W

PROWADZENIE

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

W

PROWADZENIE

W

PROWADZENIE

NA GRZYBY !!!

C

ELE

OGÓLNE

:

» zapoznanie z zasadami odejmowania i

dodawania,

» kształtowanie zasad poprawnego od-

żywiania się,

» formowanie zasad poprawnego zacho-

wania się w otoczeniu przyrody.

C

ELE

OPERACYJNE

:

Uczestnik wykona następujące czynno-
ści:
» potrafi rozróżnić formy grzybów -

grzyby wielkoowocnikowe, huby,
drożdże, pleśń,

» własnymi słowami umie opowiedzieć

o zasadach zbioru grzybów i zna przy-
najmniej jeden gatunek grzyba jadal-
nego,

» potrafi wymienić jedno pozytywne i

negatywne oddziaływanie grzybów w
otoczeniu człowieka.

F

ORMA

PRACY

:

» indywidualna, zbiorowa

W

IEK

: 4 - 5 lat

M

ATERIAŁY

:

Atlas lub przewodnik do oznaczania
grzybów, dwa wiklinowe kosze, pa-
pierowe kule o średnicy około 5 cm w
dwóch kolorach.

Grzyby uznaje się w najnowszej systematyce za całkiem odrębny świat

organizmów (królestwo), odmienny od świata roślin i zwierząt. Charakte-
rystycznym dla tych organizmów jest brak możliwości produkcji pokar-
mu, a więc większość grzybów to pasożyty pobierające pokarm z innych
organizmów lub saprofi ty odżywiające się martwą materią, np. drewnem. Te
najczęściej oglądane przez nas w lasach grzyby mikoryzowe współżyją na
zasadzie symbiozy z korzeniami drzew.

Specyfi czna jest budowa grzybów. Ich ciało składa się ze strzępek, które po-

wiązane ze sobą tworzą grzybnie. U grzybów kapeluszowych część grzyb-
ni ukryta jest najczęściej pod ziemią. To co trafi a do naszych koszyków to
owocniki produkujące zarodniki.

Grzyby spełniają istotną rolę w środowisku posiadając jako jedyne wła-

ściwość rozkładu ligniny, a także przyczyniając się w dużej mierze do rozkła-
du celulozy. Oba te związki budują tkanki drewna. Tak więc grzyby są nie-
zbędne do prawidłowego obiegu materii wprowadzając ponownie do gleby
szczątki martwych gałęzi, pni czy liści.

Grzyby od starożytności są szeroko wykorzystywane w medycynie. Mo-

drzewnik lekarski, gatunek obecnie w Polsce rzadki i chroniony, znany był
średniowiecznym medykom jako panaceum min. na malarię i gruźlicę. Prze-
łomowe wyizolowanie w 1938 roku z pędzlaków (gatunków pleśniaków) pe-
nicyliny wprowadziło nas w świat antybiotyków i umożliwiło leczenie wielu
chorób. Grzyby obecnie pomagają człowiekowi w produkcji witamin.

4

C

ELE

OGÓLNE

:

p

o

r

y

r

o

k

u

p

r

z

e

dszko

l

a

ka

1

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

NA GRZYBY !!!

M

IEJSCE

:

SALA

P

RZYGOTOWANIA

WSTĘPNE

1. Przygotuj nieco drożdży, cukier, mąkę i mleko. Produkty powinny mieć temperaturę pokojową, a mleko winno

być lekko podgrzane. Mąkę przesiej przez sito.

2. Kilka dni przed zajęciami namocz kromkę chleba i pozostaw w ciepłym miejscu w celu wyhodowania pleśni.

W trakcie zajęć przetrzymuj kromkę w szczelnie zamkniętym pudełku plastikowym z przeźroczystym wiecz-
kiem ze względu na jej szkodliwe oddziaływanie na zdrowie.

3. Zbierz z pni drzew i pniaków różne gatunki hub. Oznacz je posługując się przewodnikami do rozpoznawania

grzybów (patrz literatura).

4. Zbierz w lesie jadalne grzyby wielkoowocnikowe lub zakup duże egzemplarze pieczarek.
5. Znajdź liście dębu zarażone mączniakiem dębowym (biały, mączny nalot) oraz liście klonu z czerniakiem klo-

nowym (czarne, niewielkie plamy z żółtawą obwódką).

6. Wykonaj odpowiednią liczbę kopii arkuszy pracy ucznia A i B, stosownie do liczby uczestników.

P

RZEBIEG

ZAJĘĆ

A. P

RZYGOTOWANIA

1. Poproś, aby dzieci usiadły w kole. Przeczytaj im opowiadanie o jesiennym lesie.
2. Rozdaj uczestnikom czyste kartki papieru i poleć, aby narysowali na nich wyprawę na grzyby do jesiennego

lasu.

3. Na podłodze rozłóż wszystkie prace wraz z powiększonymi rysunkami owocników gatunków chronionych oraz

fotografi ami gatunków jadalnych i trujących. Opowiedz dzieciom o budowie grzybów w której podstawową rolę
odgrywa grzybnia, najczęściej nie widoczna dla oczu. Na powierzchni gleby widzimy owocniki, które składają
się z trzonu i kapelusza. Jednak tak zbudowane są tylko grzyby wielkoowocnikowe. Poza nimi mamy bardzo
dużą liczbę innych rodzajów grzybów i mogą się one znacznie różnić się wyglądem.

4. Zaproś dzieci do stołu na którym rozłożone są różne rodzaje i formy grzybów. Poproś, aby uważnie im się przyj-

rzały.

5. Na skórce chleba mamy przykład pleśni. To także postać różnych grup grzybów. Strzępki pleśni są trujące i bar-

dzo niebezpieczne dla zdrowia. Przestrzeż dzieci, aby nigdy nie spożywały pokarmów (np. chleba, owoców) na
których samoistnie pojawiła się pleśń.

6. Przedstaw liście drzew zarażone grzybami. Ich kształt przypomina białe lub czarne plamy. Tutaj grzyby są paso-

żytami, a więc odżywiają się sokami produkowanymi przez liście drzew.

B. Ć

WICZENIA

1. Zaproponuj przedszkolakom udział w grze „Kosz pełen maślaków”. Podziel grupę na dwa zespoły. Dla każdego

zespołu przygotuj wiklinowy koszyk. Na podłodze rozsyp 30 papierowych kul w dwóch kolorach np. czerwo-
nym i zielonym. Kulę mogą być zastąpione przez piłeczki, klocki itp. Rozsypane przedmioty będą pełniły rolę
maślaków. Poproś dzieci, aby wyobraziły sobie, że są na grzybobraniu. Zadaniem każdej z grup będzie jak
najszybsze zebranie wszystkich kul w określonym kolorze. Wygrywa ta grupa, której uda się to jako pierwszej.

Z

AJĘCIA

1. K

OSZ

PEŁEN

MAŚLAKÓW

2

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

3

przedszkolaka

NA GRZYBY !!!

Jednak grzyby mogą być zbierane jedynie w momencie kiedy słychać dźwięk tamburynu, kiedy tamburyn milk-
nie dzieci zatrzymują się bez ruchu.

2. Po zabawie poleć, aby dzieci usiadły w kręgu. Krótko objaśnij zasady zbierania grzybów w lesie:

» zbieramy tylko grzyby dobrze sobie znane, tak aby nie spożyć grzybów trujących,
» grzyby wykręcamy delikatnie, a nie ścinamy nożem, ponieważ odcięta resztka owocnika rozkładając się szko-

dzi grzybni,

» nie zbieramy grzybów zbyt młodych (można je pomylić z niejadalnymi) oraz bardzo starych (rozsiewają one

zarodniki i dzięki temu grzyby mogą pojawić się w nowych miejscach),

» grzyby zbieramy do koszy, nieodpowiednie do tego celu są plastikowe siatki, reklamówki.

3. Nie należy niszczyć w lesie grzybów niejadalnych i trujących, bowiem spełniają one tam istotną rolę dla zwierząt

i drzew. Warto także znać grzyby chronione, których zbieranie jest zakazane z powodu rzadkości występowania
(patrz rysunki).

4. Poproś, aby spośród zebranych przykładów grzybów przedszkolaki wybrały największy oraz najmniejszy. Czym

te grzyby różnią się od siebie?

5. Rozdaj arkusze A i poproś o wycięcie grzybów i ułożenie ich od najmniejszego do największego. Rysunki przed-

stawiają różne formy wzrostu borowika szlachetnego. Odbywa się on w sprzyjających warunkach niezwykle
szybko.

6. Wprowadź pojęcia „ODEJMOWANIE” i „DODAWANIE” kolejno zabierając i dodając poszczególne grzyby do

zbioru. Odjęcie to zniknięcie, strata czegoś. Dodanie to powiększenie ilości, zyskanie.

7. Kolejnym zadaniem dzieci będzie zakreślenie prawidłowych odpowiedzi na arkuszu pracy ucznia B. Co zostanie

po odjęciu i dodaniu określonych rzeczy?

8. Na samym końcu zajęć przynieś duże naczynie do którego razem z dziećmi dodajcie kolejno drożdże, cukier,

mąkę i lekko podgrzane mleko. Naczynie okryjcie kocem i pozostawcie na godzinę. Przedszkolaki na własne
oczy będą mogły się przekonać jak szybko potrafi ą rosnąć grzyby.

M

IEJSCE

:

TEREN

(

LAS

,

PARK

)

P

RZYGOTOWANIA

WSTĘPNE

1. Wybierz fragment lasu (parku, ogrodu) w którym można spotkać owocniki różnych gatunków grzybów.
2. Zaopatrz się w atlas do rozpoznawania grzybów oraz gumowe rękawiczki.

P

RZEBIEG

ZAJĘĆ

A. P

RZYGOTOWANIA

1. W czasie spaceru staraj się wraz z przedszkolakami odnaleźć jak najwięcej owocników grzybów. Postarajcie się

je oznaczyć za pomocą atlasu grzybów.

2. Na przykładzie grzyba jadalnego zademonstruj prawidłowy zbiór poprzez wykręcenie owocnika. Nie należy

zbierać grzybów zbyt młodych oraz starych.

Z

AJĘCIA

2. G

RZYBOBRANIE

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

NA GRZYBY !!!

Z

ADANIE

DLA

PRZEDSZKOLAKÓW

Poszukaj wśród produktów spożywczych np. w sklepie lub w domu, tych do których wytworzenia użyto grzybów
np. chleb, bułki, kwas chlebowy, pizza itp. Narysuj wszystkie znaleziska i przynieś rysunki do przedszkola.

1. Hubą lub hubką (czyrem) określano dawniej tkanki grzybów nadrzewnych, najczęściej z rodziny żagwiowa-

tych, które poddane moczeniu w saletrze i suszeniu, a następnie roztarte na pył stanowiły doskonały środek do
rozpalania ognisk krzesiwem.

2. Pierwszą grupą odkrytych antybiotyków są penicyliny wytwarzane przez grzyby z rodzaju Penicillium . W

medycynie wykorzystuje się ich właściwości bakteriobójcze.

3. Drożdże spożywcze są jednokomórkowymi, żyjącymi w koloniach grzybami z klasy workowców. Rozmnaża-

ją się przez pączkowanie odżywiając głównie związkami cukrów. Stosowane są w przemyśle piwowarskim,
gorzelniczym, winiarskim i piekarniczym.

C

IEKAWOSTKI

3. Wskaż istotne cech na podstawie których oznaczamy gatunek grzyba:

» kształt podstawy kapelusza np. blaszkowy, rurkowy,
» kształt kapelusza np. stożkowy, półkulisty, jajowaty.
» barwę kapelusza ,
» pierścienie i osłony na trzonie.

4. Duże znaczenie dla szeregu grzybów mają ich związki z określonymi drzewami. W momencie znalezienia da-

nego gatunku warto się rozejrzeć, by rozpoznać, z którym drzewem grzyb ten żyje w symbiozie np. koźlarza
czerwonego napotkamy w pobliżu brzóz i topól, maślaka żółtego wyłącznie pod modrzewiami.

B. Ć

WICZENIA

1. Na zakończenie grzybobrania zaproponuj zabawę w memo. Rozłóż na ściółce kilka grzybów. Poproś, by dzieci

przyjrzały się im przez moment. Mogą policzyć owocniki. Następnie nakryj je chustą i poleć by uczestnicy w tym
czasie zamknęli oczy. Usuń jeden z elementów i ponownie odkryj grzyby. Zapytaj co zmieniło się w zbiorze?

2. Kiedy chcemy utrudnić zabawę zwiększamy liczbę elementów i wprowadzamy różne ich rodzaje np. szyszki,

liście.

4

Czerwona Lista Grzybów Wielkoowocnikowych – zbiór gatunków zagrożonych wyginięciem lub zanikłych na
terenie Polski na przestrzeni XIX i XX wieku. Wraz z rejestrem podana jest klasyfi kacja każdego gatunku wraz
z kategoriami np. Ex -wymarły i zaginione na stanowiskach naturalnych, E – wymierające, R - rzadkie. Obecnie
na liście tej znajdują się 963 gatunki grzybów.

Grzyby wielkoowocnikowe – grzyby których owocniki osiągają rozmiar większy niż 5 mm.

Ksylobionty – grzyby występujące na drewnie.

Symbioza – rodzaj współżycie dwóch (lub więcej) organizmów przynoszący oboju korzyści, a nie powodujący
strat.

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

5

przedszkolaka

NA GRZYBY !!!

S

ŁOWNICZEK

TRUDNIEJSZYCH

POJĘĆ

1. Fluck M. Atlas grzybów. Oznaczanie, zbiór, użytkowanie. Delta. Warszawa 2001.
2. Grzyby, łatwe i pewne rozpoznawanie. Przewodnik. Wydawnictwo FK. Warszawa 2007.
3. Snowarski M. Atlas grzybów. Pascal. Warszawa 2005.
4. Pegler. P. Grzyby Polski i Europy. Larousse. Warszawa 2003.
5. http://darynatury.w.interia.pl
6. http://www.grzyby.pl/
7. http://pl.wikipedia.org/

W

YBRANE

POZYCJE

LITERATURY

OWADY WOKÓŁ NAS

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

6

Gatunek spokrewniony z borowikami, związany z lasami różnego typu, rośnie w pobliżu bu-
ków, a także jodeł i świerków. Owocniki możemy obserwować latem i jesienią. Jadalny, ale
o bardzo niewielkich walorach smakowych. Rzadki, objęty ochroną gatunkową.

Szyszkowiec łuskowaty Strobilomyces strobilaceus

N

ASZE

GRZYBY

CHRONIONE

-

TABLICA

1

OWADY WOKÓŁ NAS

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

7

przedszkolaka

NA GRZYBY !!!

Smardz jadalny Morchella esculenta

N

ASZE

GRZYBY

CHRONIONE

-

TABLICA

2

Wczesnowiosenny grzyb, którego możemy spotkać w lasach liściastych, parkach, ogrodach
od końca marca do maja. Posiada charakterystyczne wgłębienia na główce nazywane alwe-
olami. Ukrywają one zarodniki. Gatunek rzadki, objęty ochroną ścisłą, znajdujący się na
Czerwonej Liście Grzybów Wielkoowocnikowych w Polsce. Jadalny.

Purchawica olbrzymia należy do grzybów posiadających największe owocniki na świecie
ważące do 20 kg. W Polsce spotykana jest najczęściej na północy kraju na pastwiskach,
łąkach, w ogrodach. Jest grzybem nitrofi lnym (azotolubnym), czasem towarzyszy roślinom
o podobnych wymaganiach np. pokrzywom. Młode owocniki są jadalne, jednak w Polsce
jest ona objęta ścisłą ochroną.

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

8

NA GRZYBY !!!

Purchawica olbrzymia Langermannia gigantea

N

ASZE

GRZYBY

CHRONIONE

-

TABLICA

3

OWADY WOKÓŁ NAS

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

9

przedszkolaka

NA GRZYBY !!!

Gwiazdosz wzniesiony Geastrum fornicatum

N

ASZE

GRZYBY

CHRONIONE

-

TABLICA

4

Gatunek bardzo rzadki w Polsce, sklasyfi kowany jako wymierający. Podlega ścisłej ochronie.
Spotykany w miejscach z obfi tą ściółką tj. starych lasach liściastych, zaopuszczonych parkach.
Bierze udział w rozkładzie martwego drewna.

JESIE

Ń

:: T

EMAT

::

4

PORY

ROKU

PRZEDSZKOLAKA

4

pory roku
przedszkolaka

10

NA GRZYBY !!!

Soplówka jodłowa Hericium fl agellum

N

ASZE

GRZYBY

CHRONIONE

-

TABLICA

5

Soplówka jodłowa to jeden z kilku przedstawicieli rodzaju soplówek. Jej owocniki pojawiają
się w czasie wilgotnej aury głównie na powalonych pniach jodeł i świerków. Wyglądem
przypomina nieco koralowiec o białym lub kremowym kolorze. Grzyba tego możemy nie-
zwykle rzadko napotkać późnym latem lub jesienią. Jest gatunkiem wymierającym, objętym
ochroną ścisłą.