45

3/2002

www.elektro.info.pl

programy

graficzne

w pracach nad iluminacj¹

architektury zabytkowej

Zabytkowe pa³ace i koœcio³y s¹

œwiadectwem dawnej œwietnoœci

i stanowi¹ trwa³y element nasze-

go krajobrazu. Ciekawa architektu-

ra, bogate zdobnictwo elewacji,

ró¿norodnoœæ detali i elementów

zdobniczych – to swoisty magnes

przyci¹gaj¹cy turystów, history-

ków, architektów i koneserów sztu-

ki. Niestety, czêsto zabytkowa

zabudowa traci na atrakcyjnoœci

wskutek zaniedbañ obiektu

i postêpuj¹cych zniszczeñ.

Czynnikiem, który mo¿e na nowo

wzbudziæ zainteresowanie, jest

iluminacja œwietlna, która ma

decyduj¹cy wp³yw na

kszta³towanie klimatu obiektu

w porze wieczorowo-nocnej.

O

dpowiednio uformo-
wane i kierowane
œwiat³o pozwala za-

akcentowaæ ciekawsze detale,
maskuj¹c jednoczeœnie ewen-
tualne ubytki struktury budyn-
ku. Iluminacja zabytkowych
obiektów staje siê aktualnie

standardem i swego rodzaju
pozytywn¹ mod¹. Czêsto jed-
nak brak profesjonalizmu i wy-
czucia estetycznego w projekto-
waniu oœwietlenia iluminacyj-
nego prowadzi do realizacji
nie przemyœlanych rozwi¹zañ
oœwietleniowych. Niew³aœci-

mgr in¿. Henryk Wachta

mgr in¿. Pawe³ Daszczuk

F

46

www.elektro.info.pl

3/2002

we koncepcje, Ÿle dobrane op-
rawy oœwietleniowe oraz nieod-
powiednie ich mocowanie,
a tak¿e zastosowana barwa
Ÿróde³ œwiat³a – wypaczaj¹-
ca kolorystykê budowli – daj¹
niezadowalaj¹ce efekty este-
tyczne. Jednym z g³ównych
powodów doœæ powszechnego
wystêpowania tych zjawisk s¹
ograniczone œrodki materialne,
brak doœwiadczenia i gustu
projektanta oraz narzêdzi obli-
czeniowych usprawniaj¹cych
jego pracê.

Wydaje siê wiêc, ¿e rozwi¹-

zañ tych problemów nale¿y
szukaæ, korzystaj¹c z nowych
osi¹gniêæ techniki ze szczegól-
nym uwzglêdnieniem technik
komputerowych. Ta stosunko-
wo nowa metoda projektowa-
nia pozwala na tworzenie ró¿-
nych koncepcji iluminacji i tes-
towanie ich w trójwymiarowej
przestrzeni wirtualnej przed fi-
nalnym zastosowaniem w rze-
czywistoœci. Daje du¿e mo¿li-
woœci manipulacji tworzonymi
elementami i obrazem. Pozwa-
la te¿ na natychmiastow¹ wi-
zualizacjê otrzymanych wyni-
ków, daj¹c szanse na konsulto-
wanie z inwestorem najlep-
szych rozwi¹zañ. Projektowa-
nie oœwietlenia iluminacyjnego
obiektów architektonicznych
przy u¿yciu grafiki komputero-
wej jest ogromnym postêpem
w dziedzinie techniki œwietlnej.
Mo¿liwoœæ wprowadzania do
programu siatek fotometrycz-

nych opraw oœwietleniowych
daje zbli¿one z rzeczywistoœ-
ci¹ efekty wizualne, a projek-
tant przy zastosowaniu odpo-
wiedniego sprzêtu obliczenio-
wego jest w stanie sprawnie
manipulowaæ œwiat³em
w przestrzeni wirtualnej. Mo¿-
na w ten sposób realizowaæ
wiele w³asnych koncepcji i wi-
zji iluminacji. Ten styl projekto-
wania staje siê niew¹tpliwie
domen¹ m³odego pokolenia,
maj¹cego dobre przygotowanie
informatyczne, znakomit¹ wy-
obraŸniê przestrzenn¹ i wyczu-
cie artystyczne.

W niniejszej pracy przedsta-

wiono metodê iluminowania
typowego pa³acu zabytkowego
jako przyk³ad po³¹czenia
mo¿liwoœci grafiki komputero-
wej i wiedzy z zakresu techniki
œwietlnej.

Ten sposób projektowania

oœwietlania zewnêtrznego mo-
¿e stanowiæ propozycjê kierun-
ku dzia³añ, zmierzaj¹cych do
wypracowania modelowego
sposobu iluminowania typowej
polskiej architektury zabytko-
wej.

opis obiektu

Pa³ac Zamoyskich w Koz-

³ówce jest zabytkowym obiek-
tem architektonicznym na Lu-
belszczyŸnie. G³ówna bry ³ a
budynku jest jego charakterys-
tyczn¹ czêœci¹ (rys. 1).

Pa³ac zbudowany jest

w stylu póŸnego baroku z ele-
mentami wczesnego rokoko.
Cechuje go monumentalnoϾ,
bogactwo dekoracji i jasna ko-
lorystyka elewacji. Budynek
zwrócony jest frontem ku za-
chodowi. Jego bry³ê stanowi
w czwartej czêœci ³amany
mansardowy dach. Oœ symetrii
obiektu jest jednoczeœnie osi¹
kompozycyjn¹ ca³ego komp-
leksu pa³acowego. Od zacho-
du przylega do pa³acu dziedzi-
niec, po którego obu stronach,
w uk³adzie symetrycznym
znajduj¹ siê budynki gospodar-
cze. Za pa³acem, w kierunku
wschodnim rozci¹ga siê regu-
larny ogród. Pod koniec XIX
wieku przy Pa³acu w Koz³ów-
ce wzniesiono bramê wjazdo-
w¹, a na pocz¹tku XX wieku
dobudowano do niego dwie
wie¿e z efektownymi kopu³a-
mi, wznosz¹ce siê na znaczn¹
wysokoœæ ponad pa³acem
(rys. 2). Od frontu dobudowa-
no te¿ portyk kolumnowy,
a w elewacjach bocznych ta-
rasy.

Pa³ac w Koz³ówce stanowi

bry³ê doœæ z³o¿on¹, jednak
z powtarzaj¹cymi siê i sy-
metrycznie rozmieszczonymi
mniejszymi elementami, a
obiekt jest bardzo interesuj¹cy
dla projektanta oœwietlenia.
TrudnoϾ iluminacji takiego
obiektu zwi¹zana jest z bogat¹
ornamentyk¹ stylów baroku
i rokoko. Najciekawszymi, dob-

rze widocznymi elementami,
s¹ wznosz¹ce siê po obu stro-
nach wie¿e, portyk kolumnowy
i boczne tarasy. Kolorystyka
elewacji w spokojnych i paste-
lowych barwach daje wra¿enie
ciep³a i spokoju. Obiekt œmia-
³o mo¿na porównywaæ z naj-
piêkniejszymi i najcenniejszymi
zabytkami polskiej architektury.
Walory estetyczne oraz mo¿li-
woϾ wydobycia wielu cieka-
wych efektów iluminacyjnych
zdecydowa³y o wybraniu go ja-
ko przedmiotu interesuj¹cej
pracy projektowej.

aktualny stan

oœwietlenia

Obecny stan iluminacji pa-

³acu jest symboliczny, ma³o
atrakcyjny, niew³aœciwy i nie
wydobywaj¹cy piêkna
s z c z e g ó ³ ó w
architektonicznych. Oœwietle-
nie iluminacyjne jest realizowa-
ne przy pomocy kilku naœwiet-
laczy du¿ej mocy, kieruj¹cych
strumieñ œwietlny zalewowo
na g³ówn¹ elewacjê budynku.
Dodatkowe rozœwietlenie nie-
wielkich stref obiektu pochodzi
od ozdobnych latarñ podwie-
szonych wewn¹trz frontowego
portyku, nad drzwiami, przy
wejœciu od strony wschodniej
oraz w tarasach bocznych.
Przed projektantem stoi zatem
zadanie takiego zaprojektowa-
nia iluminacji, aby pe³niej uka-

Rys. 1 Pa³ac w Koz³ówce – widok elewacji frontowej obiektu

Rys. 2 Pa³ac w Koz³ówce – widok od strony wschodniej

47

3/2002

www.elektro.info.pl

zaæ relacje przestrzenne g³ów-
nych elementów obiektu.

koncepcja

oœwietlenia

elewacji

Dla ka¿dego zabytkowego

obiektu mo¿liwe jest zastoso-
wanie wielu koncepcji ilumina-
cji, które stworz¹ ró¿ne klima-
ty w scenie i sprawi¹, ¿e mo¿-
na rozmaicie postrzegaæ kolo-
rystykê i charakterystyczne
w³aœciwoœci obiektu. Ilumina-
cja budynków architektonicz-
nych pozwala wydobyæ i eks-
ponowaæ dany obiekt wœród
innych, podnosi stan bezpie-
czeñstwa budynku, pokazuje
piêkno zespo³u zabudowañ,
tworzy specyficzny klimat i za-
chêca potencjalnych turystów
do ponownego odwiedzenia
tego miejsca. Proces oœwietla-
nia obiektów zabytkowych jest
operacj¹ œciœle wyspecjalizo-
wan¹, wymagaj¹c¹ du¿ej wie-
dzy, doœwiadczenia i umiejêt-
noœci projektanta. Jest wiêc
dzia³aniem znacznie bardziej
skomplikowanym ni¿ fizyczny
monta¿ urz¹dzeñ oœwietlenio-
wych.

Pa³ac w Koz³ówce jest

dobrym przyk³adem, spe³nia-
j¹cym warunki gwarantuj¹ce
uzyskanie interesuj¹cych efek-
tów estetycznych przy w³aœci-
wie zaprojektowanej iluminacji.
Jego z³o¿onoœæ i ornamentyka

daj¹ du¿e mo¿liwoœci wyko-
rzystania gry œwiat³o-cieñ.
W przypadku zastosowania oœ-
wietlenia zalewowego, skiero-
wanego na powierzchnie ele-
wacji o niewielkim nasyceniu
ornamentyk¹, mo¿na bêdzie
skutecznie kszta³towaæ hierar-
chiê wieloplanowoœci przest-
rzennej bry³y pa³acu. Wyko-
rzystanie technik iluminacyj-
nych zwi¹zanych z oœwietle-
niem punktowym pozwoli na
zaakcentowanie kolumn,
zwieñczeñ wie¿ oraz niewiel-
kich, ale bogato zdobionych
fragmentów elewacji. Ponadto
kszta³t wybranych elementów
w przestrzeni mo¿na bêdzie
podkreœliæ przez jednostronne
lub dwustronne silne oœwietle-
nie punktowe. Oœwietlenie wie-
lokierunkowe pozwoli wyelimi-
nowaæ ostre cienie, powsta³e
w wyniku skierowania wi¹zki
œwietlnej z jednego punktu
przestrzeni na nieregularn¹ po-
wierzchniê elewacji. To rozwi¹-
zanie szczególnie wskazane
bêdzie w odniesieniu do ilumi-
nowania wysokich wie¿, dob-
rze widocznych z wszystkich
kierunków i du¿ej odleg³oœci.
(rys. 3).

Kolejnym istotnym elemen-

tem toku formu³owania kon-
cepcji oœwietlenia elewacji jest
widocznoœæ obiektu g³ównych
kierunków obserwacji. W przy-
padku wysokich wie¿ Pa³acu
w Koz³ówce najw³aœciwsze
jest przyjêcie punktu obserwa-

Rys. 3 Pa³ac w Koz³ówce – ca³oœæ obiektu

Rys. 4 Pa³ac w Koz³ówce – bry³a g³ówna i mansardowy dach

cji oddalonego znacznie od
obiektu, natomiast widocznoϾ
bocznych tarasów i kolumno-
wego portyku nale¿y zreduko-
waæ do bliskiej perspektywy
obserwacji. Dla tego rodzaju
zabudowy mo¿na wyodrêbniæ
dwa kluczowe plany: doskona-
le widoczn¹ z daleka elewacjê
frontow¹ i tyln¹. Ca³y obiekt
mo¿na zatem podzieliæ na ele-
menty charakterystyczne: bry-
³ê g³ówn¹ z mansardowym
dachem, boczne wie¿e i tarasy
oraz kolumnowy portyk.

bry³a g³ówna

Przy komputerowych pró-

bach oœwietlania czterech
g³ównych elewacji zdecydo-
wano siê na zastosowanie mo-
deli naœwietlaczy o stosunkowo
szerokim rozsyle strumienia
œwietlnego. Jest to prosta tech-
nika oœwietlania, która wi¹¿e
siê z zastosowaniem wielu Ÿró-
de³ œwiat³a nieco oddalonych
od obiektu, pozwalaj¹ca na
jednolite rozjaœnienie sceny.
Dla otoczenia uznanego jako
jasne (zak³ócaj¹ce dzia³anie
oœwietlenia ulicznego) mo¿na
przyj¹æ jako wystarczaj¹c¹
œredni¹ luminancjê na elewa-
cji rzêdu kilkunastu cd/m

2

.

Oczywiœcie, strumieñ œwietlny
zastosowanych naœwietlaczy
powinien byæ tak dobrany, aby
uwzglêdniæ wspó³czynnik za-
pasu wynikaj¹cy z procesu bru-

dzenia siê opraw i elewacji
oraz spadku nominalnego stru-
mienia œwietlnego Ÿróde³
œwiat³a w czasie. Przy tego ty-
pu oœwietleniu nale¿y zwróciæ
uwagê, aby w scenie nie by³o
miejsc zbyt intensywnie oœ-
wietlonych ani zaciemnionych
(rys. 4).

Przewa¿nie elewacja pokry-

ta jest tynkami realizuj¹cymi
odbicie lambertowskie lub od-
bicia przewa¿nie o charakterze
kierunkowym. Dziêki temu nie
ma ryzyka powstania olœnieñ
odbiciowych. Zjawisko to moc-
no determinowa³oby punkty
lokalizacji naœwietlaczy. Bar-
dzo ciekawym i zdecydowanie
najwa¿niejszym elementem
Pa³acu w Koz³ówce jest man-
sardowy dach o doϾ ciekawej
strukturze. Umieszczono na
nim dwanaœcie naœwietlaczy,
kryj¹c je za akroterionami.
Przewidziano wariant równo-
miernego rozœwietlenia po³aci
boków dachu widocznych z le-
wej i prawej strony budynku.

elewacja

frontowa

Fasada posiada portyk ko-

lumnowy, który odpowiednio
jasno oœwietlono, tworz¹c wra-
¿enie g³êbi drzwi wejœcio-
wych i balkonu. Dodatkowo
mo¿na tu wykorzystaæ istniej¹-
ce ju¿ dekoracyjne lampy, zna-
komicie dope³niaj¹ce osta-

F

48

www.elektro.info.pl

3/2002

Rys. 5 Oœwietlenie zalewowe fasady pa³acu

Rys. 6 Pa³ac w Koz³ówce – elewacja boczna

teczne wra¿enie estetyczne.
Frontowa czêœæ portyku nie
zosta³a zaakcentowana, cho-
cia¿ warto to uczyniæ. Mo¿na
tu zastosowaæ kilka sposobów
iluminacji. Dodanie naœwietla-
czy akcentuj¹cych wybrane
fragmenty portyku sprawi, i¿
uwaga obserwatora zostanie
w³aœnie tam skierowana (rys.
5).

Kolejnym wa¿nym zada-

niem by³o rozœwietlenie koszy
dachowych oraz dwóch akrote-
rionów bocznych i jednego
szczytowego nad portykiem.
Ich zaakcentowanie zrealizo-
wano, umieszczaj¹c w znacz-
nej odleg³oœci w¹skostrumie-
niowe naœwietlacze na wysiêg-
nikach instalowanych na ziemi,
bezpoœrednio na wprost fasa-
dy. Odleg³oœæ opraw oœwietle-
niowych i ich cechy rozsy³u
œwiat³a musz¹ byæ tak dobra-
ne, aby nie rzucaæ zbyt du¿ych
cieni na po³acie dachu.

elewacje

boczne

Pa³ac w Koz³ówce posiada

dwie symetryczne wie¿e. Prze-
widziano iluminowanie ich
równomiernie œwiat³em, po-
dobnie jak elewacje. Oœwietla-
j¹c tego rodzaju elementy
architektury, nale¿y zwróciæ
uwagê na ich wysokoœæ. W ce-
lu równomiernego rozœwietle-

nia wie¿y, trzeba odpowiednio
dobieraj¹c charakterystyki foto-
metryczne opraw oœwietlenio-
wych i moce Ÿróde³ œwiat³a,
d¹¿yæ do uzyskania na œcianie
wie¿y luminancji nieco wiêk-
szej od tej na elewacji budyn-
ku g³ównego, z mo¿liwie du¿¹
jej równomiernoœci¹. Zwieñ-
czenia wie¿ w postaci kopu³
iluminowano, umieszczaj¹c
cztery naœwietlacze w ka¿dym
z naro¿ników podstawy kopu³y
(rys.6).

Tarasy boczne przy³¹czone

po obu stronach obiektu do bu-
dynku i wie¿, ze wzglêdu na
bogate zdobnictwo i wieloϾ
detali, iluminowano kilkoma
naœwietlaczami.

sprzêt

iluminacyjny

Pa³ac w Koz³ówce jest

obiektem wymagaj¹cym zasto-
sowania oko³o stu ró¿nego ro-
dzaju naœwietlaczy w celu pra-
wid³owego oddania efektu wi-
zualizacyjnego iluminacji. Jas-
ne elewacje obiektu proponuje
siê oœwietlaæ metalohalogen-
kowymi Ÿród³ami œwiat³a
o wysokiej temperaturze bar-
wowej. Patynowane dachy
mo¿na iluminowaæ wy³adow-
czymi Ÿród³ami sodowymi lub
rtêciowymi. W toku projekto-
wania wybór typu naœwietla-
czy, ich lokalizacja i nacelowa-

nie, uwarunkowane by³y for-
m¹ bry³y obiektu i ukszta³to-
waniem otaczaj¹cego go tere-
nu. Bardzo wiele zale¿y w tym
przypadku od otoczenia bu-
dowli przez inne zabudowania,
drzewa i ci¹gi komunikacyjne,
uniemo¿liwiaj¹ce swobodne
rozmieszczanie sprzêtu. Oœ-
wietlenie montowane bezpoœ-
rednio na budynku nie powin-
no zak³ócaæ sylwetki budowli
i byæ widoczne dla obserwato-
ra. W przypadku braku natural-
nych zas³on sprzêt mo¿na wy-
posa¿aæ w dodatkowe przes-
³ony lub rastry. Ponadto czês-
to wykorzystywane s¹ wykona-
ne na potrzeby realizowanej
iluminacji wysiêgniki przyt-
wierdzone do muru. Tak dzieje
siê w przypadku oœwietlenia
kopu³ na wie¿ach. Wysuniêcie
reflektorów – w tym przypadku
ka¿dy o oko³o 1 metr wzd³u¿
naro¿ników wie¿y – pozwoli³o
oœwietliæ równie¿ górn¹ czêœæ
zwieñczeñ wie¿.

wnioski

G³ównym celem realizowa-

nej koncepcji iluminacji by³o
wydobycie najciekawszych
cech architektonicznych obiek-
tu z uwzglêdnieniem jego war-
toœci historycznych. W odczu-
ciu autorów projektu iluminacji
zaproponowano interesuj¹ce
rozwi¹zanie metody ilumino-

wania charakterystycznego
obiektu historycznego. Zwróco-
no uwagê na szereg trudnoœci
rodz¹cych siê w trakcie prób
zrealizowania konkretnego
efektu estetycznego. Przedsta-
wione rezultaty iluminacyjne
uzyskano dziêki wizualizacyj-
nej technice komputerowej,
bêd¹cej jedynym narzêdziem
pracy w trakcie opracowywania
koncepcji iluminacyjnej pa³a-
cu.

&

literatura

1 J. B¹k, W. Pabiañczyk „Podstawy

techniki œwietlnej”, £ódŸ 1994.

2 J. Szczepaniak „Koz³ówka. Pa-

³ac Zamoyskich”, Koz³ówka

1998.

3 J. Szczepaniak „Koz³ówka. Pa-

³ac – Muzeum. Przewodnik”,

Koz³ówka 1991.

4 J. Pasek, M. Pasek „3D Studio

MAX”, Helion, Gliwice 1997.

5 J. D. Foley „Wprowadzenie do gra-

fiki komputerowej”, WNT, Warsza-

wa 1995.

6 Philips Ligting Poland „Oœwietle-

nie zewnêtrzne – katalog wyro-

b

ó

w

”

.

Philips Ligting Poland 1997.

7 S. Elliot, P. Miller „3D Studio MAX

2. Doskona³oœæ i precyzja” He-

lion, Gliwice 1998.

8 S. Elliot, P.Miller: „3D Studio MAX

2. Vademecum profesjonalisty”

Helion, Gliwice 1999.

9 W. Szolginia „Architektura i bu-

downictwo”, WNT, Warszawa

1975.