Konspekt lekcji języka polskiego

Nauczyciel Marlena Romecka Gimnazjum nr 4 w Gnieźnie

Klasa II

Temat: "Dziady" cz. II jako dramat

Czas trwania: 1 godz.

Cele:
- uczeń umie określić cechy gatunkowe utworu,
- potrafi odnajdywać w tekście potrzebne informacje.

Metody i formy pracy:
- heureza,
- praca w grupach.

Pomoce dydakyczne:
- różne utwory dramatyczne,
- słowniki (np. Słownik języka polskiego, Słownik wyrazów obcych, Słownik terminów literackich)

Przebieg zajęć:
1. Ćwiczenia słownikowe
2. Praca ze słownikami
3. Praca z tekstem - wskazywanie cech dramatu w utworze Mickiewicza
4. Zapoznanie z budową zewnętrzną innych dramatów
5. Praca domowa

1. Lekcję rozpoczynamy od wykonania przez uczniów ćwiczeń, które przybliżą im znaczenie
słowa dramat.

Ćwiczenie I
W podanych zdaniach słowa dramat i dramatyczny zastąp synonimami.
(załącznik nr 1).
Na liście lektur licealisty znajduje się jeden z dramatów (np. utworów scenicznych) Tadeusza
Różewicza.
O tych dramatycznych (np. tragicznych) przeżyciach chciałbym jak najszybciej zapomnieć.
W teatrze telewizji obejrzałem bardzo interesujący dramat (np. interesującą sztukę).
Ci ludzie przeżyli prawdziwy dramat (np. prawdziwą tragedię).

a) Co znaczy słowo dramat? Czy ma ono tylko jedno znaczenie?
Spróbuj sformułować definicje.
b) Odszukujemy znaczenie słowa "dramat" w słowniku (załącznik nr 2).

Ćwiczenie II
Wybierz jedno ze znaczeń słowa dramat i ułóż krótki kilkuzdaniowy tekst, w którym to słowo
zostanie użyte (4-6 zdań). Po wykonaniu ćwiczenia chętni uczniowie odczytują swoje prace.

2. Praca w grupach (praca ze słownikami)
Uczniowie (podzieleni na trzy grupy) odnajdują znaczenia wyrazów, które będą potrzebne
w czasie zajęć. Każda grupa opracowuje jedno hasło - z definicji zawartej w słowniku czy
encyklopedii stara się wybrać wiadomości najważniejsze, tak aby własnymi słowami przekazać
ją kolegom. Słowniki pozostają otwarte, aby w danym momencie przypomnieć sobie znaczenie
terminu (załącznik nr 3). Możemy korzystać z różnych słowników, encyklopedii i leksykonów,
którymi dysponuje szkolna biblioteka.
Hasła, które będą nam potrzebne - synkretyzm, dramat romantyczny, dramat antyczny.

3. Praca z tekstem. Charakteryzujemy utwór Mickiewicza jako tekst dramatyczny.
Uczniowie przypominają cechy dramatu - w zwięzłych punktach zapisują je na tablicy
i w zeszytach - (znają je z klasy VI) i odnoszą je do omawianego utworu.

podział na role
podział na akty i sceny
brak narratora
główną formą wypowiedzi są dialogi i monologi (tekst główny)
didaskalia (tekst poboczny)
postaci przedstawione w bezpośrednim działaniu

Zwracamy uwagę uczniów na fakt, że "Dziady" są utworem synkretycznym (znaczenie słowa
zostało już wyjaśnione, jeśli to konieczne możemy je przypomnieć) (załącznik nr 3). Dzielimy
uczniów na dwie grupy i omawiamy tekst według następujących punktów.

a) Grupa I odnajduje elementy epiki, grupa II elementy liryki.
b) Staramy się odpowiedzieć na pytanie, co łączy dramat Mickiewicza z dramatem antycznym?
c) Do jakich kręgów kulturowych nawiązuje? Czy uczniowie spotkali się już z motywem ptaka
szarpiącego ludzkie wnętrzności? (załącznik nr 4)
Formułujemy notatkę (załącznik nr 4 może być jednocześnie przykładem notatki).

4. Przygotowujemy się do inscenizacji dramatu. Gdzie możemy szukać informacji
o wyglądzie miejsca, postaci, okolicznościach, itd.? Uczniowie podają swoje propozycje.

Jednym z podstawowych źródeł wiadomości, które będą nam potrzebne, są didaskalia.
Niestety, u Mickiewicza tekst poboczny zawiera niewiele informacji. Aby pokazać uczniom,
jak bardzo pomocny jest tekst poboczny proponuję, aby w czasie zajęć uczniowie obejrzeli inne
teksty dramatyczne. Wśród nich mogłaby się znaleźć m.in. "Nie-Boska komedia" Krasińskiego,
bowiem autor przekazał w didaskaliach uwagi nie tylko o wyglądzie osób, ale także ich zachowaniu, gestach, itd.
W przypadku dramatu Mickiewicza musimy bardzo dokładnie czytać tekst, jednocześnie
wynotowując interesujące nas rzeczy. Informacje o wyglądzie zjawiających się duchów
oraz o tym, co się dzieje, zawierają wypowiedzi Guślarza i chóru.

5. Praca domowa
Zapisz krótką scenkę dotyczącą codziennego życia (uwzględnij didaskalia), a następnie
przedstaw ją (praca w grupach).

Załącznik 1

synonim - wyraz lub związek frazeologiczny bliski znaczeniowo innemu wyrazowi lub związkowi,
np. obawa, bojaźń, lęk; wyraz bliskoznaczny

dramat - nieszczęście, tragedia, rozpacz, desperacja, dramatyzm, rozpaczliwość, katastrofa,
kataklizm; monodram, dramatopisarstwo, dramaturgia; utwór sceniczny, sztuka teatralna

dramatyczny - tragiczny, rozpaczliwy, beznadziejny, desperacki, straceńczy, zdeterminowany,
wstrząsający, szokujący

Załącznik 2

dramat:
a) jeden z rodzajów literackich,
b) określenie sztuki o treści poważnej np. dramat wojenny, psychologiczny,
c) potocznie: nieszczęście, ciężkie przeżycie, powikłanie życiowe

Załącznik 3

dramat romantyczny - odmiana dramatu, która dopuszcza łączenie pierwiastka fantastycznego
z ujęciem historycznym, realistycznym, mieszanie rodzajów (wstawki liryczne i epiczne),
wprowadzenie wzniosłości obok komizmu, tragizmu i ironii.

dramat antyczny - dramat wywodzący się ze starożytnych obrzędów religijnych,
charakterystyczne dla dramatu antycznego było zachowanie trzech jedności:
miejsca, czasu i akcji - oznaczało to, że przedstawione zdarzenia budujące jeden
wątek (jedność akcji) rozgrywają się w ciągu jednej doby, w tym samym miejscu.

synkretyzm - łączenie różnych poglądów czy wielorakich aspektów danego zjawiska, tworzenie
(np. synkretyzm może oznaczać zespolenie właściwości różnych sztuk lub rodzajów
literackich) całości z elementów o niejednakowym pochodzeniu i naturze.

Załącznik 4

"Dziady" cz. II Adama Mickiewicza to dramat romantyczny, który łączy elementy świata realnego
(Guślarz, wieśniacy, konkretne miejsce akcji) i fantastycznego (pojawiające się zjawy). Oparty
został na wierzeniach ludowych. Synkretyzm utworu polega na łączeniu trzech rodzajów
literackich: epiki (opowieści Sowy, Kruka), liryki (wyznanie Zosi) i oczywiście dramatu. Utwór
posiada cechę łączącą go z dramatem antycznym - zasada trzech jedności: miejsce (przycmentarna kaplica), czasu (przeddzień Zaduszek), akcji (obrzęd Dziadów).
Nawiązuje do trzech kręgów kulturowych: antycznego (motyw ptaków szarpiących ludzkie
wnętrzności znany jest z greckiego mitu o Prometeuszu), pogaństwa (obrzęd Dziadów),
chrześcijaństwa (modlitwa, znak krzyża, boże prawa, niebo, czyściec, raj).

---