ANATOMIA-nauka o makroskopowej budowie ciała na poziomie narządów (opisowa, topograficzna, plastyczna, czynnościowa)

HISTOLOGIA-(histion- tkanka)- mikroskopowa budowa ciała, dzieli się na:

-cytologię- nauka o komórce (cellula- komórka)

-histologię ogólną- nauka o tkankach

-histologię szczegółową- anatomia mikroskopowa

1. histofizjologia- prawidłowości ( budowa tkanki a jej czynności)

2. histochemia- zawartość i rozmieszczenie poszczególnych związków chemicznych w narządach i ich udział w procesach życiowych.

ONTOGENEZA- rozwój organizmu (pochodzenie organizmu i gatunku ludzkiego)dzielimy na:

-embriologię- rozwój w okresie zarodkowym i płodowym

-postembriologię- obejmuje okres po urodzeniu

FILOGENEZA-rozwój nieosobniczy, rodzajowy

FIZJOLOGIA- (thizis- natura)-czynności żywego organizmu

PATOLOGIA- czynności chorego ustroju ( ogólna i fizjopatologia)

ONTOGENEZA + FILOGENEZA= MORFOGENEZA

ONTOGENEZA + ANATOMIA = MORFOLOGIA

MORFOLOGIA + FIZJOLOGIA = BIOLOGIA

Czynności żywych organizmów:

Wspólne

/oddychanie

/trawienie

/przemiana materii

/wydalanie

charakterystyczne dla organizmów zwierzęcych

/czucie

/ pobudliwość

/ przewodzenie podniet

/ kurczliwość tkanek

/ wyższe czynności układu nerwowego- pamięć, wyobrażenia

specyficzne cechy człowieka

/pionowa postawa

/ chód na dwóch kończynach

/ specyficzna budowa stopy

/ ruchy manipulacyjne dłoni

/ w drodze ewolucji skrócenie twarzoczaszki a przedłużenie mózgoczaszki- rozwój ośrodkowego układy nerwowego

WZRASTANIE-rozwój na długość, rozwój masy ciała i przebudowa ustroju

DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWA- wykształcenie drugorzędowych i trzeciorzędowych cech i narządów płciowych

Podział na okresy rozwojowe

zarodkowy do 3 miesiąca,

płodowy od 4 do porodu,

dziecięcy od urodzenia do dojrzałości płciowej ( noworodek do miesiąca/ niemowlę do roku/ przedszkolny szkolny; psychologiczny),

młodzieńczy 14-25,

dorosły kiedy kończy się wzrastanie a rozpoczyna starzenie,

dojrzały pojawiają się zmiany wsteczne,

starości starzenie się wszystkich układów i narządów.

Skład chemiczny ciała- składamy się z 24 pierwiastków. Główne to tlen i wodór. Substancje przenoszone i rozpuszczane są za pomocą wody. Najważniejszy pierwiastek to chlorek sodu NaCl.

podstawowe 96,2%

/tlen 65

/węgiel 18,5

/ wodór 9,5

/azot3,2

dodatkowe 3,7%

/wapń 1,5

/fosfor 1

/potas 0,4

/ siarka 0,3

/ sód 0,2

/chlor 0,2

/ magnez 0,1

śladowe

/chrom

/mangan

/fluor

/jod

/żelazo

/selen

/krzem

Woda (40 l) we krwi, w komórkach, w przestrzeniach międzykomórkowych i międzytkankowych. Osoba starsza 45%, dorosły 60%, dziecko 75% wody. Spadek wody o 0,5% silne pragnienie, o 20% śmierć.

KOMÓRKA

grudka żywej substancji białkowej zwanej protoplazmą dzielimy na ciało komórkowe (cytoplazma) i jądro komórkowe (karioplazma). Z zewnątrz otoczona błoną półprzepuszczalną (błona komórkowa). Wielkość i kształt komórek bardzo zróżnicowana od kilku do kilkudziesięciu mikrometrów a nawet kilkanaście centymetrów (nerwowe i mięśniowe).

CYTOPLAZMA-zbudowana ze związków organicznych DNA i RNA odpowiedzialne za przekazywanie informacji genetycznej i nieorganicznych- wodo 90%, sole mineralne. Wyróżniamy ponadto dwie struktury:

1 ORGANELLE -

1 mitochondria (proces oddychania i przemiany materii) ,

2 lizosomy (zawierają enzymy trawienne),

3 centrum komórkowe i centriolle komórkowe (podział komórki),

4 fibrylle ( włókienka komórkowe; mięśniowe-miofibrylle ;nerwowe- neurofibrylle),

5 układ Golgiego (wchłanianie komórkowe, synteza białka, wydzielanie),

2 WTRĘTY KOMÓRKOWE (materiały zapasowe dla komórki).

KARIOPLAZMA-komórko może posiadać różną liczbę jąder komórkowych. Jądro kieruje procesami przemiany materii i podziałem komórki.

Cechą wszystkich komórek jest zdolność do rozmnażania. Z podziału komórki wykształcają się listki zarodkowe, z których powstają 4 podstawowe tkanki (nabłonkowa, łączna, mięśniowa i nerwowa).

HOMEOSTAZA- wewnętrzna równowaga organizmu.

TKANKA

-zespól komórek o zbliżonych kształtach i podobnych czynnościach rozwijający się z tego samego listka zarodkowego.

NABŁONKOWA-dzieli się na nabłonek okrywający i gruczołowy.

Okrywający okrywa powierzchnie ciała, wewnętrzne powierzchnie narządów i ściany jam ciała.

Gruczołowy- zewnątrz wydzielnicze i wewnątrzwydzielnicze. Zewnątrz wydzielnicze maja swoje przewody, którymi wydzielają swoje wydzieliny do środowiska. Wewnątrzwydzielnicze nie mają takich przewodów natomiast ich produkty dostają się do naczyń krwionośnych otaczających gruczoł (hormony).

Rola - czynność obronna, wchłanianie substancji odżywczych i wody, wydzielanie związków zbędnych lub szkodliwych dla ustroju, produkcja wydzielin (ślina, sok żołądkowy, trzustkowy, jelitowy hormony), wychwytywanie zawiesiny z wdychanego powietrza.

ŁĄCZNA-

Właściwa najbardziej rozpowszechniona ponieważ zawiera duże ilości substancji międzykomórkowej. Występuje w osłonkach dla naczyń, nerwów, tworzy torebki włókniste, które otaczają narządy, wytwarza powięzie, ścięgna i rozcięgna mięśniowe, oraz torebki stawowe .Pokrywając kości tworzy okostną, na chrząstkach ochrzęstną. Występuje również w ścianach naczyń krwionośnych i limfatycznych, wypełnia wszystkie przestrzenie między narządami. Pośredniczy w wymianie substancji odżywczych między narządami a krwią i chłonką (limfą).

CHRZĘSTNA dzieli się na sprężystą (małżowina uszna, krtań) i włóknistą (krążki międzykręgowe, żebra, spojenie łonowe) oraz szklistą (drogi oddechowe, płód-rozwój układu kostnego).

KOSTNA dzieli się na istotę kostną zbitą i gąbczastą

MIĘŚNIOWA- kurczliwe komórki (miofibrylle)dzieli się na:

GŁADKĄ-pokrywa ściany narządów wewnętrznych, żołądek, jelita macica, pęcherz moczowy. Czynność jest niezależna od naszej woli.

POPRZECZNIE PRĄŻKOWANA SZKIELETOWA- tworzy mięsnie szkieletowe. Zależna od naszej woli.

POPRZECZNIE PRĄŻKOWANA SERCA-niezależna od naszej woli , kurczy się automatycznie pod wpływem bodźców powstających w tzw. układzie bodźcowo przewodzącym serca.

NERWOWA- odbieranie bodźców ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego, przekształcanie ich na podniety i przekazywanie ich do CUN. Ma zdolność wytwarzania impulsów nerwowych, które drogami nerwowymi i nerwami wędrują do narządów wykonawczych (efektory). Inna nazwa-neuron.

BUDOWA-ciało komórkowe i wypustki nerwowe. Niezależnie od kształtu komórki posiada ona jedną długą wypustkę „neuryt” lub „akson”. Przekazuje impulsy z ciała komórkowego na zewnątrz. Od ciała komórkowego odchodzą dendryty. W zależności od kształtu komórki mamy różna ilość dendrytów. Odbierają i przekazują one impulsy do ciała komórkowego. Miejsce połączenia się dwóch komórek nazywa się SYNAPSĄ.

ORGANIZM JAKO CAŁOŚĆ

Organnum- organ

Histio- tkanka

Systema/systemae- układ/ układy

Systema sceleti- kostny

Systema nervosum- nerwowy

Systema musculorum- mięśniowy

Systema respiratorium- oddechowy

Systema cilculatoria- krążenia

Systema limphaticum- limfatyczny (chłonny)

Systema digestorium- trawienny

Systema urogenitale- moczowo płciowy

Organa sensum- narządy zmysłu

Glanduale sine ductibus- gruczoły wydzielania wewnętrznego

Carum- jama

Cześć ciała jest to pojęcie trójwymiarowe- oznacza wycinek organizmu jako całość (głowa, szyja, tułów, kończyny)

Okolica ciała jest to pojecie dwuwymiarowe- oznacza część powierzchni ciała ( okolice głowy, czołowe, ciemieniowe, policzkowe, potyliczna. Klatka piersiowa- okolicę podobojczykową, pachowe. Miednica- okolica kroczowa)

PŁASZCZYZNY CIAŁA

-strzałkowa- dzieli ciało na część lewą i prawą

-czołowa- dzieli ciało na część przednią i tylną

-pozioma- dzieli ciało na część górną i dolną

OSIE CIAŁA

-przednio tylna (brzuszno grzbietowa) względem tej osi są ruchy odwodzenia i przywodzenia

-poziome (poprzeczne) względem tej osi są ruchy zgięcia i prostowania

-podłużne (czaszkowo ogonowe) względem tej osi są ruchy obrotowe

LINIE TOPOGRAFICZNE

-pośrodkowo przednia- od szczytu głowy przez rękojeść mostka do dolnego brzegu spojenia łonowego

-środkowo obojczykowa- od środka obojczyka przez brodawkę sutkową

-pachowa- od szczytu dołu pachowego w dół po bocznej ścianie klatki piersiowej

-łopatkowa- przez dolny kąt łopatki

-pośrodkowo tylna- od szczytu głowy przez końce wyrostków kolczystych kręgosłupa, grzebień kości krzyżowej do wierzchołka kości guzicznej

JAMY CIAŁA

JAMA KLATKI PIERSIOWEJ (carum thoracalis)

JAMA BRZUSZNA (carum abdominis)

- przestrzeń ograniczona ścianami brzucha, wysłana błoną surowiczą tzw. otrzewną (peritoneum). Ta część otrzewnej która wyściela jamę brzuszną nosi nazwę otrzewna ścienna, natomiast ta która pokrywa narządy ( TRZEWIA) jamy brzusznej nazywa się otrzewna trzewną. Miejsce połączenia obu części otrzewnej stanowią krezki. Przestrzeń między otrzewną trzewną a otrzewną ścienną nazywamy jamą otrzewną. Względem otrzewnej narządy mogą leżeć w położeniu zewnątrz otrzewnowym (jedna powierzchnia narządu jest pokryta otrzewną) lub wewnątrz otrzewnowym ( kiedy przynajmniej z trzech stron są pokryte otrzewną).

ZEWNĄTRZ OTRZEWNOWO-nerki, moczowody, pęcherz moczowy (pusty), gruczoły nadnerczowe, część zstępująca dwunastnicy, okrężnica wstępująca i zstępująca, część kroczowa odbytnicy, trzustka, nasieniowody, gruczoł krokowy, aorta brzuszna, żyła gówna dolna, pnie współczulne.

WEWNĄTRZ OTRZEWNOWO- część brzuszna przełyku, żołądek, część górna i wstępująca dwunastnicy, jelito czcze i kręte, pęcherz moczowy (pełny), kątnica wraz z wyrostkiem robaczkowym, wątroba, pęcherzyk żółciowy, przewody żółciowe, pęcherzyki nasienne, jajniki, jajowody i macica.

METABOLIZM

• Poza komórkowa przemiana - jedzenie, trawienie, wydalanie, wymiana gazowa

• Wewnątrz komórkowa przemiana - procesy fizyczne i chemiczne tzw. anabolizm i katabolizm

ANABOLIZM to reakcje syntezy w wyniku których powstają nowe, swoiste białka niezbędne do odtwarzania zużywanych w ciągu życia komórek (naskórek, nabłonek przewodu pokarmowego, erytrocyty).

KATABOLIZM to reakcje rozpadu substancji, które wchodzą w skład tkanek, prowadzący do uwolnienia energii i wydalanie produktów rozpadu.

Okres rozwojowy - przeważa anabolizm

Sportowcy - przeważa anabolizm

Wiek starczy - przeważa katabolizm

Chorzy - przeważa katabolizm

PRZEMIANA ENERGETYCZNA- organizm żywy bez przerwy wydatkuje energie, musi więc stale otrzymywać ją z zewnątrz w pokarmie. Jest to tzw. przemiana ogólna. Energia potrzebna do pracy podstawowej organizmu ( praca serca, układu nerwowego, mięśni) to odstawowa przemiana energetyczna.

PODSTAWOWA PRZEMIANA ENERGETYCZNA + ENERGIA POTRZEBNA DO PRACY = CAŁKOWITA PRZEMIANA MATERII

Część energii chemicznej magazynowana jest w wysokoenergetycznym związku- ATP i w odpowiednich komórkach przekształcana w inne rodzaje. Na całkowite zapotrzebowanie energetyczne składają się:

• Podstawowe węglowodany 60%, tłuszcze 30%, białka 10%,

• Uzupełniające witaminy, mikroelementy ( żelazo, cynk, miedź, mangan) i sole mineralne

• Włuknik ( błonnik)- ciało balastowe

• Woda

BIAŁKO

PRZEMIANA BIAŁKOWA - (białko to podstawowy składnik budulcowy organizmu). Białka rozkładane są do aminokwasów, syntetyzowane są w rybosomach. Aminokwasy egzogenne (zewnętrzne 21szt. leucyna, lizyna, walina, tryptofan, fenyloanilina.) przyjmowane są z pokarmem w białkach. Aminokwasy egzogenne muszą byś przetworzone na aminokwasy endogenne ( wewnętrzne 12szt. alanina, tyrozyna, glutamina, seryna) aby mogły być syntetyzowane przez organizm.

CUKRY

Stały procent cukru we krwi to 0,8% - 0,12%

WĘGLOWODANY dzielimy na:

-cukry proste „monosacharydy” (fruktoza, glukoza)

-cukry złożone -„dwusacharydy lub dwucukry” (sacharoza, maltoza laktoza); polisacharydy

- „polisacharydy” (glikogen, ameloza, celuloza)

Wielocukry musza być rozłożone do glukozy (cukier prosty).

Węglowodany są materiałem energetycznym i budulcowym. Ich metabolizm regulowany jest obecnością we krwi hormonów trzustki (insulina- obniża poziom cukru i glukagon- podwyższa poziom cukru).

TŁUSZCZE

Tłuszcze są materiałem energetycznym i budulcowym, Są rozkładane do glicerolu i kwasów tłuszczowych. Wątroba to główne miejsce przemiany tłuszczowej. Metabolizm tłuszczów regulowany jest przez hormony przysadki mózgowej, tarczycy, gruczołów płciowych i kory nadnerczy.

ZDROWIE to nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności, lecz stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego.

Zdrowie fizyczne to prawidłowe funkcjonowanie organizmu, wszystkich jego układów i narządów.

Zdrowie psychiczne dzielimy na:

-umysłowe (zdolność do jasnego, logicznego myślenia)

-emocjonalne (zdolność do rozpoznawania uczuć np. lęku, radości, żalu, złości i wyrażania ich w odpowiedni sposób, umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciami, depresja)

Zdrowie społeczne to zdolność do utrzymywania prawidłowych relacji z innymi ludźmi.

Zdrowie duchowe to zasady zachowania, wewnętrzny spokój

CHOROBA to reakcja organizmu na zadziałanie czynnika chorobotwórczego, wyrażająca się zaburzeniem naturalnego współdziałania narządów i tkanek, co zwykle prowadzi do zmian czynnościowych i organicznych w ustroju.

CZYNNIKI CHOROBOTWÓRCZE

1. fizyczne( mechaniczne, chemiczne, termiczne)

2. psychiczne

RODZAJE CHORÓB- genetyczne, wrodzone, zapalne, zakaźne, pasożytnicze, urazowe, zwyrodnieniowe, nowotworowe, metaboliczne, uczuleniowe, autoimmunizacja, psychosomatyczne, psychiczne, jatrogenne i niewiadomego pochodzenia.

ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE MECHANIZMY OBRONNE

1 Wydzieliny zasadowe lub kwaśne (z żołądka, jelit, pH pochwy, pH moczu, wosk w przewodach słuchowych, śluz w drogach oddechowych)

2 Wyściółka śluzowa dróg moczowych

3 Nabłonek rzęskowy dróg oddechowych

4 Bariery ochronne (włosy nosa i uszu, powieki, rzęsy, łzy, komórki chłonne, migdałki, przeciwciała wytwarzane przez szpik kostny, śledzionę, grasicę)

CZŁOWIEK UMIERAJĄCY to człowiek u którego albo w stosunku do którego istnieje trwająca w czasie świadomość śmierci, łącząca się z istnieniem jakiejś choroby i/lub wiekiem. To stan obejmujący ostatnie tygodnie, dni, godziny życia, różny co do intensywności przeżywania cierpień fizycznych i psychicznych.

PODZIAŁ BADAŃ

1 OGÓLNE

-fizykalne (przedmiotowe)- oglądanie, dotykanie, opukiwanie, osłuchiwanie, ważenie, mierzenie, ocena postawy u dzieci

-dodatkowe- badanie krwi (morfologia, OB.), badanie moczu, RTG klatki piersiowej

-pomocnicze-badanie krwi na poziom cukru i białka, moczu bakteriologiczne, dobowa zbiórka moczu, bilans płynów, badanie plwocin, kału, radiologiczne przewodu pokarmowego, jamy brzusznej, kręgosłupa, soku żołądkowego, żółci, szpiku kostnego, płynu rdzeniowego, płynu z jamy opłucnej, badanie przez odbyt, ginekologiczne, wziernikowanie ucha, oskrzeli, żołądka, przełyku, odbytnicy, pochwy, pęcherza, oka

2 SPECJALISTYCZNE

-badanie psychologiczne, psychiatryczne, nakłucia (np. wątroby), EKG, USG, EEG, TK, rezonans magnetyczny, angiografia, urografia, scyntygrafia

ZABURZENIA

ETIOLOGIA zajmuje się badaniem czynników chorobotwórczych

PATOGENEZA to powstanie i rozwój zmian chorobowych w organizmie

1 GENETYCZNE- zespół Downa, hemofilia i albinizm (sprzężone z płcią), pląsawica, choroba Turnera (brak trzeciorzędowych cech płciowych, dotyczy kobiet)

2 PRZEMIANY MATERII np. otyłość (2 rodzaje)

-metaboliczna, występuje bardzo rzadko (ok. 1%) wynika z zaburzeń gruczołów wydzielania wewnętrznego (niedoczynność tarczycy, zaburzenie przysadki mózgowej, hormony gruczołów płciowych)

-regulacyjna, wynika z nadmiernej ilości energii pochodzącej z pożywienia w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Podwyższenie masy ciała o 10%- zaburzenie, o 25%- otyłość. BMI wskaźnik obliczania masy ciała.

(masa ciała : wzrost²) * 10000

najlepiej 20-22

otyłość powyżej 28

3 PRZEMIANY WĘGLOWODANOWEJ - np. cukrzyca. Są różne typy cukrzycy np.:

-cukrzyca typu A (insulino zależna), dotyczy dzieci (brak insuliny). Insulinę produkują komórki β (beta), które znajdują się na wyspach Langerhausa w trzustce. Leczenie insulina i dietetyczne

-cukrzyca typu B (insulino niezależna), dotyczy wieku dorosłego, leczenie farmakologiczne i dietetyczne.

KRZYWA CUKROWA

ZDROWY CHORY

PRÓG NERKOWY 180mg% (cukrzycowy)

4 SKAZA MOCZANOWA (dna moczanowa) - przewlekłe zaburzenie przemiany puryn (związków azotowych które wchodzą w skład kwasów nukleinowych) w organizmie. Nieprawidłowa przemiana kwasu moczowego (zwiększona jego ilość) powyżej 6mg/100ml krwi (norma 3-6mg/100ml) prowadzi do wytworzenia się kamieni moczanowych w drogach moczowych i do odkładania się kryształków kwasu moczowego w tkankach. Dotyczy najczęściej męszczyzn 40-60 lat. Zaczyna się nagłą gorączką, bólami stawów, obrzękami stawów, a to prowadzi do zwyrodnień stawów.

5 SKAZA SZCZAWIANOWA przewlekłe zaburzenie przemiany kwasu szczawiowego w organizmie powyżej 30mg/100ml (norma do 15mg/100mg). Dochodzi do odkładania się złogów kwasy szczawiowego w tkankach i formowania się kamieni ze szczawianów wapnia w drogach moczowych (zwłaszcza przy kwaśnym odczynie moczu).

KOŚCI

os- kość

ossa- kości

osteologia- nauka, która zajmuje się badaniem kości.

Kości są biernymi narządami ruchu. Stanowią rusztowanie podtrzymujące i osłaniające niektóre narządy. Pełnią rolę krwiotwórczą. Ze względu na kształt kości dzielimy na:

1. długie (udowa, ramieniowa) stanowią dzwignię dla mięśni

2. płaskie (czaszka) stanowią osłony, krwiotwórcze

3. krótkie- znajdują się tam gdzie mocna budowa łączy się z ograniczoną ruchomością (nadgarstek , stopa)

4. różnokształtne (podniebienie

5. pneumatyczne- wewnątrz są przestrzenie powietrzne- są tam gdzie trzeba zmniejszyć ciężar (czaszka- czołowa, klinowa)

6. trzeszczki- występują najczęściej w pobliżu połączeń kości i mają wpływ na ruchy zachodzące w tych połączeniach

U dorosłego człowieka wyróżniamy ok.206 kości. Masa kośćca bez szpiku kostnego to 12 kg .

BUDOWA KOŚCI DŁUGIEJ- wyróżniamy trzon i dwa końce (bliższy i dalszy). Przed zakończeniem wzrastania kości końce nazywamy nasadami. Od zewnątrz znajduje się okostna, jest to tkanka bardzo bogato unerwiona i ukrwiona. W okresie rozwojowym zawiera ona komórki kościotwórcze osteoklasty, a komórki niszczące to osteoblasty. Koniec kości długiej zbudowany jest z istoty zbitej gąbczastej wypełnionej szpikiem kostnym. Powierzchnia tego końca jest pokryta chrząstka stawową, a w okresie rozwoju między chrząstką stawową a trzonem znajduje się chrząstka nasadowa. Przedwczesna skostnienie chrząstki nasadowej nazywamy chondrodysplazją, a nadmierne wydłużenie kości długich to gigantyzm. W obu przypadkach jest to zaburzenie przysadki mózgowej (hormon wzrostu).

CECHY KOŚCI zbudowane są wg zasady maksimum wytrzymałości- minimum materiału, zbudowane są z szeregu blaszek kostnych układających się równolegle do największego nacisku, zdolność do regeneracji (zrastanie, przeszczepy), na kościach wyróżniamy wyniosłości i zagłębienia (wyrostki, guzki, krętaże, bruzdy, dołki i rowki).

SZCZEGÓŁOWA BUDOWA UKŁADU KOSTNEGO

KRĘGOSŁUP (columna vertebralis) vertebre - krąg. Zbudowany jest z 31-34kręgów

• szyjne (v. cervitales) 7 szt.

• piersiowe (v. thoracales) 12 szt.

• lędźwiowe (v. lumbales) 5 szt.

• krzyżowe (v. sacrales) 5 szt.

• kość ogonowa lub guziczna (v. coccyga) 1-3 szt.

Kręgosłup fizjologicznie tworzy dwa wygięcia, w części szyjnej i lędźwiowej do przodu lordozy- (lordosis) i dwa wygięcia do tyłu w części krzyżowej i piersiowej- kifozy (kyphosis). Te wygięcia służą amortyzacji. Patologiczne wygięcia kręgosłupa to pogłębione lordozy i pogłębione kifozy. Patologiczne wygięcia kręgosłupa na boki to skoliozy (scoliosis).

W większości kręgów wyróżnia się część przednią- trzon i część tylną- łuk kręgu. Od tego łuku odchodzi 7 wyrostków. Nieparzysty kolczysty, parzyste stawowe (górne i dolne) oraz wyrostki poprzeczne. Pomiędzy trzonem a łukiem tworzy się otwór kręgowy. Otwory nakładających się kręgów tworzą kanał kręgowy, w którym przebiega rdzeń kręgowy. Wyrostki boczne tworzą również otwory, przez które przebiegają naczynia i nerwy. Odstępstwem jest kręg szczytowy (1) - nie ma trzonu i krąg obrotowy (2). Kręgi lędźwiowe mają dodatkowe- nadliczbowe wyrostki (dodatkowe i suteczkowate).

KOŚCI KLATKI PIERSIOWEJ- każde żebro (costa) dzieli się na część żebrową ( tylną) i na część przednią (chrząstka żebrowa). Żebra dzielimy na:

• prawdziwe- 7 par, łączą się z mostkiem

• rzekome- 3 pary, zrastają się z chrząstka ostatniego prawdziwego

• wolne- 2 pary, nie zrastają się z żadną częścią

MOSTEK (steruum)- jest to kość nieparzysta składająca się z trzech kości (rękojeść, trzon i wyrostek mieczykowaty). W miejscu połączenia rękojeści z trzonem mamy kąt mostkowy

KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ dzielą się na obręcz kończyny górnej i kościec kończyny górnej wolnej.

OBRĘCZ składa się z obojczyka i łopatki. Obojczyk (claricula) łączy rękojeść mostkową z wyrostkiem barkowym łopatki. Łopatka (scapula) przylega od tyłu do żeber (od 2 do 7), na jej powierzchni grzbietowej mamy wyrostek barkowy łączący się z obojczykiem.

KOŚCIEC KOŃCZYNY GÓRNEJ WOLNEJ

1-kosć ramieniowa(humeus) jest kością pojedynczą. Koniec bliższy zakończony jest głową kości ramieniowej, tuż poniżej mamy charakterystyczne miejsce zwane szyjka chirurgiczną. Koniec dalszy zakończony jest kłykciem kości ramieniowej.

2- kości przedramienia:

- promienista (radius), koniec bliższy stanowi głowa, dalszy to wyrostek rylcowaty i powierzchnia stawowa nadgarstka. Przebiega po stronie kciuka.

-łokciowa (ulna), na końcu bliższym mamy dwa wyrostki. Łokciowy (od tyłu) i dziobiasty (od przodu), natomiast dalszy zakończony jest głową.

NADGARSTEK (ossa carpii) kości leżą w dwóch szeregach po 4 w każdym. Od strony bliższej i od kości promieniowej.

1 szereg- kość łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta i grochowata

2 szereg- kość czworoboczna większa i mniejsza, główkowata i haczykowata

ŚRÓDRĘCZE- 5 kości liczymy od strony promienistej ( I-V). Każda z nich zawiera trzon, głowę i podstawę.

KOŚCI PALCÓW RĘKI (paliczki) kciuk ma 2 paliczki reszta po 3 paliczki (bliższy, środkowy i dalszy)

KOŚCIEC KOŃCZYNY DOLNEJ Kości obręczy kończyny dolnej i kościec kończyny dolnej wolnej.

OBRĘCZ- kość miedniczna (os coxae) powstaje ze zrośnięcia trzech kości- biodrowej (os ilium), kulszowej (os ischis), łonowej (os pubis). W miejscu zrośnięcia tych kości mamy panewkę stawu biodrowego.

KOŚĆ BIODROWA- składa się a trzonu i talerza biodrowego. Górny brzeg talerza nosi nazwę grzebienia biodrowego. Duże kości miedniczne prawa i lewa, kość krzyżowa i guziczna tworzą pierścień zwany miednicą (pelvis).

KOŚCIEC KOŃCZYNY DOLNEJ WOLNEJ

1-kość udowa - kość pojedyncza. Koniec bliższy stanowi głowa kości udowej, która osadzona jest na szyjce. Następnie mamy trzon. Koniec dalszy stanowią kłykcie przyśrodkowy i boczny. Pomiędzy kłykciami jest rzepka (patella). Jest to największa trzeszczka w organizmie.

2- kość piszczelowa (fibia)- koniec bliższy to dwa kłykcie boczny i środkowy, na końcu dalszym mamy powierzchnie stawową i kostkę przyśrodkową.

3- strzałka-( tibia ) koniec bliższy stanowi głowa a koniec dalszy to kostka boczna

KOŚCI STĘPU - ułożone są w dwóch szeregach

• szereg bliższy kość skokowa i piętowa

• szereg dalszy kość łódkowata, klinowata przyśrodkowa pośrednia i boczna oraz kość sześcienna

ŚRÓDSTOPIE - kości mamy 5, liczymy od środka, maja podstawę, trzon i głowę.

KOŚCI PALCÓW STOPY- składają się z paliczków po 3 oprócz palucha 2.

CZASZKA

CZASZKA (carrum) dzielimy na kości mózgoczaszki i kości twarzoczaszki

MÓZGOCZASZKA- kości stanowią puszkę kostną w której znajduje się mózgowie wraz z oponami. Wyróżniamy w niej sklepienie (calvaria) i część dolną- podstawę czaszki (basis). Mózgoczaszkę dzielimy na kości:

1. potyliczna (os occipitale)- ogranicza otwór wielki przez który przechodzi rdzeń przedłużony

2. klinowa (os sphenoideale)- w niej znajdują się przestrzenie powietrzne oddzielone przegrodą (zatoki klinowe)

3. skroniowe (ossa temporalia)- zawarte w nich są przewód słuchowy zewnętrzny i wewnętrzny i jama bębenkowa, błędnik kostny i błoniasty oraz kanał nerwu twarzowego

4. ciemieniowe (ossa parientalia)

5. czołowa (os frontale)- mamy tu 2 przegrody powietrzne

TWARZOCZASZKA- kości zawierają początkowe odcinki układu oddechowego i pokarmowego oraz są siedzibą zmysłów (wzroku, powonienia i smaku). W skład wchodzą:

-małżowiny nosowe dolne

-kości łzowe (ossa lacrimalia)

-kości nosowe (ossa nasalia)- wchodzą w skład nosa zewnętrznego

-kości jarzmowe (ossa zygomatica)

-kości podniebienia (ossa palartina)- są to blaszki poziome i pionowe czyli podniebienie twarde i miękkie

-szczęka (maxilla)- wyróżniamy w niej zagłębienia czyli zębodoły

-lemiesz- jest to kość nieparzysta i wchodzi w skład kostnej przegrody nosa

-żuchwa (mandibula) jest to kość nieparzysta kształtu podkowiastego, składa się z trzonu i dwóch gałęzi. Pomiędzy gałęzią a trzonem jest kąt żuchwy

-kość gnykowa- nie należy do twarzoczaszki- jest to trzeszczka położona w górnej części szyi i stanowi ważne miejsce przyczepy mięśni i więzadeł

OCZODÓŁ (orbita)- jest to kość w kształcie czworobocznego ostrosłupa. Przechodzą tędy naczynia i nerwy. W górnej części leży gruczoł łzowy.

JAMA NOSOWA (carum nassi)- jest przedzielona przegroda nosową (kość sitowa i lemiesz). W ścianie bocznej nosa znajdują się występy zwane małżowinami i łącza się one z zatokami przynosowymi.

ZĘBY pierwsze uzębienie to mleczne (20). W każdej ćwiartce mamy 2 siekacze, 1 kieł i 2 trzonowe. Natomiast uzębienie wtórne czyli stałe posiada także zęby mądrości. W każdej ćwiartce mamy 2 siekacze, 1 kieł, 2 przedtrzonowe i 3 trzonowe.

POŁĄCZENIA KOŚCI

dzielimy na ścisłe, półścisłe i ruchome.

ŚCISŁE dzielimy na więzozrosty (szwy, wklinowanie), chrząstkozrosty i kościozrosty

PÓŁŚCISŁE - charakteryzuje mała ruchomość (spojenie łonowe). Pośrednie między ścisłymi i ruchomymi.

RUCHOME czyli stawy- cechują się tym, że powierzchnie stawowe są pokryte chrząstką, występuje torebka stawowa ograniczająca jamę stawową, która zawiera wytworzoną przez torebkę maź stawową. Ponadto występują struktury pomocnicze takie jak więzadła, płytki chrzęstne wewnątrzstawowe, rąbki stawowe. Płytki stawowe mają niekiedy swoje nazwy (np. staw kolanowy to łąkotka). Łączność w stawie powodują: torebka stawowa, więzadła, mięśnie i skóra. Stawy dzielą się na jednoosiowe (zawiasowy i obrotowy), dwuosiowe (kłykcinowy i siodełkowaty) i wieloosiowe (kulisty i panewkowy). W zależności od ilości kości stawy dzielimy na jedno, dwu i trzyruchowe. 2 kości to staw prosty, 3 to złożony.

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA I CZASZKI

-staw szczytowo potyliczny (prostowanie, pochylanie i boczne)

-staw szczytowo obrotowy (obracanie głowy0

-połączenia między trzonami kręgów to chrząstkozrosty

-połączenie między wyrostkami kręgów to połączenia półścisłe

-stawy żebrowo kręgowe

-stawy mostkowo żebrowe

-staw skroniowo żuchwowy (żucie, wysuwanie i cofanie)

POŁĄCZENIA OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ

-staw barkowo obojczykowy- półścisły

-staw mostkowo obojczykowy- półścisły (ruchy wzruszania ramionami)

POŁĄCZENIA KOŃCZYNY GÓRNEJ WOLNEJ

-staw ramienny (odwodzenie, przywodzenie, przodozgięcie, tyłozgięcie, obrót zewnętrzny i wewnętrzny)

-staw łokciowy (zgięcie, prostowanie, nawracanie i odwracanie)

-staw promieniowo nadgarstkowy (zgięcie grzbietowe i dłoniowe, odwodzenie promieniowe i łokciowe)

-staw śródnadgarstkowy- półścisły

-staw nadgarstkowo śródręczny (odwodzenie, przywodzenie, przeciwstawianie)

-stawy śródręczno paliczkowe (zginanie, prostowanie, odwodzenie i przywodzenie palców)

-stawy międzypaliczkowe (zginanie i prostowanie)

POŁĄCZENIA OBRĘCZY KOŃCZYNY DOLNEJ

-stawy krzyżowo biodrowe- półścisłe

-spojenie łonowe- półścisłe

POŁĄCZENIE KOŃCZYNY DOLNEJ WOLNEJ

-staw biodrowy- panewkowy (przodo i tyłozgięcie, obrót wewnętrzny i zewnętrzny, odwodzenie i przywodzenie)

-staw kolanowy (zgięcie, prostowanie, obrót wewnętrzny i zewnętrzny)

-staw skokowo goleniowy (zgięcie grzbietowe i podeszwowe)

-staw skokowo piętowy (odwracanie i nawracanie)

-stawy miedzyzstepowe- półścisłe

-stawy stępowo śródstopne- półścisłe

-stawy śródstępno paliczkowe- kuliste (zginanie, prostowanie, odwodzenie i przywodzenie)

-stawy międzypaliczkowe stopy (zginanie, prostowanie)

WIĘZADŁA (ligamenta) są to pasma tkanki łącznej włóknistej zwartej, które wzmacniaja torebki stawowe i przebiegają pomiędzy poszczególnymi kośćmi

URAZY KOSTNE I STAWOWE

ZWICHNIĘCIE - przemieszczenie jednej powierzchni stawowej w stosunku do drugiej. Zwichnięty staw ulega zniekształceniu, pojawia się ból, obrzęk, zasinienie i niemożność wykonywania ruchu.

SKRĘCENIE - jest to naciągnięcie lub naderwanie aparatu wiązadłowo - torebkowego stawu.

ZŁAMANIE - przerwanie ciągłości tkanki kostnej. Złamania dzielimy na otwarte( przerwanie ciągłości skóry) i zamknięte. Pojawia się ból i obrzęk przy próbie poruszania kończyną lub przy próbie nacisku. Poszkodowany nie może wykonywać ruchu uszkodzoną kończyną. Występuje nieprawidłowa ruchomość kończyny w miejscu, w którym normalnie kończyna jest nieruchoma, kończyna traci swój prawidłowy kształt, widoczne mogą być odłamy kostne.

ZŁAMANIE ŻUCHWY - silny ból, obrzęk, niemożność połykania, trudności w mowie i oddychaniu.

ZŁAMANIE ŻEBER - silny ból utrudniający oddychanie, znaczne ograniczenie ruchów oddechowych po uszkodzonej stronie.

ZŁAMANIE MIEDNICY - ból w obrębie miednicy, szczególnie przy ruchach kończyn, krwiomocz.

MIĘŚNIE (musculus)

Dzielimy na poprzecznie prążkowane i gładkie. POPRZECZNIE PRĄŻKOWANE- czynne narządy ruchu dzielą się na: mięśnie szkieletowe (początek i przyczep do kości) i skórne (mają przyczep do skóry) dotyczy to mięśni mimicznych i wyrazowych. GŁADKIE występują w ścianach naczyń, ścianie przewodu pokarmowego, ścianach dróg oddechowych i moczowych, w przewodach wyprowadzających gruczołów, narządach płciowych, gałce ocznej i w powłoce wspólnej (skóra).

Układ mięśniowy tworzą wszystkie rodzaje mięśni oraz narządy pomocnicze takie jak:

1 POWIĘZIE- błona łączno tkankowa która biegnie pomiędzy mięśniami bądź obejmuje mięśnie lub grupy mięśni ze wszystkich stron (np. powięź piersiowo lędźwiowa)

2 PANEWKI ŚCIĘGNISTE- błony łączno tkankowe które otaczają ścięgna końcowe mięśni (np. staw nadgarstkowy, skokowy)

3 KALETKI MAZIOWE- zamknięte woreczki wysłane mazią wsunięte pod mięśnie i ścięgna. Łagodzą tarcie.

4TRZESZCZKI

ROLA MIĘŚNI

1 przemieszczanie organizmu

2 kierują pracą narządów wewnętrznych

3 wytwarzają ciepło i tym samym ułatwiają krążenie krwi

4 zapewniają szkieletowi stały dopływ tlenu i pokarmu

5 przeciwdziałają zniekształceniom szkieletu

PODZIAŁ MIĘŚNI ze względu na

1 ich położenie możemy mówić o mięśniach brzucha, szyi czy kończyny

2 na wykonywane czynności mamy mięśnie prostowniki, zginacze, przywodziciele, odwodziciele itd.

3 na kształt mamy mięśnie długie, szerokie, okrężne, płaskie, pierzaste

4 liczbę początkowych miejsc przyczepu- jedno, dwu, trój i czterogłowy

Mięśnie współdziałające w wykonywaniu jakiegoś ruchu to mięśnie synergistyczne, natomiast te które przeciwdziałają to mięśnie antagonistyczne.

Budowa mięśnia poprzecznie prążkowanego- początek, ścięgno początkowe, brzusiec mięśnia, ścięgno końcowe, przyczep.

Ścięgno płaskie nosi nazwę rozcięgna.

CECHY MIĘŚNI- bogato unaczynione i unerwione (zakończenia nerwowe w mięśniach dzielimy na ruchowe i czuciowe), sprężystość, napięcie mięśnia inaczej tonus (jest to stan gotowości do skurczu).

Liczba mięśni ok. 400-500, ich ciężar to 38% ogólnej masy ciała (ok. 25-30kg.).

MIĘŚNIE GŁOWY - mięśnie wyrazowe twarzy współdziałają w otwieraniu zamykaniu szpar powiekowych i jamy ustnej, przyjmowanie i przesuwanie pokarmu. Dzielimy je na trzy grupy: 1 mimiczne, 2 żwaczowe i 3 języka, gałki ocznej i narządy słuchu.

MIMICZNE- przyczepione do skóry, kurcząc się powodują poruszanie się skóry zmieniając jej kształt i wygląd.

-MIĘŚNIE SKLEPIENIA CZASZKI- na sklepieniu czaszki leży szerokie, płaskie i cienkie rozcięgno czyli czepiec ścięgnisty, mięśnie potyliczno czołowe kurczą się zawsze jednocześnie, mięsień czołowy jest mięśniem płaskim, czworobocznym, położony na kości czołowej, kurcząc się podnosi twarz do góry, część potyliczna to mięsień czworoboczny. Mięśnie potyliczno czołowe i czepiec ścięgnisty wraz z mięśniem skroniowo ciemieniowym tworzą mięsień naczaszny.

-MIĘŚNIE SZPARY POWIEKOWEJ- miesień okrężny oka, marszczący brwi, mięsień podłużny nosa

-MIĘŚNIE SZPARY USTNEJ- (zwieracze, rozwieracze, dźwigacze i obniżające). Wyróżniamy miesień okrężny ust (wysuwa wargi do przodu podczas jedzenia, picia, ssania, gwizdania), miesień śmiechowy (kurcząc się poszerza szparę ustną i powoduje zagłębienie policzka „dołek śmiechowy”), miesień jarzmowy większy jest najbardziej powierzchniowo położony i najbardziej wyrazowy (kurcząc się podciąga kąciki ust ku górze), mięsień jarzmowy mniejszy (kurcząc się podciąga wargę górną ku górze i pogłębia bruzdę nosowo-gardłową), mięsień policzkowy (stanowi podłoże policzka), dźwigacz kąt ust, dźwigacz wargi górnej, mięsień nosowy (zwęża i rozszerza nozdrza), mięsień obniżający kąciki ust, mięsień obniżający wargę dolną, mięsień bródkowy.

ŻWACZOWE- zaliczmy tu mięsień skroniowy (unosi żuchwę i zaciska zęby), mięsień żwacz (unosi żuchwę, zwiera zęby, wysuwa żuchwę na zewnątrz), mięsień skrzydłowy (współpracuje z mięśniem skroniowym i żwaczowym)

MIĘŚNIE SZYI- trzy warstwy: powierzchniowa, środkowa i głęboka. Wpływają na ruchy głowy i szyi. Uczestniczą w ruchach żuchwy i współpracują z wszystkimi obniżaczami twarzy.

WARSTWA POWIERZCHNIOWA- mięsień czworoboczny (rozpoczyna się w skórze klatki piersiowej na wysokości 1-2 żebra a kończy się przy powięzi skroniowo-żuchwowej). Bierze udział przy pochylaniu głowy, przy skrętach i przy gryzieniu i przy mówieniu, mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (zgina głowę na boki, bardzo silny mięsień, natomiast obracając się w stronę przeciwległą unosi twarz ku górze). Unosi mostek to też zaliczany jest do mięśni pomocniczych wdechowych.

WARSTWA ŚRODKOWA (mięśnie podgnykowe i nadgnykowe)-

-podgnykowe to: mostkowo-gnykowy, łopatkowo- gnykowy, mostkowo-tarczowy, tarczowo-gnykowy i dźwigacz tarczycy

-nadgnykowe to: dwubrzyźcowy, rylcowo-gnykowy, żuchwowo-gnykowy i bródkowo-gnykowy.

WARSTWA GŁĘBOKA-są to mięśnie pochyłe i długie głowy i szyi, pochylają szyję na boki, unoszą 1i 2 żebro, czyli są mięśniami pomocniczymi wdechowymi. Są to: długi szyi, długi głowy, prosty przedni głowy, pochyły przedni, środkowy i tylni.

MIĘŚNIE GRZBIETU mają 3 warstwy: powierzchniową, pośrednią i głęboką.

WARSTWA POWIERZCHNIOWA- mięsień czworoboczny- przyczepiony jest w okolicy karku do kości potylicznej i obejmuje łopatki, decyduje o poruszaniu kończyn w stawie barkowym i o pochylaniu głowy w bok obracając ją w stronę przeciwną, mięsień najszerszy grzbietu- rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych kręgów piersiowych, obejmuje kręgi lędźwiowe, kość krzyżową i kończy się na grzebieniu kości biodrowej. Przywodzi do tyłu i obraca ramię do wewnątrz tzn. że jest silnym przywodzicielem ramienia, mięsień równoległoboczny i dźwigacz łopatki- obejmuje wyrostki kolczyste dwóch ostatnich kręgów szyjnych i czterech piersiowych. Dzięki skośnej budowie dźwiga łopatkę ku górze, a równoległoboczny zbliża łopatki do kręgosłupa.

WARSTWA POŚREDNIA- mięsień zębaty tylny dolny, mięsień zębaty przedni górny (są to mięśnie kolcowo-żebrowe), współpracując z przeponą biorą udział w ruchach klatki piersiowej czyli w czynnej fazie oddychania w akcie wdechu.

WARSTWA GŁĘBOKA- mięsień prostownik grzbietu- przyczepiony jest na łukach i wyrostkach wszystkich kręgów, mięsień biodrowo-żebrowy- rozpoczyna się na grzebieniu biodrowym i przyczepia się do żeber w okolicy ich kątów, mięsień najdłuższy- przebiega przez grzebień biodrowy, wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych, kość krzyżową i wyrostki kręgów piersiowych od 7-12. Prostuje tułów, ponadto prostuje również głowę i uczestniczy w jej ruchach.

MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ- rozróżniamy 2 warstwy: powierzchniowa i głęboką

WARSTWA POWIERZCHNIOWA- uczestniczy w ruchach kończyny górnej- mięsień piersiowy większy największy mięsień klatki piersiowej, mięsień piersiowy mniejszy- jego rolą jest obniżanie łopatki, mięsień zębaty przedni- jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

WARSTWA GŁĘBOKA- utworzona przez tzw. mięśnie właściwe, które powodują ruchy żeber, to też wraz z przeponą tworzą zespół mięśni oddechowych, są to mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne (uczestniczy głównie podczas wydechu). Jest tu także przepona (diaphragma)- jest to płaski mięsień oddzielający jamę brzuszna od klatki piersiowej. W przeponie znajduje się szereg otworów (rozwór aorty, rozwór przełykowy i otwór żyły głównej), przebiegają tu również szczeliny które znajdują się w części lędźwiowej i pomiędzy poszczególnymi częściami. Przez rozwór aortowy przechodzą: aorta zstępująca, przewód piersiowy, nerw przeponowy lewy. Przez rozwór przełykowy przechodzą: przełyk i nerwy błędne. Przez otwór żyły głównej przechodzą: żyła główna dolna i nerw przeponowy prawy. Natomiast przez szczeliny przechodzą pnie współczulne, nerwy trzewne większy i mniejszy. Przepona jest najsilniejszym mięśniem wdechowym (75% siły wdechu). Czynność przepony jest kierowana przez ośrodek oddechowy, kurczy się średnio ok. 16 razy/min.

MIĘŚNIE BRZUCHA- ograniczają przestrzeń między dolnym otworem klatki piersiowej a grzebieniem kości miednicznej. Ogólnie dzielimy je na mięśnie płaskie i podłużne.

PODŁUŻNE- mięsień prosty brzucha- rozpoczyna się na wysokości 5-7 żebra i biegnie aż do spojenia łonowego, zamyka on jamę brzuszną od przodu, mięsień czworoboczny lędźwiowy- położony jest obok kręgosłupa łącząc 12 żebro z wyrostkami lędźwiowymi i grzebieniem biodrowym.

PŁASKIE- wypełniają przestrzeń między mięśniami podłużnymi, pomiędzy więzadłami pachwinowymi i pomiędzy łukami żebrowymi. W zależności od kierunku przebiegu włókien są to: mięsień skośny zewnętrzny brzucha, mięsień skośny wewnętrzny brzucha, mięsień poprzeczny (współpracuje z przeponą, jego skurcz zwiększa tłocznie brzuszną). W mięśniach płaskich brzucha poniżej więzadła pachwinowego, bocznie do spojenia łonowego przebiega skośnie przestrzeń zwana kanałem pachwinowym. Jest to słabsza część ściany jamy brzusznej czyli tzw. miejsce słabszego oporu, przez którą w pewnych warunkach mogą wydostawać się pod skórę różne narządy lub części narządów np. częste zmiany ciśnienia w jamie brzusznej, przy zaparciach, przy dźwiganiu ciężarów. Nie uszkadza to otrzewnej, są to przepukliny pachwinowe (hernia inquinales) i przeukliny pępkowe (hernia umbilicales). Rozcięgna mięśni płaskich krzyżują się ze sobą w płaszczyźnie pośrodkowej w tzw. kresę białą, w jej połowie jest pępek. Jednoczesny skurcz mięśni płaskich i prostych oraz przepony powoduje znaczny wzrost ciśnienia w jamie brzusznej określaną mianem tłoczni brzusznej.

MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ- dzielą się na m. obręczy i m. kończyny górnej wolnej.

MIĘŚNIE OBRĘCZY- rozpoczynają się na obojczyku i łopatce, a przyczepiają się do kości ramieniowej. Zaliczamy tutaj:

m. podgrzebieniowy, m. nadgrzebieniowy, m. obły większy i mniejszy, m. podłopatkowy i m. naramienny (największy w obręczy) Poruszają kończyną górną w stawie barkowym i są silnymi odwodzicielami ramienia.

MIĘŚNIE RAMIENIA- dzielimy na grupę przednią (zginacze) i grupę tylną (prostowniki). Obie grupy działają w stawie ramiennym i łokciowym. PRZEDNIA- m. kruczo ramienny, dwugłowy ramienia, ramienny. TYLNA- trójgłowy ramienia, łokciowy

MIĘŚNIE PRZEDRAMIENIA- dzielimy na grupę przednią (zginacze) i grupę tylną (prostowniki). PRZEDNIA- m. nawrotny obły, zginacz promieniowy nadgarstka, dłoniowy długi, zginacz łokciowy nadgarstka, zginacz powierzchniowy, zginacz głęboki palców. TYLNA- m. ramienno promieniowy, prostownik promieniowy długi i krótki nadgarstka, prostownik palców, prostownik palca małego, prostownik długi i krótki kciuka, prostownik wskaziciela, prostownik łokciowy. Prostownik promieniowy nadgarstka, odwracacz i odwodziciel kciuka długi.

MIĘŚNIE DŁONI- utworzone są przez mięśnie grzbietowe i dłoniowe. M. KŁĘBU- m. zginacz krótki kciuka, odwodziciel krótki kciuka, przeciwstawiacz kciuka, przywodziciel kciuka M. KŁĘBIKA- odwodziciel palca małego, zginacz krótki palca małego, przeciwstawiacz palca małego i dłoniowy krótki. M. ŚRODKOWE RĘKI (m. glistowate) od 2 do 5.

MIĘŚNIE KOŃCZYNY DOLNEJ- dzielą się na m. obręczy i m. kończyny dolnej wolnej.

MIĘŚNIE OBRĘCZY- łączą kości miednicy z kością udową, 3 grupy: przednia, tylna i głęboka. PRZEDNIA- mięśnie zginające staw biodrowy. Najsilniejszy z nich biodrowo lędźwiowy i drugi zasłaniacz wewnętrzny. TYLNA- m. pośladkowe wielki, średni i mały, gruszkowaty, bliźniacze górny i dolny, czworoboczny uda. Grupa ta to prostowniki i odwodziciele uda. GŁĘBOKIE- odwodzą udo na zewnątrz.

MIĘŚNIE UDA- dzielimy na 3 grupy: przednia, tylna i przyśrodkowa, działają na staw biodrowy, kolanowy lub na oba jednocześnie. PRZEDNIA- m. krawiecki i czterogłowy uda (składają się na niego m. prosty uda i m. obszerne uda). Czterogłowy uda prostuje staw kolanowy. TYLNA- są to mięśnie prostujące staw biodrowy i zginające staw kolanowy- m. dwugłowy uda, półbłoniasty, półścięgnisty i smukły. PRZYŚRODKOWA- przywodzi udo- m. smukły

MIĘŚNIE PODUDZIA-dzielą się na 3 grupy: przednia, tylna i boczna. PRZEDNIA- są to prostowniki stopy- m. piszczelowy przedni i prostownik palców stopy. TYLNA- zginacze- m. trójgłowy łydki, który kończy się na guzie piętowym silnym ścięgnem achillesa. BOCZNA- m. strzałkowy długi i krótki, które zginają i nawracają stopą.

MIĘŚNIE STOPY- dzielimy na grzbietowe i podeszwowe. GRZBIETOWE- prostowniki krótkie palców i palucha oraz m. międzykostne. PODESZWOWE- m. kłębu palucha- odwodziciel, przywodziciel i zginacz krótki palucha, m. palca małego- odwodziciel, zginacz krótki i przeciwstawiacz palca małego, zginacz krótki palców, czworoboczny podeszwowy, międzykostne i glistowate. Ich zadaniem jest wzmocnienie podłużne i poprzeczne sklepienia stopy.

SKURCZE MIĘŚNI- wyróżniamy 2 rodzaje pojedynczych skurczów mięśni poprzecznie prążkowanych izotoniczne i izometryczne. W czasie skurczu izotonicznego cały mięsień ulega skróceniu, ale nie zmienia się jego napięcie. Skurcz izometryczny to wzrost napięcia mięśnia bez zmiany jego długości. Skurcz tężcowy- przy pewnej częstotliwości powtarzających się bodźców może nastąpić zjawisko zsumowania się skurczów pojedynczych.

UKŁAD KRĄŻENIA

Tworzą go układ krwionośny, który jest układem zamkniętym i układ limfatyczny (chłonny). Który jest układem otwartym.

FUNKCJA- 1 transportowa- roznosi tlen, składniki odżywcze, enzymy, hormony a zabiera końcowe produkty przemiany materii, 2 termoregulacyjna, 3 obronna- rola białych krwinek i przeciwciał, 4 korelacyjna, 5 utrzymanie stałości środowiska wewnętrznego (homeostaza).

KREW jest szczególnym rodzajem tkanki łącznej. Jej objętość to ¹/₁₃ do ¹/₂₀ masy ciała, ok. 5 l. U dorosłego człowieka. Składa się z części płynnej (osocze 53%) i z elementów morfotycznych (47%).Stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości pełnej krwi to hematokryt.

ELEMENTY MORFOTYCZNE-

KRWINKI CZERWONE (erytrocyty)- producentem ich jest szpik kostny, żyją oko. 120 dni, giną w wątrobie i śledzionie, zawierają czerwony barwnik tzw. hemoglobinę, która ma zdolność tworzenia połączeń z tlenem. Oksyhemoglobina (hemoglobina + tlen), karboksyhemoglobina (hemoglobina + CO₂). Liczba krwinek czerwonych to między 4,5 - 6 ^mln./_mm³. Retikulocyty są to niedojrzałe krwinki czerwone,

KRWINKI BIAŁE (leukocyty)- ok. ^{5 tys.}/_mm³, mają zdolność bezpośredniego i pośredniego wytwarzania przeciwciał, zwalczania bakterii i różny chciał obcych. Leukocyty są niejednolite. Mamy ich 2 zasadnicze grupy: agranulocyty (leukocyty nieziarniste) stanowią ok. 40% leukocytów, dzielimy je na limfocyty, które stanowią 36% agranulocytów i 20-25% leukocytów, wytwarzane są w węzłach chłonnych i wątrobie, biorą udział w wytwarzaniu ciał odpornościowych, ale nie mają zdolności fagocytarnych (czynność żerna)i monocyty- 4% agranulocytów, wytwarza je szpik kostny, uczestniczą w fagocytozie ciał obcych, wytwarzają interferon (białko hamujące namnażanie się wirusów i innych komórek wywołujących infekcje),granulocyty (leukocyty ziarniste) 60% leukocytów. Dzielą się na 3 grupy: obojętnochłonne- 57% granulocytów, kwasochłonne 2-5% granulocytów, zasadochłonne 0,5%granulocytów. Wszystkie granulocyty powstają w szpiku kostnym z leukoblastów. Rolą ich jest fagocytowanie bakterii i innych organizmów, to też liczba ich szybko wzrasta w przypadku zakażenia, w chorobach alergicznych i pasożytniczych. Obraz Schillinga- dokładne badanie białych krwinek (rozmaz białokrwinkowy).

PŁYTKI KRWI (trombocyty) - liczba 250-300 ^tys./_mm.³, produkowane są przez szpik kostny, są nietrwałe- żyją ok. 9 dni, łatwo ulegają uszkodzeniu, uczestniczą w procesie krzepliwości krwi. W trakcie swojego rozpadu uwalniają enzymy niezbędne do zapoczątkowania krzepnięcia, ich niedobór prowadzi do występowania krwotoków.

KRZEPNIĘCIE KRWI polega na wytrąceniu się płynnego białka— osocza (fibrynogenu). Wątroba z udziałem witaminy K produkuje substancję nieczynną (protrombinę), która dostaje się do osocza. W wyniku uszkodzenia tkanki trombocyty ulęgają rozpadowi i uwalniają enzym trombokinazę, który w obecności jonów wapnia powoduje że protrąbina przekształca się w aktywną trombinę wytrącając z płynnego białka w osoczu włuknika (fibryny) powodującego powstawanie skrzepów i gojenie rany. Zatrzymanie krwi w łożysku krwionośnym tzw. hemostaza zależy od właściwości samych naczyń krwionośnych, od obecności płytek krwi i od krzepnięcia krwi, czyli tworzenia się skrzepów. Czas krwawienia 2-8 min., krzepnięcia 4-10 min.

Wrodzony brak lub niedobór jednego z czynników krzepnięcia krwi powoduje zwolnienie lub nie-tworzenie się skrzepóu. Wrodzony brak czynnika VIII, IX lub XI jest przyczyną hemofilii. Niedobór witaminy K w pokarmach hamuje syntezę protrombiny (czynnik II) w wątrobie, jak również hamuje syntezę czynników VII, XI i X, krew wtedy nie krzepnie lub krzepnie dużo wolniej (skazy krwotoczne).

OSOCZE- zawiera składniki nieorganiczne i organiczne.

NIEORGANICZNE to aniony i kationy: Na⁺ (sód), Na⁺⁺(potas), Ca⁺⁺(wapń), Mg⁺⁺(magnez), Cl^—(chlor), HCO₃^—(wodorowęglany), PO₄^—(fosforany), SO₃(siarczany).

ORGANICZNE- to białka i składniki pozabiałkowe (glukoza, kwas mlekowy, amoniak, mocznik, bilirubina, kwas moczowy i kreatynina). Białka dzielimy na 3 zasadnicze frakcje: albuminy, globuliny i fibrynogen. Globuliny dzielimy na: mukopropeiny (białka wiążące węglowodany), lipopropeiny (białka wiążące tłuszcze) i globuliny (białka wiążące jony metali np. żelazo) oraz immunoglobuliny. Albuminy- ich zadaniem jest wiązanie wody.

GRUPY KRWI- w otoczce krwinek czerwonych znajdują się cząsteczki polisacharydów stanowiące antygeny grupowe (aglutynogeny) A,B,O. Na tej podstawie wyróżniamy 4 grupy krwi A,B,AB,O. U ludzi u których aglutynogen A znajduje się w otoczce krwinek czerwonych w osoczu występuje aglutynina anty-A (α-alfa), w grupie AB oba aglutynogeny A i B znajdują się w otoczce krwinek czerwonych, natomiast w osoczu nie ma aglutynin anty-A i anty-B. Antygen O jest bardzo słabym antygenem, w związku z tym osocza wszystkich grup krwi nie posiadają za zwyczaj aglutyniny anty-O. Natomiast w osoczu grupy O znajdują się aglutyniny anty-A i anty-B (β-beta). Antygen A nie jest jednorodny, dzieli się na A₁ i A₂, to też w praktyce mamy A,A₁,A₂,B,AB,A₁B,A₂B,O.

W zasadzie należy przetaczać grupę jednoimienną. Po przetoczeniu niewłaściwej grupy krwinki dawcy ulegają zlepieniu, czyli aglutynacji przez surowicę biorcy. Osobnicy z grupą O są uniwersalnymi dawcami gdyż w ich krwinkach nie ma aglutynogenów, to jest substancji która mogłaby ulec zlepieniu, natomiast osobnicy z grupą AB są uniwersalnymi biorcami, gdyż w osoczu ich krwi nie ma aglutynin czyli czynników pod wpływem których krwinki ulegają zlepieniu, czyli aglutynacji.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Serce- (cor)- jest narządem mięśniowym układu krążenia o działaniu na zasadzie pompy ssąco- tłoczącej. WIELKOŚĆ serca najczęściej wielkości pięści, ciężar w zależności od masy ciała i od stopnia rozwoju masy mięśniowej. POŁOŻENIE- leży w śródpiersiu środkowym, z tym, że ²/₃ jego masy znajduje się na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała. W sercu wyróżniamy podstawę, którą stanowi górna część serca i koniuszek serca, który skierowany jest do dołu, ku tyłowi i w lewą stronę. Otoczone jest osierdziem, które składa się z 2 blaszek. Blaszka zewnętrzna, która dotyka narządów klatki piersiowej to blaszka ścienna - (sierdzie), natomiast blaszka wewnętrzna to blaszka trzewna-(nasierdzie). Pomiędzy nimi znajduje się przestrzeń- jama osierdziowa. Osierdzie- (worek osierdziowy) to sierdzie+ nasierdzie+ jama osierdziowa. Serce jest ciałem jamistym. Składa się z 4 jam: przedsionek lewy, przedsionek prawy- oddzielone są od siebie przegrodą międzyprzedsionkową oraz komora lewa i komora prawa- oddzielone przegrodą międzykomorową. W sercu lewym czyli pomiędzy przedsionkiem lewym a komorą lewą mamy zastawkę tzw. zastawkę dwudzielną (składa się z 2 płatków) lub inaczej mitralną. W sercu prawym czyli pomiędzy przedsionkiem prawym a komorą prawą mamy zastawkę trójdzielną (składa się z 3 płatków). Część prawa jest fizjologicznie większa. Ściany przedsionków są cieńsze od ścian komór.

Do prawego przedsionka uchodzą: żyła główna górna, żyła główna dolna oraz zatoka wieńcowa serca. Do lewego przedsionka uchodzą: żyły płucne (najczęściej 4).

Z prawej komory wychodzi pień płucny, który rozwidla się na tętnice płucne lewą i prawą. Z lewej komory wychodzi aorta.

Pomiędzy przedsionkami i komorami, a dużymi naczyniami (aorta i pień płucny) mamy również zastawki- półksiężycowate.

UKŁAD BODŹCOWO PRZEWODZĄCY SERCA- ROZRUSZNIK

Zbudowany jest ze zmienionych komórek mięśniowych mających zdolność samodzielnego wytwarzania bodźców regulujących czynności serca i ich przewodzenia. Zaliczamy do tego układu: w prawym przedsionku rozpoczyna się węzłem zatokowo- przedsionkowym (znajduje się przy ujściu żyły głównej górnej), od tego węzła odchodzą włókna nerwowo mięśniowe do węzła przedsionkowo- komorowego (znajduje się w przegrodzie międzyprzedsionkowej od strony zastawki trójdzielnej), dalej mamy pęczek przedsionkowo- komorowy (Paladino- Hissa) odchodzący od węzła przedsionkowo- komorowego przebiegający w tylnej części przegrody międzykomorowej, od tego pęczka odchodzą 2 odnogi lewa i prawa, które rozdzielają się na komórki mięśniowe przewodzące serca- inaczej włókna Purkiniego, które wnikają w ściany komór.

Tenże układ kontrolowany jest przez ośrodkowy układ nerwowy za pośrednictwem układu autonomicznego, który unerwia serce. Włókna współczulne układu autonomicznego pochodzą od zwojów szyjnych i piersiowych pni współczulnych. Są to: nerwy sercowe szyjne górny środkowy i dolny oraz nerwy sercowe piersiowe tzw. nerwy przyspieszające. Włókna przywspółczulne pochodzą od nerwów błędnych. Są to: gałęzie sercowe górne środkowe i dolne czyli tzw. nerwy zwalniające. Czynność sera zapewnia utrzymanie różnicy ciśnień pomiędzy zbiornikami krwi oraz warunkuje krążenie krwi.

Potencjał czynnościowy komórek mięśnia sercowego ma 4 fazy. Faza zerowa (depolaryzacja) i początek fazy 1 (repolaryzacja) są związane z krótkotrwałą zmianą właściwości błony komórkowej w stosunku do jonów sodu Na⁺. Następnie występuje faza 2- długotrwały, ale słabo wyrażony wzrost przepuszczalności błony komórkowej dla tychże jonów sodu. Faza 3 to wzrost przepuszczalności błony komórkowej dla jonów potasu K⁺, które wychodzą z komórki powoduje powrót ujemnego potencjału w jej wnętrzu, który kończy repolaryzację mięśnia sercowego. Okres bezwzględnej niewrażliwości, czyli bezwzględnej refrakcji obejmuje depolaryzację oraz fazy 1 i 2 repolaryzacji. Ten okres przypada na fazę 3 repolaryzacji. Łącznie oba te okresy są dłuższe od skurczu mięśnia sercowego.

Siła skurczu mięśnia sercowego zależy od początkowej długości jego włókien. Przy pewnym optymalnym wypełnieniu jam serca i odpowiednim optymalnym rozciągnięciu mięśnia sercowego występują maksymalne skurcze. Jest to tzw. prawo FRANKA STARLINGA.

Komórki układu bodźcoprzewodzącego kurczy się spontanicznie i rytmicznie. Jest to tzw. potencjał rozrusznika.

Na powierzchni skóry zostały ustalone miejsca do których zostały przyczepione elektrody. Rejestruje się różnice potencjałów występujące pomiędzy elektrodami i otrzymuje się zapis czynności bioelektrycznych serca (EKG).

EKG- elektrokardiogram otrzymuje się z 3 odprowadzeń kończynowych dwubiegunowych- trójkąt Einthowena.

I - odprowadzenie pochodzi z prawego i lewego odprowadzenia

II - prawe przedramię i lewa goleń

III - lewe przedramię i lewa goleń

Do pełnej oceny EKG potrzebujemy 15 odprowadzeń i są to: 3 odprowadzenia kończynowe dwubiegunowe, 6 odprowadzeń jednobiegunowych przedsercowych, 3 odprowadzenia kończynowe jednobiegunowe, 3 odprowadzenia kończynowe jednobiegunowe nasilone.

ODPROWADZENIA KOŃCZYNOWE- prawa noga- czarne, lewa ręka- żółte, prawa ręka- czerwone, lewa noga- zielone.

Czas trwania poszczególnych załamków, odcinków i odstępów zależy od czasu trwania potencjałów czynnościowych przedsionków i komór.

Załamek P- średnio 100ms- depolaryzacja przedsionków

Załamek OQ- średnio 150ms- czas przenoszenia depolaryzacji od węzła zatokowo-przedsionkowego do komór.

Zespół QRS- średnio 90ms- szerzenie się depolaryzacji w komorach.

Załamek T- średnio 120ms- repolaryzacja komór.

Odstęp ST- średnio 280ms- wolna i szybka repolaryzacja komór.

Odstęp QT- średnio 370ms- potencjał czynnościowy komór.

Odstęp PR- średnio 800ms- czas trwania jednego cyklu pracy serca.

Załamek U- występuje w 25-50% EKG. Powstaje w wyniku rozciągnięcia mięśnia komór podczas biernego napływu krwi w fazie wczesnorozkurczowej lub repolaryzacji włókien purkiniego. Najczęściej widoczny w V₁-V₃. Amplituda mniejsza 25% amplitudy największego załamka T.

Inne badania: spoczynkowe EKG, wysiłkowe EKG, holter ciśnieniowy, wyprowadzenie elektrod z wnętrza serca.

Zapis EKG to krzywa izoelektryczna serca.

CZYNNOŚĆ MECHANICZNA SERCA- skurcz i rozkurcz przedsionków i komór powtarzają się cyklicznie. Towarzyszy temu napełnianie i opróżnianie krwi z jam serca. Pierwsze kurczą się przedsionki- krew zostaje wtłoczona do komór przez zastawki, następnie rozpoczyna się skurcz komór. Zastawki przedsionkowo komorowe zamykają się, napięcie komór szybko wzrasta, czemu towarzyszy szybki wzrost ciśnienia w obu komorach. W momencie kiedy ciśnienie krwi w komorach przewyższy ciśnienie w zbiornikach tętniczych zastawki aorty i pnia płucnego otwierają się i krew zostaje wtłoczona do tętnic. Następnie jest okres rozkurczu komór w których ciśnienie zaczyna opadać, równocześnie zastawki aorty i pnia płucnego oraz zastawki przedsionkowo komorowe są zamknięte. Zaczyna się okres szybkiego wypełniania komór i równocześnie otwierają się zastawki przedsionkowo komorowe. Następny jest okres przerwy, po którym kurczą się przedsionki i znów następna porcja krwi wtłaczana jest do komór.

Objętość wyrzutowa serca jest to ilość krwi wtłaczanej przez jedną z komór do odpowiedniego zbiornika tętniczego. Każda z komór tłoczy ok. 80ml krwi w czasie jednego cyklu pracy serca. W końcu skurczu pozostaje w każdej komorze ok. 50ml krwi. Jest to objętość krwi zalegającej. Pojemność minutowa serca jest to ilość krwi tłoczonej przez jedna z komór serca w czasie 1 min i wynosi w spoczynku ok. 4-6 ^l/_min.

Czynniki nerwowe i humoralne wpływają na mięsień sercowy zmieniając jego siłę skurczu, częstotliwość, przewodzenie i pobudliwość. Ruch obrotowy serca wokół osi podłużnej i wzrost napięcia komór w czasie skurczu są przyczyną występowania w 5 międzyżebrzu po stronie lewej tzw. uderzenia koniuszkowego serca. Serce kurcząc się wytwarza drgania, które udzielają się sąsiednim tkankom. Dźwięki stałe występujące w warunkach prawidłowych nazywają się tonami serca, natomiast dźwięki patologiczne to szmery serca. W każdym cyklu pracy serca wysłuchuje się 2 tony. Pierwszy ton wywołany zamykaniem się zastawek przedsionkowo komorowych, czyli jest to początek skurczu serca, drugi ton wywołany zamykaniem się płatków półksiężycowatych aorty i pnia płucnego.

Pierwsze z naczyń to tętnice (arteriae). Są to naczynia wyprowadzające krew z serca. Znajdują się zwykle między mięśniami w miejscach lepiej chronionych. Występują także tuz pod skórą to tez możemy wyczuć tam puls. Tętnice występujące obok siebie i zaopatrujące tę samą okolice ciała łącza się ze sobą za pomocą drobnych odgałęzień. Ściany tętnic są trójwarstwowe, są to silne i mocne warstwy. Tętnice są sprężyste, wytrzymałe na duże ciśnienia krwi. W miarę oddalania rozgałęziają się na coraz węższe aż do tzw. naczyń włosowatych.

ŻYŁY (vena)- są to naczynia wprowadzające krew do serca. Budowa trójwarstwowa, mniej sprężyste, bardziej kruche od tętnic. W swoim przebiegu maja zastawki kieszonkowate. W miarę przechodzenia krwi w coraz szersze żyły ciśnienie krwi maleje.

NACZYNIA WŁOSOWATE- kapilary- są połączeniami między najdrobniejszymi tętnicami, a żyłami, umożliwiają wymianę różnych substancji. Budowa jednowarstwowa, są słabe, właśnie ta budowa umożliwia oddawanie tlenu i substancji pokarmowych, a z drugiej strony zabieranie dwutlenku węgla i ubocznych produktów przemiany materii.

Dla utrzymania przepływu krwi przez narządy i tkanki potrzebne jest ciśnienie dzięki skurczom serca oraz oporowi jaki stawia na obwodzie sieć drobnych naczyń tętniczych. Największe ciśnienie krwi panuje w dużych naczyniach tętniczych w momencie kurczu komór serca. Jest to tzw. ciśnienie skurczowe krwi i średnio wynosi120-140mmHg. Najniższe ciśnienie tętnicze przypada na fazę rozkurczu serca. Jest to tzw. ciśnienie rozkurczowe serca i średnio wynosi 70-80mmHg. Różnica pomiędzy ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym to amplituda i wynosi 50-60mmHg.(WHO 139-94mmHg).

CECHY TĘTNA- rytm, miarowość, siła (wypełnienie, wyczuwalność), ilość.

TĘTNO- uderzeń na minutę		CIŚNIENIE- mmHg
Noworodek	120-130	Noworodek skurczowe	60-80
Niemowlę	80-100	Niemowlę skurczowe	80-85
Nastolatek	75-90	Małe dzieci skurczowe	80-100
Dorosły	60-80	Nastolatek skur/rozkur	120/80
		Dorosły skur/rozkur	139/94

KRWIOOBIEG MAŁY-inaczej płucny ma na celu wymianę gazową w płucach. Naczyniem doprowadzającym jest pień płucny wychodzący z prawej komory, który dzieli się na dwie tętnice płucne- prawą i lewą. Każda z tych tętnic dzieli się na tętnice płatowe, a te na tętnice segmentowe. Dalej mamy drobne naczynia włosowate oplatające pęcherzyki płucne.

KRWIOOBIEG DUŻY (krążenie duże) ma na celu zaopatrzenie wszystkich tkanek i narządów w tlen i składniki pokarmowe, a zbieranie CO₂ i ubocznych produktów przemiany materii. Naczyniem doprowadzającym jest aorta (tętnica główna). Wychodzi z lewej komory.

Komora lewa, dalej aorta, część wstępująca aorty, łuk aorty i część zstępująca aorty. Część zstępująca aorty dzieli się na aortę piersiową i brzuszną. Aorta wstępująca rozpoczyna się od lewej komory, przechodzi w rozszerzenie zwane opuszką aorty, kończy się na wysokości 2 prawego żebra od stron mostka. Od tętnicy wstępującej odchodzą tętnice wieńcowe serca. Od łuku aorty odchodzą: pień ramienno głowowy (w lewa stronę), który dziel się na tętnicę wspólna szyjną prawą i lewą, tętnicę podobojczykową prawą i lewą. Tętnica szyjna wewnętrzna wnika do jamy czaszki gdzie oddaje tętnicę oczną, tętnicę łączącą tylną, tętnicę naczyniówkową, tętnicę przednią i tętnicę środkową mózgu. Tętnica zewnętrzna szyjna dzieli się na tętnicę tarczową górną, tętnicę językową, tętnicę twarzową, tętnicę gardłową wstępującą, tętnicę potyliczną, tętnicę uszną tylną. Na wysokości żuchwy tętnica szyjna zewnętrzna dzieli się na: tętnicę skroniową powierzchowną i tętnicę szczękową. Tętnica podobojczykowa przechodzi na wysokości 1 żebra w tętnicę pachową. Od tętnicy podobojczykowej odchodzą: t. kręgową, t. piersiowa wewnętrzna, pień tarczowo szyjny, t. poprzeczna szyi i pień żebrowo szyjny. W jamie czaszki obie t. kręgowe zespalają się ze sobą w t. podstawną, która daje odgałęzienia do móżdżku i do błędnika. Tętnica piersiowa wewnętrzna dzieli się na: tętnice międzyżebrowe przednie, tętnicę osierdziowo przeponową i tętnicę mięśniowo przeponową. Od pnia tarczowo szyjnego odchodzi t. tarczowa dolna. Od tętnicy pachowej w dole pachowym odchodzi t. ramienna, w dole łokciowym dzieli się na t. łokciową i promieniową i te zespalają się ze sobą na dłoni w tzw. łuk dłoniowy od którego odchodzą tętnice dłoniowe do palców.

Aorta piersiowa wysyła ok. 30 gałęzi, które dzielimy na: gałęzie ścienne (t. międzyżebrowe tylne i t. przeponowe) i gałęzie śródpiersiowe (t. oskrzelowa tylna, t. przełykowe). Aorta brzuszna jest częścią aorty zstępującej. Dzieli się również na gałęzie ścienne (t. przeponowe i t. lędźwiowe), gałęzie trzewne nieparzyste (pień trzewny, który dzieli się na t. żołądkową lewą, t. wątrobową wspólną, t. śledzionową, t. krezkową górną i dolną), gałęzie trzewne parzyste (t. nadnerczowe środkowe, t. nerkowe, t. nasienne wewnętrzne). Na wysokości 4 kręgu lędźwiowego aorta brzuszna dzieli się na gałęzie końcowe (t. biodrowe wspólne i t. krzyżowo środkowa).

Tętnica udowa przechodzi w t. podkolanową, ta z kolei w t. piszczelową przednią i tylną. Tylna dzieli się na t. podeszwową przyśrodkową i t. boczną. Z tych dwóch ostatnich powstaje łuk podeszwowy, który wysyła tętniczki do palców.

ŻYŁY w zasadzie towarzyszą tętnicom i przybierają ich nazwy. Wyjątek stanowią:

1 żyły powierzchowne kończyn- te mają inne nazwy i przebieg np. ż. odpromieniowa, ż. odłokciowa, ż. odpiszczelowa i ż. odstrzałkowa.

2 niektóre żyły szyi jak np. ż. ramienno głowowe zespalają się w żyłę główną górną.

3 żyła nieparzysta i ż. nieparzysta krótka które przebiegają w tylnej części tułowia, nie mają swojego odpowiednika wśród tętnic. Zespalają ż. lędźwiowe z ż. główną górną.

4 żyła wrotna jest odpowiednikiem tętnic trzewnych nieparzystych.

KRĄŻENIE WIĘŃCOWE- ma na celu zabezpieczenie przemiany materii w mięśniu sercowym. Naczyniami doprowadzającymi krew do mięśnia sercowego są tętnice wieńcowe lewa i prawa. Natomiast odprowadzającymi są żyły serca. Tętnica wieńcowa lewa dzieli się na gałąź międzykomorową przednią i gałąź okalającą. Zaopatruje ona lewy przedsionek i komorę, ²/₃ przegrody komorowej, część ściany prawej komory. Tętnica wieńcowa prawa oddaje gałąź międzykomorową tylną, zaopatruje prawy przedsionek i komorę, ¹/₃ przegrody międzykomorowej, część tylną ściany komory lewej.

DO ŻYŁ SERCA NALEŻĄ: ż. wielka serca, średnia, mała, ż. tylna komory lewej, skośna przedsionka lewego, żyły przednie i najmniejsze serca. Odprowadzają one krew ze ścian komór i przedsionków. Większość żył wchodzi do zatoki wieńcowej serca.

KRĄŻENIE WROTNE ma na celu odprowadzenie do wątroby wchłoniętych w przewodzie pokarmowym składników pożywienia oraz produktów rozpadu krwinek w śledzionie, ich przetworzeni, częściowe zmagazynowanie i odprowadzenie do krwioobiegu dużego. Tą droga dostają się również do krwioobiegu leki wchłonięte w przewodzie pokarmowym. Naczyniem doprowadzającym jest żyła wrotna, natomiast naczyniami odprowadzającymi z wątroby są żyły wątrobowe.

KRĄŻENIE PŁODOWE-w życiu płodowym krążenie płucne jest wyłączone, ponieważ płuca płodu są wyłączone. Krew natleniona płynie jedynie w żyle pępkowej. Do łożyska krew płodu dochodzi przez tętnicę pępowinową, lecz nie łączy się w nim z krwią matki. Tętnice pępowinowe rozgałęziają się na coraz mniejsze tętniczki, te na kosmki. Stąd krew wraca żyłami do żyły pępowinowej i przez nią do płodu. Żyła pępowinowa jest jedna a tętnice dwie.

REGULACJA KRĄŻENIA KRWI- odbywa się w organizmie za pośrednictwem kontroli pracy serca i kontroli stanu mięśni gładkich naczyń krwionośnych. Mają one swoje ośrodki: ośrodek sercowy i ośrodek naczyniowo ruchowy.

OŚRODEK SERCOWY- (kontrola pracy serca)- przyspieszenie częstości skurczów serca zazwyczaj prowadzi do zwiększenia pojemności minutowej serca i wtórnie do zwiększenia ciśnienia tętniczego. Neurony tworzące ośrodek kontrolujący pracę serca dzielą się na neurony przyspieszające i zwalniające częstość skurczów. Ośrodek przyspieszający pracę serca znajduje się w rogach bocznych rdzenia kręgowego w części piersiowej. Ośrodek zwalniający tworzą neurony nerwu błędnego w rdzeniu przedłużonym. Ośrodek zwalniający wykazuje stałą przewagę nad oś. przyspieszającym. impulsy do ośrodków sercowych biegną z kory mózgu i z podwzgórza, dzieje się to na drodze odruchowej.

OŚRODEK NACZYNIOWY- (kontrola mięśni gładkich)-skurcze lub rozkurcze mięśni gładkich w ścianach tętniczek zmieniają opór naczyniowy. Skurcz mięśni gładkich zwiększa go, a tym samym zwiększ się ciśnienie tętnicze. Rozkurcz mięśni gładkich prowadzi do efektu odwrotnego. Ośrodek naczyniowo ruchowy znajduje się w rdzeniu przedłużonym. Mięśnie gładkie tętniczek pozostają pod stałym wpływem impulsów z ośrodka naczyniowo ruchowego części zwężającej.

REGULACJA HUMORALNA (hormonalna)- silne emocje, znaczny wysiłek fizyczny, utarta krwi, oziębienie ciała wywołują wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny wydzielanej przez część rdzenną nadnerczy. Pod wpływem wydzielanych do krwi hormonów ciśnienie w zbiorniku tętniczym podwyższa się. Pod wpływem w/w czynników zostaje również wydzielona w nadmiarze do krwi wazopresyna (hormon z przysadki mózgowej). Dochodzi do obniżenia ciśnienia tętniczego w tętnicach nerkowych, jest to przyczyna wydzielania do krwi enzymu proteolitycznego- reniny i po reakcjach chemicznych przekształca się w angiotensynę I, a potem w angiotensynę II. Pod jej wpływem kurczą się mięśnie gładkie naczyń oporowych i dochodzi do wzrostu ciśnienia w dużych tętnicach.

PATOLOGIE UKŁADU KRĄŻENIA

ZAWAŁ SERCA. Zawał mięśnia sercowego (infarctus myocardii). Zawał zagrażający (infarctus immineus). Wada serca (vitium cordis). 90% przyczyn to miażdżyca tętnic. CZYNNIKI RYZYKA- palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, podwyższone stężenie cholesterolu we krwi, otyłość, mała aktywność fizyczna, stresy, obarczenie genetyczne. Towarzyszący nadciśnieniu przerost lewej komory sprzyja groźnym dla życia zaburzeniom rytmu i prowadzi do niewydolności serca. Objawy - ucisk lub ból w klatce piersiowej trwający dłużej niż 20 min i nie ustępujący po odpoczynku. Lokalizacja -rozpierający, uciskowy, promieniujący do żuchwy, kończyn i łopatki. Nie ustępuje po nitroglicerynie.

ZAWAŁ SERCA Frakcja wyrzutowa lewej komory obniżona. Zwiększona objętość krwi w lewej komorze po zakończonym skurczu komory.

DOPŁYW ŻYLNY ZACHOWANY

DOPŁYW ŻYLNY UPOŚLEDZONY

hipowolemia zawał prawej komory bradykardia

Ciśnienie napełniania lewej komory zwiększone

Ciśnienie napełniania lewej komory niskie

Prawo Franka Starlinga

Rzut minutowy wystarczający

Rzut minutowy mały

Rzut minutowy mały

OBRZĘK PŁUC BEZ WSTRZĄSU

OBRZĘK PŁUC + WSTRZĄS

WSTRZĄS BEZ OBRZĘKU PŁUC

CHOROBA WIEŃCOWA- są to zmiany miażdżycowe, skurcze lub zapalenie tętnic wieńcowych wywołujące zmniejszenie przepływu krwi przez mięsień sercowy. Spowodowana jest zaburzeniem równowagi pomiędzy ilością tlenu dostarczanego do mięśnia sercowego a jego zapotrzebowaniem. Bezpośrednią przyczyna bólu wieńcowego bywa: 1 nadmierne obarczenie serca pracą zwiększające zapotrzebowanie serca na tlen (wysiłek fizyczny, tachykardia, podwyższenie ciśnienia tętniczego). 2 skurcz tętnicy wieńcowej, częsty w sąsiedztwie zmiany miażdżycowej. 3 agregacja płytek krwi i utworzenie zakrzepu w miejscu miażdżycowego uszkodzenia śródbłonka naczyniowego.

BÓLE WIEŃCOWE- pojawiają się najczęściej w linii środkowej ciała poza mostkiem i mogą promieniować ku górze do szyi, żuchwy, obu barków, ramion, a nawet przedramion. Niekiedy ból odczuwany jest w dołku podsercowym (często towarzyszą wymioty). Charakter bólu pacjenci różnie określają: jako piekący, rozrywający, czasem jako uczucie ciężaru położonego na klatce piersiowej. Istnieje też bezbólowa postać choroby wieńcowej, zarówno stabilnej jak i niestabilnej i zawału serca. Objawem bywa przyspieszenie czynności serca, duszność, osłabienie, którym towarzyszą typowe niedokrwienia EKG. Jedynym objawem zawału serca może być nagła utrata przytomności, ostre zaburzenie rytmu serca, wstrząs, obrzęk płuc lub obydwa te powikłania. Gdy stan niedostatecznego zaopatrzenia mięśnia sercowego w tlen dotyczyć będzie wszystkich połączonych ze sobą komórek na określonym obszarze, wówczas dochodzi do martwicy tego obszaru, czyli zawału mięśnia sercowego. Niedostateczne zaopatrywanie w substancje odżywcze, jony i witaminy, w szczególności witaminy B₁ lub też niedobór hormonu tarczycy, insuliny i innych hormonów prowadzi do zaburzeń czynności mięśnia sercowego i może doprowadzić do zmian nieodwracalnych określanych jako zwyrodnienia mięśnia sercowego. W zawale zmiany dotyczą obniżenia odcinka ST. W rozwoju zawał mięśnia sercowego obszar martwiczy przewodzi biernie na zewnątrz ujemny potencjał komorowy. Zmiany hemodynamiczne dotyczą wzrostu aktywności enzymów: kinazy fosfokreatynowej (CPK), aminotransferazy: asparginowej (AspAT) i alaninowej (alat) oraz dehydrogenezy mleczanowej (LDH). Przerost wyrównawczy sąsiednich komórek mięśniowych (włókien) ma za zadanie wyrównać prace brakujących komórek. Tkanka bliznowata również mechanicznie ogranicza pracę serca, a występujące rozszerzenie komory lewej zwiększa ponadto obciążenie wszystkich pozostałych komórek mięśniowych. Taki stan określa się mianem niewydolności mięśnia sercowego na tle miażdżycy naczyń wieńcowych.

OBRZĘK PŁUC -(odema pulmonum)-wikłający świeży zawał serca (ale także w przebiegu innych schorzeń serca) jest następstwem wzrostu ciśnienia napełniania lewej komory (ciśnienia w okresie rozkurczu), a więc i ciśnienia w płucnych naczyniach włosowatych (ok. 10mmHg) ponad ciśnienie onkotyczne białek krwi (25mmHg). Obrzęk płuc w przebiegu zawału może rozwinąć się w ciągu kilku minut, może także narastać powoli. Pierwszymi objawami bywa wtedy uczucie duszności, przyspieszenie czynności oddechów, początkowo bez towarzyszących zmian osłuchowych nad płucami, które w postaci drobnobańkowych rzężeń nad polami dolnymi dołączają się później. Towarzyszy im kaszel, początkowo suchy, następnie wilgotny. Pozycja wysoka przynosi ulgę. Przy objawach w pełni rozwiniętych chory odkrztusza pienistą plwocinę, niekiedy podbarwioną krwią.

ŻYLAKI- są wynikiem wadliwie działających zastawek żylnych (zastawek kieszonkowatych). Sprzyjają temu uwarunkowania genetyczne, stany zapalne i styl pracy.

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE- (hypertensjo arterialis)

TĘTNIAKI- powstają gdy słaby odcinek naczynia tętniczego uwypukla się. Przyczyny to wada wrodzona, stany chorobowe (stany zapalne), uraz, miażdżyca.

ZAKRZEP- jest to czop wewnątrz naczynia krwionośnego. Jeżeli się oderwie, przedostanie się do prądu krwi jest przyczyną zatoru. Sprzyjają temu stany zapalne, triada Virchowa (zagęszczenie krwi, uszkodzenie naczynia, materiał zatorowy).

ZABURZENIA RYTMU SERCA- bradykardia (zwolnienie tętna poniżej 60^ud/_min), tachykardia (przyspieszenie tętna powyżej 120^ud/_min), niemiarowość lub arytmia (np. zatokowa- nieregularne powstawanie bodźców w węźle przedsionkowo zatokowym), skurcze dodatkowe (extrasystole), skurcze występujące przedwcześnie (skurcz przedwczesny komorowy czyli ognisko znajduje się w komorze i skurcz przedwczesny nadkomorowy czyli ognisko znajduje się przedsionku), tętno bliźniacze (puls bigeminus- naprzemienne występowanie pobudzeń rytmu podstawowego z pobudzeniami przedwczesnymi).

CHOROBA REUMATYCZNA- (morbus rheumaticus). Przyczyny to paciorkowce wywołujące anginę, zapalenie gardła, niektóre nieżyty dróg oddechowych. ASO- badanie stwierdzające tę chorobę.

ZWYRODNIENIE KOMÓREK MIĘŚNIA SERCOWEGO- kardiomiopatia.

UDAR MÓZGU- jest zawsze stanem zagrożenia życia w którym dochodzi do nagłego zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego. Może występować a 2 postaciach: niedokrwienna i krwotoczna. NIEDOKRWIENNY- spowodowany zaburzeniem dopływu krwi do mózgu. KRWOTOCZNY- wydostanie się krwi poza naczynia bezpośrednio do tkanki mózgowej co niszczy tę tkankę (powstaje coś w rodzaju dziury). Występuje przy nadciśnieniu tętniczym. Objawy- nagła utrata przytomności, afazja (zaburzenie mowy), zaburzenia wzroku nawet do nagłej ślepoty, nierówne źrenice, oczopląs, zaburzenia słuchu, równowagi, niedowład lub porażenie jedno lub obustronne, zniekształcenie twarzy (opadanie kącika ust, wygładzenie fałdów nosowo gardłowych, opadanie powieki), mrowienie połowy ciała aż do drgawek włącznie. Rokowanie: niedokrwienny lepsze, krwotoczny- trwałe uszkodzenia.

KRWOTOK- przerwanie ciągłości naczynia krwionośnego i utrata krwi do tkanek, do jam ciała- wewnętrzny, a na zewnątrz organizmu- zewnętrzny. Utrata od 1-1,5l jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Ogólne objawy: bladość, przyspieszone tętno, spadek ciśnienia, osłabienie, szum w uszach, mroczki, zimny pot, niepokój i lęk.

Utrata krwi do tkanek przy różnych typach urazów: ramię (100-800), przedramię (50-400), miednica (500-5000), udo (300-2000), podudzie (100-1000).

OBJAWY- do jamy czaszki- bóle głowy, zaburzenia świadomości, nierówne źrenice, mdłości i wymioty, utrata przytomności.

Do przewodu pokarmowego- uzależniony od miejsca krwawienia: część górna i przełyk (ból, krwiste wymioty), część dolna i żołądek (wymioty fusowate), jelita (smoliste stolce). W obrębie płuc- ból, kaszel z krwią i śluzem, kłopoty z oddychaniem, szybki i płytki oddech. Do otrzewnej- ból, twarde powłoko brzuszne, wymioty, mdłości, zasinienia.

WADY SERCA

dzielimy na nabyte i wrodzone. Najczęstsze wady serca: NABYTE- niedomykalność zastawek tętnicy głównej, zwężenie ujścia tętniczego lewego, niedomykalność zastawki dwudzielnej, zwężenie ujścia żylnego lewego. WRODZONE dzielimy na: z sinicą i bez sinicy. BEZ SINICY (przetrwały przewód tętniczy Botala PDA, ubytek w przegrodzie międzykomorowej VSD, międzyprzedsionkowej ASD, koarktacja aorty CoAo, zwężenie zastawkowe i około zastawkowe AS, zwężenie zastawki tętnicy płucnej PS). Z SINICĄ (zarośnięcie *atrezja* zastawki trójdzielnej AT, przełożenie wielkich pni tętniczych TGA, odejście obu tętnic z prawej komory DORV, wspólny pień tętniczy TA, całkowite nieprawidłowe ujście żył płucnych TABUD, zespół Ebsteina, zespół Fallota TOF, zespół Marfana.

ZESPÓŁ EBSTEINA- przemieszczenie zastawki trójdzielnej w głąb jamy prawej komory (rozdwojenie I tonu serca).

ZESPÓŁ FALLOTA- trylogia fallota (zwężenie zastawkowe tętnicy płucnej, ubytek przegrody międzyprzedsionkowej, przerost prawej komory), tetralogia fallota (zwężenie tętnicy płucnej, ubytek przegrody międzykomorowej, częściowe przełożenie aorty, przerost komory prawej).

ZESPÓL MARFANA- (uwarunkowana genetycznie). Wysoka szczupła sylwetka, nieproporcjonalnie długie kończyny górne i dolne, długie pająkowate palce, zniekształcenie klatki piersiowej, boczne skrzywienie kręgosłupa, zniekształcenie stóp, wady zastawek serca, charakterystyczne poszerzenie aorty prowadzące do tętniaka, krótkowzroczność, podwichnięcie soczewki, nadmierna wiotkość stawów.

PRZYCZYNY WAD WRODZONYCH- zatrucia, nadużywanie leków i używek, urazy i krwotoki maciczne, choroby wirusowe (do 3 miesiąca), wiek matki powyżej 39 roku życia.

OBJAWY- duszność, sinica (błękitne dzieci), deformacja klatki piersiowej i kręgosłupa, koci mruk, gorszy rozwój fizyczny i psychiczny, pałeczkowate palce, powiększenie wątroby, obrzęki.

WADA SERSA POLEGA NA TYM ŻE: 1 w przegrodach oddzielających przedsionki lub komory znajduje się ubytek (krew tętnicza miesza się z żylną). 2 odchodzące naczynia od serca są zwężone, zarośnięte lub przestawione. 3 zastawki w sercu lub dużych naczyniach są nieprawidłowo zbudowane, zwężone lub niedomykające się. 4 do płuc dopływa za mało lub za dużo krwi. 5 kilka elementów występuje jednocześnie.

CHOROBY KRWI

1 niedokrwistość czyli anemia- może być z różnych powodów: a) niedobór żelaza (przewlekłe krwawienia, hemofilia, upośledzenie wchłaniania żelaza, zwiększone zużycie żelaza, niedobór witaminy C, niedobór białka), b) niedobór witaminy B₁₂ (choroba Adisona-Bimera)- niewchłanianie witaminyB₁₂, c) nadmierny rozpad erytrocytów, d) pokrwotoczna, e) niedostateczne wytwarzanie erytrocytów (niedomaganie szpiku)

2 czerwienica (nadmierna ilość krwinek czerwonych)- niedotlenienie organizmu, nadczynność kory nadnerczy.

3 agranulocytoza (zmniejszenie liczby granulocytów we krwi)- zaburzenia szpiku kostnego.

4 białaczka szpikowa- choroba nowotworowa krwi.

5 przewlekła białaczka szpikowa- powolny przebieg.

6 chłoniaki złośliwe.

7 przewlekła białaczka limfatyczna- powyżej 60 roku życia.

8 ziarnica złośliwa (choroba Hodkina).

9 szpiczak mnogi.

SKAZY KRWOTOCZNE - stany chorobowe w których występują zaburzenia krzepnięcia krwi lub samoistne wylewy. Dzieli się je na skazy płytkowe (wada płytek krwi- trombocytów) osoczowe i naczyniowe.

GOJENIE SIĘ RAN - rana to przerwanie ciągłości tkanki pod wpływem urazu mechanicznego połączone z jej uszkodzeniem i krwotokiem. Rozróżniamy 3 zasadnicze sposoby gojenia się ran: 1 bezpośrednie (rychłozrost), 2 pośrednie (ziarninowanie), 3 pod strupem (oddzielanie).

OBRZĘKI - jest to nadmierne gromadzenie się wody w tkankach. Dzielą się na obrzęki utajone i obrzęki jawne (nadmiar wody gromadzi się w przestrzeniach międzytkankowych, w jamach ciała). Mamy także obrzęk ogólny- jest to nagromadzenie się nadmiernej ilości wody w całym ustroju. Płyn obrzękowy jest cieczą przypominającą składem osocze krwi, jednak o mniejszej zawartości białka. Czasami może zawierać domieszkę elementów morfotycznych (najczęściej białe krwinki). Płyn obrzękowy występujący w ognisku zapalnym nazywa się wysiękiem, natomiast w stanach niezapalnych to przesięk. Przesięk zawiera ok.2% białka, natomiast wysięk ma 2 razy mniej tego białka, co zależy od większej przepuszczalności ścian naczyń w zapaleniu (głównie śródbłonki).

PODZIAŁ OBRZĘKÓW ZE WZGLĘDU NA MECHANIZM POWSTAWANIA.

1 zwiększone ciśnienie hydrodynamiczne krwi w żyłach (zastawki żylne).

2 zwiększone ciśnienie osmotyczne w skutek wzrostu stężenia soli mineralnych w osoczu (choroby nerek).

3 zmniejszenie ciśnienia onkotycznego krwi w skutek zmniejszenia poziomu białek w osoczu (nerczyca, głodzenie).

4 zwiększenie przepuszczalności śródbłonków naczyń włosowatych (uszkodzenia toksyczne, zaburzenia neurologiczne).

5 zwiększenie wodochłonności tkanek spowodowane wzrostem ciśnienia onkotycznego i osmotycznego w tkankach.

6 utrudnienie odpływy płynu tkankowego drogą naczyń chłonnych (limfatycznych).

ZAPALENIA

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA CZAS TRWANIA I NASILENIE OBJAWÓW.

1 ostre- kilka dni do 3 tygodni (choroby zapalne). 2 podostre do 6 tygodni. 3 przewlekłe- kilka miesięcy.

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA PROCES, MECHANIZM.

1 zapalenie uszkadzające- narządy miąższowe (wątroba, nerki). 2 zapalenie wysiękowe (surowicze, włuknikowe, ropne, nieżytowe, krwotoczne, zgorzelinowe).

ZAPALENIE jest to obronna reakcja organizmu na czynniki działające szkodliwie na krążenie w kankach, pod ich wpływem dochodzi do zmian w naczyniach krwionośnych. CECHY ZAPALENIA: 1 podniesienie ciepłoty (calor)- napływa więcej krwi i przyspiesza się przemiana materii. 2 zaczerwienienie (rubor)- na skutek napływu większej ilości krwi i rozszerzenia naczyń. 3 obrzęk (tumor)- uszkodzone naczynia przepuszczają do przestrzeni międzytkankowych składniki płynne i morfotyczne krwi powiększając ich objętość (naciek zapalny). 4 ból (dolor)- na skutek ucisku obrzęku na zakończenia nerwowe. 5 upośledzenie czynności fizjologicznych.

PRZEBIEG ZAPALENIA- zapalenie przechodzi 3 okresy: 1 okres uszkodzenia tkanki, 2 powstanie wysięku na wskutek uszkodzenia naczyń włosowatych (charakter surowiczy lub ropny), 3 okres cofania się objawów chorobowych i zdrowienie.

W niepomyślnym zakończeniu może dojść do zejścia śmiertelnego.

UKŁAD LIMFATYCZNY (chłonny). Układ ten jest zarówno częścią składową układu krążenia jak i układu odpornościowego. Jako element układu krążenia stanowi swoiste uzupełnienie układu żylnego, ponieważ główne naczynia chłonne kończąc swój bieg uchodzą dożył podobojczykowych. Budowa ta pozwala na powrót limfy (chłonki) jako przesączu krwi, który dokonuje się na poziomie naczyń włosowatych do krwioobiegu zapewniając organizmowi w ten sposób utrzymanie poziomu krwi na stałym poziomie. Naczynia limfatyczne wykazują duże podobieństwo do budowy naczyń żylnych, ponieważ też mają trójwarstwową budowę i również zawierają zastawki kieszonkowe. Limfa płynie bardzo powoli głównie dzięki skurczom okolicznych mięśni ciała. Układ limfatyczny w przeciwieństwie do układu krążenia jest układem otwartym, to znaczy, że naczynia limfatyczne włosowate otwierają się do przestrzeni międzykomórkowej. Krążąca limfa tam gdzie nie mogą dotrzeć naczynia krwionośne włosowate transportuje składniki odżywcze do wszystkich komórek ciała. Poza tym w jelicie cienkim do naczyń chłonnych wchłaniane są substancje tłuszczowe, a następnie z udziałem chłonki rozprowadzane po całym ciele.

BUDOWA- układ limfatyczny tworzą: 1 sieć naczyń limfatycznych powierzchniowych (skórnych) i głębokich. 2 węzły chłonne umiejscowione w przebiegu naczyń limfatycznych występując pojedynczo lub grupowo. 3 narządy limfatyczne lub limfoidalne (śledziona, grasica i migdałki). Naczynia limfatyczne powierzchniowe zbiegają się promieniście ku węzłom chłonnym, natomiast głębokie biegną równolegle do naczyń krwionośnych i pni nerwowych. GŁĘBOKIE NACZYNIA LIMFATYCZNE: 1 przewód piersiowy- zaczyna się na wysokości 2 kręgu lędźwiowego, kieruje się ku górze wzdłuż kręgosłupa i wchodzi do żuły podobojczykowej. Zbiera chłonkę z lewej górnej części i całej dolnej części ciała. 2 przewód limfatyczny prawy- zbiera chłonkę z prawej górnej części ciała.

WĘZŁY CHŁONNE-są to narządy zbliżone kształtem do ziarenka fasoli. Zbudowane z tkanki łącznej siateczkowatej i otoczone torebką łączno tkankową. W okolicach siateczki znajdują się skupienia limfocytów tzw. grudki chłonne zlokalizowane na obwodzie węzła (korze węzła). Wewnątrz tych grudek znajdują się limfoblasty- są to pierwotne komórki limfocytów. Limfocyty posiadają zdolność wytwarzania przeciwciał czyli substancji chemicznych niszczących określony antygen (ważna rola w procesach odpornościowych). W korze znajdują się także monocyty (makrofagi), mają one zdolności fagocytarne (żerne). W węzłach przepływająca limfa jest oczyszczana z ciał obcych, substancji toksycznych- jest to tzw. filtr biologiczny. Zainfekowanie węzłów chłonnych prowadzi do ich powiększenia w wyniku zablokowania dróg w przepływie chłonki. Jest to tzw. zastój limfy.

ŚLEDZIONA- największy narząd limfatyczny. Dokonuje się tu proces filtracji krwinek wraz z rozkładem hemoglobiny. Gromadzi się tu krew zalęgająca w zatokach żylnych. Wytwarza substancje odpornościowe i niszczy drobnoustroje.

GRASICA- jest to gruczoł dokrewny leżący w śródpiersiu. Podnosi odporność komórkową organizmu i reguluje produkcję limfocytów. Jest centralnym narządem kontrolującym rozwój węzłów chłonnych i śledziony w życiu zarodkowym i dojrzewaniu. Komórki grasicy (limfocyty grasicy) wędrują do obwodowych tkanek limfatycznych i zasiedlają je.

Funkcjonowanie układu odpornościowego odbywa się za pomocą dwóch mechanizmów: 1 odporności komórkowej (limfocyty T)- grasiczozależne. 2 limfocyty B produkowane przez szpik kostny. Limfocyty T są najważniejsze w układzie odpornościowym, ponieważ bronią przed wirusami i nowotworami.

Odporność (odpowiedź) humoralna na zakażenie polega na pobudzeniu limfocytów B do produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko określonemu antygenowi. Z systemu limfatycznego limfocyty są kierowane do krwioobiegu i stąd występują w osoczu i w płynach ustrojowych pomagając w zwalczaniu zakażenia.

ROZMIESZCZENIE NACZYŃ I WĘZŁÓW CHŁONNYCH

GŁOWA I SZYJA- wszystkie naczynia powierzchniowe kończą się w węzłach szyjnych leżących w okolicy obojczykowo-mostkowo-sutkowej. Tworzą tzw. pień szyjny, który po stronie lewej uchodzi do przewodu piersiowego, natomiast po stronie prawej do przewodu limfatycznego prawego. Natomiast z głębokich warstw chłonka odpływa do węzłów chłonnych leżących po obu stronach krtani i przełyku. W mózgowiu nie ma węzłów chłonnych.

KOŃCZYNA GÓRNA- powierzchniowe leżą w tkance podskórnej, natomiast głębokie zbierają chłonkę z mięśni, powięzi i okostnej. Z przedramienia uchodzą do węzłów łokciowych, a z pozostałej części do kilkunastu węzłów mających połączenie z naczyniami chłonnymi klatki piersiowej, sutka i węzłami nadobojczykowymi. Z tych okolic chłonka uchodzi za pośrednictwem pnia podobojczykowego do przewodu piersiowego i limfatycznego prawego.

KOŃCZYNA DOLNA- powierzchniowe leżą w tkance podskórnej, z tym że, biegnące od żyły odstrzałkowej uchodzą do węzłów kolanowych, a od strony żyły piszczelowej do węzłów pachwinowych, które w liczbie ok.20-30 tworzą trójkąt udowy. Tutaj uchodzi też chłonka z okolicy pośladków, podbrzusza i zewnętrznych narządów płciowych. Głębokie naczynie chłonne zbierają chłonkę z mięśni, okostnej, z powięzi i odprowadzają ją do węzłów podkolanowych i pachwinowych.

KLATKA PIERSIOWA- powierzchniowe leżą tuż pod opłucną, a głębokie towarzyszą rozgałęzieniom naczyń płucnych i oskrzeli. Zarówno z powierzchniowych jak i głębokich chłonka odpływa do węzłów położonych we wnękach płuc, a następnie do węzłów śródpiersiowych położonych w okolicy rozwidlenia tchawicy. Tutaj też uchodzi limfa z przepony, osierdzia, przełyku, wątroby, częściowo ze ścian klaki piersiowej i z sutka. Z węzłów śródpiersiowych powstaje pień oskrzelowo śródpiersiowy, który po stronie prawej uchodzi do przewodu limfatycznego prawego, a po stronie lewej do przewodu piersiowego.

JAMA BRZUSZNA I MIEDNICA MAŁA- uchodzą do: 1 węzłów biodrowych wewnętrznych w pobliżu tętnicy biodrowej. 2 do węzłów lędźwiowych do których uchodzi limfa z głębokich narządów płciowych i odbytniczych. 3 do węzłów trzewnych do których uchodzi chłonka z nerek, trzustki i śledziony. Naczynia biegnące od węzłów trzewnych tworzą pień jelitowy, który łączy się z dwoma pniami lędźwiowymi. Te zaś zbiegają się do rozszerzonego zbiornika mleczu z którego bierze początek przewód piersiowy.

ZABURZENIA UKŁADU LIMFATYCZNEGO: 1 mięsak limfatyczny (choroba nowotworowa) atakuje żołądek i jelita. 2 ziarnica (choroba Hodkina).

IMMUNOLOGIA (odporność)- istnieją dwa rodzaje odporności: 1 wrodzona (nieswoista) uwarunkowana genetycznie- skóra, enzymy, śluz, rzęski. 2 nabyta (swoista)- uzyskana w rozwoju. Jest ona wynikiem wcześniejszego zetknięcia się organizmu z antygenem np. po szczepionce, po zakażeniu. Swoista dzieli się na: nabytą czynną naturalną i nabytą czynną sztuczną (szczepionki), oraz nabytą bierną naturalną i nabytą bierną sztuczną.

Najprostsza reakcja niszczenia obcych substancji to reakcja antygen- przeciwciało. Efekty tego łączenia są różne: np. aglutynacja (zlepianie), liza (oplata antygen), neutralizacja.

Przeciwciała są to białka o typie immunoglobulin. Produkowane przez limfocyty T i B, produkowane również przez szpik kostny, śledzionę, grasicę i węzły chłonne. Mamy 5 klas immunoglobulin: 1 IgG- zobojętnia wirusy i toksyny przy powtórnym kontakcie z antygenem. 2 IgA- chronią powierzchnię ciała (skóra, łzy, ślina). 3 IgM- działają przy zakażeniu bakteryjnym i powstają bezpośrednio po zakażeniu organizmu. 4 JgE- reakcje uczuleniowe. 5 IgD- występują w surowicy ludzkiej i w płynach ustrojowych. Niewielkie ilości na powierzchni limfocytów typu B.

Limfocyty T- pomocnicze (t-helper) działają w odpowiedzi komórkowej i humoralnej. Pobudzają inne limfocyty T np. zabójcy (t-killer). Mamy także limfocyty hamujące (t-supresowe)- zmniejszają aktywność komórek biorących udział w obronie komórkowej kiedy nie jest ona już potrzebna.

Reakcja organizmu na czynniki chorobotwórcze nazywa się odczynem. Normalna reakcja organizmu to normergia. Odczynowość zmienna (nadwrażliwość, uczulenie) to alergia, natomiast brak odczynowości to anergia. Alergia jest wywołana przez swoisty antygen zwany alergenem. Mamy dwie grupy alergenów: wewnątrzpochodne (flora bakteryjna, nieprawidłowe produkty metaboliczne) i zewnątrzpochodne roślinne (zarodniki pleśni, grzybów, pyłki), zwierzęce (sierść, pierze, mięso), chemiczne (leki, środki owadobójcze, proszki), przemysłowe (kosmetyki, pokarmy, owoce, warzywa).

Alergeny	Droga wnikania	Postać alergii	Częste alergeny
Wziewne	drogi oddechowe	astma oskrzelowa, katar sienny, świąd skóry	kurz, pyłki roś­linne, sierść, wełna, pióra i in. kosmetyki, pary związków chemicznych
Pokarmowe	przewód pokarmowy	alergiczny nieżyt żołądka, nieżyt żołądkowe-jelito­wy, nieżyt jelita grubego spastyczny	bardzo wiele alergenów, jak: mleko, jajka, mięso, warzywa (pomidory), owoce, owoce cytrusowe, czekolada i in.
Zakaźne	charakterystyczna dla danego dro­bnoustroju	astma oskrzelowa, pokrzywka i in.'	bakterie, wirusy, grzyby chorobo­twórcze, pasożyty
Kontaktowe	skóra, błony śluzowe	wyprysk kontakto­wy (egzema) i in.	rośliny lub kwia­ty, tworzywa sztuczne, barwni­ki, chemikalia, środki piorące, gumy, metale, pla­stiki, skóra, fu­tra, biżuteria, kosmetyki
Lękowe	zależnie od po­staci leku	różny - od po­krzywki i obrzęku naczynioruchowego do ciężkiego wstrząsu	leki, surowice odpornościowe, szczepionki

1

---