Ernst Poppel

Mózg – tajemniczy kosmos

ROZDZIAŁ 1 EWOLUCJA: UCZŁOWIECZENIE MÓZGU

Pierwsze organizmy, jakie pojawiły się na Ziemi były nieśmiertelne – rozmnażały się przez

podział komórki, więc nigdy ich materiał genetyczny nie „ginął”

Indywidualna, osobnicza śmierć pojawiła się wraz z rozmnażaniem płciowym

Zarys ewolucji:



Narodziny wszechświata



Pierwszy układ planetarny



Ewolucja chemiczna



Pojawienie się cząsteczek potrafiących przekazywać informacje genetyczną



Organizmy wielokomórkowe



…..wielki skok – pojawienie się człowieka

Pojawienie się cechy typowo ludzkiej (umiejscowienie w mózgu):



Obszar potyliczny – wzrok (+ połowa innych obszarów w mózgu)



Obsza skroniowy – słuch (lewa półkula - mowa)



Obszar ciemieniowy – ruch



Obszar czołowy – cechy ludzkie (subiektywność, świadomość, potrzeba komunikacji,

system odniesień w ocenie)

Rozdział 2. Budowa i funkcjonowanie mózgu – narząd szczególny

Ernest Poppel w swojej książce przybliża historię powstania człowieka i jego
niezwykłego mózgu, zaczynając od najprostszych organizmów wielokomórkowych, poprzez
jamochłony, robaki płaskie z ich symetrycznym układem nerwowym, następnie kręgowce, na
ssakach i oczywiście człowieku kończąc. Zastanawia się co było przyczyną tak znacznego

powiększenia się mózgu ssaków i jako powód podaje np. wykształcenie się poruszania za
pomocą kończyn, większą koordynację ruchów oraz także wykształcenie chwytnych kończyn.
Zwraca uwagę na powiększenie się objętości mózgu, który u goryla wynosi ok. 500ccm, u
człowieka z gatunku Homo Erectus 900 ccm, a u człowieka współczesnego aż 1400 ccm.
Stwierdza także, że ludzki mózg jest najbardziej złożonym układem, jaki wydała ewolucja,
skąd może wynikać niesłabnące zainteresowanie jego funkcjonowaniem. Przykładowo 25
czerwca, 1989r, George Bush ogłosił ostatnie dziesięciolecie tego tysiąclecia Dekadą Mózgu,
czym dodatkowo wezwał naukowców do podjęcia szeroko zakrojonych, kompleksowych
badań nad mózgiem, co miało na celu poprawienie, jakości życia człowieka, oraz
przyczynienie się do wyleczenia wielu chorób neurologicznych i psychicznych.

W książce przedstawiona jest historia badań nad mózgiem. Pierwszą wzmiankę
o nich i o mózgu napotykamy już w staroegipskim papirusie, gdzie znajduje się najstarszy
znany podręcznik chirurgii pochodzący z XVII w. P. n.e., Jednakże możliwe jest, ze jest to
odpis jeszcze starszego pisma z 3000 r. przed Chrystusem. Zawiera opisy różnych obrażeń
głowy, na podstawie obserwacji i leczenia żołnierzy oraz niewolników, którzy ulegli
wypadkom. Nadmienione jest tam także, iż urazy czaszki, mimo że nie jest widoczna rana,
mogą mieć poważniejsze następstwa, np. powłóczenie nogą, czy porażenie nerwu
twarzowego. Jednakże przypuszcza się, że uwcześni ludzie nie byli świadomi rangi swoich
obserwacji, ponieważ za siedlisko inteligencji oraz uczuć uważali nie mózg, ale serce.

Jeszcze za czasów Arystotelesa nikt nie zbadał ludzkiego mózgu. Uczynili to po raz
pierwszy greccy lekarze ok. 300 r.p.n.e. Prowadzili oni szeroko zakrojone studia anatomiczne.

Na podstawie różnych przykładów autor książki zastanawia się skąd bierze się
fascynacja badaniami mózgu i dochodzi do wniosku, ze dzięki tym działaniom ludzie starali
się odkryć, kim jesteśmy oraz zgłębić tajemnicę ludzkiej egzystencji. Stwierdza także skąd
swoje źródło wziął tytuł książki, że każdy z nas ma w głowie swój mały, tajemniczy kosmos,
złożony, nieprzenikniony, lecz o spójnej strukturze, utrzymywany w porządku przez fizyczne
prawa natury. Wszechświat mózgu jest podstawą wszelkiej aktywności i twórczych zdolności
człowieka, ponieważ mózg ludzki został stworzony, aby kierować ludzkim ciałem. Już podczas
rozwoju zarodkowego, w każdej minucie tworzą się we wzrastającym mózgu setki tysięcy
nowych komórek nerwowych.

W swojej książce autor przybliża także autonomię układu nerwowego oraz
przekazywanie informacji pomiędzy komórkami nerwowymi. Pierwszym człowiekiem, który
obserwował tkankę nerwową pod mikroskopem był Antonie van Leeuvenhoek. Było to ok.
roku 1718. Kształt kom nerwowej udało się zobaczyć na początku XX w. Golgiemu, który
wykorzystał w tym celu metodę barwienia. Technikę tą rozwinął Sanriego Ramon y Aajal,
który na podstawie fizycznego wyglądu neuronów przedstawił jak zorganizowany jest mózg,
za co w 1906 roku dostał Nagrodę Nobla, W czasach współczesnych dostępne są już techniki
obrazowania mózgu, np. emisyjna tomografia pozytronowa (PET), która pokazuje jak
podczas wykonywania różnych zadań zmienia się aktywacja poszczególnych rejonów mózgu i
jak one pracują. Poza metodą PET wykorzystuje się także technikę opartą na magnetycznym
rezonansie jądrowym (NMR), który pozwalam na zobaczenie budowy mózgu, oraz
magnetoencefalografie (MEG), jest to metoda pozwalająca stwierdzić gdzie w danej chwili w
mózgu występują aktywności neuronalne.

Rozdział 3 CHOROBY: ZABURZENIA BRZEMIENNE W SKUTKI

1. Krótki opis funkcjonowania i budowa mózgu:



trzy rodzaje komórek (czuciowe, ruchowe i sieć pośrednicząca),



przekazywanie impulsów za pośrednictwem neurotransmiterów

pobudzających - glutamina i hamujących – GABA,



cztery domeny (obszary skupienia neuronów) odpowiedzialne za treści sfery

psychicznej – bliskie strukturalnie i funkcjonalnie

o

domena postrzegania (liczne struktury w mózgu działające na zasadzie

podmodalności, np. jak układ wzrokowy

o

pamięć i wszystkie jej przejawy

o

wartościowanie (ocena emocjonalna)

o

wolicjonalne decyzje, np. mowa

2. schorzenia mózgu:



upośledzenie dotyczące narządów zmysłów (zaburzony obraz świata i

nieruchomość mechanizmów mózgowych odpowiedzialnych za przetwarzanie

tego typu informacji)

o

wrodzony brak wrażliwości na ból (pozbawienie informacji o

zagrożeniu urazem, o istnieniu schorzenia lub uszkodzenia, brak

ostrzegawczej roli bólu, brak zapobiegawczej funkcji przeciążenia

stawów; żyją krótko i umierają po przewlekłych zapaleniach stawów)



upośledzenia wynikające z ograniczenia przekazu informacji z UN do

efektorów

o

miastenia (zaburzenia w wydzielaniu acetylocholiny, nadwrażliwość

mięśni, szybkie męczenie się pewnych mięśni, co prowadzić może do

mijających porażeń)

o

stwardnienie zanikowe boczne / zanikowe stwardnienie słupów

bocznych rdzenia/ choroba Charcota i Duchenne’a (uszkodzenie

neuronów ruchowych lub wstawkowych, niewyraźna artykulacja,

postępujący niedowład) LO

o

stwardnienie rozsiane (zaburzenie przekazywania impulsów i

przetwarzania informacji między neuronami w skutek rozpadu osłonki

mielinowej, schorzenie dotyka obszary mózgu odpowiedzialne za

koordynację ruchu, analizatory spostrzegania – zaburzenia wzroku) LO

– interferon czy środki immunosupresyjne



upośledzenia spowodowane uszkodzeniem komórek nerwowych

o

demencja starcza/otępienie starcze (zanik komórek nerwowych,

ograniczenie sprawności, procesów myślowych)

o

choroba Alzheimera (przyspieszony zanik komórek nerwowych –

mechanizm podobny do występującego w przypadku padaczki i udaru

mózgu, tj. nadprodukcja glutaminianu---napływ jonów wapnia---

niszczenie neuronów, rozległa degeneracja neuronów kory mózgowej

płata ciemieniowego i skroniowego, zwłaszcza hipokamp, zaburzenia

procesów mentalnych, zwłaszcza zaburzenia pamięci, trudność

znalezienia słów)

o

ciężki alkoholizm (alkohol działa jak cytotoksyna)

o

AIDS (wirus HIV wnika do komórek nerwowych, ograniczając ich

funkcjonowanie i doprowadzając do zniszczenia, spowolnienie

procesów neuronalnych w mózgu, upośledzona kontrola motoryki

ciała)



Upośledzenie spowodowane z zaburzeniem pobudzania i hamowania

synaptycznego

o

Drżączka poraźna/ choroba Parkinsona (w zwojach podstawy wydziela

się zbyt mało dopaminy, drżenie mięśni, niemożność rozpoczęcia

ruchu, hamowanie hamowania daje pobudzenie) LO + implantacja

tkanki embrionalnej do mózgu

o

Epilepsja/ padaczka (w płatach skroniowych lub w hipokampie

powstaje niedobór hamowania lub pobudzania, nowe ogniska

chorobowe wytwarzane symetrycznie po obu stronach mózgu) LO +

wykorzystywanie biologicznego sprzężenia zwrotnego, zabieg

operacyjny poprzez usunięcie ognisko chorobowych lub przecięcie

spoidła wielkiego = Roger Sperry 1981 Nobel



Upośledzenia współpracy modułów, dotyczące ocen, wspomnień i postrzeżeń

o

Schizofrenia (zbyt mała ilość przekaźników chemicznych, zerwanie

związku między ocenianiem a postrzeżeniami i wspomnieniami,

nieadekwatność reakcji emocjonalnych)

o

Depresja endogenna (zbyt mała ilość przekaźników chemicznych i

niska aktywacja, dotknięcie wszystkich obszarów świadomości, zanik

popędów i śmiertelne zobojętnienie, obezwładnienie i poczucie

bezsensu) genetyczna

o

Depresja z wyczerpania (wyczerpanie aktywacji pracą na zbyt wysokich

obrotach) społeczna



Upośledzenia dotyczące wypadnięcia danej funkcji

o

Udar mózgu, uraz mózgu, guz mózgu (zaburzenia widzenia, pamięci,

czucia czy myślenia, uszkodzenia drogowe okolic czołowych - sfera

uczuciowości)

3. Zasady terapeutyczne

R – restytucja, obszar mózgu nie uległ całkowitemu wyłączeniu i zachował

szczątkowo

swoje funkcje, próbuje się przywrócić sprawność i wydajność uszkodzonego

pola

I – integracja, przerwanie łączności między modułami, próbuje się je przywrócić

A – aktywacja, niewystarczające zaopatrzenie w energię, próbuje się wyrównać

niedobór

S – substytucja, całkowite uszkodzenie danego obszaru mózgu, próbuje się

rozwinąć inne substytuty tej funkcji, np. afazja całkowita

Rozdział IV Widzenie

- zasada bottom-up i top-down

- w życiu wykorzystujemy obie zasady top-down to struktura, a bottom-up to zmiany

dokonane w niej na podstawie doświadczeń

- reprezentacja pola widzenia (obraz odwrócony, przekazywany do mózgu, jako informacja o

lokalnych zmianach natężenia światła)

- sposób przekazywania obrazu z gałek ocznych do mózgu, zaburzenia wynikające z takiego

połączenia oraz uszkodzeń mózgu np. pomijanie połowiczne

- ślepe widzenie

- proces przetwarzania informacji wzrokowej (komórki proste- rozpoznawanie prążka

świetlnego o określonej orientacji, złożone – rozpoznawanie prążka świetlnego o określonej

grubości, hiper-złożone – rozpoznawanie określonej długości, i katów załamania prążków

świetlnych)

- zaburzenia łączenia - agnozje np. prozopagnozja

Rozdział V O znaczeniu zmysłów

- prócz zmysłu wzroku i słuchy, zmysł równowagi – pozwala odróżniać górę i dół,

doświadczać nieświadomie grawitacji (oraz świadomie, gdy jest ona zaburzona) zaburzenia:

bycie pod wpływem alkoholu, choroba morska, lokomocyjna. Już jednokomórkowce

posiadają umiejętność wyczucia pionu – zmysł równowagi.

- każda istota, która odbiera informacje z otoczenia i w jakikolwiek sposób je analizuje i

wykorzystuje ma swój obraz świata, niezależnie od rozwoju układu nerwowego, w przypadku

bardzo prostych organizmów jest on nieuświadomiony.

- ludzie posiadają swój nieuświadomiony obraz świata w odniesieniu do informacji z takich

zmysłów jak węch, dotyk, smak

- zapach – ważny w regulacji zachowań min. seksualnych, pierwsze kontakty matki z

dzieckiem odbywają się za pomocą zapachu

- ocenianie pod względem smaku i zapachu jest niezbędne przy zawężaniu horyzontu

pokarmowego i ocenianiu co nadaje się do jedzenia oraz co nam smakuje

- całe postrzeganiu zmysłowe ulega nieuświadomionemu warunkowaniu, wartościowanie

oraz ocenianie emocjonalne odbywa się poza świadomością, gro zachowań wynika z

uwarunkowań doświadczonych we wczesnym dzieciństwie

Rozdział VI Uczenie się, adaptacja, zdobywanie doświadczeń

- najwyższym celem ludzi było zawsze dążenie do poznania i potrzeba ekspresji

- pamięć epizodyczna, duża szybkość utrwalania, opiera się na wyobrażeniach, obrazach

- pamięć semantyczna, mała szybkość utrwalania, opiera się na faktach, wiedzy, bez

wyobrażeń

- pamięć proceduralna, mała szybkość utrwalania, pamięć sposobów postępowania, uczenie

się czuciowo ruchowe

- krzywa uczenia się

- szybkość procesów w mózgu zależy od biorącej w nich udział liczby neuronów (choroby

zaburzające: choroba Alzheimera, padaczka, AIDS

- mechanizmy kompensacyjne pozwalają na przejęcie funkcji uszkodzonych obszarów mózgu

przez inne

- rodzaje uczenia się (na zasadzie odruchu warunkowego oraz instrumentalnego, uczenie

przez wpajanie, uczenie psychoruchowe, habituacja)

- treningowi oraz procesowi uczenia można poddać każdy narząd

Rozdział 7 OCENIANIE: PRZYKEMNOŚĆ I BÓL

1. Ból i przykrość psychiczne mają swoje źródło w doznaniach fizycznych

2. Unikanie przykrości i bólu, a dążenie do przyjemności to siły napędowe egzystencji;

nienaturalna jest zaś neutralność.

3. Ważne miejsce bólu w naszym życiu:

- funkcja ostrzegawcza

- nie wystarczy mieć komórki czuciowe, odczuwania bólu należy nauczyć się we

wczesnym dzieciństwie (okresie krytycznym) w procesie wpajania (Ronald Melzack z

Kanady – eksperyment ze szczeniakami)

4. Połączenie strachu z przyjemnością również wymaga uczenia się (Iwan Pawłow +

masochizm)

5. Genetyczne czy wyuczone? Wpajanie prowadzi do ostatecznego wpisania,

wdrukowania w mózg genetycznie przewidzianych programów, dzięki doświadczeniu.

6. Obiektywny czy subiektywny ból? Próbuje się opisać obiektywną intensywność bólu

za pomocą wielu eksperymentów.

Etap I – określenie progu postrzegania (zwiększanie intensywności, do momentu

poczucia bodźca)

Etap II – prób bólu (zwiększanie intensywności do momentu poczucia bólu)

Etap III – granica tolerancji bólu

Etap IV – próg zróżnicowania (jak bardzo muszą różnic się dwa bodźce, by czuć

odmienny ból)

Etap V – określenie nasilenia bólu wraz z intensyfikacją bodźca (powyżej granicy

tolerancji powoduje niewielkie zwiększenie odczuwania bólu, zaś poniżej tej granicy

może wywołać eksplozję bólu)

7. Ból to zjawisko wielowymiarowe (inaczej odczuwany u kobiet i mężczyzn, inaczej

traktowany przez różne półkule – bardziej czuła lewa ręka, czyli półkula prawa; po

podaniu środków uspokajających próg i tolerancja bólu wyrównują się)

8. Podłoże bólu i przyjemności jest podobne (podobne wyniki EEG w przypadku

orgazmu i intensywnego bólu)

9. Wpływ socjalizacji na odczuwanie bólu (zachód - wschód)

10. Rozdział VIII Ruch

11. - mechanizm ruchu (mózg wysyła sygnał do mięśni, w mózgu tworzona jest kopia

zapasowa ruchu tzn. ośrodkowy program ruchowy, wykonywany ruch jest

porównywany z tym programowym – efekt ruchu jest porównywany z tym w

programie i jeśli oba obrazy się pokrywają świat pozostaje stabilny.

12. - poszczególne elementy ruchu są sterowane przez różne elementy, czuwa nad nimi

kora ruchowa

13. - zaburzenia ruchu: apraksja, choroba Parkinsona

14. - człowieka wyróżnia wysoka sprawność manipulacyjna ręki, pozwoliło to na

wykształcenie pisma w dzisiejszej postaci, które jest bardzo nieekonomiczne i wynika

ze względów estetycznych.

15. - pisanie na klawiaturze jest dużo bardziej ekonomicznie jednak dowiedziono, że

narzędzie ekspresji wpływa na sposób myślenia

16. - zaburzenie związane z czynnością pisania: agrafia

17. - im większy zakres ruchów danego narządu do kontroli przez korę ruchową, tym

większe pole reprezentacji w korze (np. nogi i brzuch – mała powierzchnia kory, język,

ręce – duża)

18. - różne pola kontroli ruchów w korze mózgowej nachodzą na siebie i w przypadku

uszkodzenia jest możliwość przejmowania funkcji

19. - badania dowiodły, że, jeżeli ktoś często ćwiczy dane ruchy to powiększają się jego

możliwości neuronalne w danym polu (mózg pianisty jest inny niż mózg piłkarza)

Rozdział 9. Zegar naszego mózgu, zniewoleni przez czas.

W swojej książce Ernest Poppel zastanawia się także, czym jest czas, ponieważ
upływ czasu jest dla nas czymś oczywistym, ale skąd wiemy jak w naszym umyśle
tworzy się jego poczucie? Jak go postrzegamy oraz w jaki sposób jest obecny w
tym, czego doświadczamy? Na pierwszy rzut oka odpowiedzi na te pytania
wydają się być proste, jednakże tak nie jest. Przezywanie czasu przez umysł
charakteryzuje 5 podstawowych zjawisk:

- jednoczesność

- niejednoczesność

- następstwo

- teraźniejszość

- tworzenie w czasie

Przykładowo, jeśli do prawego i lewego ucha osoby badanej wysyłane są jednocześnie
krótkie dźwięki o czasie trwania około 1 milisekundy, to słyszy ona 1 dźwięk i to tak, jakby
jego źródło było w środku głowy. Prezentacja obu bodźców kolejno z przerwą ok. 2
milisekundy, również daje wrażenie jednoczesności, a dźwięki zlewają się i są słyszane,
jako 1, choć prezentowane są niejednocześnie. Obiektywna niejednoczesność nie
wystarcza, zatem do powstania wrażenia niejednoczesności, dopiero odpowiednia
odległość przedziału czasowego pomiędzy dźwiękami (min 3 milisekundy) pozwala na
usłyszenie 2 dźwięków. Podobnie jest ze wzrokiem, tylko tu odstęp między bodźcami
musi wynosić 20-30 milisekund. Czyli najlepszą rozdzielczość czasową ma słuch, a gorsza
wzrok. W przypadku rozpoznania kolejności czasowej bodźców słuchowych odstęp
między dźwiękami musi wynosić 30-40 milisekund, tak samo jest w tym przypadku dla
wzroku i dotyku. Oznacza to, że mózg nie pracuje w sposób ciągły, ale z rytmicznymi
przerwami, jakby w segmentach, np. jeżeli podążamy za czymś wzrokiem, ruch oczu
odbywa się skokami. Właśnie temu mechanizmowi segmentującemu mózgu
zawdzięczamy również wykonywanie ruchów w równym tempie np. podczas mówienia,
chodzenia czy muzykowania.

Warto także wspomnieć ze naszym sposobem przezywania czasu kieruje jeszcze 1
mechanizm. Mianowicie każdy wie z doświadczenia że zdarzenia nie sa postrzegane w
izolacji, pojedynczo , ale w odniesieniu do siebie i że kolejno odbierane zdarzenia tworzą
określoną postrzeżeniową postać, formę (Gestalt). Jest to możliwe dlatego, ze mózg
dysponuje mechanizmem integracji czasowej zdarzeń, która umożliwia tworzenie się
jednostek postrzeżeniowych. Przykładowo, jeżeli powtarzamy miarowo sylaby KU - BA, to

słyszymy albo KUBA, albo BAKU zależy to od czasowej integracji bodźców. Wiadomo ze
nasz mózg rejestruje bodźce w przybliżeniu, co 3 sekundy. Ośrodkowe mechanizmy
mózgowe potrafią utrzymać daną konfigurację bodźców, jako postrzeżeniową jednostkę
tylko przez 3 sekundy, po tym czasie następuje jakby wyczerpanie zdolności
integracyjnych. Jeśli jakiś układ bodźców może być zobaczony albo usłyszany na 2
sposoby, to w przybliżeniu, co 3 sekundy na 1 plan wysuwa się jedna, albo druga
perspektywa widzenia lub słyszenia. Podobnie jest, gdy człowiek ma porównać 2 bodźce
bp, który dźwięk jest głośniejszy. Gdy 2 bodźce pojawią się w 3 sekundowym oknie
czasowym, jest możliwe ich prawidłowe porównanie. Wydłużenie przerwy pomiędzy
prezentacjami bodźców prowadzi do zatarcia pierwszego z nich, przez co drugi wydaje się
intensywniejszy.

Opisywane do tej pory zjawiska opisują elementarne zdarzenia czasowe, takie jak
odbieranie jednoczesności, niejednoczesności, kolejności i subiektywnej teraźniejszości.
Autorzy opisują jednaj jednak jeszcze 1 aspekt, mianowicie przeżywanie czasu, czyli
odczuwanie trwania różnych bodźców i zdarzeń w czasie. Nasuwa się tu pytanie:
dlaczego jeden okres raz wydaje się nam dłuższy raz krótszy. Okazuje się, ze o naszej
subiektywnej ocenie długości trwania minionego okresu rozstrzyga intensywność i
bogactwo przeżyć:

- jeżeli mózg przeważał wiele informacji, to ten miniony okres jawi się w naszym
wspomnieniu jako długi

- natomiast gdy w danym czasie liczba informacji i przeżyć docierających do naszej
świadomości była niewielka czyli procesy przetwarzania były mało intensywne, miniony
okres w ocenie retrospektywnej wydaje się raczej krótki.

Mamy tutaj do czynienia z mechanizmem integracyjnym innego rodzaju, mianowicie z
pamięcią. Warto zwrócić uwagę na PARADOKS PRZEZYWANIA CZASU. Tak jak już
mówiłam okresy, w których przetwarzania była duża ilość informacji, we wspomnieniu
wydają się długie, a gdy przetwarzana liczba informacji była mała, wówczas we
wspomnieniu okresy te wydają się krótkie. W naszym odczuciu w przypadku aktualnie
trwającej sytuacji, gdy wokół nas dużo się dzieje, wówczas wydaje nam się ze czas pędzi
jak szalony, ale paradoksalnie we wspomnieniu ten czas wydaje się długi, a gdy wokół
nas mało się dzieje i czas bardzo nam się dłuży, to we wspomnieniu czas ten wydaje się
nam krótki. Wytłumaczeniem tego jest skupienie uwagi, gdy kieruje się ją na zdarzenie
wtedy czas mija szybko, a jeżeli nic się nie dzieje wówczas skupiamy ją na samym biegu
czasu.

Następnym zagadnieniem wartym zwrócenia uwagi jest zjawisko deja vu. Jak już
mówiłam informacje zmysłowe scalane są w 3 sekundowe jednostki, które tworzą tzw.
Wyspy teraźniejszości. Właśnie ten system treściowych relacji jaki łączą kolejne efekty
świadomości decyduje o tym, że czas przeżywany jest jako ciągły. Na marginesie dodam,
że chorzy na schizofrenię tracą zdolność logicznego wiązania ze sobą kolejnych treści

świadomości, tak żeby ich znaczenie tworzyło sensowny łańcuch myślowy. Dlatego dla
tych osób ciągłość doznawania i subiektywne wrażenie upływu czasu nie istnieje.

Wróćmy do zjawiska deja vu. Kolejność zdarzeń w otaczającym świecie nie musi
odpowiadać ich kolejności reprezentowanej w naszym mózgu. Zazwyczaj
odpowiedzialność taka istnieje, ale czasem zdarzają się odstępstwa, jakieś zdarzenie
może być adresowane jako wcześniejsze niż było w rzeczywistości. Pojawienie się
wrażenia, że już byliśmy w identycznej sytuacji można zatem wytłumaczyć błędem
programowania czasu: mianowicie w mózgu powstają bezpośrednio jedna po drugiej
dwie reprezentacje tego samego zdarzenia, co daje zdumiewające wrażenie, że to ,,już
było'.

Poza tym autorzy fenomen czasu tłumaczą też zmianami w przyrodzie, od których
jesteśmy uzależnieni, czyli od cyklu dobowego ,zmian pór roku itp. Ponieważ nawet w
warunkach izolacji od wpływów i bodźców otaczającego świata nadal obserwuje się
cykliczne, rytmiczne wahania funkcji organizmu.

Rozdział 10. Łączność ze światem; poziomy świadomości.

Zastanówmy się teraz czym jest świadomość. Autorzy w swojej książce przedstawiają
postrzegania tego zagadnienia na przestrzeni dziejów , dochodzą do wniosku, że
podstawą ,stanu świadomości są mechanizmy przeżywania czasu. Integracja informacji w
czasie wynika z zasad budowy i sposobu funkcjonowania naszego mózgu. Taj jak już
wcześniej mówiłam nasze doznawanie świata charakteryzuje się ciągłością związaną z
treścią zawartą w poszczególnych ,,wyspach teraźniejszości i ich wzajemnego odnoszenia
się do siebie. Tak więc ,,świadomość w istocie charakteryzuje pojedyncze , chwilowe
stany bycia świadomym wraz z ich powiązaniami i wzajemnymi odniesieniami. Z faktu, iż
ciągłość poznawania świata jest zależna od stabilności emocjonalnego oceniania, wynika,
że to co potocznie określamy jako ,,świadomość jest głęboko osadzone w naszej sferze
uczuciowej. Bez stabilnych ocen emocjonalnych fenomen zwany świadomością nie
mógłby istnieć.

Przykładowo chorzy na schizofrenię cierpią na zaburzenie świadomości mające związek z
załamaniem procesów myślenia, przy czym objawom chorobowym w sferze świadomości
towarzyszą głębokie zaburzenia emocjonalne. Chorzy tracą zdolność tworzenia
właściwych relacji pomiędzy światem swoich uczuć i emocji, a światem postrzegania i
myślenia.

Także gdy jesteśmy w znieczuleniu ogólnym (narkoza) , która sprawia, że mózg nie
rejestruje zdarzeń i wówczas nasza świadomość zostaje wyłączona. Czasami jednak ze
względu na wysoce złożone procesy przetwarzania informacji w mózgu może pozostać
ślad pamięciowy. Jest to tz. wiedza nieświadoma. Uświadamiamy sobie wyniki
przetwarzania informacji w mózgu dopiero, gdy mają wartość komunikatywną i wtedy
możemy je przekazać innym. Jednakże nie zawsze świadomie postrzegają procesy
emocjonalnego oceniania, które, mimo, że nieuświadomione kształtują działanie naszej
świadomości.

Natomiast w czasie snu fizjologicznego występuje kilka poziomów przetwarzania
informacji. Najwyraźniej występuje to w fazie marzeń sennych. Jednakże nasz mózg przez
cały czas wykazuje aktywność neuronalną, przykładowo człowiek wybudzony w nocy
potrafi podać w przybliżeniu, która jest godzina, a więc nie tracimy poczucia czasu.
Podczas snu mózg jest czynny i rejestruje, choć nie uświadamiamy sobie tego.

Podobnie uważa się , że w snach ujawniają się choć w formie utajonej treści przeżyć
wyparte z naszej świadomości, także pragnienia i potrzeby jednostki, które nie spotykają
się z akceptacją środowiska i próbują przenosić się do sfery świadomości.

Podsumowując: z obserwacji wynika, że świadomość jest sprzężona z doświadczaniem
świata, które odbywa się za pośrednictwem narządów zmysłów. Postrzeganie jest
elementem konstytucyjnym każdego pojedynczego stanu świadomości. Świadomość
rodzi się w kontakcie mózgu ze światem zewnętrznym.

Rozdział 11. Sztuczna inteligencja i komputer naszym konkurentem.

Autorzy książki poruszają także zagadnienie sztucznej inteligencji , mianowicie stawiają
pytanie, czy komputer jest konkurentem człowieka? W swoich rozważaniach zakładają,
że na komputer można patrzeć jako na pewien model naszych umysłowych możliwości, a
przynajmniej niektórych z nich. Jednakże tym co wyróżnia człowieka jest między innymi
świadomość, także szczególna zdolność samokontroli, dzięki której możemy zapanować
nad własnymi popędami, instynktami i emocjami. Komputer oddaje człowiekowi
nieocenione usługi w kwestii posługiwania się liczbami, ponieważ potrafi liczyć o wiele
dokładniej i szybciej. Komputery organizują transport i ruch pasażerski, a szczególności
turystyczny. Kiedyś rezerwowanie biletów było bardzo czaso i energochłonne, stąd
wprowadzenie w tej dziedzinie komputerów jest dużym ułatwieniem w życiu ludzi.
Podobnie w kwestii przekazywania informacji i mediów. Edytory tekstu ułatwiają i
przyspieszają pisanie artykułów i książek, co niestety obniża samodyscyplinę w pracy nad
tekstem. Natomiast w kwestii łączności ze światem, komputer jest dużym ułatwieniem,
lecz przyczynia się do pogorszenia relacji międzyludzkich i w istotny i trwały sposób
zmienia obraz życia społecznego. Zastanówmy się teraz nad powiązaniem typowo
ludzkich cech z komputerem. W kwestii zmysłów i odbierania bodźców zmysłowych przez
człowieka komputer może usprawnić doznania zmysłowe. Natomiast jeżeli chodzi o
uczucia i emocje, kwestia ta pozostaje otwarta i wzbudza dużo kontrowersji, ponieważ
trudno zaprzeczyć, że dla wysoce złożonego systemu jakim jest naśladujący ludzki mozg
komputer, nie istnieje możliwość sformułowania algorytmów, które zaprezentowałyby
uczucia. Natomiast w kwestii wykonywania i koordynacji ruchów nawiązuje robotyka. W
wielu dziedzinach roboty zastąpiły człowieka np. w fabrykach, jednakże obecny świat
robotyki jest jeszcze bardzo skromny, mimo to pewnie w niedługim czasie nie unikniemy
dostosowania się do nich, choć należy zwrócić uwagę , że mimo zaawansowanej
technologii funkcjonowanie robotów nadal wymaga obsługi człowieka.

Podsumowując: w obecnej chwili komputer nie zastąpi człowieka, lecz może go
wspomóc. Weźmy pod uwagę lekarza - wykonując rutynowe czynności może niekiedy
przeoczyć symptom choroby, natomiast, ponieważ system komputerowy jest wolny od
uprzedzeń może wspomóc lekarza w diagnostyce. Mówiąc ogólnie, fascynacja
możliwością odwzorowania ludzkiej inteligencji w komputerowych programach bierze się

z pragnienia nieśmiertelności. Żyjemy i czujemy dzięki działaniu sprawnego mózgu. Jeżeli
udałoby się opracować matematyczne programy reprezentujące ludzką sferę duchową,
wtedy w zasadzie byłoby realne stworzenie kopii ludzkiego umysłu, którą można by
umieścić w materii twardszej niż ludzkie ciało, np. w komputerze.

Rozdział 12 KOMUNIKACJA: WYRAZIĆ SIEBIE ZROZUMIEĆ ŚWIAT

1. Mowa wymaga określonych umiejętności, tzw. kompetencji, sterowanych przez

różne mechanizmy mózgowe



Leksykalna (słownik) większe obszary półkuli lewej



Syntaktyczna (łączenie słów w uporządkowane ciągi) część czołowa lewej

półkuli - agramatyzm



Semantyczna (używanie słów zgodnie z ich znaczeniem) część skroniowa

półkuli lewej



Fonetyczna (ekspresja i rozumienie fonemów) wrodzona i właściwa ludziom,

okres krytyczny nauki języka trwa do mniej niż 10 roku życia



Prozodyczna (ekspresja emocjonalna) prawa półkula; uszkodzenie w

schizofrenii



Komunikacyjna (reguła dyskutowania)



Kognitywna (zaufanie do słów; postrzeganie rzeczy takimi, jakie są, niezależnie

od czasu) zaburzone w schizofrenii

2. Eksperymenty Sperry’ego



Badał pacjentów po zabiegu komisurotomi, rozszczepieniu mózgu



Pokazywał im figury chimeryczne – fotomontaże, składające się z dwóch

odmiennych części, tak aby punkt fiksacji znajdował się pośrodku

widzianych części



Brak było zdziwienia na widok figur



Relacje różniły się w zależności od sposobu ich przekazywania

o

werbalnie – rozpoznają twarz złożoną z dwóch połówek

odpowiadającą części po prawej stronie widzenia; widzieli tę część,

którą rozpoznawała półkula lewa – odpowiedzialna za mowę

o

niewerbalnie - rozpoznają twarz złożoną z dwóch połówek

odpowiadającą części po lewej stronie pola widzenia; widzieli tę część,

którą rozpoznawała prawa półkula – odpowiedzialna za niewerbalną

mowę

3. Skąd biorą się nieporozumienia:



Zwracanie uwagi naiwny aspekt komunikacyjny (całość, tylko pewne

słowa)



Odmienność procesów socjalizacji



Zależność od aktualnego stanu świadomości



Błędne założenie, że rozmówca wie o co nam chodzi

Rozdział 13 MÓZG I SZTUKA: CZŁOWIEK JAO TWÓRCA

1. W jaki sposób badania nad mózgiem mogą nam pomóc w lepszym zrozumieniu

zdolności twórczych człowieka?



Dążenie do homeostazy, czyli zaspokojenie potrzeb



Potrzeby te są tematem sztuk, napędem do wyrażenia tego, co nie da ująć

się w słowa



Posiadamy umiejętność wyrażenia się w sztuce, a to tkwi w

podstawowych mechanizmach zmysłowego doświadczenia świata

o

Malarstwo – linie, płaszczyzny, barwy, kontrasty, perspektywy i

przestrzeń

o

Muzyka i sztuki poetyckie – tempo (3 sekundowe interwały)