Pojezierze Lubuskie

P O J E Z I E R Z E

M ię d z y r z e c *

•

Ś w ie b o d z in

S u l ę c i n - S ł u b i c e

W I A D O M O Ś C I

O G Ó L N E

r o d o w i s k o

g e o g r a f i c z n e

Położenie

W ysoczyzna Lubuska, zw ana z rac ji licznie w y stęp u

jących tu jezior „P ojezierzem ”, stanow i n ajd alej n a za
chód w y su n iętą część N iziny W ielkopolsko-K ujaw skiej.

G ranice P ojezierza — w stosun k u do całościowo rozu
m ianych jed no stek fizycznogeograficznych — stanow ią:
zachodnie

odcinki

pradolin

W arszaw sko-B erlińskiej

i T oruńsko-E bersw aldzkiej oraz w iążące je dw ie sze
rokie bru zd y — dolina O dry na zachodzie i O bry na

wschodzie. P ierw szy człon nazw y „P ojezierze Lubus

k ie” zaw iera znaną treść geograficzną, n ato m iast drugi
w skazuje na przynależność historyczną. W X III w. m ia
nem ziem i lubuskiej określano nadodrzańskie obszary
dzisiejszych w ojew ództw zielonogórskiego i gorzow skie
go oraz sporą połać teren ó w na lew ym brzegu O dry
(NRD) — w raz z nadodrzańskim grodem Lubuszem .

Pojezierze Lubuskie leży w sam ym środku przew ę

żenia w ielkiego N iżu Europejskiego, w m iejscu gdzie

S u d e ty łukiem sw ym sięg ają n ajd alej k u północy, zbli

żając się do B ałtyku. J e s t to jed n o stk a geograficzna

dość znacznych rozm iarów , o kluczow ym położeniu, bo

w iem tęd y w iodły w szystkie szlaki w iążące Zachód ze

W schodem. Cecha ta zadecydow ała o ch a ra k te rz e i lo
sach ty ch ziem, podobnie ja k położenie na w ażnym
szlaku historycznym z południa n a północ, prow adzą
cym z B ram y M oraw skiej O drą do B ałtyku. To w y ją t

kowo korzystn e położenie na skrzyżow aniu w ażnych
szlaków kołowych, kolejow ych i w odnych o znaczeniu
m iędzynarodow ym sp rzy ja rów nież rozw ojow i w ielkiej

tu ry sty k i.

Ukształtowanie powierzchni i budowa geologiczna

U kształtow anie pow ierzchni P ojezierza Lubuskiego

jest bardzo urozm aicone, co odzw ierciedlają m iędzy in
nym i dość znaczne różnice wysokości na stosunkow o

niew ielkich obszarach. N ajniżej położony p u n k t (10 m
n.p.m.) leży poniżej ujścia W arty do Odry, najw yżej
zaś — B ukow iec (227 m n.p.m .) — zn ajd u je się w g ru

pie P agórków Sulęcińsko-Św iebodzińskich na północ
od Łagowa.

Z n ajstarszy ch znanych utw orów b ud u jących głębsze

podłoże Pojezierza Lubuskiego w ym ienić należy utw o

r y paleozoiku i mezozoiku. Paleozoik leży na p rek am -

b ryjsk iej m asie krystalicznej, k tó ra zalega na głęboko

ści około 10 tys. m. D okładniej znane je s t jed y n ie n a j
wyższe p iętro — solonośny cechsztyn. Mezozoik re p re
zentow any je s t przez form ację triasow ą, ju ra jsk ą i k re
dową. T rias (w apień m uszlow y i kajper) zajm u je po

łudniow ą część pow ierzchni m ezozoic^nej Pojezierza,
k reda (głównie k red a górna) — północną część, ą n ie
w ielki sk raw ek na linii: D ąbrów ka W ielkopolski—Lu-

tol Suchy— K aław a zajm u je ju ra dolna. N a pow ierzchni
mezozoicznej spoczyw a bezpośrednio fo rm acja węgla
brunatnego, rep re z en tu ją c a lądow y m iocen. Miocen
osiąga grubość od k ik u n astu do ok. 200 m i je s t w y
kształcony w postaci drobnych piasków kw arcow ych,

glin, iłów, m ułków i w ęgla bru n atn eg o. W ęgiel b ru n a t
n y w y stęp u je w stre fie m iocenu w postaci jednego lub

kilku pokładów . Miąższość pokładów byw a różna — od
kilku do k ilk u n astu m etrów . Silne zaburzenia glacitek-

toniczne, zw iązane z naciskiem czasz lodowych, pow aż
nie obniżają jego w artość gospodarczą i u tru d n ia ją eks

ploatację.

Pod koniec m iocenu n o tu jem y tektoniczne obniżenie

się ówczesnego Niżu Polskiego n a obszarze około 100
tys. k m 2, k tó re zalały w ody tw orząc olbrzym ie jezioro
plioceńskie. Zachodnie brzegi tego jeziora przebiegały

m niej w ięcej w zdłuż w schodniej g ran icy P ojezierza Lu

buskiego. Poziom o ułożone w a rstw y m iocenu i plioce-

n u uległy następ n ie ruchom „w ielkoprom iennym ”, k tó
re sfalow ały pow ierzchnię w duże zagłębienia i w ynie
sienia, ja k np. Guz Lubuski. D robne n ato m iast zabu

rzenia, jak ie w idzim y np. w okolicy Łagowa, T rze-
śniów ka i Trzem eszna Lubuskiego, są dziełem nacisku
lądolodu skandynaw skiego, k tó ry niekiedy ta k silnie
sfalow ał teren , że u tw o ry plioceńskie oraz m ioceńskie,
spo tyk ane zazwyczaj n a głębokości 30— 80 m, p o jaw ia
ją się tu ta j n a pow ierzchni lub w ręcz w szczytow ych
p a rtiac h pagórków u tw orzonych przez lądolód. Trzecim
czynnikiem m odelującym pow ierzchnię plioceńską b y
ła erozja, tj. siła w ód płynących. Z końcem pliocenu
nastąpiło w y raźn e ochłodzenie klim atu , będące zapo
w iedzią nadchodzącej epoki lodow ej. Z północy n a Niż
Polski w toczyły się ogrom ne czasze lodowe.

N a podstaw ie znanych dotychczas m ateriałó w m ożna

m ów ić o trz y k ro tn y m zlodow aceniu om aw ianego obsza
ru. N ależy jed n a k zaznaczyć, że ślady n ajdaw niejszych
zlodow aceń m ogły ulec całkow item u zniszczeniu. De
cydujące p iętn o na rzeźbie om aw ianego obszaru w yci
snęło zlodow acenie bałtyckie, k tó re nie ustępow ało sto

pniowo, lecz w ykazyw ało k ilk a stadiałów , odpow iada
jących naw rotom chłodów, oraz cieplejszych in te rsta -
diałów . W obrębie zlodow acenia bałtyckiego w yróżnia
się zw ykle trz y stadiały, k tó ry m odpow iadały w yraź

nie łań cuchy m oren oddzielone pradolinam i. M orena
czołowa stad iału poznańskiego n a obszarze Pojezierza

Lubuskiego przebiega n a lin ii Słubice—Sulęcin—G oraj

w k ie ru n k u P n iew i Poznania. W ały m oren y lubuskiej

cechują się dużym i w ysokościam i w zględnym i oraz bo
g a tą rzeźbą teren u . W paśm ie ty m zn a jd u je się n ajw y ż

sze w zniesienie P ojezierza Lubuskiego — Bukow iec
(227 m n.p.m .) oraz kilka in n y ch w zniesień, rów nież
przekraczających 200 m n.p.m .

W zgórza m orenow e przecina szereg południkow o

zorientow anych ry n ie n jeziornych, najczęściej w ypeł
nionych w odam i (jeziora: T rześniow skie, Łagowskie,
Buszno, D ługie, Lubniew sko, G rzybno, M ościenko, Żół-

w ińskie itd.). Dalej na południe od wzgórz m orenow ych

z n a jd u je się pas sandrów (np. san d r Pliszki), porośnię

ty ch przew ażnie lasam i sosnow ym i. G ranicę południo
w ą pom iędzy stadiałem poznańskim a leszczyńskim

stanow i P rad o lin a W arszaw sko-B erlińska. N ajm łodsze
stadium — pom orskie — którego m o rena czołowa p rze

biega na lin ii: C edynia—M yślibórz—B arlinek—Pełczy-

ce, zn a jd u je się, podobnie ja k m o ren a leszczyńska, już

poza granicam i Pojezierza Lubuskiego. Południow e
przedpole m o ren y pom orskiej stanow i P ra d o lin a To-

ruńsko-E bersw aldzka, będąca jednocześnie północną
granicą om aw ianego obszaru. Pojezierze L ubuskie od
dziela od W ysoczyzny B rand en b u rsk iej (po stronie

NRD) przełom ow y odcinek O dry na zachodzie, a szero

kie obniżenie dolinne O bry od Pojezierza Poznańskiego

na wschodzie.

Z w ażniejszych bogactw m in eraln y ch w ystęp ujący ch

na Pojezierzu L ubuskim w ym ienić należy ropę n a fto
wą, gaz ziem ny, w ęgiel b ru n atn y , to rf, iły i g liny oraz
piaski i żw iry. Ropa n aftow a i gaz ziem ny w y stęp u ją
na południu Pojezierza w okolicach w si R ybaki i M a

szewo, na zachód od K rosna O drzańskiego oraz koło wsi
Pom orsko opodal Sulechow a. W tow arzy stw ie ro p y w y
stęp u je gaz ziem ny, k tó ry ze w zględu na m ałą ilość jest
spalany w trak cie w ydobycia. W ęgiel b ru n a tn y spotyka

się niem al na te re n ie całego Pojezierza. Są to złoża za

legające pokładow o, np. Cybinka, oraz złoża zaburzone
przez działalność lądolodu — ja k w okolicach Sienia

w y. Silnie zaburzone złoża sieniaw skie ek sp lo atu je się
m etodą głębinow ą. W ybierane są tylko górne p a rtie
łusek, zn ajd ujące się n ajbliżej pow ierzchni. Torfy, jak

dotąd słabo w y k o rzy stan e gospodarczo, zajm u ją dużą

pow ierzchnię w p rad o linach T oruńsko-E bersw aldzkiej

oraz W arszaw sko-B erlińskiej. P iaski i żw iry oraz po-

spółki eksplo atu je się na te re n ie całego Pojezierza. Iły
i gliny, używ ane do pro du k cji ceram iki budow lanej

w y stęp u ją n a te re n ie całego Pojezierza, a na skalę

przem ysłow ą eksp lo atu je się je głów nie w rejo n ie Go

rzowa.

Klimat

P ojezierze L ubuskie należy do najcieplejszych k rain

w Polsce. T y p y pogód tego obszaru k sz ta łtu ją się p rze

de w szystkim pod w pływ em ścierania się n ad E uropą

środkow ą napły w ających z zachodu w ilgotnych m as po-

larnom orskich i podzw rotnikow ych (z w yżu azorskiego
i obszaru śródziem nom orskiego) z suchym i m asam i

pow ietrza k o n ty nentaln ego z sektora wschodniego. Za

leżnie od przew agi jed nej z nich k lim at tego obszaru

je s t b ardziej oceaniczny (łagodne zim y, obfity opad),
w zględnie bardziej k o n ty n en ta ln y (m roźniejsze zimy,

m niej opadów). Pojezierze Lubuskie, jako najdalej w y
su n ięte na zachód, bardziej niż in n e obszary Polski od
czuw a w p ływ y zachodnie; najczęstsza będzie tu zatem

m asa polarnom orska. U dział m as ark ty czn y ch z sekto
ra północnego, ja k rów nież m as podzw rotnikow ych,
k o n ty n en ta ln y c h oraz m orskich z sek to ra południow e
go, je s t bardzo znikom y w ciągu roku. D olina rzeki

Obry, K otlina Gorzow ska i północno-w schodnia część
Pojezierza należą do „chłodniejszych” obszarów, a śred

nie te m p e ra tu ry stycznia i lipca u k ład a ją się tu n a stę

pująco: styczeń od — 1,6 °C do — 1,3 °C oraz lipiec od

17,6 °C do 17,8 °C. N ajcieplejszym i obszaram i są: doli
na O dry i te re n y leżące n a południow y zachód od
w spom nianej linii podziału term icznego. Ś red n ia rocz
na te m p e ra tu ra w dolinie O bry w ynosi 7,8 °C, a w do
linie O dry 8,2 °C. N ajcieplej je s t w pierw szej dekadzie
lipca, a najzim niej w końcu stycznia i początkach lu te
go. N ajm n iejszą liczbę dni z przym rozkam i (poniżej 100)

i dni m roźniejszych (ok. 30) n o tu je się w części połud

niow o-zachodniej, gdzie dłuższy jest rów nież okres w e

getacji (218— 220 dni). W części „chłodniejszej” P o je

zierza dni z przym rozkam i jest około 110, m roźnych —
od 30 do 35, a okres w egetacji w ynosi 215 dni.

Rozkład opadów je s t rów nież nierów nom ierny, na co

w pły w a przede w szystkim zróżnicow anie hipsom etrycz-

ne tere n u . P agórki Sulęcińsko-Sw iebodzińskie, W ał
Zbąszynkow ski i R ów nina K rośnieńska m a ją opady

roczne 550— 650 mm, zaś doliny W arty, Noteci, O dry
i O bry 500— 550 m m . P o k ry w a śnieżna u trz y m u je się
tu od 40 do 50 dni. N ajw ięcej dni z opadem śnieżnym
m ają styczeń, lu ty i m arzec, m niej n ato m iast grudzień.

Na te re n ie Pojezierza przew ażają w ia try z k ieru n

ków zachodnich i północno-zachodnich oraz południo

wo-zachodnie, a stosunkow o rzadko w ia try północne i
południow e z kieru n k am i pośrednim i. W okresie jesien
ny m i zim ow ym w y stę p u ją często m gły. M aksim um

zachm urzenia w y stęp u je w grudniu, m niejsze jest w
styczniu i lu ty m oraz październiku. N atom iast m in i

m um zachm urzenia w y stęp u je w m aju, czerwcu, lipcu

oraz w sierp niu . N ajw iększa liczba d n i pochm urnych
notow ana je s t w zimie, n ajm n iejsza — w okresie od

k w ietn ia do w rześnia, co nie je s t bez znaczenia dla tu

ry sty k i i w ypoczynku.

Wody powierzchniowe

Pojezierze Lubuskie o b jęte je s t n iereg u larn y m czwo

robokiem biegów n astęp u jący ch rzek : O dry (odcinek

Cigacice—ujście N ysy Łużyckiej—K ostrzyn, 148 km),
W arty (S kw ierzyna—K ostrzyn, 84 km), O bry (K argo

w a—Skw ierzyna, 160 km) oraz O brzycy (K argow a—Ci

gacice, 21 km). Tw orzą one zasadniczą osnow ę sieci h y

drograficznej Pojezierza. Ś rodek czw oroboku zajm uje

szeroka stre fa wzgórz m orenow ych o orien tacji północ
n y zachód—południow y wschód, stanow iąca lokalny

w ęzeł hydrograficzny. Rzeki i potoki spływ ające n a za

chód w k ieru n k u O dry oraz n a północ do P rado liny

T oruńsko-E bersw aldzkiej są dłuższe od rzek prow adzą
cych sw e w ody k u P rado lin ie W arszaw sko-B er lińskiej.

Na północ do W arty sw oje w ody odprow adzają: Lub-
niew ka, R udzianka, Postom ia, M uszyna i Łęcza. W scho
dnią granicę P ojezierza stanow i ry n n a jezior zbą-

szyńskich (O bniżenie Obry) oraz dział w odny O bra—

W arta. R zeka O bra z ry n n ą jezior zbąszyńskich tw orzy
jed en z n ajp ięk niejszych szlaków w odnych na Niżu
Polskim . L ew ostronnym i dopływ am i Obry, k tó re biorą

swój początek z lubusk ich wzgórz m orenow ych, są P a-

klica i Jeziorna.

Do rów noleżnikow ego odcinka O dry Cigacice—ujście

N ysy Łużyckiej o d prow adzają sw oje w ody: O brzyca z
O brą Leniw ą, M łynów ką i Trzebiechów ką, Sulechów ka,
Jabłonna, Ołobok, G ry ży nk a i Biela. Pozostałe rzeki —
Pliszka i H anka — uchodzą n a zachód do przełom ow e

go odcinka Odry.

Sieć hydrog raficzna P ojezierza je s t pochodzenia po-

lodowcowego — odziedziczona głów nie po system ie od
w odnienia w ód roztopow ych lądolodu. E lem entam i sie

ci hydrograficznej, k tó ry ch pochodzenie nie je s t zw ią
zane bezpośrednio z lądolodem , są rzek i tw orzące cha

rak te ry sty cz n y czworobok: Odra, W arta i Obra. O bra

pły nie sta rą fo rm ą w klęsłą, pochodzącą praw dopodob

nie sprzed zlodow acenia bałtyckiego. O dra i W arta,
chociaż p ły n ą daw nym i pradolinam i, w sw ej ogólnej

o rien tacji w y k azu ją dostosow anie do ogólnego n ach y

lenia P ojezierza k u północy i północnem u zachodowi.

Rozm ieszczenie jezior n a P ojezierzu L ubuskim jest

dość ch arakterystyczn e, bow iem najczęściej w y stę p u ją
one zbiorowo, tw orząc znaczne skupiska. W iększość je

zior sku piła się w szerokiej i niezw ykle urozm aiconej

stre fie wzgórz m orenow ych oraz ry n n ie obrzańskiej.

B rak ich n ato m iast w P rad o lin ie W arszaw sko-B erliń -
skiej na zachód od u jścia O brzycy i w P rado linie To
ruńsko-E bersw aldzkiej. Pozbaw iona jezior je s t rów nież

tera sa zalew ow a w dolinie Odry.

Na całym obszarze P ojezierza m ożna w yróżnić sześć

m n iejszych skupisk jeziorn ych (pojezierzy):

1. O b r z a ń s k i e — kom pleks jezior u w schodnich

krańców Pojezierza, położonych w długiej ry n n ie o kie
ru n k u południkow ym , przez k tó rą pły nie z południa k u

północy O bra. N ajbardziej c h a rak tery sty czn y je s t od

cinek K opanica—Zbąszyń—Trzciel—Rybo jad y z k ilk u

nastom a jezioram i przepływ ow ym i, z k tó ry ch n a jw ię

kszym je s t Jezioro Zbąszyńskie o pow. 760 h a i m aksy
m alnej głębokości 9 m. Pozostałą g ru p ę jezior — idąc
od połud n ia — tw orzą: K opanickie (77 ha), W ielko w iej
skie (98,2 ha), Chobienickie (247 ha), G rójeckie (65 ha),

N ow ow iejskie (31 ha), L utolskie (169 ha), M łyńskie (43
ha), K onin, W ielkie i Rybo jadło (łącznie 377 ha); ponad
to kilk a m n iejszych jezior położonych w ry n n ie lub w

pobliżu.

2. P s z c z e w s k i e — stanow i przedłużenie połud

nikow ej ry n n y jezior obrzańskich, skręcającej łagod

nym łu k iem n a zachód do ujścia O bry, z jezioram i Lu-
bikow skim (314,7 ha) i Szarcz (169,8 ha), położonym i

na dziale w odnym O bra—W arta.

3. M i ę d z y r z e c k i e — w dorzeczu dolnej O bry

i środkow ej W arty z n ajw iększym jeziorem bezodpły
w ow ym P ojezierza — G łębokim (124,9 ha) oraz bardzo
liczną g ru p ą jezior położonych n a północ i południe od

K urska.

4. S w i e b o d z i ń s k i e — w dorzeczu środkow ej

O bry i O dry z d rugim co do w ielkości jeziorem P oje-

zierza N iesłysz (zw anym te ż N iesulickim — 486,2 ha)

oraz liczną i ciekaw ą g ru p ą jezior, położonych w oko

licy L ubrzy i Nowego D w orku n a północ i północny

zachód od Św iebodzina.

5. Ł a g o w s k i e — położone w dorzeczu przełom o

w ej Odry, z najgłębszym jeziorem N iżu Polskiego —

Trześniow skim (zw anym też Ciecz — 185,7 ha, 58,8 m

głęb.) i ciekaw ą g ru p ą jezio r bezodpływ ow ych, położo
n y ch na zachód od Jezio ra Trześniow skiego.

6. L u b n i e w i c k i e — położone w dorzeczu dolnej

W arty, z jezioram i: L ubniew sko (230 ha), Lubiąż (130,5

ha) i K ra jn ik (40,3 ha).

P onadto m niejsze skupiska jezio r spoty kam y n a pół

noc, południe i zachód od O śna Lubuskiego, n a zachód
od Torzym ia, n a północ od K rosna O drzańskiego oraz

n a południe od Nowego K ram ska w dorzeczu Obrzycy.
Liczba w szystkich jezior i staw ów Pojezierza o po

w ierzchni w iększej od 1 h a w ynosi 279. Ogólna po-

’ N A J W I Ę K S Z E J E Z I O R A P O J E Z I E R Z A L U B U S K I E G O

Jezioro

Powierzchnia

w ha

Dorzecze

Zbąszyóskie

760,0

Obra

Niesłysz (Niesulickie)

486,2

Odra

Wielkie (Rybojadło, Konin)

377,0

Obra

Lubikowskie

314,7

Warta

Chobienickie

247,0

Obra

Lubniewsko

230,0

Warta

Chłopskie

227,8

Obra

Paklicko Wielkie

196,0

Obra

Trześniowskie (Ciecz)

185,7

Odra

Wojnowskie

170,0

Odra

w ierzchnia ty c h jezior w ynosi 8249,5 ha, co stanow i
1,49% obszaru Pojezierza. P ro centow y udział jezior nie

je s t jed n a k rów n om iern y n a całym obszarze. Różnice
bow iem p o jaw iają się ju ż w trz e ch w iększych dorze
czach. N ajw iększą jeziorność re p re z e n tu je O bra w raz

z dopływ am i — 3,19%, m niejsza je s t w dorzeczach

rzek uchodzących do O dry — 1,01%, a n ajm n iejsza w
dorzeczach rzek uchodzących do W arty, bo zaledw ie

0,65%.

Różnice głębokości jezior są najrozm aitsze: od 2 do

3 -m etrow ych (np. Ż ółw ińskie — 42,9 ha, Rybo jadło,

W ielkie i K onin — razem 377 ha), do 35-m etrow ych
(np. Lubię — 28,4 ha, Lubikow skie — 314,7 ha, K ra j
n ik — 40,3 ha, Buszno — 51,4 ha, czy uprzednio w y
m ienione Trześniowskie).

N A J G Ł Ę B S Z E J E Z I O R A P O J E Z I E R Z A L U B U S K I E G O

Jezioro

Głębokość

maksymalna

w m

Powierzchnia

w ha

Trześniowskie (Ciecz)

58,8

185,7

Lubikowskie

35,5

314,7

Krajnik

35,2

40,3

Buszno

35,0

51,4

Lubię

35,0

28,4

Niesłysz (Niesulickie)

34,7

486,2

Cisie (Czyste)

26,1

39,2

Głębokie

25,3

124,9

Wilkowskie

23,7

130,5

Chłopskie

23,5

227,8

O lbrzym ia większość jezior P ojezierza Lubuskiego

zaw dzięcza sw e pow stanie działalności lądolodu sk an
dynaw skiego. M ożna je podzielić na siedem typów :

Jezio ra rynnow e. N ajczęściej bardzo w ydłużone,

w ąskie, p rzypom inające niekied y doliny rzeczne. W y
ró żn iają się charak tery sty czn ą, p raw ie rów noległą linią
brzegow ą. D na ich są bardzo urozm aicone. P rzew ażnie
w y stę p u ją grom adnie, u k ład a ją się w ch arak tery sty cz
ne ciągi. W szystkie są ściśle zw iązane z k ierunk am i
głów nych ciągów m o ren czołowych. P rzy kładem ty p o
w y ch jezior ry nn o w y ch są: Trześniow skie (Ciecz) i Ła
gowskie, bardzo długie, o n ierów n y m dnie, głębokie.

Jezio ra ry nno w e stanow ią większość jezior całego P o
jezierza.

2. Jeziora m oreny dennej. B y w ają zw ykle dość duże,

niekiedy o urozm aiconej linii brzegow ej. Głębokości ich
są nieznaczne, choć bardzo nierów nom ierne, a brzegi

najczęściej płaskie. P o w stanie ich tłum aczy się nierów
nom ierną ak u m u lacją m ateriałó w roztopow ych lądolo-

du, bądź też obecnością o d erw an y ch b ry ł m artw ego k n
du w m ate ria le skalnym , po którego roztopieniu odsło

niła się w ty m m iejscu fo rm a w klęsła. Na P ojezierzu

jest ich niew iele, są przew ażnie m ały ch rozm iarów .

3. Jeziora zaporow e m o ren y czołowej. C h ara k te ry z u

ją się dość w ydłużonym kształtem , podobnie ja k jezio
ra rynnow e, jed n a k są od n ich znacznie płytsze. W y

stę p u ją n a zapleczu m o ren y czołowej, zazw yczaj rów
nolegle do osi podłużnej w ałów czołow om orenow ych.
P ow stały przez zatam ow anie odpływ u nagrom adzonych
wód roztopow ych na sk u tek akum ulacji, w zględnie

przez pracę sam ego czoła lądolodu. (Np. Lubiąż, Ro
kitno i Lubikowskie).

4. „O czka” . D robne zbiorniki (rzędu k ilk u arów),

okrągłe, przew ażnie p ły tk ie i bezodpływ ow e. N iekiedy
zapełnione w odą tylko w zim ie i n a wiosnę, poza tym
zw ykle suche. W y stęp ują zarów no na obszarze m oreny
dennej, ja k i czołowej. P ow stanie ich przy p isu je się
działalności niew ielkich b ry ł m artw ego lodu w m ate
riale polodowcowym , po którego sto p ien iu pojaw iły się
na pow ierzchni m ałe zagłębienia — „oczka” . U legły
one i u leg ają w dalszym ciągu procesom zanikania,
w zględnie likw idacji przez człowieka.

5. „K ociołki” . M ają najczęściej m ałe rozm iary (rzędu

k ilk u ha), strom e brzegi, są dość głębokie (10— 15 m)

i bezodpływ ow e. W y stęp ują najczęściej w obrębie ty
pow ych ry n ie n polodowcowych. P o w stan ie ich tłu m a
czy się działaniem gw ałtow nie sp adających w ód w cze

luściach lądolodu aż do jego dna, gdzie żłobiły „ko
ciołki” .

6. Jezio ra przyozow e. Tow arzyszą ozom n a przem ian

z jed n ej i drugiej strony, m a ją w ydłużony k ształt i n ie
w ielkie głębokości. P rzy kład em są niek tó re jeziora w

ciągu rynnow o-ozow ym P o to ku G ryżyńskiego na po
łud nie od w si G ry ży na i G rabin.

Jezio ra poligenetyczne. Np. W ojnow skie i Niesłysz

(dwie zbiegające się rynn y) i L ubikow skie (zaporowo-

-rynnow e).

In n e ty p y jezior:

— jeziora zakolow e (starorzeczne), spoty k ane w do

linach rzecznych, jako odcięte części daw nych koryt.

W ogólnej staty sty ce nie są b ran e pod uw agę ze wzglę
d u na sw ą zm ienność i stosunkow o niew ielkie roz

m iary;

— niew ielkie jeziora w ydm ow e, w y stęp u jące pom ię

dzy w ydm am i. S potyka się je na M iędzyrzeczu W ar-
ciańsko-O brzańskim oraz n a zachód od S kw ierzyny (po

w ycięciu lasów, zniszczonych w r. 1923 przez sówkę
choinów kę, w iele z nich pow stało w zw iązku z podnie
sieniem się poziom u w ód gruntow ych). Są niew ielkich
rozm iarów , bagniste i zatorfione.

Obok w ym ienionych jezio r n a tu ra ln y c h spotykam y

w iele różnorodnych zbiorników sztucznych, stw orzo

nych przez człowieka. B ędą to celowo stw orzone i pod
trzy m y w an e staw y (np. w dolinach Bieli i Ołoboku),

różne zbiorniki reten cy jn e, bądź też różnego rodzaju

sadzaw ki, glinianki, doły kopalniane — pow stałe w w y

n ik u eksploatacji surow ców m ineralnych.

M ożna przypuszczać, że obecna pow ierzchnia w szyst

kich jezior w ystęp ujący ch na Pojezierzu L ubuskim sta

now i zaledw ie 1/3 ich zasięgu z okresu najw iększego

rozw oju.

G le b y

G leby w ystęp ujące na Pojezierzu L ubuskim są m oc

no zróżnicow ane pod w zględem genetycznym . N ajw ię
kszy obszar zajm u ją gleby ty p u bielicowego, k tó re roz
w inęły się głów nie na osadach polodowcowych, a pod
względem składu m echanicznego zróżnicow ane są od
piasków luźnych, głębokich — aż do glin i iłów. W ar
tość gospodarcza ty ch gleb je s t niska i n ajb ardziej na
d a ją się pod zalesienie. Je d y n ie gleby w ytw orzone
z utw orów zwięźlej szych (piasków g liniastych lekkich

1 m ocnych, głębokich i naglinow ych, glin i iłów oraz
utw orów pyłowych) w zięte są pod in ten sy w n ą upraw ę
rolną. Pow ierzchniow o je s t ich niew iele.

2 — P o j e z i e r z e l u b u s k i e

G leby ty p u brunatnego, w ytw orzone z glin zw ało

w ych oraz z piasków naglinow ych i naiłow ych, lekkie

i średnie, w y stę p u ją n a om aw ianym obszarze w posta
ci odosobnionych w ysepek pośród gleb ty p u bielicow e-
go. G leby te w y stę p u ją tylko w B asenie M iędzyrzeckim
i na północny w schód od Łagow a (okolice Sieniaw y).

Należą one do najlepszych gleb Pojezierza. G leby b ru
n a tn e stano w ią niew ielką pow ierzchnię i p o rastan e są
przez lasy lub b ory m ieszane.

C zarne ziem ie, w ytw orzone z utw oró w pyłow ych

w odnego pochodzenia, w y stę p u ją w pasie kilkukilom e
tro w ej szerokości w dolinie O dry od Słubic do ujścia
W arty pod K ostrzynem . G leby te są w ysoko p rod uk

ty w n e z p u n k tu w idzenia rolniczego, a znajd ujące się

pod u p raw ą leśn ą stan ow ią przew ażnie te re n y lasów

łęgow ych.

M ady — c h a ra k te ry z u ją się pod w zględem składu

m echanicznego różnorodnością n a w arstw ien ia nam ułów
w dolinach rzek, w zdłuż k tó ry ch w y stęp ują. M ają dla

gospodarki P ojezierza duże znaczenie, głów nie ze w zglę

d u na u ży tk i zielone. W iększość użytko w ana je s t na

łąk i lu b pastw iska. M ady lekkie, śred n ie i ciężkie w y

stę p u ją w P rad o lin ie W arszaw sko-B erlińskiej oraz Ko

tlin ie G orzow skiej.

G leby ty p u bagiennego w y tw orzy ły się dzięki sum u

jącym się oddziaływ aniom w ysokiego poziom u wód
g ru n to w y ch i form acji roślinnych. G leby bagienne są
użytkow ane w w iększości jako p astw isk a i łąki. N aj
w iększe p rzestrzenie zajm u ją w P rad o lin ie T oruńsko-
-E bersw aldzkiej (głów nie w B asenie Słońskim ) oraz na

linii B abim ost—Brojce.

Szata roślinna i świat zwierzęcy

Z nam ienny c h a ra k te r florze Pojezierza Lubuskiego

n ad aje licznie reprezen to w an a tu g ru p a g atu nk ów ła
godnego k lim atu oceanicznego (tzw. elem ent e u ry ą tla n -

tycki), głów nie z E uro p y zachodniej. U nik ając w apnia

rośliny atlan ty ck ie najczęściej spotkać m ożna n a w rzo
sowiskach, torfow iskach, podm okłych łąkach, n a piasz
czystych i m ulistych brzegach w ód stojących i bieżą

cych, rzadziej w lasach. Do najrzadszych w naszym

k ra ju rep re z en ta n tó w elem entu atlantyckiego, spoty k a
nych n a Pojezierzu, należą: śm iałek szczeciniasty, przy -

giełka b ru n a tn a i inne. N ieliczne stanow iska ty ch roślin

w y stęp u ją głów nie w południow ej części Pojezie

rza. Udział elem en tu górskiego m a raczej c h a ra k te r re

liktow y, ob serw uje się n ato m iast n asilenie elem entu

borealnego (północnego), w obrębie którego znam y sze

reg relik tó w glacjalnych. Zaliczam y tu g atu n k i su b a rk -
tyczno-alpejskie i su barktyczno-borealne, ja k : w ełnia-
neczkę alpejską, skalnicę torfow ą, tu rzy cę stru n o w ą

i to rfo w ą oraz gw iazdnicę grubolistną. C iekaw ą gru pę

roślin stanow i elem ent stepow y (południow o-w schodni

i południow y), k tó ry zajm u je suche, ciepłe gleby m ar-
gliste i w apienne środkow ego N adodrza. N a specjalną
u w agę zasługują tu : pajęcznica liliow ata, rogow nica
d robnokw iatow a i m arzan k a pagórkow a. P onadto m ałe

sk u p ien ia słonorośli śródlądow ych sp o tykam y w okoli

cy M iędzyrzecza i K onotopu.

Lasy zajm u ją około 45°/0 ogólnej pow ierzchni P oje

zierza. Rozm ieszczone są jed n a k nierów n o m iernie i w

zależności od jakości gleb i u k ształtow ania pow ierzchni.
N ajw iększe zalesienie m a ją obszary o glebach piaszczy

sty ch n a północ i północny zachód od K ro sn a O drzań
skiego. O bszary m ające w iększy odsetek gleb glinia
sty ch i m adów w y k azu ją m niejszy p ro cen t zalesienia.
Z auw ażam y to w okolicach M iędzyrzecza, Sulęcina,
Św iebodzina i Sulechow a oraz w dolinach Odry, W arty

i Obry.

N ajw iększe kom pleksy leśne, to:

— lasy skw ierzyńsko-sulęcińskie (Puszcza N otecka —

je j zachodnia część, rozciągająca się w zdłuż W arty i No
teci i dalej n a zachód n a lew ym brzegu W arty ; po ra

stająca w ysokie i piaszczyste te ra sy P rad o lin y T oruń-
sko-E bersw aldzkiej). Lasy te ro sn ą n a tere n ac h w y d

m ow ych, a w niew ielkiej ty lk o części na wysoczyz
nach. D om inują tu ubogie gatunkow o b o ry sosnowe, je
d y nie w zdłuż rze k ciągną się niew ielkie p a rtie lasów
łęgow ych;

— lasy rzepińsko-krośnieńskie. P rzew ażają tu bory

sosnowe, zajm ujące głów nie ró w niny sandrow e.

Pod w zględem gatunkow ym drzew ostan Pojezierza

Lubuskiego składa się w ok. 90% z drzew iglastych, a

resztę stano w ią drzew a liściaste. In teresu jące frag m en

ty lasów m ieszanych spotykam y głów nie na zboczach
ry n ie n jeziornych, w sąsiedztw ie cieków w odnych oraz
w dolinach O dry, O bry i O brzycy. W dolinie O dry ros

n ą piękne lasy łęgowe, bogate w dęby, klony, jesiony,
graby, w iązy, w ierzby i olchy. S ta re dąb row y w y stępu

ją nad jeziorem Niesłysz, w okolicach B abim ostu i w

dolinie O bry. D uże p a rtie lasów liściastych i m iesza
n ych spo ty kam y n a obszarze kulm in acji lubuskich
wzgórz m orenow ych. N ajpiękniejszy kom pleks lasów
liściastych stanow i las bukow y koło Łagowa, tzw . Ł a

gow ska W yspa Buczyn.

W lasach P ojezierza Lubuskiego żyje w iele dzików,

sarn, jelen i i zajęcy. Pom yślnie rozw ija się łow iectw o,
obejm ujące hodow lę i ochronę zw ierzyny oraz polow a

nia i odłowy, zgodnie z p otrzebam i gospodarki regionu
i celam i ochrony przyrody. Ś w iat zw ierzęcy Pojezierza

m a c h a ra k te r w łaściw y faun ie całego Niżu Polskiego.
Pojezierze nie posiada granic, k tó re m ogłyby u tru d n iać
faunie, zam ieszkującej te re n y sąsiednie, sw obodne p rze
nikanie. B rak w niej zatem g atu n k ó w w łaściw ych ty l

ko tem u terenow i. N a łąkach i p astw iskach P rado liny

Toruńsko-E bersw aldzkiej z p tak ó w spotkać m ożna n a j
pospolitszego z naszych trz e ch bekasów — kszyka oraz
drobne ptak i śpiew ające, ja k : św iergotka łąkowego,
pliszkę żółtą i inne. Zanieczyszczone ściekam i przem y

słow ym i w ody W arty pozbaw ione są daw nych tarlisk

i ubogie w ry b y (przew aża leszcz). Je d y n ie w czasie
przelotów z a trzy m u ją się tu rozm aite g atu n k i kaczek
i traczy. E w enem entem tej P ra d o lin y jest zw ierzyniec

w B asenie Słońskim , gdzie żyje ok. 200 g atunków p tac

tw a wodnego.

W zachodniej części Pojezierza, gdzie d om inują lasy

sosnowe, ptaków , zwłaszcza lęgow ych, jest niew iele; na

uw agę zasługują m yszołow y i pustułki.

C en traln a część Pojezierza należy do n a jp ię k n ie j

szych krajobrazow o i n ajbard ziej in teresu jący ch pod

względem przyrodniczym . W śród m alow niczych wzgórz

m o ren y czołowej, porośniętych lasam i, w y stę p u ją liczne

jeziora. S k u p ia ją one w ielką ilość ptaków , gnieżdżą

cych się w niedostępnym gąszczu szuw arów . Z kaczek
najpospolitsza jest krzyżów ka, kaczka rdzaw ogłow a, cy-

ran k a i cyraneczka. Bardzo liczne są rów nież czarne ły
ski, k u rk i w odne i perkozy. Na w ielu jeziorach gnieź
dzi się łabędź niem y. N ierzadko w śród trzcin spotkać
m ożna czyhające na zdobycz czaple siwe. Znacznie
w iększą różnorodność ptakó w niż w okresie lęgow ym
obserw u jem y nad jezioram i i rozlew iskam i rzek pod
czas w iosennych i jesien nych przelotów . N apotkać w ów
czas m ożna odpoczyw ające lu b żerujące stad a żuraw i.
B ogaty je s t rów nież św iat ryb. W w odach jezior żyją

m. in.: sielaw a, sieja, sandacz, sum i węgorz. Nad Odrą.

O brą i P aklicą zobaczyć jeszcze m ożna w ydrę, nadal

tępioną dla cennego fu te rk a m im o ścisłej ochrony.
Z gadów w arto w ym ienić zaskrońca, którego dorosłe

osobniki dochodzą do 1,5 m długości oraz niej adow ite
go gniew osza m iedziankę — rów nież chronionego u sta

wowo.

Obszar Pojezierza graniczący z W ielkopolską, to w ąs

ki pas, ciągnący się w zdłuż łańcucha jezior obrzańskich.
J e s t bardzo m alow niczy i m a rów nież w iele in te re su ją
cych stanow isk roślin i zw ierząt. B ogatą fau n ę ptaków
re p re z e n tu ją tu : bocian czarny, orzeł krzykliw y, kor
m oran, żuraw , łabędź niem y i sokół w ędrow ny. Z oso
bliwości należy w ym ienić k rab a w ełnistorękiego, zło
w ionego w Jeziorze R udzieńskim , oraz p ijaw k ę H alm en-

teria costata, żyw iącą się k rw ią żółw ia błotnego, znale

zioną w jed n y m z jezior okolic Chyciny. W ody O bry

o b fitu ją w leszcza, płoć, brzan ę i bolenia.

K rajo b raz doliny O dry uległ głębokim przem ianom

pod w pływ em działalności człowieka. W ycięto znaczne

p a rtie lasów łęgow ych i osuszono spore połacie bagnisk.

Z ptaków zla tu ją tu ry b i tw a zw yczajna i ry b itw a b ia-

łoczelna, m ew a śm ieszka, korm oran i czapla siwa. W la
sach łęgow ych spotkać m o żn a : kaw kę, szpaka oraz dzię
cioła zielonego. Silnie zanieczyszczone w ody O dry nie
m aja większego znaczenia w gospodarce rybackiej. Do
przeszłości należą w ędrów ki jesio tra zachodniego czy
też łososia. W iele g atun k ów ry b zanikło z pow odu u tra

ty n a tu ra ln y c h tarlisk.

r e z e r w a t y

p r z y r o d y

n a

p o j e z i e r z u

l b u u s k i m

Nazwa rezerwatu

Nadleśnictwo

Powierz

chnia w

Rodzaj

rezerwatu

Czarna Droga

Brójce

leśny

Jez. Gołyńskie

Pszczew

torfowiskowy

Nietoperek

Brójce

Parski Ług

Łagów

Dębowy Ostrów

Świebodzin

Jez. Trześniowskie

Łagów

185,7

krajobrazowy

Buczyny Łagowskie

Łagów

117

leśny

Kargowa Laski

Kargowa

Prapuszcza Lemierzyce

Lemierzyce

Zwierzyniec otwarty

Słońsk

ptasi

Pamięć in

Górzyca

stepowy

D la zachow ania in teresu jący ch frag m en tó w przyrody

utw orzono na obszarze P ojezierza Lubuskiego szereg
rezerw ató w leśnych, florystycznych, ornitologicznych
i krajobrazow ych, k tó re n a trw a łe zabezpieczą ch arak

tery sty czn e ty p y krajo b razu i biocenoz.

PRZEMIANY LUDNOŚCIOWE I OSADNICTWO

Pojezierze L ubuskie należy do najrzadziej zaludnio

nych obszarów w Polsce. P rzyczyny tego zjaw iska
tk w ią w specyfice środow iska geograficznego i stopniu

uprzem ysłow ienia. Zróżnicow anie ty ch elem entów de

cyduje o zm ienności zaludnienia poszczególnych jego
części: do n ajrzadziej zaludnionych należy część za

chodnia, gdzie gęstość zaludnienia nie przekracza 40

osób n a 1 km 2; silniejsze zagęszczenie ludnościow e m a
część w schodnia, gdzie liczba ta sięga 50 osób na 1 km 2.

W iększe zagęszczenie ludności w schodniej części P o je

zierza je s t odzw ierciedleniem rozw ijającego się tam
przem ysłu. M łode ośrodki przem ysłow e M iędzyrzecza
i Św iebodzina są czynnikiem przyciągającym ludność.
Ś redn ia gęstość zaludnienia całego Pojezierza w ynosiła

w r. 1973 40 osób na 1 k m 2 (w k ra ju — 106/1 k m 2).

D ynam ika w zrostu ludności Pojezierza w pierw szych

latach po w ojnie była duża i przew yższała dynam ikę
w zrostu w k raju . W ynikało to z m asow ego zaludnienia
ty ch ziem przez osadników polskich oraz z dużego przy
ro stu naturaln eg o. Szczególnie w ysoki p rzy ro st n a tu
ra ln y w y stąp ił w lata ch 1946— 1960. Po ty m okresie

k rzy w a p rzy ro stu pow oli obniżała się, zgodnie z te n
d encją ogólnokrajow ą. R uchy m ig racy jn e odegrały n a j

w ażniejszą rolę w okresie do r. 1950.

Pow ażne zm iany dokonały się w s tru k tu rz e społecz

no-zaw odow ej ludności poprzez zw iększanie się g ru p y
p racujących w przem yśle i usługach, zwłaszcza po

r. 1960. Ludność u trzy m u jąca się ze źródeł pozarolni

czych w ynosiła w r. 1950 ok. 52%, a w r. 1970 — 75%.

N ajw iększy w zrost za tru d n ie n ia spośród poszczegól

ny ch działów gospodarki narodow ej w ykazyw ały b u
dow nictw o i leśnictw o, w skazując ty m sam ym na n a j
bardziej dynam icznie rozw ijające się k ieru n k i gospo

darcze Pojezierza.

Pojezierze Lubuskie było od w ieków obszarem p rzej

ściow ym m iędzy Pom orzem na północy a Śląskiem na

południu, B ran d en b u rg ią na zachodzie a W ielkopolską
na wschodzie. O bszar te n b y ł obiektem w ielu w alk

i sporów , zm ieniali się też często jego właściciele. Część

w schodnia należała trw a le do W ielkopolski, a nad śro d

kow ą O d rą żyło plem ię Lubuszan. W części północnej
zaś pow stała Now a M archia, k tó ra k linem w b ijała się
pom iędzy Pom orze a Polskę. Ten w ielow iekow y podział
Pojezierza m iędzy kilk a k ra in u zew n ętrznił się m iędzy

innym i w różnorodnym ty p ie osad w iejskich oraz w

fizjonom ii m iast.

Do ok. 1260 r. sp otykam y na tere n ie Pojezierza 62

osady w iejskie, w zm iankow ane w źródłach h isto rycz

nych, oraz 5 m ia s t: M iędzyrzecz, Sulęcin, Ośno, Pszczew
i F ra n k fu rt z praw obrzeżną osadą Śliw ice (dzisiejsze

Słubice). N ajw iększe zagęszczenie osad w iejskich kon

centrow ało się wokół M iędzyrzecza i Św iebodzina.

W okresie gospodarki czynszow ej, trw ający m do poło

w y XV w., nastąpiło duże nasilenie osadnicze w czasie
tzw. pierw szej fali kolonizacji n a p raw ie niem ieckim —
już od połow y X III w. W ty m okresie pow stały now e
m iasta, lu b uzyskały praw a m iejskie n astęp u jące osie
dla: Skw ierzyna, Rzepin, Górzyca, Torzym , L ubniew i
ce, Bledzew, Słońsk, Lubrza, Babim ost, Sulechów ,
Św iebodzin i K ostrzyn. Sieć osadnictw a w iejskiego, po

w stała do końca tego okresu, stanow i ok. 70% całej

dzisiejszej sieci osadniczej, a m iasta — przeszło 90%

dzisiejszych m iast.

Od połow y XV do końca X V I w. nastąpiło nasilenie

gospodarki folw arcznej. M ająca m iejsce pod koniec tego

okresu fala kolonizacji n a praw ie niem ieckim przynio
sła niew ielkie uzupełnienie dotychczasow ej sieci osad

niczej. W tym czasie pow stały dw a m ałe m iasta: Trzciel
i Brójce.

W w iekach X V II i X V III p rzy p ad ła tzw. d ru g a w iel

ka fala osadnictw a, k tó ra na om aw ianym obszarze za
znaczyła się dużym ożyw ieniem . W daw nych pow iatach
skw ierzyńskim i babim ojskim oraz w rejo n ie M iędzy
rzecza zaznaczyła się akcja osadnictw a holenderskiego,
prow adzona przez feudałów w ielkopolskich. W ty m cza
sie F ry d e ry k II kolonizował obszary dolnej W arty, p ra
gnąc osłabić słow iański elem en t ludnościowy, a w zm oc
nić żyw ioł niem iecki. M iastem , k tó re pow stało w tym
okresie i przetrw ało do XX w., była K argow a. S ta ra
i gęsta — ja k na potrzeby reg ion u — sieć m iast nie

w ytrzy m ała próby czasu i z 23 osiedli z praw em m iej
skim po r. 1800 zostało 14.

W ieki X IX i XX przyniosły pow stanie nielicznych

już now ych osad w P rad olin ie T oruńsko-E bersw aldz-
kiej oraz kilka w si rozrzuconych na całym Pojezierzu.

Jako m iasto graniczne, celne i w ęzeł kolejow y pow stał
Zbąszynek. Po ostatniej w ojnie m iastam i zostały Cy

binka i Słubice.

O becnie na P ojezierzu Lubuskim istn ieje 9 m iast. Do

najw iększych należą: Św iebodzin (15,9 tys. m ieszkań

ców), M iędzyrzecz (15,7 tys.), Słubice (12,5 tys.), Ko

strzy n (12,0 tys.) i Sulechów (10,6 tys.).

Pojezierze Lubuskie jest tere n em dobrze w ykształco

n ych i zachow anych kilku typó w osadniczych, ch arak

tery zu jący ch w ym ienione w yżej etap y rozw oju osad
nictw a. Do najstarszy ch ty p ó w wsi, pochodzących z
okresu wczesnego średniow iecza, należy w ieś słow iań
ska ty p u obronnego, tzw . okolnica (np. Tw ierdzielew o
k. M iędzyrzecza). Najczęściej sp otykanym stary m ty
pem w si jest ow alnica o w yraźnym placu w ew n ętrz
nym i uporządkow anej zew nętrznej zabudow ie. O w al-
nice pochodzą z okresu kolonizacji X III—XIV w. N aj
więcej ich zn ajd u je się w części środkow ej Pojezierza,
na tere n ie w y stępow ania licznych m ałych jezior i oczek

polodowcowych, k tó ry ch obecność w arunk o w ała te n typ

wsi. Do sta ry c h w si słow iańskich należy rów nież uli
cówka. W ystęp u je ona wszędzie, a najw iększe nasile

nie m a m iejsce w rejo n ie M iędzyrzecza i Sulechowa.
Na obszarze Pojezierza w y stę p u je rów nież w ieś w ielo
drożna, pow stała przez rozbudow ę m ałej wsi. N iew iel

kie skup isk a w si ty p u w ielodrożnie zn a jd u ją się w re

jonie Sulęcina i Słubic. C iekaw ym ty p em w si później
szych jest rzędów ka, pow stała z końcem XV w. jako
w ieś olenderska. N ajw ięcej ich je s t w pradolinach To-
ruńsko-E bersw aldzkiej i W arszaw sko-B erlińskiej. T yp

wsi złożonej z rozproszonych zagród w y stęp u je na pia

szczystych glebach obszaru m iędzyrzecza W arty i Note

ci oraz nad Obrą.

W spółczesna gęstość sieci osadniczej jest m im o w iel

kiego zalesienia dość znaczna i n a 100 km 2 przypada
tu od 7 do 10 wsi. Zagęszczenie osadnictw a w iejskiego
je s t większe w części w schodniej Pojezierza, a m niej

sze w zachodniej. U derza n ato m iast b rak większego

ośrodka m iejskiego o położeniu centralnym , w iążącym

gospodarkę regionu.

ROLNICTWO I PRZEMYSŁ

Rozwój rolnictw a na Pojezierzu L ubuskim u w aru n k o

w an y jest jakością gleb i s tru k tu rą własnościową. W ięk
szość gleb om aw ianego obszaru przypada na m ało uro-

cizajne bielice. Ta przew aga słabych gleb ty p u piasków

luźnych i słabogliniastych je s t przyczyną dużego zale

sienia tere n u . S tąd najw iększy w k ra ju p rocen t po

w ierzchni leśnych, a n ajm n iejszy — użytków rolnych.

Ilu stru je to poniższe zestaw ienie:

— użytki rolne

— 43,1% (k ra j 62,6%),

— lasy

—

45,1% ( „

27,3%),

— pozostałe g ru n ty i nieużytki

—

11,9% ( „

10,1%),

spośród u ży tk ó w rolnych:

— g ru n ty o rne

— 33,3% (k ra j 48,3%),

— sa d y

—

0,3% ( „

0,8%),

— łą k i i p a stw isk a

—

9,5% ( „

13.5%).

Podobnie udział łąk i p astw isk w ogólnej pow ierzch

ni użytków roln y ch je s t niższy od przeciętnej w k raju .
N ajw iększy odsetek g ru n tó w o rn y ch p rzypada n a oko
lice Św iebodzina (49,1%), nieco m niejszy — M iędzyrze
cza i Słubic, a n ajm n iejszy — Sulęcina, gdzie aż 50%
pow ierzchni zajm u ją lasy. N ajw ięcej łąk i pastw isk

zn ajd u je się w P rado linie T oruńsko-E bersw aldzkiej oraz

w dolinach O dry i O bry. Sady stan ow ią zaledw ie 0,3%

pow ierzchni Pojezierza i zajm u ją pod ty m względem
jedno z dalszych m iejsc w k raju .

Na P ojezierzu L ubuskim gospodarstw a indyw idualne

z a jm u ją ponad 50% u żytków rolnych, w gestii p a ń

stw ow ych gospodarstw roln y ch jest 40% użytków rol
nych (staw ia to Pojezierze pod ty m w zględem w czo

łówce kraju), a pozostałą część u ż y tk u ją kółka rolnicze
i spółdzielnie produkcyjne.

Do najw iększych kom binatów PG R, znanych daleko

poza granicam i Pojezierza, należą: G oraj, Bieganów,
G órzyca i Kow alów . Z nane są rów nież osiągnięcia
Stacji Hodow li Roślin w K osieczynie oraz Z akładu Do

św iadczalnego IUNG w W ierzbnie. S tacja Hodow li R o
ślin w K osieczynie sp ecjalizuje się w hodowli i selekcji

roślin m otylkow ych, a IUNG w W ierzbnie prow adzi
badan ia nad n iek tó ry m i odm ianam i ziem niaków . Zu
życie naw ozów sztucznych n a P ojezierzu jest wyższe od
średniej krajo w ej; w latach 1972/73 na 1 ha użytków

ro ln y ch w yniosło blisko 220 kg naw ozów N PK oraz

215 kg w apn a nawozowego, podczas gdy w k ra ju a n a

logiczne dane w ynosiły 149,1 i 123,2 kg. W produkcji

rolniczej dom inujące znaczenie m a ją n ad al u p raw y
zbożowe.

N a drugim m iejscu pod w zględem obszaru u p raw

zn a jd u ją się rośliny przem ysłow e (m. in. burak i cukro
we, oleiste i w łókniste), co należy uznać za zjaw isko

pozytyw ne. Z m alała n atom iast pow ierzchnia u p raw zie

m niaków . Mimo n iekorzystnych w aru nkó w glebow ych
rolnictw o P ojezierza u zy sk uje plony wyższe od prze

ciętnych w k raju . Ilu stru je to poniższe zestaw ienie

(r. 1973).:

— plony 4 zbóż

— 28,4 q /h a

(k ra j 24,2

q/ha)

w ty m pszenica

— 30,0 q /h a

( „

25,1

q/ha)

— ziem niaki

— 180

q /h a

( „

183

q/ha)

— b u ra k i cu k ro w e

— 272

q /h a

( „

327

q/ha)

J e d y n ie plony ziem niaka i b u rak a cukrow ego — ze

w zględu na słabe gleby i n iesprzy jające w a ru n k i kli

m atyczne — są niższe od średniej krajow ej. W pro

d ukcji zw ierzęcej najw ażniejsze znaczenie m a chów b y

dła i trzo d y chlew nej. W r. 1973 ilość bydła na 100 ha

użytków roln y ch w ynosiła ogółem 50,8, w ty m 18,8
krów (w k ra ju — odpow iednio 59,1 i 30,9), trzoda

chlew na liczyła 80,0 sztu k (kraj 89,6), owce 24,3 (kraj

16,1), konie 6,0 (kraj 12,5).

Rybołów stw o rzeczne i jeziorow e nie m a większego

znaczenia na P ojezierzu L ubuskim . P ołow y ry b słod
kow odnych u trz y m u ją się m niej więcej na poziomie
ok. 300 to n rocznie. Pochodzą one z trzech źródeł: za
gospodarow anych staw ów , jezior i rzek. S taw y zajm u ją

na P ojezierzu niew ielką pow ierzchnię i należą głów nie
do PG Ryb. Jeziora w iększe od 1 ha zajm u ją pow ierzch

nię 8250 ha i niem al całkow icie są adm inistrow ane
przez PG R yb. W ydajność połowów n a jezio rach je s t o
w iele niższa niż w staw ach i zdradza ten d en cję spad

kową. N ajm niejsze znaczenie m ają rzeki. W ynika to

przede w szystkim z silnego zanieczyszczenia ich wód

przez zakłady przem ysłow e.

Pod w zględem w ielkości uzyskiw ania d rew n a z ob

szarów lesnvch Pojezierze zajm uje czołowe m iejsce w

k raju . Eksploatow ane lasy są system atycznie zagospo
darow yw ane, co w skazuje na praw idłow ość użytkow a

nia.

Na tere n ie Pojezierza Lubuskiego b rak jest zw arty ch

obszarów uprzem ysłow ionych. Przem ysł, skoncentrow a

ny w kilku średniej w ielkości ośrodkach, uległ znisz

czeniu w toku działań w ojenn y ch w ok. 70%. Szczegól
nie dotkliw e s tra ty poniósł przem ysł drzew ny i celulo
zow o-papierniczy. W pierw szych latach po w ojnie od
budow ano i rozbudow ano fab ry k ę celulozy w K ostrzy

nie (obecnie jest to jed n a z najnow ocześniejszych fa

b ry k p a p ie ru w Polsce). Duże stra ty , m im o znacznego
rozproszenia, poniosły zakłady m ateriałó w budow la

nych, w łókiennicze i spożywcze. O grom ne s tra ty po

niósł rów nież przem ysł paliw . W ycofujące się oddziały
hitlerow skie zatopiły niek tó re kopalnie w ęgla b ru n a t
nego. Mimo zniszczeń i w ielu trud n o ści zw iązanych z
uruchom ieniem produkcji, proces odbudow y — a n a
stępnie rozbudow y — przem ysłu przebiegał w szybkim
tem pie. W latach przy pad ający ch na okres realizacji
3-letniego p lanu odbudow y k ra ju uruchom iono w ię
kszość zakładów p rzem ysłu spożywczego, drzew nego
i m ateriałó w budow lanych. Do w ażniejszych inw estycji
p lan u 6-letniego na P ojezierzu należało uruchom ienie
zakładów pieców przem ysłow ych (dzisiejsza „E lterm a”)
w Św iebodzinie. W następ n y ch 5-latkach uruchom iono
w iele now ych zakładów, ja k np. odzieżowe w Słubicach
i w yrobów gum ow ych w Sulęcinie. Dzięki rozw ojow i
przem ysłu w latach 1956— 60 ożyw iły się gospodarczo
te re n y Pojezierza graniczące z NRD.

W latach 1961— 65 ukształtow an e zostały w zasadzie

zręby podstaw ow ej s tru k tu ry gałęziow ej i przestrzen
nej przem ysłu na obszarze Pojezierza. W obecnej s tru k
tu rze przem ysłu Pojezierza dobrze rozw inięty je s t dział
drzew no-papierniczy, elektrom aszynow y, w łókienniczo-
-odzieżowy, spożywczy i paliw . W dalszej kolejności na
leży w ym ienić przem ysł m ateriałó w budow lanych, skó-

rzano-obuw niczy i chem iczny.

P rzem ysł Pojezierza Lubuskiego sk oncentrow any jest

w kilku średniej wielkpści ośrodkach m iejskich; są to:

Św iebodzin, M iędzyrzecz, K ostrzyn, Słubice, Sulęcin

i Sulechów . W Św iebodzinie zn a jd u ją się Zakłady
U rządzeń T erm otechnicznych „E lterm a” , prod u kujące
różnego ty p u urządzenia przem ysłow e i m iern ik i e le k
tryczne. Z nane i cenione są rów nież m eble Sw iebodziń-
skiej F a b ry k i M ebli i Spółdzielni P racy „Przem ysł
D rzew ny” . O dbiorcam i w yrobów „ E lte rm y ” i fabry ki
m ebli są k ra je RW PG i E urop y zachodniej. P onadto w
m ieście rozw inął się przem ysł konfekcyjno-odzieżow y,
spożywczy i ceram iczny. M iędzyrzecz posiada duże

przedsiębiorstw a w y tw arzające elem enty budow lane
dla potrzeb rolnictw a, zakład instalacyjno-m ontażow y

sieci w odno-kanalizacyjnych, elek try czn ych i cen tral

nego ogrzew ania oraz zespół przedsiębiorstw m eliora
cyjnych; ponadto — dużą suszarnię, p ro d u k u jącą susz

cykorii, bu rak ó w i zielonek dla k ra ju i na eksp ort oraz

kilka m niejszych zakładów b ran ży spożywczej, konfek-
cyjno-odzieżow ej, chem icznej i drzew nej. W K ostrzy

nie zn ajd u je się w spom niana ju ż fab ry k a celulozy i pa

pieru, k tórej w yro b y znane są daleko poza granicam i

k raju . W Słubicach dom inuje przem ysł drzew ny, w łó

kienniczy i spożywczy: znane są Z akłady Przem ysłu

Odzieżowego „K om es” i fab ry k a m ebli. Z b ran ży spo
żywczej w arto w ym ienić słubicką m asarnię, k tó rej w y

roby cieszą się dużym po pytem na ry n k u krajo w y m
i zagranicznym . W Sulęcinie zn ajd u je się fab ry k a m a
szyn rolniczych, w yrobów gum ow ych i krochm alnia.
P onadto w m ieście zn ajd u je się kilka m niejszych za

kładów i spółdzielni b ran ży drzew nej i spożywczej.

W Sulechow ie znane są zakłady m etalurgiczne, tkalnie

jedw abiu i w ełny, w y tw ó rn ia szczotek oraz ta r ta k i ce

gielnia. K argow a znana je s t z fab ry k i cukierków „Dą

b rów k a” . W pozostałych m iastach Pojezierza zn ajd u ją
się liczne m ałe zakłady przem ysłow e i spółdzielnie,
jed n ak nie tw orzą one form o w yraźnej koncentracji.

D om inującym i gałęziam i gospodarki Pojezierza po

zostaną n ad al rolnictw o i leśnictw o, z szybko rozw ija
jącą się tu ry sty k ą.

E N C Y K L O P E D I A

K R A J O Z N A W C Z A

BABIM OST — m iasto położone w obniżeniu O bry Le
niw ej, ok. 17 km na północny w schód od Sulechow a,
przy linii kolejow ej Z bąszynek—G ubin. Liczy 3,2 tys.
m ieszkańców. W r. 1973 zostało odznaczone Kurzy żem

G ru n w ald u II klasy za w alkę z germ anizacją.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i Z b ą s z y n e k — G u b i n , t e l . 27.
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o Ś w i e b o d z i n a , Z i e

l o n e j G ó r y , Z b ą s z y n k a , W o l s z t y n a i P o z n a n i a .

S c h r o n i s k o P T S M w s z k o l e p o d s t a w o w e j

1 0 0 0 - le c ia

u l .

Ż w i r k i i W i g u r y , t e l . 57. O ś r o d e k w y p o c z y n k o w y , t e l . 148.
R e s t a u r a c j a „ B a b i m o j s z c z a n l t a ” , t e l . 21. K a w i a r n i a p l . P o
w s t a ń c ó w W i e l k o p o l s k i c h . S t a c j a b e n z y n o w a u l . Ż w i r k i i
W i g u r y t e l . 101.

Liczne znaleziska archeologiczne św iadczą o tym , że

B abim ost m ożna zaliczyć do n a jstarszy ch osad w P ol
sce zachodniej. G ród istn iał tu ju ż najpraw dopodobniej
od r. 1000. W latach 1257— 1307 osada przygrodow a
stanow iła w łasność cy stersów z O bry, a później prze
szła w e w ładan ie Swięciów, m ożnego ro d u pom orskie

go. W r. 1319 B abim ost b ył w ręk ach B ran d enbu rczy -

ków, a w latach 1329— 1335 należał do księcia głogow
skiego. W r. 1329 w zm iankow any już jako m iasto, a
pełne p raw a m iejskie o trzy m ał od W ładysław a Jagiełły

w r. 1397. Od X IV w. stanow i w łasność królów pol

skich i je s t siedzibą staro stw a niegrodow ego. Z a K azi

m ierza W ielkiego czynna tu b y ła przez k ró tk i czas
m ennica, a od r. 1524 — kom ora celna. Znacznych

przyw ilejów udzielił m ia stu Z ygm unt S tary, w r. 1530
zrów nując p raw a m iejskie B abim ostu z p raw am i m ie j
skim i Poznania. S tarostw o babim ojskie królow ie polscy

często przekazyw ali znanym rodom szlacheckim (To

m ickim , Zbąskim , D ziałyńskim ). D alszem u rozw ojow i
m iasta przeszkodził n ajazd szw edzki w r. 1655. M iesz-

kańcy m iasta tru d n ili się u p raw ą chm ielu, owoców
i winorośli, a w X V III w. — sukiennictw em , szew

stw em i piw ow arstw em .

W połowie X V III w. proboszczem ty tu la rn y m by ł tu

.Józef A ndrzej Załuski, k tó ry zasłynął jako założyciel

olbrzym iej biblioteki w W arszaw ie. W spółpracow ni

kiem Załuskiego b ył w y b itn y bibliograf polski J a n Da
niel Janocki, rów nież proboszcz w Babim oście po

r. 1750. W r. 1793 B abim ost został zajęty przez P ru sa

ków. a m iasto przeszło na w łasność pruskiego g e n e ra
ła K oekritza, k tó ry odstąpił je n astęp n ie U nrugom .
W latach 1807— 1815 należało do K sięstw a W arszaw
skiego. W r. 1880 B abim ojszczyzna liczyła ok. 36 tys.

Polaków, m ów iących g w arą śląską i w ielkopolską.

W r. 1919 pow stańcy w ielkopolscy oswobodzili m ia

sto, jed n a k na m ocy tra k ta tu w ersalskiego przeszło ono
ponow nie w ręce niem ieckie. Ludność Babim ojszczyz-

ny nie zrezygnow ała jed n a k z w alki o polskość ty ch
ziem. T utaj założono Polski B ank Ludowy, pierw szą
szkołę polską, prężnie działały organizacje polonijne,
biblioteki, to w arzy stw a m uzyczne. Rów nież ludność po

bliskich w si Podm okła W ielkiego i M ałego oraz Nowe
go i Starego K ram sk a p o tra fiła utrzym ać sw ą narodo

wość, języ k i obyczaje. Piękne, regionalne stro je oraz

obyczaje i pieśni, pieczołowicie przechow yw ane, prze

trw a ły do dziś.

B abim ost składa się z dw u części — starego i now e

go m iasta. S ta re m iasto z p ro sto k ątn y m ry nk iem po
środku leży n a O strow iu O brzańskim , now e zaś zosta
ło założone przez tkaczy śląskich w południow o-w schod
niej części starego placu w 1652 r. Z nielicznych zab y t

ków należy w ym ienić barokow y k o ś c i ó ł Sw. W a

w rzyńca, zbudow any przez A dam a Ponińskiego, kasz
telan a poznańskiego. P rzeb u do w an y n astęp nie w X IX
w., w ew n ątrz posiada gotycki p o lip ty k z końca XV w.,

przeniesiony tu z Sulechow a. W zak ry stii z n a jd u ją się

dw a h aftow an e o rn aty z XV w. o w ysokiej w artości

arty sty czn ej. K o ś c i ó ł poew angelicki, zbudow any na

tzw. N ow ym Mieście, pochodzi z końca X V III w. K la-

sycystyczny r a t u s z pochodzi z początków X IX w.

W ew nątrz zn a jd u je się I z b a P a m i ą t e k R e g i o

n a l n y c h . Zgrom adzono w niej eksponaty obrazujące
ludow ą k u ltu rę m ate ria ln ą i duchow ą Babim ojszczyz-
ny, a także cenne m a te ria ły i doku m enty dotyczące
w alk ludności polskiej z germ anizacją w w iekach
XIX—XX. Z abytkam i budow nictw a drew nianego są

w i a t r a k i na p ery feriach m iasta.

Okolice Babimostu. Z B abim ostu m ożna odbyć kilka

in teresu jący ch w ycieczek do pobliskich wsi, znanych
z walk o polskość ty ch ziem. Do dziś m ieszkańcy S ta
rego i Nowego Kramska oraz Podmokła W ielkiego i
Małego p ielęgn ują sta re tra d y c je i obyczaje ludowe.
G odnym i polecenia są rów nież tra s y n ad Jezioro W oj-
now skie do w si Wojnowo i Linie. W ieś Linie leży ok.

5 km na południe od Babim ostu, przy drodze lokalnej

do K argow ej. Nieco dalej, ok. 2 km n a zachód od tej
drogi, leży W ojnowo n ad Jeziorem W ojnow skim . N ad
jeziorem zn a jd u je się o ś r o d e k w y p o c z y n k u
n i e d z i e l n e g o (w ypożyczalnia sprzętu, plaża i k ą
pielisko). Ok. 3 km n a w schód od B abim ostu ciągnie
się ry n n a jezior obrzańskich, stanow iąca jed en z n a j
piękniejszych szlaków w odnych na N iżu Polskim .

W ycieczki:

S zla k M -l, z B abim o stu p rze z N ow e K ram sko, S u lech ó w do

Ś w ieb o d zin a lub M iędzyrzecza;

— z B a b im o stu prze z N o w e i S tare K ra m sk o do W ojnow a;

— z

B ab im o stu do P odm okła W ielkieg o i Małego.

BLEDZEW — daw niej m iasteczko, obecnie w ieś o cha
rak te rz e letniskow ym . Leży n a kraw ędzi w ysoczyzny w
dolinie Obry, ok. 15 km n a północny w schód od M ię

dzyrzecza, p rzy drodze do S k w ierzyny i Lubniew ic.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —

— S k w i e r z y n a z n a j d u j e s i ę w P o p o w i e , a M i ę d z y r z e c z —R z e

p i n — w T e m p l e w i e ; p i e r w s z a p o ł o ż o n a n a w s c h ó d , d r u g a
z a ś n a p o ł u d n i e , l e ż ą o k . 8 k m o d w s i .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —L u b
n i e w i c e —G o r z ó w . S c h r o n i s k o P T S M w S z k o l e P o d s t a w o w e j ,
t e l . 10. G o s p o d a . K i l k a s k l e p ó w . O ś r o d e k W y p o c z y n k o w y
Z a k ł a d ó w E n e r g e t y c z n y c h z G o r z o w a W l k p . , t e l . 29.

3 — P o j e z i e r z e l u b u s k i e

0 9

D zieje osiedla w iążą się ściśle z h isto rią istniejącego

tu daw niej klasztoru cystersów . W r. 1232 książę w iel

kopolski W ładysław Odonic nadał cystersom g ru n ty

n ad Obrą, gdzie zakonnicy w r. 1412 zbudow ali klasz
tor, jed en z n ajw iększych w Polsce. O patam i w Bledze
w ie byli w yłącznie Polacy. W r. 1458 osada otrzym ała

staran iem o pata cysterskiego p raw a m iejskie od K azi
m ierza Jagiellończyka. Po lokacji zaczęło w Bledzew ie
rozw ijać się sukiennictw o, bro w arnictw o i szew stw o.

W X V I w. zbudow ano w m iasteczku kościół z cegły w

sty lu późnogotyckim , n a m iejscu pierw otnego z drew na.

Po II rozbiorze Polski Bledzew dostał się pod pano

w anie pruskie, a w lata ch 1807— 1815 należał do K się
stw a W arszaw skiego. K lasztor bledzew ski został zlikw i

dow any w r. 1835 przez w ładze pruskie. O becny k o

ś c i ó ł tylko częściowo pochodzi z X V I w. w iększą jego

część zbudow ano w r. 1881. D aw ny, głów ny ołtarz ba
rokow y zn a jd u je się w bocznej kaplicy. Ludność Ble
dzew a pielęgnow ała tra d y c je polskie. Ję z y k polski do
r. 1820 b y ł językiem urzędow ym . M imo silnej akcji
germ an izacyjn ej u trz y m ał się aż do czasów w yzw ole

nia. Ze w zględu n a rolniczy c h a ra k te r B ledzew został
w r. 1945 zaliczony do rzęd u wsi.

Okolice Bledzewa. W dolinie Obry, n a wysokości

elektro w n i w odnej, z n a jd u je się r e z e r w a t l e ś n y
ze skupiskiem b rek in i (brzęku) — krzaczastych i drze
w iastych. Z a tra k c ji tu ry sty cz n y c h w arto zobaczyć sil

nie m ean d ru jącą Obrę, k tó ra tu ż za B ledzew em zm ie

n ia swój c h a ra k te r ze spokojnej rzek i nizinnej n a b y st

r ą i niebezpieczną rzek ę górską. P o nad to w a rto zoba
czyć Zalew Bledzewski — sztuczne jezioro, pow stałe

ze sp iętrzen ia w ód O b ry dla elektro w n i bledzew skiej.

W pobliżu elektro w n i zn a jd u je się m alow niczo u sy tu
ow any ośrodek w ypoczynkow y d la pracow ników en er

getyki. N ad brzegam i jeziora m ożna znaleźć w iele do

godnych m iejsc do biw akow ania. Z alew Bledzew ski jest

ulubionym m iejscem w ęd karzy i m yśliw ych polujących
na ptactw o w odne. M alow nicze brzegi zatopionej doli
n y nierzadko stan o w ią n atc h n ien ie dla m alarzy i foto

grafików .

W ycieczki:

S z la k P-2, z B le d zew a p rze z K u rsk o do M iędzyrzecza;
szla k P-5, z B le d zew a przez G órzycę do M iędzyrzecza;
— z B le d zew a p rze z Sokolą D ąbrow ę do L u b n iew ic;

— z B le d zew a prze z S ta ry D w o rek do S k w ie rzy n y .

BOBOWICKO — w ieś o ch arak terze letniskow ym , poło
żona ok. 4 k m n a w schód od M iędzyrzecza, w otoczeniu
lesistych pagórków i jezior.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —M i ę d z y c h ó d .

P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u ;

l i n i e

d o

M i ę d z y r z e c z a ,

P s z c z e w a , M i ę d z y c h o d u i T r z c i e l a .

S k l e p s p o ż y w c z y G S .

Z nan y ośrodek działalności a ria n polskich. W końcu

X IX w. zbudow ano tu p a ł a c, w k tó ry m przez pew ien

czas m ieszkali D ziem bow scy (obecnie pałac je s t w re
moncie). W e w si zn a jd u je się P ań stw ow e Technikum
Hodow lane, k tó re prow adzi w zorow e gospodarstw o do
św iadczalne. L atem w pięk ny m gm achu szkoły goszczą
dzieci p rzyb yłe tu n a kolonie z różn y ch stro n k raju .

W ieś leży p rzy drodze lokalnej z M iędzyrzecza do

Pszczewa, n ad Jeziorem Bobowickim (pow. 36,5 ha,
m aks. głęb. 14,5 m). P ółnocna część jeziora łączy się

w ąskim ciekiem z dw om a m niejszym i jezioram i: Roz-

drożnym i Tylnym . W w odach jezio r żyją: płoć, leszcz,
okoń, szczupak, sum i węgorz.

Okolice Bobowicka. P ięk n e lasy, p o rastające po łu d

niow o-zachodnie brzegi Jezio ra Bobowickiego oraz uroz
m aicona rzeźba n ajbliższych okolic zachęcają do od
b yw an ia in teresu jący ch wycieczek. G odne polecenia są
spacery n a d Jezioro Ż ółw ińskie k. Ż ółw ina oraz do g ru
py m ały ch jezior u k ry ty c h w lesie przy drodze do
Trzciela.

W ycieczki:

S zla k P-2, z B obo w icka do M iędzyrzecza;

szla k P-3, z B ob o w icka p rze z Ż ó łw in , L u b ik o w o i G łębokie do

M iędzyrzecza;

szla k K - l , z B obo w icka p rze z P szczew , T rzciel i D ąbrów kę

W ielko p o lsk ą do M iędzyrzecza;

BOCZÖW — wieś położona p rzy drodze głów nej E-8, ok.

8 km na w schód od R zepina, n ad jeziorem Rzepinko.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i K u n o w i c e —P o z n a ń .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o S ł u b i c , S u l ę c i n a ,

Ś w i e b o d z i n a i K r o s n a O d r z a ń s k i e g o .
M o ż l i w o ś ć w y n a j ę c i a k w a t e r p r y w a t n y c h . S k l e p y s p o ż y w

c z e G S .

Boczów w średniow ieczu zn an y b y ł jak o gniazdo r y -

cerzy-rozbójników . T u m iał siedzibę ró d von Lossowów,

k tó ry m ocno dał się w e znaki karaw an o m kupieckim .

S uche i do stęp n e brzegi jeziora Rzepinko doskonale

n a d a ją się do biw akow ania, a czysta w oda i tw ard e
dno zachęcają do kąpieli. Ok. 2 k m na w schód od je

ziora Rzepinko leży jezioro Kręcko. T uryści znajd ą tu
w iele dogodnych m iejsc do rozbicia obozowiska i k ą

pieli.

W ycieczki:

— Do i osi G arbicz, położonej ok. 3,5 k m na p o łu d n io w y w schód

od B oczow a, na d n ie r y n n y je zio rn e j m ię d z y je zio ra m i K ręc-

k im i W ielkim .

BOROWY MŁYN — niew ielk a w ieś letniskow a, poło

żona ok. 20 km n a w schód od M iędzyrzecza, w połowie

drogi z T rzciela do Pszczewa.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —
— M i ę d z y c h ó d z n a j d u j e s i ę w P s z c z e w i e , o k . 3 k m n a p ó ł

n o c o d w s i .

P K S — p r z y s t a n e k w p o b l i ż u w s i n a l i n i i d o T r z c i e l a .

Ludność w si zatru d n io n a je s t w m iejscow ym PG R -ze

specjalizującym się w hodow li i tu czu kaczek. T u -
c z a r n i ę kaczek w arto zwiedzić. We w si zn ajd u je się

O ś r o d e k

W y p o c z y n k o w y W czasów R odzin

nych O kręgow ego Z w iązku Zawodow ego Pracow ników

P aństw o w ych i Społecznych z Zielonej Góry. O środek
został zlokalizow any n ad jeziorem Chłopskim (pow. 227

ha, m aks. głęb. 23,5 m). M alowniczo położone jezioro

je s t p raw d ziw ą a tra k c ją dla wczasowiczów i tu ry stó w ;

stw arza św ietne w a ru n k i do u p raw ia n ia w ioślarstw a,
żeglarstw a, płetw o n u rk o w an ia i kąpieli. S p rz y ja ją te

m u czyste wody, urozm aicona rzeźba dn a i bogata ro

ślinność podw odna oraz n a tu ra ln e kąpielisko.

Okolice Borowego Młyna. Lesiste brzegi jeziora

Chłopskiego oraz m ałe zaludnienie najbliższych okolic
zachęcają do biw akow ania. Nieco dalej n a południe od

jeziora Chłopskiego leży jezioro Wędromierz (pow. 73
ha, głęb. 13 m). Oba jezio ra łączy w ąska stru g a m ożliw a
do p rzepłynięcia kajakiem . W spom niane jeziora mogą

być celem a tra k cy jn y c h w ycieczek kajakow ych. S tan o

w ią one jed e n z w arian tó w urozm aiconego spływ u rzeką
O brą. W pobliżu w si — u k ry te w lasach — z n a jd u ją się
trzy in ne jeziorka: Stobno, Trzy Tonie i Pszczewskie,

rów nież godne uw agi tu ry stó w i m iłośników przyrody.

O podal Borowego M łyna odkryto w 1956 r. wczesno
średniow ieczną osadę z IV lu b V w. n.e.

W ycieczki:

S zla k K r i, Z Borow ego M łyn a p rze z Trzciel, D ąbrów kę W ie lk o 

polską do M iędzyrzecza;

— w z d łu ż w sch o d n ich lu b zachodnich brzegów jez. C h ło p skie

go do Pszczew a.

BRÓJCE — daw niej m iasto, obecnie wieś, położona ok.
15 km n a południow y wschód od M iędzyrzecza, w obni

żeniu G niłej Obry, przy drodze głów nej E-8.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w L u t o l u S u c h y m ( o k .
5 k m ) p r z y l i n i i M i ę d z y r z e c z —Z b ą s z y n e k .

P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e m . i n . d o P o z n a n i a ,

Ś w i e b o d z i n a i M i ę d z y r z e c z a .

S ta ra osada tkacka, założona w r. 1428 n a podstaw ie

p rzy w ileju W ładysław a Jagiełły, potw ierdzonego w

1603 r. przez Z y gm u nta III. W 1793 r. B rojce znalazły

się pod zaborem pruskim , w latach 1807— 1815 należa

ły do K sięstw a W arszawskiego, a później znow u do Prus,
gdzie poddane b y ły naciskow i germ anizacji. W latach

1848 i 1919 organizow ano tu ta j niem ieckie oddziały

zbrojne, k tó re b rały udział w w alkach przeciw polskim
pow stańcom .

W lata ch II w o jn y św iatow ej n a północ od w si za

łożony został obóz karny. Początkow o więziono w nim

Żydów, a n astępn ie przekształcono go w tzw. w ycho

w aw czy obóz p racy dla Polaków , Czechów, Rosjan,

G reków , H olendrów , F ran cuzó w i Jugosłow ian. P rz e
ciętn ie w obozie p rzebyw ało od 1000 do 1200 w ięźniów .

H itlerow cy stw orzy li w n im ciężkie w a ru n k i pracy,

w ięźniów bito, głodzono i m ordow ano. W dn iu 27 X I

1944 r. rozstrzelano tu 27 w ięźniów , praw dopodobnie

pow stańców w arszaw skich. Pod koniec 1944 r. w ięzio

no w obozie m ałe dzieci, przyw iezione tu ta j z p o w sta

n ia w arszaw skiego. Łącznie zam ordow ano w obozie
około ty siąca osób. Obóz zlikw idow ano w styczniu

1945 r., a w ięźniów w yw ieziono do Świecka.

M iasteczko zostało w yzw olone w d n iu 3 0 1 1945 r.

przez oddziały 69 arm ii I F ro n tu Białoruskiego. W ieś

dobrze zachow ała swój daw ny, m iejski c h arak ter, o
czym św iadczą głów ne ulice z p a rte ro w y m i dom am i.

Okolice Brójec. N a północ od B rójec w L eśnictw ie

S ta ry D w ór zn ajd u je się r e z e r w a t l e ś n y „C zarna
D roga” . O chronie podlega tu fra g m en t lasu p ierw o tn e

go, gdzie w y stę p u ją obok siebie d w a zespoły leśne: b u

czyny pom orskie i grądy.

Ok. 5 k m n a południe leży w ieś Szczaniec. Z n ajd u je

się tam staropolski d w ó r renesansow y z X V I w. oraz

k o ś c i ó ł gotycki z XV w.

W ycieczki:

S zla k K - l, z B rójec prze z B u ko w iec do M iędzyrzecza;
szla k M -l, z B ró jec prze z S ta ry D w ó r i K a ła w ę do M iędzyrzecza;

— do re ze rw a tu „C zarna D roga”;

— do Szczańca;

— do Łagowca.

CHYCINA — w ieś o c h a ra k te rz e letniskow ym , położo

n a ok. 15 km n a północny zachód od M iędzyrzecza, nad

Jeziorem Chycińskim . D ojazd dro g ą z K urska lu b leśną

z Górzycy.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w K u r s k u n a l i n i i M i ę

d z y r z e c z —R z e p i n .

P r z y s ta n e k

P K S n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —B l e d z e w .

W e w si zn a jd u je się późnogotycki k o ś c i ó ł z in te

resu jący m i w itrażam i. M alow nicze Jezioro C hyem skie
(pow. 84,8 ha, głęb. 17 m) połączone je s t kanałem z je

zioram i Długim i Kurskim. Jezio ra te stanow ią in te re

sujący szlak kajak ow y ch w ycieczek. Północno-w schodni

k ran iec Jezio ra C hycińskiego m a połączenie w ąską

s tru g ą — Je zio rn ą — z Obrą. S tąd m ożna kontynuow ać
ciekaw e w ycieczki kajak o w e n a rozlew iska O bry i Za

lew Bledzew ski. N ad jeziorem , n a jego zachodnim b rze

gu, zn a jd u je się o ś r o d e k s z k o l e n i o w y dla s tu

dentów AW F z P o znania i Gorzowa.

Ok. 5 km na południe od C hyciny leży w ieś Kursko.

Na północ n ato m iast prow adzi droga do Bledzew a, w
pobliżu k tó rej zn a jd u ją się trz y jeziorka: Czyste, Ble-
dzewskie i Kleśno. M iędzy jezioram i C hycińskim i Czy
stym z n a jd u ją się w ysadzone przez radzieckich sape

rów ru in y potężnych b u n k r ó w , w chodzących w

skład tzw . M iędzyrzeckiego R ejonu U m ocnień.

W ycieczki:

S zla k P-2, z C h y cin y p rze z K u rsko , Pieski, W ysoką, N ietoperek,

i S k o k i do M iędzyrzecza;

szla k P-5, z C h ycin y p rze z G órzycę do M iędzyrzecza.

CYBINKA — m iasto położone ok. 3 km na w schód od
kraw ędzi doliny Odry, p rz y drodze głów nej z K rosna

O drzańskiego do Słubic.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i b o c z n e j z K u n o w i e .

P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o K r o s n a O d r z a ń

s k i e g o i S ł u b i c .

H o t e l M P G K u l . K o ś c i u s z k i 14, t e l . 64. C a m p i n g U r a d —

—M a c z k ó w , t e l . 11.

C ybinka przed II w o jn ą św iatow ą była wsią. Ludność

je j pracow ała w k opalni w ęgla b runatnego, w y tw ó rn i
b ry k ietó w i fab ry ce celulozy w pobliskim Koziczynie.

Pozostała część tru d n iła się rolnictw em , ogrodnictw em

i sadow nictw em .

W 1945 r. okolice C ybinki b y ły teren em zaciętych

walk, k tó re spow odow ały ogrom ne zniszczenia. W p ier

w szych dniach lutego 1945 r. w ojska radzieckie doszły
do linii Słońsk—Rzepin, a w połow ie lutego f ro n t u sta
lił się n a linii O d ry w rejo n ie C ybinka—Lubusz. Po

zlikw idow aniu hitlerow skiego sy stem u obronnego W a
łu Pom orskiego i zdobyciu K ostrzyna wyszło stąd w

1. C ybinka. C m entarz żołnierzy radzieckich, poległych w r. 1945

połowie m arca ud erzenie A rm ii Radzieckiej, skierow a

ne n a B erlin. W w alkach o O drę i przełam anie fo rty fi

kacji na przedpolu B erlin a poległo 566 oficerów 33 a r

m ii I F ro n tu Białoruskiego. Poległych ekshum ow ano z

licznych cm entarzysk w ojenn ych i pochow ano n a w y

dzielonym cm en tarzu a rm ijn y m w Cybince, k tó ry m a
c h a ra k te r pom nika. W organizow aniu życia w zniszczo
nej i w yludnionej Cybince, k tó ra w 1945 r. otrzym ała

prawTa m iejskie, dużej pom ocy udzieliło W ojsko Pol

skie. Dalszy rozw ój m iasta w iąże się z kopalnictw em
w ęgla bru n atn eg o i jego przeróbką.

W m ieście n a uw agę zasługuje klasy cysty czny p a-

ł a c z początku X IX w., p rzebudow any ok. r. 1900,

oraz k o ś c i ó ł z la t 1784^-86.

3 km na południe od C ybinki leży w ieś Bialków,

gdzie zn ajd u je się duży c m e n t a r z i m a u z o l e u m

pośw ięcone pam ięci poległych żołnierzy radzieckich

33 A rm ii.

W ycieczki:

S zla k M-4, z C y b in k i do R zepina;

— z C y b in k i do B iałkow a;

— z C y b in k i nad jezioro Urad, do w si Urad i M aczków ;
— z C y b in k i do K o ziczyn a nad jeziora: L ip a w k i, G łębokie, S u p -

no i G radyńskie.

DĄBRÓWKA WIELKOPOLSKA — duża wieś, poło

żona ok. 25 km na południow y w schód od M iędzyrze

cza, p rzy drodze lokalnej do Zbąszynka.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —Z b ą s z y n e k .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o M i ę d z y r z e c z a i Z b ą

s z y n k a .

N o w o c z e s n y p a w i l o n s p o ż y w c z y i a r t y k u ł ó w g o s p o d a r s t w a

d o m o w e g o .

S ta ra osada słow iańska ty p u ow alnicy z c h a ra k te ry

stycznym planem w ew n ętrzn ym , zw anym „naw siem ” .
J e s t to jed n a z licznych w si tego regionu, k tó ry ch nig

dy nie udało się zaborcy zgerm anizow ać. P olacy-auto-

chtoni stanow ili tu zawsze przy tłaczającą większość (w

r. 1939 n a 1287 m ieszkańców w si było 986 Polaków).
Ludność polska pom im o silnego ucisku germ anizacyjne-

go p o trafiła zachow ać polską m ow ę i polskie obyczaje.

T u taj też 3 II 1945 r. pow stała pierw sza polska w ładza
na Pojezierzu L ubuskim . W u zn an iu zasług w ieś w

r. 1973 została odznaczona K rzyżem G ru n w ald u II klasy.

We w si z n a jd u ją się: barokow y k o ś c i ó ł z r. 1660,

pow iększony o k a p l i c ę w X V III w., d z w o n n i c a
z pocz. X IX w. i neoklasycystyczny pałac, w któ ry m
m ieści się I z b a P a m i ą t e k R e g i o n a l n y c h .
W Izbie z n a jd u ją się bogate zbiory eksponatów k u ltu
r y ludow ej i d o k u m enty z ok resu w alk o polskość ty c h

ziem.

W ycieczki:

S zla k M -l, z D ąbrów ki W ielko p o lsk ie j prze z B a bim ost i S u le 

chów do Ś w ieb o d zin a lub M iędzyrzecza:

szla k K - l, z D ą b ró w ki W ielk o p o lsk ie j przez B rojce i B u ko w iec

do M iędzyrzecza.

GARBICZ — w ieś o ch a ra k te rz e letniskow ym , położo

na m iędzy dw om a jezioram i, ok. 15 km na w schód od
R zepina (ok. 3 km n a południe od drogi E-8, jadąc z
Boczowa).

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a z n a j d u j e s i ę o k . 3 k m

n a p ó ł n o c n y z a c h ó d w B o c z o w i e , n a l i n i i R z e p i n —T o p o r ó w .
P K S — n a j b l i ż s z y p r z y s t a n e k — r ó w n i e ż w B o c z o w i e , n a
l i n i i S ł u b i c e —Ś w i e b o d z i n .

M o ż l i w o ś ć w y n a j ę c i a k w a t e r p r y w a t n y c h . S k l e p s p o ż y w

c z y G S .

Na zachód od w si leży jezioro Kręcko, a na w schód

jezioro Wielicko (patrz hasło G ądków W ielki) połączo
n e z jezioram i: Pniew y, Karsienko i Wilcze. W spo
m nian y ciąg jezior stanow i p ięk n y szlak w odny, długości

ok. 10 km . U rozm aicone i suche brzegi jezior m ają

w iele dogodnych m iejsc do biw akow ania. B ogactw o ry b
stanow i dodatkow ą a tra k c ję dla am atorów w ędki.

W pobliżu jezio r zn a jd u ją się duże kom pleksy lasów

sosnowych, o b fitu jący ch w grzyby.

W ycieczki:

— Z G arbicza do Torzym ia.

GĄDKÓW WIELKI — ośrodek tu rystyczno-w ypoczyn
kow y położony n ad Jeziorem W ielicko w dolinie rzeki
Pliszki, ok. 1,5 km od w si i stacji kolejow ej G ądków

W ielki. D ojazd drogą E-8 do Torzym ia, następ n ie na
południe drogą lokalną do D ebrznicy i G ądkow a.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w G ą d k o w i e W i e l k i m n a

l i n i i Z i e l o n a G ó r a —R z e p i n .
P K S — n a j b l i ż s z y p r z y s t a n e k w G ą d k o w i e W i e l k i m n a l i

n i i R z e p i n —D e b r z n i c a .

M o ż l i w o ś ć w y n a j ę c i a k w a t e r p r y w a t n y c h .

O ś r o d e k t u r y s t y c z n o - w y p o c z y n k o w y ,

ad m in istro w an y przez Z w iązek Zaw odow y K olejarzy,

leży nad jeziorem Wielicko (pow. 104 ha), pow stałym
ze sp iętrzen ia w ód rzeki Pliszki. U rządzenie piętrzące

podniosło poziom w ody w dolinie Pliszki do ok. 2 m,
tw orząc rozległe jezioro. W oda jeziora m a b arw ę zielon
kaw ą, typow ą dla jezior eu troficznych — sandaczow ych.

N ależy ono do bardzo ry b n y ch i stanow i sw oistą a tra k
cję dla w ędkarzy. W iele u rok u dolinie Pliszki dodają
duże p a rtie lasów z bogatym ru n em . O środek — zloka

lizow any na piaszczystym p agórku w pobliżu jeziora —

m a w iele dobrze w yposażonych i zelektry fik o w anych

dom ków tu rysty czny ch. N ad jeziorem zn ajd u je się ką

pielisko i w ypożyczalnia sp rz ę tu turystycznego oraz p a

w ilon gastronom iczny i k u ch n ia tu ry sty czn a. Rzeka

Pliszka, p rzy pew nej w praw ie, m oże stanow ić a tra k
cy jny szlak w odny z Pojezierza Łagowskiego do wsi

U rad n a d O drą.

W y c ie c zk i:

— Z G ądkow a nad jezioro R a tn o (G ą d ko w skie M ałe).

GŁĘBOKIE — a tra k c y jn y ośrodek tu rysty czno -w yp o
czynkow y, położony n ad jeziorem o tej sam ej nazwie,

ok. 200 m od szosy M iędzyrzecz— S kw ierzyna (E-14),

6 km na północ od M iędzyrzecza.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —S k w i e r z y n a .

P K S — p r z y s t a n e k p r z y d r o d z e E -1 4 z M i ę d z y r z e c z a d o

G o r z o w a .

W i e l e d o b r z e w y p o s a ż o n y c h i z e l e k t r y f i k o w a n y c h d o m k ó w

t u r y s t y c z n y c h . R e z e r w a c j ę m i e j s c p r o w a d z i „ W a r t a - T o u -

r i s t ” ; o ś r o d e k w G ł ę b o k i e m , t e l . 556. P o l e n a m i o t o w e . N o

w o c z e s n y p a w i l o n g a s t r o n o m i c z n y . S k l e p s p o ż y w c z y G S .

K a w i a r n i a „ P o d S t r z e c h ą ” . K i o s k o w o c o w o - w a r z y w n y i
n a b i a ł o w y . B o i s k a d o g i e r z e s p o ł o w y c h . W y p o ż y c z a l n i a
s p r z ę t u s p o r t o w e g o i p ł y w a j ą c e g o .

Jezioro Głębokie zajm u je północną, bezodpływ ow ą

część ry n n y , k tó ra ciągnie się południkow o od w si Ro

jew o poprzez osady Głębokie, Sw. W ojciech do K ęszy-

cy. G łębokie rep re z e n tu je klasyczny ty p jeziora za

m kniętego — bez dopływ u i odpływ u pow ierzchniow ego

(pow. 125 ha, dł. 2280 m , szer. 825 m, m aks. głęb.

25,4 m). Szczególną a tra k cję dla p łetw o nu rkó w stano
wi bogata roślinność podwodna, urozm aicona rzeźba
dna i duża przezroczystość w ody. Jezioro otoczone je s t

w ysokopiennym i lasam i z przew agą drzew liściastych.

A m atorzy u p raw ian ia sp ortó w w odnych zn ajd ą w

ośrodku dużą ilość sp rzętu wodnego, um ożliw iającego

odbyw anie w ycieczek po jeziorze. P ięk n a piaszczysta

plaża, now oczesne molo oraz szereg pom ysłowo u rzą

dzonych brodzików dla dzieci stw a rz a ją idealne w a ru n
ki do plażow ania i kąpieli. Do dyspozycji tu ry stó w
zm otoryzow anych oddano p ark in g strzeżony z kanałem ,
um ożliw iającym w ykonanie drobnych napraw .

Okolice Głębokiego. Z Głębokiego m ożna odbyw ać

in teresu jące w ycieczki do pobliskich lasów obfitujących

w grzyby. N iem ało a tra k c ji m ogą dostarczyć rów nież

dłuższe w ycieczki do w si Górzyca, Chycina i Zem sko

N ajlepiej rozpocząć je od stacji kolejow ej, u sy tu o w a
nej k ilkadziesiąt m etró w od południow ego krań ca je

ziora. Od stacji w G łębokiem rozchodzą się drogi w

trzech k ieru n k ach : na południow y zachód do w si Gó
rzyca nad O brą (ok. 4 km), na zachód do w si Chycina
(ok. 8 km) i n a północny zachód do Z em ska (ok. 8 km).
W szystkie drogi biegną lasam i, niezw ykle bogatym i w
m aliny, jeżyny, poziom ki i jagody.

W ycieczki:

S zla k P-2, z G łębokiego przez B le d zew i K u rsko do M ięd zy rze

cza;

szla k P-3, z G łębokiego do M iędzyrzecza.

GOŚCIKOWO — zw ane daw niej P arad yżem (łac. para-
disus — raj), leży na dn ie płaskiej doliny polodowco-

w ej, otoczonej w zgórzam i m orenow ym i, n ad rzek ą P a -
klicą, k tó ra oddziela dw ie sąsiadujące z sobą w sie: Go-

ścikowo i Jordanow o. Obie w sie leżą na głów nym szla

ku kom unikacji drogow ej E-14.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —T o p o r ó w .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o Z i e l o n e j G ó r y i
G o r z o w a .
S c h r o n i s k o P T S M w S z k o l e P o d s t a w o w e j , t e l . 80-78. B a r

„ T u r y s t a ” , t e l . 96. O ś r o d e k W c z a s o w o - K o l o n i j n y W S S n a d

J e z i o r e m P a k l i c k i m k . N o w e g o D w o r k u , t e l . 78.

Gościkowo m a bogatą h isto rię i sta re tra d y c je pol

skości. W r. 1230 ry cerz B ronisz osadził tu zakon cy
stersów , oddając im w ieś w raz z dziesięciom a p rzy le
głym i włościam i. C ystersi um ieli zabiegać o pom noże

nie sw oich posiadłości i po 30 lata ch posiadali ju ż 30
wsi, a w końcu XIV w. — 30 tys. h a ziem i. Cystersi,
jako zakon niem iecki, sprow adzili w średniow ieczu

w ielu osadników niem ieckich, p rzyczyniając się tym
sam ym do germ anizacji okolic. D opiero później Zyg
m u n t S ta ry postanow ił, że opatem p arady sk im może

być tylko Polak. W r. 1637 op at zażądał od nauczycieli!
w iejskich znajom ości języ k a polskiego.

Z klasztoru paradyskiego pochodził sły n n y refo rm i

sta — Ja k u b z P aradyża, p rofesor A kadem ii K rak o w

skiej w XV w. i re k to r u n iw e rsy te tu w E rfurcie, zna

ny z licznych tra k ta tó w z dziedziny teologii m oralnej

i p raw a kanonicznego. P isał o spraw ach refo rm y ko

ścioła oraz p iętno w ał w ad y współczesnego sobie spo
łeczeństw a, żądając n a p ra w y obyczajów k leru św ieckie

go i zakonnego.

Po rozbiorach Polski rząd pru sk i skonfiskow ał m a

ją tk i k lasztorne i ostatecznie zam knął klasztor w

r. 1834, urządzając w nim sem inariu m nauczycielskie.

Z a b u d o w a n i a k l a s z t o r n e w raz z k o ś c i o

ł e m w znoszą się w pięknym , sta ry m p ark u. S tanow ią
one n ajcen niejszy zab y tek architek to n iczny n a Pojezie

rzu Lubuskim , zn any szeroko w całym k raju . Liczne
przebudow y oraz pożar w r. 1633 nie z a ta rły p ierw o t
nego sty lu kościoła; szczególnie w n ętrze zachowało
sw oją w czesnogotycką a rc h ite k tu rę . N aw a głów na —
o długości czterech przęseł kw ad rato w y ch — oraz n a

w y boczne, o połowę niższe i węższe, m a ją X III-w iecz

ne sklepienie krzyżow o-żebrow e, w yko n ane z kam ie

nia. N a tle w czesnogotyckiej a rc h ite k tu ry p rzy k u

wa w zrok niezw ykle bogaty w ystrój w nętrza, u trz y -

2. G ościkowo. K laszto r cystersów

m any w sty lu baroku. U w agę zw raca olbrzym i, o nad
zw yczajnej dynam ice architektonicznej, ołtarz głów
ny, zajm ujący całą w schodnią ścianę. P ełne w y razu

i ru ch u fig u ry n a tu ra ln e j w ielkości uchodzą za wyso
kiej klasy dzieło rzeźbiarskie z r. 1740. W bocznej n a

wie zn ajd u je się w ielki obraz z X V II w., przedstaw ia
jący dw a fa k ty z życia fu n d ato ra k lasztoru : w części

górnej p rzedstaw iony je s t kom es B ronisz w otoczeniu

dostojników w chw ili w ręczania p rzy w ileju fu n d ac y j

nego opatow i i tow arzyszącym m u zakonnikom ; część

dolna n ato m iast u k azu je fra g m en t b itw y pod Legnicą

w r. 1241 oraz śm ierć Bronisza. N a chórze zachowało

się w ielkie godło S tanisław a A ugusta Poniatow skiego

z rodow ym herb em „C iołek” . N a uw agę zasługuje
w ieczna lam pa, będąca w span iały m dziełem snycerskiej
roboty. U fundow ał ją se k re tarz Z ygm unta III i W ła

dysław a IV — M arek Łętow ski, a tw ó rcą jej b y ł p raw
dopodobnie sam kró l W ładysław IV. O becny swój w y-

gląd kościół o trzy m ał ostatecznie w r. 1740 z rą k słyn

nego a rc h ite k ta k rólew skiego K arola M arcina F ran tza.

Z kościołem połączony je s t w ielki czworobok zabu

dow ań klaszto rnych z trzem a w ieżam i w narożach. Po

za b ud yn kiem p rzylegającym bezpośrednio do kościoła,
w zniesionym praw dopodobnie ju ż w X III w., reszta

pochodzi z X V III w. W tedy też cały z w a rty kom pleks
zabudow ań klaszto rnych otrzy m ał obecne form y baro

ku, częściowo zaś klasycyzm u. W ścianach w ew n ętrz

nych k lasztoru w m uro w ane są t a b l i c e — epitafia

polskiej szlachty. D użą w arto ść a rty sty c z n ą posiada

rów nież k am ien na r z e ź b a przed klasztorem , przed

staw iająca scenę z życia N. M. P anny.

W Jord an o w ie zn ajd u je się k o ś c i ó ł z początku

X V I w. rozbudow any w r. 1882.

W ycieczki:

S zla k P -l, ze Ś w ieb o d zin a p rze z Ł agów do G ościkow a;

s zla k M-2, ze Ś w ieb o d zin a p rze z G ościkow o do M iędzyrzecza;
— z G ościkow a do N ow ego D w o rk u n a d jezioro P aklicko W ie l

kie;

— z G ościkow a do S zu m ią c ej n a d rze k ę P aklicę.

GÓRZYCA — daw niej m iasto, obecnie wieś, leży ok.

23 km n a północ od Słubic.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i K o s t r z y n —R z e p i n .

P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o K o s t r z y n a i S ł u b i c .

„ G o s p o d a G r a n i c z n a ” u l . K o s t r z y ń s k a 4, t e l . 38.

S tara, polska osada, w ym ieniona po ra z pierw szy w

dokum encie z r. 1258. W lata ch 1276— 1325 b y ła sto

licą biskupów i k a p itu ły lubuskiej. P ra w a m iejskie
otrzy m ała w r. 1317. W r. 1325 n ap ad li n a G órzycę

m ieszczanie z F ra n k fu rtu niszcząc m iasto i jego zabyt

ki. Ludność m iasteczka zajm ow ała się rolnictw em , r y
bołów stw em i rzem iosłem . Pod koniec X IX w. zaczął
się rozw ijać p rzem ysł ceram iczny. Do I w o jn y św iato
w ej czynna tu była kopalnia w ęgla bru n atn eg o . Znisz

czona w czasie działań ostatniej w ojny, jako osada w y

b itn ie rolnicza G órzyca straciła w r. 1945 p raw a m iej
skie. Ok. 2 km n a południe od G órzycy zn a jd u je się
g r o d z i s k o

z zachow anym i resztk am i

daw nych

um ocnień. Na północ od wsi, z w ysokiego ta ra su Odry,

roztacza się piękny w idok szerokiej P rad o liny T o ru ń -
sko-E bersw aldzkiej i K ostrzyna.

W ycieczki:

S zla k K -3, z G órzycy prze z K o strzy n i S ło ń sk do Ośna L u b u 

skiego;

— z G órzycy nad ro zlew iska O dry i R a czej Strugi;
—

2 G órzycy do w si Źabice nad jezioro Żabiniec.

JORDANOWO — p a trz hasło Gościkowo.

KARGOWA — m iasto położone n a południow o-w schod

nim k rań c u W ysoczyzny L ubuskiej, n a p raw ym brzegu
rzeki Obrzycy, w K otlinie K argow skiej.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i S u l e c h ó w —W o l s z t y n .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o S u l e c h o w a i W o l
s z t y n a .
S c h r o n i s k o P T S M w S z k o l e P o d s t a w o w e j , t e l . 12. S t a c j a
b e n z y n o w a , t e l . 80. G o s p o d a G S , t e l . 37.

M iasto rozbudow ało się częściowo na ta ra sie P ra d o

lin y W arszaw sko-B erlińskiej, a częściowo n a jej dnie,
rep re z en tu ją c bardzo ciekaw y ty p rozplanow ania. Śla

dy starej, prasłow iańskiej w aro w ni św iadczą tu ta j o
bardzo w czesnym osadnictw ie. P ierw sze w zm ianki źró
dłow e o K argow ej pochodzą z 1360 r. Do drugiej po
łow y X V II w. m iejscow ość składała się z K argow ej

G órnej i D olnej, połączonych z sobą K argow ą Ś rodko
wą. O becne m iasto zostało założone n a g ru n ta c h wsi

K argow a w r. 1641 przez staro stę gnieźnieńskiego
K rzysztofa U nruga, k tó ry sp rzy jając ofiarom niem iec
kich prześladow ań relig ijn y ch zakupił i rozparcelow ał
m ają te k ziem ski dla uchodźców. Uchodźcam i byli głów
nie tkacze ze Śląska. Ludność zajm ow ała się sukien-

nictw em , m ły n arstw em oraz u p raw ą w inorośli. R ozra
stające się osiedle przyjęło nazw ę od wsi. Jego założy

ciel — w u zn an iu zasług, jak ie położył w w ojnach ze
Szw edam i — o trzym ał w r. 1661 od k róla J a n a K azi
m ierza przyw ilej n ad an ia osadzie p raw m iejskich. M ia
sto z rac ji swego przygranicznego położenia stało się

bardzo ruch liw y m ośrodkiem h a n d lu oraz w ażnym cen
tru m polskich protestantów .

N a zam ku U nrugów zatrzym y w ali się ze sw oim i g a r

nizonam i A ugust II i A u g ust III, w czasie sw ych prze

jazdów z D rezna do W arszaw y. W 1793 r. stacjon u jący

w K argow ej polski garnizon, złożony z 60 żołnierzy,

staw ił zacięty opór w ojskom pruskim . Dow odził nim

k a p ita n W ięckowski. W ydarzeniu tem u poświęcono t a-
b 1 i c ę, w m u row an ą w ścianę m iejscow ego ratusza.
W lata ch 1807— 1815 K argow a n ależała do K sięstw a
W arszawskiego, a po jego u p ad k u ponow nie znalazła
się w zaborze pruskim . D opiero w 1918 r. oddziały po
w stańców w ielkopolskich n a krótko zajęły m iasto; je d

n ak n a m ocy tra k ta tu w ersalskiego K argow a została
oderw ana od Polski.

W styczniu 1945 r. w ojska radzieckie w yzw oliły m ia

sto i przyw róciły je M acierzy. Żołnierzom A rm ii R a

dzieckiej, poległym w w alkach o w yzw olenie tej zie
mi, wzniesiono w K argow ej p o m n i k W dzięczności.

Z pożogi w ojennej zachow ało się tu ta j k ilk a zab y t

kow ych d o m ó w s z c z y t o w y c h , barokow y pałac

z pierw szej połow y X V III w. oraz ratusz. R a t u s z ,
zbudow any w X V II w., przebudow any n astęp n ie w

1856 r., je s t w swoim obecnym kształcie klasycystycz-

ny. P a ł a c n ato m iast został zbudow any w latach

1731— 32 z in ic ja ty w y A u g usta Mocnego, w edług pro

je k tu K. K nöffela. N a uw agę zasługuje rów nież X V II-

-w ieczne rozplanow anie m iasta z X IX -w ieczną zabu

dową.

Okolice Kargowej. N a południe od m iasta płynie rze

ka Obrzyca, stanow iąca jed en z atra k cy jn y c h w a ria n

tów lubuskiego szlaku wodnego. Nieco dalej, ok. 7 km

na północny zachód od K argow ej, zn a jd u je się znany
o ś r o d e k w y p o c z y n k o w y n ad Jeziorem W oj-
now skim .

Ł adny

o ś r o d e k w y p o c z y n k o w y

zn a jd u je się rów nież p rzy drodze do B abim ostu nad
jeziorem Linie. W obu ośrodkach do dyspozycji tu ry
stów i wczasowiczów oddano kąpieliska i plaże oraz

w ypożyczalnie kajaków .

4 — P o j e z i e r z e l u b u s k i e

W ycieczki:

— Z K a rg o w ej nad jeziora: W o jn o w sk ie , L in ie i W ąch a b n o w -

skie;

— do K opanicy, w si m ogącej stanow ić m iejsce rozpoczęcia

s p ły w u rze ką Obrą.

KOSTRZYN — m iasto przygraniczne, leżące przy u j

ściu W arty do Odry. D uży w ęzeł kolejow y i p o rt rzecz

ny.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i Z i e l o n a G ó r a —S z c z e c i n
o r a z w ę z e ł d w ó c h l i n i i , b i e g n ą c y c h p o o b u b r z e g a c h W a r
t y z G o r z o w a W i e l k o p o l s k i e g o .

P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o S ł u b i c i G o r z o w a

W l k p .

H o t e l M i e j s k i u l . K o l e j o w a 8 , t e l . 222. S c h r o n i s k o P T S M
w s z k o l e T y s i ą c l e c i a u l . S z k o l n a 1, t e l . 165. T a x i D w o r z e c

P K P , t e l . 73. R e s t a u r a c j e : „ C e n t r a l n a ” u l . S i k o r s k i e g o 35,
t e l . 141 o r a z „ P o p u l a r n a ” u l . 1 5 - le c ia P o l s k i L u d o w e j , t e l .
125. S t a c j a b e n z y n o w a , t e l . 126. U r z ą d C e l n y u l . M i c k i e w i

c z a 4 a , t e l . 9.

S ta ry gród słow iański, założony n a skrzyżow aniu

dróg w odnych O dry i W arty ze szlakam i lądow ym i.
W okresie w czesnośredniow iecznym b y ł w ażnym gro
dem o bronnym Polan, a n astęp n ie grodem kasztelań
skim . T u by ła jed n a z n ajstarszy ch kom ór celnych.
W r. 1232 po darow any został przez księcia W ielkopol

skiego W ładysław a Odonica zakonow i tem plariuszy, a

w dw a lata później przeszedł w ręce P iastó w śląskich:

H enryk a B rodatego i H en ry k a Pobożnego. W k ilk an a
ście la t później należał już do m arg rab ió w b ran d e n

burskich, stanow iąc jed en z w iększych ośrodków w ła
dzy w tzw . Now ej M archii, utw orzonej ze w schodniej
części ziem i lubuskiej oraz sąsiednich ziem Pom orza
i W ielkopolski. B randenb u rczy cy stopniow o w ysiedlali

ludność polską do tzw . chyży n a lew ym brzegu W arty.

K ostrzyn, określany m iastem ju ż od r. 1232, pełne

p raw a m iejskie o trzym ał od m argrabiego A lbrechta III

w r. 1300. Z uw agi n a w y jątk o w e znaczenie strategicz
ne i polityczne w r. 1535 m iasto zostało przekształcone
w tw ierdzę. W r. 1758, w czasie w o jny siedm ioletniej,
został doszczętnie zniszczony, a w r. 1806 zajęty przez
w ojska napoleońskie. W czasie II w o jn y św iatow ej sta
now ił jed en z ostatn ich p u nk tó w obrony h itlerow skiej.

M iasto sześciokrotnie przechodziło z rą k do rąk. Z tego

okresu w alk pozostał w K ostrzynie duży radziecki
c m e n t a r z w o j s k o w y . M iasto w 95% uległo zni

szczeniu, a w gruzach legły p raw ie w szystkie dom y
m ieszkalne, o biekty i zakłady przem ysłow e, gm achy
urzędow e i budow le zabytkow e.

Je d y n ie w postaci ru in zachow ały się: czteroskrzy-

dłow y z a m e k z XV I w. z pozostałościam i gotyckiego
zam ku z XIV —XV w. oraz k o ś c i ó ł fa rn y z X I w.,
p rzebudow any w 1784 r. na barokow y.

Obecnie życie m iasta sku p ia się w e w schodniej jego

części, n a praw y m brzegu W arty. N ajw iększym zakła
dem przem ysłow ym je s t K ostrzy ń sk a F a b ry k a Celulozy

i P ap ieru . M iasto liczy obecnie ok. 12 tys. m ieszkań
ców.

Okolice Kostrzyna. Ok. 4 km n a północ od m iasta,

p rzy drodze lokalnej do M yśliborza, leży w ieś Stare
D rzewice, w k tó rej w lata ch 1938— 1945 istn iał obóz
dla jeńców w ojen n ych Stalag I II C. Początkow o w ię
ziono tu jeńców czeskich. W październiku 1939 r. p rzy
wieziono do obozu ok. 7 tys. polskich jeńców w ojen
nych. W 1940 r. w obozie więziono jeńców belgijskich,
francuskich, później angielskich, jugosłow iańskich i

greckich, a od r. 1941 — jeńców radzieckich. W e w rze
śniu 1944 r. więziono w D rzew icy rów nież k ilk u set po
w stańców w arszaw skich. Łącznie przez obóz przeszło
ok. 70 tys. osób. Z m arło tu z w ycieńczenia, bądź zosta

ło zam ordow anych, ok. 12 tys. ludzi. Dla uczczenia za

m ordow anych i zm arłych jeńców alianckich n a teren ie
daw nego Stalagu III C w ystaw iono w r. 1962 t a b l i -

c ę pam iątkow ą.

W ycieczki:

S zla k K -3, z K o strzy n a p rze z S ło ń sk do O śna L ubuskiego;

— nad ro zlew iska i starorzecza W arty.

KURSKO — w ieś letniskow a, położona ok. 13 km na

zachód od M iędzyrzecza, p rzy linii kolejow ej M iędzy

rzecz—R zepin i 3 km n a północ od drogi prow adzącej

z M iędzyrzecza do Sulęcina. D rogi dojazdow e do w si
m ają d obrą naw ierzchnię.

P K P — s + a c ja k o l e j o w a p r z y l i n i i M i ę d z y r z e c z —R z e p i n .
P K S — p r z y s t a n e k w N o w y m i S t a r y m K u r s k u n a l i n i i
M i ę d z y r z e c z - - B l e d z e w —L u b n i e w i c e —G o r z ó w .
S k l e p s p o ż y w c z o - p r z e m y s ł o w y . K l u b - k a w i a r n i a „ R u c h ” .

W ieś dzieli się na dw ie osady: S ta re K ursko, poło

żone n a w ysokim , zachodnim zboczu ry n n y n a d Jezio

rem K urskim , oraz Now e K ursko, położone nieco da
lej n a południow y zachód, p rzy w spom nianej linii ko

lejow ej. P ięk nie położona w ieś w stre fie m alow niczych
pagórków m orenow ych, otoczona lasam i i wodam i.

O środek kolonijny i wczasow y dla dzieci pracow ników
zakładów Śląska.

Jezioro Kurskie (pow. 71 ha, głęb. 9,3 m) łączy się

z jezioram i Długim i Chycińskim, tw orząc m alow niczy

szlak w odny. S tan ow ią one jed e n z w arian tó w urozm a
iconego spły w u rzek ą O brą. Bliższe i dalsze wycieczki
nad w spom niany ciąg jezio r i do okolicznych lasów,
p o rastający ch w zgórza m orenow e, są szczególnie godne

polecenia dla m iłośników przyrody.

W ycieczki:

S zla k P-2, z K u rsk a przez Pieski, W ysoką, N ieto p erek i S k o k i

do M ięd zyrzecza ;

— z K u rsk a do C hyciny;

— z K u rsk a do Z a m ostow a i G órzycy.

LUBIKOWO — w ieś letniskow a, położona ok. 13 km
n a północny w schód od M iędzyrzecza. N a tu ry sty czn e
w alo ry w si sk ła d a ją się: pięk n e okolice, Jezioro Lubi-

kow skie i położenie z d ala od ośrodków m iejskich.

P K P — n a j b l ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w P r z y t o c z n e j l u b G o
r a j u n a l i n i i S k w i e r z y n a —M i ę d z y c h ó d ( o d l e g ł . — 5 i 7 k m ) .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u n a l i n i i : M i ę d z y r z e c z — R o

k i t n o —P r z y t o c z n a —L u b i k o w o — K o r b i e l e w k o .

S k l e p s p o ż y w c z o - p r z e m y s ł o w y . K l u b - k a w i a r n i a „ R u c h ” .

Siedziba dużego PG R . Uleży ok. 0,5 k m o d północno-

-w schodnich k rań có w Jeziora Lubikowskiego (pow.
314,7 ha, m aks. głęb. 36 m). Jezio ro m a d w a odpły w y

do d w u zlew ni: zachodni do O b ry oraz północny do

W arty . O bie s tru g i są tru d n e do p o k o n ania k ajak iem .
Jezioro m a urozm aiconą lin ię brzegow ą oraz w iele za

tok. W jego południow o-w schodniej części z n a jd u je się

m alow nicza w yspa, nazy w ana przez m iejscow ą ludność
„W yspą K onw aliow ą” (ok. 5 ha pow.). W yspę w cało
ści porasta g ęsty las bukow y z licznym i stanow iskam i

sta ry c h dębów i in n y ch drzew liściastych. Podszycie
lasu stanow i m asow o rosnąca konw alia i paproć orlica.

R ośnie tu ró w n ież lilia złotogłów. Z zachodniej stron y
w yspy w idoczny je s t w ysoki, przeciw legły brzeg zw any

„G órą Czarow nic”, w cinający się w jezioro długim , w ą
skim półw yspem . Nieco dalej wznosi się „G óra B orsu-
cza” . Oba w zgórza ow iane są legendam i. Osobliwością

jeziora je s t jego przezroczysta woda, um ożliw iająca

oglądanie d n a n a w e t do głębokości 5—7 m, co stw a

rza idealn e w a ru n k i do podw odnych w ojaży p łetw o n u r
ków. Jezioro doskonale n ad aje się też do u praw ian ia

żeglarstw a. A trak cje te u zu p ełn iają: sp o rt w ędk arsk i —

szczególnie z łodzi lub k ajak ów — oraz polow anie na
ptactw o w odne. Jezioro z rybackiego p u n k tu w idzenia

je s t ty p em sielaw ow ym , średnio żyznym , głębokim .
Licznie są tu reprezen to w an e: okoń, szczupak, węgorz,
m iętus, leszcz i płoć — m n iej lin i krasn o p ió ra (w zdrę-

ga).

D obre w a ru n k i do w ypoczynku i spacerów zapew

nia n iew ielka gęstość zaludnienia najbliższej okoli

cy oraz pobliskie lasy, obfitu jące w poziom ki, jagody,

jeżyny, m aliny, orzechy laskow e i grzyby. W schodnie
brzegi jeziora zaroiły się już od dom ków tu ry sty czn y ch

zakładów p racy z M iędzyrzecza, Gorzow a W lkp. i
S kw ierzyny. W yjątkow o tw a rd e i piaszczyste dno oraz
łagodnie nachylone stoki te j części jeziora stw a rz a ją

w ym arzone m iejsce do plażow ania i odbyw ania kąpieli.

Okolice Lubikowa. W najbliższym sąsiedztw ie Jezio

ra Lubikow skiego zn a jd u je się kilka in n y ch jezior, k tó
re m ogą stanow ić cel w ycieczek. G odne polecenia są

przede w szystkim w ędrów ki n ad jeziora: Rokitno, B ia
łe, C zarne i Stołuń. Jezioro Rokitno (pow. 70 ha, głęb.

13 m) było kiedyś połączone z Jezio rem Lubikow skim .

Położone ok. 150 m n a północ od jego zachodnich k ra ń
ców ch ętnie je s t odw iedzane przez w ędkarzy.

Ok. 3 km na północ od Jezio ra Rokitno, w śród fali

stych pagórków m orenow ych, leży w ieś Rokitno. J e st

to sta ra osada, w zm iankow ana ju ż w dokum en tach w

r. 1312. W ieś posiada k o ś c i ó ł barokow y, w zniesiony

na w zgórzu i otoczony ceglanym m urem . O becna b u
dow la pochodzi z la t 1746— 1756, w edług p ro je k tu K a
rola M arcina F ran tza. W nętrze jej odznacza się bogatym

w yposażeniem w sty lu schyłkow ego baroku. W w ielkim

o łtarzu zn a jd u je się obraz M a donny z początku X V I w.,
dzieło a rty s ty szkoły holenderskiej.

In teresu jący m

szczegółem obrazu je s t biały orzeł na sukni M adonny,
k tó ry p rze trw a ł okres zaborów.

Z R okitna, w k ie ru n k u zachodnim , prow adzi droga

do T w ierdzielew a, w si o ch arak tery sty cznej, ow alnej
zabudow ie. Na północ natom iast, ok. 5 km od R okitna,
leży w ieś D łusko, w k tó rej zachow ała się cała uliczka
złożona z c h a t p o d c i e n i o w y c h . Z nana je s t tam
tejsza S t a d n i n a K o n i , gdzie m ożna rów nież spę

dzić w czasy w siodle.

W ycieczki:

S zla k P-3, z L u b ik o w a prze z R okitno, T w ie rd zie lew o i G łębokie

do M iędzyrzecza;

— z L u b ik o w a do Stolu n ia nad jeziora: Czarne, Białe i S tołuń.

LUBNIEW ICE — w ieś o ch ara k te rz e tu ry sty czn o -w y

poczynkowym , niegdyś m iasto, znana szeroko poza g ra
nicam i Pojezierza Lubuskiego. Leży n a w ąskim p rze
sm yku m iędzy jezioram i: L ubniew ickim (Lubiąż) od za

chodu i K ra jn ik (Trzciniec) od w schodu, w otoczeniu
lesistych pagórków m orenow ych, zaliczanych do ciągu
sulęcińsko-św iebodzińskiego. D ojazd drogą głów ną E-8
do Torzym ia i dalej drogą lokalną przez Sulęcin na pół
noc do Lubniew ic, lub od skrzyżow ania drogi lokalnej

(9 km n a północ od Lubniewic) z drogą Poznań—K o

strzyn.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w W ę d r z y n i e n a l i n i i
R z e p i n — S z a m o t u ł y , s t ą d o k . 9 k m d o L u b n i e w i c .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o G o r z o w a , S u l ę c i n a ,

Ś w i e b o d z i n a , M i ę d z y r z e c z a , K r o s n a O d r z a ń s k i e g o i Z i e l o
n e j G ó r y .
R e z e r w a c j e n o c l e g ó w w o ś r o d k u „ W a r t a - T o u r i s t ” o r a z w
k w a t e r a c h p r y w a t n y c h p r o w a d z ą : „ W a r t a - T o u r i s t ” w S u
l ę c i n i e u l . Ś w i e r c z e w s k i e g o , t e l . 249, ,, W a r t a - T o u r i s t ” w
L u b n i e w i c a c h u l . Z a m k o w a , t e l . 61 o r a z o ś r o d e k w c z a s o
w y „ G r o m a d y ” , d y s p o n u j ą c y z n a c z n ą l i c z b ą m i e j s c w d o
m a c h p r y w a t n y c h . S c h r o n i s k o P T S M u l . Z a m k o w a 4 ( c z y n

n e o d m a j a d o p a ź d z i e r n i k a ) .

3. L ubniew ice. F ra g m e n t Jez. L ubniew ickiego z w idokiem n a

b u d y n ek F W P „Z am ek”

D o m y w c z a s o w e F W P „ Z a m e k ” I i I I d y s p o n u j ą z n a c z n ą

i l o ś c i ą m i e j s c w p o m i e s z c z e n i a c h p a ł a c o w y c h o r a z w k w a
t e r a c h p r y w a t n y c h

( t y l k o n a s k i e r o w a n i a ;

r e c e p c j a z e

s k i e r o w a n i a m i F W P w „ Z a m k u ” , t e l . 23). R e s t a u r a c j e : „ R u
s a ł k a ” ( k a t . I I ) p l . W o l n o ś c i , t e l . 17, „ L e ś n a ” ( k a t . I I ) n a d

j e z . L u b i ą ż , t e l . 76. S t a c j a b e n z y n o w a p r z y d r o d z e d o S u
l ę c i n a . W p o b l i ż u „ Z a m k u ” — s z k ó ł k a j a z d y k o n n e j p r z y
s t a d n i n i e t u r y s t y k i s p e c j a l n e j „ O r b i s u ” , t e l . 85. S k l e p y s p o

ż y w c z e i p r z e m y s ł o w e . K i n o . K l u b p r a s y .

Początki osiedla w iążą się z istn ien iem w arow nego

zam ku, zbudow anego na p rzesm yku m iędzy dw om a je

zioram i. N ajstarsza w zm ianka źródłow a pochodzi z

r. 1322. Od r. 1367 przez kilka w ieków Lubniew ice b y
ły w sią szlachecką, należącą do rodziny von W aldo-
wów. W ieś zw iązana jest z polskim ru chem ariańskim ;
tu w X V II w. osiedliła się kolonia arian, w ypędzonych
z Polski. P ełn e p raw a m iejskie otrzym ały Lubniew ice

w r. 1808. W r. 1945 zaliczono je do osad w iejskich.

W planie p rzestrzen ny m w spółczesnych L ubniew ic

uderza ch ara k te ry sty c z n y ty p zabudow y. S tare, X III-
wieczne m iasto zajm ow ało obszar na przesm y k u jezior-
nym , gdzie znajdow ał się zam ek, now e zaś — założone

w r. 1708 — rozbudow ało się na w schód od starego.

Nowe m iasto rozciągało się n a p rzestrzen i praw ie 1 km .

O snow ą jego p lanu by ły dzisiejsze ulice K ościelna i Su-

lęcińska.

Z zabytków a rc h ite k tu ry zachow ał się k o ś c i ó ł

gotycki, budow any w k ilk u etapach. N ajstarszą jego
część stanow i p ro sto k ątn y k orpus naw ow y z drugiej

połow y X IV w. W X V I w. dobudow ano p rez b ite

rium , a w X IX w. — neogotycką wieżę. In te resu jąc ą
budow lą je s t rów nież pałac z końca X IX w., zbudow a
n y n a m iejscu średniow iecznego zam ku, grun tow n ie
przebudow any w X X w. N a u w agę zasługują a u te n

tyczne płaskorzeźby pochodzące z G recji, w m ontow ane

w elew ację pałacu. Z w ieży pałacow ej roztacza się

p rzep iękn y w idok n a jeziora i lesiste pagórki tej części
Pojezierza. W ostatn ich dniach III Rzeszy w pałacu
znajdow ała się ponoć część hitlerow skiego u rzęd u k a n
clerskiego. Po zakończeniu działań w o jen nych zorgani
zowano tu szkołę i in te rn a t dla siero t po zm arłych w
czasie o kupacji nauczycielach. O becnie m ieści się tu

dom w czasow y FW P.

Do p ałacu p rzylega piękny, k ilk u h ek taro w y p a r k ,

w k tó ry m rośnie w iele okazów drzew rodzim ych i ob

cych; do ciekaw szych należą: dąb burgundzki, dąb pi
ram id alny, g rab dębolistny, m agnolia drzew iasta, m iło
rząb japoński, jo dła balsam iczna, klęk, perełko w iec ja

poński i w iąz złocisty.

Okolice Lubniewic. W alory tury styczno-w ypoczynko

w e Lubniew ic po d kreślają pięk ne jeziora i rozległe la
sy. N a w schód od wsi, w pobliskim sąsiedztw ie zabu
dowań, leży ow alne jezioro Krajnik, zw ane też Trzciń-
cem (pow. 40,3 ha, m aks. głęb. 35 m). Osobliw ością je
go je s t duża głębokość w sto su n k u do zajm ow anej po

w ierzchni i rzeźby otoczenia. K ra jn ik łączy się z Jezio

rem L ubniew ickim w ąsk ą stru g ą długości ok. 300 m,
przegrodzoną śluzą m łyńską. Śluza ta p iętrzy w ody J e
ziora L ubniew ickiego do w ysokości ok. 3 m ponad po
ziom w ód K rajn ik a. D aje to w efekcie znaczny spadek

rzece Lubni.

Jezioro Lubniewickie, zw ane też Lubiąż (pow. 130 ha,

m aks. głęb. 13 m), zostało spiętrzone nie tylko dla uzy-

4. Okolice L ubniew ic

skania tan iej energii, ale przypuszczalnie i dla celów
obronnych. Rozciągnięte w k ieru n k u zachodnim rozle

w a się n a przestrzen i ok. 3,5 km . Ma dobrze rozw iniętą
linię brzegow ą, urozm aiconą w ielom a półw yspam i, za

tokam i i dw om a w yspam i. Całkow icie zalesione w yspy

stano w ią m iejsce odpoczynku p rzelo tny ch ptaków . W y

sokie, niek ied y niedostępne brzegi, poro śn ięte są p ięk
nym i lasam i m ieszanym i. N ajw iększe głębokości w y

stę p u ją w pobliżu w schodnich brzegów w iększej w yspy.
Jezioro m a dw a w iększe dopływ y. Do jego zachodniej

części w pada s tru m y k łączący je z jezioram i Krzywym

Dużym (pow. ok. 27 ha) i K rzywym Małym (pow. ok.

3 ha). D rugi dopływ p rzy jm u je głęboko w cięta w środ

kow ej części zatoka, tu ż za w iększą w yspą. J e s t to s tr u

m ień w y p ły w ający z Jeziora Lubniewsko-Ńakońskiego

(pow. 230 ha, m aks. głęb. 15 m), doskonale nadający

się do p rzepłynięcia n a w e t łodzią. Linia brzegow a tego

jeziora je s t urozm aicona w ielom a zatokam i i półw yspa
mi, ä brzegi są w ysokie i zalesione. C h arak tery sty czn e

zw ężenie w środkow ej części ry n n y dzieli zbiornik na
dw ie tonie. Na wysokości zw ężenia z n a jd u ją się dw a

o ś r o d k i

w y p o c z y n k o w e zakładów p racy z

G orzow a W lkp. T u tak że leży osada ry b ack a Tkacze z
ośrodkiem zarybieniow ym i w y lęg arn ią ik ry ryb .

Z L ubniew ic m ożna odbyw ać in teresu jące w ycieczki

w okół jezior i do pobliskich lasów, o b fitu jący ch w grzy
by. W odniacy zaś, p rzy pew nej w praw ie, m ogą rzeką
L ubnią (Lubniew ką) spływ ać k ajak iem do W arty. J e st

to szlak dość tru d n y , ale bardzo a tra k c y jn y ; jego cał
kow ita długość w ynosi ok. 30 km . Tuż za parkiem , na

strom ym zboczu ryn n ow ym Jezio ra Lubniewickiego,

z n a jd u je się O ś r o d e k T u r y s t y c z n o - W y p o

c z y n k o w y „ W arta-T o u rist” . Prow adzi do niego ul.

Zam kowa. O środek m a ładnie rozm ieszczone dom ki tu

rystyczne, pole nam iotow e, ogólnie do stępną plażę,
strzeżone kąpielisko oraz w ypożyczalnie sp rzętu p ły w a
jącego. Na m iejscu zn a jd u je się k a w ia rn ia i kiosk spo

żywczy.

W ycieczki:

S zla k K -2, z L u b n ie w ic prze z B le d zew do S k w ie r z y n y ;
— do Sulęcin a i Ośna L ubuskiego.

LUBRZA — daw niej m iasto, obecnie w ieś o c h a ra k te

rze letniskow ym , położona m iędzy jezioram i Lubrza,

Goszcza i L ubię w obniżeniu ryn n o w y m P aklicy na

w schodnim s k ra ju W ysoczyzny L ubuskiej, ok. 9 km na

północny zachód od Św iebodzina.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w Ś w i e b o d z i n i e , p r z y

l i n i i P o z n a ń —K u n o w i c e .

P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o Ś w i e b o d z i n a i Ł a

g o w a .

S t o ł ó w k i i k w a t e r y p r y w a t n e . S k i e r o w a n i a : L P G T w Ś w i e

b o d z i n i e u l . 22 L i p c a 20, t e l . 533. B a r g a s t r o n o m i c z n y . K l u b -

- k a w i a r n i a „ R u c h ” . S k l e p y s p o ż y w c z e i p r z e m y s ł o w e .

W e w czesnym średniow ieczu istn iał tu gród, w ym ie

n io n y w d o k u m en tach z la t 1319 i 1322 jako O pp idu m

et c a stru m (gród i podgrodzie). Od XV I w. osada posia
d ała p raw a m iejskie i przez długie w ieki należała do
k lasztoru cystersów w P a rad y ż u (Gościkowie). W w ie
kach X V I i X V III m iasto łączyły ożyw ione k o n tak ty
handlow e z Polską. L ubrza nie m iała m u ró w obron

n ych i w w y n ik u w o jen w w iek ach X V II i X V III ule
gła zniszczeniu i u tra c iła p raw a m iejskie. U zyskała je

ponow nie w r. 1857, by znow u w r. 1945 je utracić.
P rzed o sta tn ią w o jn ą znajd ow ała się w L u b rzy stacja
klim atyczna, w k tó re j leczono schorzenia dróg odde

chowych.

M alowniczo położona w ieś w śród licznych jezio r i le

sisty ch w zniesień zam ieniła się w zn an y ośrodek letn i
skowy. N a południe i południow y zachód od w si znaj

d u ją się dw a piękne jeziora: Goszcza (pow. 48 ha, m aks.
głęb. 20 m) i Lubię (pow. 28,4 ha, m aks. głęb. 35 m).

Oba jeziora o b fitu ją w ry b y . W jeziorze Lubię ży je sie
law a. G łów ną a tra k c ją w ęd k arsk ą są: dorodna płoć,
leszcz, okoń i w ęgorz. Szczególnie okoń d o rasta tu ta j do

rzadko spo ty kany ch rozm iarów . B rzegi jezior są do

godne do w ędkow ania z lądu.

N ad jeziorem Goszcza św iebodziński oddział L PG T

zorganizow ał c a m p i n g . T uryści m ogą tu ta j korzy

stać z pola nam iotow ego, k u chn i tu ry sty czn ej, sprzętu

w odnego oraz kąpieliska.

Okolice Lubrzy. W najbliższych okolicach L ubrzy za

chow ał się zespół u m o c n i e ń t e r e n o w y c h ; ro

w ów przeciw czołgowych, śluz, fo rtó w i bun k ró w z

okresu II w o jn y św iatow ej, stanow iący fra g m e n t tzw .
M iędzyrzeckiego R ejonu Um ocnionego. W czasie zw ie
dzania ty ch um ocnień zaleca się zachow anie szczegól
nej ostrożności i k ategorycznie zab ran ia się w chodzenia

do podziem i.

A trak cy jn e m ogą być rów nież w ycieczki do okolicz

nych lasów, o bfitu jących w grzyby, m aliny, jagody

i orzechy laskow e. G odne polecenia są n adto spacery

wokół jezior Goszcza i Lubię.

W ycieczki:

S z la k P -l, w a ria n t B : z L u b rzy p rze z N o w y D w o rek i G ościko-

w o do Ś w ieb o d zin a lub M iędzyrzecza.

ŁAGÓW — niegdyś m iasto, obecnie znane w k ra ju

i za g ran icą uzdrow isko. N azyw any „ P e rłą Ziem i Lu
busk iej’*, posiada sw oiste w alo ry tu ry sty cz n o -k ra jo

znawcze, w ypoczynkow e i zdrow otne. Położony przy

linii kolejow ej T oporów —M iędzyrzecz oraz 4 km n a

północ od drogi E-8 (Świebodzin— Słubice), m a dogod

ną sieć połączeń ko m unikacyjnych. M alowniczo położo

ny na w ąskim przesm yku pom iędzy jezioram i Łagow

skim od południa i T rześniow skim (Ciecz) od północy,

dostarcza niezapom nianych w rażeń i przeżyć. N a jsta r

sza część m iejscow ości leży na dnie głębokiej ry n n y
jeziornej, n ato m iast nowsze osiedle zbudow ano na zbo
czach ry n n y w śród lesistych w zniesień, k tó re n adają
uzdrow isku n iep o w tarzaln ą opraw ę.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i T o p o r ó w —M i ę d z y r z e c z .
P K S — p r z y s t a n e k p r z y o ś r o d k u w y p o c z y n k o w y m L P G T
d l a p r z y j e ż d ż a j ą c y c h z k i e r u n k u G r o n o w a ( d r o g i E - 8) o r a z

p r z y s t a c j i b e n z y n o w e j d l a p r z y j e ż d ż a j ą c y c h z k i e r u n k u
P o ź r z a d ł a .

B a z ę n o c l e g o w ą s t a n o w i ą : 3 d o m y w c z a s o w e F W P , h o t e l
„ Z a m e k ” w r a z z r e s t a u r a c j ą i k a w i a r n i ą , o ś r o d e k w y p o
c z y n k o w y i c a m p i n g L P G T n a d J e z f o r e m

Ł a g o w s k i m ,

s z k o l n e o b o z o w i s k o t u r y s t y c z n e n a p ó ł w y s p i e J e z i o r a Ł a

g o w s k i e g o , o ś r o d e k w c z a s ó w r o d z i n n y c h Z N P n a d J e z i o r e m

T r z e ś n i o w s k i m ,

o b o z o w i s k o t u r y s t y c z n e

P T T K ,

o ś r o d e k

s z k o l e n i o w o - w y p o c z y n k o w y Z M S o r a z k w a t e r y p r y w a t n e .

R e c e p c j a „ C e n t r a l n a ” u l . K o ś c i u s z k i 5, t e l . 10. D w i e r e s t a u

r a c j e , b a r s z y b k i e j o b s ł u g i , d w i e k a w i a r n i e . W i e l e s k l e p ó w .

S t a c j a b e n z y n o w a , t e l . 69.

Łagów był w okresie w czesnośredniow iecznym pol

skim grodem obronnym . P ierw sza h istoryczna w zm ian

ka pochodzi z r. 1299. W połowie X III w. przeszedł

w raz z częścią ziem i lubuskiej pod panow anie m a rg ra

biów b ran d en b u rsk ich i sta ł się bastionem przeciw Pol

sce i książętom śląskim . W r. 1347 nab y li go w raz z
okolicznym i w łościam i joannici, k tó rzy w połowie

X IV w. zbudow ali tu zam ek. Celem działalności zako

nu było organizow anie szpitalnictw a. P rędko jednak
bracia zakonni, podobnie ja k po krew ni im tem p lariu sze
i K rzyżacy, przem ienili się w w alczących ogniem i m ie
czem żołdaków . Poszczególne gałęzie zakonu tw orzyły

kom andorie, na czele k tó ry ch sta ł kom andor. Do k lu

cza kom andorii łagow skiej należało 18 w si i m iasto Su

lęcin. Z w ierzchnik kom andorii rzadko p rzebyw ał w Ł a

gowie, rezydow ał najch ętn iej w Słońsku pod K ostrzy

nem . Joan n ici konsekw entn ie i z uporem prow adzili po

lity k ę w yp ieran ia Słow ian poprzez sy stem aty czną g er

m anizację zagrabionych ziem. Sprow adzali niem ieckich

osadników , niszczyli p am iątki i pom niki rodzim ej k ul
tu ry , szykanow ali poddanych za używ anie języ ka pol

skiego.

W połow ie X IV w. osada — o jed n ej uliczce, biegną

cej m iędzy w zgórzem zam kow ym a brzegiem jeziora —
została obw arow ana. P rzesm y k zam k n ięto m u ram i
o b ronn y m i z b ram ą zw aną P o lsk ą od w schodu i M ar-
c h ijsk ą od zachodu. W r. 1640 w czasie w o jn y trz y
d ziestoletn iej Łagów b y ł w idow nią w alk ze Szw edam i,

k tó rz y n a k ró tk o z a ję li zam ek. W r. 1808 osada o trz y
m ała pełn e p raw a m iejskie. P o skasow aniu zakonu

jo an n itó w w r . 1810 Ł agów przeszedł w rę c e p ań stw a

p ruskiego. K rólow ie p ru sc y odstąpili św ieżo k reow an e
m iasteczko w ra z z d o b ram i a ry sto k ra ty c z n y m rodom
niem ieckim . M iasteczko n ie m iało w a ru n k ó w ro zw oju

i pod koniec X IX w . straciło swój m iejski c h a ra k te r,
stając się ośrodkiem letniskow ym .

D oskonale zachow ane fra g m en ty bram , zam y k ają

cych niegdyś podgrodzie, oraz g ó ru jący nad okolicą za

m ek n a d a ją osiedlu specyficzny k lim at tw ierd zy . B r a

m a P o l s k a , zbudow ana z cegły w XV w., prow adzi
do jednoulicow ego podzam cza, liczącego k ilkanaście do

m ów. W X V III w. została nadbudow ana i uzyskała
dw uspadow y dach z naczółkam i. B ram a w chodziła on

5. Łagów. Jez. T rześniow skie

giś w zespół obw arow ań, k tó ry ch ślady w postaci resz
tek ceglanego m u ru zachow ały się do dziś. W jej bocz
nej ścianie od stro n y zachodniej zn a jd u je się ukośny

otw ór strzelniczy. Po przejściu B ram y Polskiej w idać
ju ż okazały zam ek z wysoką, okrągłą wieżą, zwieńczo
ną zębatym krenelażem .

Z a m e k w zniesiony został w połow ie X IV w. przez

joannitów . Z budow any na niew ielkim , stożkow atym
w zniesieniu m iędzy jezioram i, otoczony obronnym m u -

rem ceglanym z otw oram i strzelniczym i, s ta ł się b a
stionem na ówczesne czasy nie do zdobycia. S kłada się

z czterech skrzy deł z dziedzińcem pośrodku. W połud
niow o-w schodnim naro żn ik u zam ku wznosi się 35-m e-

tro w a wieża, w dolnej części gran iasta, a w yżej cylin
dryczna. Z w ieży roztacza się w sp an iały w idok na p rze
piękne okolice te j części Pojezierza. W X V III w. zam ek
został przebudow any w sty lu barokow ym . Z średnio

wiecznej budow li pozostała n a p a rte rz e m n iejsza sala

z gotyckim sklepieniem żebrow ym (praw dopodobnie

daw na kaplica) oraz w ieża. P o n ad to w niek tó ry ch s a

lach (np. głów nej — zw anej R ycerską) zachow ały się

sufitow e ozdoby stiukow e oraz kom inki. P rzebudow a
zam ku nie zdołała całkow icie zatrzeć pierw otnego
k ształtu tej kom andorskiej tw ierdzy, zachow ując czę
ściowo daw ną, średniow ieczną form ę. Do w n ę trz a za

m ku do stajem y się przez b ram ę w przed m u rzu oraz

m roczny gan ek o szerokich schodach, k tó ry kończy się
p rzy drzw iach w ew n ętrzn ych . K w ad ratow y dziedziniec
z am knięty je s t ze w szystkich stro n ścianam i zam ku;

Gtoczony b ył niegdyś arkadam i, a obecnie tylko od stro n y
sieni schodowej zn a jd u ją się krużg anki z arkadam i, pod
k tó ry m i ustaw iono fig u ry gotyckie z początku X V I w.
Z am ek opasu ją gotyckie m u r y o b r o n n e z X IV w .
Po w yzw oleniu opiekę n ad zam kiem spraw ow ało Sto
w arzyszenie H istoryków Sztuki, przeznaczając go na

dom p racy tw órczej. W r. 1961 opiekę przejęło Poznań

skie T ow arzystw o M uzyczne im. W ieniaw skiego, tw o

rząc tu ośrodek przygotow aw czy do m iędzynarodow ych

konkursów m uzycznych. O becnie zam ek je s t w adm ini
stracji LPGT, k tó ry adap tow ał go na h o tel tu ry sty czn y

ze stylow o urządzoną re sta u ra c ją i kaw iarnią.

Obok zam ku stoi k o ś c i ó ł z XV I w., w któ rym

zachow ało się kilk a p ły t nagrobkow ych, m. in. kom an
dora łagow skiego A ndrzeja von Schleiben (zm. w
r. 1571) oraz jego syna (zm. w r. 1568).

Od B ram y Polskiej zaczyna się w łaściw e podgrodzie,

zam knięte od stro n y zachodniej B r a m ą M a r c h i j -

s k ą. Tę jed n o stro n n ie zabudow aną uliczkę — n a js ta r
szą część osady — zam ieszkiw ali niegdyś rzem ieślnicy
p racu jący dla zam ku. B ram a M archijska, znacznie w yż
sza oraz m asyw niej sza od Polskiej, posiada dw a otw o
ry przejściow e: jed en dla pieszych, a drug i dla pojaz
dów. Pochodzi z X V II w .; p ierw o tn ie została zbudow a
na z cegły, a później jej górna część o trzym ała kon
stru k c ję szachulcow ą.

Okolice Łagowa. Z Łagow a m ożna odbyć w iele in te

resu jących w ycieczek do okolicznych lasów na k u l
m inacje wzgórz m orenow ych (np. Bukow iec — 227 m
n.p.m., G orajec — 205 m n.p.m .) oraz do licznie w y stę
pujących tu jezior. Do najb ard ziej atra k cy jn y c h należy

zaliczyć spacery wokół jezior Trześniowskiego, zw ane
go też Ciecz (pow. 185,7 ha, dł. 4770 m, szer. 620 m,

—v

■- d r o j i

lin ie k o l e j o w e

s c h r o n is k a PTTK

s c h r o n is k a s z k o łn e

o ś r o d k i w y p o c z y n k o w e

& rffc

z a m k i i p a ła c e z a b y t k o w e

r e z e r w a t y p r z y r o d y

’?*

w y s o k o ś c i w m n .p .m .

i ?...

iwy

4 k m

m aks. głęb. 58,8 m) i Łagowskiego (pow. 82,4 ha, dł.
2840 m, szer. 600 m, m aks. głęb. 13,5 m). Jezioro Ła

gow skie — rynnow e, w cięte w piaszczyste obszary san

drow e, m a dobrze rozw in iętą linię brzegow ą, z w ielom a
m alow niczym i zatokam i i półw yspam i. Łagodne brzegi
od zachodu i południa o k alają piękne lasy sosnowe, b u

kowe i dębowe. Od stro n y Łagow a brzeg je s t płaski
i łatw o dostępny. Toteż zlokalizow ano tu ta j w iele p rzy
stan i dla sp rz ę tu pływ ającego. Jezioro Łagowskie, po
łączone w ąskim kanałem z Jezio rem Trześniow skim ,
może stanow ić a tra k c y jn y szlak do odbyw ania dłuż
szych w ycieczek kajakow ych. Jezioro T rześniow skie
należy do najgłębszych jezior n a N iżu Polskim . K la
syczna ry n n a tego jeziora m a stro m e zbocza, poprzeci
n an e niekied y głębokim i parow am i. Liczne zatoki i pół
w yspy jeziora za ra sta w ąski pas oczeretów , n ad ając m u
w iele uroku. Biegnąca n ad brzegam i jeziora ścieżka za
chęca do odbyw ania in te resu jąc y c h w ycieczek. W głę
binach obu jezio r ż y ją cenne g a tu n k i ryb , m. in.: szczu

pak, okoń, leszcz, płoć, w ęgorz oraz sielaw a i sieja.

Mało urodzajne na ogół gleby okolic Łagow a sp rzy

jały zachow aniu się tu ta j lasów o p ierw o tn y m składzie
gatunkow ym . Na północny zachód od Łagowa zn ajd u je
się jed y n y n a P ojezierzu L ubuskim z w a rty kom pleks
lasów bukow ych, zw any przez przy rod n ik ó w „Łagow
ską W yspą B uczyn” liczący ok. 2000 h a pow ierzchni.
B ogate ru n o leśne o bfite tu w rośliny, z k tó ry ch w iele
m a zastosow anie w lecznictw ie. Poza zw a rty m zespo
łem buczyn i sosen tra fia ją się rów nież n a te re n ie N ad
leśnictw a Łagów p a rtie lasów dębow ych i brzozow ych.

S potyka się stanow iska grabu, m odrzew ia, jodły, cisa

i św ierka. Osobliwością łagow skiej flo ry je s t daglezja

(jedlica), szybko rosnące drzew o kanadyjskie, k tóre

znalazło tu ta j dobre w a ru n k i klim atyczne. N iezw ykle

bogate ru n o i poszycie lasów łagow skich o b fitu je w d u

że ilości grzybów i jagód, co stanow i dodatkow ą a tra k

cję dla wczasowiczów i tu ry stó w . W lasach ży ją: jele
nie, sarn y, dziki, zające, borsuki, lisy, w iew iórki, łasice
i żerujące nad w odam i w yd ry. Te ostatn ie są praw n ie

chronione i nie w olno n a nie polować.

W rejo n ie Korytna, Poźrzadla i Drzewc, ok. 7 km

od Łagowa, utw orzono łow iecki obwód polow ań dew i-

5 — P o j e z i e r z e l u b u s k i e

c c

zowych. N ajchętniej p o lu ją tu ta j Szwedzi, Belgowie,

A ustriacy i Francuzi.

W arto jeszcze w spom nieć o nieco dłuższych w yciecz

kach do Sieniawy, gdzie zn ajd u je się k o p a l n i a w ę
g l a

b r u n a t n e g o

oraz do

t e l e w i z y j n e g o

o ś r o d k a

p r z e k a ź n i k o w e g o

w Jemiołowie.

W zniesiony w r. 1964 300-m etrow ej wysokości m aszt

stanow i głów ny akcent w ysokościow y okolic Łagowa.

W ycieczki:

S zla k P 1, z Ł agow a p rze z Sieniaw ą, N o w y D w o rek i G ościkow o

do Ś w ieb o d zin a lub M ięd zy rze cza ;

szla k P - l, w a ria n t A : z Ł agow a w z d łu ż w schodnich brzegów

jeziora T rześn io w skieg o na B u k o w ie c i prze z Jem io ló w

do Łagowa.

ŁOCHOWICE — w ieś położona na falistej R ów ninie
K rośnieńskiej, ok. 6 km na północ od K rosna O drzań

skiego.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w K r o ś n i e O d r z a ń s k i m .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o K r o s n a , Z i e l o n e j

G ó r y i Ś w i e b o d z i n a .
N a d j e z i o r e m G l i b i e l z n a j d u j e s i ę O ś r o d e k W y p o c z y n k o w y

L P G T „ P i a s t ” w Ł o c h o w i c a c h ( p o c z t a K r o s n o O d r z a ń s k i e ,

t e l . K r o s n o 298).

Jezioro Glibiel, zw ane też Łochow ickim (pow. 22 ha),

re p re z e n tu je ty p jeziora rynnow ego bez dopływ u i od

p ły w u pow ierzchniow ego. N ad jeziorem zn ajd u je się
O ś r o d e k W y p o c z y n k o w y LPG T „ P ia st” , dys

ponujący w ielom a m iejscam i w paw ilonie hotelow ym
i w dom kach tu ry sty czn y ch . N a te re n ie ośrodka zn aj
d u je się re sta u ra c ja i k aw iarn ia. P onadto do dyspozy

cji tu ry stó w oddano pole nam iotow e, park in g strzeżo

ny, plażę i kąpielisko oraz k u ch n ie tu rysty czn e.

Okolice Łochowie. N a północny w schód od w si leży

w iele m niejszych i w iększych jezio r u k ry ty c h w lasach,

k tó re m ogą stanow ić cel atra k cy jn y c h w ycieczek i spa

cerów. N a zachód n ato m iast rozciąga się duże skupisko
staw ów ry bn ych , należących do P aństw ow ego Gospo

d arstw a R ybackiego w Osiecznicy.

W ycieczki:

— Z Ł ochow ie do B y tn ic y nad jeziora K o k n o i B y tn ic k ie ;

— z Ł ochow ie do O siecznicy.

MIĘDZYRZECZ — m iasto położone w obniżeniu zwa

n y m B asenem M iędzyrzeckim , n ad rzek ą Obrą, u ujścia

Paklicy, n a głów nym szlaku kom unikacji drogow ej Zie

lona G óra— Gorzów W ielkopolski (E-14).

P K P — z M i ę d z y r z e c z a w y b i e g a j ą l i n i e k o l e j o w e o z n a c z e
n i u l o k a l n y m d o Z b ą s z y n k a , M i ę d z y c h o d u , S k w i e r z y n y ,

R z e p i n a i T o p o r o w a .

P K S — p r z y s t a n e k o b o k d w o r c a P K P : l i n i e d o Z i e l o n e j
G ó r y , G o r z o w a W i e l k o p o l s k i e g o , S u l ę c i n a , K o s z a l i n a , J e l e
n i e j G ó r y i P o z n a n i a .
T a x i R y n e k , t e l . 222. H o t e l M i e j s k i u l . C h ł o d n a 26, t e l . 544.
S c h r o n i s k o P T S M w D o m u K u l t u r y D z i e c k a i M ł o d z i e ż y
u l . A r m i i C z e r w o n e j 25, t e l . 459. R e s t a u r a c j a „ P i a s t o w s k a ”
u l . O r l ą t 12, t e l . 365. B a r „ L u b u s k i ” u l . A r m i i C z e r w o n e j 13,

t e l . 450. B a r m l e c z n y u l . 30 S t y c z n i a 11, t e l . 486. K a w i a r n i e :

„ K a s z t e l a n k a ” p r z y P D K u l . A r m i i C z e r w o n e j 15 ( t e l . 814),
„ P ó ł C z a r n e j ” ( t e l . 342) i „ H o t e l o w a ” u l . C h ł o d n a 26. B i u

r o Z a r z ą d u O d d z i a ł u P T T K u l . P o z n a ń s k a . S t a c j a b e n z y
n o w a u l . S i k o r s k i e g o 16, t e l . 242.

M iędzyrzecz b y ł w ażnym grodem ju ż n a początku

X I w. Je d n ak pierw sze w zm ianki pisane dotyczą nie

grodu, lecz klasztoru, jednego z n a jstarszy ch w Polsce,

założonego za p anow ania Bolesław a Chrobrego ok.

1000 r. P ow stan ie k laszto ru było bardzo w ażnym m o

m entem dla dalszego rozw oju osady. Dzięki w yjątkow o
ko rzystnem u położeniu w klinie m iędzy O brą a Paklicą,
M iędzyrzecz s ta ł się silnym grodem obronnym n a pół
nocno-zachodnim pograniczu Polski. U stóp grodu po

m yślnie rozw ijało się podgrodzie. N ajstarsze dokum en
ty historyczne o M iędzyrzeczu pozostaw ił kronik arz

niem iecki bisku p T h ietm ar (975— 1018) z M erseburga,
opisując w y p raw ę cesarza H en ry k a II przeciw ko Bole
sław ow i C hrobrem u. W ojska H e n ry k a II w r. 1005 za

trz y m ały się w M iędzyrzeczu w pogoni za u stęp u jący

m i w ojskam i polskim i. Pod koniec X I w. M iędzyrzecz

został zdobyty przez Pom orzan, ale już w r. 1094 Bole

sław K rzyw ousty przyw rócił go Polsce. Po śm ierci Bo

lesław a K rzyw oustego (r. 1138) ziem ia m iędzyrzecka,

jak o część dzielnicy w ielkopolskiej, przy p ad ła księciu

w ielkopolskiem u i k rakow skiem u — M ieszkowi S ta re
m u. D zielnicą tą w ładali rów nież jego synow ie: Odo

(książę poznański i kaliski, zm. w r. 1194) i W ładysław

Laskonogi (książę poznański i krakow ski, zm. w r. 1231).

Do zasług P rzem ysła I należy ustanow ienie w M iędzy
rzeczu kasztelanii. P ierw szym n o tow anym kasztelanem
m iędzyrzeckim b y ł T eodoryk (ur. 1232). N astępcą P rz e
m ysła I b ył jego b ra t i opiekun jego sy na — P rzem y

sła II — książę kaliski B olesław Pobożny (zm. w r. 1279).

M iędzyrzecz za panow ania książąt w ielkopolskich roz
w ijał się pom yślnie. Je d n a k podobnie ja k pozostałe zie
m ie graniczne w okresie rozbicia feudalnego b y ł ciągle

n ęk an y przez napaści feudałów niem ieckich. W r. 1269
m arg rab ia b ran d e n b u rsk i O tto n ap ad ł n a M iędzyrzecz,
spalił m iasto i ograbił m ieszczan, ale zam ku nie udało
m u się zdobyć. Po śm ierci P rzem y sław a II (zm. w

1296) M iędzyrzecz przeszedł pod panow anie P iastów

głogowskich. B randenburczycy nie zrezygnow ali jed n a k

ze zdobycia zam ku i dostali się tam przy pom ocy pod
stępu. W ykorzystali bow iem p raw a m ajątk o w e do m ia

sta i zam ku M ałgorzaty z ro d u brandenburskiego, w do
w y po k ró lu P rzem y śle II. M argraf b ran d e n b u rsk i J a n
odstąpił te p raw a w r. 1306 K rzyżakow i, A rnoldow i
U chtenhagenow i. D opiero W ładysław Łokietek w cielił
M iędzyrzecz ponow nie do Polski. W połowie XIV w.

K azim ierz W ielki zbudow ał w M iędzyrzeczu zam ek.

W r. 1474 M iędzyrzecz ponow nie został spalony i ogra
biony przez w ojska księcia głogowskiego H e n ry k a XI.
M iasto odbudow ał i n ad ał m u w r. 1485 now e p raw a —

na w zór m ag d eburskich — k ró l K azim ierz Jagiello ń
czyk. Rok te n zapoczątkow ał okres pom yślnego rozw oju

M iędzyrzecza, trw a ją c y z nieznacznym i p rzerw am i do

końca X V II w. W r. 1520 Sasi, idąc n a pom oc m istrzo

wi krzyżackiem u A lbrechtow i do P ru s, n ap ad li n a M ię
dzyrzecz, burząc m iasto i zam ek. M iasto jed n a k szyb

ko odbudow ało się i rozw inęło gospodarczo dzięki p rzy

w ilejow i Z y gm u n ta I z r. 1520, n a m ocy którego m iesz
czanie m iędzyrzeccy zostali zw olnieni na przeciąg czte

rech la t od w szelkich podatków i danin. W r. 1565

król Z y gm u nt A ugust u stano w ił w M iędzyrzeczu do
roczne jarm ark i. W d n iu 25 1 1574 r. m iasto okazale w i
tało przybyłego z P ranej i nowo obranego k róla — H en

ry k a Walezego.

W połowie XV I w. w spaniale rozw inęło się w Mię

dzyrzeczu sukiennictw o, a w y ro b y sukien nik ów m ię

dzyrzeckich znane były w k ra ju i za granicą. R ozw ija

ły się rów nież cechy szewców, kupców, k u śnierzy i g ar

barzy.

W czasie w ojen szw edzkich M iędzyrzecz został przez

Szw edów z a ję ty i obrabow any. Po Szw edach w targ nęli

tu B randenburczycy, ponow nie grabiąc i niszcząc m ia

sto. Po zbrojnej in te rw e n cji P io tra O palińskiego, Szw e
dzi i B randenb urczycy w ycofali się z m iasta. Pod ko

niec X V II w. tw ierd za m iędzyrzecka podupadła. Z anie

db an ą w arow nię już zupełnie łatw o zajęli Szwedzi za

p anow ania K arola X II. K o lejny w ielki pożar w r. 1731
stra w ił ponad połow ę budynków . W r. 1793 M iędzy

rzecz znalazł się w II zaborze pruskim . W r. 1806
m ieszkańcy m iasta w itali N apoleona, ciągnącego na

wschód. W r. 1815 M iędzyrzecz w łączono do W ielkiego
K sięstw a Poznańskiego. Po tra k ta c ie w ersalskim cały

pow iat m iędzyrzecki odpadł od W ielkopolski i wszedł

w skład Rzeszy. Nie pow iodły się p ró b y odzyskania

M iędzyrzecza dla Polski w czasie pow stania w ielkopol

skiego w latach 1918/1919. P olska ludność autochto
niczna, zam ieszkująca okoliczne w sie (D ąbrów ka W iel

kopolska) i m iasteczka (Pszczew, Trzciel), skup iała się

w licznych organizacjach ośw iatow ych, k u ltu ra ln y c h

i gospodarczych, k tó ry ch celem była obrona polskości

ty ch ziem.

H isto ria m iasta i regionu w latach II w ojny św iato

wej w iąże się z ogrom em zbrodni popełnionych n a lu d

ności polskiej. P ierw szy n a P ojezierzu obóz k a rn y po
w stał w M iędzyrzeczu jeszcze n a długo przed rozpoczę

ciem w o jn y ; więziono w nim robotników polskich, zbie
głych z p racy przym usow ej w Niemczech. N a po dsta
w ie licznych dokum entów m ożna stw ierdzić, że n a zie

m i m iędzyrzeckiej było szereg obozów cyw ilnych (Ble
dzew, Lubikowo, Lutol Suchy, Przytoczna, Zem sko, P ie
ski, Trzciel) i jenieckich (Bukowiec, G oraj, Now a Wieś,
Osiecko, Sokola D ąbrow a, W yszanowo, Brojce, Zbąszy
nek, Rogoziniec). W obozach ty c h m ordow ano przede

w szystkim in telig en cję polską, przed w ojen n ych działa
czy politycznych i społecznych oraz byłych p ow stań
ców. Szczególnie odrażającym m iejscem m asow ych
zbrodni b ył szpital w O brzycach k. M iędzyrzecza, gdzie

w latach 1940—45 m ordow ano um ysłow o chorych pac

7. M iędzyrzecz. Z am ek

jentów , zniedołężniałych starców , nieuleczalnie chorych

oraz niedorozw inięte dzieci. P erso n el szpitala zgładził

przeszło 10 000 istn ień ludzkich z różn y ch stro n okupo
w anej E uropy.

Pod koniec o statniej w o jn y hitlerow cy próbow ali sta

wiać silny opór n a lin ii: S k w ierzy n a—M iędzyrzecz—

—Św iebodzin— Sulechów , ale szybkie i skuteczne dzia

łania jed n o stek I F ro n tu B iałoruskiego uniem ożliw iły
Niemcom pełn e w y k orzy stan ie w cześniej przygoto

w anych linii obronnych. Tzw. M iędzyrzecki R ejon

U m ocniony został zdobyty z m arszu w dniach 29—31 I

1945 r. Szczególnym m ęstw em w y ró żniła się w w alkach

o przełam anie tego um ocnienia 44 b ry g ada pancerna

pod dow ództw em B o h atera Z w iązku Radzieckiego płka
Józefa Gusakow skiego. Sforsow ała ona jako pierw sza
we w si W ysoka głów ny pas obrony nieprzy jaciela w
dn iu 29 I i lik w id u jąc opór oraz k o n tra ta k i Niem ców

sam odzielnie d o tarła do O dry. W w alce tej poległo ok.

tysiąca żołnierzy. Pochow ano ich na c m e n t a r z u

w o j s k o w y m ok. 3 k m od M iędzyrzecza p rzy szosie

do G orzow a W lkp. W r. 1967 na cm entarzu w zniesiono

p o m n i k .

Dziś M iędzyrzecz liczy ok. 16 tysięcy m ieszkańców.

C en tra ln ą część m iasta stanow i zespół m ieszkaniow o-
-usługow y. Zespół zabytkow y, w chodzący w tzw . strefę
ochrony k onserw atorskiej z pasm em zieleni n ad rzeką

O brą i Paklicą, zn ajd u je się w zachodniej części m ia

sta. P rzem y sł zlokalizow ano w północnej części m iasta,

zaś zaplecze m agazynow o-składow e w południow o-

-w schodniej jego części. W skali k rajow ej M iędzyrzecz

nie odgryw a pow ażniejszej roli jako ośrodek p rzem y
słowy, pełni jed n a k w ażną fu n k cję w zakresie p rodu k
cji m ateriałó w budow lanych i w y k onaw stw a budow la

no-m ontażow ego.

Zw iedzanie M iędzyrzecza propon u jem y zacząć od M u-

z e u m R e g i o n a l n e g o , znajdującego się w pobli
żu zam ku. M uzeum , pow stałe w r. 1945, posiada bogate
zbiory z zakresu archeologii, historii, sztu ki i etnografii.
Dział archeologiczny ek sponuje ślady działalności czło
w ieka od czasów najdaw n iejszy ch (paleolitu) aż do

średniow iecza. D ział histo ry czny p rzed staw ia liczne do
k u m en ty świadczące o polskości ziem i m iędzyrzeckiej.

Dział etnograficzny re p re z e n tu je bogatą k u ltu rę m a te

ria ln ą ludności autochtonicznej w si od X V III do X X w.,
a także rep a tria n tó w . W reszcie w dziale sztuk i w yróż

nia się sw oista kolekcja polskich p o rtre tó w tru m ie n
nych z k artuszam i herb ow ym i z X V II i X V III w. Jed en
z nich — z w izeru nk iem kasztelanow ej Ew y B ronikow
skiej — b y ł sensacją na w y staw ie k u ltu ry polskiej w

Londynie i P aryżu.

C ennym i n ajstarszy m zabytkiem są r u i n y z a

m k u z czasów K azim ierza W ielkiego. Z am ek został
zbudow any n a m iejscu daw nego grodu, pam iętającego
czasy Bolesław a Chrobrego. Ów czesny gród otoczony

był zew sząd wodą, a ponadto z trzech stro n w ałam i

ziem nym i. S tał na łasze rzecznej (starorzeczu) u ujścia

Paklicy do O bry i je d n ą stro n ą opadał bezpośrednio ku
brzegow i Obry. B ram a w jazdow a znajdow ała się we
w schodniej części zam ku, obok niej stała w ieża głów na
na p lanie koła. N ajlepiej zachow ały się b u d y n ek przy-

b ram n y i m u ry obwodowe, podczas gdy sam zam ek

uległ zniszczeniu w czasie w ojen szwedzkich. Po poża
rze w X V III w. zam ek ju ż nie pow rócił do daw nej

św ietności. Prow adzone przez szereg la t prace nad zre
konstruo w aniem tego obiektu zostały zakończone w

r. 1962.

R a t u s z został zbudow any z cegły w r. 1581. J e st

u trzy m an y w sty lu odrodzenia, stojąc w m iejscu daw

nego, drew nianego ratusza. O becny swój w ygląd o trz y

m ał p rzy odbudow ie po pożarze w r. 1731. N a szczycie

w ieży ratuszow ej zachow ał się o ryg in alny orzeł polski
z gw iazdą napoleońską.

G otycki k o ś c i ó ł pochodzi z drugiej połowy XIV

w., przebudow any po pożarach w w iekach XV I i XIX.

Je st tró j naw ow ą, halow ą, ceglaną budow lą o sklepieniu

gw iaździstym . Szczyty w schodnie chóru i n aw są boga
to ozdobione m otyw em w nęk okiennych, o krzyżow ym
laskow aniu i bliźniaczych arkadach.

Okolice Międzyrzecza. Do n ajstarszy ch zabytków

a rc h ite k tu ry n a ziem i m iędzyrzeckiej należą niew ielkie

kościółki d rew n ian e w K osieczynie i Chlastawie. K o-

ś c i ó ł w K osieczynie pochodzi z r. 1406, odbudow any w
sta ry m kształcie w latach n astępnych. W ybitnie polski
c h a ra k te r posiada tu jeszcze d w ó r z X V III w. — re

zydencja

spolszczonej

później

rodziny

Lossowów.

W C hlastaw ie zn ajd u je się k o ś c i ó ł postaw iony w
r. 1635. C h arak tery sty czn y m archaizm em jest tu w sp ar
cie całego otw artego w iązania dachu na jed n ym słupie.

W iązanie stro p u i ścian p o k ry te je s t in teresu jącą poli
chrom ią z r. 1651. In n e ciekaw e k o ś c i ó ł k i d rew n ia
ne sp otykam y w Bukowcu i Łagowcu. Oba pochodzą

z X V I w. W Chycinie je s t k o ś c i ó ł gotycki. W Dłu-
sku n ad W artą zn a jd u je się cała uliczka złożona z

c h a t p o d c i e n i o w y c h .

Okolice M iędzyrzecza należą do najb ard ziej lesistych

obszarów w Polsce. N ajw iększe kom pleksy lasów zn aj
d u ją się w okolicach: Bledzew a, R okitna, D ąbrów ki

W ielkopolskiej, L utola Suchego, Bukow ca, W yszanow a,

Szum iącej, Głębokiego i Piesek. Są to przede w szystkim

m onok u ltu row e lasy sosnowe. Lasy m ieszane w y stęp u
ją w dolinie O bry i w pobliżu jezior. Ciekaw e p a rtie

lasów m ieszanych p o rasta ją zbocza ry n ie n jeziornych

oraz liczne, bezodpływ ow e zagłębienia. O chroną p rzy
rod y objęto tu szereg u n ik aln y ch roślin oraz ciekaw sze
— ze w zględu n a w iek i skład gatunków y — p a rtie la
sów. Są to m. in.:

R e z e r w a t „C zarna D roga” (pow. 56,9 ha), poło

żony na północny zachód od L utola Suchego. O bejm u
je fra g m en t w ielogatunkow ego lasu m ieszanego o cha
ra k te rz e p ierw o tn y m ; ochronie podlega tu podm okły
las jesionow y z olchą, grabem , dębem , brzozą i sosną.

S k u p i s k o b r e k i n i — n a d brzegam i O bry w

okolicach B ledzew a (na wysokości zapory w odnej p rzy
elektrow ni), roślin y pochodzącej z południow o-w schod

niej E uro p y i Azji. N ajw iększe okazy sięgają tu 8 m

wysokości i liczą do 50 cm obwodu.

R e z e r w a t t o r f o w i s k o w y „M esze Ł ugi” k.

N ietoperka (pow. ok. 2 ha). O chronie podlega tu kocioł-
kow ate zagłębienie z kilkom a zespołam i roślinnym i. Do
najciekaw szych osobliwości flo ry należą tu : przygiełka
b ru n a tn a (relik t a tla n ty c k i — rzadk i w głębi lądu), je-
żogłów ka najm niejsza, pływ acz m niejszy, trzcin n ik za

n ied bany i inne.

C h a ra k te r rez e rw a tu w odno-torfow iskow ego posiada

rów nież Jezioro Goiyńskie Małe k. Pszczew a (pow. 12

ha). O chronie podlega jezioro dystroficzne zarośnięte

kłocią w iechow atą, rosiczką o krągłolistną oraz w ełnia-

neczką alpejską.

Do in n y ch osobliwości przyrodniczych okolic M iędzy

rzecza należą rów nież liczne drzew a-pom niki p rzy ro

dy.

W ycieczki:

S zla k P-2, z M iędzyrzecza prze z B le d ze w , K u rsko , N ieto p erek

i S k o k i do M iędzyrzecza;

szla k P-3, z M iędzyrzecza przez Z óhoin, L u b ik o w o , G łębokie do

M iędzyrzecza;

szla k P-4, z T rzciela p rze z R yb o ja d y i P olicko do M iędzyrzecza;
szla k P-5, ze S k w ie r z y n y p rze z B le d zew i C hycinę do M ięd zy rze

cza;

szla k K - l , z M iędzyrzecza przez Pszczew , D ąbrów kę W ielko p o l

sk ą i B rójce do M iędzyrzecza;

szla k M -l, z M iędzyrzecza przez P szczew , T rzciel, B a bim ost i S u 

lechów do M iędzyrzecza;

szla k M -2, ze Ś w ieb o d zin a p rze z L u b rzę, Jordanow o—G ościko-

w o do M iędzyrzecza.

NIESULICKIE (zw ane też Niesłysz) Jezioro (pow. 486,2

ha, dł. 4700 m. szer. 1700 m, m aks. głęb. 35 m). Leży w

otoczeniu dużych p a rtii lasów sosnowych, z licznym i
stanow iskam i drzew liściastych. N ad nim położone są
wsie N iesulice i Przełazy, a nieco dalej — Ołobok i Mo
stki. D ojazd do jeziora od stro n y północnej drogą głów
ną E-3 do w si M ostki, stąd n a południe w k ieru n k u le

śniczówki K rzaczkow o (ok. 4 km ) lu b w k ie ru n k u w si

Przełazy (ok. 6 km). Od stro n y południow o-w schod

niej — drogą lokalną ze Św iebodzina w k ieru n k u K ros
na O drzańskiego do w si Ołobok (ok. 10 km) i N iesulic
(ok. 14 km).

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a p r z y p ó ł n o c n y c h k r a ń
c a c h j e z i o r a w e w s i f t i o s t k i ( l i n i a K u n o w i c e —P o z n a ń ) .

Linia brzegow a jeziora je s t urozm aicona w ielom a za

tokam i i półw yspam i. Jego k sz ta łt m odelują trz y w iel

kie półw yspy, w cinające się daleko w toń jeziorną. Z po

w ierzchni w ody w y n u rz a ją się dw ie duże w yspy, po
ro śn ięte drzew am i liściastym i, stanow iące dogodne
m iejsca do zatrzy m y w an ia się w ielu g atu n kó w ptaków

w czasie przelotów . B ogaty je s t ró w nież św ia t ptaków

gnieżdżących się tu ta j n a s ta łe : m. in. łabędź niem y,

czapla, bocian czarny, żuraw , a tak że orzeł bielik. J e

zioro N iesulickie m a in te resu jąc y system dopływ ów

i odpływ ów . Z biornik zasilają trz y dopływ y, k tó re łą
czą go z m ałym i jeziorkam i, leżącym i w bliskim są

siedztw ie. Do w schodniej części w p ad a m ały ciek, bio

rą c y początek w okolicy W ilkow a z jeziora K sięży Dół
(Księżno). Do w ąskiej i głęboko w cinającej się zatoki

od południa w pada stru g a z jeziora Czarny Dół. W resz

cie do południow o-w schodniej części w pada ciek z je
ziora Złoty Potok (pow. ok. 30 ha). D w a o statnie z je

zior stanow iły kiedyś całość z Jezio rem N iesulickim .

Na w ysokim , zachodnim brzegu jeziora Z łoty Potok

z n a jd u ją się zabudow ania N a d l e ś n i c t w a Złoty
Potok. T utaj — z uw agi na szczególne w alory p rzy ro d
nicze i obfitość zw ierzyny w y stęp u jącej w okolicznych

lasach — utw orzono łow iecki obwód polow ań dewizo

wych. Z łoty Potok chętnie je s t odw iedzany przez za

granicznych m yśliw ych.

Jezioro N iesulickie m a dw a o d pływ y: północny w

k ieru n k u g ru p y jezior okolic L ubrzy oraz południo
w y — do Odry. D ecydujący w pływ n a poziom w ody w
jeziorze m a odpływ południow y. U ję ty w system grobli

i śluz k an ał pod O łobokiem odprow adza sw e w ody do
rzeki Ołobok, w padającej do O dry. W ody jeziora są
czyste i przezroczyste. Je d y n ie w okresie tzw . „zakw i-

tów ”, w yw ołanych in ten sy w n y m rozw ojem p lanktonu

roślinnego i zwierzęcego, p rzy b ie ra ją d e lik a tn y odcień

zielonkaw y.

Jezioro N iesulickie stanow i id ealn y akw en do u p ra

w ian ia różnorodnych sportów w odnych, w ęd karstw a
i m yślistw a. Szczególnie n ad aje się do u p raw ia n ia że
g larstw a i w ioślarstw a, a zim ą — bojerów . D la w ędka

rzy — ze w zględu na niedostępne brzegi — zaleca się

łow ienie z łodzi. Jezioro o b fitu je w d oro dną płoć, lesz
cza i lina, a z drap ieżn y ch ry b — w okonia, szczupaka

i węgorza. Podw odne w ypłycenią i m ielizny zachęcają
do u p raw ian ia połow ów spiningow ych. W głębinach je
ziora żyje najsm aczniejsza z ry b słodkow odnych — sie

law a. W yjątkow o czyste w ody oraz bogata rzeźba dna,

pokrytego b u jn ą roślinnością podw odną, są m agnesem

dla podw odnych w y p ra w płetw onurków .

W iele zakładów p racy zlokalizowało n ad brzegam i je

ziora ośrodki ogólnie dostępne. M ożliwość zak w atero

w ania istn ieje przede w szystkim w k w a te ra c h p ry w a t
ny ch w e w siach Ołobok i M ostki, pon adto w szkolnym

obozowisku tu ry sty cz n y m p rzy P aństw ow ym Dom u

W czasów D ziecięcych w Przełazach.

N ad Jezio rem N iesulickim leżą dw ie sta re osady sło

w iańskie, obecnie w sie letniskow e — N iesulice i Prze
łazy. N iesulice leżą n a b rzegu południow ym , a P rzełazy

na zachodnim , na półw yspie daleko w cinającym się w
głąb m isy jeziornej. W Przełazach z n a jd u ją się: ośro

dek

szkoleniow o-w ypoczynkow y

re s o rtu

rolnictw a,

w spom niany dom wczasów dziecięcych re so rtu ośw iaty
oraz szkolne obozowisko tu ry sty czn e. W e w si je s t p rzy

stan ek PK S (linie do Łagow a i Św iebodzina). W N ie-

sulicach zn ajduje się pięk n a plaża i wzorowo p ro w a
dzony ośrodek w czasow y MO. W ieś m a dobre połącze

nie autobusow e ze Św iebodzinem . W obu w siach są do
brze zaopatrzone sklepy GS.

Okolice Jeziora Niesulickiego. W okół jeziora biegnie

szlak tu ry sty cz n y znakow any kolorem zielonym . Na
w schodnim brzegu zn a jd u je się rozległy półw ysep, na

k tó ry m zachow ały się n asy p y w czesnosłow iańskiego
g r o d z i s k a o pow ierzchni ok. 4 ha, porośniętego

obecnie lasem bukow ym . G odne polecenia są w ycieczki

do okolicznych lasów, ob fitu jących w jagody, jeżyny,
m aliny, grzy b y i orzechy laskow e. W arto rów nież w y

b rać się do m alow niczo położonej w obniżeniu ry n n o
w ym w si Ołobok. W ieś m a b a r gastronom iczny, liczne
sklepy oraz k lu b -k aw iarn ię „R uch” . N a północny za
chód od wsi, przy drodze w k ie ru n k u Św iebodzina, le

ży jezioro Niedźwiady (czysta woda, n a tu ra ln e plaże
oraz dogodne m iejsca do biw akow ania). W pobliżu wsi
nad rzek ą Ołobok z n a jd u ją się potężne fra g m en ty żela-

zobetonow ych f o r t y f i k a c j i z czasów II w ojny

św iatow ej.

Dla w y traw n iejszy ch tu ry stó w poleca się wycieczki

w zdłuż w schodnich lu b zachodnich brzegów Jeziora

Niesulickiego, do położonej n a północy w si Mostki. Je s t
to sta ra osada słow iańska, d aw na kolonia a ria n pol
skich. Na te re n ie m iejscow ego PG R zn a jd u je się X IX -
-w ięczny p a ł a c , zam ieniony obecnie n a ośrodek ko

lonijny. P rzez w ieś przebiega szosa E-8 Św iecko—Po

znań i lin ia kolejow a K unow ice—Poznań.

W ycieczki:

S zla k

P - l y

ze Ś w ieb o d zin a nad jezioro N iesly sz i d alej przez

P rze ła zy i M o stk i do Ł agow a i G ościkow a;

— w o k ó ł Jeziora N iesulickiego.

N IESU LICE — p a trz hasło N iesulickie (Niesłysz) J e

zioro.

NOWE KRAM SK O — p a trz hasło B abim ost (okolice).
OŁOBOK — p a trz hasło N iesulickie (Niesłysz) Jezioro.

OŚNO LUBUSKIE — m iasto położone ok. 17 km na za
chód od Sulęcina, p rzy lin ii kolejow ej R zepin—M iędzy

rzecz. Leży n a dnie ry n n y jeziornej, oddzielającej Rów
nin ę R zepińską od Pag órków Sulęcińsko-Sw iebodziń-
skich, nad rzek ą Łęczą, lew ym dopływ em W arty. Liczy
ok. 4 tys. m ieszkańców .

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a m i e j s c u p r z y l i n i i R z e p i n —M i ę

d z y r z e c z .

P K S — l i n i e d o S u l ę c i n a , K o s t r z y n a i R z e p i n a .
Z g ł o s z e n i a n a p o b y t w c z a s o w y p r z y j m u j e „ W a r t a - T o u r i s t ”
w O ś n i e , t e l . 118, o r a z w S u l ę c i n i e u l . Ś w i e r c z e w s k i e g o , t e l .
249. R o z d z i a ł e m k w a t e r p r y w a t n y c h z a j m u j e s i ę r ó w n i e ż

o ś r o d e k w c z a s o w y

„ G r o m a d y ” .

S c h r o n i s k o P T S M o r a z

o ś r o d e k w c z a s ó w n a u c z y c i e l s k i c h z n a j d u j ą s i ę w b u d y n k u

i n t e r n a t u L i c e u m E k o n o m i c z n e g o p r z y u l . A r m i i P o l s k i e j 5,

t e l . 32. R e s t a u r a c j a u l . C h r o b r e g o , t e l . 125. B a r u l . K o p e r
n i k a . N a j b l i ż s z a s t a c j a b e n z y n o w a w R z e p i n i e ( o k . 15 k m ) .

Ośno należało k iedy ś do najw ażniejszych ośrodków

m iejskich historycznej ziem i lubuskiej, leżącej n a p ra

w ym b rzeg u O dry. N ajstarsza w zm ianka źródłow a po

chodzi z r. 1252. W iem y stąd, że m iasteczko m iało p rzy

w ileje targ o w e i do połow y XV w . należało do bisk u

pów lubuskich. B iskupstw o lubuskie pow stało z fu n d a
cji B olesław a K rzyw oustego w lata ch 1124— 1129. P e ł

ne p raw a m iejskie otrzym ało Ośno w końcu X III w.
Z czasem m iasto stało się znanym ośrodkiem h andlo

wym , z praw em bicia w łasnej m onety. Ludność zajm o
w ała się głów nie rzem iosłem i ogrodnictw em . W cza

sie w o jn y trzy d ziesto letn iej w r. 1627 k w atero w ał tu

W allenstein, a w r. 1656 w kroczyły w ojska dowodzone

przez P io tra O palińskiego i K rzysztofa G rzy m u łtow -

skiego. W lata ch 1806— 1807 m iasto znalazło się n a t r a

sie m arszu legionów D ąbrow skiego. W X V III w. rozw i

jało się tu piwo w arstw o i sukiennictw o. W now szych
czasach Ośno znane było z u p ra w y w inorośli, hodow li

kw iatów , w arzy w i owoców. D ziałania w o jenn e w
r. 1945 zniszczyły m iasto w 70%, w ty m w szystkie za

k łady przem ysłow e. O becnie czynna je s t fa b ry k a m ebli

oraz kilk a m niejszych zakładów przem ysłow ych i rze

m ieślniczych.

S tarszą część m iasta o taczają dobrze zachow ane m u-

r y o b r o n n e , długości ok. 1350 m . W zniesione w
r. 1477 z głazów narzutow ych, zostały później nad b u
dow ane z cegły i w zm ocnione basztam i. C ylindryczne

8. Ośno L ubuskie. Z ab y tk o w a b aszta

i pro sto k ątn e b a s z t y stan o w ią dziś w ielką a tra k cję
krajoznaw czą m iasta. Z abytkiem w ysokiej klasy jest

m o n u m en taln y k o ś c i ó ł Sw. Ja k u b a — sięgający

sw ym początkiem r. 1298. W obecnej postaci je s t to

budow la gotycka z XIV — XV w., pseudohalow a, tró j-
naw ow a, z w ydłużonym chórem . W w y stro ju w n ętrza
najcen n iejszy je s t późnorenesansow y o łtarz z r. 1627.
Od stro n y południow ej w zniesiono w XV w. k a p l i

c ę , odznaczającą się pięk n ą elew acją. Obecny, neogo

tycki r a t u s z z połow y X IX w. stoi n a m iejscu ro

zebranego w r. 1844 gotyckiego ratu sz a z r. 1544.

Okolice Ośna Lubuskiego. N ajbliższe okolice re p re

z e n tu ją ty p o w y k rajo b raz m łodoglacjalny z licznym i je
zioram i i w zgórzam i ty p u m orenow ego. P ięk n e ry n n y
lodowcowe, n iekiedy w ypełnione wodą, a także szereg

form pow stałych w sku tek nagrom adzenia osadów przez
lądolód, p o tęg u ją w rażen ie m łodości i świeżości k ra j
obrazu. K lasyczny p rzy kład ry n n y polodowcowej sta
now i ry n n a łącząca jeziora: M ielino, Bielaw a, Odrzy-
goszcz, Mościenko, Grzybno, Czyste Małe i W ielkie —

długości ok. 15 km . R ynna, położona k ilk a km na za
chód od Ośna, m oże stanow ić cel in teresu jący ch i po
uczających wycieczek.

W y c ie c zk i:

S zla k K -2, z Ośna L u b u skieg o p rze z S u lę cin , L u b n iew ice i B le 

d ze w do S k w ie rzy n y ;

szla k K -3, ze S łu b ic przez G órzycę, K o strzy n i S ło ń sk do Ośna

L ubuskiego;

— z Ośna L u b u skieg o do R a dachów ka nad Jezioro R a d a ch o w -

skie.

PODMOKLE MAŁE I WIELKIE — p a trz hasło B abi

m ost (okolice).

PRZEŁAZY — p a trz hasło Niesulickie (Niesłysz) Jezio

ro.

PSZCZEW — niegdyś m iasto, obecnie znana w ieś le tn i
skowa, położona n a północno-zachodnim sk ra ju W yso

czyzny Poznańskiej, n a przesm y ku m iędzy Jeziorem
Pszczew skim (zw anym też M iejskim ) a d aw n ą ry n n ą

jeziorną, w sąsiedztw ie m alow niczych w zgórz polodow -

cowych. M a idealne w aru n k i dla u p raw ia n ia tu ry sty k i

i organizacji w ypoczynku. U roki najbliższych, zalesio

n ych okolic, kajakow an ie i żeglarstw o m ogą u a tra k c y j
nić chw ile w akacyjnego odpoczynku. Dogodne połącze
n ia kom unik acy jne z Poznaniem , Z ieloną G órą oraz
innym i m iejscow ościam i najbliższych w ojew ództw pod

noszą ran g ę ośrodka. Z abudow ania Pszczew a ciągną się

w zdłuż ulicy biegnącej rów nolegle do brzegów Jeziora

Pszczew skiego oraz w zdłuż uliczek schodzących na
w schód do brzegów jeziora i n a zachód k u podm okłym

łąkom . W cen tru m osiedla zn a jd u je się długi, prosto
k ą tn y ry n e k z ratuszem .

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i M i ę d z y r z e c z —M i ę d z y c h ó d

( n a p ó ł n o c o d c e n t r u m w s i ) .

P K S — p r z y s t a n e k n a r y n k u : l i n i e m . i n . d o M i ę d z y r z e c z a
i M i ę d z y c h o d u .

S c h r o n i s k o P T S M w S z k o l e T y s i ą c l e c i a u l . S i k o r s k i e g o 23,
t e l . 46. C a m p i n g „ W a r t a - T o u r i s t n a d j e z i o r e m S z a r c z , t e l .
39. R e s t a u r a c j a „ S ł o w i a ń s k a ” u l . P o z n a ń s k a . G o s p o d a G S
w r y n k u , t e l . 29. M o ż l i w o ś ć k o r z y s t a n i a z p o s i ł k ó w i k w a

t e r p r y w a t n y c h . S t a c j a b e n z y n o w a u l . M i ę d z y r z e c k a , t e l . 62.

P ie rw o tn a nazw a Pczew, przekształcona później w

Pszczew, w yw odzi się najpraw dopodobniej od rozw i
niętego tu w daw nych czasach pszczelarstw a. W m iej
scu dzisiejszego Pszczew a w X I w. istn iał gród, a przy
nim ro zw ijała się osada, k tó ra w r. 1259 otrzym ała licz
ne p rzyw ileje. W X III w. w ieś by ła w łasnością bisku
pów poznańskich, a później ośrodkiem organizacji ko
ścielnej (siedziba jednego z arch idiak o nató w poznań

skich). W r. 1350 K azim ierz W ielki n a d a ł m ieszkańcom

dóbr biskupich, a w ty m i m ieszkańcom Pszczewa, w ie

le przyw ilejów . P ra w a m iejskie osada otrzy m ała w ko ń
cu X IV w. Ludność tru d n iła się przew ażnie rzem io
słem . P rzed rozbioram i Polski m iasto prow adziło h a n

del z B ran d e n b u rg ią i Śląskiem . W r. 1793 Pszczew

dostał się pod panow anie P rus, pozostając w rękach
biskupich. W latach 1807— 1815 należał do K sięstw a

W arszawskiego. W okresie rządów pru sk ich ludność

polska Pszczew a skutecznie opierała się w zrastającem u

uciskow i g erm anizacyjnem u. W yrażał się on w pow oły
w aniu organizacji i tow arzystw , k tó ry ch celem było
podtrzym y w anie ducha polskości. P o w stał tu m. in.

Polski B ank Ludow y oraz T ow arzystw o R obotników
Polskich. W ielu Polaków z Pszczew a w alczyło w sze

regach pow stańców w ielkopolskich w latach 1918—

— 1919. N a m ocy tra k ta tu w ersalskiego m iasto p rzy

dzielono do Niemiec.

W yzw olony 2 9 1 1945 r. przez A rm ię Radziecką

Pszczew n a zaw sze w rócił do Polski. W r. 1945 — ze
w zględu n a sw ój w y b itn ie rolniczy c h a ra k te r — zali
czony został do wsi. R ozw ijający się ośrodek tu ry sty cz
no-w ypoczynkow y „W arta-T o u rist’” n ad jeziorem Szarcz
w ytyczy w najbliższej przyszłości dalszy rozw ój w si ja
ko m iejscow ości letniskow ej. Rozbudow a istniejących
oraz budow a now ych placów ek usługow ych zapew ni

wygodne zakw aterow anie oraz dobre w yżyw ienie p rzy

jeżdżającym tu wczasowiczom i tu ry stom .

Jezioro Szarcz (pow. 169,8 ha, dł. 2530 m, szer. 1200

m, m aks. głęb. 14,5 m) posiada w ym arzone w a ru n k i dla
am ato rów plażow ania i kąpieli. W ielka, piaszczysta pla
ża, ciągnąca się daleko od brzegów jeziora, tw orzy im

ponujących rozm iarów n a tu ra ln e kąpielisko. Doskona
ła przezroczystość w ody i ciekaw a roślinność po rasta

jąca zbocza stoku jeziornego sp rzy ja podw odnym „w y

praw om ” płetw onurków . Znaczna wielkość oraz ow alny

k ształt jeziora stw a rz a ją dogodne w a ru n k i do u p raw ia
n ia żeglarstw a. Rów nież am atorzy w ędki nie m ogą tu

narzekać n a b rak ry b . Szybko rozbudow ujący się u po
łudniow o-w schodnich

brzegów

jeziora

o ś r o d e k

„ W arta-T o u rist” posiada dużą ilość sp rzętu pływ ającego
(łodzie, kajaki, żaglówki, ro w e ry wodne) do dyspozycji

tu ry stó w i wczasowiczów. Noclegi m ożna otrzym ać na
tere n ie ośrodka w dom kach tury stycznych , w zględnie w
kw a te ra c h p ryw atn ych . O biady lu b całodzienne w yży
w ienie zap ew n iają re sta u ra c je GS „R usałka” i „Sło
w iańska” oraz stołów ki p ry w atn e. N ad jeziorem znaj
d u je się sklep spożywczy, kiosk z napojam i oraz sm a
żalnia placków ziem niaczanych. W iększe zakupy m oż

na poczynić w dobrze zaopatrzonych sklepach Pszcze

wa.

Okolice Pszczewa. Z ośrodka nad jeziorem Szarcz

m ożna odbyw ać bardzo in te resu jąc e wycieczki. Celem

eskapad w okolice Pszczew a m ogą być w czesnośrednio
wieczne grodziska, m alow nicze jeziora oraz lasy obfi
tu ją c e w grzyby. M ateriały w ykopaliskow e pochodzą
ce z g r o d z i s k a położonego nad Jeziorem Pszczew

skim świadczą, iż osadnictw o ciągłe w Pszczew ie i oko
licy sięga okresu rzym skiego. Podobnych odkryć doko
nano pod B orow ym M łynem , odległym o ok. 7 km na
południe od Pszczewa. Do Borowego M łyna prow adzą
dw ie drogi: pierw sza obok w zgórza ozowego (101 m
n.p.m.) n a południe w schodnim brzegiem jeziora Chłop
skiego, a drug a przez w sie R zedziny i Chłop przez lasy.
Obie godne polecenia, ze w zględu na liczne jeziorka
i piękne w idoki. W ybierając się z Pszczew a do Borowe
go M łyna drogą przez R zedziny i Chłop w arto w poło
w ie tra s y odszukać u k ry te w lesie Jezioro Golyńskie

(pow. 12 ha) — r e z e r w a t w o d n o - t o r f o w i -
s k o w y. Jezioro zn ajd u je się ok. 500 m n a zachód od

w spom nianej drogi. O chronie podlega tu szereg rza d
kich roślin, jak : kłoć wiecho w ata, rosiczka i w ełnianka
alpejska. Na północny zachód od jeziora G ołyń leży k il

ka uroczych jezior, rów nież u k ry ty c h w lesie: Przydroż
ne, Piecniewo i m niejsze, bez nazwy. W iele pięknych

— P o j e z i e r z e l u b u s k i e

jezior w y stę p u je rów nież w pobliżu drogi prow adzą
cej w zdłuż w schodnich brzegów jeziora Chłopskiego.

Z Pszczew a w a rto jeszcze odbyć w ycieczki n a północny

zachód — w zdłuż w schodnich brzegów jeziora Szarcz
do bardzo licznej g ru p y jezior okolic Szarcza, Stołunia,

Lubikow a i R okitna.

W ycieczki:

S zla k K - l, z P szczew a prze z T rzciel, D ąbrów ką W ielkopolską,

B rojce i B u k o w ie c do M iędzyrzecza;

szla k M -l, z P szczew a prze z T rzciel, D ąbrów ką W ielkopolską,

B abim ost, S u le ch ó w i B rojce do M iędzyrzecza;

— z P szczew a do Borow ego M łyn a nad jezioro C hłopskie.

ROKITNO — p a trz hasło Lubikow o (okolice).

RYBOJADY — w ieś letniskow a, położona ok. 25 km na

południow y wschód od M iędzyrzecza, nad jeziorem R y-

bojadło.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a w T r z c i e l u , o k . 4 k m n a p o ł u d

n i e o d w s i .

P K S — p r z y s t a n e k w T r z c i e l u : l i n i e m . i n . d o P o z n a n i a ,
M i ę d z y r z e c z a i Z i e l o n e j G ó r y .

P o z o s t a ł e u s ł u g i — p a t r z h a s ł o T r z c i e l .

Jeźioro Rybojadło (pow. ok. 80 ha, śre d n ia głęb. ok.

2 m), leży n a szlaku w odnym rzek i O bry. Okolice je

ziora, tylko częściowo zagospodarow ane, doskonale n a
d a ją się do biw akow ania i organizow ania czynnego w y

poczynku. O bra łączy jezioro R ybojadło z jezioram i
W ielkim i K onin, stw arzając m ożliwości u p raw ia n ia
„m ałego” żeglarstw a. Z n ajd ą t u rów nież coś dla siebie,
am atorzy w ędki i m yśliw i. W ieś — jako „bazę w ypado

w ą ” — u p atrzy li sobie zbieracze grzybów i m iłośnicy

leśnych spacerów .

W ycieczki:

S zla k P-4, z R yb o ja d ó w przez Policko, Ż ó łw iu i O brzyce do M ię••

dzyrzecza.

RZEPIN — m iasto położone n ad rzek ą Ilanką, k tó ra

przecina południkow o ziem ię torzym ską. W ażny węzeł
kolejow y. Z n ajd u je się tu w iele agend zw iązanych z
obsługą m iędzynarodow ego ru c h u pasażerskiego i tow a
rowego.

P K P — w ę z e ł k o l e j o w y n a l i n i a c h B e r l i n —W a r s z a w a —M o s k

w a i K a t o w i c e — S z c z e c i n ; p o n a d t o o d g a ł ę z i e n i e l i n i i d o
M i ę d z y r z e c z a p r z e z S u l ę c i n .
P K S — p r z y s t a n e k d l a l i n i i S ł u b i c e —Ś w i e b o d z i n .
T a x i D w o r z e c P K P , t e l . 540. H o t e l „ R a t u s z o w y ” u l . K o
ś c i u s z k i 25, t e l . 4G2. S c h r o n i s k o P T S M w L i c e u m O g ó l n o
k s z t a ł c ą c y m u l . W o j s k a P o l s k i e g o 6, t e l . 342. R e s t a u r a c j a
u l . W o j s k a P o l s k i e g o 6, t e l . 532. B a r u l . B o h . R a d z i e c k i c h
29, t e l . 290. s t a c j a b e n z y n o w a u l . S ł u b i c k a , t e l . 440. U r z ą d
C e l n y d w o r z e c P K P , t e l . 276.

W X w. istn iał ju ż gród R zepin—Połęcko, położony

w śród n iedostępnych bagien. Lokacji m iasta dokonał
W ładysław Ł okietek w r. 1326 po w yp raw ie na B ran
denburgię. P otw ierdzen ie p rzy w ileju lokacyjnego przez
m argrabiego branden bu rskieg o pochodzi z r. 1329. M ia
sto nie m iało m u ró w obronnych, jed y n ie w m iejscach
d o stępnych by ły podw ójne fosy i silne w ały. W X V III
w. fosy zasypano, a n a ich m iejscu założono ogrody.
Ludność tru d n iła się sukiennictw em , szew stw em i bro
w arnictw em . Po r. 1890 czynne tu b y ły : fab ry k a sukna,
krochm alnia, fab ry k a m aszyn i kilka tartak ó w . W okre
sie m iędzyw ojennym zbudow ano em aliem ię, w y tw ó rn ię

guzików i fab ry k ę filtró w przem ysłow ych.

W czasie działań II w o jn y św iatow ej m iasto zostało

zniszczone w ok. 55% ; nie ocalał żaden z zakładów

przem ysłow ych. O becnie w m ieście czynne są: duży

zakład p refa b ry k a tó w budow lanych, prod u k u jący m ię
dzy in n y m i słup y tra k c y jn e i stro p y betonow e, oraz
Z akład P rz etw ó rstw a R un a Leśnego „Las” . R zepin liczy

dziś ok. 5 tys. m ieszkańców .

Pozostałością daw nego m iasta je s t jego średniow iecz

ne rozplanow anie oraz częściowa zabudow a z początku
X IX w. (ul. Kościuszki). W cen tru m m iasta sta ł niegdyś

ratu sz, spalony w X V II w. przez Szwedów. W e w schod

niej części m iasta zn a jd u je się k o ś c i ó ł na m iejscu

starego, X III-w iecznego kościoła gotyckiego. O becna
budow la ceglana zachow ała ty lk o część sta ry c h m u rów

gran ito w y ch od stro n y ul. Kościuszki oraz kaplicę od
stro n y północnej. P onadto przy ul. Słubickiej 12 w zno
si się d w o r e k z końca X V III w. N a c m e n t a r z u
w o j s k o w y m zn a jd u ją się m ogiły żołnierzy radziec
kich z 1 arm ii pancernej oraz 8 arm ii gw ardii I F ro n tu
B iałoruskiego, poległych w w alkach w yzw oleńczych na

te re n ie m iasta.

W ycieczki:

S zla k K -4, z R zepina przez G ądków W ielki, Debrznicę, T o rzym

i B oczów do R zepina;

szla k M -4, z K o strzy n a prze z Słońsk, G órzycę, Słubice i C y b in 

kę do R zepina;

— z R zepina do w si Starościn i P olęcin nad jezioro Busko.

SKWIERZYNA — m iasto położone na lew ym brzegu
W arty u u jścia Obry, na w yższym tarasie dolinnym
(30—38 m n.p.m.), n a skrzyżow aniu linii kolejow ych
Gorzów W lkp.—Poznań i D rezdenko—Zbąszynek.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a m i e j s c u , p o ł ą c z e n i a z P o z n a
n i e m , G o r z o w e m W l k p . , Z b ą s z y n k i e m i D r e z d e n k i e m .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o G o r z o w a , M i ę d z y
r z e c z a , Z i e l o n e j G ó r y i P o z n a n i a .

T a x i p l . R e w . P a ź d z i e r n i k o w e j , t e l . 100. H o t e l „ M i e j s k i ” u l .

C h r o b r e g o 15, t e l . 33. S c h r o n i s k o P T S M w L i c e u m O g ó l n o

k s z t a ł c ą c y m u l . M i c k i e w i c z a 1, t e l . 53. O ś r o d e k t u r y s t y c z -

n o - c a m p i n g o w y n a d O b r ą p r z y d r o d z e E -1 4 , t e l . 138 ( a d m i

n i s t r a c j ę n a d o ś r o d k i e m s p r a w u j e „ W a r t a - T o u r i s t ” w G o
r z o w i e W l k p . u l . S i k o r s k i e g o 3 /4 ). R e s t a u r a c j a „ W a r t a ” u l .
O b r . S t a l i n g r a d u 1, t e l . 311. B a r „ L u b u s k i ” u l . 2 L u t e g o 14,
t e l . 189* K a w i a r n i a „ J u b i l a t k a ” , t e l . 82. S t a c j a b e n z y n o w a
u l . M i ę d z y r z e c k a , t e l . 105 ( c z y n n a c a ł ą d o b ę ) .

Bardzo s ta ra osada, pow stała p rzy szlaku h andlo

w ym , k tó ry w iódł ze Szczecina przez Santok, S kw ierzy
nę, Poznań i K rak ó w n a R uś i W ęgry. Położenie to
sprzyjało rozw ojow i osady, k tó ra otrzym ała p raw a
m iejskie pod koniec X III w. P ierw szy dok um ent loka
cy jn y zaginął w czasie pożaru m iasta. D opiero w r. 1406
kró l W ładysław Jagiełło n ad ał m iastu p raw a na wzór
m agdeburskich. W cześniej, bo ju ż w r. 1390, k ró l u tw o
rzył tu kom orę celną. Ludność m iasta tru d n iła się su-
kiennictw em , szew stw em oraz handlem . Po okresie
przynależności do Ś ląska m iasto stało się w r. 1316 łu
pem B randenburczyków , a n astęp nie K rzyżaków . O de
b ran e orężem przez W ładysław a Łokietka w r. 1326 zo
stało m iastem królew skim . D opiero po II rozbiorze Pol
ski zagarnęły je P ru sy — w raz z okolicą. W latach

1807— 15 S kw ierzyna należała do K sięstw a W arszaw

skiego, po czym ponow nie do P rus. O dtąd n o tu je się

pow olny up adek germ anizow anego m iasta.

W czasie II w ojny św iatow ej S kw ierzyna znajdow a

ła się w zespole hitlerow skiego sy stem u um ocnień. R a

dziecka ofensyw a styczniow a w r. 1945 n a tra fiła tu ta j
na silny opór hitlerow ców . M iasto zostało w yzw olone

1 II 1945 r. Z tego okresu w alk d a tu je się radziecki

c m e n t a r z w o j s k o w y . M iasto zostało zniszczone

w 45% i dlatego budow li zabytkow ych pozostało w nim

niew iele. O becnie posiada fab ry k ę m ebli oraz zakłady

ceram iki budow lanej. N ad W artą z n a jd u ją się urząd ze
nia portow e do p rzeładu nk u drew n a i elew ato r zbożo
wy. M iasto liczy 7,4 tys. m ieszkańców.

C en tru m starego m iasta stanow i p ro sto k ątn y rynek,

z którego naroży w ychodzą po dw ie ulice, tw orzące —
w raz z ulicam i bocznym i — reg u la rn y p lan szachow
nicy z dw om a ow alnicam i. W ry n k u zn a jd u je się neo-
rom ański r a t u s z z r. 1841 z elem entam i neogotycki
m i i późnoklasycystycznym i. W pobliżu pod n r 23 stoi
d o m s z c z y t o w y z końca X V III w., gdzie n a uw a
gę zasługują zabytkow e drzw i m ieszczańskie. Je d n y m
z cenniejszych zabytków S k w ierzyny je s t k o ś c i ó ł
gotycki z drugiej połowy XV w., p rzebudow any i od
now iony po pożarach w w iekach X V III i X IX . J e s t to
trzynaw ow a, halow a budow la, przypom inająca późno-
gotyckie kościoły w W ielkopolsce. Od stro n y zachod
niej zn a jd u je się wieża, w przyziem iu w budow ana w

korpus kościoła, zw ieńczona ośm iobocznym hełm em

oraz w ieżyczkam i z XV I w. w narożach.

Okolice Skwierzyny. Na północ od m iasta rozciąga

się duży kom pleks lasów Puszczy N oteckiej, p o rasta ją
cych piaszczyste w ydm y. P odobny obszar w ystępow a
nia okazałych w ydm i w ałów w ydm ow ych ciągnie się
na zachód od Skw ierzyny. W lasach m iędzy w ydm am i
z n a jd u ją się m niejsze i w iększe jeziorka oraz niezw ykle
in teresu jąca flora i faun a. Z teren ó w położonych na
południe od S kw ierzyny w a rto zobaczyć silnie m ean
d ru jącą Obrę, szczególnie n a odcinku od O berskiego

M łyna po Bledzew (patrz szlaki wodne). Tuż za m ostem

nad Obrą, p rzy drodze E-14, zn ajd u je się O ś r o d e k

u r y s t y c z n o - C a m p i n g o w y z kilkudziesięcio

m a m iejscam i w zelektry fik ow an ych dom kach tu ry
stycznych, pole nam iotow e oraz w ypożyczalnia sprzętu

turystycznego i sportow ego. Na m iejscu kiosk spożyw

czy i z napojam i. Boisko do gier zespołow ych oraz p a r

king strzeżony.

W ycieczki:

S zla k P-5, ze S k w ie r z y n y przez B le d zew i C hycinę do M ięd zy

rzecza;

szla k K-2, z Ośna L u buskiego prze z S u lę cin , L u b n iew ice i B le

d ze w do S k w ie rzy n y ;

— ze S k iv ie rzy n y do R o kitn a i L u b iko w a ;

— ze S k w ie r z y n y do L ubn iew ic.

SŁOŃSK — daw niej m iasto, obecnie w ieś położona nad
rzeką Łęczą, lew ym dopływ em Postom ii, w niew ielkiej
odległości od W arty, w śród rozległych łąk, ok. 25 km
na północny zachód od Sulęcina.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i G o r z ó w W l k p . — K o s t r z y n .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o K o s t r z y n a , G o
r z o w a W l k p . i S u l ę c i n a . G o s p o d a G S , t e l . 5.

P rzypuszczalnie już w X II w. znajdow ał się w S łoń

sku gród obronny, a na podgrodziu — duża osada r y
backa. P ierw sza w zm ianka o Słońsku pochodzi z r . 1295.
W X III w. okoliczne ziem ie należały do zakonu tem p la

riuszy, a po jego rozw iązaniu — do joannitów , któ rzy w

Słońsku m ieli swój a d m in istracy jn y i gospodarczy ośro
dek. P ełne p raw a m iejskie o trzy m ał w r. 1808, jak k o l
w iek jako m iasteczko był w zm iankow any ju ż w r. 1341.
Z m iasteczka zostały w yodrębnione dw ie chyże, k tó re
zam ieszkiw ała ludność polska prześladow ana przez jo
annitów . Ludność m iasta tru d n iła się od n a jd a w n ie j
szych czasów rybołów stw em oraz hodow lą b yd ła i
owiec, gdyż n ieu rodzajn a gleba nie sp rzy jała u p raw ie
roli.

W r. 1933 na m ocy zarządzenia m in istra sp raw w e-

w n ętrzych III Rzeszy założono tu ta j pierw szy w now o
żytnej E uropie państw ow y obóz k o n cen tracy jn y (S ta a t
liches K onzentrationslager in Sonnenburg). Pam ięć o
ofiarach hitlerow skiego faszyzm u została w Słońsku

u honorow ana otw arciem w r. 1974 M uzeum M a rty ro

logii.

, Na północnym k rań cu wsi, tuż nad rzek ą Łęczą, z n a j

d u je się z a m e k zbudow any w r. 1341, z przeznacze
niem na siedzibę joannitów . W XV w. odnow iony, a w

latach 1661—68 g ru n to w n ie przebudow any na baroko

w ą rezydencję, w edług p ro jek tó w arch itek tó w holen
d ersk ich Jacoba von C am pen i P e te ra Posta. W są

siedztw ie zam ku stoi k o ś c i ó ł , p ierw otnie kaplica

zam kow a z lat 1474— 1508, g ru n to w n ie przebudow any
na tró j naw ow ą św iąty n ię halow ą w edług szkoły h o len
d erskiej. W kościele zachow ało się w spaniałe sklepienie
z la t 1520—22. W nętrze zdobi późnorenesansow y ołtarz,
przeniesiony tu z kaplicy zam ku berlińskiego.

W ycieczki:

S zla k K -3, S łubice—G órzyca—K o strzy n —S ło ń sk — Ośno L u b u 

skie;

— nad ro zlew iska W a rty do e n k la w p ta ctw a wodnego.

SŁUBICE — m iasto położone na praw y m brzegu Odry,

liczące 12,5 tys. m ieszkańców . W ażny p u n k t graniczny
na tra sa ch przelotow ych m ag istrali kolejow ej B erlin—

— M oskwa i drogi E-8. G łów ną fu n k cją Słubic jest ob
sługa m iędzynarodow ego ru c h u kom unikacyjnego, dzię

ki położeniu na skrzyżow aniu dróg lądow ych z w odną

a rte rią O dry. W pobliżu istn ieją jeszcze dw a inne

przejścia graniczne: ok. 6 km na w schód od Słubic w

K unow icach oraz w Św iecku — 6 km n a południe.

P K P — s t a c j a w K u n o w i c a c h ( l i n i a W a r s z a w a —P o z n a ń —
— B e r l i n ) , 6 k m n a w s c h ó d o d S ł u b i c .
P K S — p r z y s t a n e k w c e n t r u m m i a s t a : l i n i e m . i n . d o Z i e
l o n e j G ó r y , Ś w i e b o d z i n a , M i ę d z y r z e c z a i G o r z o w a W l k p .
T a x i p l . P r z y j a ź n i , t e l . 48. H o t e l „ P o l o n i a ” u l . D a s z y ń s k i e

g o 1, t e l . 125. R e s t a u r a c j e : „ G r a n i c z n a ” p l . P r z y j a ź n i , t e l

237 o r a z „ O d r a ” p l . P r z y j a ź n i 2, t e l . 121. K a w i a r n i e : P D K

u l . M i c k i e w i c z a 10 o r a z „ H o t e l o w a ” u l . D a s z y ń s k i e g o l .

S t a c j a b e n z y n o w a u l . 1 M a j a . t e l . 61 ( c z y n n a c a ł ą d o b ę ) .
P a r k i n g s t r z e ż o n y u l . D a s z y ń s k i e g o 3 ( p r z y h o t e l u ) . G o
r z o w s k i e P r z e d s i ę b i o r s t w o G o s p o d a r k i T u r y s t y c z n e j „ W a r -
t a - T o u r i s t ” , O d d z i a ł w S ł u b i c a c h p l . P r z y j a ź n i 1, t e l . 253

( ś w i a d c z y n a s t ę p u j ą c e u s ł u g i : w y n a j e m k w a t e r p r y w a t

n y c h , w y p o ż y c z a l n i a s p r z ę t u t u r y s t y c z n o - s p o r t o w e g o , w y
m i a n a w a l u t i i n f o r m a c j e t u r y s t y c z n e ) . „ O r b i s ” u l . J e d n

R o b o t n i c z e j 1, t e l . 298. P T T K p l . P r z y j a ź n i 1, t e l . 11.

W ÍI w. n.e. na m iejscu dzisiejszych Słubic istn iała

sta ra osada k u ltu ry w enedzkiej. W okresie w czesnopia-

stow skim oba brzegi O dry by ły obw arow ane. W poło

w ie X III w. w raz z całą ziem ią lu b usk ą Śliw ice (pier

w otn a nazw a osady) znalazły się pod panow aniem

bran den bu rskim .

W czasie w alk o m iasto w r. 1945 ok. 30% zabudo

w ań uległo zniszczeniu. Słubice zostały w yzw olone 5 II

1945 r. Jak o m iasto zostały w ydzielone po II w ojnie

św iatow ej w w yn iku przeprow adzenia w zdłuż O dry

granicy p aństw ow ej. Do tego czasu b y ły młodszą, p ra

w obrzeżną dzielnicą F ra n k fu rtu n a d O drą. W szystkie
zakłady przem ysłow e pozostały po lew ej stron ie Odry,
w e F ran k fu rcie. Po w ojnie uruchom iono w Słubicach
zakłady odzieżowe, dziew iarskie, fab ry k ę m ebli, zakła

dy p rzetw ó rstw a ow ocow o-w arzyw nego, m asarn ię i kil
ka innych, m niejszych. Część ludności z atru d n io n a jest
w zakładach po stro n ie NRD. M iasto nie posiada cen

n iejszych zaby tk ów a rc h ite k tu ry . A trak c ją tu ry sty cz n ą

m iasta je s t stadion sportow y ty p u olim pijskiego, z b a

senem kąpielow ym i polem biw akow ym .

Okolice Słubic. Zasadniczym elem entem krajob razo

w ym okolic Słubic je s t przełom ow a dolina Odry, łączą

ca rozległe obniżenie P rad o lin y T oruńsko-E bersw aldz-

kiej (K otlinę Gorzowską) z P rad o lin ą W arszaw sko-B er-
lińską (K otlinę K rośnieńską). W ysoka kraw ędź te j do
liny, urozm aicona w ielom a rozcięciam i erozyjnym i, za
liczana je s t do s tre fy chronionej.

W zam ierzchłej przeszłości obszar ten stanow ił p ra

w obrzeżną część w łaściw ej ziem i lubuskiej (nazw a po

chodzi od leżącego n a lew ym brzegu O dry grodu L u-

busz — dziś Lebus, NRD — ok. 10 km n a północ od

Słubic), zam ieszkiw anej przez plem ię L ubuszan. Ziem ia

lubusk a m iała duże znaczenie gospodarcze i strategiczne,

albow iem łączyła trz y w ielkie dzielnice Polski: Śląsk,

Pom orze i W ielkopolskę; Długosz nazyw ał ją „kluczem

królestw a polskiego” .

W ycieczki:

S zla k K -3, S łu b ic e—G órzyca—K o s trzy n —S ło ń sk — Ośno L u b u 

skie;

szla k M-4, K o s trzy n —S ło ń sk—G órzyca—S łubice—C ybinka—R z e 

pin ;

— ze S łu b ic do Św iecka.

SULECHÓW — m iasto położone na południow o-w schod

nim k rań cu W ysoczyzny L ubuskiej, ok. 6 km na pół
noc od Odry. W ażny w ęzeł kom unikacji drogow ej i ko

lejow ej.

P K P — w S u l e c h o w i e z b i e g a j ą s i ę l i n i e k o l e j o w e z Z i e l o

n e j G ó r y , Ś w i e b o d z i n a , Z b ą s z y n i a i W o l s z t y n a .
P K S — d w o r z e c n a m i e j s c u : l i n i e d o Z i e l o n e j G ó r y , G o

r z o w a W l k p . i P o z n a n i a .
T a x i u l . Ś w i e r c z e w s k i e g o 3, t e l . 319. H o t e l ,,M i e j s k i ” u l .
Ś w i e r c z e w s k i e g o 12, t e l . 122. S c h r o n i s k o m ł o d z i e ż o w e P ^ S M
w i n t e r n a c i e Z S Z u l . K r u s z y n a , t e l . 113. R e s t a u r a c j a „ L u
b u s k a ” u l . Ś w i e r c z e w s k i e g o 44, t e l . 220. B a r y : „ S a m ” p l.
R a t u s z o w y 2, t e l . 215 o r a z „ W y g o d a ” u l . Ś w i e r c z e w s k i e g o
26, t e l . 183. K a w i a r n i a „ M o z a i k a ” , t e l . 318. L P G T a l . N i e

p o d l e g ł o ś c i 15, t e l . 71. O S T „ G r o m a d a ” , t e l . 103. S t a c j a b e n

z y n o w a u l . Ż e r o m s k i e g o , t e l . 72.

M iasto pochodzenia grodowego, pow stało p rzy sta re j

drodze handlow ej, prow adzącej ze Śląska do W ielko
polski. Ok. 6 km na południe w Cigacicach znajdow ał

się bród na O drze (obecnie most), gdzie odbyw ały się

targi. Ok. r. 1250 Sulechów o trzym ał p raw a m agd eb ur

skie, ale d o k um ent lo kacyjn y nie zachow ał się. Jak o

m iasto w ym ieniony został po raz pierw szy w r. 1319.
Do r. 1482 b y ł w e w ład an iu P ia stó w śląskich, a na

stępnie pod panow aniem elektorów bran d enbu rskich.

Polscy m ieszkańcy Sulechow a, m im o silnego nacisku
germ anizacyjnego, zachow ali polską m ow ę i trad y cje.
Ludność Sulechow a tru d n iła się głów nie sukiennictw em
i u trzy m y w ała bliskie stosun ki z P olską i Rosją, dokąd
eksportow ano sukno. Część ludności zajm ow ała się rol
nictw em , piw ow arstw em oraz u p raw ą w inorośli. Ok.

r. 1300 Sulechów otoczony został m uram i, k tó re roze
brano dopiero w X IX w. — z w y jątk iem niew ielkich
fragm entów . Do m iasta prow adziły p ierw o tn ie b ram y :

Sw iebodzińska i Zielonogórska, a po ich zniesieniu na
początku X V III w. — N ow a i K rólew ska, rozebrane w
X IX w. Z biegiem czasu w okół m iasta pow stały przed
m ieścia: K rośnieńskie, Zielonogórskie i Sw iebodzińskie.
W X V II w. w zdłuż drogi do K rężoł m ieli sw oją kolonię

polscy kalw ini.

W r. 1683 przybyli do Sulechow a b racia Stanisław

i M ikołaj Latalscy (spokrew nieni z rodziną M ikołaja

Reja) ze Skoków pod Poznaniem , kalw ini polscy, któ
rzy znaleźli tu schronienie przed prześladow aniam i re
ligijnym i. Na początku X V III w. pow stał na P rzedm ie

8.9

ściu Zielonogórskim kom pleks budynków sierocińca

i szkoły w Sulechow ie, k tó ra w r. 1766 podniesiona zo
stała do godności ,,Pedagogium K rólew skiego” . Z zakła

dem ty m zw iązane je s t nazw isko Jó zefa Jeziorow skiego,
słynnego pedagoga, o rg anizato ra i d y re k to ra S em in a
riu m N auczycielskiego w Poznaniu. W ychow ankow ie

sulechow skiego „Pedagogium ” b y li ró w n ież organizato
ram i sem inarium nauczycielskiego w Łowiczu.

W r. 1828 przejeżdżał przez m iasto w drodze p o w ro t

n ej z B erlin a 18-letni F ry d e ry k Chopin. W łaśnie tu w y

padła zm iana koni na poczcie (przy obecnej ul. H andlo
wej). W oczekiw aniu na zaprzęg Chopin zaim prow izo

w ał ok. dw ugodzinny koncert. W r. 1958 — w 130 rocz

nicę śm ierci C hopina — u pam iętniono te n fa k t tablicą
pam iątkow ą, w m u ro w an ą w w ieżę ratusza.

Podczas o sta tn ie j w o jn y m iasto uległo zniszczeniu w

ok. 60%. W yzwolone 31 U 945 r. przez oddziały r a
dzieckie szybko w róciło do norm alnego życia.

M iasto dobrze zachow ało sw e średniow ieczne rozpla

now anie. Z daw nych obw arow ań m iejskich u w ylotu

uh_ K opernika zachow ała się B r a m a K r o ś n i e ń
s k a , zw ana P i a s t o w s k ą , z r . 1707. P ierw otnie
zbudow ana w sty lu gotyckim , ostateczny swój kształt

otrzym ała w początkach X V III w. B ram ę w ieńczy ty m

panon, w k tó ry m zn a jd u je się k a rtu sz herbow y. Z obu

je j s tro n zachow ały się resz tk i m urów . F ra g m e n ty m u
rów zachow ały się rów nież w północnej, poludniow o-
-w schodniej i zachodniej części m iasta.

Na środku ry n k u stoi r a t u s z z XIV w. O dbudo

w any po pożarze w r. 1557, a n astęp n ie przebudow any
w X V II i w drugiej połow ie X IX w., re p re z e n tu je arch i

te k tu rę renesansu. W latach 1966— 1970 poddany został
k ap italn em u rem ontow i i przebudow ie. N a elew acji w

zachodniej części w ieży zn a jd u je się t a b l i c a , u p a
m iętn iająca p o b y t F ry d e ry k a C hopina w Sulechow ie w

1828 r.

W pobliżu zabytkow ej b r a m y p rzy ul. H andlow ej

zachow ały się zabytkow e, trzy o k ien n e k a m i e n i c z-

ki. We w schodniej części m iasta zn a jd u je się zespół

zam kow y, otoczony ładnym parkiem . Z a m e k , w znie
siony w XV I w., w sk u tek częstych przebudow ań,

zw łaszcza ostatniej w X IX w., stracił swój pierw o tny

ch a ra k te r. J e d y n ie czw orokątna w ieża do dziś zachow a
ła sw oją gotycką bryłę.

W północno-zachodniej części m iasta stoi k o ś c i ó ł ,

zbudow any w końcu XV w. na zrębach budow li z X III

w. P ierw o tn ie zbudow any b ył z g ran itu , na co w skazy

w ałyb y kostki gran itow e obficie użyte w m u rach cegla
nych. W obecnej postaci jest to budow la ceglana, tró j-

naw ow a, halow a, z tró j bocznie zam kniętym p rezb ite
riu m . W północno-w schodniej części m iasta zn ajd u je się

z b ó r k a l w i ń s k i ,

zbudow any w latach 1752—

— 1756 sta ra n ie m braci Latalskich, po r. 1950 ad apto

w an y n a Dom K ultury.

W ycieczki:

S zla k M -l, z Sulechow a p rze z Sm ardzew o, Szczaniec i M yszę-

cin do Ś w ieb o d zin a lub p rze z Brojce do M ięd zy rze cza ;

— do W o jn o w a nad Jezioro W o jn o w sk ie ;

— do portu na O drze w Cigacicach.

SULĘCIN — m iasto położone n ad rzek ą Postom ią, le

w ym dopływ em W arty, w śród m alow niczych wzgórz
m orenow ych.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i R z e p i n —M i ę d z y r z e c z .

P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e m . i n . d o G o r z o w a
W l k p . , M i ę d z y r z e c z a , Ś w i e b o d z i n a i S ł u b i c .
T a x i p l . C z a r n i e c k i e g o 288. H o t e l „ M i e j s k i ” u l . K o ś c i u s z k i
24, t e l . 195. S c h r o n i s k o P T S M p r z y i n t e r n a c i e L i c e u m O g ó l

n o k s z t a ł c ą c e g o u l . E . P l a t e r 3, t e l . 168. R e s t a u r a c j a „ P i a

s t o w s k a ” u l . K o ś c i u s z k i 24, t e l . 229. „ W a r t a - T o u r i s t ” u l .
Ś w i e r c z e w s k i e g o , t e l . 249. E k s p o z y t u r a O S T „ G r o m a d a ”

u l . K o ś c i u s z k i 6, t e l . 216. S t a c j a b e n z y n o w a u l . B i e r u t a 1,

t e l . 167.

S ta ra osada słow iańska, k tó rej nazw a pochodzi od

w łaściciela — S ulęty. M iasto rozw inęło się z polskiej
osady targow ej, p rzy grodzie zbudow anym na skrzyżo
w a n iu stary ch szlaków handlow ych: F ra n k fu rt—Po

znań i K rosno O drzańskie—G orzów W lkp. W początkach

X III w . należał do książąt śląskich. H en ry k B ro d aty
ofiarow ał Sulęcin w raz z dziesięciom a w siam i m ożno-
w ładcy śląskiem u M roczkowi z Pogorzeli, k tó ry w

r. 1244 m iasto w raz z w ioskam i oddał zakonow i tem

plariuszy. Po likw idacji tego zakonu na początku X IV

w. Sulęcin przejęli joannici, któ rzy posiadali go aż do

r. 1810, tj. do czasu rozw iązania zakonu. Ok. 1258 r.

m iasto w raz z całą ziem ią lu b u sk ą przeszło pod pano
w anie b ran d enbu rskie. W r. 1269 m arg rab ia O tto

w zniósł w Sulęcinie zamek, k tó ry stan o w ił bazę w y p a
dową na polskie ziem ie. Je d n ak książę k alisk i Bole
sław Pobożny przepędził m argrabiego z Polski, a zam ek
jego spalił. W r. 1574 polscy dostojnicy państw ow i

p rzy b y li do S ulęcina n a spotkanie z H enrykiem W ale-
zym. W r. 1657 przez m iasto przeszły w ojska S tefan a

C zarnieckiego (przebieg tej w y p ra w y opisał je j uczest

nik — J a n C hryzostom Pasek).

P od koniec II w o jn y św iatow ej Sulęcin stanow ił

p u n k t oporu w ojsk hitlerow skich; tu ta j znajdow ała się

duża, podziem na fab ry k a zbrojeniow a. Po przełam aniu
tzw. M iędzyrzeckiego R ejonu U m ocnionego w ojska

I F ro n tu B iałoruskiego, w ram a ch o p eracji w iślańsko-
-odrzańskiej, po ciężkich w alkach 3 II 1945 r. w yzw o
liły m iasto. Zniszczony w ok. 50% w rócił do Polski,
stając się w k rótce w ażnym ośrodkiem przem ysłow o-

-usługow ym Pojezierza. Do najw iększych zakładów
przem ysłow ych należą: F a b ry k a S przętu Rolniczego,

Z akłady P rzem y słu Ziem niaczanego i Z akłady P rzem y

słu Chem icznego „G um oplast” . Sulęcin liczy obecnie 7,9

tys. m ieszkańców .

P ośrodku starego m iasta zn ajd u je się w ydłużony r y

nek, otoczony siatk ą ulic zbliżoną do szachow nicy.

O bejm ują go dw ie ulice schodzące się u w ylotu m iasta

na północy i południu. P ierw o tn ie m iasto otoczone było
m u r a m i o b r o n n y m i , k tó ry ch fra g m en ty zacho
w ały się w północnej części m iasta. N ajcenniejszym
obiektem zabytkow ym Sulęcina je s t późnogotycki, h a

low y k o ś c i ó ł farny , w zniesiony w X III w. przez

tem plariuszy, przebudow any w X V I w., spalony w
r. 1945, całkow icie odbudow any po w ojnie.

Okolice Sulęcina. Najbliższe okolice S ulęcina m a ją

urozm aiconą rzeźbę pow ierzchni, o b fitu ją w wody

i piękn e lasy. Szeroka stre fa pagórków m orenow ych,
ciągnących się od Ośna Lubuskiego do Św iebodzina,

fan tasty czn ie poprzecinana ciągam i ry n ie n jeziornych,
stanow i znakom ity tere n dla pieszych w ędrów ek. Ok.

3 km na w schód od Sulęcina, po lew ej stro n ie drogi do

Trzem eszna, wznosi się góra G łaźnik (168 m n.p.m.), na

w ierzchołku k tó rej zn a jd u ją się olbrzym ie g ł a z y n a

r z u t o w e o obwodzie 9,75 m i 10,50 m, uznane za

pom niki przyrody.

W ycieczki:

S z la k K -2, Ośno L u b u sk ie —S u lę cin —L u b n ie w ic e —B led zew —

—S kw ie rzyn a ;

szla k M-3, Ośno L u b u sk ie —R zep in — G ądków W ie lk i— D ebrzni-

ca— T o rzy m—Sulęcin.

ŚWIEBODZIN — m iasto liczące 16 tys. m ieszkańców,
położone w odległości 41 km na północ od Zielonej Gó
ry, na skrzyżow aniu głów nych dróg o znaczeniu m ię

dzynarodow ym — E-8 i E-14, przy linii kolejow ej Po

znań—Kunow ice, z bocznicą do Sulechow a.

P K P — s t a c j a p r z y l i n i i k o l e j o w e j P o z n a ń —K u n o w i c e .
P K S — p r z y s t a n e k o b o k D w o r c a P K P : l i n i e m . i n . d o P o

z n a n i a , S z c z e c i n a , W r o c ł a w i a i J e l e n i e j G ó r y .
M i e j s k i e B i u r o Z a k w a t e r o w a ń — M P G K u l . K o l e j o w a 6,

t e l . 443 ( r o z d z i a ł k w a t e r ) . H o t e l „ L u b u s k i ” u l . 22 L i p c a ,

k a t . I , t e l . 3155. S c h r o n i s k o P T S M w I n t e r n a c i e L i c e u m
O g ó l n o k s z t a ł c ą c e g o u l . G r o t t g e r a 2, t e l . 739 ( l i p i e c - s i e r
p i e ń ) . B i u r o U s ł u g T u r y s t y c z n y c h — L P G T u l . 22 L i p c a 20,

t e l . 553. P T T K u l . 1 M a j a 2, t e l . 3284. S t a c j a b e n z y n o w a u l .

P o z n a ń s k a 22, t e l . 3330. T O S u l . 22 L i p c a 18, t e l . 3132. K i l
k a r e s t a u r a c j i , k a w i a r ń i b a r ó w o r a z w i e l e p l a c ó w e k h a n

d l o w y c h .

M iasto leży w e w schodniej części W ysoczyzny L u bu

skiej, w śród m alow niczych w zgórz m o ren y czołowej

oraz licznych jezior, n a wysokości ok. 80 m n.p.m ., na
dn ie szerokiego obniżenia polodowcowego, przez k tó re

płynie Ołobok — stru g a łącząca kilka jezio r z G niłą
O brą, praw o stro n n y m dopływ em O dry. Z ra c ji swego

położenia i doskonałej sieci połączeń k om unikacyjnych
stanow i „ cen tru m w ypadow e” do zw iedzania całego P o

jezierza. W prom ieniu nie przekraczającym 40 km znaj
d u je się w iele ciekaw ych m iast, obiektów zabytkow ych
i ośrodków turystyczno-w ypoczynkow ych, stanow ią
cych a tra k cy jn e m iejsca do w ypoczynku, u p raw iania

sp ortów w odnych, w ęd karstw a, m yślistw a i grzyb o bra

nia.

Nazw a m iasta jest rd zenn ie słow iańska i wyw odzi się

najpraw dopodobniej od im ienia jego założyciela —

Sw iebody (Swobody). P ierw sze d o k u m enty źródłow e
pochodzą z la t 1302 i 1319. M iasto pow stało w m iejscu,
w k tó ry m s ta ry szlak handlow y z Pom orza n a Ś ląsk

przecina dolinę i krzy żu je się ze szlakiem prow adzącym
z Łużyc przez K rosno O drzańskie i M iędzyrzecz do
W ielkopolski. Z aczątkiem m iasta b y ł gród obronny,
zbudow any u w schodnich brzegów jeziora n a niew iel

kim w zniesieniu i otoczony zewsząd nied o stęp ny m i bag

nam i. W okół grodu pow stało podgrodzie, będące na po
czątku X IV w. posiadłością polskiego ry cerza GniewTo-

m ira, k tó ry praw dopodobnie uzyskał dla Św iebodzina
ograniczone p raw a m iejskie. P ełn e p raw a m iejskie w e
dług w zorów głogow skich o trzy m ał Św iebodzin w
r. 1469. W r. 1319 b ran d en b u rsk i m arg rab ia W aldem ar,
na m ocy układów z książętam i głogowskim i, opanow ał
cały obszar n a lew ym brzegu O bry i p raw y m brzegu
Obrzycy. W te n sposób Św iebodzin znalazł się w g ra
nicach M archii B ran d enb u rskiej. W r. 1327 w ładzę n a d

m iastem objął W ładysław Łokietek, jed n akże ju ż w dw a

la ta później książę H enryk, jako len n ik króla Czech
J a n a Luksem burskiego, oddał część księstw a głogow
skiego — a w raz z nim i Św iebodzin — w lenno Cze

chom.

M iasto zyskało w XV w. pow ażne znaczenie jako cen

tru m handlow e i wyw ozow e doskonałego piw a i sły n

nego sukna, k tó re w yw ożono do k ra jó w E uro py za

chodniej. D obrze rozw ijało się tu ró w nież garbarstw 7o

i kuśnierstw o. W r. 1439 zb ro jn y n ajazd sędziego po
znańskiego A dam a ze Zbąszynia n a księstw o głogowskie

przyczynił się do w yniszczenia i ograbienia m iasta.

Św iebodzin b y ł w ty m czasie grodem starościńskim , o

k siążęta głogowscy u stan aw iali tu staro stam i przew aż
n ie Niemców. O grom nego spustoszenia doznało m iasto
w r. 1476 od w o jsk króla w ęgierskiego M acieja K arw i
na. Z jego też ram ien ia spraw ow ał tu w ładzę książę
żagański J a n Szalony, k tó ry pobił B randenburczyków ,

pragnących zając m iasto. W r. 1490 W ładysław Jag iel

lończyk n adał księstw o głogowskie — w raz ze Św iebo
dzinem — sw em u b ratu , Jan o w i O lbrachtow i, po k tó
ry m nastąp ił k o lejn y z braci — Z ygm unt (1499— 1506),
późniejszy kró l Polski. Za rządów Z y g m u n ta m ieszcza-

9. Ś w iebodzin. R atusz

nie św iebodzińscy otrzym ali przyw ilej sprzedaw ania

sukna na w ielkich jarm ark a ch w M iędzyrzeczu i Skw ie
rzynie. Po w ygaśnięciu dy n astii P iastó w głogowskich
w r. 1510 Św iebodzin — jako spadek po lennikach —
p rzyp ad ł w ładającym Czecham i cesarzom austriackim ,
H absburgom . Dw a w ielkie p o żary: w r. 1541 i w czasie
w ojn y trzydziestoletniej (1640), uczyniły ogrom ne sp u
stoszenie w m ieście; zniszczyły w iele budynków , ko
ściół i ratusz. W r. 1686 Św iebodzin zagarnęli H ohen
zollernow ie, a w r. 1694 m iasto ponow nie w róciło do
korony H absburgów . D opiero w r. 1742 F ry d e ry k W iel
ki zdobył je dla P rus, podobnie ja k Zieloną G órę i resz

tę Śląska.

G ospodarcze sto su nki m iasta z P olsk ą były n adal b a r

dzo ożywione. Św iebodzin w X V I w. m iał swój dom
handlow y w G nieźnie, a pieniądze do X V II w. liczono
tam w edług sto py polskiej. Ludność polska w Św iebo

dzinie u trz y m ała się bardzo długo. Jeszcze w X V III w.
m iastem rządzili burm istrzo w ie o polskich nazw iskach.
Do dalszego gospodarczego rozw oju m iasta przyczyniła

się budow a linii kolejow ej oraz pow stanie w ielu zakła

dów przem ysłow ych.

W w y n ik u o statnich działań w ojen ny ch w rejo n ie

m iasta całkow item u zniszczeniu uległy zakłady p rzem y
słowe, a szczególnie te, k tó re pracow ały dla potrzeb

hitlerow skiej m achiny w ojen n ej. M iasto w yzw oliły 31 I

1945 r. w ojska radzieckie i walczące u ich boku oddzia

ły W ojska Polskiego. M ogiły żołnierzy W ojska Polskie
go, poległych w w alk ach o w yzw olenie Św iebodzina
i okolic, z n a jd u ją się n a c m e n t a r z u k o m u n a l

n y m p rzy ul. Łęgowskiej.

Do najcenn iejszy ch zabytków , k tó re szczęśliwie oca

lały ze zniszczeń w ojennych, należą ra tu sz oraz ko
ściół p.w. św. M ichała. R a t u s z zbudow any został za
pew ne ju ż w średniow ieczu. Do dziś zachow ały się w
niek tó rych salach partero w y ch pierw o tn e sklepienia

gotyckie. P rzebu do w any następ n ie w sty lu renesan su w
X V I w., po pożarze w r. 1541 oraz po w ojnie trzydzie
stoletniej dość znacznie zm ienił swój w ygląd. O statnia
przebudow a w X IX w. zasadniczo z a ta rła jego daw ne,
stylow e form y. Od stro n y zachodniej przylegały do r a

tusza dw ie wieże, z k tó ry ch jed n ą zburzono w r. 1824

(druga zachow ała się do dziś).

Do północno-w schodniej części ry n k u przylega nie

w ielki plac, n a k tó ry m w znosi się* gotycki k o ś c i ó ł
Sw. M ichała z XV w. J e s t to budow la ceglana o kon
stru k c ji halow ej, p ierw o tnie tró j naw ow a, po rozbudo

w ie w XV w. m a pięć n aw z pięciobocznym obejściem
chó ru kanonicznego. W nętrze kościoła cechuje duża
różnorodność sklepień gotyckich. Z n ajd u jem y tu skle
pienia gw iaździste, siatkow e i — rzadko sp o tykan e —
kryształow e. Z pierw otnego w yposażenia kościoła za
chow ały się: późnogotycki try p ty k , późnogotycka gru p a

U krzyżow ania na belce tęczow ej, rokokow y ołtarz P a n
ny M arii, fig u ry apostołów i św iętych z ok. 1740 r.
o cechach dolnośląskich. N a zew nątrz — od zachodu —
uderza bardzo szeroka fasada, zakończona trzem a szczy

tam i schodow ym i z filaram i. N ad środkow ym szczytem

kościoła w ybudow ano w X IX w. strzelistą wieżę, za

kończoną dw om a iglicam i.

W e w schodniej części m iasta zn a jd u je się z a m e k ,

w zniesiony praw dopodobnie w X III w. n a m iejscu daw

nego grodu. Po kolejnych przebudow ach w w iekach

XV i X V II zachow ały się m u ry dw u sk rzydeł n a w yso
kim podpiw niczeniu. W X IX w. został przebudow any

n a cele m ieszkalne, a następ n ie w łączony w zespół za
bu dow ań szpitalnych. O becnie m ieści się tu znane w ca
łym k ra ju san ato riu m i zakład re h a b ilita c y jn y dla dzie

ci kalekich.

N ajstarsza część Św iebodzina w sk azu je n a średnio

w ieczne rozplanow anie m iasta o zabudow ie w kształcie
koła. F ra g m e n ty średniow iecznych m u r ó w z b a s z -
t ą półkolistą i f o s ą zachow ały się w południow ej

części m iasta. D alsze fra g m en ty X IV -w iecznych obw a
ro w ań u k ry te są w starych, istn iejący ch jeszcze zabu

dow aniach.

Okolice Świebodzina. P rz y linii kolejow ej do Sule

chow a leżą — godne zw iedzenia ze w zględu n a sw e za
b y tk i — w sie Chociule i Radoszyn. P ierw sza leży ok.

6 km , dru g a — 11 km od Św iebodzina (stacja kolejow a

n a m iejscu). W Chociulach, n a m ałym w zniesieniu,

przy drodze do Radoszyna, stoi gotycki k o ś c i ó ł ce-

7 — P o j e z i e r z e l u b u s k i e

glany z ok. 1500 r. W nętrze jego dobrze zachowało
p ierw o tn e sklepienie gw iaździste. Osobliwością kościoła

je s t niezw ykły w tym ty p ie budow li dach m ansardow y
z X V III w., c h a rak tery sty czn y dla pałaców i dw orów .

W ieża pochodzi z X V III w.

K o ś c i ó ł w R adoszynie je s t jed n y m z n ajciekaw

szych gotyckich kościołów z końca XV w. n a ziemi

św iebodzińskiej. Od stro n y zachodniej w znosi się po
tężn a wieża, zakończona spiczastym hełm em . W ysokie

i półkolisto zakończone w nęki ko ndygnacji sugerują, że
budow ę zakończono w X V I w. Niższa n atom iast kon
dygnacja posiada w ysokie w n ęk i prostokątne, w ypeł
nione laskow aniem krzyżow ym .

N ad p rezb iterium

i w schodnią ścianą n aw y w znoszą się w ysokie szczyty
schodkowe, rów nież ożyw ione w nękam i. D ekoracja
szczytów i w ieży bardzo przypom ina a rc h ite k tu rę fa ry

m iędzyrzeckiej. Kościół posiada późnogotycki try p ty k
z początku X V I w. oraz barokow y obraz św. Jadw igi,

księżniczki śląskiej.

N a osobną uw agę zasługują jeszcze w sie leżące w po

bliżu m iasta, jako p rzyk ład y sta re j, polskiej zabudow y.

G odna polecenia je s t w ycieczka w k ieru n k u południo
w ym od Św iebodzina. M ożna tam zobaczyć trz y różne
ty p y wsi. N ajciekaw sza z n ich — w ieś Łąkie — oddalo
na ok. 10 km od m iasta, re p re z e n tu je ty p starosłow iań
skiej okolnicy, zabudow anej dokoła ow alnego jeziorka.
D rugą je s t w ieś Skąpe, położona 3 km na południe od
wsi Łąkie, będąca przy k ład em ow alnicy z dw iem a dro
gam i schodzącym i się na początku i końcu wsi, z ko
ściołem w rozw idleniu dróg. Znacznie m łodszą w sią jest
wielodrożnica Olobok, położona 2 km na północ od w si

Łąkie (8 km od Świebodzina).

W y c ie c zk i:

S zla k P -l, ze Ś w ieb o d zin a p rze z N iesulice, M o stki i Ł agów do

G ościkow a;

szla k M -l, z M iędzyrzecza prze z P szczew , T rzciel, D ąbrów kę

W ielkopolską, B a b im o st i S u le ch ó w do Ś w iebodzina;

— do W ilk o w a nad Jezioro W ilk o w sk ie ;
— do L u b rzy.

ŚWIECKO — w ieś położona w dolinie O dry, ok. 6 km
na południe od Słubic. Now oczesny p u n k t graniczny n a
drodze E-8; n a m iejscu m. in. w ym iana w alu t, kiosk
„R uch u” , paw ilon handlow y PKO, stoisko z w yrobam i

„C epelii” .

W październiku 1940 r. założony tu został h itlero w

ski obóz tzw . „p racy w ychow aw czej” o oficjalnej n a

zwie: A rb eitserzieh un gsla ger S ch w etig . W ięziono w

nim ro botników w ielu narodow ości, m iędzy in n y m i B el
gów, Francuzów , H olendrów , Niemców, Polaków , Ros

ja n i W łochów — przeciętn ie po ok. 700 osób. W arunki
b y tu i p racy by ły bardzo ciężkie. W ięźniow ie b y li gło
dzeni, bici, terro ry zo w an i i m ordow ani. N iezależnie od
tego b yli tra w ie n i przez choroby zakaźne, ja k tyfus,
czerw onkę czy gruźlicę. W nocy z 3 1 1 n a 1 II 1945 r., w
czasie ew akuacji obozu za Odrę, h itlero w cy spalili żyw

cem 70 chorych w ięźniów w łoskich, niezdolnych do

podjęcia tru d ó w ew akuacji.

ŚWINIARY — w ieś o ch a ra k te rz e letniskow ym , poło
żona ok. 3 k m n a południow y zachód od O śna L ubu
skiego.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w O ś n i e L u b u s k i m .

P K S — p r z y s t a n e k n a l i n i i O ś n o L u b u s k i e — S ł u b i c e .
P o z o s t a ł e u s ł u g i — p a t r z h a s ł o O ś n o L u b u s k i e .

Ok. 1,5 km n a w schód od w si ciągnie się południko-

wo zorien tow an a ry n n a jeziora G rzybno. W ry n n ie
tej, długości k ilk u n a stu kilom etrów , leżą jezio ra (od
północy k u południow i): Imielno, Bielawa, Odrzy-
goszcz, Mościenko, a n a południe Czyste Małe i Czyste

W ielkie. P ięk n ie położone jeziora stanow ią dogodny te

ren obozow iskow o-cam pingow y.

TORZYM — daw niej m iasto, obecnie w ieś położona

nad rzeką Ilanką, ok. 13 km n a południe od Sulęcina,

przy drodze E-8.

P I O 5 — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i Z b ą s z y n e k —R z e p i n .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o S ł u b i c , Ś w i e b o d z i

n a i K r o s n a O d r z a ń s k i e g o .
G o s p o d a . S t a c j a b e n z y n o w a .

T orzym zaw dzięcza sw oje p ow stanie starej osadzie z

grodem obronnym n a skrzyżow aniu w ażnych dróg h a n d
low ych F ra n k fu rt— Poznań i K rosno—Gorzów. P o
czątkow o

b y ł praw dopodobnie

grodem książęcym .

W połow ie X III w. ks. Bolesław R ogatka sprzedał osa
dę arcybiskupow i m agdeburskiem u. N astępnie p rze

szła ona w ręce m argrab ió w b ran d enb u rsk ich. Od to-
rzym skiego grodu p rzy ję to nazw ę w schodniej części
ziem i lu b u sk iej: ziem ia torzym ska. W czasach później
szych Torzym b ył w posiadaniu ro d u niem ieckich r y
cerzy von Wi'nnig, znanych z nap ad ó w n a przejeżdża
jących z to w aram i kupców polskich i śląskich. Z po
czątku X V I w. m argrabiow ie b ran d en b u rscy zabrali się
energicznie do tęp ie n ia rycerzy -rab u sió w . W r. 1506 za
m ek W innigów został zdobyty i zburzony, pom im o że
broniły go potężne podw ójne m ury, w ały i fosa. Od te
go czasu nie dźw ignął się z ru in . W r. 1375 Torzym

w ym ieniony b y ł jako m iasto, choć d a ta jego lokacji nie
jest znana. Ludność T orzym ia tru d n iła się rolnictw em ,
w ęglarstw em , sm olarstw em , rzem iosłem i rybołów

stw em . W początkach X X w. pow stało tu i n adal jest

czynne san ato riu m przeciw gruźlicze.

D ziałania w ojen n e w 1945 r. zniszczyły m iasto w ok.

50%. Po w ojnie T orzym n ie został zaliczony do m iast.
W ieś nie posiada zabytków .

Okolice Torzymia. N a południe od wsi, w obniżeniu

m iędzy w zgórzam i m orenow ym i, leży Jezioro T orzym -

skie. N ad piaszczystym brzegiem jeziora zbudow ano k ą

pielisko i szatnie. W pobliżu jeziora zlokalizow ano

ośrodek w ypoczynkow y dla pracow ników służby zdro
wia. Z Torzym ia m ożna odbyw ać in teresu jące w yciecz
ki do m alow niczo położonych jezio r i okolicznych la
sów.

W ycieczki:

S zla k K-4, z R zep in a prze z G ądków W ie lk i i D ebrznicę do T o

rzym ia ;

szla k M -3, z Ośna L u b u skieg o prze z R zepin, G ądków W ielki,

D ebrznicę i T o rzy m do Sulęcina;

— z T o rzym ia do W a lew ic i K oryta;
— z T o rzym ia do G arbicza.

100

TRZCIEL — m iasteczko położone ok. 22 km na połud
niow y w schód od M iędzyrzecza, p rzy tra sie E-8. Zlo

kalizow ane w O bniżeniu O bry, pom iędzy dw om a je
zioram i: M łyńskim n a południu i K onin n a północy;

posiada w ym arzone w a ru n k i do u p raw ian ia tu ry sty k i

i w ypoczynku.

P K P — s t a c j a k o l e j o w a o k . 600 m o d m i a s t a .
P K S — p r z y s t a n e k w r y n k u : l i n i e m . i n . d o P o z n a n i a ,
M i ę d z y r z e c z a , Ś w i e b o d z i n a i Z i e l o n e j G ó r y .

S c h r o n i s k o P T S M w S z k o l e P o d s t a w o w e j u l . M i c k i e w i c z a

11, t e l . 62. G o s p o d a G S , k a t . H E, u l . P o z n a ń s k a 1, t e l . 34.
K a w i a r n i a u l . P o z n a ń s k a 4, t e l . 97. S t a c j a b e n z y n o w a u l .
A r m i i C z e r w o n e j , t e l . 59.

J u ż w e w czesnym średniow ieczu Trzciel b y ł osadą

grodową, o czym św iadczy dość dobrze zachow ane gro
dzisko i ślady daw n ych um ocnień obronn y ch w okoh-

cy m iasta. P ierw sza w zm ianka o Trzcielu, jeszcze jako

0 osadzie targow ej, pochodzi z r. 1252. P ra w a m iejskie

uzy skuje w r. 1641. S ta re m iasto, leżące po praw ej
stro n ie Obry, pow stało na m iejscu osady targ o w ej. No
w y Trzciel, położony n a lew ym brzegu O bry, pow stał
w X V III w. Połączenie obu m iast n astąpiło w r. 1888.

Podczas II rozbioru Polski m iasto zag arn ęły P ru sy
1 u tw o rzy ły tu pru sk i sam orząd. W r. 1807 Trzciel zo
stał w łączony do K sięstw a W arszaw skiego i rządził się
kodeksem napoleońskim . W X V III w. m iasto znane b y

ło jako ośrodek w y ro b u sukna, szkła i p apieru . L ud
ność polska T rzciela poddana została w X IX .w. ostrym
w pływ om germ anizacji. W r. 1919 utw orzono z N iem

ców zam ieszkałych w m ieście zbrojne oddziały, k tóre
w zięły udział w w alce z pow stańcam i w ielkopolskim i.

Na m ocy postanow ień tra k ta tu w ersalskiego granica
polsko-niem iecka biegła w schodnim i krań cam i m iasta.

Do r. 1939 Trzciel b y ł m iastem granicznym . M imo sil
nego nacisku niem czyzny ludność polska w m ieście i je

go okolicy p rze trw a ła panow anie niem ieckie i n ie za
pom niała o sw oim pochodzeniu.

M iasto nie ucierpiało od działań w ojenn y ch w r. 1945,

toteż szybko rozpoczęło n orm alne życie. O becnie m iesz
ka w T rzcielu 2,4 tys. m ieszkańców , z k tó ry c h w ielu

pracu je w przem yśle w ikliniarskim , d rzew nym i pro

dukcji p ły t trzcinow ych. W arto podkreślić, że w y rob y
w ikliniarskie, a szczególnie m eble z w ikliny, cieszą się

101

dużym popytem za granicą. O dbiorcam i ty ch w yrobów
są m. in.: F rancja, Belgia, H olandia, W ielka B ry tan ia
i USA. M iasto z pow odu licznych powodzi i pożarów
nie posiada znaczniejszych zabytków . C iekaw a jest

X IX -w ieczna zabudow a pl. Zjednoczenia i u k ład prze
strz e n n y Nowego Trzciela. N a południow o-w schodnim
brzegu jeziora K onin, ok. 1,5 km od m iasta, znajd uje

się k ą p i e l i s k o s t r z e ż o n e , plaża i p rzy stań
w odna. Na m iejscu zn a jd u ją się kioski — spożywczy

i z nap ojam i chłodzącym i.

Okolice Trzciela. Najbliższe okolice Trzciela otoczone

lasam i i w odam i m ogą stanow ić cel in teresu jący ch w y
cieczek przyrodniczych i krajoznaw czych. W pobliżu

m iasta, na p raw y m b rzegu O bry, z n a jd u ją się dw a

g r o d z i s k a św iadczące o odległej przeszłości te j osa
dy. Z m iasteczka prow adzi n a północ a tra k c y jn y szlak
tu ry sty cz n y (nie znakow any), długości ok. 15 km,

w zdłuż zachodnich brzegów jezio r w y p ełniający ch O b

niżenie O bry do Pszczew a. W połow ie drogi leży wieś

Borow y M łyn, ciekaw ie położona n a p rzesm yku m iędzy
jezioram i W ędrom ierz na południu, a C hłopskim na
północy. G odny polecenia je s t rów nież szlak n a połud
nie — nad Jezioro Lutolskie, i dalej do D ąbrów ki
W ielkopolskiej. Trzciel m oże stanow ić rów nież m ie j
sce rozpoczęcia spływ u rzek ą O brą do M iędzyrzecza
i S kw ierzy ny (tzw. w a ria n t m iędzyrzecki).

W y c ie c zk i:

S zla k P-4, z T rzciela p rze z R yb o ja d y, G olyń, P olicko i Ź ó lw in

do M iędzyrzecza;

szla k K - l , z T rzciela p rze z D ąbrów kę W ielkopolską, R ogoziniec

i B rójce do M iędzyrzecza;

szla k M -l, z T rzciela p rze z D ąbrów kę W lkp ., B a b im o st i S u le 

chów do Ś w ieb o d zin a ;

— p rze z B o ro w y M ły n do P szczew a;

— n a d Jezioro L u to lsk ie i do D ąbrów ki W lkp .

WILKOWO — w ieś letniskow a i cam ping, położona nad

Jeziorem W ilkow skim p rzy drodze E-8, ok. 4 km n a za
chód od je j skrzyżow ania z drogą E-14 w Św iebodzinie.

102

P K P — s t a c j a k o l e j o w a n a l i n i i K u n o w i c e —P o z n a ń .
P K S — p r z y s t a n e k n a m i e j s c u : l i n i e d o Ś w i e b o d z i n a , Ł a
g o w a , R z e p i n a , O ł o b o k u i Z i e l o n e j G ó r y .
N o c l e g i w k w a t e r a c h p r y w a t n y c h n a w s i . W c a m p i n g u

s t r z e ż o n e p o l e n a m i o t o w e i w y p o ż y c z a l n i a s p r z ę t u t u r y
s t y c z n e g o . N a d j e z i o r e m s a m o o b s ł u g o w y p a w i l o n g a s t r o n o
m i c z n y . W e w s i s k l e p s p o ż y w c z y i k l u b - k a w i a r n i a „ R u c h ” .

S ta ra polska osada, dziś zn an a w ieś o ch arakterze

letniskow ym . W e w si zn a jd u je się pałac z r. 1550, p rze
budow any w r. 1840. Ok. 0,5 km na południe od wsi

leży Jezioro W ilkowskie (pow. 130,5 ha, m aks. głęb.
23,7 m). Południow e i zachodnie brzegi jeziora są zale
sione, n ato m iast północne i w schodnie sąsiad u ją z po
lam i u p raw nym i. O w alnego k sz ta łtu jezioro urozm aica
w części południow ej spora zatoka, z k tó rej bierze po
czątek Ołobok, zw any też B orow skim Potokiem . Jezio
ro jed y n ie w części środkow ej m a w iększe zagłębienie

(23 m ); płycizny, bogato p orośnięte roślinnością pod
w odną, w y stę p u ją w południow o-w schodniej i północ

nej części zbiornika. W schodni brzeg jeziora je s t zago

spo darow any i zn a jd u je się tu o ś r o d e k t u r y
s t y c z n o - w y p o c z y n k o w y , obozowisko cam pin
gowe, kąpielisko strzeżone, paw ilon gastronom iczny

oraz w ypożyczalnia sp rz ę tu turysty czneg o i pływ ające
go. Jezioro W ilkow skie n a d a je się do u p raw ia n ia spor
tó w w odnych i w ęd karstw a. K ształt m isy jeziornej

szczególnie sp rzy ja u p raw ia n iu w io ślarstw a i żeglar

stw a, a w zim ie — s p o rtu bojerow ego.

Okolice Wilkowa. N ad ają się do odbyw ania a tra k c y j

nych spacerów . Od w si prow adzi droga w zdłuż zachod
nich brzegów jeziora do w si B orów i dalej n a zachód
do północno-w schodnich brzegów Jezio ra N iesulic-

kiego. Rów nież in te resu jąc ą w ycieczkę m ożna odbyć z
W ilkowa na północ do znanej w si letniskow ej Lubrza.

W ycieczki:

S z la k P -l, ze Ś w ieb o d zin a p rze z W ilko w o , N iesulice i M o stki do

Łagowa.

ZBĄSZYNEK — m iasto położone n a W ale Zbąszynec-
kim, ok. 80 m n.p.m . W ażny w ęzeł kolejow y n a linii

B erlin—W arszaw a, łączący linie w k ie ru n k u Gorzow a
Wlkp. i G ubina. Liczy ok. 3,5 tys. m ieszkańców.

P K P — s t a c j a w ę z ł o w a n a l i n i i B e r l i n —W a r s z a w a .
P K S — p r z y s t a n e k o b o k D w o r c a P K P : l i n i e m . i n . d o B a
b i m o s t u , M i ę d z y r z e c z a i T r z c i e l a .
S c h r o n i s k o P T S M w K o s i e c z y n i e ( o k . 1,5 k m ) w S z k o l e
P o d s t a w o w e j , t e l . 42. R e s t a u r a c j a „ L e c h ” , t e l . 22. S t a c j a

b e n z y n o w a p l . D w o r c o w y , t e l . 83.

Z bąszynek pow stał jako gm ina w iejska w r. 1919, po

w ytyczeniu g ran icy polsko-niem ieckiej. W okresie m ię

dzyw ojennym b y ł stacją graniczną, osadą urzędniczą,

nowocześnie zabudow aną w jed n o lity m stylu. W Zbą

szynku m ieścił się u rząd celny. W ładze niem ieckie osie
dlały tu ludzi o zdecydow anie anty p olsk im n astaw ie

niu. W r. 1939 liczył 1798 m ieszkańców .

Po w yzw oleniu przez w ojska radzieckie otrzym ał

p raw a m iejskie. D zisiejszy Z bąszynek je s t m iastem o

w yspecjalizow anej fu n k cji: obsługuje w ażny w ęzeł ko

lejow y. Z bąszynek n ie m a zab y tk ów a n i obiektów p rze
m ysłow ych. Je d y n ie M iejski Dom K u ltu ry prow adzi
ożyw ioną działalność a rty sty c z n ą i k u ltu raln ą, m ającą
na celu pielęgnow anie tra d y c ji i obyczajów ziem i ba-
bim ojskiej.

W ycieczki:

S zla k M -l, ze Z b ą szyn k a prze z P o dm okle W ielkie, B abim ost,

N o w e K ra m sk o do Sulechow a, lu b prze z Szczaniec i M yszę-

cin do Ś w iebodzina;

— do W o jn o w a n a d Jezioro W o jn o w sk ie ;
— n a d Jezioro Z b ą szyń skie.

ŻABICE — w ieś letniskow a, położona ok. 5 km na pół

nocny w schód od Górzycy.

P K P — n a j b l i ż s z a s t a c j a k o l e j o w a w G ó r z y c y n a l i n i i R z e
p i n —K o s t r z y n .

P K S — p r z y s t a n e k n a l i n i i G ó r z y c a —O ś n o L u b u s k i e .
M o ż l i w o ś ć w y n a j ę c i a k w a t e r p r y w a t n y c h .

Ok. 1,5 km na południe od w si leży jezioro Żabiniec,

którego suche i dostępne brzegi m ogą stanow ić dogod
ny te re n obozow iskow o-cam pingow y. Jezioro m a połą

czenie z Raczą S tru g ą i Odrą.

S Z L A K I

T U R Y S T Y C Z N E

TURYSTYKA PIESZA

P ojezierze L ubuskie posiada doskonałe w a ru n k i do

u p raw ian ia tu ry s ty k i pieszej. Poniżej przedstaw iono

k ilk a szlaków pieszych — znakow anych i n ie znakow a

nych, opisanych w form ie wycieczek jed n o - lu b w ielo
dniow ych. P u n k ty początkow e i końcow e szlaków zn a j

d u ją się w m iejscow ościach o dogodnej kom unikacji
kolejow ej lu b autobusow ej. Łączna długość opisanych
w ycieczek w ynosi 238 km , w ty m na szlaki znakow a

ne p rzyp ada 117 km . Nie opisano n atom iast szeregu

w ycieczek, k tó re w rozdziale „E ncyklopedia krajo zn aw

cza” u ję te zostały bez sym boli literow ych i cyfrow ych.
Są to przew ażnie k ró tk ie w ycieczki w najbliższe okoli

ce prezentow an ych m iast i wsi, nie w ym agające szcze

gółow ych opisów.

O pisy szlaków

S z la k P - l

Ś w ieb o d zin — jezioro T rzcinno — Rozłogi — Jezioro

W ilk o w sk ie — jezioro K siężno — T y c z y no — jezioro
N ie sły sz — grodzisko nad jezio rem N ie sły sz — Ołobok
— N iesulice — Z ło ty P o to k — P rze ła zy — M o stk i —

— B u czę — Ż elech ów — Ł agów — Sieniaw a L u b u sk a —

— S ta r opole — N o w y D w o rek — Jordanow o — Gości-

kow o, zn a k o w a n y — zie lo n y , 60 k m

N iezw ykle m alow niczy i a trak cy jn y . W ędrów kę za

czynam y z ul. 22 Lipca, k tó ra w przed łużeniu doprow a

dza do m aleńkiego jeziora Trzcinno, leżącego na zachód

od m iasta. P ółnocnym i brzegam i jeziora, gdzie zn ajd u je

105

Murzynowo a O- Sw miary ^SkrzynpL—

J^^WIERZ.YNA - d w T \ . ..-,

••'

. o .

. ‘

. . \

.Q.

^ ^ T v l^ C h e tm sk o .

■■ ; \ a • •

.emierzt

Jjorzycko

Zernsko

Sokolo,

P szcz é

»y

Q _.*Św echocin^

Radłówek

Tempiewc

ibowickl

Polęcko

%Kowa!ów

m - s i

y&rzerisk

Stercz

-zeem

mŁubów

Bobrówko

k'unowîl

kałowa]

■ a B ró jcl

■ . .

- .

W yjzęcjl

Pairzadto

isinow

: °- Prze/oz^AXh j¡¡'

Ntedźw iedf.^

Q.a W/esiV(ie^^N

IĘ B O D Z IN

Chlasta,

Xoueciijn

P odm olàto

W yżynce

Rodoszyn

H iekarzyp-

P o d ła G i

Łochowi

*Klttpsk

iycowice'

iÉCHÓW

^Wysokie

CZERWIŃSK

a a ./* Q a v^D

Q- - a/-a a n \

Q n

a ffíó d z ik ó *

^ Q a Q

J A

: .

Q H a

• ‘

-“jríiDebrznica

d Q GddkówWliOT"

• í ' ¿ ú ' . \ V í a Q G

| ^

í .

2 0 k m

S Z L A K !

T U R Y S T Y C Z N E

>—* *-—1 •— *

< u r á n ic o p a ń s tw o

M tosía

•

/n n e m iejscow ości

" ■

K o le je n orm a ln o to ro w e

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ h m

D ro g i główne
D ro g i d rug o rzęd n e

----------------------------------

O ro g i inne

T u ry s ty k o p ie s z o

T u rystyka k o la rs k a

T u ry s t y k a m o to ro w a

T u ry s t y k a w o d n a

P zeki, je z io r a

a ^ O a .

10. Szlaki tu ry sty czn e P o jezierza L ubuskiego

się kąpielisko, dochodzim y do w si Rozłogi, a s tą d nad
m alowniczo położone Jezioro W ilkowskie. U północ

nych brzegów jeziora leży w ieś W ilkowo (patrz hasło).
Opuszczając Jezioro W ilkow skie k ieru jem y się w zdłuż

jego południow ych brzegów do drogi zorientow anej po-

łudnikow o, prow adzącej do w si Borów. Przechodzim y
przez drogę i dalej n a zachód dochodzim y do małego,
u krytego w lesie jezio rka Księżno. S tąd pięk ną leśną
drogą szlak prow adzi do leśniczów ki T yczyno (Krzacz-

kowo). Z leśniczów ki u d ajem y się na południe, aby

w zdłuż w schodnich brzegów jezio ra N iesłysz (Niesulic-
kiego) dojść do dobrze zachow anego g r o d z i s k a .
G rodzisko to św iadczy o w czesnym osadnictw ie oraz
w ysokiej sztuce fo rty fik a cy jn e j Słow ian. Jego w ym ia

r y w ynoszą 150X300 m . Z grodziska idziem y w zdłuż
północnych brzegów jeziora do drogi skręcającej n a po

łudnie, do w si Ołobok (patrz hasło). P rz ed w sią znaj

d u ją się potężne b u n k r y oraz betonow y m ost zwo

dzony n a k anale strateg iczn ym — pozostałości h itle

row skich um ocnień z ok resu II w o jn y św iatow ej. Ten
niezw ykle in teresu jący , liczący ok. 15 km odcinek szla

k u znad Jezio ra W ilkowskiego, w zdłuż w schodnich

i północnych brzegów jezio ra N iesłysz do Ołoboku, pro

w adzi niem al w całości drogam i leśnym i. Ołobok jest

ty p o w ą w sią w ielodrożną, położoną n a d m aleńkim J e
ziorem Ołobockim. Z O łoboku n a południe prow adzi
droga do w si Łąkie. J e s t to ty p o w a starosłow iańska

w ieś-okolnica, z zabudow aniam i dokoła ow alnego je
ziorka. Z O łoboku p ięk n ą drogą leśną idziem y do w si

Niesulice, położonej nad jeziorem o tej sam ej nazw ie
(p atrz hasło). Z N iesulic w zdłuż południow ych brzegów

jeziora u d ajem y się do w si Przełazy, położonej n a za
chodnim b rzegu jeziora. W połow ie drogi z N iesulic do

P rzełaz m ijam y in te resu jąc e jeziorko o nazw ie Jezio r
ko (Złoty Potok). U jego zachodnich brzegów zn ajd u je
się pięknie położona leśniczów ka Z łoty Potok, m ekka
m yśliw ych. N astępną w sią n a szlaku są M ostki, odda

lone o 4 km od Przełaz. Z M ostków — przechodząc

przez to ry linii kolejow ej Św iebodzin—Rzepin — u d a
jem y się do w si Buczę. Droga o długości ok. 2,5 km

prow adzi przez p iękn y las brzozow y i sosnowy. Dalej
szlak biegnie do w si Żelechów, oddalonej o 2,5 km od

108

w si Buczę. W Żelechow ie znalazła schronienie kolonia

polskich arian. T u taj w r. 1661 u m arł jed e n z n a jw y

b itn iejszych p isarzy ariańskich, a jednocześnie w y b it
n y przyw ódca a ria n polskich, Jonasz Szlichtyng. D al
szy odcinek szlaku z Żelechow a do Łagow a odznacza

się w y ją tk o w ą m alowniczością, ze w zględu n a pagór

kow ato uk ształto w an y te re n i piękne lasy. (Łagów —

p a trz hasło). Z Łagowa tra sa prow adzi n a północny
wschód do S ieniaw y L ubuskiej, a n astęp n ie przez S ta-
ropole lub B oryszyn i N ow y D w orek do Jo rdano w a
i Gościkowa. Ok. 0,5 km za sta c ją kolejow ą w Łagowie

skręcam y w p raw o (na w schód), do drogi, k tó ra biegnie

w zdłuż to ró w kolejow ych linii Łagów—M iędzyrzecz.

Ok. 2 km od Łagow a m ijam y położoną nieco na północ
w ieś Łagów ek. S tą d ju ż ty lk o 4 k m do Sieniaw y.

W okolicach S ien iaw y z n a jd u ją się w ysokokaloryczne
złoża w ęgla brun atn ego, eksploatow ane m eto dą głębi
now ą. C zynna ko paln ia z a tru d n ia w ielu m ieszkańców
okolicznych wsi. Z S ieniaw y tra s a prow adzi do S taro -

pola i dalej — przez Now y D w orek — do Jo rd an o w a

i Gościkowa. O dcinek Sieniaw a— S taropole w ynosi ok.

5 km . Staropole to m ała w ieś i stacja kolejow a n a linii
T oporów —M iędzyrzecz. N a w schód od w si zn a jd u je się

zespół f o r t ó w tzw . M iędzyrzeckiego R ejo nu U m oc

nionego, N a północ od S taropola leżą w sie B oryszyn

oraz — nieco dalej — W ysoka. Boryszyn je s t d aw n ą

w sią graniczną, o k tó rą aż po X V II w . toczyły się w ie

loletnie spory pom iędzy Polską a B randen b urgią. N ie

gdyś by ła to siedziba ko m andora joannitów . W e w si

zn a jd u je się d rew n ia n y k o ś c i ó ł e k z X V III w. W y

soka n ato m iast leży n a dużym półw yspie, ostro w cina

jącym się w w ody jeziora Paklicko M ałe. T u w dn iu

2 9 1 1945 r. radziecka b ry g ad a p an cern a g w ard ii pod
dow ództw em płk. G usakow skiego sforsow ała z m arszu

najsilniej ufo rty fik o w an y odcinek M iędzyrzeckiego R e
jo n u Um ocnionego. W e w si zn a jd u je się I z b a P a

m i ą t e k — pośw ięcona bohatero m ostatn iej w ojny.

K olejną w sią n a szlaku je s t N ow y Dworek. W ieś leży
w pobliżu uroczego jezio ra Paklicko W ielkie. P rzez je

zioro przep ływ a Paklica, lew obrzeżny dopływ O bry. Je

zioro Paklicko W ielkie (pow. 196 ha, dł. 2660 m , szer.

1070 m, m aks. głęb. 22,5 m) m oże być początkiem b a r-

109

dzo atrak cyjnego szlaku wodnego n a jeziora W ysza-

now skie i B ukow ieckie i do M iędzyrzecza. N a m alow ni
czym półw yspie w śród lasów zn a jd u je się duży o ś r o
d e k w c z a s o w o - k o l o n i j n y dla pracow ników
WSS i ich rodzin. Now y D w orek je s t m iejscem p ierw o t

nego osiedlenia się zakonu cystersów , k tó ry przeniósł

się n astęp n ie do Zem ska, a w r. 1412 do Bledzew a.
Z Nowego D w orku już tylko 2 km do Jord an o w a i Go-
ścikowa. (Gościkowo — p a trz hasło).

W ariant A szlaku zielonego

Łagów — w z d łu ż w schodnich brzegów Jeziora T rze-

śniow skiego — góra B u ko w iec — Jem iołó w — Ł ag ó w ,
nie zn a k o w a n y , ok. 15 k m

T uryści zatrzy m u jący się w Łagow ie nieco dłużej,

m ogą odbyć bardzo a tra k c y jn ą w ycieczkę n a Bukow iec
(227 m n.p.m.) — najw yższe w zniesienie n a P ojezierzu
Lubuskim , ok. 8 km n a północ od Łagowa. W ycieczkę

zaczynam y od D om u W ypoczynkow ego FW P „B aj
k a ” II, do którego dochodzim y sk ręcając z ul. Dw orco
w ej, tu ż za bu dy nk iem szkoły podstaw ow ej w lew o (na
zachód). S tąd w zdłuż w schodnich brzegów Jezio ra T rze-
śniow skiego idziem y do jego północnych krańców . Do

końca jeziora doprow adzi nas w ygodna ścieżka, biegną
ca w śród p ięk nych lasów. D alsza w ędrów ka, ju ż na
Bukowiec, w ym aga p ew nej zap raw y tu ry sty czn ej, bo

w iem szlak prow adzi ścieżkam i leśnym i nie zawsze do

statecznie p rze tarty m i. O ddalam y się od północnych

brzegów jeziora k ieru jąc się dokładnie n a północny
wschód, b y po 2 km m arszu dotrzeć do w zniesienia. Ze

szczytu roztacza się w sp an iały w idok n a falistą okolicę

oraz nie sp o tyk any n a P ojezierzu L ubuskim kom pleks
lasów bukow ych. Z B ukow ca m ożem y w racać przez J e

m iołów do Łagowa lu b zobaczyć dw a niezw ykle piękne

jeziora — B uszenko i Buszno (Bechno W ielkie i B ech-
no Małe), leżące 2,5 km n a północny zachód od B ukow
ca. U k ry te w lesie, w śród w ysokich w zgórz m oreno

w ych, poprzecinanych licznym i ry n n am i i wąw ozam i,
dostarczają niezapom nianych w idoków . Oba jeziora
łączy 500-m etrow y kan ał strateg iczn y z urządzeniam i

110

sp iętrzającym i w ody jeziora B uszenko — pozostałość
z II w o jn y św iatow ej. Strom e, niekiedy kilk unastom e

tro w ej wysokości brzegi jezior, odsłaniające pokłady

węgla brunatnego, m ogą być celem ciekaw ych i po

uczających wycieczek. U w schodnich brzegów jeziora
Buszenko (pow. 27,9 ha, dł. 1275 m, szer. 500 m, m aks.

głęb. 20 m) w znosi się góra G orajec (211 m n.p.m.).
W głębinach jeziora Buszno (pow. 62 ha, m aks. głęb.
36 m) żyje sielaw a, dochodząca niekiedy do 40 cm d łu
gości i 0,7 kg wagi, będąca okazem rzadko sp otykanym
w in n y ch jeziorach. W okół obu jezior prow adzą w ygod
ne drogi, um ożliw iające bezpośrednią obserw ację tafli

wód. Brzegi ty c h jezior p o rasta p ięk n y las m ieszany z

przew agą buka. D roga po w ro tn a prow adzi w zdłuż
w schodnich brzegów jeziora B uszenko n a południe do

Jem iołow a (4,5 km), lu b do Łagow a (ok. 7 km). Jeśli
rezy g n u jem y z w y p raw y n ad jezioro Buszno i B uszen
ko, to z Bukow ca u d ajem y się drogą leśną do Jem io
łowa. Długość odcinka z Bukow ca do Jem iołow a w yno
si ok. 5 km . W Jem iołow ie zn a jd u je się t e l e w i z y j
n a s t a c j a p r z e k a ź n i k o w a , a jej stalow y m aszt

zakotw iczony linam i, sta ł się now ym akcentem k ra j
obrazu. K o n stru k cję m asztu w zniósł „M ostostal” z Za
brza, a a p a ra tu rę p ierw otnie dostarczyła Czechosłowa

cja. Z Jem iołow a ju ż ty lko 3 km do Łagowa.

W aria nt B szlaku zielonego
W ilk o w o — L u b rza — N o w y D w o rek — Jordanow o

— Gościkow o, nie zn a k o w a n y , ok. 15 k m

Z W ilkow a tra s a prow adzi n a północ do L ubrzy (ok.

6 km). L ubrza — p a trz hasło. N a południe i południo
w y zachód od w si z n a jd u ją się dw a m alow nicze jezio

r a

— Goszcza (pow. 48,0 ha, dł. 1140 m, szer. 650 m,

m aks. głęb. 20,2 m) i Lubię (pow. 28,4 ha, dł. 850 m,
szer. 500 m, m aks. głęb. 35,0 m). N ad jeziorem Gosz
cza zorganizow ano c a m p i n g . K o n ty n u u jąc wyciecz

kę z L ubrzy k ieru jem y się n a północny wschód, n a j
pierw w zdłuż brzegów jeziora Paklicko W ielkie — do
Nowego D w orku, ok. 6 km . S tąd ju ż tylko 3 km do J o r
danow a i Gościkowa (patrz szlak zielony).

111

S zla k P-2

M ięd zyrzecz — Jezioro G łębokie — ro zlew iska O bry

— B led zew — C hycina — K u rsk o — P ieski — W y s o 

ka — K ęszyca — N ieto p erek — S k o k i — K u ź n ik — B o -
bow icko — M ięd zyrzecz, częściow o zn a k o w a n y kolorem

c zerw o n ym , 58 k m

Szlak zaczyna się w R ynku, sk ąd ul. W esołą idzie

m y do poprzecznie usytuo w anej ul. Spółdzielczej (prze

lotow a tra sa Św iebodzin— Skw ierzyna), sk ręcam y w le
wo i dochodzim y do m ostu n a O brze. Przechodzim y
przez m ost i dalej ul. Gen. W aszkiew icza idziem y do
pierw szej, skręcającej w lew o ul. W innicy. W innicą

u d ajem y się w k ieru n k u osady Sw. W ojciech. Opusz

czając m iasto po lew ej stro n ie ul. W ojciechow skiej m i
jam y zabudow ania gospodarcze PG R -Z am ek, a nieco
dalej, po p raw ej stronie, dostrzegam y kom pleks b u d y n

ków Suszarni. T ą sam ą drogą — z p ięk n y m i w idokam i

n a dolinę silnie m ean d ru jącej O bry — dochodzim y do
torów kolejow ych lin ii M iędzyrzecz—Rzepin. P rzecho

dzim y przez to ry i k ieru jem y się do w idocznych n a ho

ryzoncie W zgórz W ojciechow skich.

C zterokilom etro-

w ym odcinkiem drogi, prow adzącej w zdłuż ozu Wojcie

chowskiego, idziem y n a północ w k ie ru n k u Je zio ra G łę

bokiego. P ięk n ą drogą leśn ą dochodzim y do stacji kole

jow ej Głębokie, skąd ju ż z łatw ością tra fim y n a d J e
zioro G łębokie (patrz hasło). Z k ąp ielisk a n a d Jeziorem
G łębokim w racam y do stacji kolejow ej i dalej k o n ty
n u u jem y w ęd rów kę do Bledzew a. J e s t to odcinek nie
znakow any, a zatem w ym agający p ew n ej o rien tacji w

terenie. P ozostaw iam y za sobą to ry kolejow e i k ie ru je

m y się n a północny zachód k u rozlew iskom O bry. D al

szy odcinek szlaku prow adzi w zdłuż głębokiej doliny

O bry w k ieru n k u Bledzew a. J e s t to odcinek niezw ykle

a tra k c y jn y widokow o i w całości prow adzi leśnym i

drogam i. (Bledzew — p a trz hasło). Z B ledzew a ru sza

m y w dalszą w ędrów kę do Chyciny. Długość tego od
cinka w ynosi 4,8 km . T uż za w sią, po lew ej stro n ie dro
gi, dostrzegam y trz y m alow nicze jeziora, stanow iące
przedłużenie r y n n y Jezio ra C hycińskiego: K leśno, Ble-
dzew skie i Czyste (Cisie). M iędzy jezioram i Czystym a
C hycińskim z n a jd u ją się w ysadzone przez saperów ru -

112

iny potężnych u m o c n i e ń oraz b u n k r ó w z okre

s u II w o jn y św iatow ej. (Chycina — p a trz hasło). Jezio

ro Chycińskie (pow. 84 ha, dł. 1640 m, szer. 740 m,
m aks. głęb. 12,5 m) m a dobrze rozw in iętą linię brzego

w ą oraz w iele uroczych zatok. Północno-w schodni k r a
niec jeziora łączy stru g a Jezio rn a z Obrą, a południo
w o-w schodni — kan ał z jezioram i D ługim i K urskim .
Połączone kanałam i jeziora K urskie, D ługie i Chycińskie
stanow ią p iękn y szlak kajakow y. W jeziorach K ursko
i D ługim P aństw ow e G ospodarstw o R ybackie z M ię

dzyrzecza prow adzi hodow lę karp i. Z C hyciny drogą o
naw ierzchni um ocnionej u dajem y się n a południe do

K urska. Po lew ej stro n ie drogi leżą jeziora: Długie
(pow. 98 ha) i Kurskie (pow. 71 ha). Odległość z Chy

ciny do K urska w ynosi 5 km . (K ursko — p a trz hasło).

K olejną w sią n a szlaku są Pieski, leżące 3 k m n a po
łu dn ie od K urska. J e s t to duża wieś, położona p rzy
drodze z M iędzyrzecza do Sulęcina. Ludność w si p ra

cuje w m iejscow ej spółdzielni specjalizującej się w ho
dowli bydła i drobiu. Z Piesków piękną, leśną drogą
u d ajem y się n a południow y w schód — n ad jezioro P a-

klicko M ałe do w si Wysoka. T u w dniu 29 1 1945 r. ra
dziecka b ry g ada p an cern a gw ardii pod dow ództw em

pułkow nika G usakow skiego sforsow ała z m arszu n a j

silniej u fo rty fik o w an y odcinek M iędzyrzeckiego R ejo
n u Um ocnionego. W e w si zn a jd u je się I z b a P a m i ą

t e k . Dalszy e ta p w ędrów ki prow adzi n a północny

w schód do w si Kęszyca, skąd ju ż ty lko ok. 2 km do

N ietoperka. W ieś N ietoperek leży n a W ysoczyźnie L u

buskiej na wysokości 75 m n.p.m . N a południow y

w schód od N ietoperka ciągnie się długa ry n n a polo-

dowcowa, k tó re j zbocza poro śnięte są starodrzew em

sosnow ym z p a rtiam i dębu i buka. Na północ od wsi

leży Jezioro Stoki, a na północny wschód, po drugiej
stron ie drogi M iędzyrzecz—Św iebodzin — Jezioro N ie-

topersko. Po przejściu drogi M iędzyrzecz—Św iebodzin
k ieru jem y się n a w schód do w si Skoki. D oprow adzi nas

droga, k tó ra w całości biegnie w śród lasów. Ok. 1,2 km

od N ietoperka leży w kociołkow atym zagłębieniu to r

fowisko przejściow e, zarastające od b rzegu turzycam i,

w śród któ ry ch rośnie przygiełka b ru n a tn a — relik t
atlan ty ck i — i rosiczka. Torfow isko zostało uznane za

— P o j e z i e r z e l u b u s k i e

2 2 3

r e z e r w a t i znane je s t pod nazw ą „M esze Ługi ’
(pow. ok. 1 ha). Skoki leżą nad Jeziorem Bukowieckim

(pow. 75 h a dł. 3050 m, szer. 850 m), p rzy drodze lo
kalnej M iędzyrzecz—Zbąszynek. N a południe od Jezio

r a B ukow ieckiego leży Jezioro W yszanow skie, a n a za
chód — jezioro Skoki. Jezioro W yszanow skie z Buko

w ieckim łączy rzeka Paklica. D alej — zgodnie z n u r

tem rzek i — idziem y do K uźnika, m ałej wsi leżącej w
dolinie Paklicy, lew obrzeżnego dopływ u O bry. Z K uź

nika m am y 3 km do Bobowicka, skąd już tylko 4 km

do M iędzyrzecza. (Bobowicko — p a trz hasło).

S zla k P-3

M ięd zyrzecz — Bobow icko — Z ó łw in — K uligow o —

— S to łu ń — Jezioro L u b ik o w sk ie — R o kitn o — T w ier-

dzielew o — G łębokie — M ięd zyrzecz, zn a k o w a n y od
B obow icka do L u b ik o w a ko lo rem zie lo n y m , 36,5 k m

Od dw orca PK S i P K P ul. P oznańską ud ajem y się w

k ie ru n k u O brzyc do Bobowicka. W O brzycach od r. 1905

zn ajd u je się szpital dla nerw ow o i psychicznie chorych,
któ ry w latach II w o jny św iatow ej zam ieniony został
przez hitlerow ców w m iejsce m asow ych m ordów . Bo

bowicko (patrz hasło) leży 3,7 km na w schód od M ię
dzyrzecza, przy drodze lokalnej do Pszczewa. Szlak

znakow any rozpoczyna się od stacji kolejow ej n a linii
M iędzyrzecz—M iędzychód i prow adzi do Lubikow a. Od
stacji P K P drogą w iodącą n a północ idziem y do wsi

Żółwin. P ierw szy k ilo m etr drogi je s t tro ch ę m onoton
ny, n atom iast dalsze prow adzą przez m ocno pofałdow a
ny i ciekaw ie urzeźbiony tere n . S potykam y tu ta j licz

ne w zgórza ty p u ozów i kem ów oraz m ocno zarośnięte
roślinnością w od ną i b ag ien n ą ry n n y jeziorne. P rz y k ła

dem daleko posuniętego procesu zara sta n ia jest m aleń
kie Jezioro Tylne, leżące w południow ej części ry n n y

Jeziora Bobowickiego. D rogą o n aw ierzchni kam ienistej

dochodzim y do w si i m ostu na Obrze. Przechodzim y

przez m ost i nieco dalej sk ręcam y w praw o — w kie

ru n k u K uligow a. W połow ie drogi m ijam y m ały m ost,
pod k tó ry m przep ływ a w ąska stru ga, łącząca Jezioro
Żółwińskie (pow. 42,9 ha, dł. 1700 m, szer. 330 m, m aks.

114

głęb. 4,5 m) z rzeką Obrą. W idok na silnie m ea n d ru ją

cą tu ta j O brę oraz leżące po lew ej stro n ie jezioro je s t

nap ra w d ę u rzekający. C h arak tery sty czn ą cechą tego

jeziora je s t jego w ydłużony kształt, płytkość oraz nie
znacznie ro zw in ięta lin ia brzegow a. Do osobliwości ge

ograficznych w y stęp u jący ch w stre fie brzegow ej jezio
ra należy zaliczyć m ałe źródełka pulsujące. Północna
część zbiornika m a połączenie z jeziorem Głęboczek.
Z K uligow a idziem y n a północny w schód do Stołunia.

J e s t to odcinek długości ok. 5 km i w całości biegnie
przez s ta ry las sosnowy. Dalszy etap w ędrów ki ze Sto

łu n ia n a d Jezioro L ubikow skie je s t niezw ykle a tra k -
cy jn y pod w zględem w idokow ym i przyrodniczym .
D roga dw u k ro tn ie skręca p raw ie pod k ątem prostym ,
n a jp ie rw w p raw o — n a wschód, om ijając północne
brzegi jeziora Stoluń (pow. 23 ha) i nieco dalej leżące

go Jeziora Białego (pow. 35 ha), a potem w lew o — na
północ, om ijając południow e brzegi Jeziora Czarnego

(pow. 20 ha). S tąd ju ż tylko 2,5 km do w schodnich

brzegów Jeziora Lubikow skiego (patrz hasło). Z Lubi
kow a dość m onotonną drogą polną u d ajem y się do w si
R okitno (patrz hasło). W ieś otaczają od północy i za
chodu duże kom pleksy lasów. N a w schód od R okitna,
w lesie, u k ry te są dw a m aleń k ie jeziora. T ędy biegnie

w łaśnie droga do T w ierdzielew a, w si o c h a ra k te ry

stycznej, kolistej zabudow ie. Z T w ierdzielew a drogą

w śród pól i lasów k ieru jem y się n a południow y zachód
do Głębokiego. J e s t to odcinek dość tru d n y , długości
ok. 5 km , w y m agający pew nej orien tacji w terenie.

Z Głębokiego (patrz hasło) do M iędzyrzecza m am y dw ie

m ożliwości w ędrów ki: dro g ą E-14 (ok. 6 km ) lu b przez
Ś w ięty W ojciech ja k w szlaku P-2 (ok. 7 km).

S zla k P-4

T rzciel — R ybo ja d y — G olyń — W ierzbiniec — Po

licko — K uligow o — Z ó łw in — O brzyce — M iędzyrzecz,

nie zn a ko w a n y, 25,5 k m

Z Trzciela (patrz hasło) w yru szam y w k ieru n k u pół

nocno-zachodnim do w si letniskow ej Rybo ja d y (patrz
hasło). Rybo jad y leżą nad Jezio rem Rybo jadło, k tó re

bezpośrednio łączy się z jezioram i Wielkim i Konin
(całkow ita ich pow. 377 ha, dł. ok. 5 km , szer. 1,1 km,

śred n ia głęb. ok. 2 m ; jezioro K onin, k tó re leży poza

n u rte m O bry, m a m aks. głęb. 17 m). Z Rybo jad ów tą
sam ą drogą idziem y w k ieru n k u północno-zachodnim ,

aby ok. 1 km od w si skręcić n a północ do m ostu n a Ob
rze. Przechodzim y przez m ost i skręcam y w k ieru n k u

północno-zachodnim , k o n ty n u u ją c w ędrów kę w zdłuż
praw ego brzegu O bry. Jeszcze ok. 2 km droga ta bieg
nie rów nolegle do k o ry ta rzeki, a n astęp n ie skręca na
północ — do Pszczew a (patrz hasło). Nie zm ieniam y

k ieru n k u m arszu i dalej drogą leśną idziem y do m ałej
w si Gołyń, leżącej nad Obrą. Odległość z Rybo jadów
do G ołynia w ynosi ok. 8 km . N a północ od w si leży
u k ry te w lesie Jezioro Golyńskie (pow. 12 ha), k tó re

m a c h a ra k te r rez e rw a tu w odno-torfow iskow ego. S trefa
brzegow a jeziora zarośnięta je s t kłocią wiecho w atą, ro-

siczką okrągłolistną oraz w ełnianeczką alpejską. W po

bliżu tego zbiornika leżą trz y in ne jeziora: Przydrożne,

Piecniewo i bez nazw y. Położone w sąsiedztw ie licz

nych pagórków ozowych, porośnięte lasam i m ieszany

m i, stanow ią sw oistą enklaw ę p tac tw a wodnego i leśnej

zw ierzyny. Z G ołynia, u trz y m u ją c n ad al te n sam kie

ru n e k m arszu, idziem y do w si W ierzbiniec, skąd już
tylko 2,5 km do Policka, dużej w si leżącej nad Obrą,

przy drodze lokalnej z M iędzyrzecza do Pszczew a. K o
le jn ą w sią n a szlaku jest Kuligowo, położone nad J e

ziorem Żółw ińskim . K ońcow y odcinek drogi z K uligow a

przez Żółw in i O brzyce do M iędzyrzecza opisano przy
szlaku P-3.

S zla k P-5

S k w ie rz y n a — O berski M ły n — S ta r y D w orek — B le

dzew — C hycina — G órzyca — M ię d zy rze c z, nie zn a
ko w a n y, 28 k m

Od dw orca PK S w S kw ierzynie (patrz hasło) drogą

E-14 idziem y w k ieru n k u zachodnim do Oberskiego

M łyna, gdzie przechodzim y na lew ą stro n ę O bry, kon
ty n u u ją c w ędrów kę do Starego D w orku. W Starym
Dworku podczas w ojn y północnej (1700— 1721) p rzeby

116

w ali car ro syjski P io tr W ielki, król polski i elek to r sa

ski A ugust II i kró l szw edzki K arol X II. We w si zn aj
d u je się k o ś c i ó ł z X V IIIw . z bogatą dekoracją stiu -
kow ą w sty lu rokoko. Ze starego D w orku kieru jem y
się na południow y w schód do Zemska, sta re j osady sło
w iańskiej,

pierw otnej

siedziby opactw a cystersów ,

przeniesionej w r. 1418 do Bledzew a. K o lejn ą w sią na
szlaku je s t B ledzew (patrz hasło), ok. 2 km n a połud

niow y zachód od Zem ska, a 12 km od Skw ierzyny.
Z B ledzew a drogą opisaną już przy szlaku P -2 udajem y

się do C hyciny i dalej do Górzycy. Odległość z Chyci

ny do G órzycy w ynosi ok. 5 km , a droga w całości pro

w adzi przez p iękny las sosnowy. Tuż za w sią przecho
dzim y przez m ost na k an ale łączącym Jezioro C hyciń
skie z jezioram i Długim i K urskim . Końcow y odcinek

szlaku z G órzycy do M iędzyrzecza, liczący ok. 7 km,
prow adzi m alow niczą doliną Obry.

TURYSTYKA KOLARSKA

Poniżej podano przykładow o cztery tra sy w ycieczek

kolarskich, w iodące przew ażnie drogam i o dobrej n a
w ierzchni, om ijając jed n a k drogi główne. Początek
i koniec każdej z proponow anych tra s zn a jd u je się przy

stacji kolejow ej. Dla u p raw ia n ia tu ry s ty k i kolarskiej
dostępna je s t rów nież część szlaków pieszych.

S zla k K - l
M ięd zyrzecz — P szczew — B o ro w y M ły n — T rzciel —

— L u to l M o kry — D ąbrów ka W ielko polska — Rogozi-

n iec — Brojce — S ta ry D w ór — B u ko w iec — S k o k i —

— M iędzyrzecz, ok. 70 k m

117

T rasa w całości biegnie dobrym i drogam i. M uzeum

Regionalne w M iędzyrzeczu i izby p am iątek w Pszcze
w ie i D ąbrów ce W ielkopolskiej. Z abytki a rc h ite k tu ry
św ieckiej i sak raln ej w M iędz

'rzeczu, Pszczewie, B u

kow cu i D ąbrów ce W ielkopolskiej. W B rojcach w la

tach II w ojny św iatow ej istn iał obóz p racy przym uso

w ej dla ro botników cudzoziem skich. Na tra sie dużo je

zior i lasów, ład n e widoki.

S zla k K -2

Ośno L u b u sk ie — S u lęcin — L u b n iew ice — B led zew

— S k w ie rz y n a , ok. 56 k m

T rasa w całości biegnie dobrym i drogam i. Ośno Lu

buskie to jedno z najbogatszych w zab ytk i m iast h isto
rycznej ziemi lubuskiej. P onadto zaby tk i a rc h ite k tu ry
św ieckiej i sak ralnej w Sulęcinie, Bledzew ie i Skw ie
rzynie. Ładne k rajo b razy w okolicach L ubniew ic i Ośna

Lubuskiego. Dużo lasów i jezior. Pozostałości um ocnień
h itlerow skich z ostatniej w ojny w okolicach Bledzew a
i Skw ierzyny.

S zla k K -3

Słubice — Górzyca — K o strzyn — S ło ń sk — Ośno

L u b u skie, ok. 60 k m

Cała tra sa biegnie dobrym i drogam i. W K ostrzynie

i Słońsku — resztk i um ocnień hitlero w sk ich z II w ojny

św iatow ej. W Słońsku na te re n ie starego w ięzienia ist

niał obóz koncentracyjny, w k tó ry m więziono działaczy
ru ch u oporu z okupow anej E uropy. Ok. 4 km na pół

noc od K o strzyna leży wieś S ta re Drzewice, w której

w latach II w o jn y św iatow ej był obóz jeniecki Stalag

III C. T rasa urozm aicona, dużo lasów i b u jn y ch łąk,

ładne widoki.

S zla k K-4

R zepin — G ądków W ie lki — D ebrznica — T o rzy m —

— Boczów — R zepin, ok. 48 k m

118

D oskonałe drogi, piękne lasy i dużo jezior. W G ąd-

kowię, T orzym iu i Boczowie znane ośrodki tu ry sty cz

no-w ypoczynkow e. W T orzym iu — san ato riu m prze
ciw gruźlicze.

TURYSTYKA MOTOROWA

P raez Pojezierze Lubuskie przebiegają m iędzynaro

dowe drogi E-8 i E-14. Południkow o zorientow ana dro

ga E-14 jest głów ną a rte rią tzw. „słonecznego szlaku” ,
wiodącego z Półw yspu Skandynaw skiego do Europy

południow ej (Triest). R ów noleżnikow o n ato m iast prze

biegająca droga E-8 łączy W ielką B ry tan ię i Europę
zachodnią z E uropą środkow ą i w schodnią. D rogi te

stanow ią zasadniczą osnow ę sieci kom unikacyjnej P o je

zierza. Leży przy nich znaczna część ośrodków tu ry

styczno-w ypoczynkow ych, opisanych w przew odniku.

Dla pełniejszego zapoznania się z głów nym i atrak cjam i
krajo brazow y m i Pojezierza trzeb a j e d n a k . zboczyć z
głów nych tras, czem u sp rzy ja g ęsta sieć dróg lokal

nych.. Poniżej przedstaw iono dw ie tra sy m otorow e o
ch arak terze okrężnym i dw ie — linijnym , um ożliw ia

jące poznanie głów nych a tra k cji regionu.

S zla k M -l

M ięd zyrzecz — Bobow icko — P szczew — Borow y

M ły n — R ybo ja d y — T rzciel — D ąbrów ka W ielko p o l
ską — Z b ą szy n ek — P odm okle W ielkie — B abim ost —

— N ow e K ram sko — Su lech ó w — B u k ó w — S m ardze-

wo _ Szczaniec — Ś w ieb o d zin lub Szczaniec — B ro j

ce _ S ta ry Dwór — K alaw a — M iędzyrzecz, ok. 120
k m

119

T rasa w całości biegnie dobrym i drogam i i um ożli

w ia poznanie przeszłości i dzisiejszego rozw oju P o je
zierza. Bogate zbiory M uzeum w M iędzyrzeczu i izb

p am iątek w Pszczewie, D ąbrów ce W ielkopolskiej i B a
bimoście św iadczą o w alce Polaków z naporem germ a-
nizacyjnym . P onadto tra sa um ożliw ia poznanie głów
nych a tra k cji krajoznaw czych okolic M iędzyrzecza,

Sulechow a i częściowo Św iebodzina.

S zla k M -2

Św ieb o d zin — L u b rza — Staropole — N o w y D w orek

— Jordanow o — G ościkow o — Szum iąca — S ta ry D wór
— Łagow iec — B u kow iec — S k o k i — M ięd zyrzecz, ok.

50 k m

T rasa um ożliw iająca zw iedzenie cennych zabytków

a rc h ite k tu ry św ieckiej i sak raln ej, szczególnie w Go-

ścikow ie (opactwo pocysterskie), Jo rd an o w ie (kościół z
pocz. X V I w.), Łagowcu i Bukow cu (kościoły d rew n ia

n e z poł. X V I w.). P on ad to w iele zabytków budow nic

tw a świeckiego w M iędzyrzeczu i Św iebodzinie (patrz
hasła). N a tra sie dużo lasów i w iele p iękn ych jezior.

S zla k M-3

Ośno L u b u sk ie — R zep in — G ądków W ie lki — D ebrz-

nica — T o r z y m — S u lęcin , ok. 60 k m

T rasa jednodniow ej w ycieczki po zachodniej części

Pojezierza Lubuskiego, pozw alająca n a zw iedzenie nie
k tó ry ch p am iątek historycznych, pom ników i zabytków

arch itek tu ry .

S zla k M-4

K o strzy n — S ło ń sk — Górzyca — Słubice — C yb in 

ka — R zepin , ok. 95 km .

T rasa w całości prow adzi przez te re n y zaciętych

w alk w yzw oleńczych w 1945 r. D uże cm en tarze żołnie
rzy radzieckich, poległych w w alkach o sforsow anie
O dry i n a przedpolach B erlina, w K ostrzynie, Cybince
i Rzepinie.

TURYSTYKA WODNA

Na P ojezierzu L ubuskim zn ajd u je się w iele a tra k

cyjnych szlaków w odnych. Do w ędrów ek kajakow ych
nad ają się przede w szystkim : O dra, W arta i O bra oraz
niek tó re ich dopływ y. Niżej opisano kilka szlaków god
ny ch polecenia w odniakom , z uw agi n a w yjątko w e w a
lo ry krajobrazow e i bogatą histo rię m iast i w si położo
nych na tra sa ch spływ ów.

Opisy szlaków

S z la k W - l

Obrą ze S ła w y do M iędzyrzecza, S k w ie r z y n y i dalej

W artą do S a n toka

O bra z ry n n ą jezior zbąszyńskich tw o rzy jed en z n a j

piękniejszych szlaków w odnych na N iżu Polskim . Szlak
rozpoczyna się w Sław ie, leżącej nad Jeziorem Sław

skim , skąd rzek ą Obrzycą, K an ałem D źw ińskim , O brą

i W artą w iedzie do Santoka. Długość tego niezw ykle
atrak cy jn eg o szlaku od S ław y do S an tok a — n ie wli
czając odgałęzień za T rzcielem n a jeziora W ędrom ierz
i Chłopskie oraz przed B ledzew em na jeziora: C hyciń-

skie, D ługie i K ursk ie — w ynosi ok. 220 km . O m aw ia

jąc szlak O bry w a rto jeszcze uw zględnić kilk a innych

w arian tó w rozpoczęcia spływ u, dość często stosow anych

przez tu rystów -w odniaków . Je d n y m z ciekaw szych bę
dzie sp ływ z P ojezierza W olsztyńskiego D ojcą do Pół
nocnego K an ału O bry i dalej — ja k w szlaku głów nym ;
w zględnie z M osiny K anałem M osińskim do Północne

go K anału O bry — i dalej ja k w w arian cie w olsztyń-

skim . P ierw szy je s t nieco łatw iejszy, d rug i n ato m iast —

bardzo tru d n y .
0,0 km

Jezioro Sław skie (pow. 828 h a — w tym w y

spy: 10,6 h a — dł. ok. 10 km , szer. od 600 do

2000 m, m aks. głęb. 12,3 m). Jedn o z najw ię

kszych jezior w Polsce zachodniej, n ad nim

121

znane o ś r o d k i w y p o c z y n k o w e . U po

łudniow o-w schodnich brzegów jeziora leży

Sława, k tó ra p raw a m iejskie otrzym ała przed
r. 1312. W czasie II w o jn y św iatow ej była
tu filia obozu GROSS ROSEN oraz obóz je

niecki. O becnie zn an y ośrodek tu ry sty czn o -

w ypoczynkow y. M iasto liczy 2,7 tys. ludzi.

4.0

M ijam y w yspy n a Jeziorze Sław skim , poro

śn ięte pięknym lasem m ieszanym . Na w schod

nim brzegu jeziora — zabudow ania w si Lu-

biatów.

14.5

Konotop — wieś, stacja P K P na linii Nowa

Sól—W olsztyn, z odgałęzieniem do Głogowa

i Św iebodzina.

20,2

M ała w ioska Jesiona.

22.0

W pływ am y na pierw szą, liczną g ru p ę jezior,

położonych na tra sie sp ły w u: Jesieńskie, Ru-

dzieńskie, Wilcze i Ośno.

34.5

W ejście do K anału Dźwińskiego.

41.0

Kopanica, d aw niej m iasteczko, obecnie wieś.

47-,2

Jezioro Zacisze, łączące się z Jeziorem Kopa-

nickim (pow. obu jezio r 77 ha, dł. 2100 m,
szer. 570 m). D alej jeziora: W ielkowiejskie
(pow. 92,8 ha), Wąchabnowskie, Chobienickie

(pow. 247 ha, dł. 3970 m, głęb. 4 m) — jedno
z najład n iejszy ch jezior row u obrzańskiego.

56.5

Za m ostem łączącym B abim ost (patrz hasło)

z Chobienicam i O bra wpływ;a do jezior Gró

jeckiego (pow. 65 ha) i Nowowiejskiego (pow.

31 ha).

64.0

W pływ am y na w ody najw iększego z g ru p y

jezior ro w u obrzańskiego — Zbąszyńskiego
(pow. 760 ha, dł. 5300 m, szer. 2270, m aks.

głęb. 9 m).

80.0

Strzyżewo — wieś, sk ąd ok. 5 km do Jeziora

Lutolskiego (pow. 169 ha).

91.2

Trzciel — m iasto leżące n a d Obrą, pom iędzy

dw om a jezioram i: M łyńskim na południu

, ■■

i K onin na północy (patrz hasło).

93.2

W pływ ając na jezioro Konin dostrzegam y

wielki, lesisty półw ysep, oddzielający ten

zbiornik od Je zio ra W ielkiego. Z Jeziorem

95.7

118,2

137.7

139.7

162.7

174.7

187.7

201.7

222,5

W ielkim łączy się jezioro liybojadlo (pow.

ty ch trzech jezior w ynosi 377 ha, dł. ok. 5000

m, szer. 1110 m, a głęb. nie przek racza śred

nio 4 m). W ypływ ając z jeziora Rybo jadło

m am y dw ie m ożliwości dalszego k o n ty n u
ow ania spływ u; płynąć dalej na północ do
Jeziora Chłopskiego, lub dalej O brą dó Polic
ka i M iędzyrzecza. Cieki łączące jezioro R y -
bojadło z jezioram i W ędrom ierz i Chłopskim

są dość tru d n e do przebycia. N a szczęście

długość ich nie przekracza 500 i 700 m. Na
przesm yku m iędzy jezioram i C hłopskim i W ę
drom ierz leży w ieś Borowy M łyn (patrz hasło).

Obra, płynąca dotychczas południkow o, z J e
ziora R ybojadło zm ienia sw ój k ieru n ek n a j

pierw na północno-zachodni, a potem — na
zachodni. N iedaleko od jeziora zn a jd u je się

jaz rybacki.
Policko — w ieś, stacja kolejow a n a linii Mię

dzyrzecz—M iędzychód.
Międzyrzecz (patrz hasło).

Św. Wojciech — wieś.

O bra tw orzy w ielkie jezioro z licznym i zato

kam i. Sztuczne jezioro pow stało w w yniku

zbudow ania zapory w odnej dla elektrow n i w
B ledzew ie. Z rozlew isk O bry m am y dw a w a

ria n ty dalszego k o n ty n uow an ia spływ u: dalej

w zdłuż północnego (prawego) brzegu — do

Bledzew a (ok. 12 km), lub w zdłuż południo
wego brzegu w k ieru n k u południow o-zachod

nim do m ałej stru g i o nazw ie Jezio rn a, łączą

cej O brę z jezioram i: C hycińskim , Długim

i K u rskim (Chycina i K ursko — p a trz hasła).

W pobliżu elektrow ni w Bledzew ie zn ajd u je

się m aleń k i r e z e r w a t ze skupiskiem b re-

kiń. Bledzew — p atrz hasło.

Stary Dworek — wieś.
Skwierzyna (patrz hasło), ujście O bry do

W arty.

Santok — wieś, jed en z najw ażniejszych pol
skich grodów pogranicznych. W S an tok u od
k ry to 12 w a rstw osadniczych, n ajstarsza z

123

IX w. Pierw szy gród otoczony był palisadą;

3 n astęp n e — w ałam i drew niano-ziem nym i
z typow o polską k o n stru k cją hakow ą.

W a ria nt A szla ku W - l

Od Cigacic O brzycą pod prąd do K anału D źw iń skie-

go i dalej szla kiem g łó w n ym .

0,0 km

Cigacice, w ieś położona na p raw ym , w ysokim

brzegu Odry.

I,5

W pływ am y na w ody Obrzycy. W krótce rze

kę przegradza zapora, p ow strzym ująca napór

wód O dry w okresach pow odziowych.

II,6

Tuż przed ujściem O bry L eniw ej z jezior

w ojnow skich do O brzycy leży duża wieś
Smolno Wielkie.

14.6

Chwalim, wieś, k tó rą zam ieszkuje ciekaw a

g ru p a ludności zw ana „C hw alim iakam i” . Po

sługuje się ona dialektem zaw ierającym r e

lik ty gw ar śląskich. B adaniem tego d ialektu
zajm ow ał się w y b itn y polski językoznaw ca

K azim ierz N itsch.

18.0

Kargowa (patrz hasło).

25.0

W pływ am y na w ody K anału Dźw ińskiego
i dalej — ja k w szlaku W -l.

W ariant B szlaku W -l

Obrą L en iw ą p rze z Jezioro W o jn o w skie do O brzycy

i dalej ja k w w ariancie A

J e st to jed en z ciekaw szych w arian tó w spływ u rze

ką O brą, zw any babim ojskim . B ogata historia, liczne
zabytki oraz zachow ane ośrodki sztuki ludow ej zachę

cają do poznaw ania tego regionu.
0,0 km

Kręcko, wieś — dogodne m iejsce do rozpo

częcia spływ u. Leży 4 km n a południow y za
chód od Zbąszynka, nad O brą Leniwą, przy

drodze Z bąszynek—Sulechów . S tacja kolejo

w a na linii Zbąszynek—Zielona Góra, 2 km od

wsi. Z K ręćka uregulow anym korytem O bry

124

L eniw ej pły n iem y na południe, a następnie

na południow y wschód.

5.5

W sie Podmokle Małe i W ielkie — utracone

przez Polskę w r. 1793, odzyskane na krótko
przez pow stańców w ielkopolskich w r. 1919;
w sław ione oporem przeciw germ anizacji.

8.5

Babimost (patrz hasło).

19.5

W pływ am y do p raw ej odnogi Jezio ra W oj-

nowskiego, zw anej też Jeziorem B abim oj
skim .

25.5

Now e Kramsko — wieś na północnym brze

gu Jezio ra W ojnowskiego. B yła najw iększym

skupiskiem ludności polskiej na B abim oj-
szczyźnie. O dzyskana przez Polskę na krótko
w sty czniu 1919 r., stanow iła — obok Pod

m okła W ielkiego i M ałego oraz B abim ostu —
ośrodek ludności polskiej, w alczącej przeszło

150 lat o przetrw anie.

29.5

U jście O bry L eniw ej do O brzycy i dalej jak

w w ariancie A szlakiem W -l.

S z la k W -2

W artą, od M iędzychodu do ujścia rze k i do O dry

W arta — m im o swego nizinnego c h a ra k te ru — nie

pozbaw iona je s t w artości krajoznaw czych, a ze wzglę

du na m ały stopień tru dn ości n ad aje się n aw et dla
w odniaków początkujących.

0,0 km

M iędzychód — m iasto, kom unikacja drogo

w a i kolejow a, leży poza Pojezierzem L ubu

skim.

12,5

Wiejce — m ała w ieś z ośrodkiem FW P w pa

łacu otoczonym pięknym parkiem .

14,5—

Krobielewko, Krobielewo, Skrzynice, Nowy

— 22,0

Dwór, Krasne Dłusko — w sie położone po

obu stron ach rzeki, jed n a k nie zawsze w i
doczne z lu stra w ody ze w zględu na w ały

ochronne.

26.0

S w in iary — duża w ieś n a p raw y m brzegu

W arty, rów nież niew idoczna z poziom u rzeki.

34.0

S kw ierzyna (patrz hasło).

125

35.5

U jście O bry do W arty (patrz szlak W -l).

41.0

N a p raw y m brzegu rzeki duża w ieś M u rzy -

nowo — siedziba PGR.

53.0

Polichno, w ieś położona na sk ra ju Puszczy

N oteckiej, ciągnąca się w k ieru n k u północno-

-zachodnim .

55.5

U jście Noteci (361,0 km) do W arty.

57.0

S anto k — na wysokości w si W arta zm ienia

k ieru nek z północnego n a zachodni. M ijam y

kilka m ały ch wsi, leżących na praw ym , w yż

szym brzegu (Górki, Czechów, W awrów).

67.0

Gorzów Wielkopolski.

73.0

W ieprzyce,

przedm ieście

Gorzowa.

W arta

zm ienia tu k ieru n e k na południow o-zachodni.

88.0

Kolczyn — w ieś położona n a lew ym brzegu

W arty.

102.0

Oksza — w ieś położona na lew ym brzegu

rzeki.

118.0

Warniki — wieś, stre fa przygraniczna.

121.0

Kostrzyn (patrz hasło).

124.0

U jście W arty (808,0 km) do Odry.

S zla k W -3

Z N ie tk o w ic nad Odrą O łobokiem i Paklicą do M ię

d zyrzecza i dalej szla kiem W - l

T rudna, a jednocześnie ciekaw a tra s a spływ u. W ie

dzie rzekam i w znacznej części skanalizow anym i. Szlak
ten od w si N ietków do Jezio ra Paklicko W ielkie p ro

w adzi w zdłuż byłej, hitlero w sk iej lin ii obronnej, do

um ocnienia k tó rej w y korzystano w ody obydw u rzek
i okolicznych jezior. N a odcinku od N ietkow ic do N ie-
sulic P aństw ow e G ospodarstw o R ybackie z M iędzyrze
cza urządziło staw y hodow lane (na w skazanym odcin

k u nie należy łow ić ryb).

0,0 km

Nietkowice, wieś leżąca na praw y m brzegu

O dry. N a m iejscu p rzy stan ek kolejow y n a li

n ii Zielona G óra—Szczecin. Nieco poniżej w si
w ypływ am y z O dry na kanał, ciągnący się ku
północy.

4,0

P ierw sza śluza zam ykająca kanał. Po przenie

126

sieniu sprzętu — lew ą stro n ą ok. 25 m —

w pływ am y na zbiorniki wody, staw n r 10

(pow. ok. 40 ha).

6.5

N astępna śluza. Po jej pokonaniu płyniem y

ok. 2 km przez staw n r 9 (pow. ok. 30 ha).
K oniec staw u — dopływ am y do progu wod

nego pod m ostem na drodze Św iebodzin—

— K rosno O drzańskie. W pływ am y na odcinek

szerokiego k anału.

9.0

Przetocznica, w ieś po lew ej stro nie kanału.

Po pokonaniu kolejnej przeszkody w pływ am y
na sta w n r 7 (dł. ok. 3 km).

12.0

N iew ielka w yspa, sucha, n ad ająca się na bi

wak. D alej p ły n iem y przez niew ielki sta w

n r 6.

13.0

N astępna śluza i staw n r 5 (pow. ok. 30 ha).

Tuż za śluzą po lew ej stron ie k a n a łu zn ajd u

je się w zgórze potężnego b u n k ra oraz nie
w ielka grobla, oddzielająca sta w od jeziora

Cibórz. N a północnych brzegach jeziora,

w śród lasu, z n a jd u ją się zabudow ania szp ita
la dla nerw ow o i psychicznie chorych w Ci-

borzu.

15.5

P rzep ływ am y pod m ostem n a nasypie, po

k tó ry m biegnie droga ze Skąpego do Ciborza
i R okitnicy. D alej pły n iem y n a staw n r 4,
gdzie zn ajd u je się w y sp a poro śn ięta lasem
sosnow ym (siedlisko czapli).

16.5

K ieru jem y się lew ą odnogą k an a łu i w pływ a

m y na stru g ę Ołobok, b y po kilkudziesięciu
m etrac h n apo tk ać z lew ej s tro n y k ró tk i od

pływ z kanału.

18.0

Śluza piętrząca w ody staw u n r 2 (pow. ok.

15 ha). D opływ am y do potężnej ś l u z y -

b u n k r a , p iętrzącej w ody Jezio ra Niesłysz.

24.0

Jezioro Niesulickie (Niesłysz) — p a trz hasło.

25.5

D opływ am y do drogi E-8 w M ostkach. T u

spotykam y n ajpow ażniejszą przeszkodę, po

niew aż dalszy ciąg k a n a łu rozpoczyna się za
drogą — ok. 200 m n a wschód. W sam ej wsi
po k ilk u set m etrac h ponow nie n apoty k am y
przeszkodę w postaci n asypu linii kolejow ej

127

Św iebodzin—Rzepin. Dlatego z kanału, k tó

ry m dopłynęliśm y do M ostków, należy k a ja

ki przew ieźć fu rm a n k ą (chętnie uczynią to

m iejscow i gospodarze), aż za n asyp linii kole
jow ej (ok. 0,7 km). Od linii kolejow ej k u pół
nocy biegnie szeroka dolina Paklicy, k tó rą
kontynuow ać będziem y spływ .

31.0

P rzy niew ielkim przelew ie w pływ am y obok
wsi N ow a W ioska do poprzecznego kanału,
łączącego dw a jeziora: Lubię — 300 m na
praw o (wschód), i Goszcza — 100 m n a lewo
(zachód). Są to dw a w iększe spośród skupiska
kilku jezior leżących n a dnie doliny. W oto
czeniu w spom nianej g ru p y jezior leży w ieś
Lubrza (patrz hasło).

33.0

Jezioro L ubrza M ała (pow. ok. 7 ha). U pół

nocnych brzegów jeziora dalszy ciąg kanału,
k tó ry m p łyn ie Paklica.

36.0

W zw ężeniu doliny n ap o tyk am y nieczynne

urządzenia piętrzące. W oda p rzepływ a sztol
nią po lew ej stronie. S p rzęt m usim y p rze
nieść. Od tego m iejsca k anał prow adzi w kie

ru n k u północno-w schodnim . Dalej płyniem y
rozległą i podm okłą doliną Paklicy.

38.0

P rz erw a w n asypie w ału. O m ijając ś l u z ę -

- b u n k i e r (po praw ej stronie), w pływ am y
n a w ody jeziora Paklicko W ielkie (pow. 196,0

ha, głęb. 23 m) od stro n y zachodniej. Nad je

ziorem pow stał p iękn y o ś r o d e k k o l o
n i j n y

w y p o c z y n k o w y pracow ni

ków W SS „Społem ” . Po lew ej stronie ujścia

P aklicy do jeziora, n a niew ielkim w zniesie
niu, zn a jd u ją się ru in y w ielkiego b u n k r a .

T u kończy się odcinek tra sy w zdłuż byłej hi
tlero w skiej linii obronnej, k tó ra biegnie ku
północy zachodnim i brzegam i jeziora. U rzą
dzenia obronne n a p o ty k am y ponow nie płynąc
w dół O bry (szlak W -l), w okolicach K urska,
C hyciny i B ledzew a (patrz hasła). W pobliżu
P ak licka

W ielkiego,

w śród

m alow niczych

w zgórz m orenow ych porośniętych lasam i, le
ży dalszych 8 uroczych jezior, zachęcających

128

40.0

43.0

44.0

49.0

53.0

54.0

55.0

57.5

58.5

65.0

do odbyw ania w ich okolice interesu jących

wycieczek. P aklica w ypływ a ze w schodniej,
zw ężającej się, części jeziora, k ieru jąc się

n ajp ierw na wschód, po czym zatacza łagod

ny łuk — płynąc już na północ do Nowego
D w orku.
Now y D w orek — wieś, m iejsce pierw otnego
osiedlenia się zakonu cystersów , k tó ry p rze
niósł się n astęp n ie do Zem ska, a w r. 1412 do

Bledzew a. Za w sią rzeka ponow nie zm ienia
swój k ieru n ek z południow ego na wschodni.

M aleńkie jezioro R adno (pow. 2,5 ha, dł. ok.
300 m, szer. 90 m). Z dala w idoczne na ho
ryzoncie wieże k lasztoru w Gościkowie.
Gościkowo (patrz hasło).

Szum iąca — w ieś otoczona p ięknym i lasam i,

leży przy drodze z K aław y do Zbąszynka.

W pływ am y na w ody Jezio ra W yszanow skie-
go (pow. 28,9 ha, dł. 1030 m, szer. 450 m).
P ra w y (wschodni), nieco w yższy brzeg, może

stanow ić doskonałe m iejsce n a biw ak.
K an ał łączący Jezioro W yszanow skie z Buko

w ieckim . S tanow i m iejsce lęgow e ptactw a
wodnego i żerow ania ryb.

Jezioro B ukow ieckie (pow. 103,3 ha, dł. 2725
m, głęb. 3,3) — ostatnie, a zarazem n ajw ięk
sze na odcinku Now y D w orek—M iędzyrzecz.
Pow stało ze sp iętrzen ia w ód P aklicy w Sko
kach dla zbudow anego tam m łyna. J e s t p ły t

kie, m a dobrze ro zw iniętą lin ię brzegow ą z

w ielom a m alow niczym i zatokam i.
Skoki — m ała w ieś nad Jeziorem Bukow iec
kim, ok. 4 km n a południow y w schód od M ię

dzyrzecza, przy drodze M iędzyrzecz—Zbą

szynek. W Skokach k ajak i i sp rzęt przenosi
m y przez drogę do lewego odpływ u z jeziora,

tu ż przy m łynie.

K uźnik — m ała wieś. T u taj P aklica ponow
nie rozw idla się, tw orząc ch arak tery sty czn ą

w yspę z zabudow aniam i pośrodku. P łynąć
należy lew ym ram ieniem .
M iędzyrzecz (patrz hasło) — kilka m ostów i

129

o statn ia przeszkoda w postaci stopnia po

daw nym m łynie, d rew n ian y m ostek, obok

M uzeum i ujście do Obry. Dalej p a trz szlak
W -l.

S zla k W -4

P liszką p rzez G ądków W ie lki do Uradu nad Odrą

Spływ P liszką je s t sporym w yczynem sportow ym

i w ym aga dobrego przygotow ania sp rzętu i załogi.
Szczególnie godny polecenia je s t tu ry sto m lubiącym

okolice m ało zaludnione i dzikie. Pliszka w ypływ a z je
ziora Malcz, położonego na zachód od Łagowa. W gór

nym biegu p rzy jm u je Łagowę — ciek od w adniający je~

ziora T rześniow skie i Łagowskie.

0,0 km

S pływ najlep iej rozpocząć w e w si Drzewce,

położonej przy linii kolejow ej K unow ice—Po

znań.

7.0

K ije — wieś. Przeszkoda w postaci zniszczo

nego p rogu w odnego dla daw nego m łyna
wodnego.

15.0

Rozległa dolina, od k tó rej ok. 2 km n a północ

leży wieś D ebrznica, położona p rzy drodze
G ubin—Gorzów W ielkopolski.

17.5

Zw ężenie doliny w pobliżu m ostu n a drodze

G ubin—G orzów W ielkopolski i przeszkoda w
postaci sta ry c h urządzeń piętrzących.

21.5

Jezioro R atno (pow. ok. 30 ha, m aks. głęb.

2,5 m). P łyn iem y k u południow o-zachodnim

brzegom i w p ływ am y ponow nie n a Pliszkę.

25.0

Jezioro W ielicko (patrz hasło G ądków W iel

ki).

33.0

U rządzenia zniszczonego m ły n a Kokoszka,

sp rzęt i k ajak i należy przenieść.

36.0

M łyn Bełcze.

39.0

Sądów — w ieś położona p rzy drodze z Cy

binki do Rzepina.

45.0

K oziczyn — wieś. K iedyś b y ła tu fab ry k a ce

lulozy, zniszczona w czasie działań w ojen

nych.

50.0

M ost n a drodze Słubice— K rosno O drzańskie.

130

52,5

U rad — duża wieś, leżąca n a w ysokim tarasie

O dry. T u kończym y spływ , albow iem tu ż za

m ostem drogow ym Pliszka uchodzi do Odry.

S zla k W-5

L u b n ią z jeziora K ra jn ik do W a rty

Z Lubniew ic, p rzy pew nym sportow ym zacięciu,

stru g ą L ubnią m ożna spłynąć do W arty. J e s t to tra sa

dość tru d n a , ale bardzo atrak cy jn a.
0,0 km

W ypływ am y z jeziora K ra jn ik (patrz hasło

Lubniewice). Po kilku set m etrac h tra fia m y
przed m ostem na drodze Lubniew ice—M ię
dzyrzecz n a niew ielki jaz m łyński, łatw y do
pokonania.

8.0

D olina Lubni rozszerza się, tw orząc rozległe

m oczary, p orośnięte kępam i szuw arów , drzew

i krzew ów . W połowie tego uroczyska Lubnia

przep ły w a przez niew ielkie Jezioro Jań sk ie

(pow. ok. 6 ha, m aks. głęb. 1,5 km), zw ane

też Janow skim . Brzegi tru d n o dostępne, za-
bagnione, jeziorko w ypłycone, bardzo obfite

w ryby .

15.0

M ost n a drodze K ostrzyn— Skw ierzyna. Tu

rów nież spo ty kam y sta re urząd zen ia p iętrzą

ce po nieczynnym m łynie.

19.0

R udnica — wieś.

27.0

M ijam y w ieś W ścieklicę i dopływ am y do w si

Kołczyn, gdzie w pły w am y już n a w ody W ar
ty. We w si p rzy sta n ek P K S i stacja P K P na
linii K ostrzyn—G orzów W ielkopolski. C hętni
k o nty nu ow an ia sp ływ u rzek ą W artą popłyną

dalej ja k w szlaku W-2.

S zla k W -6
W Basenie S ło ń sk im

W północno-zachodniej części Pojezierza Lubuskiego,

u zbiegu O dry i W arty, leży tzw. B asen Słoński. Są to
ogrom ne obszary łąk n a dnie P rad o lin y Toruńsko-

131

-E bersw aldzkiej. Obszar ten pocięty jest dużą ilością

kanałów , starorzeczy i row ów m elioracyjnych, a nadto

urozm aicony w ielką ilością jezior i bagien. P rzy w yso
kim stanie w ody na W arcie i O drze tw o rzy się tu w iel
kie jezioro, którego południow y brzeg stanow i w ał
przeciw pow odziow y drogi K ostrzyn—Poznań. Spływ

m ożna rozpocząć w k ieru n k u Słubic lub Krzeszyc.

0,0 km

K rzeszyce — duża w ieś na k raw ędzi doliny

W arty, położona p rzy drodze K ostrzyn—
— Skw ierzyna.

7.0

Lem ieszyce — w ieś przy drodze K ostrzyn—

—Skw ierzyna.

13.0

P rzepły w am y pod m ostem na drodze Słońsk—

—Głuchowo.

16.0

Słońsk (patrz hasło) ok. 1,0 km od ujścia Łę-

czy.

33.0

K ostrzyn (patrz hasło).

48.0

M ost drogow y w Górzycy n a drodze Słubice—

G órzyca—K ostrzyn — zakończenie trasy.

WAŻNIEJSZA LITERATURA

B a r t k o w s k i T., W ielko p o lska i środkow e Nadodrze. W ar

szaw a 1970.

— Z zagadnień geom orfologicznych okolicy M iędzyrzecza. „B a

d an ia F izjograficzne n ad P o lsk ą Z ach o d n ią”. Tom III. P o

znań 1956.

J a k i m o w i c z J„ D u b o w s k i A., R z e m i e n i e c k i K.,

W ielko p o lskie i lu b u sk ie szla ki w odne. W arszaw a 1956.

K r a j n i a k J.. Z iem ia m ięd zyrze ck a i św iebodzińska. Poznań

1968.

K r a j n i a k J., G i e l o M„ S zla k i w odne Z ie m i L u b u skie j.

P oznań 1971.

K r y g o w s k i B„ G eografia fizyc zn a N izin y W ielkopolskiej.

Część I. Geom orfologia. P oznań 1961.

— K rajobraz W ielko p o lski i jego dzieje. P oznań 1958.

K u r n a t o w s k i S., N a l e p a J., Z przeszłości M ięd zy rze

cza. P oznań 1961.

M iędzyrzecz. „Zeszyty L u b u sk ie” . N r 8. Z ielona G óra 1970.
S c z a n i e c k i M„ K o r c z W„ D zieje Z ie m i L u b u sk ie j w w y 

pisach. W arszaw a 1958.

S ło w n ik geografii tu ry sty c zn e j. T. I i II. P ra c a zbiorow a. W ar

szaw a 1956.

Spod z n a k u rodła. P ra c a zbiorow a pod red. H. Szczegóły. Zielo

na G óra 1974.

S z c z e g ó ł a H„ P rzeobrażenia u strojow o-społeczne na Z iem i

L u b u skie j. P oznań 1971.

W o jew ó d ztw o zielonogórskie. M onografia geograficzno-gospodar-

cza. P ra c a zbiorow a pod red. F. B arcińskiego, B. K rygow

skiego i S. Z ajchow skiej. P o zn ań 1961.

W o jew ó d ztw o zielonogórskie. P rzeioodnik. W arszaw a 1971.
Z a j c h o w s k a S„ N ad środkow ą Odrą i dolną W artą. W ar

szaw a 1959.

Z ielonogórskie. R o zw ó j w o jew ó d ztw a iv Polsce L u d o w ej. W ar

szaw a 1970.

133

SKOROWIDZ NAZW GEOGRAFICZNYCH

N azwy kilkuczłonow e podano ty lko pod u to żsam iającą częścią

nazw y (np. N otecka Puszcza, D źw iński K anał). O puszczono n az
w y k r a in historycznych i je d n o ste k geom orfologicznych. G. —

góra, w zgórze, jeż., Jez., — jezioro, leśn. — leśnictw o, leśniczów

k a, m. — m iasto, rez. — rez. re z e rw a t przyrody, rz. — rzeka,

strum ień.

B abim ojskie Jez. odnoga Jez.

W ojnow skiego 125

B abim ost m. 18, 20, 24, 30—32,

41, 48, 72, 81, 97, 101, 103, 119
1120, 122, '125

B a rlin ek m. 9

B echno M ałe jez. zob. B uszen-

ko jez.

Bechno W ielkie jez. zob. Busz-

no jez.

Bełcze m ły n 130
B erlin (NRD) m. 39, 86, 89, 103,

120

B iałe Jez. 52, 53, 115

B iałków 40
B ieganów 26
B iela rz. 12, 17
B ielaw a jez. 77, 98
Bledzew , 24, 32—34, 43, 57, 68,

71, 72, 78, 84, 85, 92, 110, 112,

117, 118, 121, 123, 128, 129

B ledzew ski Z alew 33, 38

B ledzew skie Jez. 38, 112

B obow ickie Jez. 34, 114
Bobowicko 34, 114, 119

Boczów 35, 41, 83, 118, 119
B orow ski P otok rz. zob. O ło-

bok rz.

B orow y M łyn 35—36, 80, 81,

101, 117, 119, 123

B orów 102, 108

Borsucza G óra g. 52

B oryszyn 109

B rójce 18, 24, 36—37, 41, 68, 72,

81, 90, 101, 117—119

Buczę '108, 109
„B uczyny Ł agow skie” rez. 22

B ukow iec 37, 41, 68, 71, 81, 117

118, 120

Bukow iec g. 8, 9, 62, 65, 110,

'111

B ukow ieckie Jez. 110, 114, 12S
B uków 119

Busko jez. 83

Buszenko (Bechno M ałe) jez.

11 0

111

Buszno (Bechno W ielkie) jez.

9, 15, 110, 111

B ytnica 66
B ytnickie Jez. 66

134

C edynia m. 9
C h lastaw a 71

C hłop 80

C hłopskie Jez. 14, 15, 35, 36, 80,

81, 101 121, 123

C hobienice 122

C hobienickie Jez. 13, 14, 122

C hociule 96—97

C hw alim 124

C hycina 21, 37—38, 43, 51, 71,

72, 85, 112, 113, 117, 123, 128

C hycińskie Jez. 37—38, 51, 113,

•117, 1'21, 123

Cibórz 127
Cibórz jez. 127

Ciecz jez. zob. T rześniow skie

Jez.

Cigacice 12, 88, 90, 124

Cisie (Czyste) jez. 15, 38, 112

C ybinka m. 10, 24, 38— 40, 83,

87, 120, 130

„C zarna D ro g a” rez. 22, 37, 72
C zarne Jez. 52, 53, 115

C zarny Dół jez. 73
C zarow nic G óra g. 52
Czechów 126

Czyste Jez. (koło Chyciny) zob.

C isie jez.

Czyste M ałe Jez. (koło O śna)

77, 98

C zyste W ielkie Jez. (koło Oś

na) 77, 98

D ąb ró w k a W ielkopolska 8, 34,

36, 40—41, 68, 71, 72, 81, 97,

1011, 117—'120

D ebrznica 42, 83, 92 , 99, 118,

120, 130

„D ębowy O strów ” rez. 22
Długie Jez. 9, 38, 51, 113, 117,

1211, 1123

D łusko zob. K ra sn e Dłusko

D ojca rz. 121
D rezdenko m. 83
D rzew ce 64, 130
D źw iński K an a ł 121, 122, 124

F ra n k fu r t nad O d rą (NRD) m.

23, 46, 87, 90, 99

G arbicz 35, 41, 99

G ądkow skie M ałe Jez . zob.

R atno jez.

G ądków W ielki 41—42, 83, 92,

99, 118—120, 130

G libiel (Łochow ickie) jez. 65

G łaźnik g. 92 i
G łęboczek jez. 115
G łębokie 42—43, 53, 71, 72,

112, 115

G łębokie Jez. (koło Cybinki)

G łębokie Jez. (koło M iędzyrze

cza) 13, 15, 34, 43, 112

G łogów m. 122
G łuchow o 130
G niezno m. 95
G niła O bra rz. 36, 92
G ołyń 101, 116
G ołyńskie Jez. 22, 72, 80, 116
G oraj 9, 26, 51, 68

G orajec g. 62, 111
G orzów W ielkopolski m. 10,

32, 38, 52, 57, 66, 70, 83, 90,
99, 103, 1(26, 130, 131

G órzyca 34, 37, 38, 43, 51, 1.17
Goszcza jez. 58, 59, 111, 128
Gościkowo (P aradyż) 43—46,

58, 59, 65, 72, 75, 97, 109— 111,

120, 129

G órki 126
G órzyca 24, 26, 46—47, 78, 83,

86, 87, 103, 118, 120, 132

G ra b in 16

135

G rad y ń sk ie Jez. 40

G ronów 59

G rójeckie Jez. 13, 122

G ryżyna 16

G ryżynka rz. 12

G ryżyński P otok rz. 16

G rzybno jez. 9, 77, 98
G ubin m. 30, 103, 130
Ilan k a rz. 12, 81, 98

Im ielno jez. 98

Ja b ło n n a rz. 12

Jan o w sk ie Jez. zob. Ja ń sk ie

Jez.

J a ń sk ie (Janow skie) Jez. 131
Jem iołów 65, 110, 111

Jesień sk ie Jez. 122

Je sio n a 12(2

Jeziorko jez. zob. Złoty P otok

jez.

Je zio rn a rz. 12, 38, 113, 123

„Jezioro G ołyńskie” rez. 22

„Jezioro T rześniow skie” rez.

Jo rd an o w o 44, 46, 72, 109—111,

1120

K aław a 8, 37, 119, 129

K argow a m. 12, 24, 29, 32,

47—49, 124

„K argow a L a sk i” rez. 22

K arsien k o jez. 41

K ęszyca 43, 113
K ije 130
K leśno jez. 38, 112

K okno jez. 66
K okoszka m łyn 130

K ołczyn 126, 131

K onin jez. 13—15, 81, 100, 101,

116, H22

K onotop 19, 122

Konwaliowa Wyspa

na Jez.

L ubikow skim 52

K opanica 13, 49, 122

K opanickie Jez. 13, 122

K o ry tn o 64
K o ry to 99

K osieczyn 26, 71

K ostrzyn m. 12, 18, 24, 28, 29,

38, 47, 49—50, 53, 78, 83, 86,

87, 1118, 120, 126, 131, 132

K ow alów 26

K oziczyn 38, 40, 130
K ra jn ik (Trzciniec) jez. 14, 15,

53, 55, 131

K ra k ó w m. 83

K ra sn e D łusko 53, 71, 125

K ręcko 124
K ręcko jez. 35, 41
K rężoły 88

K rob ielew k o 125

K robielew o 125

K rosno O drzańskie m. 10, 14,

19, 38, 65, 73, 90, 93, 99,
127, 130

K rzaczkow o (Tyczyn) leśn. 73,

108

K rzeszyce 132

K rzyw e Duże Jez. 57

K rzyw e M ałe Jez. 57

K siężno jez. zob. K sięży Dół

jez.

K sięży Dół (Księżno) jez. 73,

108

K uligow o 114—116

K unow ice 75, 86, 92, 130
K u rsk ie Jez. 38, 51, 113, 117,

121, 123

K u rsk o (S ta re i Nowe) 13, 34,

37, 43, 50—51, 72, 113, 123,

128

K uźnik 114, 129

13(j

L ebus (NRD) zob. Lubusz

Legnica m. 45
Lem ieszyce 132
L inie 32

Linie jez. 48, 49

L ip a w k i jez. 40
L u b iató w 122
L ubiąż jez. zob. L ubniew ic-

kie Jez.

Lubię jez. 15, 58, 59, 111, 128
Lubikow o 34, 51—53, 68, 72, 81,

85, 114, 115

L ubikow skie Jez. 13—16, 51—

—52, 115

L u b n ia (L ubniew ka) rz. 12, 55,

57, 131

L ubniew ice 24, 32, 34, 53—57,

78, 85, 92, 118, 131

L u bniew ickie (Lubiąż) Jez. 14,

16, 53—57

L u b n ie w k a rz. zob. L u b n ia rz.

L ubniew sk o -N ak o ń sk ie Jez. 9,

14, 57

L u b rz a 13, 24, 58—59, 72, 74,

97, 102, 111, 120, 128

L u b rz a (M ała) jez. 58, 128

L ubusz (Lebus, NRD) 7, 38, 87

L utol M okry 117

L utol S uchy 8, 36, 68, 71, 72
L utolskie Jez. 13, 1011, 122

Ł agow a rz. 130

Łagow iec 37, 71, 120
Ł agow skie Jez. 9, 15, 59, 64,

130

Ł agów 8, 18, 20, 46, 59—65,

74, 75, 97, 102, 109—111, 130

Łagów ek 109

Ł ąkie 97, 108
Łęcza rz. 12, 76, 85, 86, 132
Łochowice 65—66

Łochow ickie Jez. zob. G libiel

jez.

Łow icz m. 89

M aczków 40
Malcz jez. 130
M aszewo m. 10
„M esze Ł u g i” rez. 72, 114
M iejskie Jez. zob. Pszczew skie

Jez.

M ielino jez. 77

M iędzychód m. 114, 123, 125

M iędzyrzecz m. 19, 22—26, '29,

32, 34—38, 40—43, 46, 50—53,

59, 65, 66—67, 75, 81, 85, 90,
93, 95, 97, 100, 101, 109, 110,

112—121, 123, 126, 129, 131

M łynów ka rz. 12
M łyńskie Jez. 13, 100, 122
M osina m. 121

M osiński K a n a ł 121

M ostki 73, 74, 75, 97, 102, 108,

127, 128

M ościenko jez. 9, 77, 98

M urzynow o 126
M uszyna rz. 12
M yszęcin 90, 103
M yślibórz m 9, 50

N akońskie Jez. zob. L u b n ie w

sk o -N akońskie Jez.

N iedźw iady jez. 75
Niesłysz jez. zob. N iesulickie

Jez.

Niesulice 73, 74, 97, 102, 108,

126

N iesulickie (Niesłysz) Jez.

13—16, 20, 73—75, 102, 108,

127

N ietkow ice 126

N ietków 126

137

N ietoporek 38, 51, 72, 113

„N ietoperek” rez. 22
N ietopersko jez. 113

N otecka P uszcza 19, 84, 126

N oteć rz. 11, 19, 25, 126
N ow a Sól m. 12*2

N ow a Wieś 68
N ow a W ioska 128

Nowe K ra m sk o 14, 31, 32, 103,

119, 125

N owe K ursko zob. K ursko

N ow ow iejskie Jez. 13, 122

N owy D w o rek 13, 44, 46, 59,

65, 109—110, 111, 120, 129

N ow y D w ó r 125

N ysa Ł użycka rz. 12

O berski M łyn 84, 116
O b ra (wieś) 30

O b ra rz. 7, 10—14, 19—21, 25,

26, 3i2, 33, 36, 38, 43, 49, 51,66,

70—72, 81, 83, 84, 93, 100,

101, 109, 11:2—117, 121—124,

126, 128, 130

O bra G niła rz. zob. G niła O bra

rz.

O bra L eniw a rz. 12, 30, 124—

—125

O bry K a n a ł P ółnocny 121
O brzyca rz. 1/2—14, 19, 47, 48,

93, 121, 124, 125

O brzyce szp ital koło M iędzy

rzecza 68, 81, 114, 116

O d ra rz. 7, 8, 10— 14, 17, 19,

21, 23, 26, 38, 39, 42, 47, 69,

74, 76, 86—88, 90, 92, 98 103,

1(20, 124—126, 130—132

O drzygoszcz jez. 77, 98

O ksza .126

O łobockie Jez. 108
Ołobok 73, 74, 75, 97, 108

Ołobok (B orow ski P otok) rz.

12, 17, 74, 75, 92, 102, 126—

—127

Osiecko 68

O siecznica 65, 66
Ośno L ubuskie m. 14, 23, 47,

50, 57, 75—78, 85—87, 91, 92,
98, 118, 120

O śno jez. 122

P a k lic a rz. 12, 21, 43, 46, 58,

66, 70, 109, 114, 126, 128—130

P ak lick o M ałe jez. (109, 113
P ak lick o W ielkie jez. 14, 44,

46, 109—110, 111, 126, 128

„P am ięcin ” rez. 22

P a ra d y ż zob. Gościkowo

„P a rsk i Ł u g ” rez. 22

Pełczyce m. 9

P iecniew o jez. 80, 116

P iesk i 38, 51, 68, 71, 113

P liszk a rz. 9, 12, 41, 42, 130—

—131

P n iew y jez. 41

P n iew y m. 9

P odm okle M ałe 31, 32, 125
P odm okle W ielkie 31, 32, 103,

119, 125

P olichno 1-26

P olicko 72, 81, 101, 116, 123

P ołęcin 83
P ołęcko d a w n a nazw a R zepi

na 82

P om orsko 10
Popow o 32

P ostom ia rz. 12, 85, 90

P o zn ań m. 9, 30, 38, 53, 75, 78,

83, 89, 90, 92, 99, 130, 132

P oźrzadło 59, 64

P ółnocny K an a ł O bry 121

„P rapuszcza L em ierzyce” rez.

P rzełazy 73, 74, 75, 108

138

P rzetocznica 127
P rz y d ro ż n e Jez. 80, 116

P rzytoczna 51, 68

P szczew ’23, 34—36, 68, 72,

78—81, 97, 101, (114, 116—120

Pszczew skie

(M iejskie)

jez.

36, 78, 80

R acza S tru g a rz. 47, 103

R adachow skie Jez. 78

R a d ach ó w ek 78

R adno jez. 129

R adoszyn 96—97

R atn o (G ądkow skie M ałe) Jez.

42, 130

Rogoziniec 68, 101, 117
R ojew o 43
R o k itn ica '127
R okitno 52—53, 71, 81, 85, 115
R okitno jez. 16, 52
R ozdrożne Jez. 34
Rozłogi 108

R udnica 131

R ud zian k a rz. 12

R udzieńskie Jez. 21, 122
R yba ki 10
R ybojadło jez.

13, 14, 81, 115,

123

R ybojady 13, 72, 81. 101, 115,

1/16, 119

R zedziny 80
R zepin m. 24, 35, 38, 40, 41,

50, 75, 81—83, 87, 92, 99, 108,

112, 118, 120, 128, 130

R zepinko jez. 35

S an to k 83, 121, 123—124, 126

S ądów 130
S ien iaw a L u b u sk a 10, 18, 65,

109

S kąpe 97, 127

S koki (koło M iędzyrzecza) 38,

51, 72, 113, 114, 117, 120, 129

S koki (koło P oznania) m. 88

Skoki jez. 114

S krzynice 1.25

S kw ierzyna m. 12, 17, 24, 32,

34, 42, 52, 57, 69, 72, 78, 83—
—85, 92, 95, (101, 112, 116—

—118, 121, 123, 125, 131, 132

S ław a m. 121, 122
S ław skie Jez. 121—122
S łońsk 24, 38, 47, 50, 60, 78,

83, 85—86, 87, 118, 120, 132

S łubice m . 9, 18, 23—26, 28,

29, 38, 46, 59, 78, 83, 86—87,

98, 1(18, 120, 130, 132

S m ardze wo 90, 119

S m olno W ielkie 124

Sokola D ąb ro w a 34, 68
S ta re D rzew ice 50, 118
S ta re K ra m sk o 31, 32
S ta re K u rsk o zob. K ursko
S taropole 109, 120

S taro ścin 83

S ta ry D w orek 34, 116— 117,

123

S ta ry D w ó r 37, 117, 119, 120
S ta ry D w ó r leśn. 37

S tobno jez. 36

S toki jez. 113

S to łu ń 53, 81, H15

S to łu ń jez. 52, 53, 115

S trzyże wo 122

Sulechów m . 10, 19, 24, 25,

29—32, 41, 69, 72, 81, 88—90,

92, 97, 101, 103, 119, 120, 124

S ulechów ka rz. 12

S u lęcin m. 9, 19, 23, 25, 26,

28, 29, 50, 53, 57, 60, 75, 78,

85, 90—92, 98, 99, 113, 118,

120

S upno jez. 40
S zarcz 81

139

S zarcz jez. 13, 79—80, 81

Szczaniec 37, 90, (103, 119

Szczecin m. 83, 126

Szum iąca 46, 71, 120, 129

Śliw ice daw n a nazw a Słubic

.23, 87

Św iebodzin m. 13, 19, 22, 24,

*26, 28, 29, 32, 41, 46, 58, 59,

65, 69, 72—75, 90, 91, 92—97,

101—103, 105, 108, 112, 113,

119, 120, 122, 127, 128

Św iecko 37, 75, 86, 87, 98
Ś w ięty W ojciech 43, 112, 115,

123

S w in iary (koło O śna) 98
S w in iary (koło

S kw ierzyny)

125

Tem plew o 32

Tkacze 57

Toporów 59, 109
Torzym 14, 24, 41, 42, 53, 83,

92, 98—99, 118—120

T orzym skie Jez. 99
T rzciel m. 13, 24, 34—36, 68,

72 , 81, 97, 100—101, 115, 117,

119, 1-21, 122

T rzciniec jez. zob. K ra jn ik jez.

T rzcinno jez. 105

T rzebiechów ka rz. 12
Trzem eszno L u b u sk ie 8, 92
T rześniow skie (Ciecz) Jez. 9,

14, 15, 59, 61, 62—64, 65, 110,

130

T rześniów ek 8

T rzy Tonie jez. 36
T w ierdzielew o 25, 53, 115

Tyczyno leśn. zob. K rzaczkow o

leśn.

Tylne Jez. 34, 114

U ra d 40, 42, 130, 131
U rad jez. 40

W alew ice 99
W arniki 126

W arszaw a m. 31, 103

W arta rz. 8, 11—14, 18—20,

24, 25, 49—51, 57, 76, 83—86,

90, 121, 123, 125—126, 131, 132

W aw rów 126

W ąchabnow skie Jez. 49, 122
W ędrom ierz jez. 36, 101, 121,

123

W ędrzyn 53

W iejce 125

W ielicko jez. 41, 42, 130

W ielkie Jez. (koło R zepina) 35

W ielkie Jez. (koło Trzciela)

13, 14, 81, 116, 122—123

W ielkow iejskie Jez. 13, 122

W iperzyce przedm ieście G orzo

w a W lkp. 126

W ierzbiniec 116

W ierzbno 26

Wilcze Jez. 41, 122
W ilkowo 73, 97, 101—102, 108,

111

W ilkow skie Jez. 15, 97, 101,

102, 108

W ojciechow skie W zgórza 112

W ojnow o 32, 90, 103
W ojnow skie Jez. 14, 16, 32,

48, 49, 90, 103, 124, 125

W olsztyn m. 122
W ścieklica 131

W ysoka 38, 51, 69, 109, 113
W yszanowo 68, 71

W yszanow skie Jez. 110. 114,

129

Zacisze jez. 122

Z am ostow o 51

140

Z bąszynek m. 24, 30, 40, 68,

83, 102—103, 114, 119, 124,

129

Z bąszyń m. 13

Z bąszyńskie Jez. 13, 14, 103,

122

Z em sko 43, 68, 110, 117, 129

Z ielona G óra m. 35, 66, 78, 92,

95, 124, 126

Złoty

P otok

(Jeziorko) jez.

73, 108

Złoty P otok leśn. 73, 108

„Z w ierzyniec O tw a rty ” rez. 22

Żabice 47, 103
Ż abiniec jez. 47, 103
Ż elechów 108—109
Żółw in 34, 72, 81, 101, 114,

116

Ż ółw ińskie

Jez. 9,

14,

34,

114—115, 116

Sporządził

PA W EŁ ANDERS

SPIS ILUSTRACJI

1. C ybinka. C m en ta rz żołnierzy radzieckich, poległych w r. 1945,

s. 40

2. Gościkowo. K laszto r cystersów , s. 46
3. L ubniew ice. F ra g m e n t Jez. L ubniew ickiego z w idokiem na

b u d y n ek F W P „Z am ek ”, s. 55

4. Okolice L ubniew ic, s. 57

5. Łagów , Jez. T rześniow skie, s. 62

6. Okolice Ł agow a, s. 64
7. M iędzyrzecz. Z am ek, s. 70
8. Ośno L ubuskie. Z ab y tk o w a baszta, s. 78
9. Św iebodzin. R atusz, s. 95

10. Szlaki tu ry sty c zn e P o jezierza L ubuskiego, s. 106/107

SPIS TREŚCI

OD A U T O R A ................................................................................

W I A D O M O Ś C I

L N E ..................................................

ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE

..................................

P o ło ż e n ie .......................................................................................

Ukształtowanie powierzchni

i budowa geologiczna .

K l i m a t .................................................................................... 10

Wody p o w ie r z c h n io w e ..........................................................12

G l e b y .................................................................................................

Szata roślinna i świat z w ie r z ę c y ...................................... 18

[PRZEMIANY LUDNOŚCIOWE I OSADNICTWO .

• 22

ROLNICTWO I P R Z E M Y S Ł ....................................... 25

E N C Y K L O P E D I A

K R A J O Z N A W C Z A ...............................................................

3 1

S Z L A K I T U R Y S T Y C Z N E ............................................................................................ 1 Q 5

Turystyka p ie s z a .................................................................... 105
Turystyka k o la r s k a ..............................................................H 7

Turystyka m otorow a..............................................................H

Turystyka w o d n a ................................................... *

121

WAŻNIEJSZA L IT E R A T U R A ........................................

133

SKOROWIDZ NAZW GEOGRAFICZNYCH

134

SPIS I L U S T R A C J I .....................................................

. 142

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pojezierze Ińskie, Pomoce naukowe, geografia
Pytania dla grupy młodszej - Lubuskie 2003, TESTY NA TURNIEJ STRAŻACKI
2012 07 28 Lubuskie IV liga poprawkowy
2012 06 23 Lubuskie Klasa O
Szparagi po lubusku
2012 04 03 Lubuskie IV liga
Lubuski szlak wina i miodu
Lubuskie
ściąga pobrzeża i pojezierza
woj.lubuskie, WOJ
Chruściki (Trichoptera) okolic Kartuz (Pojezierze Pomorskie)
2012.04.03 - Lubuskie, Kandydaci
2012.06.23 - Lubuskie, kadra okręgu
2012.04.03 - Lubuskie, okręgówka
tematy maturalne, Lubuskie, Wielkopolskie, Zachodniopomorskie - język polski
2012 07 28 Lubuskie poprawkowy
2012 06 23 Lubuskie IV liga
Województwo lubuskie, studia, Ekonomika usług turystycznych

więcej podobnych podstron