Jakie znaki i sygnały wysyłane przez nasze ciało mogą być odczytane przez innych ludzi

Powstanie języka i posługiwanie się nim w mowie było bez wątpienia ogromnym

osiągnięciem rozwojowym człowieka. Jednak język i mowa nie powstały wraz z pojawieniem
się praprzodków człowieka. Wiadomo, że wczesne formy hominidae takie jak
Australopithecus, homo habilis, homo erectus, a także prawdopodobnie człowiek
neandertalski nie posługiwały się mową. Podstawową przeszkodą ku temu była zbyt nisko
osadzona krtań. Tak, więc porozumiewanie się przedstawicieli wczesnych form człowieka
ograniczało się - podobnie jak u zwierząt - do środków pozajęzykowych. Należy więc
przyjąć, że komunikacja pozajęzykowa stanowiła pierwotną formę porozumiewania się
człowieka. Obecnie język nie wyeliminował całkowicie tych naturalnych form komunikacji,
które nadal spełniają swoje funkcje w procesie wymiany informacji. I tutaj wkracza właśnie
komunikacja niewerbalna, która stała się rodzajem przekazu bezsłownego, doskonale
spełniającego funkcję nośnika informacji o emocjach.

Dopiero homo sapiens zaczął posługiwać się mową. Budowa jego narządów

artykulacyjnych jest prawie identyczna jak ludzi współczesnych. Pojawienie się homo sapiens
datowane jest na około 200 tysięcy do 150 tysięcy lat temu. Prawdopodobnie od tego
momentu mowa zaczęła się intensywnie rozwijać i stopniowo zastępowała naturalne środki
komunikacji. Przyjmuje się, że wraz z rozwojem systemu językowego rozwijał się także kod
niewerbalny.

Przykładem może tu być starożytna Grecja - kolebka demokracji – gdzie wysoko

ceniono zdolność przekonywania. Oprócz biegłego władania słowem doceniano także siłę
"mowy ciała", która nadawała przemowom pożądaną dramaturgię. Także starożytni kupcy
wykorzystywali znajomość prostych zasad komunikacji niewerbalnej. Wiedzieli oni ,że
rozszerzone źrenice klienta na widok określonego towaru są oznaką dużego zainteresowania
transakcją. Jeśli natomiast źrenice klienta były zwężone był to znak, że szanse ubicia dobrego
interesu są raczej małe. Wreszcie teatr grecki był miejscem doskonalenia sztuki aktorskiej.
Jak wiadomo aktor gra całym sobą, a więc także ciałem, jako środkiem wyrazu. Można
przypuszczać, więc że także starożytni aktorzy pilnie studiowali zachowania niewerbalne, aby
zdobytą wiedzę wykorzystywać w celu doskonalenia swego warsztatu.

Jak widać we wstępie Podany temat wiąże się ściśle z zagadnieniami komunikacji

niewerbalnej, interpersonalnej tak więc na początku przybliżę pojęcia związane z owym
zagadnieniem.

Komunikacja – termin pochodzi z łaciny (communicato – rozmowa, wymiana, łączność) i
jest to proces, podczas którego ludzie dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem
symbolicznych informacji. Komunikaty te dzielimy na werbalne (słowa, barwa głosu, ton
głosu) i niewerbalne (gesty, mimika twarzy, mowa ciała). Komunikowanie może być
jednokierunkowe (nadawca przekazuje informacje i nie oczekuje reakcji czy odpowiedzi) lub
dwukierunkowe (nadawca informacji oczekuje odpowiedzi np. na postawione pytanie).
Komunikowanie polega na przekazaniu zakodowanej informacji, która zostaje odkodowana
przez odbiorcę (przy pomocy słuchu, węchu, wzroku).

Język Ciała – jest to specyficzny sposób komunikacji polegający na wyrażaniu swoich
postaw, czy emocji za pomocą mimiki i gestów. Podstawowe sygnały i ich interpretacje
przedstawia tabela poniżej:

Mowa ciała

SYGNAŁY NIEWERBALNE

=

INTERPRETACJA

Energiczny, wyprostowany chód

= Pewność siebie

Trzymanie rąk na biodrach

= Mobilizacja, agresja

Siedzenie z nogą założoną na nogę i kopanie w
powietrze

= Znudzenie

Ramiona skrzyżowane na klatce piersiowej

= Obronność, wycofanie

Chodzenie z rękami w kieszeniach i ze
zgarbionymi ramionami

= Smutek, nastrój depresyjny

Dłoń na policzku

= Zastanawianie się, rozmyślanie

Dotykanie i lekkie tarcie nosa

= Odmowa, wątpliwości, kłamstwo

Przecieranie oczu

= Wątpliwości, niedowierzanie

Ręce założone za plecami

= Gniew, frustracja, obawa

Siedzenie ze ściśniętymi nogami

= Strach, niepewność

Głowa oparta na ręce, oczy spuszczone

= Nuda

Zacieranie rąk

= Oczekiwanie

Siedzenie z rękoma założonymi za głową i
skrzyżowanymi nogami

= Pewność siebie, poczucie dominacji

Otwarte dłonie

= Szczerość, otwartość, niewinność

Szczypanie nasady nosa, oczy zamknięte

= Negatywna ocena

Bębnienie palcami

= Zniecierpliwienie

Poprawianie, układanie włosów

=

Brak pewności siebie, brak poczucia
bezpieczeństwa

Przechylanie głowy

= Zainteresowanie

Stukanie się w brodę

= Próba podjęcia decyzji

Spoglądanie w dół z odwróconą twarzą

= Niewiara

Obgryzanie paznokci

=

Brak poczucia bezpieczeństwa,
zdenerwowanie

Szczypanie, pociąganie ucha

= Niezdecydowanie

W mojej pracy pragnę się skupić na opisanej powyżej mowie ciała, a szczególnie na

mimice twarzy, która jest jednym z najczęściej stosowanych metod wyrażania swoich emocji
i stanów.

Nasza twarz jest dla innych ludzi głównym źródłem informacji o emocjach, jakie

przeżywamy. Kiedy chcemy odgadnąć czyjeś emocje najczęściej przyglądamy się właśnie
twarzy. Prawdopodobnie każdy uważa, że na podstawie czyjejś mimiki doskonale potrafi
określać jakie emocje przeżywają osoby, z którymi się kontaktuje . W większości wypadków
jest to prawdą, ale nie dostrzegamy przy tym, że na naszą ocenę wpływa także kontekst.
Kiedy ktoś płacze niekoniecznie musi być smutny, mogą to być przecież łzy radości; bez
uwzględnienia kontekstu trudno odróżnić też mimiczny wyraz zdziwienia od strachu. Mamy
sześć głównych rodzajów ekspresji. Są to: radość, smutek, zdziwienie, strach, złość oraz

niesmak. Te ekspresje mogą być mylone jeżeli nie uwzględnimy w naszej ocenie kontekstu
sytuacji oraz innych znaków niewerbalnych. Stany te występują w każdej kulturze ludzkiej.
Można je zaobserwować także u ludzi niewidomych. Przyjęto więc, że są to wrodzone,
uniwersalne wyrazy, którymi ludzie posługują się na całym świecie. A co z pozostałymi
ekspresjami? Wiadomo przecież, że człowiek jest w stanie wyemitować kilka tysięcy różnych
wyrazów twarzy? Tutaj pojawia się problem zależności ekspresji od kultury. Prawdopodobnie
pozostałe rodzaje wyrazów mimicznych są wyuczone i tym samym zależne od kultury, w
której występują. W innej kulturze mogą być źle lub w ogóle nie być rozumiane. Na przykład
Japończycy śmieją się kiedy są zdenerwowani, a Arabowie chodzą po mieście z mężczyzną
za rękę. Zaprezentuję teraz kilka podstawowych wyrazów twarzy.

Uniesione kąciki ust

Możliwe pokazanie zębów

Zmarszczki od skrzydełek nosa do kącików ust

"Kurze łapki" w okolicach oczu

Ten wyraz twarzy przybrany dowolnie wygląda prawie tak samo jak autentyczna

ekspresja radości. Są jednak pewne różnice pozwalające ustalić czy ekspresja jest udawana.
Otóż udawana ekspresja radości jest asymetryczna. Oznacza to, że jedna połowa twarzy jest
minimalnie mniej uśmiechnięta niż druga. Wynika to z właściwości naszego mózgu. Radość
autentyczna przejawia się w symetrycznej ekspresji. Oczywiście trudno nam spostrzec takie
drobne różnice w napięciu mięśni na twarzy w rozmowie z kimś. Warto więc przeanalizować
fotografie i filmy (najlepsze są duże zbliżenia) i poszukać tam asymetrii. Innym wskaźnikiem
szczerej radości są oczy, a dokładniej mięśnie wokół nich. Wyraz prawdziwego zadowolenia
angażuje mięśnie wokół oczu nadając twarzy ciepły wyraz. Uśmiech udawany łatwo jest
rozpoznać po zimnych oczach. Niezwykle trudno uruchomić te mięśnie dowolnie.

Uniesione wewnętrzne końce brwi

Trójkątne zmarszczki poniżej powiek

Opadnięte kąciki ust

Możliwe drżenie warg

Smutek jest niezwykle trudną do podrobienia ekspresją. Mięśnie oczu, brwi i

obszarów powyżej bardzo trudno poddają się naszej świadomej kontroli. Dlatego tak trudno
jest nimi sterować. Są to tzw. wiarygodne mięśnie twarzy.

Lekko uniesiona górna warga

Uniesiona i wysunięta dolna warga

Zmarszczony nos

Uniesione policzki

Zmarszczki poniżej dolnych powiek

Brwi uniesione lub zbliżone do siebie

Podniesione brwi

Zmarszczki w centrum czoła

Uniesione górne powieki

Otwarte usta

Wargi ściągnięte w tył

Uniesione brwi

Długie poziome zmarszczki przez całą szerokość czoła

Szeroko otwarte oczy

Opuszczona żuchwa

Bardzo łatwo pomylić tą ekspresję ze strachem. Bez odpowiedniego kontekstu może

być bardzo łatwo pomylona z poprzednią.

Opuszczone i ściągnięte brwi

Pionowe zmarszczki pomiędzy brwiami

Napięte powieki i przymrużone oczy

Ś

ciągnięte wargi

Rozchylone nozdrza

Wyróżniamy różne rodzaje ekspresji. Jedną z najistotniejszych jest mikroekspresja.

Mikroekspresje to krótkotrwałe wyrazy mimiczne pojawiające się na twarzy. Czas ich
trwania wynosi zazwyczaj mniej niż jedną sekundę. Tak, więc przez bardzo krótki okres
czasu na twarzy może pojawić się układ wyrażający pewien stan emocjonalny. Są to
symptomy naszych rzeczywistych emocji. Najczęściej pojawiają się wtedy, gdy chcemy
zamaskować nasz stan emocjonalny inną ekspresją. Kiedy spotykamy osobę, którą nie
lubimy, a jakieś względy nie pozwalają nam na manifestację tej niechęci, wtedy na twarzy
może pojawić się mikroekspresja wyrażająca nasze prawdziwe uczucia. Taki przelotny wyraz
twarzy zazwyczaj nie jest świadomie rejestrowany przez odbiorców. Jednak na niższych
poziomach przetwarzania zostanie on zarejestrowany i wywoła określoną reakcję
emocjonalną. Reakcja ta zwykle ma charakter niejasnego przeczucia. Odbiorca może czasem
odnieść wrażenie, że pomimo okazywanej sympatii nie jest on lubiany przez nadawcę.

Z podanych informacji wynika jak istotną sprawą jest zachowanie niewerbalne

człowieka oraz jak istotną sprawą jest choćby podstawowa umiejętność interpretacji
sygnałów wysyłanych przez spotykane przez nas osoby. Widać, że przywiązywanie wagi do
umiejętności rozpoznawania porozumiewania pozasłownego jest bardzo ważnym czynnikiem
w procesie wychowawczym, kierowania ludźmi, doskonalenia samego siebie. Wszystko to
leży gdzieś w naszych pierwotnych odruchach i umiejętnościach, które nabyliśmy wiele
tysięcy lat temu tak więc dotyczy każdego z nas bez wyjątku. Ucząc się tych rzeczy
poznajemy jednocześnie samego siebie. O ile potrafimy zachować świadomość własnej
omylności i subiektywności możemy w dużym stopniu przyczynić się do własnych
sukcesów.