denary

Jarosław Sim

DENARY PIERWSZYCH JAGIELLONÓW

Typologia, odmiany ikonografia wg. najnowszych badań

Denary pierwszych Jagiellonów zostały wstępnie opracowane w książce Stanisławy Kubiak, „Monety pierwszych

Jagiellonów” wydanej we Wrocławiu 1970 roku. Publikacja ta skierowana głównie do badaczy oraz ścisłego grona
kolekcjonerów specjalizujących się w tej dziedzinie nie doczekała się jak to tej pory wznowienia i jest dość trudna do
zdobycia, a pojawiające się pojedyncze egzemplarze na aukcjach internetowych zazwyczaj osiągają dość wysokie ceny, co w
rezultacie powoduje, ze jej dostępność jest dalej poza zasięgiem początkujących zbieraczy. Od czasu jej ukazania się, w
Wiadomościach Numizmatycznych lub Biuletynie Numizmatycznym pojawiały się dość często informacje na temat znalezisk
denarów jagiellońskich przeważnie jako informacje o skarbach ewentualnie nowych odmianach. Zawsze jednak w
opracowaniach jako podstawę do identyfikacji denarów stosowano typologię opartą o klasyfikację S. Kubiak. Praca napisana
w latach 70-tych jak do tej pory jest jedyną współczesną próbą sklasyfikowania i ustalenia chronologii emisji monet
Władysława Jagiełły, Władysława Warneńczyka, Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta. Pomimo merytorycznie
dogłębnego opracowania zagadnienia monet wczesno jagiellońskich brakuje w niej graficznego przedstawienia opisywanych
monet w sposób niebudzący wątpliwości, o jaki typ lub odmianę chodzi zaś bogata część opisowa pomimo wyczerpującego
ujęcia tematu nie zawsze jest zrozumiała dla przeciętnego odbiorcy. Układ pracy S. Kubiak zawiera podział na monetę
grubszą, półgrosze, trzeciaki oraz drobną, jaką stanowiły denary. O ile identyfikacja dla półgroszy nie powinna sprawić wiele
problemów ze względu na legendy otokowe zawierające imię panującego to dla denarów często już nie jest tak do końca jasne,
z jakiego władcy monetą mamy do czynienia, a porównanie rysunków na półgroszkach i denarach nie zawsze daje
zadawalający rezultat. Zważywszy, że temat dla kolekcjonerów jest wbrew pozorom bardzo obszerny warto pokusić się o
pokazanie najważniejszych odmian i ich cech charakterystycznych. W tym celu w oparciu o bogatą bazę ikonograficzną, a
przede wszystkim zbioru zdjęć pochodzących z aukcji internetowych i stacjonarnych, notowań domów aukcyjnych,
prywatnych kolekcji jak i skromnego zbioru autora powstało to właśnie opracowanie. Z założenia bazujące się na pracy S.
Kubiak w miarę możliwości poszerzone o nowe nieznane autorce odmiany lub nierozpoznane przez badaczy w dostępnych
kolekcjach muzealnych. Odwzorowanie graficzne koron poszczególnych odmian odpowiada rzeczywistym, a nie
schematycznym jak u S. Kubiak przedstawieniom rysunku monet. W niektórych przypadkach konieczne było złożenie kilku
egzemplarzy monet tak, aby możliwe było odtworzenie pełnego rysunku monety zaś wielu przypadkach, głównie, jeśli chodzi
o denary typu I rozpoznanie wstępne typu udawało się dopiero po porównaniu rewersów monet i stylu wykonania orła. Przy
opracowywaniu zbiorów została zasada pokazania przede wszystkim cech wyróżniających dla danej odmiany bez
uwzględnienia (chyba, ze zostało to zaznaczone w tekście) wielu wariantów w obrębie jednej grupy. Dokładna analiza
rysunków i porównanie obydwu stron monety, a nie jak w przypadku klasyfikacji S. Kubiak tylko awersów skłania do refleksji
nad prawidłowością klasyfikacji według kryteriów podziału na odmiany szczegółowe stosowanych dotychczas, jednak nie jest
celem niniejszego opracowania polemika z autorką, lecz niejako uzupełnienie graficzne opracowania z 1970 roku i stanowi
podstawę do szerszego ujęcia tematu w przyszłości z podziałem na odmiany szczegółowe.

Podstawa Klasyfikacji

Podstawowym kryterium służącym do klasyfikacji denarów jest budowa korony, kształt i sposób łączenia płatków lilii oraz
położenie ich względem siebie. Już na podstawie wstępnego rozpoznania na podstawie tego kryterium możemy często
określić, do jakiego typu denarów należy posiadana przez nas moneta. Kluczowym elementem jest właściwe wyróżnienie
poszczególnych elementów korony. W tym celu posłużymy się zmodyfikowanym modelem budowy korony stworzonym na
podstawie opracowanego przez S. Kubiak

na potrzeby jej publikacji. W swojej pracy autorka określiła podstawowe elementy

korony w oparciu o wcześniejsze opracowania.

Jednak w celu dokładnego pokazania metody rozpoznawania odmian denarów

konieczne jest wprowadzenie dodatkowych elementów wyróżniających, które jak się później przekonamy są dość istotne dla
prawidłowej oceny i zaszeregowania we właściwym przedziale czasowym wynikającym z kolejności odmian szczegółowych.
Model wyjściowy i jego podstawowe elementy składowe wyróżnione przez S. Kubiak

pokazuje rycina 1.

W trakcie analizy przeprowadzonej na podstawie kryteriów podziału denarów za pomocą weryfikacji cech wyróżniających
przedstawionych w rozdziale dotyczącym denarów pojawia się jednak konieczność zdefiniowania dodatkowych elementów
składowych korony występujących w opisie, nie odwzorowanych graficznie, co dla mniej wprawnego czytelnika stanowi nie

Stanisława Kubiak, Monety Pierwszych Jagiellonów (1386-1444), Ossolineum, Wrocław 1979

Dostępnych opracowań XIX w, na które powołuje się autorka autorowi udało się uzyskać dostęp jedynie do ksiązki Franciszka Piekosińskiego, O monecie i

stopie menniczej w Polsce w XIV IXV wieku, Kraków 1878,

S. Kubiak , op. cit. , str.35, Ryc. 2

lada problem w zrozumieniu zasad rozróżniania i klasyfikacji denarów. W tym celu na potrzeby niniejszego opracowania
stworzony został rozszerzony model budowy korony w oparciu o dotychczas stosowany z uwzględnieniem istotnych
elementów pojawiających się w opisie. Model ten przedstawia rycina 2.

Ryc. 1 Elementy budowy korony wg. S. Kubiak

obręcz korony

górna linia płatków lilii

dolne pole korony

kabłąk

Ryc.2. Zmodyfikowany model budowy korony

dolna linia płatków lilii

górna linia płatków lilii

dolne pole

obręcz

sterczyna

kabłąk

Mając określone elementy podstawowe możemy przystąpić do analizy poszczególnych elementów budowy korony. Cechą
najbardziej charakterystyczna są płatki lilii, w właściwie sposób, w jaki są one połączone. Z tego punktu widzenia możemy
określić typ korony, z jakim mamy do czynienia. Rozróżniamy trzy typy koron podzielonych według tego kryterium i
stanowiących podstawę klasyfikacji typ denarów:

TYP I

Cechy charakterystyczne - dolne i górne płatki lilii niepołączone ze sobą (tzw. korona otwarta)

Ryc. 3 Przykłady koron typu I

Ryc.3. Przykłady koron typu I

TYP II

Cechy charakterystyczne - dolne i górne płatki lilii połączone (korona zamknięta)

Ryc. 4 Przykłady koron typu II

Ryc.4. Przykłady koron typu II

TYP III

Cechy charakterystyczne - dolne płatki lilii rozłączone, górne połączone

Ryc. 5. Przykłady koron typu III

Denary z otwartą koroną przypisywane są panowaniu Władysława Jagiełły -odmiany od 1 do 26 oraz odmiana przejściowa
przypisywana Władysławowi Warneńczykowi lub Władysławowi Jagielle. Denary z zamkniętą koroną przypadają na okres
panowania Władysława Warneńczyka (odmiany II/1 do II/4) oraz Kazimierza Jagiellończyka (odmiany II/5 , III/1 ) i jak do tej
pory sądzono Jana Olbrachta , jednak ostatnie badania uczonych te ostatnie przypisują raczej do panowania Kazimierza
Jagiellończyka (odmiana III/2 tj. denary z literką O lub wg innych opracowań pierścieniem pod koroną). Póki, co
pozostawiamy te sprawę nierozstrzygniętą ograniczając się do określenia ich jako denary Kazimierza Jagiellończyka lub Jana
Olbrachta. Przedstawiony sposób klasyfikacji stanowi podstawę do wyróżnienia z każdego typu denarów poszczególnych
odmian, w których wspólną cechą jest Typ określony na podstawie budowy korony natomiast podstawą do określenia odmian
szczegółowych są cechy różniące, do których zaliczamy:

Typ znaków w dolnych polach korony

Budowę obręczy korony (kształt i sposób łączenia podstawy korony z kabłąkami , a także zróżnicowanie ze względu
na wypełnienie pola pomiędzy podstawa i kabłąkami korony)

Jak już wspomnieliśmy rozpoznanie typu sprowadza się przede wszystkim do określenia, jakiego rodzaju koronę posiada
moneta. Nie jest to, co prawda precyzyjne datowanie, ale poza przypadkami szczególnymi (odmiany przypadkowe) jest
podstawą do dalszych czynności związanych z identyfikacją i właściwym datowaniem. Ponieważ często niedbale wybijane
monety nie mają odbitego całego rysunku stempla (Np. akurat górna część korony jest nieodbita) musimy się posłużyć
dodatkowymi elementami charakterystycznymi dla danego typu. Takimi elementami są znaki w dolnym polu korony. Wg S.
Kubiak istnieją trzy grupy znaków :

Lilijki

Występują tylko na denarach TYPU I w zdecydowanej większości przypadków połączone z kabłąkiem, ale bywają
egzemplarze z lilijkami wbitymi bezpośrednio ponad kabłąkiem nie łącząc się z nim. Istnieją różne warianty od grubych
zajmujących całe pole korony do delikatnych, często wyglądających jak krzyżyki i z nimi mylonych. Przykłady kształtu i
rozmieszczenia lilii pokazuje rycina 6

Ryc. 6. Rozmieszczenie i kształt lilii na denarach TYPU I

Daszki

Odrębna grupę denarów stanowią egzemplarze ze znakami w kształcie daszków i znaków do nich podobnych -występują one
w odmianie wyróżnionej przez S. Kubiak jako TYP I/27 i wszystkie w obrębie grupy II. W tej grupie wprowadzony został
dodatkowy podział ze względu na położenie względem kabłąka korony jednak nie zostały w nim uwzględnione odmiany, które
autorka przypisała do odmian przypadkowych (Np. trójkąty zamiast daszków). Na podstawie zgromadzonego materiału
ikonograficznego można śmiało stwierdzić, że istnieje wiele odmian daszków od małych delikatnych trójkątów po rozłożyste
połączone z kabłąkiem i dolnymi płatkami lilii. Szczegółowy podział przedstawiony zostanie przy opisie denarów odmiany II.
Generalnie przyjmuje się, że wszystkie denary z daszkami i ich frakcje pochodne przypisuje się do panowania Władysława
Warneńczyka

Ryc. 7. Rozmieszczenie i kształt daszków na denarach TYPU II

duże, cienkie daszki z zawiniętymi końcami

małe, płaskie z jednym ramieniem szerszym

w kształcie zbliżonym do trójkąta (istnieją odmiany z wysokim równoramiennym trójkątem)

duże, cienkie (najczęściej kształtem zbliżone do dolnej linii płatków korony), połączone lub sprawiające wrażenie połączonych z kabłąkiem i dolną
linią płatków)

Krzyżyki

Ostatnią grupą znaków występujących na denarach koronnych są krzyżyki. Występują w dolnych polach korony odmian II i
III, które przypisywane są do panowania Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta. Istnieją generalnie dwa warianty
związane z położeniem krzyżyków od leżących na kabłąku do wbitych na środku dolnego pola czy zachodzących na dolne
płatki lilii oraz trzy nieznacznie różniące się odmiany w budowie (krzyż prosty i zbliżony do maltańskiego).Przykłady
przedstawione na ryc. 8 przedstawiają odmiany w budowie krzyżyków.

Ryc. 8. Rozmieszczenie i kształt krzyżyków na denarach TYPU II

leżące na kabłąku (połączone z wyraźnie dłuższym dolnym ramieniem)

niepołączone w kształcie nieco przypominającym krzyż maltański

niepołączone z kabłąkiem, wbite w polu

Budowa obręczy

Kolejnym elementem pomocniczym przy określaniu typu denara jest budowa obręczy i sposób łączenia jej z kabłąkami
korony. Według podziału przedstawionego w publikacji S. Kubiak istnieje 5 podstawowych wariantów budowy podstawy
korony.

W naszym zestawieniu mamy 6 wariantów (ostatni 6 wariant nie został uwzględniony przez autorkę być może nie

były jej znane denary z takim rozwiązaniem.)

Kubiak, s. 36, ryc.3

Ryc. 9. Budowa podstawy korony

Szeroka, wypukła

Szeroka, wklęsła

Szeroka, wklęsła ze środkiem wypukłym

Wąska, zaznaczona tylko podstawą korony, połączona kabłąkami dolnych pół korony

Brak obręczy korony

Kabłąki niepołączone z podstawą korony, podstawa korony z trójkątnym wcięciem lub płaska niepołączona z pionowymi ramionami

Kształt płatków lilii

Istotną sprawą, jeśli chodzi o określenie typu denarów (przede wszystkim typu I) jest rozpoznanie wariantu ukształtowania
płatków lilii. Często ze względu na technikę bicia monet dość trudno jest rozpoznać, do jakiego typu należą płatki lilii, a tym
samym poprawnie zidentyfikować odmianę, niemniej jednak warto pokazać różnice chociażby ze względu na występujące w
opisach cechy charakterystyczne

. Istnieją cztery podstawowe odmiany płatków lilii(wariant b występuje w dwóch

odmianach):

Ryc. 10. Kształt płatków lilii - warianty

ozdobne

proste (występuje w dwóch wariantach b, b1)

łagodne w kształcie falistej linii

zygzakowate

sterczyna korony

S. Kubiak w swoim opracowaniu pomija przy klasyfikacji denarów kwestię zakończenia środkowej lilii korony jednak by
pokazać wszystkie charakterystyczne elementy rysunku korony przybliżymy podstawowe i powtarzalne warianty sterczyny
korony. Element często decydujący o przynależności do poszczególnego typu denarów (szczególnie w obrębie typu I).

Ryc. 11. Kształt zakończenia środkowej lilii korony

Zbyt słabe lub podwójne uderzenie stempla często zaciera kształt podstawowy rysunku tworząc kombinację nieregularnych linii

Zdaniem autora wszystkie denary posiadające tego typu ukształtowane płatki są fałszerstwami z epoki. Z obserwacji styli stempla i jakości użytego materiału

do produkcji (jedynie wizualnej, więc odczucia mogą być subiektywne aczkolwiek żaden z poddanych analizie denarów nie był srebrny jedynie mocno
bielony dobrym srebrem)

ozdobna z owalnym elementem na szczycie

ozdobna z przewężeniem na końcu

prosta o trójkątnym kształcie

prosta o łukowatym zakończeniu

prosta o szpiczastym zakończeniu

Denary Władysława Jagiełły

(1396-1434)

typologia wg. S. Kubiak

Do podstawowych cech pozwalających wstępnie zidentyfikować denary Władysława Jagiełły
należą, otwarta korona (górne i dolne płatki lilii niepołączone) oraz lilie w dolnych polach korony. Kryterium to sprawdza się z
zasadzie w większości przypadków, jednak w niektórych odmianach występują wady mennicze wynikające z niedbałego
wykonania stempla. Odmiany te nazwane przypadkowymi powstałe np. poprzez połączenie górnej linii płatków tworzą
zamknięta koronę, co może prowadzić do błędnych wniosków przy próbie identyfikacji, dlatego wprowadzone zostały m.in.
dodatkowe kryteria, o których była mowa wcześniej. Kolejnym problemem, jaki możemy spotkać, jeśli chodzi o identyfikację
denarów typu I są niedobicia mennicze wynikające z niedbałości o sposób przygotowania blachy do produkcji, jak i samego
procesu bicia monet. Powstałe w ten sposób wady mennicze powodują, że niejednokrotnie widać tylko część rysunku monety i
to niekoniecznie tę pozwalającą na jej bezsprzeczną identyfikację. Pomimo tych trudności denary Jagiełły dla wprawnego oka
są po jakimś czasie i pewnej ilości oglądanych monet dość łatwe do wychwycenia. W celu dokładnego określenia odmiany
pomocne będzie zestawienie odmian stworzone przez S.Kubiak które prezentujemy poniżej.

Typ I grupa A

Ryc. 12 Denary typu I/A - odmiany 1-15

Typ I grupa B

Ryc. 13. Denary typu I/B - odmiany 16-23

Ryc. 14. Denary typu I/B - odmiany przypadkowe

Typ I grupa c

Ryc.14. Odmiany typu I/C odmiany 24-26

Opis denarów typu I odmiany

1/A/1

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia płatków lilii, sterczyna
korony zwieńczona kulą, podstawa korony wklęsła. Pod koroną centralnie wbita kółko

1/A/2

1/A/3

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, ozdobne zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona przechodząca w owalem lub zakończona łagodnie, podstawa korony wklęsła. Kółko nad prawą
górną linią płatków korony.

1/A/4

1/A/5

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem lub łagodnie, podstawa korony wklęsła. Kółka nad prawą i lewą
górną linią płatków korony

1/A/6

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem lub łagodnie, podstawa korony wklęsła. Kropki nad prawą i
lewą górną linią płatków korony

1/A/7

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, ozdobne zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem lub łagodnie, podstawa korony wklęsła. Kółka po obu stronach
korony

1/A/8

1/A/9

1/A/10

1/A/11

1/A/12

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem lub łagodnie, podstawa korony wklęsła. Kropki w polu z lewej i
prawej strony korony i pod koroną

1/A/13

1/A/14

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem lub łagodnie, podstawa korony wypukła. Kółka w polu z lewej i
prawej strony korony i pod koroną

1/A/15

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem lub łagodnie, obręcz korony wypukła. Kropki w polu z lewej i
prawej strony korony i pod koroną

I/A/14/a

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach kółka (błąd rytownika), ozdobne zakończenia
górnych płatków lilii, sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem lub łagodnie, obręcz korony wypukła.
Kółka w polu z lewej i prawej strony korony i pod koroną

Odmiany typu I grupa B

I/B/16

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, ozdobne zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem lub łagodnie, obręcz korony wypukła. Owalny element z
otworem w środku łączący środkową lilię z kabłąkami

I/B/17

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, ozdobne zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony niezdobiona, obręcz wąska zaznaczona tylko podstawą korony

I/B/18

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony bez elementów ozdobnych, obręcz korony szeroka, wklęsła ze środkiem wypukłym. Owalny element z
otworem w środku łączący środkową lilię z kabłąkami

I/B/19

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony niezdobiona, obręcz wąska zaznaczona tylko podstawą korony, występuje także w wariancie z płaskim
połączeniem środkowych elementów kabłąka tworzących poziomą linię

I/B/20

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, ozdobne zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony bez elementów ozdobnych, obręcz korony szeroka, wklęsła ze środkiem wypukłym. Dość charakterystyczna
odmiana ze względu na pionowe (nierozchylone) boczne ramiona korony. Korona mniejsza i węższa niż na pozostałych
denarach tej grupy.

I/B/21

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony bez elementów ozdobnych, obręcz korony szeroka, wklęsła ze środkiem wypukłym. Podobnie jak typ I/B.20
odmienna ze na pionowe (nierozchylone) boczne ramiona korony. Korona mniejsza i delikatniejsza niż na pozostałych
denarach tej grupy.

I/B/22

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, ozdobne zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony niezdobiona, obręcz szeroka, wklęsła. Brak prawego górnego płatka lilii.

I/B/23

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony niezdobiona, obręcz szeroka, wklęsła,

Odmiany przypadkowe denarów typu I/B

I/B/17a

Korona zamknięta, górna linia płatków przypadkowo połączona tworząca falistą linie z płaską podstawą, dolna linia płatków
rozłączona, w dolnych polach lilijki, sterczyna korony z elementem ozdobnym, obręcz wąska zaznaczona tylko podstawą
korony.

I/B/19a

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony niezdobiona, obręcz wąska zaznaczona tylko podstawą korony, przypadkowo wbita kropka na łączeniu
kabłąków z pionową, środkową lilią

I/B/20a

Niestety w pracy S. Kubiak brak jest zdjęcia monety, co pozwoliłoby na ocenę czy jest to efekt niedobicia, zapchania stempla, czy wada technologiczna.

Obserwując technikę i staranność bicia denarów najbardziej prawdopodobna wydaje się pierwsza wersja, ale niestety nie jesteśmy w stanie bez dodatkowych
danych jej zweryfikować

Zdaniem autora jest to pozostałość technologiczna powstała na etapie produkcji stempla, a konkretniej odbicie nogi cyrkla użytego do wyznaczenia średnicy

stempla, niemniej jednak przytaczany tę odmianę jako wyróżnioną przez S. Kubiak

I/B/21a

Korona zamknięta, górna linia płatków przypadkowo połączona, dolna linia rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste
zakończenia górnych płatków lilii, sterczyna korony bez elementów ozdobnych, obręcz korony szeroka, wklęsła ze środkiem
wypukłym. Pozostałe cechy jak w odmianie I/B/20

I/B/22a

Korona zamknięta, górna linia płatków połączona tworząca falistą linię z płaską podstawą dolna linia płatków rozłączona, w
dolnych polach lilijki, sterczyna korony niezdobiona, obręcz szeroka, wklęsła.

I/B/23a

Korona zamknięta, górna linia płatków połączona, dolna rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych
płatków lilii, sterczyna korony niezdobiona, obręcz szeroka, wklęsła,

Odmiany typu I/C

I/C/24

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony bez elementów ozdobnych, brak obręczy korony

I/C/25

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony bez elementów ozdobnych, brak obręczy korony, odstające, ostro zakończone dolne fragmenty bocznych
ramion korony.

I/C/24

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony bez elementów ozdobnych, przycięte pod kątem 45 stopni kabłąki na łączeniu z bocznymi ramionami i w
miejscy styku pośrodku korony, kabłąki z płaską podstawą, brak obręczy korony

I/C/26

Odmiany nienotowane w klasyfikacji S. Kubiak

Ryc.15. Nowe odmiany denarów

1/A/17/a

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem, obręcz korony wypukła połączona z kabłąkami.
Charakterystyczna odmiana z nieco mniejszą koroną

, cienką obręczą połączoną z kabłąkami

1/A/17/b

Niestety jak w kilku innych przypadkach brak zdjęcia w opracowaniu 1970 roku pozbawia nas możliwości weryfikacji. Zapewne jednak podwójne bicie

(dość często spotykana wada)

Warszawskie Centrum Numizmatyczne, Aukcja 37, poz. 85-http://www.wcn.pl/foto/37/high/37_0085a.JPG

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona (pozornie wyglądają na połączone, ale przy powiększeniu widać, ze
płatki nie są połączone), w dolnych polach lilijki, sterczyna korony zwężona zakończona owalnym elementem, obręcz korony
wypukła połączona z kabłąkami z wklęsła kropką pośrodku. Charakterystyczna odmiana z nieco mniejszą koroną, cienką
obręczą połączoną z kabłąkami.

I/B/21/b

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona listkiem o lekko trapezowatym kształcie kształcie, obręcz korony szczątkowa w
postaci belki z trójkątnym wybrzuszeniem na środku niepołączona z kabłąkami i niestykająca się z pionowymi bocznymi
ramionami, charakterystyczne puncowane kabłąki w postaci półokręgów

I/B/21/c

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki proste zakończenia górnych płatków lilii,
sterczyna korony zwężona zakończona listkiem o lekko trapezowatym kształcie, obręcz korony szczątkowa w postaci belki z
trójkątnym wybrzuszeniem na środku niepołączona z kabłąkami i niestykająca się z pionowymi bocznymi ramionami,
charakterystyczne puncowane kabłąki w postaci półokręgów, pod koroną gotycka litera N

I/B/19b

Korona otwarta, górna i dolna linia płatków rozłączona, w dolnych polach lilijki, ale wbite do góry nogami!!!, proste
zakończenia górnych płatków lilii, sterczyna korony niezdobiona, obręcz wąska zaznaczona tylko podstawą korony, występuje
także w wariancie z płaskim połączeniem środkowych elementów kabłąka tworzących poziomą linii.

S. Kubiak w swoim opracowaniu nie uwzględniła kilku typów odmian, które według posiadanych przez nie cech powinny
znaleźć się w zestawieniu. Charakterystycznie i niebudzące wątpliwości egzemplarze autor postanowił dołączyć do niniejszego
artykułu. Pierwsza z odmian nazwana roboczo IA/17/a najbardziej typologicznie pasuje do denarów IA/17

stąd nazwa z

wyróżnikiem literowym, druga IA/15/B w zasadzie niewiele się od podstawowej odmiany różni aczkolwiek istotnym
elementem jest wklęsła kropka na środku pełnej, wypukłej obręczy, odmiana trzecia IB/21/b typologicznie jest bardzo podobna
do odmiany podstawowej z tą różnicą, ze podstawa korony nie jest połączona z pionowymi ramionami zewnętrznymi korony
(jak się okazuje odmiana dość liczna –kilkukrotnie obserwowana w notowaniach portali aukcyjnych, w zbiorze autora 3 sztuki
pewne i 2 prawdopodobnie niestety niemożliwe do pełnej identyfikacji w związku z niedobiciami monet). Najciekawsza jest
ostatnia odmiana z wbita centralnie pod koroną gotycką literą N, typologicznie identyczna z poprzednią (te same rysunki koron
i wada stempla pomiędzy pionowym środkowym płatkiem lilii, a lewą dolną lilią płatków będącym z zasadzie półokrągłym
kabłąkiem na znanych autorowi egzemplarzach ewidentnie wykonane tą samą puncą. Wszystkie egzemplarze z tego typu
koroną mają ścięte pod katem 45

zakończenia górnych płatków lilii, co widać na rysunkach. Nie będziemy się póki, co

zajmować pochodzeniem denarów z literka N jako, ze niebawem ukaże się artykuł w jednym z czasopism numizmatycznych
dotyczący właśnie przedstawionego przez autora egzemplarz.
Wiele odmian udaje się powiązać typologicznie poprzez analizę kształtu i sposobu wyobrażenia orła denarach, co udało się
zrealizować Franciszkowi Piekosińskiemu

w swoim opracowaniu, niestety kopia będąca w posiadaniu autora nie pozwala na

zamieszczenie tablic w naszym artykule.

Ograniczymy się jedynie do pokazania podstawowych odmian orłów na denarach

Władysława Jagiełły zaznaczając jednak, że są to odmiany odtworzone częstokroć z kilku identycznych denarów mniej lub
bardziej czytelnych, tworzących jedną spójną typologicznie odmianę, ale w różny sposób niedobitych lub z innych powodów
posiadających częściowo zatarty rysunek

. Pokazane, zatem zostały te, które udało się uzyskać poprzez graficzne nałożenie

fotografii monet i późniejszą obróbkę komputerową. Jednak w przypadkach, gdy nie udało się odtworzyć w 100% wizerunku
orła nie został on przedstawiony graficznie. Niemniej jednak przedstawione poniżej odwzorowania wykonane zostały z
najwyższą starannością tak, aby jak najwierniej pokazać cechy charakterystyczne dla danego typu orła.

Zdjęcie,

tablica. III poz. 20, rysunek , tablica II poz.10

Zdjęcie,

tablica. III poz. 13, rysunek , tablica II poz.11, 13

Zdjęcie,

tablica. III poz. 14, rysunek , tablica II poz.13

Pomimo, że przywoływana przez autora odmiana I/B/17 ma wąską, wklęsłą obręcz denary te typologicznie najbardziej są do niej zbliżone.

Franciszek Piekosiński, O monecie i stopie menniczej w Polsce w XIV IXV wieku, Kraków 1878,

Tablice są w trakcie opracowywania i ukażą się w przygotowywanym szerszym opracowaniu denarów koronnych

Klasycznym przykładem takiej wady jest nierówne rozklepanie blach użytych do wykonania krążków menniczych, różna grubość powodowała przy

uderzeniu nierównomierne odbicie wizerunku monety

Przykłady orłów na denarach Jagiełły

Ryc.16. Przykładowe typy orłów na denarach typu I (a/b/c-denary typu Ia;, b/c/d/e/f/g/h-denary typu Ib, i/j/k-denary typu Ic, l-denary I/27)

Władysław Jagiełło lub Władysław Warneńczyk

(1434?-1444)

Denary odmiany I/27

Denary typu I/27 tzw odmiana przejściowa posiada cechy denarów typu I (otwarta korona) i II (znaki w dolnych polach
korony). S.Kubiak w w swoim opracowaniu przypisuje je na przełom panowania Władyslawa Jagiełły i Władysława
Warneńczyka ze względu cechy orła podobnego do tych na denarch Jagiełły

i w okolicznść występowania monet w znanych

skarbach z tego okresu zawierających denary Jagiełły i denary typu II przypisywane warneńczykowi W opracowaniu
przedstawione są dwie odmiany I/27 i I/27a jako odmiana przypadkowa z rozłaczonymi górnymi płatkami lilii.

Ryc.17. Korony na odmianach I/27 (rysunek orła znajduje się na poprzedniej rycinie pod pozycją l)

Denary Władysława Warneńczyka (1434-1444)

Typologia denarów

Cecha charakterystyczna denarów Warneńczyka to połączone dolne i górne płatki lilii w koronie w dolnych polach korony
daszki lub trójkąty o różnych kształtach ewentualnie puste pole. Korona zdecydowanie rozszerzająca się ku górze, podstawa w
kształcie linii prostej lub łukowata, zazwyczaj połączona z kabłąkami, płatki korony w dwóch odmianach łagodnej łukowatej
lub w kształcie linii falistej-zygzakowatej (większość denarów z taką formą korony jest słabej próby być może są to
fałszerstwa). Generalnie denary odmiany II charakteryzują się zamknięta koroną i znakami w dolnych polach korony
zbliżonych lub tożsamych ze znakiem ^

TYP II/1

W tablicach I i II zamieszczonych na końcu opracowania zostały pokazane obrysy wykonane bezpośrednio z monet istnieje, więc możliwość weryfikacji

rysunków

Podobnego typu orła można także zaobserwować na denarach typ II/1

Cechy charakterystyczne - zamknięta korona w górnej linii, płatki korony w postaci łagodnych łuków, dolna linia płatków
występująca w dwóch odmianach łagodnych symetrycznych łuków ostro stykających się na linii łączenia oraz łuków ściętych
na końcach lub łagodnie przechodzących jeden w drugi na linii łączenia. Druga odmiana jest dość łatwo rozpoznawalna ze
względu na sposób i położenie łączenia (zakończenie łukowate lub ścięte, proste), wyraźnie zaznaczony kabłąk korony często
niepołączony na linii styku środkowej pionowej lilii.

TYP II/2

Cechy charakterystyczne -zamknięta koroną w górnej linii płatki korony w postaci łagodnych łuków lub falistej zygzakowatej
linii dolna linia płatków ostro stykających się na linii łączenia lub postaci zygzakowatej linii imitującej łuki.

TYP II/3

Cechy charakterystyczne -jak w drugim wariancie odmiany II/1, ale z połączonymi z kabłąkiem daszkami tworzącymi falistą
linię.

TYP II/4

Wysoka korona z łagodnymi łukowatym płatkami lilii ostro zakończonymi na łączeniach, dolna linia płatków w stykająca się
lub połączona z szerokimi i wysokimi daszkami w dolnym polu. Łatwo rozpoznawalna ze względu na specyficzny sposób
umieszczenia i wielkość daszków.

S. Kubiak wyróżnia w swojej klasyfikacji odmianę II/1g, która typologicznie tożsama jest z odmianami denarów II/1, II/2 i
II/3 (ten sam typ orła i korony), ale umieszcza ją w odmianach przypadkowych ze względu na kształt znaków w polu -zamiast
daszków są trójkąty. Wydaje się , że odmiana ta powinna być raczej w grupie podstawowej właśnie ze względu na użycie tych
samych stempli do produkcji, a znaki w postaci trójkątów są raczej nieprzypadkowe, w wynikają bardziej z lenistwa rytownika
stempli niż przypadkowego błędu. Szczegółowe zestawienie odmian podstawowych (odm. D II/1 do II/4) i przypadkowych
(oznaczenie typu literą rzymską + indeks literowy) przedstawia poniższe zestawienie.

Denary typu II odmiany

Ryc. 18. Odmiany podstawowe denarów typu II wg. S. Kubiak

Ryc. 19. Odmiany przypadkowe denarów typu II wg S. Kubiak

Odmiany orłów na denarach typu II

Aby dokładniej poznać systematykę podziału denarów typu II należy uwzględnić, (choć jak do tej pory większość autorów
opracowań ignorowało to zagadnienie

kształt sylwetki orła i jej charakterystyczne cechy pozwalające na wstępne określenie

typu denara) Już wstępna analiza zagadnienia stawia zagadnienie podziału i klasyfikacji w innym niż dotychczas świetle.
Pozwala, bowiem zweryfikować współistnienie odmian typologicznych bez konieczności weryfikacji zagadnień próby srebra.
Na pewno w przeszłości dokładna analiza wyobrażeń orła na monetach i zmiana stempla na skutek jego zużycia pozwoli na
weryfikację wiedzy dotyczącej kolejności emisji denarów , jednak nie jest to celem niniejszego opracowania ograniczymy się
jedynie do pokazania najczęściej występujących typów, aczkolwiek, aby pokazać korelację występującą pomiędzy awersem i
rewersem monet na rycinie 20 pokazane zostały przykładowe połączenia par stempli .

Ryc.20. Przykłady połączeń par stempli na odmianach typu II. (w powiększeniu)

Poza F. Piekosińskim, który dość dokładnie przedstawił rysunki awersu rewersu opisywanego denara

Ten sam typ orła z zawiniętymi do góry pazurami połączony jest z trzema typami koron, zważywszy, ze denar nr 1 jest
denarem odmiany II/4, która teoretycznie idąc za tokiem rozumowania S.Kubiak powinna być ostatnią z odmian
warneńczyka

nie powinien się znaleźć w tej samej grupie, co denary II/1 i II/2 odpowiednio ponumerowane 2 i 3.

Jednocześnie widać, ze ten sam typ korony różniący się jedynie wysokością wbicia daszków (w zasadzie tylko prawego
daszka) posiada dwie różne odmiany orła. Odmiana przedstawiona jako nr 4 na ryc.20 jest dość licznie reprezentowana i
musiała być długo bita, ponieważ istnieje wiele odmian niewiele różniących się rysunkiem stempla-zapewne poprawianego na
skutek zużycia, który przechodzi w późniejszym okresie zapewne już za panowania Kazimierza Jagiellończyka w odmianę II/5
posiadającą bardzo podobnego orła, bardziej smukłego, ale w podobnym typie.

Podstawowe odmiany orła dla denarów typu II przedstawia ryc. 21

Rys.21. Odmiany orła występujące na denarach typu II

a) Orzeł z dużą głową, długim dziobem i krótką, szeroką szyją, Rozłożyste skrzydła o różnej długości, lekko łukowate
zawinięte nieznacznie na końcach proste o jednorodnej grubości lub cienkie zwężające się na końcach, często niestykające się
bezpośrednio z torsem.

b) Orzeł z ładnie wyprofilowanym tułowiem i równą symetryczną linią łagodnie łukowatych skrzydeł niełączących się
bezpośrednio z tułowiem. Odmiana rzadziej występująca.

c) Orzeł o długim i wąskim tułowiu z zadartą głową, skrzydła długie o łukowatym kształcie, często nienaturalnie wywinięte
do góry łapy.

d) Orzeł zbliżony do opisanego w pkt. c, ale o cięższym i mniej finezyjnym rysunku z wygięta szyją i krótszymi piórami.

e) Orzeł z długim i wąskim tułowiem i małą głową zakończoną 'kaczym dziobem”, pióra krótkie na ogół zaokrąglone i
rozszerzające się na końcach, na prawym skrzydle cecha charakterystyczna trzecie pióro zakończone „łezką”.

Niektóre

odmiany mają większą głowę (wcześniejsze?), Odmiany z mniejszą głową i bardziej rozciągnięta w pionie sylwetką są bardzo
zbliżone do następnej odmiany II/5 przypisywanej Kazimierzowi Jagiellończykowi

Poniższa rycina pokazuje podstawowe odmiany denarów warneńczyka w zestawieniu z występującymi na nich orłami. Warto
zauważyć , że typ orła pokazany na ryc. 20e występuję w powiązaniu z kilkoma typami wnikającymi z klasyfikacji S .Kubiak
(podobnie jest z orłem pokazanym na tej samej rycinie pod nr 18) i relatywnie w ramach jednej odmiany typologicznej mogą
znajdować się denary o zupełnie odmiennych rysunkach koron

co pokazane zostało także na rycinie poprzedniej.

S.Kubiak,s.102 ryc.69

Do porównania wzięte zostały tylko powtarzające się odmiany orłów i koron, występujące najliczniej w zgromadzonym materiale porównawczym.

Istnieje wiele odmian tego typ orła, co świadczy dość długiej emisji denarów tego typu. Dobra próba srebra wskazuje na emisję królewską

W związku z tymi obserwacjami należałoby się zastanowić w przyszłości nad celowością podziału według typu znaku i jego położenia w polu. Przy

dokładnej analizie rysunków koron i orłów nasuwa się nieco inny podział na odmiany , a znak w polach koron wydaje się być rzeczą mniej istotną ze
wskazaniem bardziej na chronologię i zmianę rysunku korony z jednoczesnym uwzględnieniem występujących równolegle odmian orła

Ryc.22. Przykłady podstawowych typów denarów W. Warneńczyka

Kazimierz Jagiellończyk

(1447-1492)

Typ II/5 do III/1

Cecha charakterystyczną denarów Kazimierza Jagiellończyka jest zamknięta korona z połączoną dolną linią płatków lilii (typ
II/5) oraz niepołączoną dolną linią płatków (odmiana III/1), oraz krzyżykami w dolnych polach korony. Istnieją dwa warianty
położenia krzyżyków, połączone z kabłąkiem dolnym ramieniem lub położone pośrodku dolnego pola korony, niestykające się
z żadnym z elementów korony. Odmiana II/5 charakteryzującą się delikatną koroną w typie II, często z charakterystycznym
prawym kabłąkiem w środkowej części korony zachodzącym nieco na lewy (ewidentnie punca niedbale wbita przez mincerza,
co dobrze widać na lepszych egzemplarzach) oraz niewielką środkową lilią szczytową korony, orzeł na tych denarach ma
cienką długą szyję zakończoną niewielką głową w koronie oraz krótkie skrzydła. Druga odmiana ze zdecydowanie odmienną
koronę w typie III o ostrych zakończeniach płatków lilii z niepołączoną dolną linią płatków i krzyżykach w dolnych polach
korony (tak jak w poprzedniej odmianie stykających się lub nie z kabłąkiem). W obydwu odmianach występuje wąska obręcz
korony z prostą podstawą stykająca się z kabłąkami ich środowej części.

Ryc.23. Odmiany denarów Kazimierza Jagiellończyka

Kazimierz Jagiellończyk lub Jan Olbracht

typ III/2

Cecha charakterystyczna, górne listki korony połączone dolne rozłączone w dolnych polach krzyżyki, pod koroną znak
przypominający literka O lub kółko. (podobna sygnatura występuje na półgroszach Jana Olbrachta). Denary te dotychczas
przypisywane były Janowi Olbrachtowi z racji literki O pod koroną (obecnej także na półgroszach tego władcy). Nie ma

jednakże informacji w źródłach pisanych na temat emitowania innej niż półgrosze monety przez Jana Olbrachta stąd
wątpliwość, co do przynależności denarów typu III/2 do mennictwa Olbrachta. Dlatego też Przypisujemy je do panowania obu
władców przynajmniej do czasu pojawienia się precyzyjnych przesłanek by umieścić je w konkretnym przedziale czasowym.
Istnieje kilka wariantów stempla odmian typu III są one dość charakterystyczne i powtarzalne, a pojawiające się różnice
wynikają z techniki bicia i zużycia stempla. Warianty denarów tej odmiany przedstawione są na rycinie 24

Ryc. 24. Odmiany denarów Kazimierza Jagiellończyka lub Jana Olbrachta

W opisanej odmianie dość licznie występują fałszerstwa niewiele odbiegające rysunkiem od oryginalnych monet i często z
nimi mylone. Czasami jedyną wskazówką mówiąc o pochodzeniu stanowi grynszpan wychodzący spod wierzchniej warstwy
srebra świadczący o miedzianym jądrze monety platerowanym z wierzchu cienką warstewką srebra. Istnieją oczywiście liczne
fałszerstwa rozpoznawalne na pierwszy rzut oka charakteryzujące się słabym rysunkiem i niedbałym biciem, ale te na ogół są
łatwe do rozpoznania. ( patrz TABLICA V)

Fałszerstwa
W Każdej grupie denarów można z powodzeniem znaleźć wiele odmian denarów fałszywych masowo produkowanych w
lokalnych i obcych mennicach fałszerskich. Dziś teoretycznie trudno rozpoznawalne , dla znawcy tematu czytelne i zarazem
ciekawe aczkolwiek niejednokrotnie zaskakujące technika wykonania i precyzją odwzorowania oryginału . Stosując przyjętą
przez S. Kubiak typologie nie jesteśmy w stanie jednak określić czy dana moneta jest fałszerstwem czy królewskim biciem.
Szczególnie, że autorka przypisuje zdaniem autora fałszywe denary z koroną o nieregularnym, zygzakowatym zakończeniu do
legalnych emisji z oficjalnej mennicy. Prawdopodobnie wynika to faktu, że brane były pod uwagę monety pochodzące ze
skarbów, a w związku z tym zapewne nieodbiegające wyglądem od dobrych królewskich denarów bez śladów długotrwałego
obiegu, za co się z tym wiąże wytrać ukazujących gorszej próby metal pod cienką warstwą plateru. Dowodem na to mogą być
doskonale zachowane denary z luźnych znalezisk ze śladami bielenia srebrem i piękną zieloną patyną w miejscach wyższych
partii stempla monety świadczących o dużej zawartości miedzi lub wręcz o miedzianym rdzeniu wierzchem tylko srebrzonej
monety. Przykłady takich właśnie monet pokazujemy na tablicy V niniejszego opracowania. Monety te zapewne w epoce
trudne były do wychwycenia dla nie wprawnego oka. Przyczyna była prosta, bilonowe monety, (czyli w dalszym ciągu do
pewnego stopnia srebrne) zachowywały srebrzysty odcień, co w połączeniu z długotrwałym obiegiem nawet przy znacznym
wytarciu poprzez spolerowanie wierzchniej warstwy w niewielkim stopniu odróżniały się od bić królewskich i zapewne to
było powodem funkcjonowania tak wielkiej masy fałszywej monety na rynku. Gorzej się sprawa miała z monetą ewidentnie
miedzianą jedynie platerowaną srebrem, takie egzemplarze zazwyczaj łatwiej było wychwycić ze względu na różowe
przetarcia w najwyższych , a zatem najbardziej podatnych na mechaniczne wycieranie warstwach monet i zapewne to one
stanowiły największy odsetek wyłowionych już w epoce fałszerstw. Jeśli chodzi o monety niewiele lub wcale nieróżniące się
stemplem od królewskich denarów (głównie denary typu III) ewidentnie miedziane być może są one elementem nadużyć w
samej mennicy polegających na pogorszeniu próby poprzez dodanie do fajnu większej domieszki miedzi. Tłumaczyłoby to
fakt, że niektóre miedziane platery mają swoje dokładne odpowiedniki (identyczny rysunek stempla) w grupie denarów o
dobrej próbie

. (Tego typu monety dość często występują w typach II i III denarów, nie spotyka się ich w zasadzie w

emisjach typu I z czasów Jagiełły). Zasadniczo brak jest także takich korelacji w grupie denarów o zygzakowatej górnej linii

Odmiana wyróżniona przez P. Borysa Paszkiewicza w

artykule zamieszczonym w Notae Numismaticae- Zapiski Numizmatyczne, T.1,1996 r. s. 124

Pisząc o dobrej próbie autor ma na myśli subiektywną ocenę na podstawie stopnia zużycia i stanu zachowania monety

płatków co może świadczyć właśnie o pochodzeniu emisji z tak ukształtowaną linią płatków z nielegalnych mennic czeskich
lub mołdawskich

masowo zasypujących rynek fałszywą monetą.

Stosując takie kryterium przynależności i analizując dotychczasowe publikacje z tej dziedziny można w dość krótkim czasie
dojść do przekonania, że stosowana dotychczas typologia nie do końca odzwierciedla stan faktycznego i skłania do ponownej
analizy znanych znalezisk w oparciu o inne niż dotychczas kryteria

(patrz TABLICA VI ). Według autora wśród

poszczególnych grup denarów różnych typów i emisji podstawowym elementem świadczącym o pochodzeniu monet

jest

powtarzalność stempla oraz obserwacja naturalnego procesu jego zużycia w trakcie produkcji monet. Na wielu egzemplarzach
(także w zbiorze autora) widać wyraźnie ślady poprawiania i przerabiania stempla na innych rozmycie rysunku na skutek
naturalnego procesu zużycia (rozbicia) stempla. Dokładna analiza i usystematyzowanie poszczególnych odmian kształtu koron
(z pominięciem znaków w dolnych polach korony w ramach jednego typu) pozwoliłoby na precyzyjne powiązanie konkretnej
odmiany korony z występującymi na monetach wizerunkami orłów, a co za tym idzie ustalenie chronologii emisji. Już wstępna
analiza pozwalana zmianę dotychczasowej klasyfikacji i przypisanie odmian według kryterium kształtu i korony, a nie jak
dotychczas kształtu i położenia znaków w dolnym polu korony (dla grup denarów w obrębie typu II z daszkami i ich
pochodnymi). Jednak precyzyjne ustalenie chronologii i analiza typologiczna powinna opierać się na dokładnym
przeanalizowaniu już opracowanego materiału według innych niż dotychczas kryteriów

, co wydaje się rzeczą niemożliwą w

krótkim czasie i stanowić zapewne będzie wyzwanie dla następnych pokoleń badaczy tematu. Niewątpliwie pojawianie się
nowych odmian pochodzących z luźnych znalezisk , a więc przypadkowo zgubionych monet obiegowych rzuca zupełnie inne
ś

wiatło na kwestię typologii denarów doby jagiellońskiej, badanych do tej pory głównie w oparciu o znaleziska gromadne

składające się z lepszych jakościowo, wyselekcjonowanych denarów (z nielicznymi wyjątkami). Celowym, zatem wydaje się
prowadzenie dalszych badań w oparciu o dostępne źródła muzealne i znaleziska gromadne w korelacji z prywatnymi
kolekcjami, nierzadko składającymi się z kilkutysięcznej liczby monet stanowiących doskonałe źródło porównawcze. Nie
można też nie uwzględnić także pojawiających się na portalach aukcyjnych i numizmatycznych forach internetowych
informacji stanowiących olbrzymią, ikonograficzną (i nie tylko) bazę danych możliwą do wykorzystania w celach
badawczych. Połączenie tych wszystkich źródeł w jedną ogólnodostępną bibliotekę (internetowa) pozwoliłoby na dostęp w
krótkim czasie do większej ilości informacji i udostępnienie danych źródłowych pomocnych w dalszych badaniach nad
typologią i chronologią emisji denarowych pierwszych Jagiellonów.

Istnieją duże grupy denarów miedzianych regularnie powtarzającym się typami awersów i rewersów bitych w miedzi niemających odpowiedników w

emisjach bilonowych ze srebrzeniem zachowujących przyjęty standard dla tego typu monet

Np. Opisany prze B. Paszkiewicza skarb z u. Kanoniczej w Krakowie przy zastosowaniu innych kryteriów pozwala na stwierdzenie , ze składa się on w

przeważającej części z monet fałszywych

Notae Numismaticae- Zapiski Numizmatyczne, T.1,1996 r s. 107-125

Oczywiście przyjmując jako kryterium królewska lub fałszerska mennica

Doskonałe rezultaty można uzyskać przy użyciu komputerowych technik graficznych znacznie ułatwiających porównanie poprzez nakładanie na siebie

rysunków jednak zebranie materiału przy założeniu, ze wszystkie opublikowane znaleziska posiadają dokumentację fotograficzną pozwalającą na analizę stoi
pod dużym znakiem zapytania.

OPISY DO TABLIC:

TABLICA I

numer Typ/grupa/odmiana

Dodatkowe informacje

I/A/10

1/A/10 lub 1/A/7

Niepełny rysunek nie pozwala na dokładne określenie

1/A/10

1/A/5

1/B/19

1/B/19?

Niepełny rysunek nie pozwala na dokładne określenie

1/B/23

1B/17/b

1/B23/a

1/B/19a

Odmiana nieuwzględniona u S.Kubiak

1/B/21b

Odmiana nieuwzględniona u S.Kubiak

1/B23

1/B/21b

Odmiana nieuwzględniona u S.Kubiak

1/B/21c

1/B/17

1/B/23a

1/B/17

1/C/24 lub1/C/25

Niepełny rysunek nie pozwala na dokładne określenie

1/C/24 lub1/C/25

Niepełny rysunek nie pozwala na dokładne określenie

1/C/24

1/C/24 lub1/C/25

Niepełny rysunek nie pozwala na dokładne określenie

1/27/a

27-sty

1/27/a

II/1

TABLICA II

II/1

II/3

II/2

II/1

II/4

II/1

III/1

III/2

II-fałszerstwo

u S.Kubiak typ IIa

II-fałszerstwo

TABLICA III

I/B/23a

I/B/20

I/B/23a

I/B/20

I/B/21c

I/B/21/b

I/B/16

I/B/23a

I/B/20

I/C/25

I/B/17b

I/C/24

TABLICA IV

I/27a

I/27

II/1

II/4

II/1

II/2

II/4

II/2

II/1

III/1

III/2

TABLICA V

II/fałszerstwo

KUB Iia

II/fałszerstwo

III/fałszerstwo

II/fałszerstwo

III/fałszerstwo

TABLICA VI

I/27

I/27a

II/1

nietypowa odmiana

II/1

II/4

II/1

denar posiada cechy typu II/1 i II/4

II/1

TABLICA I

Tablica I. Wybrane denary typów I/A-I/B

TABLICA II

Tablica II Wybrane denary typów II-III, fałszerstwa

1-11 typ II,12 typ II/5,13-III/1,14-15 III2,16-32 fałszerstwa

TABLICA III

Tablica III; Wybrane denary typów IA, IB, IC

TABLICA IV

Tablica IV; Wybrane denary typów II i III

TABLICA V

Tablica V; Fałszerstwa denarów

TABLICA VI

Tablica VI: Warianty stempla i połączeń Aw. i Rw. denarów TYPU I-II (w powiększeniu)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
denary, Nauka
Arkana Małe Tęcze (Denary)
Denary w kwestii zdrowia zarys
denary taraka

więcej podobnych podstron