni klatki piersiowej wchodz

ą

:

* mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe zewn

ę

trzne,

* mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe wewn

ę

trzne,

* mi

ęś

nie pod

ż

ebrowe,

* mi

ę

sie

ń

poprzeczny klatki piersiowej.

Mi

ęś

nie tej warstwy tworz

ą

wła

ś

ciw

ą

mi

ęś

niówk

ę

klatki piersiowej, a rola ich

polega na ruchach

ż

eber, dzi

ę

ki czemu stanowi

ą

one zasadnicze mi

ęś

nie oddechowe.

Mi

ęś

nie tej grupy s

ą

unerwione przez nn. mi

ę

dzy

ż

ebrowe (nn. intercostales),

pochodz

ą

ce od gał

ę

zi brzusznych nerwów piersiowych. Mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe

zewn

ę

trzne (mm. intercostales externi) stanowi

ą

płaskie, cienkie i krótkie

mi

ęś

nie, wypełniaj

ą

ce przestrzenie mi

ę

dzy

ż

ebrowe. Przyczep pocz

ą

tkowy znajduje

si

ę

na dolnej kraw

ę

dzi

ż

ebra wy

ż

ej poło

ż

onego. Przyczep ko

ń

cowy. Włókna tych

mi

ęś

ni biegn

ą

równolegle do siebie, kieruj

ą

si

ę

przy

ś

rodkowo w dół i ko

ń

cz

ą

na

górnym brzegu

ż

ebra ni

ż

ej poło

ż

onego. Wyst

ę

puj

ą

one tylko w mi

ę

dzykostnych

przestrzeniach mi

ę

dzy

ż

ebrowych. Pomi

ę

dzy chrz

ą

stkami

ż

ebrowymi w przedłu

ż

eniu

mi

ęś

ni biegn

ą

błony mi

ę

dzy

ż

ebrowe zewn

ę

trzne (membranae intercostales externae).

Czynno

śŹ

. Mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe zewn

ę

trzne unosz

ą

ż

ebra, s

ą

wi

ę

c głównymi

mi

ęś

niami wdechowymi. Mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe wewn

ę

trzne (mm. intercostales

interni) s

ą

poło

ż

one tak

ż

e w przestrzeniach mi

ę

dzy

ż

ebrowych (spatia

intercostalia), pocz

ą

wszy od k

ą

tów

ż

eber a

ż

do mostka. Brak ich zatem w tylnych

odcinkach przestrzeni mi

ę

dzy

ż

ebrowych, gdzie wyst

ę

puj

ą

błony mi

ę

dzy

ż

ebrowe

wewn

ę

trzne (membranae intercostales internae). Przyczep pocz

ą

tkowy znajduje si

ę

na wewn

ę

trznej powierzchni

ż

ebra ni

ż

ej poło

ż

onego. Włókna biegn

ą

równolegle do

siebie ku górze i ko

ń

cz

ą

si

ę

na dolnym brzegu

ż

ebra poło

ż

onego wy

ż

ej. Czynno

śŹ

.

Mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe wewn

ę

trzne nale

żą

do mi

ęś

ni wydechowych, gdy

ż

obni

ż

aj

ą

ż

ebra, zmniejszaj

ą

c tym samym obj

ę

to

śŹ

jamy klatki piersiowej. Mi

ęś

nie

mi

ę

dzy

ż

ebrowe zewn

ę

trzne i wewn

ę

trzne dzi

ę

ki swemu napi

ę

ciu i skrzy

ż

owanemu

uło

ż

eniu włókien obu mi

ęś

ni przeciwstawiaj

ą

si

ę

zarówno zewn

ę

trznemu, jak i

wewn

ę

trznemu ci

ś

nieniu w ró

ż

nych fazach oddychania. Nie dopuszczaj

ą

do wpuklania

lub uwypuklania si

ę

ś

cian klatki piersiowej w stosunku do powierzchni

ż

eber.

Mi

ęś

nie pod

ż

ebrowe (mm. subcostales) s

ą

to małe trójk

ą

tnego kształtu mi

ęś

nie,

wyst

ę

puj

ą

ce tylko w dolnej i tylnej cz

ęś

ci klatki piersiowej. Posiadaj

ą

ten sam

kierunek przebiegu, co mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe wewn

ę

trzne, ale mijaj

ą

jedno lub

dwa

ż

ebra. S

ą

mi

ęś

niami szcz

ą

tkowymi, których czynno

śŹ

wspomaga mm.

mi

ę

dzy

ż

ebrowe wewn

ę

trzne.

Mi

ę

sie

ń

poprzeczny klatki piersiowej (m. transversus thoracis) jest cienkim,

płaskim mi

ęś

niem poło

ż

onym do tyłu od mostka i ma charakter zanikowy. Przyczep

pocz

ą

tkowy znajduje si

ę

na tylnej powierzchni wyrostka mieczykowatego i dolnej

cz

ęś

ci trzonu mostka. Mi

ę

sie

ń

ten ko

ń

czy si

ę

na granicy kostno-chrz

ę

stnej II-VI

ż

ebra. Jest on pomocniczym mi

ęś

niem wydechowym.

Przepona
Przepona (diaphragma) stanowi mi

ęś

niow

ą

przegrod

ę

, oddzielaj

ą

c

ą

jam

ę

klatki

piersiowej od jamy brzusznej. Poniewa

ż

przepona jest wpuklona w gł

ą

b klatki

piersiowej, mo

ż

e si

ę

przesuwa

Ź

ku dołowi i ku górze, powi

ę

kszaj

ą

c na przemian

jedn

ą

jam

ę

kosztem drugiej. Dzi

ę

ki temu przepona wywołuje ruchy oddechowe,

zwi

ę

kszaj

ą

c podłu

ż

ny wymiar jamy klatki piersiowej, a tym samym zmniejsza

panuj

ą

ce w niej ci

ś

nienie. Pod wzgl

ę

dem pochodzenia przepona nale

ż

y do

mi

ęś

niówki szyi i dlatego unerwiona jest przez nerw przeponowy ze splotu

szyjnego. Przepona jest mi

ęś

niem, który podobnie jak m. sercowy pracuje przez

całe

ż

ycie, z t

ą

jednak ró

ż

nic

ą

,

ż

e serce pracuje niezale

ż

nie od naszej woli,

podczas gdy ruchy przepony mog

ą

by

Ź

w pewnym stopniu dowolnie regulowane.

Pora

ż

enie nerwu przeponowego uniemo

ż

liwia wykonanie gł

ę

bokich wdechów w torze

brzusznym. Funkcje oddechowe przejmuj

ą

wówczas mm. mi

ę

dzy

ż

ebrowe zewn

ę

trzne oraz

inne pomocnicze mi

ęś

nie wdechowe. Przepona jest mi

ęś

niem kształtu nerkowatego,

cienkim i płaskim. Składa si

ę

z obwodowej cz

ęś

ci mi

ęś

niowej oraz ze

ś

rodka

ś

ci

ę

gnistego (centrum tendineum), poło

ż

onego po

ś

rodku. Wszystkie jej włókna

mi

ęś

niowe zaczynaj

ą

si

ę

na obwodzie, kieruj

ą

si

ę

w dalszym przebiegu

koncentrycznie i spotykaj

ą

si

ę

w

ś

rodku

ś

ci

ę

gnistym przepony, nieznacznie

wgł

ę

bionym, na którym spoczywa serce. Najsilniej przepona uwypukla si

ę

ku górze

w swych cz

ęś

ciach bocznych, po prawej i lewej stronie

ś

rodka

ś

ci

ę

gnistego. W

zale

ż

no

ś

ci od przyczepów pocz

ą

tkowych dzielimy przepon

ę

na trzy cz

ęś

ci:

l

ę

d

ź

wiow

ą

,

ż

ebrow

ą

i mostkow

ą

. Przyczep pocz

ą

tkowy

* Cz

꜏

l

ę

d

ź

wiowa (pars lumbalis) stanowi najgrubsz

ą

i najsilniejsz

ą

cz

꜏

przepony. Rozpoczyna si

ę

ona odnog

ą

praw

ą

i lew

ą

, które po ka

ż

dej stronie dziel

ą

si

ę

na cz

꜏

przy

ś

rodkow

ą

i boczn

ą

. Odnoga prawa (crus dextrum) w swej

przy

ś

rodkowej cz

ęś

ci jest dłu

ż

sza i silniejsza od lewej, przymocowuje si

ę

do

przednich powierzchni trzonów trzech do czterech pierwszych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych.

Cz

꜏

przy

ś

rodkowa odnogi lewej (crus sinistrum) przymocowuje si

ę

do dwóch lub

trzech pierwszych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych, równie

ż

na przedniej powierzchni ich

trzonów. Na wysoko

ś

ci XII kr

ę

gu piersiowego obie odnogi ł

ą

cz

ą

si

ę

i wraz z

trzonem tego kr

ę

gu ograniczaj

ą

otwór zwany rozworem aortowym (hiatus aorticus),

przez który przechodzi aorta i przewód piersiowy. Do przodu, nieco w lewo od
rozworu aortowego, w cz

ęś

ci mi

ęś

niowej przepony poło

ż

ony jest rozwór przełykowy

(hiatus esophageus) dla przej

ś

cia przełyku i obu nerwów bł

ę

dnych. Boczne cz

ęś

ci

obu odnóg przebiegaj

ą

symetrycznie i ka

ż

da z nich składa si

ę

z dwóch łuków

ś

ci

ę

gnistych. Łuk

ś

ci

ę

gnisty przy

ś

rodkowy, zwany wi

ę

zadłem łukowatym

przy

ś

rodkowym (lig. arcuatum mediale), rozpi

ę

ty jest mi

ę

dzy trzonem a wyrostkiem

ż

ebrowym pierwszego kr

ę

gu l

ę

d

ź

wiowego nad m. l

ę

d

ź

wiowym wi

ę

kszym. Łuk

ś

ci

ę

gnisty

boczny, czyli wi

ę

zadło łukowate boczne (lig. arcuatum laterale), biegnie od

wyrostka

ż

ebrowego pierwszego kr

ę

gu l

ę

d

ź

wiowego do XII

ż

ebra nad m.

czworobocznym l

ę

d

ź

wi. * Cz

꜏

ż

ebrowa (pars costalis) rozpoczyna si

ę

sze

ś

cioma

wi

ą

zkami od wewn

ę

trznej powierzchni chrz

ą

stek sze

ś

ciu dolnych

ż

eber. * Cz

꜏

mostkowa (pars sternalis) jest najmniejsza i rozpoczyna si

ę

na wewn

ę

trznej

powierzchni wyrostka mieczykowatego mostka. Przyczep ko

ń

cowy. Wszystkie cz

ęś

ci

zbiegaj

ą

si

ę

mniej wi

ę

cej po

ś

rodku mi

ęś

nia, gdzie włókna mi

ęś

niowe przechodz

ą

we

włókienka

ś

ci

ę

gniste, które ł

ą

cz

ą

si

ę

ze sob

ą

i wytwarzaj

ą

tzw.

ś

rodek

ś

ci

ę

gnisty (centrum tendineum); jest on wspólnym

ś

ci

ę

gnem ko

ń

cowym wszystkich

trzech cz

ęś

ci przepony.

ś

rodek

ś

ci

ę

gnisty ma kształt trójlistnej koniczyny,

mo

ż

na w nim wyró

ż

ni

Ź

płatek przedni, na którym spoczywa serce w worku

osierdziowym i dwa płatki boczne, do których od góry przylega cz

꜏

przy

ś

rodkowa

powierzchni podstawnych płuc. Na granicy prawego i przedniego płatka znajduje
si

ę

w

ś

rodku

ś

ci

ę

gnistym otwór

ż

yły głównej (foramen venae cavae). Czynno

śŹ

.

Przepona jest głównym mi

ęś

niem wdechowym. Podczas skurczu przepony nast

ę

puje

obni

ż

enie si

ę

mi

ęś

nia, dzi

ę

ki czemu wzrasta pojemno

śŹ

jamy klatki piersiowej,

maleje ci

ś

nienie, a powietrze atmosferyczne napływa przez drogi oddechowe do

płuc. Przy spokojnym wdechu obie kopuły przepony obni

ż

aj

ą

si

ę

o około 2 cm.

Podczas bardzo gł

ę

bokiego wdechu ruchy przepony s

ą

zdecydowanie wi

ę

ksze.

Przepona jest tak

ż

e mi

ęś

niem tłoczni brzusznej (prelum abdominale), bowiem

wespół z mi

ęś

niami brzucha uciskaj

ą

c na trzewa zwi

ę

ksza ci

ś

nienie panuj

ą

ce w

jamie brzucha. Unerwienie. Nerw przeponowy (n. phrenicus) odchodz

ą

cy ze splotu

szyjnego. Poniewa

ż

przyczep pocz

ą

tkowy przepony składa si

ę

z trzech cz

ęś

ci,

wyst

ę

puj

ą

w niej miejsca stwarzaj

ą

ce dogodne warunki do wytworzenia si

ę

przepuklin. Do okolic zmniejszonego oporu przepony nale

żą

: trójk

ą

t mostkowo-

ż

ebrowy, trójk

ą

t l

ę

d

ź

wiowo-

ż

ebrowy oraz rozwór przełykowy. W obu trójk

ą

tach na

niewielkiej przestrzeni opłucna

ś

cienna zazwyczaj przylega bezpo

ś

rednio do

otrzewnej. Mo

ż

e wi

ę

c doj

śŹ

w tych okolicach do wpuklenia si

ę

trzew w gł

ą

b klatki

piersiowej i wyst

ą

pienia tzw. przepukliny przeponowej (hernia diaphragmatica).

Wi

ę

kszo

śŹ

przepuklin wyst

ę

puje po stronie lewej, poniewa

ż

po stronie prawej

w

ą

troba stanowi dla nich zapor

ę

.

Ruchomo

śŹ

klatki piersiowej

Oddychanie składa si

ę

z dwóch zasadniczych faz: wdechu, który jest wywołany

powi

ę

kszeniem si

ę

obj

ę

to

ś

ci klatki piersiowej i wydechu b

ę

d

ą

cego nast

ę

pstwem jej

zmniejszenia si

ę

. Najbardziej efektywn

ą

kombinacj

ę

ruchów wdechowych stanowi

ą

:

skurcz przepony przy rozlu

ź

nionych mi

ęś

niach powłok brzucha, czynne uniesienie

ż

eber oraz wyprostowanie kr

ę

gosłupa piersiowego. Podniesienie si

ę

ż

eber powoduje

poszerzenie i pogł

ę

bienie jamy klatki piersiowej, skurcz przepony i wyprost

kr

ę

gosłupa zwi

ę

ksza jej wymiar długo

ś

ciowy. Najskuteczniejszy wydech jest

nast

ę

pstwem czynnego napi

ę

cia mi

ęś

ni brzucha z równoczesnym rozlu

ź

nieniem si

ę

przepony oraz czynnego opuszczania

ż

eber i zgi

ę

cia kr

ę

gosłupa. Jednak w czasie

wzmo

ż

onego wdechu i wydechu mog

ą

bra

Ź

udział oprócz przepony i mm.

mi

ę

dzy

ż

ebrowych liczne mi

ęś

nie pomocnicze, których przyczepy pocz

ą

tkowe lub

ko

ń

cowe znajduj

ą

si

ę

na

ż

ebrach, mostku i kr

ę

gosłupie. U człowieka wyst

ę

puj

ą

dwa

typy oddechowe:

ż

ebrowy i brzuszny. W typie

ż

ebrowym charakterystyczna jest

wi

ę

ksza ruchomo

śŹ

ż

ebrowo-mostkowa, w typie brzusznym wi

ę

ksza jest ruchomo

śŹ

przepony. Typ

ż

ebrowy przewa

ż

a u kobiet i ludzi młodych, typ brzuszny cz

ęś

ciej

pojawia si

ę

u m

ęż

czyzn. Intensywne oddychanie jest oddychaniem mieszanym.

Powi

ę

zie klatki piersiowej

* Powi

ęź

piersiowa (fascia pectoralis) pokrywa przedni

ą

i tyln

ą

powierzchni

ę

m.

piersiowego wi

ę

kszego, przyczepiaj

ą

c si

ę

do obojczyka. * Powi

ęź

obojczykowo-

piersiowa (fascia clavipectoralis) pokrywa m. piersiowy mniejszy, przymocowuje
si

ę

do obojczyka, a ku bokowi przechodzi w powi

ęź

pachow

ą

. * Powi

ęź

wewn

ą

trzpiersiowa (fascia endothoracica) poło

ż

ona jest na wewn

ę

trznej

powierzchni

ż

eber i mm. mi

ę

dzy

ż

ebrowych, przylega do opłucnej.

MI



~NIE BRZUCHA

Mi

ęś

nie brzucha (musculi abdominis) wypełniaj

ą

przestrze

ń

mi

ę

dzy klatk

ą

piersiow

ą

i górnym brzegiem miednicy. Bior

ą

one zatem udział w wytworzeniu

ś

ciany jamy brzusznej. Mi

ęś

nie brzucha dziel

ą

si

ę

na: boczne, przednie i tylne.

Przy

ś

rodkowe cz

ęś

ci mi

ęś

ni grupy bocznej brzucha przechodz

ą

w rozci

ę

gna, których

włókna krzy

ż

uj

ą

si

ę

z analogicznymi rozci

ę

gnami mi

ęś

ni strony przeciwnej i

tworz

ą

kres

ę

biał

ą

(linea alba). Kresa biała biegnie od wyrostka mieczykowatego

mostka do spojenia łonowego.

Mi

ęś

nie boczne brzucha

Mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny zewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus externus abdominis) jest mi

ęś

niem

płaskim, szerokim, kształtu czworok

ą

tnego i poło

ż

ony jest w bocznej i przedniej

okolicy powłok brzucha. Przyczep pocz

ą

tkowy. Rozpoczyna si

ę

on na zewn

ę

trznej

powierzchni od V do XII

ż

ebra, zachodz

ą

c w swej cz

ęś

ci górnej mi

ę

dzy z

ę

by

przyczepu pocz

ą

tkowego m. z

ę

batego przedniego, za

ś

w cz

ęś

ci dolnej - mi

ę

dzy

wi

ą

zki m. najszerszego grzbietu. Przyczep ko

ń

cowy. Włókna mi

ęś

nia przebiegaj

ą

sko

ś

nie ku dołowi i przy

ś

rodkowo, tak jak włókna mm. mi

ę

dzy

ż

ebrowych

zewn

ę

trznych. Wi

ę

ksza cz

꜏

górna mi

ęś

nia przechodzi w płaskie, szerokie

rozci

ę

gno, które przebiega przed m. prostym brzucha i w linii po

ś

rodkowej włókna

ś

ci

ę

gniste krzy

ż

uj

ą

si

ę

z włóknami strony przeciwnej, ko

ń

cz

ą

c si

ę

w kresie

białej. Dolne p

ę

czki mi

ęś

nia przechodz

ą

w wi

ę

zadło pachwinowe (lig. inguinale),

za

ś

włókna mi

ęś

nia rozpoczynaj

ą

ce si

ę

najbardziej z tyłu, ko

ń

cz

ą

si

ę

na wardze

zewn

ę

trznej grzebienia biodrowego. Czynno

śŹ

. Obustronny skurcz mi

ęś

nia powoduje

zgi

ę

cie kr

ę

gosłupa l

ę

d

ź

wiowego wraz z klatk

ą

piersiow

ą

do przodu, a przy

ustalonym kr

ę

gosłupie unosi miednic

ę

. Poci

ą

gaj

ą

c dolne

ż

ebra ku dołowi działa

jako mi

ę

sie

ń

wydechowy. Jednostronny skurcz zgina kr

ę

gosłup i klatk

ę

piersiow

ą

w

stron

ę

boczn

ą

oraz skr

ę

ca tułów w stron

ę

przeciwn

ą

. Unerwienie. Przewa

ż

aj

ą

cej

cz

ęś

ci mi

ęś

nia pochodzi od nn. mi

ę

dzy

ż

ebrowych (nn. intercostales), jedynie

dolna cz

꜏

otrzymuje gał

ą

zki od n. biodrowo-podbrzusznego (n.

iliohypogastricus) i biodrowo-pachwinowego (n. ilioinguinalis); oba pochodz

ą

ze

splotu l

ę

d

ź

wiowego.

Mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny wewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus internus abdominis), podobnie jak

poprzedni, jest mi

ęś

niem płaskim, czworok

ą

tnym oraz znacznie dłu

ż

szym z przodu

ni

ż

z tyłu. Przyczep pocz

ą

tkowy. Mi

ę

sie

ń

rozpoczyna si

ę

na powi

ę

zi piersiowo-

l

ę

d

ź

wiowej, za po

ś

rednictwem której dochodzi do kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych, na kresie

po

ś

redniej grzebienia biodrowego i na wi

ę

zadle pachwinowym. Przyczep ko

ń

cowy.

Tylne włókna mi

ęś

nia, rozpoczynaj

ą

ce si

ę

na powi

ę

zi piersiowo-l

ę

d

ź

wiowej, biegn

ą

ku górze i przy

ś

rodkowo, zachowuj

ą

c ten sam kierunek przebiegu co włókna mm.

mi

ę

dzy

ż

ebrowych wewn

ę

trznych i ko

ń

cz

ą

si

ę

na trzech ostatnich

ż

ebrach. Główna

cz

꜏

mi

ęś

nia przechodzi w płaskie, szerokie rozci

ę

gno, ko

ń

cz

ą

ce si

ę

w kresie

białej (linea alba). Rozci

ę

gno biegn

ą

c do kresy białej dzieli si

ę

na dwie

blaszki poło

ż

one przed i za m. prostym brzucha. Obie blaszki bior

ą

udział w

wytwarzaniu pochewki m. prostego brzucha. Od dolnej cz

ęś

ci m. sko

ś

nego

wewn

ę

trznego brzucha odchodz

ą

włókna mi

ęś

niowe, które z włóknami m. poprzecznego

brzucha (m. transversus abdominis) tworz

ą

u m

ęż

czyzn m. d

ź

wigacz j

ą

dra (m.

cremaster). Czynno

śŹ

. Równoczesny skurcz obu mm. sko

ś

nych wewn

ę

trznych brzucha

zgina kr

ę

gosłup do przodu oraz poci

ą

ga klatk

ę

piersiow

ą

w dół powoduj

ą

c wydech.

Skurcz jednostronny skr

ę

ca tułów w t

ę

sam

ą

stron

ę

, a współpracuj

ą

c z m. sko

ś

nym

zewn

ę

trznym brzucha tej samej strony powoduje boczne zgi

ę

cie tułowia.

Unerwienie. Jak m. sko

ś

ny zewn

ę

trzny brzucha.

Mi

ę

sie

ń

poprzeczny brzucha (m. transversus abdominis) charakteryzuje si

ę

poprzecznym przebiegiem włókien mi

ęś

niowych, które ci

ą

gn

ą

si

ę

od kr

ę

gosłupa do

kresy białej. Mi

ę

sie

ń

ten jak szeroki pas obejmuje trzewa jamy brzusznej i obok

przepony jest głównym mi

ęś

niem tłoczni brzusznej. Przyczep pocz

ą

tkowy. Mi

ę

sie

ń

ten rozpoczyna si

ę

na: wewn

ę

trznej powierzchni sze

ś

ciu dolnych

ż

eber, poprzez

powi

ęź

piersiowo-l

ę

d

ź

wiow

ą

na wyrostkach

ż

ebrowych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych, na wardze

wewn

ę

trznej grzebienia biodrowego i na wi

ę

zadle pachwinowym. Przyczep ko

ń

cowy.

Wszystkie włókna mi

ęś

niowe biegn

ą

równolegle w kierunku przednim i przechodz

ą

przy

ś

rodkowo w płaskie rozci

ę

gno przebiegaj

ą

ce do tyłu od m. prostego brzucha

(m. ectus abdominis). Rozci

ę

gno bierze udział w wytworzeniu pochewki m. prostego

brzucha i kresy białej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

zw

ęż

a doln

ą

cz

꜏

jamy klatki

piersiowej przyczyniaj

ą

c si

ę

do wydechu. Główna jego czynno

śŹ

polega na

zwi

ę

kszaniu ci

ś

nienia w jamie brzucha, czyli na wytwarzaniu tłoczni brzusznej

(prelum abdominale). Unerwienie. Wspólne z mi

ęś

niami sko

ś

nymi brzucha.

Mi

ęś

nie przednie brzucha

W skład mi

ęś

ni przednich brzucha wchodz

ą

* mi

ę

sie

ń

prosty brzucha,

* mi

ę

sie

ń

piramidowy.

Mi

ę

sie

ń

prosty brzucha (m. rectus abdominis) jest poło

ż

ony symetrycznie po obu

stronach kresy białej. Przyczep pocz

ą

tkowy. Mi

ę

sie

ń

rozpoczyna si

ę

na przedniej

powierzchni od V do VII chrz

ą

stki

ż

ebrowej i wyrostku mieczykowatym mostka.

Przyczep ko

ń

cowy. Włókna mi

ęś

niowe biegn

ą

równolegle w dół i s

ą

w swym przebiegu

poprzedzielane przez 3-4 smugi

ś

ci

ę

gniste (intersectiones tendineae) na

poszczególne odcinki czyli segmenty. U dołu mi

ę

sie

ń

zw

ęż

a si

ę

, przechodzi w

płaskie

ś

ci

ę

gno, które przyczepia si

ę

do gał

ę

zi górnej ko

ś

ci łonowej oraz do

przedniej powierzchni spojenia łonowego. Cały mi

ę

sie

ń

prosty brzucha otoczony

jest dwu

ś

cienn

ą

pochewk

ą

(vagina m. recti abdominis), utworzon

ą

przez rozci

ę

gna

mi

ęś

ni bocznych brzucha. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

prosty brzucha działaj

ą

c obustronnie

zgina tułów do przodu lub - gdy tułów jest ustalony - unosi miednic

ę

. Ponadto

opuszcza dolne

ż

ebra, działaj

ą

c jako mi

ę

sie

ń

wydechowy. Mi

ę

sie

ń

prosty brzucha

jest najsilniejszym antagonist

ą

m. prostownika grzbietu (m. erector spinae) oraz

bierze udział w wytwarzaniu tłoczni brzusznej (prelum abdominale). Unerwienie.
Nerwy mi

ę

dzy

ż

ebrowe VI-XII (nn. intercostales).

Mi

ę

sie

ń

piramidowy (m. pyramidalis) jest to mały mi

ę

sie

ń

poło

ż

ony w przedniej i

dolnej cz

ęś

ci

ś

ciany brzucha. Rozpoczyna si

ę

na gał

ę

zi górnej ko

ś

ci łonowej,

jego włókna mi

ęś

niowe biegn

ą

zbie

ż

nie ku górze i przy

ś

rodkowo, ko

ń

cz

ą

c si

ę

w

kresie białej (linea alba). Mi

ę

sie

ń

ten napina kres

ę

biał

ą

. Unerwienie. Nerw

mi

ę

dzy

ż

ebrowy XII zwany nerwem pod

ż

ebrowym (n. subcostalis).

Mi

ęś

nie tylne brzucha

W skład tylnych mi

ęś

ni brzucha wchodzi mi

ę

sie

ń

czworoboczny l

ę

d

ź

wi. Mi

ę

sie

ń

czworoboczny l

ę

d

ź

wi (m. quadratus lumborum) jest mi

ęś

niem kształtu

czworobocznego, poło

ż

onym po obu stronach kr

ę

gosłupa l

ę

d

ź

wiowego i składa si

ę

z

dwóch warstw. Przyczep pocz

ą

tkowy. Warstwa przednia mi

ęś

nia rozpoczyna si

ę

na

wyrostkach

ż

ebrowych kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych, a ko

ń

czy na XII

ż

ebrze. Warstwa tylna

biegnie od wargi wewn

ę

trznej grzebienia biodrowego do wyrostków

ż

ebrowych kr

ę

gów

l

ę

d

ź

wiowych i XII

ż

ebra. Czynno

śŹ

. Skurcz jednostronny mi

ęś

nia zgina kr

ę

gosłup

l

ę

d

ź

wiowy w bok, skurcz obustronny obni

ż

a XII par

ę

ż

eber. Mi

ę

sie

ń

czworoboczny

l

ę

d

ź

wi w swym napi

ę

ciu spoczynkowym ustala cz

꜏

l

ę

d

ź

wiow

ą

kr

ę

gosłupa.

Unerwienie. Nerw pod

ż

ebrowy XII (n. subcostalis) i krótkie gał

ą

zki ze splotu

l

ę

d

ź

wiowego.

Powi

ę

zie brzucha

Powi

ęź

piersiowa (fascia pectoralis) przedłu

ż

a si

ę

ku dołowi w powi

ęź

powierzchown

ą

brzucha (fascia superficialis abdominis), która przy

ś

rodkowo

zrasta si

ę

z kres

ą

biał

ą

(linea alba), a u dołu z wi

ę

zadłem pachwinowym (lig.

inguinale). Nad przy

ś

rodkowym odcinkiem wi

ę

zadła pachwinowego powi

ęź

powierzchowna brzucha uwypukla si

ę

lejkowato i zst

ę

puje u m

ęż

czyzn do worka

mosznowego, tworz

ą

c powi

ęź

d

ź

wigacza j

ą

dra (fascia cremasterica).

Powi

ęź

podskórna (fascia subcutanea) pokrywa powi

ęź

powierzchown

ą

i od wewn

ą

trz

- podskórn

ą

tkank

ę

tłuszczow

ą

brzucha. Mi

ę

dzy obu powi

ę

ziami biegn

ą

naczynia

krwiono

ś

ne i nerwy skórne.

Powi

ęź

poprzeczna (fascia transversalis) poło

ż

ona jest na wewn

ę

trznej

powierzchni mi

ęś

nia poprzecznego brzucha. Powi

ęź

ta przedłu

ż

a si

ę

ku tyłowi w

powi

ęź

pokrywaj

ą

c

ą

mi

ę

sie

ń

czworoboczny l

ę

d

ź

wi oraz w powi

ęź

l

ę

d

ź

wiow

ą

i

biodrow

ą

. Powy

ż

ej wi

ę

zadła pachwinowego powi

ęź

poprzeczna wzmocniona jest przez

sierp pachwinowy i wi

ę

zadło mi

ę

dzydołkowe.

Kanał pachwinowy
Powy

ż

ej przy

ś

rodkowego odcinka wi

ę

zadła pachwinowego

ś

ciana brzucha jest sko

ś

nie

przebita kanałem pachwinowym (canalis inguinalis), który stanowi drog

ę

w

procesie zst

ę

powania j

ą

dra z jamy brzusznej do worka mosznowego. W w

ę

drówce tej

j

ą

dro wraz ze swym przewodem wyprowadzaj

ą

cym - nasieniowodem poci

ą

ga za sob

ą

wszystkie warstwy

ś

ciany brzucha poło

ż

one pod skór

ą

, tj. powi

ęź

powierzchown

ą

,

włókna m. sko

ś

nego wewn

ę

trznego brzucha i m. poprzecznego brzucha oraz powi

ęź

poprzeczn

ą

(fascia transversalis), która pokrywa mi

ę

sie

ń

poprzeczny brzucha od

strony wewn

ę

trznej, oddzielaj

ą

c go od otrzewnej

ś

ciennej, b

ę

d

ą

cej ostatni

ą

warstw

ą

powłok brzucha. Wszystkie te osłonki, otaczaj

ą

c nasieniowód wraz z

naczyniami i nerwami, wytwarzaj

ą

powrózek nasienny (funiculus spermacticus),

który stanowi zawarto

śŹ

kanału pachwinowego. U kobiet przez kanał pachwinowy

przechodzi wi

ę

zadło obłe macicy. Kanał pachwinowy ma dwa pier

ś

cienie -

powierzchowny i gł

ę

boki oraz

ś

ciany kanału. Pier

ś

cie

ń

pachwinowy powierzchowny

(angulus inguinalis superficialis) poło

ż

ony jest w rozci

ę

gnie m. sko

ś

nego

zewn

ę

trznego brzucha, którego włókna wytwarzaj

ą

dwie odnogi - przy

ś

rodkow

ą

i

boczn

ą

. Pier

ś

cie

ń

ten jest wyczuwalny przez skór

ę

. Pier

ś

cie

ń

pachwinowy gł

ę

boki

(angulus inguinalis profundus) le

ż

y w połowie długo

ś

ci wi

ę

zadła pachwinowego i

nieco powy

ż

ej, w powi

ę

zi poprzecznej brzucha. Sko

ś

nie biegn

ą

cy kanał pachwinowy

ma przedni

ą

ś

cian

ę

utworzon

ą

przez rozci

ę

gno m. sko

ś

nego zewn

ę

trznego brzucha,

ś

cian

ę

tyln

ą

tworzy powi

ęź

poprzeczna brzucha, doln

ą

- wi

ę

zadło pachwinowe i

górn

ą

- włókna mm. sko

ś

nego wewn

ę

trznego i poprzecznego brzucha.

Miejsca zmniejszonego oporu
Wyst

ę

puj

ą

ce w powłokach brzucha miejsca zmniejszonego oporu zasługuj

ą

na

szczególn

ą

uwag

ę

, gdy

ż

pod wpływem wzmo

ż

onego wysiłku fizycznego (np.

podnoszenie ci

ęż

arów) i zwi

ą

zanego z nim podwy

ż

szenia ci

ś

nienia w jamie

brzusznej mog

ą

wytworzy

Ź

si

ę

tzw. przepukliny. Do tych miejsc nale

żą

: * Trójk

ą

t

l

ę

d

ź

wiowy (trigonum lumbale) - ograniczony jest przez grzebie

ń

biodrowy, dolno-

boczny brzeg mi

ęś

nia najszerszego grzbietu i brzeg tylny mi

ęś

nia sko

ś

nego

zewn

ę

trznego brzucha. W tym rejonie mo

ż

e wytworzy

Ź

si

ę

przepuklina l

ę

d

ź

wiowa

dolna (hernia lumbalis inferior). * Trójk

ą

tne lub czworok

ą

tne pole poło

ż

one

nieco wy

ż

ej, zwane

ś

ci

ę

gnist

ą

przestrzeni

ą

l

ę

d

ź

wiow

ą

(spatium tendineum

lumbale), stanowi okolic

ę

, w której mo

ż

e powsta

Ź

przepuklina l

ę

d

ź

wiowa górna

(hernia lumbalis superior).

ś

cian

ę

tej okolicy tworzy m. najszerszy grzbietu i

rozci

ę

gno mi

ęś

nia poprzecznego brzucha. Górn

ą

granic

ę

wytycza dwunaste

ż

ebro,

przy

ś

rodkow

ą

- m. prostownik grzbietu, a boczn

ą

mm. sko

ś

ne brzucha zewn

ę

trzny i

wewn

ę

trzny. * Pier

ś

cie

ń

p

ę

pkowy (anulus umbilicalis), wytwarzaj

ą

cy w po

ś

rodkowej

okolicy powłok brzucha dołek p

ę

pkowy (fovea umbilicalis), stanowi dogodne

miejsce do wytworzenia si

ę

przepukliny p

ę

pkowej (hernia umbilicalis). * Doły

pachwinowe przy

ś

rodkowy i boczny, poło

ż

one nad wi

ę

zadłem pachwinowym w miejscach

obu uj

śŹ

kanału pachwinowego s

ą

wywołane pier

ś

cieniem pachwinowym powierzchownym

i gł

ę

bokim. Na skutek przebiegu kanału pachwinowego w miejscach tych doszło do

znacznej redukcji warstw mi

ęś

niowych. W obr

ę

bie dołu pachwinowego przy

ś

rodkowego

mo

ż

e wytworzy

Ź

si

ę

przepuklina przy

ś

rodkowa lub prosta (hernia medialis s.

recta). Przepuklina boczna lub sko

ś

na (hernia lateralis s. obliqua),

odpowiadaj

ą

ca dołowi pachwinowemu bocznemu, jest znacznie rzadsza od

przy

ś

rodkowej; zazwyczaj wyst

ę

puje jako wada wrodzona u dzieci.

MI

ś

NIE KO

Ą

CZYNY GŁRNEJ

Mi

ęś

nie ko

ń

czyny górnej (musculi membri superioris) dziel

ą

si

ę

na poszczególne

grupy topograficzne, do których zaliczamy mi

ęś

nie obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej,

ramienia, przedramienia i r

ę

ki. Poszczególne grupy unaczynione s

ą

przez

odgał

ę

zienie t

ę

tnicy pachowej, ramiennej, promieniowej i łokciowej. Nerwy dla

mi

ęś

ni ko

ń

czyny górnej pochodz

ą

ze splotu ramiennego (plexus brachialis).

Mi

ęś

nie obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej

W skład mi

ęś

ni obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

naramienny,

* mi

ę

sie

ń

nadgrzebieniowy,

* mi

ę

sie

ń

podgrzebieniowy,

* mi

ę

sie

ń

obły mniejszy,

* mi

ę

sie

ń

obły wi

ę

kszy,

* mi

ę

sie

ń

podłopatkowy.

Z mi

ęś

ni obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej (mm. cinguli membri superioris) tylko m.

naramienny rozpoczyna si

ę

na obu ko

ś

ciach, tj. łopatce i obojczyku, i pokrywa

staw ramienny od góry, przodu i tyłu. Pozostałe mi

ęś

nie obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej

rozpoczynaj

ą

si

ę

tylko na łopatce. Przyczepy ko

ń

cowe omawianych mi

ęś

ni znajduj

ą

si

ę

w cz

ęś

ci bli

ż

szej ramienia. Mi

ę

sie

ń

naramienny (m. deltoideus) jest mi

ęś

niem

kształtu trójk

ą

tnego, podstaw

ą

skierowany ku górze, a wierzchołkiem w dół.

Przyczep pocz

ą

tkowy. Mi

ę

sie

ń

rozpoczyna si

ę

na ko

ń

cu barkowym obojczyka, na

wyrostku barkowym i na grzebieniu łopatki. Przyczep ko

ń

cowy. P

ę

czki mi

ęś

niowe

kieruj

ą

si

ę

zbie

ż

nie ku dołowi, gdzie ko

ń

cz

ą

si

ę

na guzowato

ś

ci naramiennej

ko

ś

ci ramiennej. Z uwagi na przyczepy pocz

ą

tkowe mi

ę

sie

ń

ten dzieli si

ę

na:

cz

꜏

przedni

ą

- obojczykow

ą

(pars clavicularis), cz

꜏

ś

rodkow

ą

- barkow

ą

(pars

acromialis) i cz

꜏

tyln

ą

- grzebieniow

ą

(pars spinalis). Czynno

śŹ

. Skurcz

równoczesny wszystkich trzech cz

ęś

ci mi

ęś

nia naramiennego odwodzi rami

ę

i w

funkcji tej jest najsilniejszym mi

ęś

niem ze wszystkich odwodzicieli ramienia.

Samodzielny skurcz cz

ęś

ci obojczykowej we współpracy z cz

ęś

ci

ą

obojczykow

ą

m.

piersiowego wi

ę

kszego wysuwa do przodu i nawraca rami

ę

. Cz

꜏

grzebieniowa

poci

ą

ga rami

ę

ku tyłowi i odwraca je. Jakkolwiek cały mi

ę

sie

ń

odwodzi ko

ń

czyn

ę

górn

ą

w stawie ramiennym, to skurcz cz

ęś

ci obojczykowej poci

ą

ga odwiedzione

rami

ę

do przodu, za

ś

skurcz cz

ęś

ci grzebieniowej i barkowej - ku tyłowi. Mi

ę

sie

ń

naramienny ma du

ż

e znaczenie dla ustalenia ko

ś

ci ramiennej w stawie ramiennym.

Przy znacznym nawet obci

ąż

eniu ko

ń

czyny górnej mi

ę

sie

ń

ten przeciwdziała

wysuwaniu si

ę

głowy ko

ś

ci ramiennej z wydr

ąż

enia stawowego łopatki. Z kolei

cz

꜏

górna m. czworobocznego grzbietu d

ź

wigaj

ą

c łopatk

ę

utrzymuje j

ą

w

prawidłowym poło

ż

eniu. Oba te mi

ęś

nie współdziałaj

ą

c ze sob

ą

tworz

ą

siln

ą

ta

ś

m

ę

mi

ęś

niow

ą

, która podtrzymuje obci

ąż

on

ą

ko

ń

czyn

ę

. Unerwienie. Pochodzi od n.

pachowego (n. axillaris), nale

żą

cego do splotu ramiennego. W razie pora

ż

enia

nerwu rami

ę

jest obni

ż

one i nie ma mo

ż

liwo

ś

ci wykonania pełnego ruchu

odwodzenia.

Mi

ę

sie

ń

nadgrzebieniowy (m. supraspinalis)

Przyczep pocz

ą

tkowy znajduje si

ę

w dole nadgrzebieniowym łopatki. Przyczep

ko

ń

cowy. Mi

ę

sie

ń

ten w swym przebiegu kieruje si

ę

w bok, biegnie pod wyrostkiem

barkowym, nad stawem ramiennym i ko

ń

czy na szczycie guzka wi

ę

kszego ko

ś

ci

ramiennej oraz w torebce stawu ramiennego. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

nadgrzebieniowy

jest - po m. naramiennym - drugim co do siły odwodzicielem ramienia. Wi

ą

zki

ko

ń

cz

ą

ce si

ę

w

ś

cianie torebki stawowej wygładzaj

ą

jej fałdy podczas ruchu

odwodzenia ramienia. Unerwienie. Pochodzi od n. nadłopatkowego (n.
suprascapularis) ze splotu ramiennego.

Mi

ę

sie

ń

podgrzebieniowy (m. infraspinatus) wypełnia dół podgrzebieniowy i jest

znacznie wi

ę

kszym mi

ęś

niem od m. nadgrzebieniowego. Przyczep pocz

ą

tkowy znajduje

si

ę

na powierzchni grzbietowej łopatki w okolicy nale

żą

cej do dołu

podgrzebieniowego oraz na powi

ę

zi podgrzebieniowej. Przyczep ko

ń

cowy. Mi

ę

sie

ń

ten kieruje si

ę

do boku i nieco w gór

ę

. Ko

ń

czy si

ę

na guzku wi

ę

kszym ko

ś

ci

ramiennej. Cz

꜏

włókien

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowego wplata si

ę

w błon

ę

włóknist

ą

torebki

stawu ramiennego. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten odwraca rami

ę

i napina torebk

ę

stawow

ą

.

Unerwienie. Jak w m. nadgrzebieniowym.
Mi

ę

sie

ń

obły mniejszy (m. teres minor) rozpoczyna si

ę

na brzegu bocznym łopatki,

a ko

ń

czy na guzku wi

ę

kszym ko

ś

ci ramiennej oraz w torebce stawu ramiennego.

Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

odwraca rami

ę

i napina torebk

ę

stawow

ą

. Unerwienie. Przez n.

pachowy (n. axillaris) ze splotu ramiennego. Mi

ę

sie

ń

obły wi

ę

kszy (m. teres

major) rozpoczyna si

ę

na powierzchni grzbietowej k

ą

ta dolnego łopatki. Biegnie w

bok ku górze, przylegaj

ą

c do ko

ń

cowej cz

ęś

ci m. najszerszego grzbietu, z którym

wspólnie ko

ń

czy si

ę

na grzebieniu guzka mniejszego ko

ś

ci ramiennej. Czynno

śŹ

.

Współdziała z m. najszerszym grzbietu w ruchach nawracania przywodzenia i
tyłozgi

ę

cia ramienia. Oba mi

ęś

nie obłe, zd

ąż

aj

ą

c do przyczepu ko

ń

cowego,

oddalaj

ą

si

ę

od siebie, a przez powstał

ą

w ten sposób szczelin

ę

przechodzi głowa

długa m. trójgłowego ramienia. Unerwienie. Pochodzi od n. piersiowo-grzbietowego
(n. thoracodorsalis). Mi

ę

sie

ń

podłopatkowy (m. subscapularis) jest du

ż

ym, silnym

mi

ęś

niem wypełniaj

ą

cym dół podłopatkowy. Przyczep pocz

ą

tkowy mi

ęś

nia znajduje

si

ę

na całej powierzchni dołu podłopatkowego i na powi

ę

zi podłopatkowej.

Przyczep ko

ń

cowy. Mi

ę

sie

ń

ten ma utkanie pierzaste, czemu zawdzi

ę

cza znaczn

ą

sił

ę

. Jego

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe przebiega do przodu od torebki stawu ramiennego, z

któr

ą

zrasta si

ę

cz

ęś

ciowo, za

ś

kostny przyczep ko

ń

cowy osi

ą

ga na guzku

mniejszym ko

ś

ci ramiennej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

podłopatkowy silnie nawraca, a

tak

ż

e przywodzi rami

ę

. Unerwienie. Nerw podłopatkowy (n. subscapularis) ze

splotu ramiennego.

Powi

ę

zie okolicy barku

* Powi

ęź

naramienna (fascia deltoidea) ł

ą

czy si

ę

z s

ą

siednimi powi

ę

ziami i

pokrywa m. naramienny. * Powi

ęź

nadgrzebieniowa, podgrzebieniowa i podłopatkowa

(fascia supraspinata, infraspinata et subscapularis) pokrywaj

ą

mi

ęś

nie tej samej

nazwy i przymocowuj

ą

si

ę

dookoła odpowiednich dołów łopatki. * Powi

ęź

pachowa

(fascia axillaris) jest przedłu

ż

eniem powi

ę

zi piersiowej i tworzy podstaw

ę

jamy

pachowej. W cz

ęś

ci

ś

rodkowej powi

ę

zi znajduj

ą

si

ę

liczne otworki dla przej

ś

cia

naczy

ń

i nerwów.

Dół pachowy i jama pachowa
Dół pachowy ograniczony jest z przodu fałdem pachowym przednim (plica axillaris
anterior), utworzonym przez brzeg mi

ęś

nia piersiowego wi

ę

kszego i od tyłu fałdem

pachowym tylnym (plica axillaris posterior), wywołanym przez brzeg mi

ęś

nia

najszerszego grzbietu. Dół pokrywa skóra pokryta włosami. Powy

ż

ej dołu pachowego

znajduje si

ę

jama pachowa. Przy uniesionym ramieniu ma kształt trój

ś

ciennego

ostrosłupa, którego wierzchołek skierowany jest do obojczyka.

ś

cian

ę

przedni

ą

jamy wyznaczaj

ą

oba mm. piersiowe,

ś

cian

ę

tyln

ą

mi

ęś

nie: najszerszy grzbietu,

obły wi

ę

kszy i podłopatkowy, a

ś

cian

ę

przy

ś

rodkow

ą

tworzy m. z

ę

baty przedni.

Jama pachowa zawiera poza tkank

ą

tłuszczow

ą

t

ę

tnic

ę

i

ż

ył

ę

pachow

ą

nerwy splotu

ramiennego i w

ę

zły chłonne pachowe.

Mi

ęś

nie ramienia

Mi

ęś

nie ramienia (m. brachii) dzielimy na grup

ę

przedni

ą

i tyln

ą

. Do grupy

przedniej nale

żą

zginacze unerwione przez nerw mi

ęś

niowo-skórny (n.

musculocutaneus), nale

żą

cy do długich nerwów splotu ramiennego. S

ą

to: m.

kruczo-ramienny, m. dwugłowy ramienia i m. ramienny. Tyln

ą

grup

ę

mi

ęś

ni

ramienia, czyli prostowniki zaopatruje nerw promieniowy (m. radialis), nale

żą

cy

tak

ż

e do długich nerwów splotu ramiennego. Grup

ę

t

ę

stanowi

ą

m. trójgłowy

ramienia i m. łokciowy.

Grupa przednia mi

ęś

ni ramienia

W skład grupy przedniej mi

ęś

ni ramienia wchodz

ą

* mi

ę

sie

ń

dwugłowy ramienia,

* mi

ę

sie

ń

kruczo-ramienny,

* mi

ę

sie

ń

ramienny.

Mi

ę

sie

ń

dwugłowy ramienia (m. biceps brachii)

Przyczep pocz

ą

tkowy tego mi

ęś

nia składa si

ę

z dwóch głów. Głowa długa (caput

longum) rozpoczyna si

ę

na guzku nadpanewkowym łopatki, poło

ż

onym w jamie stawu

ramiennego. Zatem

ś

ci

ę

gno tej głowy w swym pocz

ą

tkowym odcinku biegnie w jamie

stawowej nad głow

ą

ko

ś

ci ramiennej, nast

ę

pnie przebija błon

ę

włóknist

ą

torebki

stawowej i wydostaje si

ę

na zewn

ą

trz stawu bruzd

ą

mi

ę

dzyguzkow

ą

, otoczone

wypustk

ą

błony maziowej torebki stawu ramiennego, zwan

ą

pochewk

ą

maziow

ą

mi

ę

dzyguzkow

ą

(vagina synovialis intertubercularis). ~ci

ę

gno pocz

ą

tkowe głowy

długiej zmienia wi

ę

c kierunek swego przebiegu z poprzecznego na pionowy i

kieruje si

ę

dalej w dół wzdłu

ż

ko

ś

ci ramiennej, przechodz

ą

c w cz

꜏

mi

ęś

niow

ą

.

Głowa krótka (caput breve) przyczepia si

ę

do wyrostka kruczego łopatki razem z

m. kruczo-ramiennym. Przyczep ko

ń

cowy. Na wysoko

ś

ci połowy ramienia obie głowy

ł

ą

cz

ą

si

ę

, tworz

ą

c wspólny brzusiec. Brzusiec przechodzi w krótkie mocne

ś

ci

ę

gno, które przyczepia si

ę

na guzowato

ś

ci ko

ś

ci promieniowej. Cz

꜏

włókien

wytwarza rozci

ę

gno m. dwugłowego ramienia, które przechodzi w powi

ęź

przedramienia. Czynno

śŹ

. Czynno

śŹ

tego mi

ęś

nia jest bardzo urozmaicona z uwagi

na zró

ż

nicowane przyczepy pocz

ą

tkowe. Jest mi

ęś

niem dwustawowym. Główna jednak

funkcja m. dwugłowego ramienia przejawia si

ę

w działaniu na staw łokciowy. W

stawie tym mi

ę

sie

ń

zgina i odwraca przedrami

ę

. Przy ustalonym przedramieniu, jak

np. podczas zwisu, czy w podporze, mi

ę

sie

ń

zgina rami

ę

w stosunku do

przedramienia, dzi

ę

ki czemu bierze udział w podci

ą

ganiu tułowia ku górze. Głowa

długa, która przebiega nad stawem ramiennym, bierze udział w odwodzeniu
ramienia. Głowa krótka współdziała głównie z m. kruczo-ramiennym, zgina rami

ę

,

czyli wysuwa do przodu i przywodzi. Mi

ę

sie

ń

dwugłowy współdziała z m.

naramiennym w przytrzymywaniu ko

ś

ci ramiennej w stawie ramiennym, co ma

szczególne znaczenie przy d

ź

wiganiu ci

ęż

kich przedmiotów. Wzdłu

ż

obu brzegów

mi

ęś

nia biegn

ą

bruzdy: przy

ś

rodkowa i boczna. W gł

ę

bszej bru

ź

dzie przy

ś

rodkowej

znajduje si

ę

nerw po

ś

rodkowy (n. medianus), t

ę

tnica ramienna (a. brachialis) i

ż

yła odłokciowa (v. basilica). W płytszej bru

ź

dzie bocznej m. dwugłowego

ramienia biegnie

ż

yła odpromieniowa (v. cephalica).

Mi

ę

sie

ń

kruczo-ramienny (m. coracobrachialis) rozpoczyna si

ę

razem z głow

ą

krótk

ą

m. dwugłowego ramienia na wyrostku kruczym łopatki, biegnie w dół i nieco

bocznie, ko

ń

cz

ą

c si

ę

na ko

ś

ci ramiennej w połowie długo

ś

ci trzonu. Czynno

śŹ

.

Współdziała on z głow

ą

krótk

ą

m. dwugłowego ramienia; unosi rami

ę

do przodu oraz

przywodzi rami

ę

do przedniej

ś

ciany klatki piersiowej i nawraca.

Mi

ę

sie

ń

ramienny (m. brachialis) jest pokryty przez m. dwugłowy ramienia.

Rozpoczyna si

ę

na przedniej powierzchni trzonu ko

ś

ci ramiennej poni

ż

ej przyczepu

ko

ń

cowego m. naramiennego. Włókna mi

ęś

niowe biegn

ą

ku dołowi i pokrywaj

ą

torebk

ę

stawu łokciowego. Ko

ń

czy si

ę

on krótkim, silnym

ś

ci

ę

gnem na guzowato

ś

ci ko

ś

ci

łokciowej. Czynno

śŹ

. Jest mi

ęś

niem jednostawowym, silnie zgina przedrami

ę

w

stawie łokciowym i poci

ą

ga fałdy torebki stawowej, nie pozwalaj

ą

c na wpuklenie

si

ę

do wewn

ą

trz stawu.

Grupa tylna mi

ęś

ni ramienia

W skład grupy tylnej mi

ęś

ni ramienia wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

trójgłowy ramienia,

* mi

ę

sie

ń

łokciowy.

Mi

ę

sie

ń

trójgłowy ramienia (m. triceps brachii) posiada w przyczepie pocz

ą

tkowym

trzy głowy: dług

ą

, boczn

ą

i przy

ś

rodkow

ą

. Przyczep pocz

ą

tkowy. Głowa długa

(caput longum) rozpoczyna si

ę

na guzku podpanewkowym łopatki i w swym

pocz

ą

tkowym odcinku poło

ż

ona jest mi

ę

dzy m. obłym wi

ę

kszym i mniejszym. W

dalszym przebiegu, na wysoko

ś

ci ko

ś

ci ramiennej, głowa długa prawie całkowicie

pokrywa głow

ę

przy

ś

rodkow

ą

, która le

ż

y najgł

ę

biej. Głowa boczna (caput laterale)

rozpoczyna si

ę

na tylnej powierzchni trzonu ko

ś

ci ramiennej, w cz

ęś

ci górno-

bocznej tej powierzchni, tj. powy

ż

ej bruzdy nerwu promieniowego. Głowa

przy

ś

rodkowa (caput mediale) rozpoczyna si

ę

tak

ż

e na tylnej powierzchni trzonu

ko

ś

ci ramiennej, lecz u dołu i przy

ś

rodkowo od bruzdy nerwu promieniowego.

Przyczep ko

ń

cowy. Wszystkie trzy głowy ko

ń

cz

ą

si

ę

krótkim, płaskim

ś

ci

ę

gnem

ko

ń

cowym na wyrostku łokciowym ko

ś

ci łokciowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

trójgłowy

ramienia jest bardzo silnym prostownikiem stawu łokciowego. Głowa długa mi

ęś

nia

bierze ponadto udział w czynno

ś

ciach stawu ramiennego, gdzie uczestniczy w

prostowaniu i przywodzeniu ramienia.

Mi

ę

sie

ń

łokciowy (m. anconeus) jest małym trójk

ą

tnym mi

ęś

niem rozpoczynaj

ą

cym

si

ę

na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci ramiennej. Włókna jego rozchodz

ą

si

ę

wachlarzowato w dół i ko

ń

cz

ą

cz

ęś

ciowo w błonie włóknistej torebki stawowej oraz

na brzegu tylnym ko

ś

ci łokciowej. Czynno

śŹ

. Jest on słabym prostownikiem stawu

łokciowego; zasadnicza jego czynno

śŹ

polega na wygładzaniu fałdów torebki

stawowej.

Powi

ęź

ramienia

Powi

ęź

ramienia (fascia brachii) jest bezpo

ś

rednim przedłu

ż

eniem powi

ę

zi

pachowej po swej przedniej stronie, natomiast od tyłu stanowi kontynuacj

ę

powi

ę

zi naramiennej. U dołu umocowuje si

ę

do obu nadkłykci ko

ś

ci ramiennej.

Powi

ęź

ta wysyła w kierunku ko

ś

ci ramiennej dwa pasma, z których przy

ś

rodkowe,

zwane przegrod

ą

mi

ę

dzymi

ęś

niow

ą

ramienia przy

ś

rodkow

ą

(septum intermusculare

brachii mediale), wnika mi

ę

dzy m. trójgłowy i m. ramienny, przyczepiaj

ą

c si

ę

do

brzegu przy

ś

rodkowego trzonu ko

ś

ci ramiennej. Drugie pasmo, zwane przegrod

ą

mi

ę

dzymi

ęś

niow

ą

ramienia boczn

ą

(septum intermusculare brachii laterale),

oddziela m. trójgłowy od m. ramiennego i ramienno-promieniowego, zrastaj

ą

c si

ę

z

brzegiem bocznym trzonu ko

ś

ci ramiennej. Tym sposobem powi

ęź

ramienia wraz z

trzonem ko

ś

ci ramiennej wytwarza dwa kanały kostno-włókniste, przeznaczone dla

przedniej i tylnej grupy mi

ęś

ni.

Mi

ęś

nie przedramienia

Mi

ęś

nie przedramienia (m. antebrachii) podzielone s

ą

na trzy grupy: przedni

ą

(dłoniow

ą

), tyln

ą

(grzbietow

ą

) i boczn

ą

(promieniow

ą

). Brzu

ś

ce mi

ęś

niowe

wi

ę

kszo

ś

ci mi

ęś

ni poło

ż

one s

ą

w odcinku bli

ż

szym przedramienia, za

ś

w cz

ęś

ci

dalszej przebiegaj

ą

ich

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowe. Dlatego obwód przedramienia jest

najwi

ę

kszy w cz

ęś

ci bli

ż

szej i maleje stopniowo w kierunku dalszym. Mi

ęś

nie

przedramienia działaj

ą

na liczne stawy zarówno w obr

ę

bie r

ę

ki, jak i

przedramienia. Grupa przednia składa si

ę

z o

ś

miu mi

ęś

ni, które układaj

ą

si

ę

w

dwie warstwy: powierzchown

ą

i gł

ę

bok

ą

. Pi

ęŹ

mi

ęś

ni stanowi

ą

cych warstw

ę

powierzchown

ą

rozpoczyna si

ę

wspólnie na nadkłykciu przy

ś

rodkowym ko

ś

ci

ramiennej, za

ś

przyczepy pocz

ą

tkowe trzech mi

ęś

ni warstwy gł

ę

bokiej poło

ż

one s

ą

ni

ż

ej, w obr

ę

bie obu ko

ś

ci i błony mi

ę

dzykostnej przedramienia. Wszystkie

mi

ęś

nie grupy przedniej z wyj

ą

tkiem m. zginacza łokciowego nadgarstka unerwione

s

ą

przez nerw po

ś

rodkowy (n. medianus) ze splotu ramiennego. Mi

ę

sie

ń

zginacz

łokciowy nadgarstka oraz cz

꜏

mi

ęś

nia zginacza gł

ę

bokiego palców otrzymuj

ą

gał

ą

zki od nerwu łokciowego (n. ulnaris).

Grupa przednia
W skład grupy przedniej mi

ęś

ni wchodz

ą

:

Warstwa powierzchowna:
* mi

ę

sie

ń

nawrotny obły,

* mi

ę

sie

ń

zginacz promieniowy nadgarstka,

* mi

ę

sie

ń

dłoniowy długi,

* mi

ę

sie

ń

zginacz łokciowy nadgarstka,

* mi

ę

sie

ń

zginacz powierzchowny palców.

Warstwa gł

ę

boka:

* mi

ę

sie

ń

zginacz gł

ę

boki palców,

* mi

ę

sie

ń

zginacz długi kciuka,

* mi

ę

sie

ń

nawrotny czworoboczny.

Warstwa powierzchowna
Mi

ę

sie

ń

nawrotny obły (m. pronator teres) biegnie sko

ś

nie od strony

przy

ś

rodkowej do ko

ś

ci promieniowej. Przyczep pocz

ą

tkowy obejmuje nadkłykie

Ź

przy

ś

rodkowy ko

ś

ci ramiennej (głowa ramienna) i wyrostek dziobiasty ko

ś

ci

łokciowej (głowa łokciowa). Przyczep ko

ń

cowy znajduje si

ę

na bocznej powierzchni

w połowie trzonu ko

ś

ci promieniowej. Czynno

śŹ

. Poniewa

ż

włókna mi

ęś

nia biegn

ą

od

góry ku dołowi oraz od strony przy

ś

rodkowej do boku, dlatego mi

ę

sie

ń

ten silnie

nawraca i współdziała w zginaniu przedramienia w stawie łokciowym.

Mi

ę

sie

ń

zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis) jest tak

ż

e

mi

ęś

niem rozpoczynaj

ą

cym si

ę

od wspólnej masy mi

ęś

niowej na nadkłykciu

przy

ś

rodkowym ko

ś

ci ramiennej. Biegnie on sko

ś

nie ku dołowi wzdłu

ż

ko

ś

ci

promieniowej, a jego

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe przymocowuje si

ę

do podstawy II i III ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza po stronie dłoniowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten bierze udział w zginaniu

przedramienia w stawie łokciowym, jednak z najwi

ę

ksz

ą

sił

ą

zgina dłoniowo r

ę

k

ę

,

któr

ą

tak

ż

e odwodzi w kierunku promieniowym, działaj

ą

c wspólnie z m.

prostownikiem promieniowym długim nadgarstka. Dzi

ę

ki sko

ś

nemu przebiegowi

mi

ę

sie

ń

bierze udział w ruchu nawracania przedramienia. Mi

ę

sie

ń

dłoniowy długi

(m. palmaris longus) jest mi

ęś

niem niestałym, na ogół słabym, o długim i cienkim

ś

ci

ę

gnie ko

ń

cowym. Rozpoczyna si

ę

na nadkłykciu przy

ś

rodkowym k. ramiennej, a

jego

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe umocowuje si

ę

do troczka zginaczy i przedłu

ż

a si

ę

w

szerokie, płaskie rozci

ę

gno dłoniowe (aponeurosis palmaris), które wzmacnia

powi

ęź

dłoni. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

zgina dłoniowo r

ę

k

ę

i napina rozci

ę

gno dłoniowe

r

ę

ki.

Mi

ę

sie

ń

zginacz łokciowy nadgarstka (m. flexor carpi ulnaris). Przyczep

pocz

ą

tkowy stanowi nadkłykie

Ź

przy

ś

rodkowy ko

ś

ci ramiennej (głowa ramienna) i

odcinek bli

ż

szy tylnego brzegu ko

ś

ci łokciowej (głowa łokciowa). Przyczep

ko

ń

cowy.

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe tego mi

ęś

nia dochodzi do ko

ś

ci grochowatej, a dalej

jako wi

ę

zadło grochowo-

ś

ródr

ę

czne (lig. pisometacarpeum) przymocowuje si

ę

na

powierzchni dłoniowej podstawy V ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

zgina

dłoniowo r

ę

k

ę

i odwodzi j

ą

w kierunku łokciowym współdziałaj

ą

c w tym ruchu z m.

prostownikiem łokciowym nadgarstka.

Mi

ę

sie

ń

zginacz powierzchowny palców(m. flexor digitorum superficialis).

Przyczep pocz

ą

tkowy. Mi

ę

sie

ń

rozpoczyna si

ę

na nadkłykciu przy

ś

rodkowym ko

ś

ci

ramiennej, na wyrostku dziobiastym ko

ś

ci łokciowej (głowa ramienno-łokciowa) i

na przedniej powierzchni ko

ś

ci promieniowej w odcinku bli

ż

szym (głowa

promieniowa). Przyczep ko

ń

cowy. Brzusiec mi

ęś

niowy dzieli si

ę

na cztery brzu

ś

ce,

które przechodz

ą

w cztery

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowe. Dwa

ś

ci

ę

gna powierzchowne dochodz

ą

do

podstaw paliczków

ś

rodkowych III i IV palca, za

ś

dwa

ś

ci

ę

gna poło

ż

one gł

ę

biej

pod

ąż

aj

ą

do palca II i V. Wszystkie cztery

ś

ci

ę

gna przebiegaj

ą

przez kanał

nadgarstka (canalis carpi), gdzie razem ze

ś

ci

ę

gnem m. zginacza gł

ę

bokiego

palców obj

ę

te s

ą

pochewk

ą

maziow

ą

wspóln

ą

mm. zginaczy. Dla wysoko

ś

ci paliczków

bli

ż

szych ka

ż

de z czterech

ś

ci

ę

gien ko

ń

cowych rozszczepia si

ę

widełkowato

tworz

ą

c szczelin

ę

, przez któr

ą

przechodzi odpowiednie

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe m.

zginacza gł

ę

bokiego palców, pod

ąż

aj

ą

ce do paliczka dalszego. Czynno

śŹ

. Jest to

mi

ę

sie

ń

wielostawowy i zgina wszystkie stawy, nad którymi przebiega. Najsłabsze

jego działanie przejawia si

ę

w odniesieniu do stawu łokciowego. Prócz

współdziałania w zginaniu stawu łokciowego zgina dłoniowo r

ę

k

ę

, a tak

ż

e stawy

ś

ródr

ę

czno-paliczkowe i mi

ę

dzypaliczkowe bli

ż

sze. Mo

ż

e on działa

Ź

na wszystkie

wymienione stawy równocze

ś

nie lub na ka

ż

dy z nich oddzielnie.

Warstwa gł

ę

boka

Mi

ę

sie

ń

zginacz gł

ę

boki palców (m. flexor digitorum profundus) ma rozległy

przyczep pocz

ą

tkowy. Rozpoczyna si

ę

na przedniej powierzchni trzonu ko

ś

ci

łokciowej i przyległej cz

ęś

ci błony mi

ę

dzykostnej przedramienia. Przyczep

ko

ń

cowy. Mi

ę

sie

ń

ko

ń

czy si

ę

czterema

ś

ci

ę

gnami, które przebiegaj

ą

przez kanał

nadgarstka pod troczkiem zginaczy i pod rozwidleniem

ś

ci

ę

gien ko

ń

cowych m.

zginacza powierzchownego palców i dochodz

ą

do podstaw paliczków dalszych od II

do V palca. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

zgina dłoniowo r

ę

k

ę

i wszystkie stawy palców II-V

oraz zbli

ż

a do siebie rozstawione palce. Samodzielne zgi

ę

cie wybranego stawu

mi

ę

dzypaliczkowego jest najcz

ęś

ciej niemo

ż

liwe i poci

ą

ga za sob

ą

zgi

ę

cie w

pozostałych stawach palców trójczłonowych.

Mi

ę

sie

ń

zginacz długi kciuka (m. flexor pollicis longus) rozpoczyna si

ę

na

przedniej powierzchni trzonu ko

ś

ci promieniowej i na przyległej cz

ęś

ci błony

mi

ę

dzykostnej.

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe mi

ęś

nia przebiega przez kanał nadgarstka i ko

ń

czy

si

ę

na podstawie dalszego paliczka kciuka. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten silnie zgina

r

ę

k

ę

i stawy kciuka.

Mi

ę

sie

ń

nawrotny czworoboczny (m. pronator quadratus) jest małym, płaskim,

czworok

ą

tnym mi

ęś

niem. Rozpoczyna si

ę

na przedniej powierzchni cz

ęś

ci dalszej

trzonu ko

ś

ci łokciowej, biegnie w bok, ko

ń

cz

ą

c si

ę

na przedniej i bocznej

powierzchni trzonu ko

ś

ci promieniowej. Czynno

śŹ

. Skurcz mi

ęś

nia działa wył

ą

cznie

na staw promieniowo-łokciowy dalszy, powoduj

ą

c nawracanie przedramienia.

Grupa boczna
Grupa boczna składa si

ę

z czterech mi

ęś

ni, które le

żą

na stronie przedniej i

bocznej przedramienia, a swymi przyczepami si

ę

gaj

ą

ku górze a

ż

do połowy

wysoko

ś

ci ramienia, przymocowuj

ą

c si

ę

do brzegu i nadkłykcia bocznego ko

ś

ci

ramiennej. Wszystkie mi

ęś

nie tej grupy unerwione s

ą

przez gał

ę

zie nerwu

promieniowego (n. radialis).

W skład grupy bocznej mi

ęś

ni przedramienia wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

ramienno-promieniowy,

* mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy długi nadgarstka,

* mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy krótki nadgarstka,

* mi

ę

sie

ń

odwracacz.

Mi

ę

sie

ń

ramienno-promieniowy (m. brachioradialis) rozpoczyna si

ę

na brzegu

bocznym ko

ś

ci ramiennej poni

ż

ej połowy jej długo

ś

ci, biegnie wzdłu

ż

ko

ś

ci

promieniowej i ko

ń

czy si

ę

na wyrostku rylcowatym ko

ś

ci promieniowej. Czynno

śŹ

.

Mi

ę

sie

ń

zgina przedrami

ę

w stawie łokciowym, najsilniej w poło

ż

eniu nawrócenia

przedramienia. Ponadto nawrócone przedrami

ę

odwraca, a odwrócone - nawraca.

Mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy długi nadgarstka (m. extensor carpi radialis

longus) rozpoczyna si

ę

na brzegu bocznym ko

ś

ci ramiennej, poni

ż

ej m. ramienno-

promieniowego, a ko

ń

czy si

ę

na powierzchni grzbietowej podstawy II ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza.

Mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy krótki nadgarstka (m. extensor carpi radialis

brevis) bierze pocz

ą

tek na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci ramiennej. Przyczep ko

ń

cowy

osi

ą

ga na podstawie III ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza po stronie grzbietowej. Czynno

śŹ

. Oba

mi

ęś

nie prostuj

ą

i zginaj

ą

grzbietowo r

ę

k

ę

, oraz bior

ą

udział w zginaniu stawu

łokciowego. Mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy długi nadgarstka razem z m. zginaczem

promieniowym nadgarstka odwodzi r

ę

k

ę

w kierunku promieniowym.

Mi

ę

sie

ń

odwracacz (m. supinator) le

ż

y na tylnej stronie przedramienia,

rozpoczyna si

ę

na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci ramiennej i na tylnej stronie nasady

bli

ż

szej ko

ś

ci łokciowej. Włókna tego mi

ęś

nia biegn

ą

sko

ś

nie w bok i ku dołowi,

owijaj

ą

c si

ę

dookoła bli

ż

szej cz

ęś

ci ko

ś

ci promieniowej, której mi

ę

sie

ń

ko

ń

czy

si

ę

z przodu poni

ż

ej guzowato

ś

ci ko

ś

ci promieniowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten

odwraca przedrami

ę

.

Grupa tylna
Grupa tylna, podobnie jak przednia, dzieli si

ę

na warstw

ę

mi

ęś

ni powierzchownych

i gł

ę

bokich. Trzy mi

ęś

nie warstwy powierzchownej zrastaj

ą

si

ę

w swym przyczepie

pocz

ą

tkowym, który znajduje si

ę

na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci ramiennej. Warstw

ę

gł

ę

bok

ą

tworz

ą

cztery mi

ęś

nie, rozpoczynaj

ą

ce si

ę

na ko

ś

ciach i błonie

mi

ę

dzykostnej przedramienia po stronie tylnej. Wszystkie mi

ęś

nie grupy tylnej

unerwione s

ą

- podobnie jak mi

ęś

nie grupy bocznej - przez nerw promieniowy (n.

radialis).

W skład grupy tylnej mi

ęś

ni przedramienia wchodz

ą

:

Warstwa powierzchowna:
* mi

ę

sie

ń

prostownik palców,

* mi

ę

sie

ń

prostownik palca małego,

* mi

ę

sie

ń

prostownik łokciowy nadgarstka.

Warstwa gł

ę

boka:

* mi

ę

sie

ń

odwodziciel długi kciuka,

* mi

ę

sie

ń

prostownik krótki kciuka,

* mi

ę

sie

ń

prostownik długi kciuka,

* mi

ę

sie

ń

prostownik wskaziciela.

Warstwa powierzchowna
Mi

ę

sie

ń

prostownik palców (m. extensor digitorum).

Przyczep pocz

ą

tkowy znajduje si

ę

na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci ramiennej i

wi

ę

zadle pobocznym promieniowym. Przyczep ko

ń

cowy. Brzusiec mi

ęś

niowy przechodzi

w cztery

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowe, które na wysoko

ś

ci r

ę

ki przedłu

ż

aj

ą

si

ę

w rozci

ę

gna

grzbietowe, ko

ń

cz

ą

ce si

ę

na podstawach dalszych paliczków palców trójczłonowych.

Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten prostuje i zgina grzbietowo r

ę

k

ę

, prostuje palce i odwodzi

w stawach

ś

ródr

ę

czno-paliczkowych. Mi

ę

sie

ń

prostownik palców nie oddziałuje

bezpo

ś

rednio na stawy mi

ę

dzypaliczkowe, gdy

ż

wielko

śŹ

skracania si

ę

jego włókien

jest niedostateczna. Na stawy te działaj

ą

mm. mi

ę

dzykostne i glistowate.

Mi

ę

sie

ń

prostownik palca małego (m. extensor digiti minimi). Przyczep pocz

ą

tkowy

znajduje si

ę

wspólnie z poprzednim na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci ramiennej.

Przyczep ko

ń

cowy. Mi

ę

sie

ń

ko

ń

czy si

ę

rozdwojonym rozci

ę

gnem grzbietowym V palca.

Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

prostuje i przywodzi palec V.

Mi

ę

sie

ń

prostownik łokciowy nadgarstka (m. extensor carpi ulnaris) jest w grupie

tylnej mi

ęś

niem le

żą

cym najbardziej przy

ś

rodkowo. Przyczep pocz

ą

tkowy. Mi

ę

sie

ń

rozpoczyna si

ę

na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci ramiennej i na tylnej powierzchni

ko

ś

ci łokciowej, a ko

ń

czy si

ę

na podstawie V ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza po stronie

grzbietowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten jest silnym prostownikiem r

ę

ki i

najsilniejszym spo

ś

ród jej odwodzicieli łokciowych.

Warstwa gł

ę

boka

Mi

ę

sie

ń

odwodziciel długi kciuka (m. abductor pollicis longus) jest najwi

ę

kszym

z mi

ęś

ni warstwy gł

ę

bokiej. Przyczep pocz

ą

tkowy. Mi

ę

sie

ń

rozpoczyna si

ę

na

tylnej powierzchni obu ko

ś

ci przedramienia i na błonie mi

ę

dzykostnej. Przyczep

ko

ń

cowy.

ś

ci

ę

gno tego mi

ęś

nia ko

ń

czy si

ę

na podstawie I ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza.

Czynno

śŹ

. Jest on głównym odwodzicielem r

ę

ki w kierunku promieniowym, odwodzi

równie

ż

i odprowadza kciuk. Poniewa

ż

jego

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe zachodzi od strony

promieniowej na powierzchni

ę

dłoniow

ą

nadgarstka, mi

ę

sie

ń

ten zgina r

ę

k

ę

dłoniowo, mimo i

ż

nale

ż

y do grupy mi

ęś

ni tylnych przedramienia.

Mi

ę

sie

ń

prostownik krótki kciuka (m. extensor pollicis brevis) rozpoczyna si

ę

na

tylnej powierzchni ko

ś

ci promieniowej i przyległej cz

ęś

ci błony mi

ę

dzykostnej, a

ko

ń

czy si

ę

długim, cienkim

ś

ci

ę

gnem na podstawie bli

ż

szego paliczka kciuka.

Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

prostuje i odwodzi kciuk w stawie

ś

ródr

ę

czno-paliczkowym oraz

odwodzi r

ę

k

ę

w kierunku promieniowym.

Mi

ę

sie

ń

prostownik długi kciuka (m. extensor pollicis longus) rozpoczyna si

ę

na

tylnej powierzchni trzonu ko

ś

ci łokciowej i przyległej cz

ęś

ci błony

mi

ę

dzykostnej. Przyczep ko

ń

cowy mi

ęś

nia znajduje si

ę

na podstawie dalszego

paliczka kciuka. Czynno

śŹ

. Jest on prostownikiem kciuka we wszystkich jego

stawach, ponadto przywodzi kciuk oraz jest słabym prostownikiem r

ę

ki. Mi

ę

sie

ń

prostownik wskaziciela (m. extensor indicis) rozpoczyna si

ę

poni

ż

ej poprzedniego

mi

ęś

nia, równie

ż

na ko

ś

ci łokciowej i błonie mi

ę

dzykostnej, a jego

ś

ci

ę

gno

ko

ń

cowe zlewa si

ę

z rozci

ę

gnem grzbietowym dla wskaziciela m. prostownika

palców. Czynno

śŹ

. Prostuje palec II.

Powi

ęź

przedramienia

Powi

ęź

przedramienia (fascia antebrachii) jest przedłu

ż

eniem powi

ę

zi ramienia w

kierunku dalszym ko

ń

czyny. Podobnie do powi

ę

zi ramienia oddaje przegrody

mi

ę

dzymi

ęś

niowe, które wraz z ko

śŹ

mi przedramienia wytwarzaj

ą

trzy przestrzenie

kostno-włókniste dla trzech grup mi

ęś

ni: zginaczy, prostowników bocznych i

prostowników grzbietowych. W cz

ęś

ci dolnej przedramienia powi

ęź

wzmocniona jest

dodatkowymi włóknami o przebiegu okr

ęż

nym. Uczestnicz

ą

one w wytworzeniu dwóch

troczków, umocowuj

ą

cych

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni przedramienia. Po stronie grzbietowej

znajduje si

ę

troczek prostowników (retinaculum extensorum), w którym znajduje

si

ę

sze

śŹ

przedziałów kostno-włóknistych, mieszcz

ą

cych

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni otoczone

pochewkami maziowymi

ś

ci

ę

gien (vaginae synoviales tendinum). Po stronie

dłoniowej powi

ęź

przedramienia, przedłu

ż

aj

ą

c si

ę

na okolic

ę

nadgarstka, pokrywa

n. łokciowy i t. łokciow

ą

. Spoczywaj

ą

one na troczku zginaczy (retinaculum

flexorum), rozpi

ę

tym poprzecznie na wyniosło

ś

ciach nadgarstka. Troczek ten

zamyka bruzd

ę

w kanał nadgarstka (canalis carpi), którym biegn

ą

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni

zginaczy palców otoczone pochewkami maziowymi. Jedna pochewka otacza

ś

ci

ę

gno m.

zginacza długiego kciuka, druga obejmuje osiem

ś

ci

ę

gien obu mi

ęś

ni zginaczy

palców trójczłonowych i nazywa si

ę

pochewk

ą

maziow

ą

wspóln

ą

mm. zginaczy (vagina

synovialis communis mm. flexorum). Pochewki te ko

ń

cz

ą

si

ę

na wysoko

ś

ci połowy

ś

ródr

ę

cza. Wyj

ą

tek stanowi pochewka nadgarstkowa łokciowa, która ł

ą

czy si

ę

z

pochewk

ą

V palca. Ponadto w kanale nadgarstka przebiega n. po

ś

rodkowy i

towarzysz

ą

ca mu t. po

ś

rodkowa. Po stronie dłoniowej znajduj

ą

si

ę

oddzielne

pochewki maziowe

ś

ci

ę

gien dla wszystkich palców (vagine synoviales tendinum

digitorum manus). Pochewki maziowe s

ą

wzmocnione silnymi wi

ę

zadłami pochwowymi

(lig. vaginalia), które przytwierdzaj

ą

je do ko

ś

ci. Dół łokciowy (fossa

cubitalis) od przodu zamkni

ę

ty jest powi

ę

zi

ą

, od strony przy

ś

rodkowej

ograniczony m. nawrotnym obłym, od strony bocznej mi

ęś

niami: ramienno-

promieniowym, prostownikiem promieniowym długim i krótkim nadgarstka. Dno dołu
tworz

ą

m. dwugłowy ramienia i m. ramienny. W dole łokciowym przebiegaj

ą

: t.

ramienna, która tutaj dzieli si

ę

na t. promieniow

ą

i t. łokciow

ą

, t. poboczna

promieniowa, n. po

ś

rodkowy i n. promieniowy.

Mi

ęś

nie r

ę

ki

Krótkie mi

ęś

nie r

ę

ki (m. manus) poło

ż

one s

ą

na stronie dłoniowej

ś

ródr

ę

cza i

mi

ę

dzy ko

śŹ

mi

ś

ródr

ę

cza. Strona grzbietowa r

ę

ki jest pozbawiona mi

ęś

ni. Palec

pierwszy, najkrótszy i najgrubszy, nosi nazw

ę

kciuka (pollex). Posiada on własne

mi

ęś

nie, których cz

꜏

znana jest ju

ż

z opisu mi

ęś

ni przedramienia. Pozostałe,

krótkie mi

ęś

nie kciuka tworz

ą

na dłoni u jego podstawy wzniesienie zwane kł

ę

bem

(thenar). Palec drugi, wskaziciel (index) jest drugim co do ruchomo

ś

ci palcem

r

ę

ki. Palec pi

ą

ty, mały (digitus minimus), podobnie jak kciuk, posiada grup

ę

własnych krótkich mi

ęś

ni, tworz

ą

cych wzniesienie wzdłu

ż

brzegu łokciowego r

ę

ki

zwane kł

ę

bikiem (hypothenar). Oprócz mi

ęś

ni kł

ę

bu i kł

ę

bika, przeznaczonych

wył

ą

cznie dla pierwszego i pi

ą

tego palca, r

ę

ka posiada trzeci

ą

grup

ę

mi

ęś

ni

tworz

ą

cych

ś

rodkowe mi

ęś

nie dłoni, które działaj

ą

na wszystkie stawy palców - od

drugiego do pi

ą

tego.

Mi

ęś

nie kł

ę

bu

W skład mi

ęś

ni kł

ę

bu wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

odwodziciel krótki kciuka,

* mi

ę

sie

ń

zginacz krótki kciuka,

* mi

ę

sie

ń

przeciwstawiacz kciuka,

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel kciuka.

Mi

ę

sie

ń

odwodziciel krótki kciuka (m. abductor pollicis brevis) rozpoczyna si

ę

na troczku zginaczy (retinaculum flexorum) i na ko

ś

ci łódeczkowatej, a ko

ń

czy

si

ę

na brzegu bocznym podstawy bli

ż

szego paliczka kciuka. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten

odwodzi i przeciwstawia kciuk.
Unerwienie. Nerw po

ś

rodkowy (n. medianus).

Mi

ę

sie

ń

zginacz krótki kciuka (m. flexor pollicis brevis) rozpoczyna si

ę

pod

mi

ęś

niem poprzednim i nieco przy

ś

rodkowo od niego, na troczku zginaczy, obu

ko

ś

ciach czworobocznych i ko

ś

ci główkowatej, a ko

ń

czy si

ę

na podstawie bli

ż

szego

paliczka kciuka. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

zgina kciuk w stawie

ś

ródr

ę

czno-paliczkowym

oraz ustawia pierwsz

ą

ko

śŹ

ś

ródr

ę

cza w poło

ż

eniu opozycji, dzi

ę

ki czemu opuszka

kciuka kieruje si

ę

ku stronie dłoniowej pozostałych palców. Unerwienie. Nerw

po

ś

rodkowy (n. medianus) i n. łokciowy (n. ulnaris).

Mi

ę

sie

ń

przeciwstawiacz kciuka (m. opponens pollicis) le

ż

y pod poprzednim i ma

podobne przyczepy pocz

ą

tkowe, a ko

ń

czy si

ę

na powierzchni bocznej pierwszej

ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten przywodzi kciuk i przeciwstawia go

pozostałym palcom. Unerwienie. Nerw po

ś

rodkowy (n. medianus).

Mi

ę

sie

ń

przywodziciel kciuka (m. adductor pollicis) jest najwi

ę

kszym i

najgł

ę

biej poło

ż

onym mi

ęś

niem kł

ę

bu. Rozpoczyna si

ę

dwiema głowami: poprzeczn

ą

i

sko

ś

n

ą

(caput transversum et obliquum), na wi

ę

zadle promienistym nadgarstka i

ko

ś

ci główkowatej oraz na III ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza. Obie głowy zbiegaj

ą

si

ę

u

podstawy kciuka, ko

ń

cz

ą

c si

ę

na bli

ż

szym paliczku kciuka. Czynno

śŹ

. Jest on

głównym przywodzicielem kciuka, przeciwstawia kciuk innym palcom r

ę

ki, a tak

ż

e

zgina w stawie

ś

ródr

ę

czno-paliczkowym. Unerwienie. Nerw łokciowy (n. ulnaris).

Mi

ęś

nie kł

ę

bika

Grup

ę

t

ę

tworz

ą

cztery mi

ęś

nie unerwione przez nerw łokciowy (n. ulnaris). W

skład mi

ęś

ni kł

ę

bika wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

dłoniowy krótki,

* mi

ę

sie

ń

odwodziciel palca małego,

* mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palca małego,

* mi

ę

sie

ń

przeciwstawiacz palca małego.

Mi

ę

sie

ń

dłoniowy krótki (m. palmaris brevis) rozpoczyna si

ę

na brzegu łokciowym

rozci

ę

gna dłoniowego r

ę

ki oraz na troczku zginaczy, a ko

ń

czy si

ę

w skórze brzegu

łokciowego r

ę

ki. Czynno

śŹ

. Wywołuje zmarszczki na brzegu łokciowym dłoni.

Mi

ę

sie

ń

odwodziciel palca małego (m. abductor digiti minimi) rozpoczyna si

ę

na

wyniosło

ś

ci przy

ś

rodkowej nadgarstka i ko

ń

czy na brzegu przy

ś

rodkowym bli

ż

szego

paliczka palca V. Czynno

śŹ

. Odwodzi palec mały, zgina go w stawie

ś

ródr

ę

czno-

paliczkowym, a prostuje w stawach mi

ę

dzypaliczkowych, dzi

ę

ki poł

ą

czeniu z

rozci

ę

gnem grzbietowym (aponeurosis dorsalis).

Mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palca małego (m. flexor digiti minimi brevis) rozpoczyna

si

ę

jak poprzedni, a ko

ń

czy na podstawie bli

ż

szego paliczka palca małego.

Czynno

śŹ

. Zgina palec mały w stawie

ś

ródr

ę

czno-paliczkowym. Mi

ę

sie

ń

przeciwstawiacz palca małego (m. opponens digiti minimi) rozpoczyna si

ę

jak dwa

poprzednie i dochodzi do przy

ś

rodkowej powierzchni V ko

ś

ci

ś

ródr

ę

cza. Czynno

śŹ

.

Nieznacznie przeciwstawia palec V.

Mi

ęś

nie

ś

rodkowe dłoni

W skład mi

ęś

ni

ś

rodkowych dłoni wchodz

ą

:

* mi

ęś

nie glistowate,

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne.

Mi

ęś

nie glistowate (mm. lumbricales) poło

ż

one s

ą

w liczbie czterech małych

mi

ęś

ni mi

ę

dzy

ś

ci

ę

gnami m. zginacza gł

ę

bokiego palców (m. flexor digitorum

profundus), które to

ś

ci

ę

gna słu

żą

im jako miejsca przyczepów pocz

ą

tkowych. Na

wysoko

ś

ci stawów

ś

ródr

ę

czno-paliczkowych

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowe czterech mi

ęś

ni

glistowatych przechodz

ą

na stron

ę

grzbietow

ą

, gdzie ł

ą

cz

ą

si

ę

z rozci

ę

gnem

grzbietowym (aponeurosis dorsalis) palców. Czynno

śŹ

. Mi

ęś

nie glistowate zginaj

ą

palce trójczłonowe w stawach

ś

ródr

ę

czno-paliczkowych, a prostuj

ą

w obu stawach

mi

ę

dzypaliczkowych poprzez przyczepy do rozci

ę

gna grzbietowego. Unerwienie. Nerw

po

ś

rodkowy (n. medianus) i n. łokciowy (n. ulnaris).

Mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne (mm. interossei) s

ą

to krótkie, silne mi

ęś

nie wyst

ę

puj

ą

ce w

dwóch warstwach - dłoniowej i grzbietowej. Wypełniaj

ą

one przestrzenie

mi

ę

dzykostne

ś

ródr

ę

cza (spalia interossea metacarpi). Mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne

rozpoczynaj

ą

si

ę

na ko

ś

ciach

ś

ródr

ę

cza i ko

ń

cz

ą

si

ę

, podobnie jak mi

ęś

nie

glistowate, na rozci

ę

gnach grzbietowych palców. Czynno

śŹ

. Wspólne działanie mm.

mi

ę

dzykostnych dłoniowych i grzbietowych powoduje zginanie palców w stawach

ś

ródr

ę

czno-paliczkowych. Poniewa

ż

mm. mi

ę

dzykostne grzbietowe w swym przyczepie

ko

ń

cowym kieruj

ą

si

ę

zbie

ż

nie do długiej osi r

ę

ki, przebiegaj

ą

cej przez palec

ś

rodkowy, kurcz

ą

c si

ę

- niezale

ż

nie od mm. mi

ę

dzykostnych dłoniowych, odwodz

ą

palce w stawach

ś

ródr

ę

czno-paliczkowych. I przeciwnie, mm. mi

ę

dzykostne dłoniowe

biegn

ą

rozbie

ż

nie w stosunku do powy

ż

szej osi, działaj

ą

wi

ę

c antagonistycznie,

czyli w tych

ż

e stawach przywodz

ą

palce. Dzi

ę

ki swym przyczepom ko

ń

cowym w

rozci

ę

gnach grzbietowych, podobnie jak mi

ęś

nie glistowate, prostuj

ą

palce w

stawach mi

ę

dzypaliczkowych. Unerwienie. Wszystkie mm. mi

ę

dzykostne s

ą

unerwione

s

ą

przez n. łokciowy (n. ulnaris)

Powi

ę

zie r

ę

ki

W rejonie r

ę

ki po stronie grzbietowej znajduje si

ę

powi

ęź

grzbietowa r

ę

ki

(fascia dorsalis manus), która pokrywa spłaszczone

ś

ci

ę

gna mm. prostowników

długich palców. Na dłoni wyst

ę

puj

ą

trzy komory oddzielaj

ą

ce mi

ęś

niówk

ę

kł

ę

bu

kciuka, kł

ę

bika palca V i cz

꜏

ś

rodkow

ą

dłoni. Cz

꜏

ś

rodkow

ą

wypełniaj

ą

mm.

glistowate,

ś

ci

ę

gna mm. zginaczy długich palców oraz naczynia i nerwy. Od

zewn

ą

trz komory te ograniczone s

ą

rozci

ę

gnem dłoniowym. Rozci

ę

gno dłoniowe

(aponeurosis palmaris) jest włóknist

ą

płyt

ą

, która chroni dło

ń

przed uciskiem z

zewn

ą

trz. Powierzchownie poło

ż

one s

ą

p

ę

czki podłu

ż

ne, biegn

ą

ce w przedłu

ż

eniu

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowego m. dłoniowego długiego. Natomiast gł

ę

biej poło

ż

one s

ą

p

ę

czki

poprzeczne, które w cz

ęś

ci dystalnej zwi

ą

zane s

ą

z wi

ę

zadłem poprzecznym

powierzchownym

ś

ródr

ę

cza.

MI

ś

NIE KO

Ą

CZYNY DOLNEJ

Podobnie jak w ko

ń

czynie górnej mi

ęś

nie ko

ń

czyny dolnej (musculi membri

inferioris) dziel

ą

si

ę

na: mi

ęś

nie obr

ę

czy ko

ń

czyny dolnej, mi

ęś

nie uda, goleni

i stopy. Unerwienie wszystkich mi

ęś

ni ko

ń

czyny dolnej pochodzi od splotu

l

ę

d

ź

wiowo-krzy

ż

owego (plexus lumbosacralis).

Mi

ęś

nie obr

ę

czy ko

ń

czyny dolnej, czyli mi

ęś

nie miednicy

Mi

ęś

nie miednicy (musculi pelvis) s

ą

na ogół krótkie, rozpoczynaj

ą

si

ę

na

ko

ś

ciach miednicy, a ko

ń

cz

ą

w bli

ż

szej cz

ęś

ci ko

ś

ci udowej. Stanowi

ą

one

zazwyczaj silne mi

ęś

nie o du

ż

ym przekroju fizjologicznym. Z uwagi na

rozmieszczenie dziel

ą

si

ę

na: wewn

ę

trzne, czyli przednie i zewn

ę

trzne czyli

tylne mi

ęś

nie miednicy. Mi

ęś

nie wewn

ę

trzne miednicy otrzymuj

ą

nerwy odchodz

ą

ce

od splotu l

ę

d

ź

wiowego (plexus lumbalis), za

ś

wi

ę

kszo

śŹ

mi

ęś

ni zewn

ę

trznych

unerwionych jest przez nerwy splotu krzy

ż

owego (plexus sacralis).

Wewn

ę

trzne mi

ęś

nie miednicy

W skład mi

ęś

ni wewn

ę

trznych miednicy wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

biodrowo-l

ę

d

ź

wiowy,

* mi

ę

sie

ń

l

ę

d

ź

wiowy wi

ę

kszy.

Mi

ę

sie

ń

biodrowo-l

ę

d

ź

wiowy (m. iliopsoas) składa si

ę

z dwóch mi

ęś

ni: m.

l

ę

d

ź

wiowego wi

ę

kszego i m. biodrowego, które ko

ń

cz

ą

si

ę

wspólnym

ś

ci

ę

gnem.

Mi

ę

sie

ń

l

ę

d

ź

wiowy wi

ę

kszy (m. psoas major) jest długim mi

ęś

niem, wchodz

ą

cym w

skład tylnej

ś

ciany jamy brzusznej. Przyczep pocz

ą

tkowy ma dwie warstwy:

powierzchown

ą

i gł

ę

bok

ą

. Warstwa powierzchowna tego mi

ęś

nia odchodzi od bocznej

powierzchni trzonów ostatniego kr

ę

gu piersiowego i czterech górnych kr

ę

gów

l

ę

d

ź

wiowych. Warstwa gł

ę

boka przymocowuje si

ę

do wyrostków

ż

ebrowych wszystkich

kr

ę

gów l

ę

d

ź

wiowych. Mi

ę

dzy dwiema warstwami tego mi

ęś

nia le

ż

y splot l

ę

d

ź

wiowy

(plexus lumbalis). Przyczep ko

ń

cowy. Mi

ę

sie

ń

l

ę

d

ź

wiowy wi

ę

kszy biegnie ku

dołowi, nieco w bok, wydostaje si

ę

z jamy miednicy przez rozst

ę

p mi

ęś

niowy

(lacuna musculorum) poło

ż

ony pod boczn

ą

cz

ęś

ci

ą

wi

ę

zadła pachwinowego (lig.

inguinale) i wspólnie z mi

ęś

niem biodrowym ko

ń

czy si

ę

w

ą

skim

ś

ci

ę

gnem na

kr

ę

tarzu mniejszym ko

ś

ci udowej. Mi

ę

sie

ń

biodrowy (m. iliacus) wypełnia dół

biodrowy, w którym przymocowuje si

ę

wachlarzowato swym przyczepem pocz

ą

tkowym.

Włókna mi

ęś

niowe biegn

ą

zbie

ż

nie w dół i przechodz

ą

we wspólne

ś

ci

ę

gno razem z

m. l

ę

d

ź

wiowym wi

ę

kszym.

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe przyczepia si

ę

na kr

ę

tarzu mniejszym

ko

ś

ci udowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

biodrowo-l

ę

d

ź

wiowy jest bardzo silnym zginaczem

stawu biodrowego, mo

ż

e mu dorówna

Ź

jedynie m. prosty uda (m. rectus femoris). W

działaniu tym m. l

ę

d

ź

wiowy wi

ę

kszy dzi

ę

ki znacznej długo

ś

ci swych włókien wpływa

na wielko

śŹ

i zakres ruchu zgi

ę

cia, m. biodrowy natomiast ze wzgl

ę

du na swój

du

ż

y przekrój fizjologiczny dysponuje znaczn

ą

sił

ą

. Przy ustalonych ko

ń

czynach

dolnych lub w pozycji le

żą

c na plecach, podczas podnoszenia tułowia oba mi

ęś

nie

współpracuj

ą

z mi

ęś

niami prostymi brzucha. Jest on bardzo czynnym mi

ęś

niem

podczas chodzenia. Mi

ę

sie

ń

biodrowo-l

ę

d

ź

wiowy równie

ż

przywodzi i odwraca udo. Z

uwagi na przyczepy pocz

ą

tkowe m. l

ę

d

ź

wiowy wi

ę

kszy działa tak

ż

e na kr

ę

gosłup

l

ę

d

ź

wiowy. Kurcz

ą

c si

ę

obustronnie zgina kr

ę

gosłup w przód przy jednostronnym

skurczu w bok. Unerwienie. Oba mi

ęś

nie l

ę

d

ź

wiowe otrzymuj

ą

gał

ą

zki odchodz

ą

ce

bezpo

ś

rednio od splotu l

ę

d

ź

wiowego (plexus lumbalis) i od n. udowego (n.

femoralis). Pora

ż

enie mi

ęś

nia biodrowo-l

ę

d

ź

wiowego upo

ś

ledza w znacznej mierze

funkcj

ę

chodzenia.

Mi

ę

sie

ń

l

ę

d

ź

wiowy mniejszy (m. psoas minor) jest poło

ż

ony do przodu od m.

l

ę

d

ź

wiowego wi

ę

kszego. Jest mi

ęś

niem niewielkim i niestałym, wyst

ę

puje w połowie

przypadków. Czynno

śŹ

jego polega na napinaniu powi

ę

zi biodrowej.

Zewn

ę

trzne mi

ęś

nie miednicy

W skład mi

ęś

ni zewn

ę

trznych miednicy wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy wielki,

* mi

ę

sie

ń

napinaj

ą

cy powi

ęź

szerok

ą

,

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy

ś

redni,

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy mały,

* mi

ę

sie

ń

gruszkowaty,

* mi

ę

sie

ń

zasłaniacz wewn

ę

trzny,

* mi

ęś

nie bli

ź

niacze górny i dolny,

* mi

ę

sie

ń

czworoboczny uda,

* mi

ę

sie

ń

zasłaniacz zewn

ę

trzny.

Mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy wielki (m. gluteus maximus) jest bardzo du

ż

y, przykrywa

pozostałe mi

ęś

nie tej grupy. Przyczep pocz

ą

tkowy. Mi

ę

sie

ń

ten rozpoczyna si

ę

wzdłu

ż

linii podłu

ż

nej na pograniczu ko

ś

ci biodrowej i krzy

ż

owej: na powierzchni

po

ś

ladkowej talerza biodrowego do tyłu od kresy po

ś

ladkowej tylnej, na bocznym

brzegu ko

ś

ci krzy

ż

owej i guzicznej oraz na wi

ę

zadle krzy

ż

owo-guzowym. Włókna

jego biegn

ą

równolegle i sko

ś

nie ku dołowi i do boku. Przyczep ko

ń

cowy znajduje

si

ę

w dwóch miejscach. Włókna cz

ęś

ci górnej mi

ęś

nia kieruj

ą

si

ę

bardziej do

boku, przechodz

ą

nad kr

ę

tarzem wi

ę

kszym ko

ś

ci udowej i doł

ą

czaj

ą

do pasma

biodrowo-piszczelowego powi

ę

zi szerokiej uda (tractus iliotibialis fasciae

latae). Włókna dolnej cz

ęś

ci przyczepiaj

ą

si

ę

do guzowato

ś

ci po

ś

ladkowej

(tuberositas glutea) ko

ś

ci udowej. Czynno

śŹ

. Najwa

ż

niejszym zadaniem mi

ęś

nia

po

ś

ladkowego wielkiego jest utrzymanie pionowej postawy ciała podczas stania i

chodzenia. Jest on najsilniejszym prostownikiem stawu biodrowego, a tym samym
antagonist

ą

m. biodrowo-l

ę

d

ź

wiowego. Obustronny skurcz mm. po

ś

ladkowych

wielkich, przy ustalonej ko

ń

czynie dolnej wysuwa miednic

ę

ku przodowi, za

ś

skurcz jednostronny w bok. Poprzez przyczep do pasma biodrowo-piszczelowego
powi

ę

zi szerokiej uda prostuje kolano. Mi

ę

sie

ń

ten jest tak

ż

e najsilniejszym

odwracaczem i przywodzicielem uda (przyczep udowy). Cz

꜏

mi

ęś

nia ko

ń

cz

ą

ca si

ę

w

powi

ę

zi szerokiej, odwodzi udo. Unerwienie. Mi

ę

sie

ń

jest unerwiony przez n.

po

ś

ladkowy dolny (n. gluteus inferior) ze splotu krzy

ż

owego, który z miednicy

wydostaje si

ę

przez otwór podgruszkowaty i wnika do mi

ęś

nia od dołu. W przypadku

uszkodzenia n. po

ś

ladkowego dolnego wyst

ę

puj

ą

trudno

ś

ci w chodzeniu po nierównym

podło

ż

u, utrzymanie równowagi ciała jest zakłócone, wyst

ę

puj

ą

trudno

ś

ci

prostowania stawu biodrowego podczas wstawania z pozycji siedz

ą

cej.

Mi

ę

sie

ń

napinaj

ą

cy powi

ęź

szerok

ą

(m. tensor fasciae latae) jest jedynym

mi

ęś

niem tej grupy, poło

ż

onym do przodu od poprzecznej osi stawu biodrowego.

Rozpoczyna si

ę

na kolcu biodrowym przednim górnym i powi

ę

zi po

ś

ladkowej, biegnie

ku dołowi i nieco do tyłu, a w okolicy kr

ę

tarza wi

ę

kszego przechodzi w

ś

ci

ę

gniste pasmo biodrowo-piszczelowe (tractus iliotibialis) powi

ę

zi szerokiej,

które ko

ń

czy si

ę

na kłykciu bocznym ko

ś

ci piszczelowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten

działa na staw biodrowy i kolanowy. Działanie jego jest silniejsze w stawie
biodrowym, w którym mi

ę

sie

ń

zgina, nawraca i odwodzi udo. Mi

ę

sie

ń

ten, napinaj

ą

c

powi

ęź

szerok

ą

, ustala wyprostowany staw kolanowy, przyczyniaj

ą

c si

ę

tym samym

do utrzymania pionowej postawy ciała, natomiast zgi

ę

ty staw kolanowy zgina

jeszcze silniej. Unerwienie. Do mi

ęś

nia wnikaj

ą

gał

ą

zki n. po

ś

ladkowego górnego

(n. gluteus superior) ze splotu krzy

ż

owego.

Mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy

ś

redni (m. gluteus medius) jest mi

ęś

niem grubym i silnym,

poło

ż

onym pod m. po

ś

ladkowym wielkim. Przyczep pocz

ą

tkowy mi

ęś

nia znajduje si

ę

na powierzchni po

ś

ladkowej talerza biodrowego mi

ę

dzy kres

ą

po

ś

ladkow

ą

przedni

ą

a

tyln

ą

. Przyczep ko

ń

cowy. Wszystkie włókna tego mi

ęś

nia biegn

ą

zbie

ż

nie ku

dołowi, gdzie mi

ę

sie

ń

ko

ń

czy si

ę

krótkim

ś

ci

ę

gnem na kr

ę

tarzu wi

ę

kszym ko

ś

ci

udowej.

Mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy mały (m. gluteus minimus) rozpoczyna si

ę

wachlarzowato na

powierzchni po

ś

ladkowej talerza ko

ś

ci biodrowej, mi

ę

dzy kres

ą

po

ś

ladkow

ą

doln

ą

i

przedni

ą

. Ko

ń

czy si

ę

równie

ż

na kr

ę

tarzu wi

ę

kszym ko

ś

ci udowej. Czynno

śŹ

.

Działanie m. po

ś

ladkowego małego i m. po

ś

ladkowego

ś

redniego jest podobne i

bardzo wielostronne. Najsilniej czynno

śŹ

ich przejawia si

ę

w odwodzeniu uda, a

przy ustalonej ko

ń

czynie dolnej pochylaj

ą

miednic

ę

w stron

ę

boczn

ą

. Ze wzgl

ę

du

na wachlarzowaty przebieg włókien przednia i tylna cz

꜏

obu mi

ęś

ni działa

antagonistycznie. Cz

꜏

przednia, której przyczepy pocz

ą

tkowe le

żą

do przodu od

poprzecznej osi stawu, zgina staw biodrowy i nawraca, za

ś

cz

꜏

tylna prostuje i

odwraca. Unerwienie obu mi

ęś

ni po

ś

ladkowych,

ś

redniego i małego pochodzi od n.

po

ś

ladkowego górnego (n. gluteus superior). Z pora

ż

eniem nerwu wi

ąż

e si

ę

zazwyczaj nieprawidłowe ustawienie miednicy, szczególnie widoczne w trakcie
czynno

ś

ci lokomocyjnych. Spostrzega si

ę

wówczas tzw. chód kaczkowaty.

Mi

ę

sie

ń

gruszkowaty (m. piriformis) rozpoczyna si

ę

na miednicznej powierzchni

ko

ś

ci krzy

ż

owej na wysoko

ś

ci od drugiego do czwartego jej segmentu. Biegnie on

zbie

ż

nie w bok, wydostaje si

ę

z jamy miednicy mniejszej przez otwór kulszowy

wi

ę

kszy i przechodzi w cienkie długie

ś

ci

ę

gno, które ko

ń

czy si

ę

na przy

ś

rodkowej

stronie kr

ę

tarza wi

ę

kszego ko

ś

ci udowej. Czynno

śŹ

. Działanie mi

ęś

nia jest

stosunkowo słabe. Najsilniej odwraca udo, słabiej odwodzi, a najsłabiej
prostuje. Unerwienie. Gał

ą

zki nerwowe splotu krzy

ż

owego, który na nim spoczywa.

Mi

ę

sie

ń

zasłaniacz wewn

ę

trzny (m. obturatorius internus), podobnie jak

poprzedni, rozpoczyna si

ę

wewn

ą

trz miednicy mniejszej. Przyczep pocz

ą

tkowy

mi

ęś

nia znajduje si

ę

na powierzchni wewn

ę

trznej błony zasłonowej (membrana

obturatoria) i na kostnym ograniczeniu otworu zasłonionego. Przyczep ko

ń

cowy.

Włókna mi

ęś

nia kieruj

ą

si

ę

zbie

ż

nie do otworu kulszowego mniejszego. W tym

rejonie mi

ę

sie

ń

zmienia kierunek przebiegu pod k

ą

tem prostym i przewija si

ę

przez brzeg wci

ę

cia kulszowego mniejszego. Cz

꜏

zewn

ą

trzmiedniczna przechodzi w

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe i dochodzi do dołu kr

ę

tarzowego ko

ś

ci udowej. Czynno

śŹ

. Główna

czynno

śŹ

tego mi

ęś

nia polega na odwracaniu uda, ponadto słabo przywodzi i

prostuje udo. Unerwienie. Gał

ą

zki splotu krzy

ż

owego.

Mi

ęś

nie bli

ź

niacze górny i dolny (mm. gemelli superior et inferior) towarzysz

ą

w

swym przebiegu mi

ęś

niowi zasłaniaczowi wewn

ę

trznemu. Mi

ę

sie

ń

bli

ź

niaczy górny

rozpoczyna si

ę

na kolcu kulszowym, m. bli

ź

niaczy dolny na guzie kulszowym. Oba

mi

ęś

nie ko

ń

cz

ą

si

ę

razem z m. zasłaniaczem wewn

ę

trznym w dole kr

ę

tarzowym ko

ś

ci

udowej. Czynno

śŹ

. Oba mi

ęś

nie bli

ź

niacze wspomagaj

ą

działanie m. zasłaniacza

zewn

ę

trznego. Unerwienie. Jak w mi

ęś

niu poprzednim.

Mi

ę

sie

ń

czworoboczny uda (m. quadratus femoris) w postaci czworobocznej płytki

biegnie poprzecznie od guza kulszowego do grzebienia mi

ę

dzykr

ę

tarzowego ko

ś

ci

udowej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten odwraca, przywodzi i nieznacznie prostuje udo w

stawie biodrowym. Unerwienie. Pochodzi ze splotu krzy

ż

owego

Mi

ę

sie

ń

zasłaniacz zewn

ę

trzny (m. obturatorius externus) jest mi

ęś

niem

spłaszczonym, wachlarzowatym, rozpoczynaj

ą

cym si

ę

na zewn

ę

trznej powierzchni

błony zasłonowej i kostnym ograniczeniu otworu zasłonionego.

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe

tego mi

ęś

nia doł

ą

cza do

ś

ci

ę

gna m. zasłaniacza wewn

ę

trznego, ko

ń

cz

ą

c si

ę

tak

ż

e w

dole kr

ę

tarzowym ko

ś

ci udowej. Czynno

śŹ

. Wspomaga on czynno

śŹ

mi

ęś

nia

czworobocznego uda. Unerwienie. Pochodzi ze splotu l

ę

d

ź

wiowego, gdy

ż

rozwojowo

nale

ż

y on do grupy mi

ęś

ni przy

ś

rodkowych uda. Dlatego otrzymuje unerwienie z

gał

ę

zi tylnej n. zasłonowego (n. obturatorius).

Mi

ęś

nie uda

Mi

ęś

nie uda (m. femoris) dziel

ą

si

ę

na trzy grupy

* mi

ęś

nie przednie,

* mi

ęś

nie przy

ś

rodkowe czyli przywodziciele uda,

* mi

ęś

nie tylne. Mi

ęś

nie grupy przedniej prostuj

ą

staw kolanowy i maj

ą

znaczn

ą

przewag

ę

nad grup

ą

tyln

ą

- zginaczami.

Przednie mi

ęś

nie uda

Grupa mi

ęś

ni przednich zajmuje najwi

ę

ksz

ą

przestrze

ń

w obr

ę

bie uda. Zasadnicza

czynno

śŹ

tych mi

ęś

ni polega na prostowaniu goleni w stawie kolanowym. Razem z

mi

ęś

niami zewn

ę

trznymi miednicy, które prostuj

ą

udo w stawie biodrowym, mi

ęś

nie

przednie uda utrzymuj

ą

ko

ń

czyn

ę

doln

ą

w stanie wyprostu w stawie biodrowym i

kolanowym. Mi

ęś

nie grupy przedniej s

ą

unerwione przez nerw udowy (n. femoralis),

wychodz

ą

cy ze splotu l

ę

d

ź

wiowego. W skład mi

ęś

ni przednich uda wchodz

ą

: *

mi

ę

sie

ń

krawiecki,

* mi

ę

sie

ń

czworogłowy uda,

* mi

ę

sie

ń

stawowy kolana.

Mi

ę

sie

ń

krawiecki (m. sartorius) jest najdłu

ż

szym mi

ęś

niem ustroju ludzkiego i

ma kształt długiej, w

ą

skiej ta

ś

my. Przyczep pocz

ą

tkowy mi

ęś

nia znajduje si

ę

na

kolcu biodrowym przednim górnym i w swoim przebiegu towarzyszy t

ę

tnicy udowej.

Przyczep ko

ń

cowy. Włókna tego mi

ęś

nia biegn

ą

równolegle ku dołowi w kierunku

przy

ś

rodkowej strony uda. Nast

ę

pnie mi

ę

sie

ń

przebiega do tyłu od nadkłykcia

przy

ś

rodkowego ko

ś

ci udowej i ko

ń

czy si

ę

płaskim, rozbie

ż

nym

ś

ci

ę

gnem poni

ż

ej

kłykcia przy

ś

rodkowego ko

ś

ci piszczelowej, przy

ś

rodkowo od guzowato

ś

ci piszczeli

w tzw. g

ę

siej stopce (pes anserinus). Czynno

śŹ

. Jest to mi

ę

sie

ń

dwustawowy. Jako

jedyny mi

ę

sie

ń

, zginaj

ą

c udo w stawie biodrowym, równocze

ś

nie zgina podudzie w

stawie kolanowym. W działaniu na staw biodrowy jest zginaczem, odwodzicielem i
słabym odwracaczem uda. W stawie kolanowym mi

ę

sie

ń

ten zgina i nawraca gole

ń

.

Mimo licznych czynno

ś

ci jest słabym mi

ęś

niem, gdy

ż

posiada mały przekrój

fizjologiczny.

Mi

ę

sie

ń

czworogłowy uda (m. quadriceps femoris). Jest to najwi

ę

kszy pod wzgl

ę

dem

masy mi

ę

sie

ń

ustroju człowieka. Poło

ż

ony jest na przedniej powierzchni uda i z

uwagi na swe przyczepy pocz

ą

tkowe dzieli si

ę

na cztery głowy: najbardziej

powierzchown

ą

głow

ę

stanowi m. prosty uda, który jest m. dwustawowym i

najbardziej niezale

ż

nym spo

ś

ród wszystkich czterech głów. Trzy pozostałe głowy

to: mi

ę

sie

ń

obszerny boczny, mi

ę

sie

ń

obszerny przy

ś

rodkowy i mi

ę

sie

ń

obszerny

po

ś

redni. * Mi

ę

sie

ń

prosty uda (m. rectus femoris) jest mi

ęś

niem wrzecionowatym,

grubym, który rozpoczyna si

ę

na kolcu biodrowym przednim dolnym i na torebce

stawu biodrowego. W dolnej cz

ęś

ci uda brzusiec mi

ęś

niowy przechodzi w grube,

wspólne

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe dochodz

ą

ce do rzepki. * Mi

ę

sie

ń

obszerny boczny (m.

vastus lateralis) jest najsilniejsz

ą

cz

ęś

ci

ą

m. czworogłowego uda i zajmuje

boczn

ą

powierzchni

ę

trzonu ko

ś

ci udowej. Rozpoczyna si

ę

na kr

ę

tarzu wi

ę

kszym,

kresie mi

ę

dzykr

ę

tarzowej i wardze bocznej kresy chropawej ko

ś

ci udowej. Włókna

biegn

ą

łukowato w kierunku przy

ś

rodkowym i w dół, przechodz

ą

c we wspólne

ś

ci

ę

gno

ko

ń

cowe. * Mi

ę

sie

ń

obszerny przy

ś

rodkowy (m. vastus medialis) jest poło

ż

ony po

stronie przy

ś

rodkowej i przedniej uda. Rozpoczyna si

ę

wzdłu

ż

wargi przy

ś

rodkowej

kresy chropawej ko

ś

ci udowej. Włókna jego biegn

ą

równolegle, łukowato w kierunku

bocznym ku dołowi i przechodz

ą

we wspólne

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe. * Mi

ę

sie

ń

obszerny

po

ś

redni (m. vastus intermedius) przylega do przedniej i cz

ęś

ciowo bocznej

powierzchni trzonu ko

ś

ci udowej, przykryty całkowicie przez m. prosty uda.

Przyczep pocz

ą

tkowy tego mi

ęś

nia znajduje si

ę

na przednio-bocznej stronie trzonu

ko

ś

ci udowej, poni

ż

ej kresy mi

ę

dzykr

ę

tarzowej, si

ę

gaj

ą

c u dołu do około 3/4

długo

ś

ci trzonu, gdzie przechodzi we wspólne

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe. Wspólne

ś

ci

ę

gno

ko

ń

cowe m. czworogłowego uda przyczepia si

ę

do podstawy i brzegów rzepki i

przechodzi dalej w wi

ę

zadło rzepki (lig. patellae), które stanowi

ą

c przedłu

ż

enie

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowego m. czworogłowego uda ko

ń

czy si

ę

na guzowato

ś

ci piszczeli.

Cz

꜏

włókien

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowego, nale

żą

cych do głowy przy

ś

rodkowej i bocznej,

rozchodzi si

ę

poni

ż

ej rzepki ku dołowi do powierzchni przedniej kłykcia bocznego

i przy

ś

rodkowego piszczeli jako troczek boczny i przy

ś

rodkowy rzepki

(retinaculum patellae laterale et mediale). Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

czworogłowy uda

jest jedynym i bardzo silnym prostownikiem stawu kolanowego; trzykrotnie
przewy

ż

sza sw

ą

sił

ą

wszystkie mi

ęś

nie zginacze tego stawu. Mi

ę

sie

ń

prosty uda

(m. rectus femoris) działa tak

ż

e na staw biodrowy. Jest obok m. biodrowo-

l

ę

d

ź

wiowego (m. iliopsoas) najsilniejszym zginaczem uda w stawie biodrowym.

Ponadto m. prosty uda jest do

śŹ

silnym odwodzicielem i słabym odwracaczem uda.

Unerwienie. Mi

ę

sie

ń

otrzymuje liczne gał

ą

zki od nerwu udowego (n. femoralis). W

przypadku pora

ż

enia n. udowego niemo

ż

liwe jest aktywne prostowanie podudzia w

stawie kolanowym. Charakterystycznym objawem dla pora

ż

enia n. udowego jest brak

odruchu rzepkowego. Mi

ę

sie

ń

stawowy kolana (m. articularis genus) jest niedu

ż

ym

mi

ęś

niem, rozpoczynaj

ą

cym si

ę

na przedniej powierzchni uda poni

ż

ej przyczepu

pocz

ą

tkowego głowy po

ś

redniej m. czworogłowego uda, a ko

ń

czy si

ę

w torebce stawu

kolanowego. Czynno

śŹ

. Wygładza fałdy torebki stawowej podczas prostowania stawu

kolanowego.

Przy

ś

rodkowe mi

ęś

nie uda

W skład mi

ęś

ni przy

ś

rodkowych uda wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

grzebieniowy,

* mi

ę

sie

ń

smukły,

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel długi,

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel krótki,

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel wielki.

Mi

ęś

nie grupy przy

ś

rodkowej swymi pocz

ą

tkowymi przyczepami pokrywaj

ą

zewn

ę

trzn

ą

powierzchni

ą

gał

ę

zi ko

ś

ci łonowej i gał

ę

zi ko

ś

ci kulszowej, si

ę

gaj

ą

c od przodu

ku górze do grzebienia łonowego, u dołu i z tyłu - po guz kulszowy. Wszystkie
mi

ęś

nie tej grupy, z wyj

ą

tkiem m. smukłego, s

ą

mi

ęś

niami jednostawowymi, a ich

przyczepy ko

ń

cowe mieszcz

ą

si

ę

wzdłu

ż

wargi przy

ś

rodkowej kresy chropawej ko

ś

ci

udowej. Mi

ęś

nie przy

ś

rodkowe s

ą

silnymi przywodzicielami uda, ponadto bior

ą

udział w odwracaniu i nieznacznie zginaj

ą

udo w stawie biodrowym. Unerwione s

ą

przez nerw zasłonowy (n. obturatorius) odchodz

ą

cy od splotu l

ę

d

ź

wiowego (plexus

lumbalis). Uszkodzenie n. zasłonowego powoduje zanik funkcji przywodzenia,
osłabienie zginania i prostowania w stawie biodrowym. Chodzenie i stanie jest
niepewne.

Mi

ę

sie

ń

grzebieniowy (m. pectineus) jest płaskim mi

ęś

niem poło

ż

onym przy

ś

rodkowo

od m. biodrowo-l

ę

d

ź

wiowego. Rozpoczyna si

ę

na grzebieniu i guzku łonowym, a

ko

ń

czy na kresie grzebieniowej ko

ś

ci udowej, poni

ż

ej kr

ę

tarza mniejszego.

Czynno

śŹ

. Przywodzi, odwraca i nieznacznie zgina udo w stawie biodrowym.

Mi

ę

sie

ń

smukły (m. gracilis) jest najdłu

ż

szym i jedynym dwustawowym mi

ęś

niem tej

grupy. Rozpoczyna si

ę

na gał

ę

zi dolnej ko

ś

ci łonowej i przyległej cz

ęś

ci gał

ę

zi

ko

ś

ci kulszowej. Włókna jego biegn

ą

równolegle ku dołowi i w trzeciej dolnej

cz

ęś

ci uda przechodz

ą

w długie, cienkie

ś

ci

ę

gno, które owija si

ę

razem z m.

krawieckim od tyłu, dookoła nadkłykcia przy

ś

rodkowego ko

ś

ci udowej i ko

ń

czy

poni

ż

ej kłykcia przy

ś

rodkowego ko

ś

ci piszczelowej w tzw. g

ę

siej stopce. Trzy

mi

ęś

nie ko

ń

cz

ą

si

ę

tu swymi spłaszczonymi

ś

ci

ę

gnami, zachodz

ą

c wachlarzowato na

siebie wytwarzaj

ą

tzw. g

ę

si

ą

stopk

ę

(pes anserinus). Oprócz m. krawieckiego z

grupy mi

ęś

ni przednich uda i m. smukłego - b

ę

d

ą

cego przedstawicielem grupy

przy

ś

rodkowej, w skład "g

ę

siej stopki" wchodzi jeszcze m. pół

ś

ci

ę

gnisty,

nale

żą

cy do grupy mi

ęś

ni tylnych uda. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

smukły jest mi

ęś

niem

dwustawowym. Na staw biodrowy działa tak, jak wszystkie mi

ęś

nie tej grupy, tzn.

przywodzi, odwraca i nieznacznie zgina udo. W działaniu na staw kolanowy jest
zginaczem tego stawu i równocze

ś

nie słabo nawraca podudzie.

Mi

ę

sie

ń

przywodziciel długi (m. adductor longus) ma kształt wydłu

ż

onego

trójk

ą

ta. Rozpoczyna si

ę

na gał

ę

zi górnej ko

ś

ci łonowej, obok spojenia łonowego,

a ko

ń

czy si

ę

na

ś

rodkowej trzeciej cz

ęś

ci wargi przy

ś

rodkowej kresy chropawej

ko

ś

ci udowej. Czynno

śŹ

. Silnie przywodzi, słabiej odwraca i zgina udo.

Mi

ę

sie

ń

przywodziciel krótki (m. adductor brevis). Rozpoczyna si

ę

na przedniej

powierzchni gał

ę

zi dolnej ko

ś

ci łonowej i ko

ń

czy si

ę

na trzeciej górnej cz

ęś

ci

wargi przy

ś

rodkowej kresy chropawej ko

ś

ci udowej. Czynno

śŹ

. Silnie przywodzi,

cho

Ź

słabiej od poprzedniego odwraca i zgina udo. Wspólnie z m. przywodzicielem

długim i m. grzebieniowym umo

ż

liwia wykonanie ruchu zakładania nogi na nog

ę

w

pozycji siedz

ą

cej.

Mi

ę

sie

ń

przywodziciel wielki (m. adductor magnus) jest najgł

ę

biej poło

ż

onym i

najwi

ę

kszym z wszystkich mi

ęś

ni grupy przy

ś

rodkowej. Rozpoczyna si

ę

na przedniej

powierzchni gał

ę

zi dolnej ko

ś

ci łonowej, na gał

ę

zi ko

ś

ci kulszowej i na

przyległej cz

ęś

ci guza kulszowego. Przyczep ko

ń

cowy składa si

ę

z dwóch cz

ęś

ci.

Włókna mi

ęś

nia rozpoczynaj

ą

ce si

ę

na gał

ę

zi dolnej ko

ś

ci łonowej i na gał

ę

zi

ko

ś

ci kulszowej ko

ń

cz

ą

si

ę

wzdłu

ż

wargi przy

ś

rodkowej kresy chropawej ko

ś

ci

udowej. Wszystkie włókna mi

ęś

niowe odchodz

ą

ce swym przyczepem pocz

ą

tkowym od

guza kulszowego biegn

ą

w dół, przechodz

ą

c w samodzielny brzusiec, zako

ń

czony

silnym obłym

ś

ci

ę

gnem, które przyczepia si

ę

do nadkłykcia przy

ś

rodkowego ko

ś

ci

udowej. Mi

ę

dzy przyczepami ko

ń

cowymi obu cz

ęś

ci mi

ęś

nia znajduje si

ę

kanał

przywodzicieli (canalis adductorius). Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten jest najsilniejszym

przywodzicielem uda. Poza tym cz

꜏

mi

ęś

nia, ko

ń

cz

ą

ca si

ę

na kresie chropawej -

tak jak wszystkie mi

ęś

nie tej grupy odwraca i zgina udo, natomiast cz

꜏

ko

ń

cz

ą

ca si

ę

na nadkłykciu przy

ś

rodkowym uda nawraca i silnie prostuje udo w

stawie biodrowym. Unerwienie. Ma dwa

ź

ródła. Cz

꜏

mi

ęś

nia, która ko

ń

czy si

ę

na

kresie chropawej, jest unerwiona przez n. zasłonowy (splot l

ę

d

ź

wiowy), natomiast

cz

꜏

dochodz

ą

ca do nadkłykcia przy

ś

rodkowego - przez n. piszczelowy (splot

krzy

ż

owy).

Tylne mi

ęś

nie uda

Do grupy tej nale

żą

trzy mi

ęś

nie: pół

ś

ci

ę

gnisty i półbłoniasty, poło

ż

one

przy

ś

rodkowo oraz m. dwugłowy uda, biegn

ą

cy bocznie. Z wyj

ą

tkiem głowy krótkiej

m. dwugłowego uda, wszystkie rozpoczynaj

ą

si

ę

na guzie kulszowym i s

ą

mi

ęś

niami

dwustawowymi, które prostuj

ą

staw biodrowy, a zginaj

ą

gole

ń

w stawie kolanowym

Unerwienie pochodzi od splotu krzy

ż

owego (plexus sacralis) drog

ą

nerwu

kulszowego (n. ischiadicus) oraz jego rozgał

ę

zie

ń

w postaci nerwu piszczelowego

(n. tibialis) i nerwu strzałkowego wspólnego (n. peroneus communis).

W skład tylnych mi

ęś

ni uda wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

pół

ś

ci

ę

gnisty,

* mi

ę

sie

ń

półbłoniasty,

* mi

ę

sie

ń

dwugłowy uda.

Mi

ę

sie

ń

pół

ś

ci

ę

gnisty (m. semitendinosus), poło

ż

ony najbardziej przy

ś

rodkowo w

tylnej okolicy uda, rozpoczyna si

ę

na guzie kulszowym, biegnie w dół, gdzie w

połowie długo

ś

ci uda przechodzi w obłe

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe. Przyczep ko

ń

cowy

znajduje si

ę

poni

ż

ej kłykcia przy

ś

rodkowego piszczeli w tzw. g

ę

siej stopce (pes

anserinus). Czynno

śŹ

. Jest on prostownikiem i słabym przywodzicielem uda w

stawie biodrowym. W stawie kolanowym uczestniczy w zginaniu i nawracaniu goleni.

Mi

ę

sie

ń

półbłoniasty (m. semimembranosus). Rozpoczyna si

ę

długim, płaskim

ś

ci

ę

gnem na guzie kulszowym.

ś

ci

ę

gno to si

ę

ga zazwyczaj a

ż

do połowy długo

ś

ci

mi

ęś

nia, po czym przechodzi stopniowo w szeroki brzusiec, który ogranicza od

strony górnej i przy

ś

rodkowej dół podkolanowy (fossa poplitea).

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe

kieruj

ą

c si

ę

ku dołowi przechodzi do tyłu od nadkłykcia przy

ś

rodkowego ko

ś

ci

udowej i na wysoko

ś

ci kłykcia przy

ś

rodkowego piszczeli dzieli si

ę

na trzy

odnogi. Jedna odnoga ko

ń

czy si

ę

na powierzchni kłykcia przy

ś

rodkowego piszczeli,

druga przechodzi w wi

ę

zadło podkolanowe sko

ś

ne, odnoga trzecia kieruje si

ę

ku

dołowi i wnika do powi

ę

zi goleni. Czynno

śŹ

. Działanie mi

ęś

nia półbłoniastego

jest podobne do mi

ęś

nia pół

ś

ci

ę

gnistego, znacznie silniejsze. Jest silnym

prostownikiem i przywodzicielem stawu biodrowego, w stawie kolanowym zgina i
nawraca.

Mi

ę

sie

ń

dwugłowy uda (m. biceps femoris) jest mi

ęś

niem długim, poło

ż

onym po

stronie bocznej, na tylnej powierzchni uda. W przyczepie pocz

ą

tkowym mi

ęś

nia

wyró

ż

nia si

ę

głow

ę

dług

ą

i krótk

ą

. Głowa długa (caput longum) rozpoczyna si

ę

na

guzie kulszowym, głowa krótka (caput breve) na

ś

rodkowej trzeciej cz

ęś

ci wargi

bocznej kresy chropawej. Biegn

ą

c ku dołowi obie głowy ł

ą

cz

ą

si

ę

i tworz

ą

górn

ą

i

boczn

ą

granic

ę

dołu podkolanowego. Silne

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe jest umocowane na

głowie strzałki. Czynno

śŹ

. Na staw biodrowy działa tylko głowa długa mi

ęś

nia

dwugłowego. Jest on prostownikiem tego stawu, poza tym przywodzi i słabo odwraca
udo. W działaniu na staw kolanowy obie głowy przejawiaj

ą

wspóln

ą

funkcj

ę

: tj.

silnie zginaj

ą

i odwracaj

ą

gole

ń

.

Powi

ę

zie biodra i uda

Powi

ęź

biodrowa (fascia iliaca), pokrywaj

ą

ca m. biodrowo-l

ę

d

ź

wiowy przyczepia

si

ę

u dołu do wi

ę

zadła pachwinowego i wyniosło

ś

ci biodrowo-łonowej, wytwarza tu

ś

ci

ę

gnisty łuk biodrowo-łonowy (arcus iliopectineus), który dzieli cał

ą

przestrze

ń

, poło

ż

on

ą

mi

ę

dzy wi

ę

zadłem pachwinowym (lig. inguinale) a przednim

brzegiem ko

ś

ci miednicznej, na cz

꜏

boczn

ą

i przy

ś

rodkow

ą

. Cz

꜏

boczna, zwana

rozst

ę

pem mi

ęś

niowym (lacuna musculorum) jest drog

ą

wyj

ś

cia z miednicy m.

biodrowo-l

ę

d

ź

wiowego i nerwu udowego; przez cz

꜏

przy

ś

rodkow

ą

czyli przez

rozst

ę

p naczyniowy (lacuna vasorum) biegn

ą

naczynia udowe i nerwy.

Powi

ęź

po

ś

ladkowa (fascia glutea) pokrywa cały m. po

ś

ladkowy wielki oraz cz

꜏

górn

ą

m. po

ś

ladkowego

ś

redniego. Przymocowana jest w górze do grzebienia

biodrowego, a u dołu przedłu

ż

a si

ę

w powi

ęź

szerok

ą

(fascia lata), która otacza

wszystkie mi

ęś

nie uda. Powi

ęź

szeroka w okre

ś

lonych okolicach rozszczepia si

ę

na

dwie blaszki obejmuj

ą

ce: m. napinaj

ą

cy powi

ęź

szerok

ą

, m. krawiecki i naczynia

udowe. Włókna

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowego m. napinaj

ą

cego powi

ęź

szerok

ą

wplataj

ą

si

ę

w

ni

ą

, a biegn

ą

c ku dołowi do kłykcia bocznego piszczeli wytwarzaj

ą

ś

ci

ę

gniste

pasmo biodrowo-piszczelowe (tractus iliotibialis) powi

ę

zi szerokiej uda. Powi

ęź

szeroka uda wysyła dwie przegrody mi

ę

dzymi

ęś

niowe: przy

ś

rodkow

ą

(septum

intermusculare femoris mediale) i boczn

ą

(septum intermusculare femoris

laterale), które dochodz

ą

odpowiednio do wargi przy

ś

rodkowej i bocznej kresy

chropawej ko

ś

ci udowej. Przegroda mi

ę

dzymi

ęś

niowa boczna - szersza i dłu

ż

sza od

przy

ś

rodkowej - oddziela grup

ę

mi

ęś

ni prostowników od zginaczy. Przegroda

mi

ę

dzymi

ęś

niowa przy

ś

rodkowa, w

ęż

sza i krótsza, oddziela prostowniki od

przywodzicieli. Mi

ęś

nie grupy przy

ś

rodkowej (przywodziciele) s

ą

oddzielone od

mi

ęś

ni tylnej grupy (zginaczy) warstw

ą

lu

ź

nej tkanki ł

ą

cznej. W ten sposób ka

ż

da

z trzech grup mi

ęś

ni uda posiada własn

ą

komor

ę

kostno-włóknist

ą

. Ponadto

istnieje osobny przedział dla m. krawieckiego. Ku dołowi powi

ęź

szeroka uda

przechodzi w powi

ęź

podkolanow

ą

i powi

ęź

goleni.

Trójk

ą

t udowy (trigonum femorale) le

ż

y w górnej, przedniej cz

ęś

ci uda. Podstaw

ę

trójk

ą

ta tworzy wi

ę

zadło pachwinowe, brzeg boczny - m. krawiecki, a przy

ś

rodkowy

- m. przywodziciel długi. W rejonie wierzchołka trójk

ą

ta udowego znajduje si

ę

wej

ś

cie do kanału przywodzicieli.

Kanał przywodzicieli (canalis adductorius) długo

ś

ci kilku centymetrów prowadzi z

wierzchołka trójk

ą

ta udowego do dołu podkolanowego. Wej

ś

cie do kanału

ograniczaj

ą

od boku m. obszerny przy

ś

rodkowy, przy

ś

rodkowo - m. przywodziciel

wielki i od przodu blaszka

ś

ci

ę

gnista. Otwór dolny, zwany rozworem

ś

ci

ę

gnistym

przywodzicieli, jest poło

ż

ony mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

udow

ą

a

ś

ci

ę

gnem przywodziciela

wielkiego. Przez kanał przechodz

ą

naczynia i nerwy, biegn

ą

ce do dołu

podkolanowego i do stawu kolanowego. Kanał udowy (canalis femoralis) jest
poło

ż

ony w

ś

rodkowej cz

ęś

ci rozst

ę

pu naczy

ń

. Wej

ś

cie do kanału stanowi pier

ś

cie

ń

udowy. Ograniczaj

ą

go:

ż

yła udowa, wi

ę

zadło pachwinowe, grzebie

ń

ko

ś

ci łonowej i

wi

ę

zadło rozst

ę

powe. Od jamy brzusznej jest oddzielony przegrod

ą

udow

ą

i

otrzewn

ą

. T

ą

drog

ą

mog

ą

dostawa

Ź

si

ę

pod skór

ę

górno-przy

ś

rodkowej powierzchni

uda trzewa tworz

ą

c przepuklin

ę

udow

ą

(hernia femoralis). Przepuklina ta cz

ęś

ciej

wyst

ę

puje u kobiet.

Mi

ęś

nie goleni

Mi

ęś

nie goleni (m. cruris) posiadaj

ą

brzu

ś

ce poło

ż

one bli

ż

ej stawu kolanowego i

- podobnie jak w mi

ęś

niach przedramienia - w dolnej trzeciej cz

ęś

ci przechodz

ą

one w

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowe. Z tego powodu gole

ń

sto

ż

kowato zw

ęż

a si

ę

ku dołowi.

Wi

ę

kszo

śŹ

mi

ęś

ni goleni bierze pocz

ą

tek na ko

ś

ciach podudzia i błonie

mi

ę

dzykostnej goleni, a ich przyczepy ko

ń

cowe znajduj

ą

si

ę

na ko

ś

ciach stopy.

Bior

ą

one udział w ruchach stopy wzgl

ę

dem podudzia, a tak

ż

e w zginaniu i

prostowaniu palców stopy. Mi

ęś

nie goleni dziel

ą

si

ę

na trzy grupy: przedni

ą

,

boczn

ą

i tyln

ą

.

Przednie mi

ęś

nie goleni

Cztery mi

ęś

nie grupy przedniej wypełniaj

ą

przestrze

ń

poło

ż

on

ą

do przodu od błony

mi

ę

dzykostnej goleni, ograniczon

ą

od strony przy

ś

rodkowej powierzchni

ą

boczn

ą

ko

ś

ci piszczelowej, a od strony bocznej - powierzchni

ą

przy

ś

rodkow

ą

trzonu

strzałki. Wszystkie mi

ęś

nie grupy przedniej unerwione s

ą

przez n. strzałkowy

gł

ę

boki (n. peroneus profundus) - odgał

ę

zienie n. strzałkowego, który jest

przedłu

ż

eniem n. kulszowego. Pora

ż

enie n. strzałkowego gł

ę

bokiego upo

ś

ledza

czynno

śŹ

odwracania stopy (supinatio pedis) i najcz

ęś

ciej prowadzi do opadni

ę

cia

jej brzegu przy

ś

rodkowego. Wypadni

ę

cie funkcji mi

ęś

ni przednich goleni

uniemo

ż

liwia czynne zginanie grzbietowe stopy (flexio dorsalis pedis). W skład

mi

ęś

ni przednich goleni wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

piszczelowy przedni,

* mi

ę

sie

ń

prostownik długi palców,

* mi

ę

sie

ń

strzałkowy trzeci,

* mi

ę

sie

ń

prostownik długi palucha.

Mi

ę

sie

ń

piszczelowy przedni (m. tibialis anterior) rozpoczyna si

ę

na kłykciu

bocznym, górnej cz

ęś

ci powierzchni bocznej trzonu ko

ś

ci piszczelowej oraz

przyległej cz

ęś

ci błony mi

ę

dzykostnej goleni. Włókna tego mi

ęś

nia kieruj

ą

si

ę

w

dół, przechodz

ą

w mocne

ś

ci

ę

gno pod

ąż

aj

ą

ce po stronie przedniej piszczeli nad

stawami skokowymi przez górny i dolny troczek mm. prostowników (retinaculum mm.
extensorum superius et inferius). Mniej wi

ę

cej w połowie długo

ś

ci stopy,

ś

ci

ę

gno

owija si

ę

na jej brzegu przy

ś

rodkowym i ko

ń

czy na stronie podeszwowej ko

ś

ci

klinowatej przy

ś

rodkowej i I ko

ś

ci

ś

ródstopia. Czynno

śŹ

. Główna czynno

śŹ

tego

mi

ęś

nia polega na zginaniu grzbietowym stopy; jest on silniejszym prostownikiem

od wszystkich pozostałych prostowników, które bior

ą

udział w zginaniu

grzbietowym stopy. Poza tym przywodzi i odwraca stop

ę

, tj. unosi jej brzeg

przy

ś

rodkowy, dzi

ę

ki czemu wywiera wpływ na prawidłowe wysklepienie stopy. Przy

ustalonej stopie pochyla gole

ń

do przodu.

Mi

ę

sie

ń

prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus) le

ż

y bocznie od

poprzedniego i rozpoczyna si

ę

na kłykciu bocznym piszczeli, na głowie strzałki i

jej brzegu przednim oraz na przyległej cz

ęś

ci błony mi

ę

dzykostnej goleni.

Brzusiec mi

ęś

niowy ju

ż

w połowie goleni przechodzi w silne

ś

ci

ę

gno.

ś

ci

ę

gno to

po wyj

ś

ciu spod górnego i dolnego troczka prostowników na grzbiecie stopy dzieli

si

ę

na cztery

ś

ci

ę

gna dla palców od II do V, które w tym rejonie s

ą

obj

ę

te

pochewkami maziowymi. Ko

ń

czy si

ę

w rozci

ę

gnach grzbietowych palców (aponeuroses

dorsales digitorum pedis) razem z m. prostownikiem krótkim palców (m. extensor
digitorum brevis).

Mi

ę

sie

ń

strzałkowy trzeci (m. peroneus tertius) stanowi zazwyczaj odszczepion

ą

boczn

ą

cz

꜏

prostownika długiego palców i ko

ń

czy si

ę

po stronie grzbietowej

podstawy V ko

ś

ci

ś

ródstopia. Czynno

śŹ

. Oba mi

ęś

nie zginaj

ą

stop

ę

grzbietowo i

wspomagaj

ą

nawracanie i odwodzenie stopy. Mi

ę

sie

ń

prostownik długi palców

wspomaga znacznie silniejszy od niego m. prostownik krótki palców w prostowaniu
palców stopy.

Mi

ę

sie

ń

prostownik długi palucha (m. extensor hallucis longus) jest poło

ż

ony

najgł

ę

biej z wszystkich mi

ęś

ni tej grupy, gdy

ż

rozpoczyna si

ę

na

ś

rodkowej

cz

ęś

ci powierzchni przy

ś

rodkowej trzonu strzałki i na przyległym odcinku błony

mi

ę

dzykostnej goleni.

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe tego mi

ęś

nia kieruje si

ę

do przodu i

przy

ś

rodkowo na grzbietow

ą

powierzchni

ę

stopy i ko

ń

czy si

ę

na podstawie dalszego

paliczka palucha. Czynno

śŹ

. Prostuje paluch i zgina grzbietowo stop

ę

.

Boczne mi

ęś

nie goleni

Do grupy bocznej zalicza si

ę

dwa mi

ęś

nie strzałkowe: długi i krótki, które

przebiegaj

ą

wzdłu

ż

bocznej powierzchni strzałki. Mi

ęś

nie strzałkowe długi i

krótki unerwione s

ą

przez nerw strzałkowy powierzchowny (n. peroneus

superficialis), drug

ą

gał

ąź

n. strzałkowego wspólnego. Pora

ż

enie n. strzałkowego

powierzchownego najsilniej upo

ś

ledza czynno

śŹ

nawracania stopy (pronatio pedis),

a istniej

ą

ca wówczas przewaga napi

ę

cia mi

ęś

ni antagonistycznych powoduje

ustawienie stopy w pozycji odwróconej. W takim przypadku mamy do czynienia z
tzw. stop

ą

ko

ń

sk

ą

, w której dochodzi do nadmiernego obci

ąż

enia brzegu bocznego

stopy podczas stania i chodzenia. W skład mi

ęś

ni bocznych goleni wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

strzałkowy długi,

* mi

ę

sie

ń

strzałkowy krótki.

Mi

ę

sie

ń

strzałkowy długi (m. peroneus longus). Rozpoczyna si

ę

na kłykciu bocznym

piszczeli, głowie strzałki, torebce stawu piszczelowo-strzałkowego i w górnym
odcinku powierzchni bocznej trzonu strzałki. ~ci

ę

gno ko

ń

cowe biegnie w dół po

stronie tylnej kostki bocznej (malleolus lateralis), przytwierdzone do niej
troczkami (retinaculum mm. peroneorum superius et inferius) zmienia kierunek
przebiegu i wzdłu

ż

bocznej powierzchni ko

ś

ci pi

ę

towej pod

ąż

a do brzegu bocznego

stopy. Na wysoko

ś

ci ko

ś

ci sze

ś

ciennej

ś

ci

ę

gno wst

ę

puje na stron

ę

podeszwow

ą

stopy, kieruj

ą

c si

ę

nast

ę

pnie do jej brzegu przy

ś

rodkowego i ko

ń

czy si

ę

obok

przyczepu ko

ń

cowego m. piszczelowego przedniego, tj. na ko

ś

ci klinowatej

przy

ś

rodkowej i na podstawie I ko

ś

ci

ś

ródstopia.

Mi

ę

sie

ń

strzałkowy krótki (m. peroneus brevis) jest poło

ż

ony poni

ż

ej m.

strzałkowego długiego. Rozpoczyna si

ę

na

ś

rodkowej trzeciej cz

ęś

ci powierzchni

bocznej trzonu strzałki, a

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe biegnie razem ze

ś

ci

ę

gnem m.

strzałkowego długiego do wysoko

ś

ci ko

ś

ci sze

ś

ciennej. Przyczep ko

ń

cowy znajduje

si

ę

na guzowato

ś

ci V ko

ś

ci

ś

ródstopia. Czynno

śŹ

. Oba mi

ęś

nie strzałkowe s

ą

głównymi nawracaczami stopy, równocze

ś

nie j

ą

odwodz

ą

. Poniewa

ż

mi

ęś

nie te biegn

ą

za kostk

ą

boczn

ą

, czyli do tyłu od poprzecznej osi górnego stawu skokowego,

zginaj

ą

stop

ę

w kierunku podeszwowym. Działanie m. piszczelowego przedniego i m.

strzałkowego długiego podtrzymuje wysklepienie stopy.

Tylne mi

ęś

nie goleni

Mi

ęś

nie tylne podudzia stanowi

ą

najliczniejsz

ą

grup

ę

mi

ęś

ni w obr

ę

bie goleni i

dziel

ą

si

ę

na warstw

ę

powierzchown

ą

(trzy mi

ęś

nie) i gł

ę

bok

ą

(cztery mi

ęś

nie).

Wszystkie tylne mi

ęś

nie goleni unerwia nerw piszczelowy (n. tibialis), b

ę

d

ą

cy

przedłu

ż

eniem n. kulszowego (n. ischiadicus). Pora

ż

enie nerwu znosi prawie

całkowicie funkcj

ę

zginania podeszwowego stopy i palców. Jako zginacze stopy

działaj

ą

wówczas jedynie mm. strzałkowe. Wypadni

ę

cie funkcji mi

ęś

ni tylnych

podudzia uniemo

ż

liwia przyciskanie stopy do podło

ż

a oraz stawanie na palcach. W

skład mi

ęś

ni tylnych goleni wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

brzuchaty łydki,

* mi

ę

sie

ń

płaszczkowaty,

* mi

ę

sie

ń

podeszwowy,

* mi

ę

sie

ń

podkolanowy,

* mi

ę

sie

ń

zginacz długi palców,

* mi

ę

sie

ń

piszczelowy tylny,

* mi

ę

sie

ń

zginacz długi palucha.

Warstwa powierzchowna
Mi

ę

sie

ń

trójgłowy łydki (m. triceps surae) jest to najwi

ę

kszy mi

ę

sie

ń

grupy

tylnej, który z uwagi na przyczepy pocz

ą

tkowe dzieli si

ę

na dwa mi

ęś

nie: *

mi

ę

sie

ń

brzuchaty łydki,

* mi

ę

sie

ń

płaszczkowaty.

Mi

ę

sie

ń

brzuchaty łydki (m. gastrocnemius) jest mi

ęś

niem dwugłowym, który

rozpoczyna si

ę

powy

ż

ej stawu kolanowego. Przyczep pocz

ą

tkowy głowy bocznej

(caput laterale) znajduje si

ę

powy

ż

ej kłykcia bocznego, głowy przy

ś

rodkowej

(caput mediale) - powy

ż

ej kłykcia przy

ś

rodkowego ko

ś

ci udowej na powierzchni

podkolanowej. Obie głowy ł

ą

cz

ą

si

ę

w

ś

rodkowej cz

ęś

ci goleni, gdzie przechodz

ą

w

płaskie i szerokie

ś

ci

ę

gno.

ś

ci

ę

gno to ł

ą

czy si

ę

ze

ś

ci

ę

gnem m. płaszczkowatego,

tworz

ą

c

ś

ci

ę

gno pi

ę

towe (tendo calcaneus), zwane

ś

ci

ę

gnem Achillesa (tendo

Achillis), przymocowane do guza pi

ę

towego.

Mi

ę

sie

ń

płaszczkowaty (m. soleus) pokryty mi

ęś

niem brzuchatym jest płaski i

gruby. Rozpoczyna si

ę

na tylnej powierzchni głowy strzałki i górnej cz

ęś

ci

trzonu strzałki, na kresie m. płaszczkowatego i przyległej cz

ęś

ci tylnej

powierzchni ko

ś

ci piszczelowej. Brzusiec mi

ęś

niowy przechodzi w

ś

ci

ę

gno znacznie

ni

ż

ej, ni

ż

w mi

ęś

niu brzuchatym. Oba

ś

ci

ę

gna ł

ą

cz

ą

si

ę

tu

ż

powy

ż

ej ko

ś

ci

pi

ę

towej, tworz

ą

c wspólne

ś

ci

ę

gno pi

ę

towe (tendo calcaneus), przymocowane do

guza pi

ę

towego. Czynno

śŹ

. W odniesieniu do stawów skokowych oba mi

ęś

nie

przejawiaj

ą

zgodn

ą

czynno

śŹ

; s

ą

najsilniejszymi mi

ęś

niami zginaj

ą

cymi stop

ę

w

kierunku podeszwowym. Mi

ę

sie

ń

trójgłowy łydki przyciska stop

ę

do podło

ż

a,

umo

ż

liwia stawanie na palcach przy odrywaniu pi

ę

ty od podło

ż

a, jest wi

ę

c czynnie

zaanga

ż

owanym mi

ęś

niem podczas chodzenia, biegu czy skoków. Oprócz ruchu zgi

ę

cia

m. trójgłowy łydki odwraca i przywodzi stop

ę

. Mi

ę

sie

ń

brzuchaty łydki z uwagi na

swe przyczepy pocz

ą

tkowe działa tak

ż

e na staw kolanowy; jest słabym zginaczem

tego stawu. Mi

ę

sie

ń

trójgłowy łydki wraz z m. po

ś

ladkowym wielkim i m.

czworogłowym uda nie pozwala na zgi

ę

cie w stawach ko

ń

czyny dolnej: biodrowym,

kolanowym i skokowym, utrzymuj

ą

c ciało w pozycji pionowej.

Mi

ę

sie

ń

podeszwowy (m. plantaris) jest mi

ęś

niem o małym, spłaszczonym brzu

ś

cu,

rozpoczynaj

ą

cym si

ę

razem z głow

ą

boczn

ą

m. brzuchatego łydki. Krótki brzusiec

przechodzi w długie, cienkie

ś

ci

ę

gno, które ko

ń

czy si

ę

na guzie pi

ę

towym.

Czynno

śŹ

. Jest słabym mi

ęś

niem i w małym tylko stopniu wspomaga działanie

mi

ęś

nia trójgłowego łydki.

Warstwa gł

ę

boka

Mi

ę

sie

ń

podkolanowy (m. popliteus) jest mi

ęś

niem krótkim, płaskim, kształtu

trójk

ą

tnego. Rozpoczyna si

ę

na nadkłykciu bocznym ko

ś

ci udowej i na torebce

stawu kolanowego, biegnie sko

ś

nie przy

ś

rodkowo i ko

ń

czy si

ę

na tylnej

powierzchni ko

ś

ci piszczelowej powy

ż

ej przyczepu pocz

ą

tkowego m.

płaszczkowatego. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten działa wył

ą

cznie na staw kolanowy; zgina

gole

ń

i przy zgi

ę

tym kolanie nawraca.

Mi

ę

sie

ń

zginacz długi palców (m. flexor digitorum longus) rozpoczyna si

ę

na

tylnej powierzchni piszczeli poni

ż

ej kresy m. płaszczkowatego. W dolnej cz

ęś

ci

goleni brzusiec mi

ęś

niowy przechodzi w

ś

ci

ę

gno, które biegnie w dół po tylnej

stronie kostki przy

ś

rodkowej, przechodzi na stron

ę

podeszwow

ą

stopy, gdzie

dzieli si

ę

na cztery odnogi, ko

ń

cz

ą

ce si

ę

na dalszych paliczkach od II do V

palca. W rejonie kostki przy

ś

rodkowej

ś

ci

ę

gno omawianego mi

ęś

nia wraz ze

ś

ci

ę

gnami mi

ęś

ni: piszczelowego tylnego i zginacza długiego palucha oraz

naczyniami i nerwami piszczelowymi jest obj

ę

te troczkami zginaczy (retinaculum

mm. flexorum) i przytwierdzone do ko

ś

ci. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten zgina stop

ę

podeszwowo, odwraca i przywodzi. Wzmacnia wysklepienie stopy szczególnie, gdy
stopa jest obci

ąż

ona. Działanie jego na palce, które zgina jest słabsze.

Mi

ę

sie

ń

piszczelowy tylny (m. tibialis posterior) jest poło

ż

ony po

ś

rodku mi

ę

dzy

dwoma długimi zginaczami palców. Rozpoczyna si

ę

na błonie mi

ę

dzykostnej goleni i

przyległych cz

ęś

ciach tylnej powierzchni ko

ś

ci piszczelowej i strzałki. W dolnej

cz

ęś

ci podudzia przechodzi w

ś

ci

ę

gno, które biegnie za kostk

ą

przy

ś

rodkow

ą

i na

stronie podeszwowej stopy rozdziela si

ę

na odnogi, ko

ń

cz

ą

ce si

ę

na: ko

ś

ci

łódkowatej, trzech ko

ś

ciach klinowatych, ko

ś

ci sze

ś

ciennej i trzech

ś

rodkowych

ko

ś

ciach

ś

ródstopia. Czynno

śŹ

. W

ś

ród mi

ęś

ni gł

ę

bokich jest on najsilniejszym

odwracaczem i przywodzicielem stopy, natomiast słabym zginaczem podeszwowym.
Obok m. piszczelowego przedniego i m. strzałkowego długiego ma decyduj

ą

ce

znaczenie dla utrzymania wysklepienia stopy.

Mi

ę

sie

ń

zginacz długi palucha (m. flexor hallucis longus) rozpoczyna si

ę

na

tylnej powierzchni trzonu strzałki.

ś

ci

ę

gno tego mi

ęś

nia przebiega przez własn

ą

bruzd

ę

poło

ż

on

ą

na ko

ś

ci skokowej i pi

ę

towej (sulcus tendinis m. flexoris

hallucis longi), nast

ę

pnie przechodzi na stron

ę

podeszwow

ą

stopy i ko

ń

czy si

ę

na

podstawie dalszego paliczka palucha. Czynno

śŹ

. Działaj

ą

c na stawy skokowe

mi

ę

sie

ń

ten zgina stop

ę

podeszwowo, odwraca i przywodzi. Poniewa

ż

ś

ci

ę

gno

ko

ń

cowe przebiega w swym rowku pod podpórk

ą

skokow

ą

(sustentaculum tali) ko

ś

ci

pi

ę

towej, zabezpiecza wła

ś

ciwe ustawienie ko

ś

ci skokowej, dzi

ę

ki czemu wzmacnia

podłu

ż

ne wysklepienie stopy i chroni przed płaskostopiem. Mi

ę

sie

ń

zgina tak

ż

e

paluch w obu stawach.

Powi

ę

zie goleni

Dół podkolanowy (fossa poplitea) le

ż

y w okolicy kolanowej tylnej, na granicy

przej

ś

cia uda w gole

ń

. Kształtem przypomina równoległobok, którego ostre k

ą

ty s

ą

skierowane w gór

ę

i dół. Ograniczeniem tego dołu s

ą

: od góry i przy

ś

rodkowo

poło

ż

one mm. półbłoniasty i pół

ś

ci

ę

gnisty, od boczno-górnej strony - m. dwugłowy

uda. Dolne granice wyznaczaj

ą

: głowa boczna i przy

ś

rodkowa m. brzuchatego łydki.

Dół podkolanowy wypełnia tkanka tłuszczowa. Poza tym w dole podkolanowym
znajduj

ą

si

ę

: n. piszczelowy,

ż

. i t. podkolanowa oraz n. strzałkowy wspólny.

Dół podkolanowy pokrywa powi

ęź

podkolanowa.

Powi

ęź

goleni (fascia cruris) otacza wszystkie mi

ęś

nie goleni, a na powierzchni

przy

ś

rodkowej piszczeli zrasta si

ę

z okostn

ą

. Od powi

ę

zi goleni odchodz

ą

dwie

przegrody mi

ę

dzymi

ęś

niowe: przednia i tylna. Przegrody te dziel

ą

gole

ń

na trzy

komory mi

ęś

niowe: przedni

ą

dla prostowników, boczn

ą

dla mm. strzałkowych i tyln

ą

dla zginaczy. Cz

꜏

tylna powi

ę

zi goleni dzieli si

ę

na dwie blaszki:

powierzchown

ą

- pokrywa m. trójgłowy łydki i gł

ę

bok

ą

pokrywa warstw

ę

gł

ę

bok

ą

zginaczy goleni. Ku górze powi

ęź

goleni przechodzi poprzez powi

ęź

podkolanow

ą

w

powi

ęź

szerok

ą

uda. W dolnym odcinku przedniej cz

ęś

ci goleni wyst

ę

puje

poprzeczne wi

ę

zadło zwane troczkiem górnym prostowników (retinaculum mm.

extensorum superius). Troczek ten przymocowuje si

ę

jednym swym ko

ń

cem do ko

ś

ci

piszczelowej, a drugim - do ko

ś

ci strzałkowej na wysoko

ś

ci stawu skokowego

górnego. Ponadto wysyła przegrod

ę

do ko

ś

ci piszczelowej, dziel

ą

c przestrze

ń

poło

ż

on

ą

mi

ę

dzy troczkiem a ko

śŹ

mi goleni na dwa przedziały: przy

ś

rodkowy dla m.

piszczelowego przedniego oraz boczny dla m. prostownika długiego palców i m.
prostownika długiego palucha.

Troczek dolny prostowników (retinaculum mm. extensorum inferius) znajduje si

ę

nieco ni

ż

ej, na pograniczu goleni i stopy oraz posiada trzy przedziały dla

przej

ś

cia trzech wy

ż

ej podanych mi

ęś

ni. Wzmocnienie powi

ę

zi goleni od strony

bocznej wytwarzaj

ą

dwa troczki mi

ęś

ni strzałkowych (retinacula mm. peroneorum).

Górny troczek jest rozpi

ę

ty mi

ę

dzy kostk

ą

boczn

ą

a powierzchni

ą

boczn

ą

ko

ś

ci

pi

ę

towej; dolny troczek, poło

ż

ony nieco ni

ż

ej, przytrzymuje

ś

ci

ę

gna mm.

strzałkowych przy bocznej powierzchni ko

ś

ci pi

ę

towej. Po stronie tylnej w dolnej

cz

ęś

ci goleni powi

ęź

wytwarza troczek zginaczy (retinaculum mm. flexorum), który

przymocowuje si

ę

do tylnej powierzchni kostki przy

ś

rodkowej i do guza pi

ę

towego,

a przytrzymuje

ś

ci

ę

gna mi

ęś

ni: piszczelowego tylnego, zginacza długiego palucha

i zginacza długiego palców.

Mi

ęś

nie stopy

Mi

ęś

nie stopy (mm. pedis), w przeciwie

ń

stwie do mi

ęś

ni r

ę

ki s

ą

rozmieszczone nie

tylko po stronie podeszwowej, lecz wyst

ę

puj

ą

ponadto na stronie grzbietowej

stopy. Mi

ęś

nie grzbietowe stanowi

ą

dwa mi

ęś

nie: prostownik krótki palucha i

prostownik krótki palców. Mi

ęś

nie znajduj

ą

ce si

ę

na stronie podeszwowej,

podobnie do mi

ęś

ni r

ę

ki, tworz

ą

trzy grupy: * mi

ęś

nie wyniosło

ś

ci przy

ś

rodkowej

(eminentia plantaris medialis), * mi

ęś

nie wyniosło

ś

ci bocznej (eminentia

plantaris lateralis), * mi

ęś

nie wyniosło

ś

ci po

ś

redniej (eminentia plantaris

intermedia). Mi

ęś

nie grzbietowe stopy unerwione s

ą

przez nerw strzałkowy gł

ę

boki

(n. peroneus profundus), natomiast mi

ęś

nie podeszwowe przez ko

ń

cowe gał

ę

zie n.

piszczelowego (n. tibialis), w postaci n. podeszwowego przy

ś

rodkowego (n.

plantaris medialis) i n. podeszwowego bocznego (n. plantaris lateralis).

Mi

ęś

nie grzbietu stopy

W skład mi

ęś

ni grzbietu stopy wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

prostownik krótki palców,

* mi

ę

sie

ń

prostownik krótki palucha.

Mi

ę

sie

ń

prostownik krótki palców (m. extensor digitorum brevis) rozpoczyna si

ę

na grzbietowo bocznej powierzchni ko

ś

ci pi

ę

towej przed zatok

ą

st

ę

pu. Brzusiec

mi

ęś

niowy przechodzi w trzy

ś

ci

ę

gna dla II, III i IV palca, które zlewaj

ą

si

ę

z

odpowiednimi

ś

ci

ę

gnami prostownika długiego palców i ko

ń

cz

ą

si

ę

w rozci

ę

gnach

grzbietowych palców stopy.

Mi

ę

sie

ń

prostownik krótki palucha (m. extensor hallucis brevis) rozpoczyna si

ę

wspólnie z prostownikiem krótkim palców, a ko

ń

czy si

ę

na paliczku bli

ż

szym

palucha. Czynno

śŹ

. Oba mi

ęś

nie prostuj

ą

i zginaj

ą

grzbietowo odpowiednie palce.

Mi

ęś

nie podeszwowe stopy

Mi

ęś

nie wyniosło

ś

ci przy

ś

rodkowej

W skład mi

ęś

ni wyniosło

ś

ci przy

ś

rodkowej wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

odwodziciel palucha,

* mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palucha,

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel palucha.

Mi

ę

sie

ń

odwodziciel palucha (m. abductor hallucis) jest najsilniejszym krótkim

mi

ęś

niem stopy, który głównie kształtuje wyniosło

śŹ

przy

ś

rodkow

ą

podeszwy.

Rozpoczyna si

ę

na: ko

ś

ci pi

ę

towej, łódkowatej, klinowatej przy

ś

rodkowej i na

rozci

ę

gnie podeszwowym (aponeurosis plantaris).

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe przyczepia si

ę

do podstawy paliczka bli

ż

szego palucha i do trzeszczki przy

ś

rodkowej. Czynno

śŹ

.

Zgina i odwodzi paluch oraz wzmacnia przy

ś

rodkow

ą

, najbardziej wypukł

ą

cz

꜏

sklepienia stopy.

Mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palucha (m. flexor hallucis brevis) rozpoczyna si

ę

na

podeszwowej powierzchni trzech ko

ś

ci klinowatych i na ko

ś

ci łódkowatej, a ko

ń

czy

si

ę

dwoma

ś

ci

ę

gnami na podstawie paliczka bli

ż

szego palucha i na obu

trzeszczkach. Czynno

śŹ

. Zgina paluch i wzmacnia podłu

ż

ne sklepienie stopy.

Mi

ę

sie

ń

przywodziciel palucha (m. adductor hallucis) posiada dwie głowy w

przyczepie pocz

ą

tkowym: sko

ś

n

ą

i poprzeczn

ą

. Przyczep pocz

ą

tkowy głowy sko

ś

nej

(caput obliquum) znajduje si

ę

na podstawach od II do IV ko

ś

ci

ś

ródstopia, na

ko

ś

ci klinowatej bocznej, ko

ś

ci sze

ś

ciennej i wi

ę

zadle podeszwowym długim (lig.

plantare longum). Głowa poprzeczna (caput transversum) przyczepia si

ę

na

torebkach stawów

ś

ródstopno-paliczkowych II-V i na wi

ę

zadłach tych stawów. Obie

głowy ko

ń

cz

ą

si

ę

na podstawie bli

ż

szego paliczka palucha i na trzeszczce

bocznej. Czynno

śŹ

. Mi

ę

sie

ń

ten przywodzi paluch i zgina go w stawie

ś

ródstopno-

paliczkowym. Poza tym głowa poprzeczna zw

ęż

a stop

ę

, jest wi

ę

c jednym z głównych

mi

ęś

ni, który wzmacnia wysklepienie poprzeczne stopy.

Mi

ęś

nie wyniosło

ś

ci bocznej

W skład mi

ęś

ni wyniosło

ś

ci bocznej wchodz

ą

:

* odwodziciel palca małego,
* zginacz krótki palca małego.

Mi

ę

sie

ń

odwodziciel palca małego (m. abductor digiti minimi) rozpoczyna si

ę

na

dolnej powierzchni ko

ś

ci pi

ę

towej i na rozci

ę

gnach podeszwowych, a ko

ń

czy si

ę

na

V ko

ś

ci

ś

ródstopia i na podstawie bli

ż

szego paliczka palca małego. Czynno

śŹ

.

Zgina i nieznacznie odwodzi palec mały oraz wzmacnia podłu

ż

ne wysklepienie

stopy.

Mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palca małego (m. flexor digiti minimi brevis) rozpoczyna

si

ę

na podstawie V ko

ś

ci

ś

ródstopia i ko

ń

czy si

ę

na podstawie paliczka bli

ż

szego

palca małego. Czynno

śŹ

. Zgina mały palec i wzmacnia podłu

ż

ne wysklepienie stopy

przez poł

ą

czenie z wi

ę

zadłem podeszwowym długim.

Mi

ęś

nie wyniosło

ś

ci po

ś

redniej

W skład mi

ęś

ni wyniosło

ś

ci po

ś

redniej wchodz

ą

:

* mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palców,

* mi

ę

sie

ń

czworoboczny podeszwy,

* mi

ęś

nie glistowate,

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne.

Mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palców (m. flexor digitorum brevis) rozpoczyna si

ę

na

dolnej powierzchni guza pi

ę

towego i na rozci

ę

gnie podeszwowym, przechodzi w

cztery brzu

ś

ce, których

ś

ci

ę

gna ko

ń

cz

ą

si

ę

na

ś

rodkowym paliczku II-V palca.

Czynno

śŹ

. Zgina palce II-V i wzmacnia podłu

ż

ne wysklepienie stopy.

Mi

ę

sie

ń

czworoboczny podeszwy (m. quadratus plantae) rozpoczyna si

ę

na dolnej i

przy

ś

rodkowej powierzchni ko

ś

ci pi

ę

towej, a dochodzi do

ś

ci

ę

gna m. zginacza

długiego palców. Czynno

śŹ

. Reguluje on kierunek poci

ą

gania

ś

ci

ę

gna zginacza

długiego palców i wzmacnia wysklepienie stopy.

Mi

ęś

nie glistowate (mm. lumbricales) s

ą

to cztery małe, wrzecionowate mi

ęś

nie,

rozpoczynaj

ą

ce si

ę

na

ś

ci

ę

gnach ko

ń

cowych m. zginacza długiego palców, a

ko

ń

cz

ą

ce si

ę

na podstawach paliczków bli

ż

szych II-V palca. Czynno

śŹ

. Mi

ęś

nie te

zginaj

ą

paliczki bli

ż

sze II-V palca i przywodz

ą

je do palucha.

Mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne (mm. interossei) wypełniaj

ą

przestrzenie mi

ę

dzykostne

ś

ródstopia i tak, jak w r

ę

ce, dziel

ą

si

ę

na: podeszwowe i grzbietowe.

Rozpoczynaj

ą

si

ę

na trzonach ko

ś

ci

ś

ródstopia a ko

ń

cz

ą

na podstawach paliczków

bli

ż

szych i torebkach stawów

ś

ródstopno-paliczkowych. Czynno

śŹ

. Mi

ęś

nie

mi

ę

dzykostne podeszwowe (mm. interossei plantares) zginaj

ą

bli

ż

sze paliczki w

kierunku podeszwowym i przywodz

ą

palce do osi orientacyjnej, biegn

ą

cej przez

drugi palec. Mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne grzbietowe (mm. interossei dorsales) odwodz

ą

palce od tej osi. Wa

ż

nym zadaniem tych mi

ęś

ni jest ustalanie stawów

ś

ródstopno-

paliczkowych a tym samym ustalanie przednich punktów podparcia sklepienia stopy.

Powi

ę

zie stopy

Mi

ęś

nie grzbietu stopy pokrywa cienka powi

ęź

grzbietowa stopy (fascia dorsalis

pedis), dochodz

ą

ca do troczka dalszego prostowników. Powi

ęź

podeszwowa stopy

wytwarza rozci

ę

gno podeszwowe (aponeurosis plantaris). Rozpoczyna si

ę

ona na

guzie pi

ę

towym, pod

ąż

a do przodu i dzieli si

ę

na pi

ęŹ

odnóg dla pi

ę

ciu palców,

si

ę

gaj

ą

c do głów

ś

ródstopia. Rozci

ę

gno to stanowi silne, bierne wzmocnienie

wysklepienia stopy. Od brzegów rozci

ę

gna podeszwowego w gł

ą

b do ko

śŹ

ca

przebiegaj

ą

przegrody, które oddzielaj

ą

od siebie trzy grupy mi

ęś

ni

podeszwowych. Podobnie jak w długich

ś

ci

ę

gnach, mm. przedramienia tak

ż

e

wszystkie długie

ś

ci

ę

gna mm. goleni s

ą

obj

ę

te w swym przebiegu pochewkami

maziowymi

ś

ci

ę

gien (vaginae tendinum). Pochewki te rozpoczynaj

ą

si

ę

w okolicy

odpowiednich troczków, utrzymuj

ą

c

ś

ci

ę

gna przy szkielecie stopy. Po stronie

grzbietowej wyst

ę

puj

ą

trzy pochewki

ś

ci

ę

gien, osobno dla ka

ż

dego mi

ęś

nia

(piszczelowego przedniego, prostownika długiego palców i prostownika długiego
palucha). Po stronie bocznej

ś

ci

ę

gna obu mi

ęś

ni strzałkowych s

ą

otoczone wspóln

ą

pochewk

ą

, za

ś

ka

ż

de

ś

ci

ę

gno trzech tylnych mi

ęś

ni gł

ę

bokich posiada własn

ą

pochewk

ę

maziow

ą

. Na wysoko

ś

ci palców stopy

ś

ci

ę

gna zginaczy, podobnie jak na

palcach r

ę

ki, obj

ę

te s

ą

pochewkami

ś

ci

ę

gien.

Stopa jako cało

śŹ

Stopa jako narz

ą

d podporowy ciała odznacza si

ę

du

żą

odporno

ś

ci

ą

, a dzi

ę

ki

licznym stawom i charakterystycznemu sklepieniu jest równie

ż

bardzo spr

ęż

ysta.

Wysklepienie stopy składa si

ę

z pi

ę

ciu podłu

ż

nych łuków kostnych i łuków

poprzecznych. Trzy przy

ś

rodkowe łuki podłu

ż

ne biegn

ą

od przodu ku tyłowi przez

trzy ko

ś

ci klinowate, ko

śŹ

łódkowat

ą

do ko

ś

ci skokowej, za

ś

dwa boczne łuki

podłu

ż

ne przechodz

ą

przez ko

śŹ

sze

ś

cienn

ą

do ko

ś

ci pi

ę

towej. Najwy

ż

szy jest

pierwszy łuk przy

ś

rodkowy. W kierunku bocznego brzegu stopy wysoko

śŹ

kolejnych

łuków podłu

ż

nych stopniowo maleje. Podłu

ż

ne wysklepienie stopy jest wzmocnione i

ubezpieczone licznymi wi

ę

zadłami, w szczególno

ś

ci za

ś

rozci

ę

gnem podeszwowym

stopy (aponeurosis plantaris pedis), wi

ę

zadłem podeszwowym długim (lig. plantare

longum) i licznymi mi

ęś

niami. Poprzeczne łuki sklepienia s

ą

całkowite w tylnej

cz

ęś

ci

ś

ródstopia i przedniej st

ę

pu, jednak dalej ku tyłowi nie s

ą

ju

ż

pełne i

kieruj

ą

si

ę

wkl

ę

sło

ś

ci

ą

ku dołowi i przy

ś

rodkowo. S

ą

one tak

ż

e wzmocnione

wi

ę

zadłami podeszwowymi i mi

ęś

niami. Stopa posiada trzy główne punkty podparcia:

podpor

ę

tyln

ą

stanowi guz pi

ę

towy, przednimi punktami podparcia s

ą

głowy I i V

ko

ś

ci

ś

ródstopia. Stopa jest odpowiedzialna za d

ź

wiganie masy całego ciała,

zatem konstrukcja jej przystosowana jest do funkcji, jaka na niej spoczywa. Sama
konstrukcja kostno-wi

ę

zadłowa nie byłaby jednak w stanie podoła

Ź

tak du

ż

emu

naciskowi (obci

ąż

eniu), jaki wywierany jest na stop

ę

. Niepo

ś

ledni

ą

rol

ę

dla

utrzymania prawidłowego sklepienia stopy odgrywaj

ą

zarówno liczne krótkie

mi

ęś

nie podeszwowe, jak i niektóre spo

ś

ród długich mi

ęś

ni goleni. Dokładny opis

przebiegu i funkcji mi

ęś

ni, które s

ą

czynnie zaanga

ż

owane w utrzymaniu

sklepienia stopy, przedstawiono w rozdziałach zawieraj

ą

cych szczegółowy opis

mi

ęś

ni i goleni. Podkre

ś

li

Ź

tu jednak nale

ż

y,

ż

e poprzeczne wysklepienie jest

zawieszone niejako na p

ę

tli

ś

ci

ę

gnistej, wytworzonej przez

ś

ci

ę

gna ko

ń

cowe m.

piszczelowego przedniego i m. strzałkowego długiego, któr

ą

to p

ę

tl

ę

uzupełnia i

wzmacnia m. piszczelowy tylny i m. strzałkowy krótki. Spo

ś

ród krótkich mi

ęś

ni

stopy najistotniejsz

ą

rol

ę

odgrywa tu głowa poprzeczna m. przywodziciela

palucha, która zw

ęż

a stop

ę

w jej cz

ęś

ci dalszej, tj. na wysoko

ś

ci stawów

ś

ródstopno-paliczkowych. Podłu

ż

ne wysklepienie stopy utrzymuje głównie m.

zginacz długi palucha, którego

ś

ci

ę

gno ko

ń

cowe, przebiegaj

ą

c pod podpórk

ą

skokow

ą

ko

ś

ci pi

ę

towej, unosi cz

꜏

przedni

ą

tej ko

ś

ci, ustawiaj

ą

c j

ą

bardziej

stromo. Dzi

ę

ki temu ko

śŹ

skokowa zachowuje swe wła

ś

ciwe poło

ż

enie. W utrzymaniu

przy

ś

rodkowej, najbardziej wypukłej cz

ęś

ci podłu

ż

nego łuku, m. zginacz długi

palucha jest najsilniej wspomagany przez m. odwodziciel i m. zginacz krótki
palucha oraz przez głow

ę

sko

ś

n

ą

m. przywodziciela palucha. Skurcz opisanych

mi

ęś

ni, którego siła jest regulowana odruchowo przy stawianiu stopy, działa jako

siła ci

ą

gn

ą

ca sklepienie ku górze. Dzi

ę

ki temu nawet przy zwi

ę

kszonym obci

ąż

eniu

stopa nie ulega spłaszczeniu, a tym samym nie nast

ę

puje oddalenie si

ę

od siebie

poszczególnych punktów jej podparcia. W prawidłowych warunkach obserwuje si

ę

raczej zjawisko przeciwne, tzn. skrócenie si

ę

stopy a tym samym silniejsze

uwypuklenie si

ę

jej sklepienia pod wpływem nacisku. Istotne znaczenie dla

podtrzymania podłu

ż

nego wysklepienia stopy ma rozci

ę

gno podeszwowe (aponeurosis

plantaris), które jest zgrubiał

ą

i silnie rozwini

ę

t

ą

ś

rodkow

ą

cz

ęś

ci

ą

powierzchownej powi

ę

zi podeszwowej stopy. Rozci

ę

gno podeszwowe rozpoczyna si

ę

na

guzie pi

ę

towym, biegnie do przodu, pokrywaj

ą

c m. zginacz krótki palców i w

połowie długo

ś

ci podeszwy dzieli si

ę

na pi

ęŹ

odnóg

ś

ci

ę

gnistych, które umocowuj

ą

si

ę

do torebek stawów

ś

ródstopno-paliczkowych. Pasma podłu

ż

ne s

ą

zespolone w

cz

ęś

ci przedniej poprzecznymi p

ę

czkami

ś

ci

ę

gnistymi. Podłu

ż

ny układ włókien

rozci

ę

gna podeszwowego silnie spaja ko

ś

ciec stopy, przeciwdziałaj

ą

c spłaszczeniu

podłu

ż

nemu wysklepienia stopy. Przy płaskiej stopie wysklepienie jej jest

obni

ż

one do tego stopnia,

ż

e przy

ś

rodkowy brzeg przylega do podło

ż

a, stopa

przybiera poło

ż

enie pronacji. Równocze

ś

nie ko

ś

ci st

ę

pu zmieniaj

ą

nie tylko swe

poło

ż

enie, ale z czasem nawet kształt. Wtedy dopiero mo

ż

na si

ę

przekona

Ź

, jak

wa

ż

n

ą

rol

ę

odgrywa prawidłowe wysklepienie stopy, które zabezpiecza przed

uciskiem nerwy i naczynia krwiono

ś

ne oraz stanowi bardzo wa

ż

ny czynnik,

amortyzuj

ą

cy wstrz

ą

sy.

IV. CHARAKTERYSTYKA MECHANIKI STAWOW I ZESTAWIENIE CZYNNO

ś

CIOWE MI

ś

NI

ZESTAWIENIE CZYNNO

ś

CIOWE MI

ś

NI KR



GOSŁUPA I GŁOWY

Cz

꜏

przedkrzy

ż

owa kr

ę

gosłupa stanowi ła

ń

cuch elementów kostnych, którego

ruchomo

śŹ

jest ró

ż

na w poszczególnych odcinkach: najwi

ę

ksza w odcinku górnym, w

odcinku dolnym zmniejsza si

ę

wskutek obci

ąż

enia. Stosunkowo najmniej ruchoma

jest cz

꜏

piersiowa zarówno ze wzgl

ę

du na budow

ę

kr

ę

gów piersiowych, jak i

udział w budowie klatki piersiowej. Główne ruchy kr

ę

gosłupa to: ruchy zgi

ę

cia i

prostowania w płaszczy

ź

nie po

ś

rodkowej (strzałkowej), ruchy zgi

ę

cia bocznego w

płaszczy

ź

nie czołowej i ruchy obrotowe. ** Ruchy zgi

ę

cia i prostowania

kr

ę

gosłupa (flexio et extensio), zwane tak

ż

e zgi

ę

ciem do przodu i zgi

ę

ciem w tył

(anteflexio et retroflexio), s

ą

ruchami symetrycznymi, odbywaj

ą

cymi si

ę

wokół

osi poprzecznej. Ł

ą

czny zakres obu tych ruchów wynosi u człowieka 170-250 przy

czym zakres zgi

ę

cia do przodu jest wi

ę

kszy ni

ż

ku tyłowi. Ruchy zgi

ę

cia do

przodu i ku tyłowi zachodz

ą

głównie w cz

ęś

ci szyjnej i l

ę

d

ź

wiowej kr

ę

gosłupa.

Podczas zgi

ę

cia do przodu rozlu

ź

niaj

ą

si

ę

wi

ę

zadła kr

ę

gosłupa, cz

ęś

ci pier

ś

cieni

włóknistych kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych i cz

ęś

ci torebek stawowych poło

ż

one do

przodu od poprzecznej osi ruchu, natomiast napi

ę

ciu ulegaj

ą

analogiczne

elementy, przebiegaj

ą

ce do tyłu od tej osi, hamuj

ą

c nadmierne wychylenie.

Podczas zgi

ę

cia kr

ę

gosłupa do tyłu stosunki te przedstawiaj

ą

si

ę

odwrotnie.

Silnym czynnikiem hamuj

ą

cym ruchy s

ą

tak

ż

e mi

ęś

nie antagonistyczne, tzn. w

zgi

ę

ciu do przodu rozci

ą

ganiu ulegaj

ą

mi

ęś

nie gł

ę

bokie grzbietu stawiaj

ą

c opór

mi

ęś

niom brzucha, które kurcz

ą

c si

ę

powoduj

ą

to zgi

ę

cie; i przeciwnie - w

trakcie prostowania i tyłozgi

ę

cia opór stawiaj

ą

mi

ęś

nie brzucha. Ruch zgi

ę

cia i

prostowania głowy (flexio et extensio capitis), zwany tak

ż

e ruchem potakiwania

odbywa si

ę

w stawach głowowych górnych wokół wspólnej osi poprzecznej,

przebiegaj

ą

cej przez oba kłykcie ko

ś

ci potylicznej. Ł

ą

czny zakres tego ruchu

jest niewielki - wynosi bowiem około 30o. Ruch ten mo

ż

e by

Ź

jednak znacznie

obszerniejszy i dochodzi

Ź

do 125o, gdy bierze w nim udział kr

ę

gosłup szyjny.

Mi

ęś

nie zginaj

ą

ce głow

ę

i kr

ę

gosłup do przodu:

a) w stawach głowy:
* mi

ę

sie

ń

długi głowy (m. longus capitis),

* mi

ę

sie

ń

długi szyi (m. longus coli),

* mi

ę

sie

ń

prosty głowy przedni (m. rectus capitis anterior), * mi

ę

sie

ń

prosty

głowy boczny (m. rectus capitis lateralis), b) w cz

ęś

ci szyjnej:

* mi

ę

sie

ń

długi szyi (m. longus coli),

* mi

ę

sie

ń

długi głowy (m. longus capitis),

* mi

ę

sie

ń

pochyły przedni (m. scalenus anterior),

c) w cz

ęś

ci piersiowo-l

ę

d

ź

wiowej:

* mi

ę

sie

ń

prosty brzucha (m. rectus abdominis),

* mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny zewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus externus abdominis), * mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny wewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus internus abdominis), * mi

ę

sie

ń

l

ę

d

ź

wiowy

wi

ę

kszy (m. psoas major).

Mi

ęś

nie prostuj

ą

ce głow

ę

i kr

ę

gosłup oraz zginaj

ą

ce do tyłu: a) w stawach głowy:

* mi

ę

sie

ń

czworoboczny (m. trapezius); cz

꜏

górna,

* mi

ę

sie

ń

płatowaty głowy (m. splenius capitis),

* mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu (m. erector spinae) - m. najdłu

ż

szy głowy (m.

longissimus capitis), * mi

ę

sie

ń

półkolcowy głowy (m. semispinalis capitis),

* mi

ę

sie

ń

prosty tylny wi

ę

kszy głowy (m. rectus capitis posterior major), *

mi

ę

sie

ń

prosty tylny mniejszy głowy (m.1rectus capitis posterior minor), *

mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny górny głowy (m. obliquus capitis superior), * mi

ę

sie

ń

mostkowo-

obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus), b) w cz

ęś

ci szyjnej:

* mi

ę

sie

ń

płatowaty (m. splenius),

* mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu (m. erector spinae) - cz

꜏

szyjna m. biodrowo-

ż

ebrowego (m. iliocostalis cervicis) oraz najdłu

ż

szy szyi i głowy (m.

longissimus cervicis et capitis), * mi

ę

sie

ń

kolcowy szyi (m. spinalis cervicis),

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykolcowe (mm. interspinales),

* mi

ę

sie

ń

wielodzielny (m. multifidus),

c) w cz

ęś

ci piersiowo-l

ę

d

ź

wiowej:

* mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu (m. erector spinae) - cz

꜏

l

ę

d

ź

wiowa i piersiowa

m. biodrowo-

ż

ebrowego (m. iliocostalis lumborum et thoracis) i m. najdłu

ż

szy

klatki piersiowej (m. longissimus thoracis), * mi

ę

sie

ń

kolcowy klatki piersiowej

(m. spinalis thoracis), * mi

ęś

nie mi

ę

dzykolcowe (mm. interspinales),

* mi

ę

sie

ń

półkolcowy (m. semispinalis),

* mi

ę

sie

ń

wielodzielny (m. multifidus).

** Ruchy zginania bocznego kr

ę

gosłupa (flexio lateralis) s

ą

ruchami

asymetrycznymi dookoła osi strzałkowej. U człowieka ł

ą

czny zakres ruchów

bocznych kr

ę

gosłupa wynosi około 110o. W zgi

ę

ciu bocznym, podobnie jak

uprzednio, czynnikami hamuj

ą

cymi s

ą

zarówno wi

ę

zadła, cz

ęś

ci pier

ś

cieni

włóknistych kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych i torebki stawowej przeciwnej strony, jak i

mi

ęś

nie antagonistyczne. W odcinku piersiowym dodatkowym czynnikiem hamuj

ą

cym s

ą

zachodz

ą

ce na siebie

ż

ebra po stronie wykonywanego ruchu. W ruchach zgi

ę

cia

bocznego najcz

ęś

ciej uczestnicz

ą

zarówno zginacze, jak i prostowniki kr

ę

gosłupa

oraz głowy, kurcz

ą

c si

ę

jednostronnie (po stronie wykonywanego ruchu).

Mi

ęś

nie zginaj

ą

ce głow

ę

i kr

ę

gosłup w bok:

a) w stawach głowy:
* mi

ę

sie

ń

płatowaty głowy (m. splenius capitis),

* mi

ę

sie

ń

mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus), * mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu (m. erector spinae); m. najdłu

ż

szy głowy (m. longissimus

capitis) * mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny górny głowy (m. obliquus capitis superior), * mi

ę

sie

ń

półkolcowy głowy (m. semispinalis capitis),
b) w cz

ęś

ci szyjnej:

* mi

ę

sie

ń

pochyły przedni,

ś

rodkowy i tylny (m. scalenus anterior, medius et

posterior), * mi

ę

sie

ń

płatowaty głowy i szyi (m. splenius capitis et cervicis),

* mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu (m. erector spinae) cz

꜏

szyjna m. biodrowo-

ż

ebrowy (m. iliocostalis cervicis) oraz m. najdłu

ż

szy szyi i głowy (m.

longissimus cervicis et capitis), * mi

ę

sie

ń

d

ź

wigacz łopatki (m. levator

scapulae) przy ustalonym poło

ż

eniu łopatki, * mi

ę

sie

ń

czworoboczny grzbietu (m.

trapezius) - cz

꜏

górna przy ustalonym poło

ż

eniu obr

ę

czy ko

ń

czyny górnej, *

mi

ę

sie

ń

mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus), c) w cz

ęś

ci

piersiowo-l

ę

d

ź

wiowej:

* mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny zewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus externus abdominis), * mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny wewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus internus abdominis), * mi

ę

sie

ń

prostownik

grzbietu (m. erector spinae) m. biodrowo-

ż

ebrowy (m. iliocostalis lumborum et

thoracis) oraz m. najdłu

ż

szy klatki piersiowej (m. longissimus thoracis), *

mi

ę

sie

ń

czworoboczny l

ę

d

ź

wi (m. quadratus lumborum),

* mi

ę

sie

ń

l

ę

d

ź

wiowy wi

ę

kszy (m. psoas major).

* Ruchy skr

ę

cania kr

ę

gosłupa s

ą

ruchami asymetrycznymi wokół osi pionowej

przebiegaj

ą

cej przez

ś

rodek j

ą

dra mia

ż

d

ż

ystego kr

ąż

ków mi

ę

dzykr

ę

gowych i przez

wierzchołek z

ę

ba kr

ę

gu obrotowego w stawie głowowym dolnym. Ł

ą

czny zakres ruchów

obrotowych kr

ę

gosłupa w prawo i w lewo wynosi około 160o, a w stawie głowowym

dolnym około 60o. Ruch rotacyjny kr

ę

gosłupa zwi

ę

ksza si

ę

w kierunku

doczaszkowym. Podczas ruchu obrotowego w stawach głowowych dolnych, które
czynno

ś

ciowo stanowi

ą

jeden staw, kr

ę

g szczytowy obraca si

ę

wraz z czaszk

ą

dookoła z

ę

ba kr

ę

gu obrotowego. Poniewa

ż

ruch ten nie odbywa si

ę

wył

ą

cznie w

stawach szczytowo-obrotowych po

ś

rodkowych (przednim i tylnym), lecz równocze

ś

nie

w symetrycznych stawach szczytowo-obrotowych bocznych, nie przedstawia on
czystej formy ruchu obrotowego. Le

żą

ce bowiem na trzonie kr

ę

gu obrotowego

powierzchnie stawowe górne s

ą

pochylone lekko ku dołowi, tote

ż

w czasie obrotu

nast

ę

puje nieznaczne obni

ż

enie si

ę

głowy wraz z kr

ę

giem szczytowym. Dokonuj

ą

cy

si

ę

zatem ruch w stawach głowowych dolnych składa si

ę

z ruchu obrotowego dookoła

osi podłu

ż

nej z

ę

ba z równoczesnym ruchem wzdłu

ż

tej osi, co w efekcie daje ruch

ś

rubowy. Ruch rotacyjny kr

ę

gosłupa i głowy w stron

ę

praw

ą

lub lew

ą

jest

nast

ę

pstwem jednostronnego skurczu okre

ś

lonych mi

ęś

ni.

Mi

ęś

nie skr

ę

caj

ą

ce kr

ę

gosłup i głow

ę

w prawo

a) w stawach głowy:
* mi

ę

sie

ń

mostkowo-obojczykowo-sutkowy lewy (m. sternocleidomastoideus), *

mi

ę

sie

ń

płatowaty głowy prawy (m. splenius capitis),

* mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny dolny prawy głowy (m. obliquus capitis inferior), * mi

ę

sie

ń

prosty tylny wi

ę

kszy głowy prawy (m. rectus capitis posterior major), * mi

ę

sie

ń

czworoboczny grzbietu lewy (m. trapezius), cz

꜏

górna, * mi

ę

sie

ń

półkolcowy

lewy (m. semispinalis),
b) w cz

ęś

ci szyjnej:

* mi

ę

sie

ń

mostkowo-obojczykowo-sutkowy lewy (m. sternocleidomastoideus), *

mi

ę

sie

ń

płatowaty prawy (m. splenius),

* mi

ę

sie

ń

półkolcowy lewy (m. semispinalis),

* mi

ę

sie

ń

wielodzielny lewy (m. multifidus),

* mi

ęś

nie skr

ę

caj

ą

ce lewe (mm. rotatores),

c) w cz

ęś

ci piersiowo-l

ę

d

ź

wiowej:

* mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny zewn

ę

trzny brzucha lewy (m. obliquus externus abdominis), *

mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny wewn

ę

trzny brzucha prawy (m. obliquus internus abdominis), *

mi

ę

sie

ń

półkolcowy lewy (m. semispinalis),

* mi

ę

sie

ń

wielodzielny lewy (m. multifidus),

* mi

ęś

nie skr

ę

caj

ą

ce lewe (mm. rotatores).

** Ruch obwodzenia (circumductio), czyli kr

ąż

enie kr

ę

gosłupa i głowy, jest

mo

ż

liwy do wykonania dzi

ę

ki sumowaniu si

ę

wszystkich trzech wy

ż

ej opisanych

postaci ruchu.

KLATKA PIERSIOWA MI



SNIE ODDECHOWE

Podczas spokojnego oddychania w obu pozycjach: wdechu i wydechu udział bior

ą

mi

ęś

nie główne (wła

ś

ciwe), tj. mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe zewn

ę

trzne i przepona oraz

mi

ę

dzy

ż

ebrowe wewn

ę

trzne. Natomiast w czasie intensywnego oddychania niezb

ę

dna

jest wi

ę

ksza siła mi

ęś

ni tzw. pomocniczych, czyli tych, które przyczepiaj

ą

si

ę

do

ż

eber i kr

ę

gów lub te

ż

tworz

ą

powłoki brzuszne. Najskuteczniejszy wdech

wyst

ę

puje wówczas, gdy kurczy si

ę

przepona przy rozlu

ź

nionych powłokach

brzusznych,

ż

ebra unosz

ą

si

ę

i nast

ę

puje prostowanie kr

ę

gosłupa. Przeciwny ruch,

wydech, zwi

ą

zany jest z rozlu

ź

nieniem przepony przy napi

ę

tych mi

ęś

niach brzucha

z równoczesnym opuszczeniem

ż

eber i zgi

ę

ciem kr

ę

gosłupa.

I. Mi

ęś

nie wdechowe

Wła

ś

ciwe (główne):

* przepona (diaphragma),
* mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe zewn

ę

trzne (mm. intercostales externi). Pomocnicze:

* mi

ę

sie

ń

pochyły przedni (m. scalenus anterior),

* mi

ę

sie

ń

pochyły

ś

rodkowy (m. scalenus medius),

* mi

ę

sie

ń

pochyły tylny (m. scalenus posterior),

* mi

ę

sie

ń

mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus), * mi

ę

sie

ń

z

ę

baty tylny górny (m. serratus posterior superior), * mi

ę

sie

ń

piersiowy wi

ę

kszy

(m. pectoralis major),
* mi

ę

sie

ń

piersiowy mniejszy (m. pectoralis minor),

* mi

ę

sie

ń

z

ę

baty przedni (m. serratus anterior),

* mi

ę

sie

ń

prostownik grzbietu (m. erector spinae),

* mi

ę

sie

ń

najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi).

II. Mi

ęś

nie wydechowe

Wła

ś

ciwe (główne)

* mi

ęś

nie mi

ę

dzy

ż

ebrowe wewn

ę

trzne (mm. intercostales interni), * mi

ę

sie

ń

poprzeczny klatki piersiowej (m. transversus thoracis). Pomocnicze:
* mi

ę

sie

ń

prosty brzucha (m. rectus abdominis),

* mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny zewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus externus abdominis), * mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny wewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus internus abdominis), * mi

ę

sie

ń

poprzeczny

brzucha (m. transversus abdominis),
* mi

ę

sie

ń

czworoboczny l

ę

d

ź

wi (m. quadratus lumborum),

* mi

ę

sie

ń

z

ę

baty tylny dolny (m. serratus posterior inferior), * mi

ęś

nie

pod

ż

ebrowe (mm. subcostales),

* mi

ę

sie

ń

najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi) - w czasie kaszlu lub

odkrztuszania.

MI

ś

NIE TŁOCZN1 BRZUSZNEJ

Równoczesny skurcz przepony wraz z mi

ęś

niami powłok brzucha wytwarza tłoczni

ę

brzuszn

ą

(prelum abdominis), która powoduje zmniejszenie obj

ę

to

ś

ci trzew oraz

wzrost ci

ś

nienia w jamie brzucha, co ma wa

ż

ne znaczenie w podstawowych

czynno

ś

ciach fizjologicznych, takich jak: oddawanie moczu i stolca oraz w czasie

porodu, wymiotów, kaszlu. Do najsilniejszych mi

ęś

ni tłoczni brzusznej nale

żą

: *

mi

ę

sie

ń

przepona (diaphragma),

* mi

ę

sie

ń

poprzeczny brzucha (m. transversus abdominis),

* mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny zewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus externus abdominis), * mi

ę

sie

ń

sko

ś

ny wewn

ę

trzny brzucha (m. obliquus internus abdominis), * mi

ę

sie

ń

prosty

brzucha (m. rectus abdominis),
* mi

ęś

nie krocza, tworz

ą

ce przepon

ę

miednicy (diaphragma pelvis).

ZESTAWIENIE CZYNNO

ś

CIOWE MI

ś

NI KO

Ą

CZYNY GŁRNEJ

Staw ramienny i staw obojczyka

Ruchy ko

ń

czyny górnej jako cało

ś

ci odbywaj

ą

si

ę

w stawach: ramiennym, barkowo-

obojczykowym i mostkowo-obojczykowym. Staw ramienny jest stawem kulistym,
wieloosiowym i w zwi

ą

zku z tym mo

ż

na w nim wykonywa

Ź

ruchy wokół niezliczonej

liczby osi. Wszystkim jednak ruchom ko

ń

czyny górnej w stawie ramiennym,

zwłaszcza powy

ż

ej poziomu, towarzysz

ą

ruchy obojczyka i łopatki. Staw ramienny

odznacza si

ę

szczególnie du

żą

swobod

ą

ruchu dzi

ę

ki temu,

ż

e: * wydr

ąż

enie

stawowe jest stosunkowo płytkie i małe w porównaniu z du

żą

głow

ą

stawow

ą

, *

torebka stawowa jest bardzo obszerna, lu

ź

na i gruba.

Wielostronne ruchy w stawie ramiennym mo

ż

na sprowadzi

Ź

do czterech zasadniczych:

* ruchy zgi

ę

cia i prostowania inaczej zwane przodozgi

ę

ciem (anteversio) i

tyłozgi

ę

ciem (retroversio), * odwodzenia (abductio) i przywodzenia (adductio),

* nawracania (pronatio) i odwracania (supinatio),
* obwodzenia (circumductio).
Ruchy zgi

ę

cia i prostowania, zwane przodozgi

ę

ciem i tyłozgi

ę

ciem ramienia,

stanowi

ą

ruchy wahadłowe ko

ń

czyny górnej. W ruchach tych ramiona poruszaj

ą

si

ę

sko

ś

nie do przodu i w kierunku przy

ś

rodkowym lub do tyłu i bocznie. W cało

ś

ci

wynosz

ą

one około 115o.

Ruch przodozgi

ę

cia wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

naramienny - cz

꜏

obojczykowa (m. deltoideus - pars clavicularis), *

mi

ę

sie

ń

piersiowy wi

ę

kszy (- cz

꜏

obojczykowa (m. mectoralis major - pars

clavicularis), * mi

ę

sie

ń

dwugłowy ramienia - głowa krótka (m. biceps brachii -

caput breve), * kruczo-ramienny (m. coracobrachialis).

Ruch tyłozgi

ę

cia wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

naramienny - cz

꜏

grzebieniowa (m. deltoideus - pars spinalis), *

mi

ę

sie

ń

najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi),

* mi

ę

sie

ń

obły wi

ę

kszy ( m. teres major et minor),

* mi

ę

sie

ń

obły mniejszy (m. teres major et minor),

* mi

ę

sie

ń

trójgłowy ramienia - głowa długa ( m. triceps brachii - caput longum).

Ruchy odwodzenia i przywodzenia. W płaszczy

ź

nie czołowej ciała dookoła osi

strzałkowej ruch odwodzenia wynosi około 70o. Je

ż

eli natomiast ruch ten

wykonujemy w płaszczy

ź

nie łopatki, mo

ż

na wówczas unie

śŹ

rami

ę

do poziomu (90o).

Ruch odwodzenia wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

naramienny (m. deltoideus),

* mi

ę

sie

ń

nadgrzebieniowy (m. supraspinatus),

* mi

ę

sie

ń

dwugłowy ramienia - głowa długa ( m. biceps brachii - caput longum), *

mi

ę

sie

ń

podgrzebieniowy (m. infraspinatus) - cz

꜏

górna.

Ruchy przywodzenia wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

piersiowy wi

ę

kszy (m. pectoralis major),

* mi

ę

sie

ń

najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi),

* mi

ę

sie

ń

obły wi

ę

kszy ( m. teres major),

* mi

ę

sie

ń

trójgłowy ramienia - głowa długa (m. triceps brachii - caput longum),

* mi

ę

sie

ń

naramienny - cz

꜏

obojczykowa i grzebieniowa (m. deltoideus - pars

clavicularis et spinalis), * mi

ę

sie

ń

dwugłowy ramienia - głowa krótka (m biceps

brachii - caput breve) * mi

ę

sie

ń

kruczo-ramienny (m. coracobrachialis).

Ruch nawracania i odwracania ramienia w cało

ś

ci wynosi około 90o. Jednak przy

współudziale stawów promieniowo-łokciowych (wzrasta do około 120o) i obu stawów
obojczyka mo

ż

na wykona

Ź

prawie pełny obrót r

ę

ki, tzn. około 360o.

Ruch nawracania wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

podłopatkowy (m. subscapularis),

* mi

ę

sie

ń

piersiowy wi

ę

kszy (m. pectoralis major),

* mi

ę

sie

ń

naramienny - cz

꜏

obojczykowa (m. deltoideus - pars clavicularis), *

mi

ę

sie

ń

najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi),

* mi

ę

sie

ń

obły wi

ę

kszy (m. teres major).

Ruch odwracania wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

podgrzebieniowy (m. infraspinatus),

* mi

ę

sie

ń

obły mniejszy (m. teres minor),

* mi

ę

sie

ń

naramienny - cz

꜏

grzebieniowa (m. deltoideus - pars spinalis).

Ruch obwodzenia w stawie ramiennym powstaje w wyniku poł

ą

czenia ruchów zgi

ę

cia i

prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem. Ruch obwodzenia (circumductio) czyli
kr

ąż

enia mo

ż

liwy jest do wykonania przy współudziale stawów obojczyka; w samym

tylko stawie ramiennym ruch ten jest niepełny.

Cz

ęś

ci

ą

składow

ą

ruchu obwodzenia jest tzw. ruch unoszenia (elevatio brachii)

ramienia powy

ż

ej poziomu, który mo

ż

e nast

ą

pi

Ź

dopiero wtedy, gdy zmieni si

ę

poło

ż

enie łopatki. Ruch odwodzenia w stawie ramiennym mo

ż

liwy jest bowiem do

wykonania tylko w zakresie 90o; dalszy ruch ramienia ku górze jest hamowany na
skutek oparcia si

ę

guzka wi

ę

kszego ko

ś

ci ramiennej o tzw. sklepienie barku

(wyrostek barkowy), wyrostek kruczy i rozpi

ę

te mi

ę

dzy nimi wi

ę

zadło kruczo-

barkowe, stanowi

ą

ce ochron

ę

stawu ramiennego. A

ż

eby wykona

Ź

ruch unoszenia

powy

ż

ej poziomu i dzi

ę

ki temu pełny ruch obwodzenia, musi nast

ą

pi

Ź

skr

ę

t łopatki

dookoła jej osi strzałkowej, co spowoduje uniesienie k

ą

ta bocznego łopatki

(wydr

ąż

enia stawowego) ku górze, a k

ą

ta dolnego do boku. W ruchu tym bior

ą

udział: * mi

ę

sie

ń

z

ę

baty przedni (m. serratus anterior),

* mi

ę

sie

ń

czworoboczny grzbietu - cz

꜏

górna i dolna (m. trapezius), * mi

ę

sie

ń

naramienny (m. deltoideus),
* mi

ę

sie

ń

d

ź

wigacz łopatki (m. levator scapulae),

* mi

ęś

nie równoległoboczne (mm. rhomboidei).

Staw łokciowy i staw promieniowo-łokciowy dalszy
Pod wzgl

ę

dem czynno

ś

ciowym w stawie łokciowym mo

ż

na wyodr

ę

bni

Ź

dwie cz

ęś

ci

składowe: 1. poł

ą

czenie mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

ramienn

ą

a dwiema ko

śŹ

mi przedramienia

(cz

꜏

ramienno-łokciowa i cz

꜏

ramienno-promieniowa stawu) oraz 2. poł

ą

czenie

mi

ę

dzy ko

ś

ci

ą

promieniow

ą

i łokciow

ą

(staw promieniowo-łokciowy bli

ż

szy). 1. O

ś

pierwszej cz

ęś

ci stawu łokciowego jest poprzeczn

ą

osi

ą

ruchu, która biegnie

poni

ż

ej nadkłykci, przechodz

ą

c przez

ś

rodek bloczka i główki ko

ś

ci ramiennej.

Dookoła tej osi wykonujemy zgi

ę

cie i prostowanie przedramienia (flexio et

extensio). W poło

ż

eniu wyprostowanym rami

ę

i przedrami

ę

tworz

ą

u m

ęż

czyzn k

ą

t

około 175o, u kobiet - 180o. W poło

ż

eniu maksymalnego zgi

ę

cia rami

ę

i przedrami

ę

tworz

ą

k

ą

t około 40o. Nadmierne prostowanie w stawie łokciowym wyst

ę

puje

cz

ęś

ciej u kobiet i dzieci, ni

ż

u m

ęż

czyzn, gdy

ż

wyrostek łokciowy i dziobiasty

s

ą

u nich słabiej rozwini

ę

te. Zahamowanie ruchu prostowania nast

ę

puje w momencie

oparcia si

ę

wyrostka łokciowego o dno dołu tego wyrostka. Ruch zginania jest

hamowany przez napi

ę

cie tylnej

ś

ciany torebki stawowej i mi

ęś

ni prostuj

ą

cych, a

ostatecznie przez zetkni

ę

cie si

ę

wyrostka dziobiastego z dołem tego

ż

wyrostka.

Poł

ą

czenie stawowe ramienia z przedramieniem tworzy staw zawiasowy. Jednak o

ś

obrotu nie jest tu typow

ą

osi

ą

poprzeczn

ą

gdy

ż

cz

꜏

ramienno-łokciowa stawu

łokciowego jest stawem

ś

rubowym. Odchylenia od czystego ruchu zawiasowego s

ą

jednak bardzo nieznaczne i praktycznie powodowane s

ą

przede wszystkim układem

mi

ęś

ni. Jedynie m. ramienny jest wył

ą

cznie mi

ęś

niem zginaj

ą

cym; wszystkie

pozostałe równocze

ś

nie ze zgi

ę

ciem wykonuj

ą

nawracanie lub odwracanie

przedramienia. 2. Cz

꜏

promieniowo-łokciowa stawu łokciowego (staw promieniowo-

łokciowy bli

ż

szy) stanowi poł

ą

czenie stawowe typu obrotowego. Wspólna o

ś

ruchu

dla tego stawu i dla stawu promieniowo-łokciowego dalszego biegnie przez

ś

rodek

głowy ko

ś

ci promieniowej, sko

ś

nie przez błon

ę

mi

ę

dzykostn

ą

przedramienia oraz

przez głow

ę

ko

ś

ci łokciowej. Podczas ruchu nawracania (pronatio antebrachii)

ko

śŹ

promieniowa krzy

ż

uje od przodu ko

śŹ

łokciow

ą

. W stawie promieniowo-

łokciowym bli

ż

szym głowa ko

ś

ci promieniowej, otoczona wi

ę

zadłem pier

ś

cieniowym i

wci

ę

ciem promieniowym ko

ś

ci łokciowej, obraca si

ę

dookoła własnej osi, za

ś

w

stawie promieniowo-łokciowym dalszym nasada dalsza ko

ś

ci promieniowej wraz z

r

ę

k

ą

wykonuje ruch obrotowy wokół głowy ko

ś

ci łokciowej. Zakres ruchów

obrotowych przedramienia waha si

ę

w granicach 120-140o. Gdy staw łokciowy jest

wyprostowany, o

ś

ruchów obrotowych przedłu

ż

a si

ę

w kierunku górnym na ko

śŹ

ramienn

ą

i przechodzi przez jej głow

ę

, dzi

ę

ki czemu mo

ż

na dookoła tej samej osi

wykona

Ź

ruch obrotowy w stawie ramiennym.

Ruch zgi

ę

cia stawu łokciowe wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

dwugłowy ramienia (m. biceps brachii),

* mi

ę

sie

ń

ramienny (m. brachialis),

* mi

ę

sie

ń

ramienno-promieniowy (m. brachioradialis),

* mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy długi nadgarstka (m. extensor carpi radialis

longus), * mi

ę

sie

ń

nawrotny obły (m. pronator teres),

* mi

ę

sie

ń

zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis), * mi

ę

sie

ń

dłoniowy długi (m. palmaris longus).

Ruch prostowania stawu łokciowego wykonuje:
* mi

ę

sie

ń

trójgłowy ramienia (m. triceps brachii).

Ruch odwracania przedramienia wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

dwugłowy ramienia (m. biceps brachii),

* mi

ę

sie

ń

odwracacz (m. supinator),

* mi

ę

sie

ń

ramienno-promieniowy (m. brachioradialis), odwraca tylko w poło

ż

eniu

po

ś

rednim i podczas prostowania przedramienia, * mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy

długi nadgarstka (m. extensor carpi radialis longus) przy prostowaniu
przedramienia.

Ruch nawracania przedramienia wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

nawrotny obły (m. pronator teres),

* mi

ę

sie

ń

nawrotny czworoboczny (m. pronator quadratus),

* mi

ę

sie

ń

zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis), * mi

ę

sie

ń

ramienno-promieniowy (m. brachioradialis) podczas zginania przedramienia, *
mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy długi nadgarstka (m. extensor carpi radialis

longus) podczas zginania przedramienia.

Stawy r

ę

ki

Staw promieniowo-nadgarstkowy nale

ż

y do stawów zło

ż

onych o dwóch osiach ruchu:

poprzecznej, wokół której wykonujemy zgi

ę

cie dłoniowe i grzbietowe r

ę

ki (flexio

palmaris et dorsalis manus) oraz strzałkowej (dłoniowo-grzbietowe), dookoła
której odwodzimy r

ę

k

ę

w kierunku promieniowym i łokciowym (abductio radialis et

ulnaris manus). Zakres zgi

ę

cia dłoniowego r

ę

ki jest wydajniejszy i

ś

rednio

wynosi około 80o, podczas gdy zakres zgi

ę

cia grzbietowego si

ę

ga 60o. Zakres

ruchu odwodzenia łokciowego wynosi około 45o, a odwodzenia promieniowego 20-30o.

Ruch zginania dłoniowego r

ę

ki nadgarstka wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis), * mi

ę

sie

ń

zginacz łokciowy nadgarstka (m. flexor carpi ulnaris), * mi

ę

sie

ń

dłoniowy długi

(m. palmaris longus),
* mi

ę

sie

ń

zginacz powierzchowny palców (m. flexor digitorum superficialis), *

mi

ę

sie

ń

zginacz gł

ę

boki palców (m. flexor digitorum profundus), * mi

ę

sie

ń

zginacz długi kciuka (m. flexor pollicis longus), * mi

ę

sie

ń

odwodziciel długi

kciuka (m. abductor pollicis longus).

Ruch zginania grzbietowego r

ę

ki wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy długi nadgarstka (m. extensor carpi radialis

longus), * mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy krótki nadgarstka (m. extensor carpi

radialis brevis), * mi

ę

sie

ń

prostownik łokciowy nadgarstka (m. extensor carpi

ulnaris), * mi

ę

sie

ń

prostownik palców (m. extensor digitorum),

* mi

ę

sie

ń

prostownik wskaziciela (m. extensor indicis),

* mi

ę

sie

ń

prostownik palca małego (m. extensor digiti minimi).

Ruch odwodzenia promieniowego r

ę

ki wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis), * mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy długi nadgarstka (m. extensor carpi radialis longus), *
mi

ę

sie

ń

prostownik promieniowy krótki nadgarstka (m. extensor carpi radialis

brevis), * mi

ę

sie

ń

odwodziciel długi kciuka (m. abductor pollicis longus), *

mi

ę

sie

ń

zginacz długi kciuka (m. flexor pollicis longus).

Ruch odwodzenia łokciowego r

ę

ki wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

zginacz łokciowy nadgarstka (m. flexor carpi ulnaris), * mi

ę

sie

ń

prostownik łokciowy nadgarstka (m. extensor carpi ulnaris), * mi

ę

sie

ń

zginacz

gł

ę

boki palców (m. flexor digitorum profundus), * mi

ę

sie

ń

prostownik wskaziciela

(m. extensor indicis),
* mi

ę

sie

ń

prostownik palca małego (m. extensor digiti minimi).

Staw nadgarstkowo-

ś

ródr

ę

czny kciuka jest stawem prostym typu siodełkowatego.

Dzi

ę

ki kształtowi powierzchni stawowych kciuk mo

ż

e dotkn

ąŹ

prawie ka

ż

dego punktu

pozostałych palców r

ę

ki. Obie główne osie stawu nie le

żą

w tych samych

płaszczyznach, jak w pozostałych stawach

ś

ródr

ę

czno-paliczkowych, lecz tworz

ą

z

nimi k

ą

t prawie 45o. Jest to spowodowane wysklepieniem nadgarstka w kierunku

grzbietu r

ę

ki i dlatego ruch kciuka, odpowiadaj

ą

cy zgi

ę

ciu dłoniowemu i

grzbietowemu, ma tu charakter przeciwstawiania (opposito) i odprowadzania
(repositio). Dzi

ę

ki tej wła

ś

nie zdolno

ś

ci przeciwstawiania kciuka r

ę

ka posiada

zdolno

ś

ci chwytne i w tej czynno

ś

ci

ż

aden inny palec nie mo

ż

e zast

ą

pi

Ź

kciuka.

Druga o

ś

ruchu tego stawu biegnie w kierunku dłoniowo-grzbietowym i w stosunku

do niej kciuk wykonuje ruchy odwodzenia (abductio pollicis) i przywodzenia
(adductio pollicis). Kombinacja ruchów odwodzenia i przywodzenia z ruchami
przeciwstawiania i odprowadzania umo

ż

liwia ruch obwodzenia, w którym kciuk

zakre

ś

la sto

ż

ek o owalnej podstawie. Wielostronna czynno

śŹ

kciuka nie mo

ż

e by

Ź

zast

ą

piona przez inny palec i dlatego jest on najwa

ż

niejszym palcem r

ę

ki.

Ruch przeciwstawiania kciuka wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

przeciwstawiacz kciuka (m. opponens pollicis),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel kciuka (m. adductor pollicis),

* mi

ę

sie

ń

zginacz krótki i długi kciuka (m. flexor pollicis brevis et longus).

Ruch odprowadzania kciuka wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

odwodziciel długi kciuka (m. abductor pollicis longus), * mi

ę

sie

ń

prostownik długi kciuka (m. extensor pollicis longus), * mi

ę

sie

ń

prostownik

krótki kciuka (m. extensor pollicis brevis).

Ruch odwodzenia kciuka wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

odwodziciel długi kciuka (m. abductor pollicis longus), * mi

ę

sie

ń

odwodziciel krótki kciuka (m. abductor pollicis brevis), * mi

ę

sie

ń

prostownik

krótki kciuk (m. extensor pollicis brevis).

Ruch przywodzenia kciuka wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel kciuka (m. adductor pollicis),

* mi

ę

sie

ń

mi

ę

dzykostny grzbietowy I (m. interosseus dorsalis I), * mi

ę

sie

ń

prostownik długi kciuka (m. extensor pollicis longus), * mi

ę

sie

ń

przeciwstawiacz

kciuka (opponens pollicis).

Stawy

ś

ródr

ę

czno-paliczkowe palców trójczłonowych. Stawy te odpowiadaj

ą

stawom

kulistym z uwagi na kształt powierzchni stawowych. Przebieg i przyczep wi

ę

zadeł

i

ś

ci

ę

gien mi

ęś

ni wyeliminował jednak z tych stawów ruchy obrotowe. Zakres ruchu

zgi

ę

cia i prostowania (flexio et extensio) wynosi około 110o. Ruchy odwodzenia i

przywodzenia (abductio et adductio) wokół osi grzbietowo-dłoniowej mo

ż

na

wykonywa

Ź

tylko wtedy, gdy palce s

ą

wyprostowane. Zakres tych ruchów zmniejsza

si

ę

w miar

ę

zginania palców, a nawet całkowicie zanika, gdy s

ą

one ustawione w

stosunku do

ś

ródr

ę

cza pod k

ą

tem prostym. Palec wskazuj

ą

cy odznacza si

ę

najwi

ę

ksz

ą

ruchomo

ś

ci

ą

(60o), nieco mniejsz

ą

ruchomo

śŹ

ma palec V (50o), a

najmniejsz

ą

palec III i IV (40o).

Ruchy zginania wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

zginacz powierzchowny palców (m. flexor digitorum superficialis), *

mi

ę

sie

ń

zginacz gł

ę

boki palców (m. flexor digitorum profundus), * mi

ęś

nie

mi

ę

dzykostne (mm. interossei),

* mi

ęś

nie glistowate (mm. lumbricales)

* mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palca małego (m. flexor digiti minimi brevis).

Ruchy prostowania wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

prostownik palców (m. extensor digitorum),

* mi

ę

sie

ń

prostownik wskaziciela (m. extensor indicis),

* mi

ę

sie

ń

prostownik palca małego (m. extensor digiti minimi).

Ruchy odwodzenia palców wykonuj

ą

:

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne grzbietowe (mm. interossei dorsales), * mi

ę

sie

ń

prostownik palców (m. extensor digitorum),
* mi

ę

sie

ń

odwodziciel palca małego (m. abductor digiti minimi).

Ruchy przywodzenia palców wykonuj

ą

:

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne dłoniowe (mm. interossei palmares), * mi

ę

sie

ń

zginacz

powierzchowny palców (m. flexor digitorum superficialis), * mi

ę

sie

ń

zginacz

gł

ę

boki palców (m. flexor digitorum profundus), * mi

ę

sie

ń

prostownik wskaziciela

(m. extensor indicis),
* mi

ę

sie

ń

prostownik palca małego (m. extensor digiti minimi).

Staw

ś

ródr

ę

czno-paliczkowy i mi

ę

dzypaliczkowy kciuka. Oba powy

ż

sze stawy s

ą

typowymi stawami zawiasowymi, o poprzecznej osi ruchu. Zakres ruchu I stawu

ś

ródr

ę

czno-paliczkowego jest niedu

ż

y, wynosi około 50-70o, podczas gdy w stawie

mi

ę

dzypaliczkowym si

ę

ga około 90o. Zginanie obu stawów jest wykonywane przez: *

mi

ę

sie

ń

zginacz długi kciuka (m. flexor pollicis longus), * mi

ę

sie

ń

zginacz

krótki kciuka (m. flexor pollicis brevis). Prostowanie mo

ż

e odbywa

Ź

si

ę

dla

ka

ż

dego stawu oddzielnie; staw

ś

ródr

ę

czno-paliczkowy prostuje m. prostownik

krótki kciuka (m. extensor pollicis brevis), staw mi

ę

dzypaliczkowy - m.

prostownik długi kciuka (m. extensor pollicis longus).

Stawy mi

ę

dzypaliczkowe palców trójczłonowych. Zarówno stawy mi

ę

dzypaliczkowe

bli

ż

sze, jak i dalsze s

ą

stawami zawiasowymi o jednej poprzecznej osi ruchu. W

stawach tych mo

ż

na zatem wykonywa

Ź

zginanie i prostowanie, przy czym zakres

ruchu w stawie bli

ż

szym wynosi około 120o, w dalszym tylko 70o. Samodzielne

zginanie dalszego stawu mi

ę

dzypaliczkowego nie jest w zasadzie mo

ż

liwe, jednak

poprzez wy

Ź

wiczenie zginacza gł

ę

bokiego palców mo

ż

na doprowadzi

Ź

do tej

umiej

ę

tno

ś

ci.

Ruch zginania palców wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

zginacz powierzchowny palców (m. flexor digitorum superficialis) -

zgina wył

ą

cznie stawy bli

ż

sze, * mi

ę

sie

ń

zginacz gł

ę

boki palców (m. flexor

digitorum profundus).

Ruch prostowania palców wykonuj

ą

:

* mi

ęś

nie glistowate (mm. lumbricales),

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne (mm. interossei),

* mi

ę

sie

ń

prostownik palców (m. extensor digitorum),

* mi

ę

sie

ń

prostownik palca małego (m. extensor digiti minimi), * mi

ę

sie

ń

prostownik wskaziciela (m. extensor indicis).

ZESTAWIENIE CZYNNO

ś

CI MI

ś

NI KO

Ą

CZYNY DOLNEJ

Staw biodrowy
Staw biodrowy jest stawem prostym, kulisto-panewkowym, którego panewka obejmuje
ponad połow

ę

powierzchni kuli, czyli głowy ko

ś

ci udowej. Dzi

ę

ki temu,

ż

e głowa

ko

ś

ci udowej zagł

ę

biona jest ponad równik, ci

ś

nienie atmosferyczne mo

ż

e do

śŹ

silnie utrzymywa

Ź

w zwarciu powierzchnie stawowe. Pod wzgl

ę

dem liczby osi ruchu

staw biodrowy, podobnie jak staw ramienny, jest stawem wieloosiowym, w którym
wyró

ż

nia si

ę

trzy zasadnicze osie ruchu: poprzeczn

ą

, strzałkow

ą

i podłu

ż

n

ą

.

Ró

ż

nice funkcjonalne pomi

ę

dzy stawem ramiennym i biodrowym polegaj

ą

na tym,

ż

e

ten ostatni ma ograniczone mo

ż

liwo

ś

ci pod wzgl

ę

dem zakresu ruchu. Czynnikami,

które ograniczaj

ą

swobod

ę

ruchu w stawie biodrowym s

ą

: * bardzo gł

ę

bokie

osadzenie głowy w panewce,
* silna, gruba i stosunkowo napi

ę

ta torebka stawowa,

* liczne i mocne wi

ę

zadła stawowe.

Ruchy zgi

ę

cia (flexio) i prostowania (extensio) odbywaj

ą

si

ę

wokół poprzecznej

osi, która przebiega przez

ś

rodkowe punkty głów ko

ś

ci udowych. Ruchy te dotycz

ą

uda lub miednicy; przy ustalonej miednicy zginamy i prostujemy udo, za

ś

przy

ustalonym udzie mo

ż

emy zgina

Ź

i prostowa

Ź

miednic

ę

. W płaszczy

ź

nie strzałkowej

ruch zgi

ę

cia dochodzi do 120o, podczas gdy zakres ruchu prostowania, czyli

zgi

ę

cia do tyłu, wynosi zaledwie 15o. W poło

ż

eniu lekkiego odwiedzenia uda

zakres ruchu zgi

ę

cia i prostowania powi

ę

ksza si

ę

do 165o. Tak wybitne ruchy

stawu biodrowego w płaszczy

ź

nie strzałkowej i przy lekko odwiedzionym udzie s

ą

mo

ż

liwe jedynie wtedy, gdy staw kolanowy jest zgi

ę

ty i ustaje w zwi

ą

zku z tym

hamuj

ą

ce działanie mi

ęś

ni tylnych uda. Przy ustalonych udach, gdy ruch zgi

ę

cia

lub prostowania odbywa si

ę

równocze

ś

nie w obu stawach biodrowych, miednica

pochyla si

ę

do przodu lub do tyłu. Ruchy zgi

ę

cia i prostowania hamowane s

ą

przez

wi

ę

zadła i mi

ęś

nie. Ruch prostowania hamuje głównie wi

ę

zadło biodrowo-udowe.

Natomiast ruchy zgi

ę

cia hamuj

ą

wył

ą

cznie mi

ęś

nie antagonistyczne, czyli

prostuj

ą

ce staw biodrowy.

Ruch zginania uda w stawie biodrowym wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

biodrowo-l

ę

d

ź

wiowy (m. iliopsoas),

* mi

ę

sie

ń

prosty uda (m. rectus femoris),

* mi

ę

sie

ń

napr

ęż

acz powi

ę

zi szerokiej (m. tensor fasciae latae), * mi

ę

sie

ń

krawiecki (m. sartorius),
* mi

ę

sie

ń

przywodziciel długi (m. adductor longus),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel krótki (m. adductor brevis),

* mi

ę

sie

ń

grzebieniowy (m. pectineus),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel wielki (m. adductor magnus) - cz

꜏

przednia, * mi

ę

sie

ń

smukły (m. gracilis),
* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy

ś

redni (m. gluteus medialis) - cz

꜏

przednia, * mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy mały (m. gluteus minimus) - cz

꜏

przednia.

Ruch prostowania uda w stawie biodrowym wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy wielki (m. gluteus maximus),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel wielki (m. adductor magnus) - cz

꜏

tylna, * mi

ę

sie

ń

półbłoniasty (m. semimembranosus),
* mi

ę

sie

ń

dwugłowy uda (m. biceps femoris, caput longus) - głowa długa, *

mi

ę

sie

ń

pół

ś

ci

ę

gnisty (m. semitendinosus),

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy

ś

redni (m. gluteus medius) - cz

꜏

tylna, * mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy mały (m. gluteus minimus) - cz

꜏

tylna, * mi

ę

sie

ń

gruszkowaty (m.

piriformis),
* mi

ę

sie

ń

zasłaniacz wewn

ę

trzny i zewn

ę

trzny (m. obturatorius internus et

externus), * mi

ęś

nie bli

ź

niacze, górny i dolny (mm. gemelli superior et

inferior).

Ruch odwodzenia (abductio) i przywodzenia (adductio) w wyprostowanej postawie
ciała s

ą

mo

ż

liwe w ka

ż

d

ą

stron

ę

w zakresie około 40o. Podczas zgi

ę

cia stawu

biodrowego, kiedy nast

ę

puje rozlu

ź

nienie wi

ę

zadła biodrowo-udowego, rozległo

śŹ

ruchu odwodzenia wzrasta nawet do 90o. W odniesieniu do miednicy, ruchy
odbywaj

ą

ce si

ę

wokół osi strzałkowej przy ustalonym udzie nazywamy bocznym

pochyleniem miednicy. Ruchy odwodzenia hamowane s

ą

głównie przez napi

ę

cie

wi

ę

zadła łonowo-udowego, przywodzenia - przez cz

꜏

poprzeczn

ą

wi

ę

zadła

biodrowo-udowego oraz przez wi

ę

zadło głowy ko

ś

ci udowej. Siła mi

ęś

ni odwodz

ą

cych

jest znacznie mniejsza ni

ż

mi

ęś

ni przywodz

ą

cych.

Ruchy odwodzenia uda wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy

ś

redni (m. gluteus medius),

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy mały (m. gluteus minimus),

* mi

ę

sie

ń

gruszkowaty (m. piriformis),

* mi

ę

sie

ń

napr

ęż

acz powi

ę

zi szerokiej (m. tensor fasciae latae), * mi

ę

sie

ń

prosty uda (m. rectus femoris),
* mi

ę

sie

ń

krawiecki (m. sartorius).

Ruchy przywodzenia uda wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel wielki (m. adductor magnus),

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy wielki (m. gluteus maximus),

* mi

ę

sie

ń

biodrowo-l

ę

d

ź

wiowy (m. iliopsoas),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel krótki (m. adductor brevis),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel długi (m. adductor longus),

* mi

ę

sie

ń

czworoboczny uda (m. quadratus femoris),

* mi

ę

sie

ń

zasłaniacz zewn

ę

trzny (m. obturatorius externus), * mi

ę

sie

ń

smukły (m.

gracilis),
* mi

ę

sie

ń

grzebieniowy (m. pectineus),

* mi

ę

sie

ń

pół

ś

ci

ę

gnisty (m. semitendinosus),

* mi

ę

sie

ń

półbłoniasty (m. semimembranosus),

* mi

ę

sie

ń

zasłaniacz wewn

ę

trzny (m. obturatorius internus), * mi

ęś

nie bli

ź

niacze

(mm. gemelli),
* mi

ę

sie

ń

dwugłowy uda (m. biceps femoris) - głowa długa.

Ruch nawracania (pronatio) i odwracania (supinatio) uda odbywa si

ę

wokół osi

pionowej, która odpowiada linii no

ś

nej ko

ń

czyny dolnej, ł

ą

cz

ą

cej

ś

rodkowe punkty

stawu biodrowego, kolanowego i skokowego. W postawie prawidłowej zakres ruchu
odwracania wynosi około 15o, nawracania 35o. Ruchy rotacyjne ko

ś

ci udowej

towarzysz

ą

zazwyczaj ruchom zginania i prostowania. Spowodowane jest to tym,

ż

e

o

ś

szyjki ko

ś

ci udowej nie jest ustawiona w tej samej płaszczy

ź

nie, wobec której

obracaj

ą

si

ę

kłykcie ko

ś

ci udowej w stawie kolanowym. W zwi

ą

zku z tym w czasie

zginania uda w stawie biodrowym nast

ę

puje równoczesny jego obrót do boku

(supinatio), za

ś

z prostowaniem ł

ą

czy si

ę

ruch nawracania (pronatio). Tłumaczy

to znacznie wi

ę

ksz

ą

sił

ę

mi

ęś

ni odwracaj

ą

cych udo. W czasie zginania uda w

stawie biodrowym wymagana jest wi

ę

ksza siła, ani

ż

eli podczas jej prostowania, co

w du

ż

ym stopniu jest aktem biernym (ko

ń

czyna opada pod wpływem ci

ęż

aru

własnego), wtedy tak

ż

e rotacja jest ruchem biernym, nie wymagaj

ą

cym znacznej

siły mi

ęś

ni.

Ruch odwracania uda wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy wielki (m. gluteus maximus),

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy

ś

redni - cz

꜏

tylna (m. gluteus medius), * mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy mały - cz

꜏

tylna (m. gluteus minimus), * mi

ę

sie

ń

zasłaniacz

wewn

ę

trzny (m. obturatorius internus), * mi

ę

sie

ń

biodrowo-l

ę

d

ź

wiowy (m.

iliopsoas),
* mi

ę

sie

ń

krawiecki (m. sartorius),

* mi

ę

sie

ń

prosty uda (m. rectus femoris),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel krótki (m. adductor brevis),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel długi (m. adductor longus),

* mi

ę

sie

ń

przywodziciel wielki (m. adductor magnus) - cz

꜏

przednia, * mi

ę

sie

ń

grzebieniowy (m. pectineus),
* mi

ę

sie

ń

zasłaniacz zewn

ę

trzny (m. obturatorius externus), * mi

ę

sie

ń

dwugłowy

uda (m. biceps femoris) - głowa długa, * mi

ę

sie

ń

czworoboczny uda (m. quadratus

femoris),
* mi

ę

sie

ń

bli

ź

niaczy górny i dolny (m. gemellus superior et inferior), * mi

ę

sie

ń

gruszkowaty (m. piriformis).

Ruch nawracania uda wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy

ś

redni (m. gluteus medius) - cz

꜏

przednia, * mi

ę

sie

ń

po

ś

ladkowy mały (m. gluteus minimus) - cz

꜏

przednia, * mi

ę

sie

ń

pół

ś

ci

ę

gnisty

(m. semitendinosus),
* mi

ę

sie

ń

półbłoniasty (m. semimembranosus),

* mi

ę

sie

ń

napr

ęż

acz powi

ę

zi szerokiej (m. tensor fasciae latae), * mi

ę

sie

ń

smukły (m. gracilis).

Staw kolanowy
Ruchy zgi

ę

cia (flexio) i prostowania (extensio) w stawie kolanowym odbywaj

ą

si

ę

wokół osi poprzecznej w płaszczy

ź

nie strzałkowej i stanowi

ą

kombinacj

ę

toczenia

i

ś

lizgania. W pocz

ą

tkowej fazie zgi

ę

cia (20o) kłykcie ko

ś

ci udowej tocz

ą

si

ę

po

powierzchniach stawowych kłykci piszczeli i ł

ą

kotek podobnie do kół wozu po

ziemi. Dalsze toczenie jest jednak niemo

ż

liwe z uwagi na napi

ę

cie wi

ę

zadeł

krzy

ż

owych, które przeszkadzaj

ą

w tym ruchu. W nast

ę

pnej fazie zgi

ę

cia wyst

ę

puje

wi

ę

c ruch przesuwania (

ś

lizgania), podczas którego inne punkty kłykci ko

ś

ci

udowej stykaj

ą

si

ę

z tymi samymi punktami piszczeli i ł

ą

kotek. W czasie zginania

ł

ą

kotki przesuwaj

ą

si

ę

do tyłu, przy prostowaniu - do przodu. Równie

ż

i rzepka

zmienia swe poło

ż

enie przy ruchach zginania stawu kolanowego; w trakcie zgi

ę

cia

przesuwa si

ę

w dół, podczas prostowania - ku górze. Zakres ruchu zgi

ę

cia w

stawie kolanowym jest du

ż

y i wynosi 160-170o. Zaznaczy

Ź

jednak nale

ż

y,

ż

e

mi

ęś

nie s

ą

w stanie wykona

Ź

ruch zgi

ę

cia tylko w zakresie do około 130o, dalszy

bowiem ruch a

ż

do momentu zetkni

ę

cia si

ę

pi

ę

ty z po

ś

ladkiem mo

ż

e by

Ź

wykonany

tylko wtedy, gdy zadziałaj

ą

siły zewn

ę

trzne. Maksymalne prostowanie stawu

kolanowego doprowadza do poło

ż

enia uda i podudzia w jednej linii prostej. Ruch

zginania jest hamowany przez napi

ę

cie mi

ęś

ni prostowników stawu oraz przez

uwypuklanie si

ę

zginaczy w okolicy podkolanowej, a tak

ż

e przez napi

ę

cie wi

ę

zadeł

krzy

ż

owych kolana. Z kolei prostowanie hamowane jest przez napi

ę

cie zginaczy

tylnej cz

ęś

ci torebki stawowej oraz wi

ę

zadła podkolanowe, krzy

ż

owe kolana i

wi

ę

zadła poboczne.

Ruch zginania podudzia w stawie kolanowym wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

półbłoniasty (m. semimembranosus),

* mi

ę

sie

ń

pół

ś

ci

ę

gnisty (m. semitendinosus),

* mi

ę

sie

ń

dwugłowy uda (m. biceps femoris),

* mi

ę

sie

ń

smukły (m. gracilis),

* mi

ę

sie

ń

krawiecki (m. sartorius),

* mi

ę

sie

ń

brzuchaty łydki (m. gastrocnemius),

* mi

ę

sie

ń

podkolanowy (m. popliteus),

* mi

ę

sie

ń

podeszwowy (m. plantaris).

Ruch prostowania podudzia w stawie kolanowym wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

czworogłowy uda (m. quadriceps femoris),

* mi

ę

sie

ń

napr

ęż

acz powi

ę

zi szerokiej uda (m. tensor fasciae latae).

Ruchy rotacyjne mo

ż

na wykona

Ź

tylko przy zgi

ę

tym stawie kolanowym. W stanie

wyprostu, a tak

ż

e podczas maksymalnego zgi

ę

cia, ruchy obrotowe s

ą

niemo

ż

liwe do

wykonania. Wył

ą

czenie ruchu obrotowego w kra

ń

cowym poło

ż

eniu wyprostnym stawu

kolanowego wzmaga statyczno

śŹ

wyprostowanej ko

ń

czyny podporowej i zabezpiecza j

ą

w stanie najwi

ę

kszego obci

ąż

enia. Zakres ruchów obrotowych indywidualnie jest

bardzo zró

ż

nicowany. Ruch obrotowy do wewn

ą

trz, a wi

ę

c nawracanie (pronatio),

wykona

Ź

mo

ż

na w zakresie 5- 10o, podczas gdy ruch odwracania (supinatio), czyli

obrót na zewn

ą

trz - do 52o. Czynnikiem hamuj

ą

cym ruch odwracania s

ą

wi

ę

zadła

poboczne, ruch nawracania hamowany jest przez wi

ę

zadła krzy

ż

owe stawu

kolanowego. Z uwagi na to,

ż

e ruchy obrotowe odbywaj

ą

si

ę

tylko przy zgi

ę

tym

stawie kolanowym, wszystkie mi

ęś

nie zginacze stawu s

ą

równocze

ś

nie mi

ęś

niami

wykonuj

ą

cymi ruchy obrotowe.

Ruch odwracania podudzia w stawie kolanowym wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

dwugłowy uda (m. biceps femoris),

* mi

ę

sie

ń

napr

ęż

acz powi

ę

zi szerokiej (m. tensor fasciae late), * mi

ę

sie

ń

brzuchaty łydki - głowa przy

ś

rodkowa (m. gastrocnemius).

Ruch nawracania podudzia w stawie kolanowym wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

półbłoniasty (m. semimembranosus),

* mi

ę

sie

ń

pół

ś

ci

ę

gnisty (m. semitendinosus),

* mi

ę

sie

ń

smukły (m. gracilis),

* mi

ę

sie

ń

krawiecki (m. sartorius),

* mi

ę

sie

ń

podkolanowy (m. popliteus),

* mi

ę

sie

ń

brzuchaty łydki - głowa boczna (m. gastrocnemius).

Stawy stopy

Stawy skokowe
Trzy anatomiczne stawy tworz

ą

zespół stawów skokowych, które z uwagi na funkcje

ró

ż

nicujemy na: staw skokowy górny i staw skokowy dolny. Staw skokowy górny,

czyli staw skokowo-goleniowy, jest stawem zło

ż

onym, bloczkowym, o poprzecznej

osi ruchu. Przebiega ona przez kostk

ę

boczn

ą

, przez

ś

rodek bloczka ko

ś

ci

skokowej i nieco poni

ż

ej kostki przy

ś

rodkowej. Ruchy w stawie skokowym górnym

umo

ż

liwiaj

ą

zgi

ę

cie stopy ku górze i ku dołowi. Ruch zgi

ę

cia ku górze nazywamy

zgi

ę

ciem grzbietowym stopy (flexio dorsalis pedis). Ruch zgi

ę

cia ku dołowi

nazywamy zgi

ę

ciem podeszwowym stopy (flexio plantaris pedis). Ł

ą

czny zakres

zgi

ę

cia grzbietowego i podeszwowego w stawie skokowym górnym wynosi około 40-

50o. Zakres ruchów zgi

ę

cia stopy mo

ż

e by

Ź

do

śŹ

znacznie powi

ę

kszony przy

współudziale stawów skokowych dolnych i w zwi

ą

zku z tym zgi

ę

cie grzbietowe stopy

osi

ą

ga zakres 45o, za

ś

zgi

ę

cie podeszwowe 60o. Ruch zgi

ę

cia stopy w obu

kierunkach wynosi zatem w cało

ś

ci około 100o. Zgi

ę

cie grzbietowe stopy jest

ograniczone przez napi

ę

cie mi

ęś

ni łydki i napi

ę

cie tylnej

ś

ciany torebki

stawowej oraz przez wi

ę

zadła poło

ż

one do tyłu od poprzecznej osi stawu. Ruch

zgi

ę

cia podeszwowego jest hamowany napi

ę

ciem przednich mi

ęś

ni goleni, przedni

ą

cz

꜏

torebki stawowej i wi

ę

zadłami le

żą

cymi przed poprzeczn

ą

osi

ą

stawu. Staw

skokowy dolny składa si

ę

z dwóch odr

ę

bnych anatomicznie stawów: * stawu

skokowego tylnego, czyli stawu skokowo-pi

ę

towego, * stawu skokowego przedniego,

czyli skokowo-pi

ę

towo-łódkowego. Jakkolwiek staw skokowy dolny anatomicznie

składa si

ę

z dwóch stawów, mechanicznie tworzy jedn

ą

cało

śŹ

o wspólnej osi

ruchu. Ta wspólna o

ś

ruchu dla obu stawów skokowych dolnych jest ustawiona

sko

ś

nie do długiej osi stopy, nazywa si

ę

osi

ą

"kompromisow

ą

" i biegnie od tyłu

ku przodowi, od boku w kierunku przy

ś

rodkowym i od dołu ku górze. Przechodzi ona

poczynaj

ą

c od tyłu - przez ko

śŹ

pi

ę

tow

ą

, zatok

ę

st

ę

pu i przez ko

śŹ

skokow

ą

,

opuszczaj

ą

c j

ą

w cz

ęś

ci przednio-przy

ś

rodkowej. W stawie skokowym dolnym

wykonuje si

ę

:

* ruch zgi

ę

cia grzbietowego i podeszwowego stopy,

* przywodzenie i odwodzenie,
* odwracanie i nawracanie stopy.

Ruch zgi

ę

cia grzbietowego i podeszwowego o ł

ą

cznym zakresie 20-45o pogł

ę

bia

analogiczne ruchy stawu skokowego górnego. Ruchy nawracania (pronatio) i
odwracania (supinatio) s

ą

sprz

ęż

one z ruchem odwodzenia (abductio) i

przywodzenia (adductio). Najcz

ęś

ciej wykonuje si

ę

zgi

ę

cie podeszwowe z

równoczesnym przywodzeniem i odwróceniem stopy; i przeciwnie - zgi

ę

ciu

grzbietowemu towarzyszy odwodzenie i nawrócenie stopy. Zakres ruchów odwodzenia
i przywodzenia jest niedu

ż

y i wynosi w ka

ż

d

ą

stron

ę

około 30o. Wielko

śŹ

ruchów

obrotowych tak

ż

e nie przekracza 30o w ka

ż

d

ą

stron

ę

, kiedy odbywaj

ą

si

ę

one

wył

ą

cznie w stawie skokowym dolnym. Jednak pogł

ę

bienie tego ruchu mo

ż

e nast

ą

pi

Ź

,

gdy udział bior

ą

równie

ż

stawy poprzeczne st

ę

pu. Mi

ęś

nie przebiegaj

ą

ce do przodu

od osi poprzecznej stawów skokowych zginaj

ą

stop

ę

grzbietowo, natomiast zginacze

podeszwowe le

żą

do tyłu od tej osi. Podkre

ś

li

Ź

nale

ż

y,

ż

e siła zginaczy

podeszwowych jest przeszło czterokrotnie wi

ę

ksza od siły grupy mi

ęś

ni

antagonistycznych z uwagi na to,

ż

e mi

ęś

nie zginaj

ą

ce grzbietowo stop

ę

nie bior

ą

wi

ę

kszego udziału podczas chodzenia.

Ruch podeszwowego zginania stopy wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

trójgłowy łydki (m. triceps surae),

* mi

ę

sie

ń

zginacz długi palucha (m. flexor hallucis longus), * mi

ę

sie

ń

zginacz

długi palców (m. flexor digitorum longus), * mi

ę

sie

ń

piszczelowy tylny (m.

tibialis posterior),
* mi

ę

sie

ń

strzałkowy długi (m. peroneus longus),

* mi

ę

sie

ń

strzałkowy krótki (m. peroneus brevis),

* mi

ę

sie

ń

podeszwowy (m. plantaris).

Ruchy grzbietowego zginania stopy wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

piszczelowy przedni (m. tibialis anterior),

* mi

ę

sie

ń

prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus), * mi

ę

sie

ń

prostownik długi palucha (m. extensor hallucis longus), * mi

ę

sie

ń

strzałkowy

trzeci (m. peroneus tertius).

Ruch odwracania i przywodzenia stopy wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

trójgłowy łydki (m. triceps surae),

* mi

ę

sie

ń

piszczelowy przedni (m. tibialis anterior),

* mi

ę

sie

ń

piszczelowy tylny (m. tibialis posterior),

* mi

ę

sie

ń

podeszwowy (m. plantaris),

* mi

ę

sie

ń

zginacz długi palców (m. flexor digitorum longus), * mi

ę

sie

ń

zginacz

długi palucha (m. flexor hallucis longus).

Ruch nawracania i odwodzenia stopy wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

strzałkowy długi (m. peroneus longus),

* mi

ę

sie

ń

strzałkowy krótki (m. peroneus brevis),

* mi

ę

sie

ń

strzałkowy trzeci (m. peroneus tertius),

* mi

ę

sie

ń

prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus), * mi

ę

sie

ń

prostownik długi palucha (m. extensor hallucis longus).

Pozostałe stawy st

ę

pu

W porównaniu do opisanych wcze

ś

niej stawów, ł

ą

cz

ą

cych ko

ś

ci tylnej cz

ęś

ci st

ę

pu,

stawy przedniego odcinka st

ę

pu oraz i stawy st

ę

powo-

ś

ródstopne s

ą

stawami o

bardzo niewielkiej ruchomo

ś

ci. Płaskie powierzchnie stawowe oraz bardzo silny

aparat wi

ę

zadłowy tej okolicy powoduje,

ż

e ruchy polegaj

ą

na nieznacznych

przesuni

ę

ciach si

ę

ko

ś

ci wzgl

ę

dem siebie. Dzi

ę

ki temu jednak stopa stanowi

silny, a równocze

ś

nie spr

ęż

ysty narz

ą

d podporowy ciała.

Stawy palców stopy
Mechanika stawów

ś

ródstopno-paliczkowych i stawów mi

ę

dzypaliczkowych jest na

ogół analogiczna do mechaniki odpowiednich stawów r

ę

ki. Jednak w stawach

ś

ródstopno-paliczkowych mo

ż

emy wykona

Ź

prócz wyprostu do

śŹ

znaczne zgi

ę

cie

grzbietowe palców (około 30o). W stawach mi

ę

dzypaliczkowych zakres ruchów

zgi

ę

cia jest tak

ż

e mniejszy od zakresu jednoimiennych stawów r

ę

ki. Ponadto

paluch nie mo

ż

e wykonywa

Ź

samodzielnie czynnych ruchów bocznych.

Ruch zginania palców w kierunku podeszwowym wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

zginacz długi palców (m. flexor digitorum longus) - ostatnie człony

palców II-V, * mi

ę

sie

ń

zginacz długi palucha (m. flexor hallucis longus) -

ostatni człon palca I, * mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palców (m. flexor digitorum

brevis) -

ś

rodkowe człony II-V, * mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne (mm. interossei), -

pierwsze człony palców II-V, * mi

ęś

nie glistowate (m. lumbricales) - pierwsze

człony palców II-V, * mi

ę

sie

ń

zginacz krótki palucha (m. flexor hallucis brevis)

- pierwszy człon palucha, * mi

ę

sie

ń

czworoboczny podeszwy (m. quadratus plantae)

- doł

ą

cza do

ś

ci

ę

gien m. zginacza długiego palców.

Ruch zginania palców w kierunku grzbietowym wykonuj

ą

:

* mi

ę

sie

ń

prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus), * mi

ę

sie

ń

prostownik krótki palców (m. extensor digitorum brevis), * mi

ę

sie

ń

prostownik

długi palucha (m. extensor hallucis longus), * mi

ę

sie

ń

prostownik krótki palucha

(m. extensor hallucis brevis).

Ruch odwodzenia palców stopy wykonuj

ą

:

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne grzbietowe (mm. interossei dorsales), * mi

ę

sie

ń

odwodziciel palucha (m. abductor hallucis),
* mi

ę

sie

ń

odwodziciel palca V (m. abductor digiti V).

Ruch przywodzenia palców stopy wykonuj

ą

:

* mi

ęś

nie mi

ę

dzykostne podeszwowe (mm. interossei plantares), * mi

ę

sie

ń

przywodziciel palucha (m. adductor hallucis),
* mi

ę

sie

ń

przywodziciel palca V (m. adductor digiti V),

* mi

ęś

nie glistowate (mm. lumbricales).