demokracja szlechecka

DEMOKRACJA SZLACHECKA

Sejmiki - organ reprezentacji szlachty ; elekcyjne - wybierały posłów na sejm i uchwalały dla nich
instrukcje , wybierały również obieralnych urzędników oraz deputatów do trybunału ( sejmiki deputackie ) ;
sejmiki relacyjne - zwoływane po sejmie , by wysłuchać relacji posłów i ustosunkować się do konstytucji
sejmowych . Sejmiki powiatowe ( skupiały szlachtę danego powiatu ) , ziemskie ( gromadziły szlachtę
danej ziemi - na Mazowszu , Podlasiu , w woj. ruskim , w ziemi dobrzyńskiej , wieluńskiej ,
ostrzeszowskiej itp. ; sejmiki ziemskie miały prawa sejmików powiatowych ), wojewódzkie i generalne . Te
ostatnie do końca XVl w. zwoływane dość rzadko , skupiały szlachtę całej prowincji ( Wielkopolski ,
Małopolski , Prus , Rusi , Litwy , Mazowsza itp. ) i obranych na sejmikach powiatowych lub wojewódzkich
posłów sejmowych . Obradom sejmiku przewodniczył marszałek przy pomocy asesorów . Uchwały aż pod
koniec XVll w. zapadały zwykle większością głosów . posłowie , senatorowie - reprezentanci ludu ,
ponieważ lud jest suwerenem .
Polska startowała jako patrymonium , ale już w dobie piastowskiej obok księcia istniała instytucja wiecu ,
w skład którego wchodzili urzędnicy centralni jak i terenowi , czyli na danej ziemi władca zwoływał
urzędników i tam ogłaszał postanowienia . Uczestniczyli tam też przedstawiciele np. rycerstwa i
możnowładztwa . K. Sprawiedliwy to władca wybrany przez możnowładców i Kościół - złamanie statusu
Krzywoustego . Był to władca , który w zamian za wybór musiał dać pewne przywileje ( dla Kościoła ) .
II przywilej wydany przez Laskonogiego .
Z chwilą rozbicia dzielnicowego każda ziemia odtworzyła strukturę sprawowania władzy jaka istniała
kiedyś w całym państwie - urzędy centralne i terenowe , odtworzyła się też duża liczba wieców .
W miarę słabnięcia władzy książęcej musiał się liczyć z opiniami dostojników i z interesem rycerzy . W
tym czasie książęta chcąc uzyskać poparcie prowadzili politykę nadań i immunitetów , co prowadziło do
rozpadu prawa książęcego i powstanie monarchii stanowej , gdzie istotnymi grupami społeczno -
politycznymi było duchowieństwo , szlachta i mieszkańcy miast . Rycerze , którzy zaczęli się wtedy
przekształcać w szlachtę , posiadali ziemie na tzw. prawie rycerskim , tzn. . że mogli się swobodnie
rozporządzać - kupno , dziedziczenie , dzierżawa ( wszystkie formy własności ) . Jedyną ich powinnością
był udział w wyprawach wojennych , przeważnie na koszt własny i właśnie ci rycerze i możnowładcy mieli
możliwość artykulacji swych interesów jak i reprezentacji poprzez wiece dzielnicowe , które z czasem
stawały się czymś w rodzaju samorządu terytorialnego . Co więcej wykształciła się praktyka , że tzw.
urzędy ziemskie - wojewodowie , kasztelanowie mogły być obsadzane tylko przez szlachtę z danej ziemi .
I w tym kierunku musiała iść polityka wszystkich władców z dynastii niepiastowskich i tak Wacław II
zobowiązał się wobec szlachty małopolskiej i wielkopolskiej do przestrzegania istniejących praw .
Warunkiem objęcia dziedzictwa po Kazimierzu Wielkim było dochowanie istniejących praw przez jego
następcę Andegaweńskiego ( przywilej w Budzie ) , podobnie było z przywilejem w Koszycach , nawet
Jagiełło musiał przed objęciem władzy zaprzysiądz istniejące prawa , w czasach Jagiełły po raz pierwszy
uwidacznia się rola sejmików m. in. po pokoju w 1401 r. ( wykup ziemi dobrzyńskiej ) , sejmiki same
zebrały potrzebną kwotę . Wraz z rozwojem przywilejów szlacheckich szlachta coraz bardziej stawała się
narodem politycznym ( dwa ważne przywileje - nikogo bez wyroku sądowego więzić nie będziemy ,
cerkwicko - mierzawski gdzie król zobowiązał się do niepodejmowania działań politycznych o
poważniejszym znaczeniu bez zgody sejmików ) .
Tu tkwi geneza polskiego parlamentaryzmu , ponieważ trudno było monarsze uzgadniać z każdym z
sejmików z osobna swoje decyzje również i sejmiki poszczególnych ziem chciały znać swoje stanowiska ,
tak więc wykształcał się zwyczaj wysyłania posłów od sejmików ziemskich na zjazdy generalne prowincji -
Małopolski , Wielkopolski , aby uzgodnić stanowiska , aż w wkrótce w 1493 r. wykształcił się sejm walny ,
złożony z Izby Poselskiej i Izby Senatorskiej W skład Izby Senatorskiej ...
O funkcji sejmu walnego zadecydowała konstytucja nihil novi sub omni mum - nic nowego bez zgody
wszystkich , tzn. nic nowego bez zgody trzech sejmujących stanów , oraz nic nowego bez zgody
wszystkich posłów ziemskich . Przyjęto , że posłowie reprezentują tylko i wyłącznie szlachtę danej ziemi .
Następnym etapem kształtowania się parlamentu szlacheckiego były artykuły henrykowskie ( coś w
rodzaju konstytucji - 1573 ) , w którym król zobowiązywał się do zwoływania sejmów oraz reformy
pateriańskie . W dziedzinie sądownictwa kiedy Stefan Batory przekazał część swych uprawnień
sądowniczych do trybunału Koronnego i sędziowie tego trybunału byli również wybierani na sejmikach
tzw. deputackich . Tak więc na przełomie XVl / XVll w. obywatelstwo szlacheckie polegało na tym , że
szlachcic miał monopol na posiadanie ziemi na tzw. prawie ziemskim , zapewnioną nietykalność osobistą
, monopol na sprawowanie urzędów państwowych , a także możliwość artykulacji swych interesów jak i
reprezentacji poprzez sejmiki i izbę poselską sejmu walnego , nie licząc możliwości wyboru króla ( elekcje
...)
Szlachta aczkolwiek bardzo ceniła swe przywileje i było z nich dumna , to jednak przy podejmowaniu
decyzji kierowała się nie tylko interesem publicznym , ale też własnym prywatnym interesem majątkowym
i zarobkowym . Dotąd dokąd była jeszcze prawie rodzinna dynastia , która kierowała się interesem Rz. P.
, i dotąd dokąd jeszcze szlachta średniozamożna , posiadająca przeważała , dotąd interesy publiczne nie