Podstawy Pedagogiki Specjalnej cz I



niepełnosprawność intelektualna ( ang.
intellectual disability),



dotycząca ok. 3% populacji.



częstość jej występowania wśród dzieci

▪

do lat 16 waha się od 2 do 4%,

▪

wśród osób dorosłych od 1 do 2%



upośledzenie umysłowe występuje stosunkowo często, a
jego odsetek waha się od 1,3% do 1,8% ogólnej populacji
świata.



w większości państw Europy liczbę upośledzonych
umysłowo określa się w granicach 1% - 2% ogółu ludności.



u dzieci wykrywa się upośledzenie umysłowe



w pierwszych latach życia wykrywa się 1% dzieci lekko
upośledzonych;



3% dzieci upośledzonych w wieku szkolnym,



2% w wieku przedszkolnym.



ogół dzieci upośledzonych w wieku szkolnym 75% stanowi stopień
lekki, a 25% głębsze upośledzenie.



pierwotne, t.j. czynniki genetyczne – rodzice przekazują

nieprawidłowe lub uszkodzone geny i chromosomy działające na

embrion i płód i powodujące jego nieprawidłowy rozwój

(najczęstsza przyczyna upośledzenia).



wtórne, mające wpływ na korę mózgową:



przed urodzeniem dziecka, np. choroby zakaźne przyszłej matki (odra,

aktywny stan kiły, ale i niedożywienie i alkoholizm matki),



w czasie urodzenia dziecka, np. uszkodzenia mózgu w wyniku

niedotlenienia lub wylewów,



po urodzeniu dziecka, na skutek chorób np. zapalenie opon

mózgowych, zapalenie mózgu, uszkodzenia na skutek urazów

(nieszczęśliwe wypadki)



czynniki środowiskowe i kulturowe – odnoszą się przede

wszystkim do lżejszych postaci niedorozwoju i rozumiane są jako

brak lub nie zapewnienie dziecku odpowiednich warunków

rozwojowych, stymulacji, niezbędnej do prawidłowego rozwoju.



charakter czynnika (czynniki dziedziczne, zakaźne, działania mechaniczne, zatrucia,
konflikt serologiczny, zaburzenia wewnątrzwydzielnicze, urazy czaszki i mózgu,
niewłaściwe odżywianie, działanie szkodliwych promieni, choroby psychiczne, niewłaściwe
postępowanie lekarskie, skrajna nędza, izolacja społeczna);



stopień wywołanego upośledzenia (grupa czynników powodująca głębsze upośledzenie
umysłowe np. nieprawidłowości genowe i chromosomowe, infekcje bakteryjne i wirusowe,
bloki metaboliczne, zamartwica płodu, mechaniczne uszkodzenia mózgu, choroby
zakaźne, niewłaściwe postępowanie lekarskie oraz grupa czynników wywołująca
upośledzenie lżejsze np. uwarunkowania rodzinne, kulturowe, środowiskowe, izolacja
społeczna, lżejsze uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, genetyczne tj.
dziedziczenie niskiej inteligencji po rodzicach);



okres, w jakim czynnik zadziała. Wyróżnia się czynniki działające:



na komórki rozrodcze rodziców – gametopatia;



w okresie rozwoju płodowego – prenatalne (embriopatia);



w czasie porodu (okołoporodowe) – czynniki perinatalne (na tle uszkodzenia układu nerwowego w
czasie porodu);



po urodzeniu się dziecka – postnatalne (na tle uszkodzenia układu nerwowego w pierwszych latach
po urodzeniu).



wewnętrzne (endogenne) lub zewnętrzne (egzogenne) pochodzenie czynnika.



kliniczne – upośledzenie umysłowe jako defekt

biologiczny uszkadzający nieodwracalnie

struktury i funkcje układu nerwowego;



rozwojowe – traktuje człowieka całościowo

biorąc pod uwagę jego słabości i mocne strony

oraz środowisko w którym żyje, a upośledzenie

umysłowe ujmuje jako niepowodzenie w

procesie rozwoju człowieka;



społeczne – istotny jest nie defekt mózgu, lecz

zachowanie osoby a upośledzenie umysłowe to

fakt społeczno – kulturowy.



Opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami zakaźnymi,



Opóźnienie umysłowe związane z chorobami i czynnikami
intoksykacyjnymi,



Opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami pourazowymi lub
czynnikami fizycznymi



Opóźnienie umysłowe związane z zaburzeniami metabolizmu:
wzrastaniem i odżywianiem



Opóźnienie umysłowe związane z nowotworami,



Opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami i czynnikami
działającymi w okresie przedporodowym (nieznanego pochodzenia),



Opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami o nieznanej lub
niepewnej etiologii, z objawami strukturalnymi,



Opóźnienie umysłowe łączące się z niejasnymi lub psychologicznymi
reakcjami jedynie funkcjonalnymi.

Nazwa (stopień)

Iloraz inteligencji (IQ) w

skalach

Określenie kliniczne

Rozwój bardzo wysoki

powyżej 146

Prawidłowy rozwój

umysłowy

Rozwój wysoki

145-131

Rozwój powyżej przeciętnej

130-116

Rozwój przeciętny

115-85

Rozwój niższy niż przeciętny (dolna granica normy)

84-70

Pogranicze normy

Niedorozwój umysłowy lekkiego stopnia

69-55

Lżejszy niedorozwój

Niedorozwój umysłowy umiarkowanego stopnia

54-40

Głębszy niedorozwój

Niedorozwój umysłowy znacznego stopnia

39-25

Niedorozwój umysłowy głębokiego stopnia

24-0

Podział upośledzenia
umysłowego

• Iloraz inteligencji 52-67
• Pomiędzy 2 i 3 odchyleniami

standardowymi

Lekki niedorozwój

umysłowy

• Iloraz inteligencji 36-51
• Pomiędzy 3 i 4 odchyleniami

standardowymi

Umiarkowany

niedorozwój

umysłowy

• Iloraz inteligencji 20-35
• Pomiędzy 3 i 4 odchyleniami

standardowymi

Znaczny

niedorozwój

umysłowy

• Iloraz inteligencji 0-19
• Pomiędzy 5 i większymi odchyleniami

standardowymi

Głęboki

niedorozwój

umysłowy

A. M. Clarke, A. B. D. Clarke
wyróżnili cztery stopnie
upośledzenia umysłowego:



Poniżej 70 punktów : 69 – 55 - upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim: poziom intelektualny

charakterystyczny dla 12 roku życia. Ta forma deficytu intelektualnego stanowi najwięcej

rozpoznań. Osoby takie są samodzielne i zaradne społecznie, nie powinny jednak wykonywać

zawodów wymagających podejmowania decyzji, ponieważ nie osiągnęły etapu myślenia

abstrakcyjnego w rozwoju poznawczym. Życie rodzinne przebiega bez trudności. W socjalizacji

mogą nabywać zaburzenia osobowości, ze względu na atmosferę otoczenia i stosunek innych.

Obecnie istnieje tendencja do wprowadzania zajęć korekcyjnych, przy intensywniejszym treningu

poznawczym w dłuższym czasie osoby z upośledzeniem w stopniu lekkim osiągają podobne

wyniki co osoby z przeciętnym IQ. Do 12 r.ż. brak różnic rozwojowych.



54 – 40 - upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym: funkcjonowanie intelektualne na

poziomie 9 r.ż. W okresie przedszkolnym istnieją trudności z nabywaniem reguł społecznych

(lojalność, współdziałanie), a także niezręczność fizyczna, powolny rozwój motoryczny. Poza tym

do 9 r.ż. rozwój jest prawidłowy. Osoby takie mogą nabywać umiejętności samoobsługowe, nie

gubią się w dobrze znanym terenie, mogą pracować w zakładach pracy chronionej. Nie powinny

zakładać rodzin.



39 – 25 - upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym: poziom rozwoju 6-latka. Około 4-5 r.ż.

zauważalne spóźnienie rozwoju psychofizycznego. Osoby te mogę opanować samoobsługę, przy

stałej opiece mogą wyuczyć się czynności domowych, ale nie są zdolne do wyuczenia zawodu.

Moga podejmować prace nie wymagające kwalifikacji.



poniżej 25 - upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim: poziom funkcjonowania

odpowiadający 3 r.ż. Możliwe jest opanowanie tylko najprostszej samoobsługi. Osoby te żyją

krótko, rodzą się najczęściej zdeformowane fizycznie, przez całe życie wymagają opieki

instytucjonalnej.



charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętnym

funkcjonowaniem intelektualnym, współwystępującym z

istotnym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej

spośród następujących zdolności przystosowawczych:



porozumiewania się,



samoobsługi trybu życia domowego,



kontaktów społecznych,



korzystania z dóbr społeczno-kulturowych,



kierowania sobą, troski o zdrowie i bezpieczeństwo



zdolności szkolnych,



oraz sposobu organizowania wolnego czasu i pracy.



istotnie niższy oznacza niższy o dwa odchylenia

(standardowe) niż przeciętny poziom.”

 Borzyszkowska H.(1985): Oligofrenopedagogika, Warszawa
 Clarke A.M., Clarke A. D. B, (1971): Upośledzenie umysłowe, Warszawa,
 Doroszewska J.(1989): Pedagogika specjalna, Warszawa- Wrocław- Kraków-

Gdańsk- Łódź

 Dykcik W. (2001): Pedagogika Specjalna, Poznań
 Kirejczyk K.(1981): Upośledzenie umysłowe-pedagogika, Warszawa
 Kościelska M. (1995): Oblicza upośledzenia, Warszawa
 Kościelak R. (1984): Psychologia kliniczna, Gdańsk.
 Mrugalska K. (1996): Osoby upośledzone fizycznie lub umysłowo, Warszawa
 Obuchowska I. (1995): Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa
 Orkisz M., Piszczek M., Smyczek A., Szwiec J. (2000): Edukacja uczniów z

głębokim upośledzeniem umysłowym, Przewodnik dla nauczycieli, Warszawa,

 Sękowska Z. (1985): Pedagogika specjalna, Warszawa
 Sękowska Z. (2001): Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa
 Sowa J. (1998): Pedagogika specjalna w zarysie, Rzeszów,
 Radochoński M.(1996): Zarys psychopatologii dla pedagogów. Rzeszów
 Wyczesany J.(1998): Pedagogika upośledzonych umysłowo – wybrane

zagadnienia, Kraków