Ochrona owadów (Insecta) w Polsce

Protection of insects (Insecta) in Poland

O

ŁDAKOWSKI

Ł

UKASZ

Koło Naukowe Biologów, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku

ul. Świerkowa 20B, 15-950 Białystok, e-mail: [e-mail]

Abstract: Insects establish 60 - 85% all animals living in Poland. About 17-36% species of insects can be

danger of extinction. The most common threat of insects is destroying natural environment and no consciousness

about needs protection of insects. In Poland are applying few methods protection of insects. Only Parnassius apollo

is protect actively.

Key words: insects, protection of insects, Poland, Parnassius apollo.

WSTĘP

Owady stanowią 60 - 85 % zwierząt występujących w Polsce (Głowaciński 2002). Pomimo

to jest to grupa zwierząt stosunkowo słabo poznana (Gutowski, Buchholz 2000). Jest to poważny

problem, gdyż szacuje się, że nawet 17 - 36 % gatunków owadów występujących w kraju może

być zagrożonych wyginięciem (Czachorowski 2002). Dla jakichkolwiek przedsięwzięć w

zakresie ochrony konieczna jest informacja o istniejącym zagrożeniu (Szeptycki 2000). Równie

ważna okazuje się znajomość prawa i metod zapewniających ochronę dóbr natury (Rynarzewski,

Jędraszyk 2000).

Owady, należąc do różnych poziomów troficznych, pełnią ważną rolę w ekosystemach.

Wśród wielu przyczyn zagrożenia owadów należy wymienić: niszczenie naturalnych środowisk

życia, turystyka, kolekcjonerstwo, cele komercyjne, badania naukowe oraz brak świadomości o

potrzebie ochrony przyrody.

METODY OCHRONY OWADÓW

Z punktu widzenia ekologii można stosować różne metody ochrony owadów (tab. 1)

(Pawłowski, Witkowski 2000). W Polsce tylko 6 rezerwatów, na 1303 istniejące, utworzono dla

ochrony owadów. Ich łączna powierzchnia wynosi 711,84 ha, co stanowi niespełna 0,5 %

powierzchni zajmowanej przez rezerwaty w naszym kraju (Walczak i in. 2001). Ochrona

owadów, to przede wszystkim ochrona ich środowisk życia, dlatego rezerwaty biocenotyczne i

pomniki przyrody są także metodą ich ochrony (Gutowski, Buchholz 2000).

Bezpośrednią bierną formą ochrony owadów jest wprowadzanie ich na listy gatunków

zagrożonych i chronionych. Obecne wydanie Polskiej Czerwonej Listy (2002), uwzględnia 2173

gatunki owadów. Najwięcej zagrożonych gatunków należy do rzędu chrząszczy i

błonkoskrzydłych; odpowiednio 934 i 511. Ścisłą ochroną gatunkową objętych jest w kraju 140

gatunków owadów (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001). Najliczniej

reprezentowany jest rząd chrząszczy, motyli i błonkoskrzydłych; odpowiednio 66, 33 i 30

gatunków.

Obowiązującym prawem w Polsce są też ratyfikowane umowy międzynarodowe. Szczególnie

istotna dla ochrony owadów jest Konwencja Berneńska i Dyrektywa Habitatowa Rady Europy

(Pawłowski i in. 2000). Na listach tych umów znalazło się łącznie 57 gatunków owadów, z

których aż 29 w Polsce objętych jest ścisłą ochroną gatunkową.

W Polsce ochronę bezpośrednią czynną owadów prowadzi się tylko w odniesieniu do

niepylaka apollo Parnassius apollo (Linne, 1758) (Lepidoptera, Papilionidae). Na czerwonej

liście (2002) zakwalifikowany jest jako gatunek krytycznie zagrożony (CR). Ujęty na liście

Konwencji Berneńskiej, Dyrektywy Habitatowej i Konwencji Waszyngtońskiej (Pawłowski i in.

2000). Gatunek ten zasiedlał niegdyś cały obszar Polski. Jego areał stale się obniżał osiągając w

roku 1991 poziom 8 ha w obrębie masywu Trzech Koron. Liczebność tej ostatniej populacji w

1992 roku oszacowano na około 20 - 30 osobników, co wskazuje, że populacja ta znajdowała się

na krawędzi wymarcia. Miały na to wpływ zarówno czynniki naturalne środowiska,

wewnątrzpopulacyjne jak i antropogenne. Wobec silnego zagrożenia niepylaka apollo został

rozpoczęty w 1990 roku program jego restytucji. W programie tym potraktowano go jako

gatunek osłonowy dla całego zespołu fauny i flory kserotermicznych muraw i piarżysk

wapiennych, stanowiących jego środowisko życia. Prowadzony program restytucji niepylaka

apollo przyniósł pozytywny rezultat. W 2002 roku liczebność populacji wynosiła około 732 -

1740 osobników. Stwierdzono, że na terenie Pienin populacja niepylaka apollo stabilizuje swoją

liczebność, a wchodzące w jej skład subpopulacje mogą się wzajemnie zasilać (Adamski i in.

mscr; Witkowski i in. mscr.).

Tab. 1. Metody ochrony owadów z punktu widzenia ekologii (Pawłowski, Witkowski 2000).

Metoda ochrony

Forma bierna

Forma czynna

Stosowana w
Europie

Stosowana w
Polsce

Poprzez ochronę
ekosystemów

rezerwaty ścisłe rezerwaty

częściowe tak

tak

Poprzez ochronę
środowisk

np. zachowanie
próchniejących drzew

np. koszenie łąk tak

tak

Poprzez gatunki
osłonowe

wymagane czynne
wsparcie gatunku
osłonowego

czynna ochrona gatunku
osłonowego

w odniesieniu do
owadów nie

w odniesieniu
do owadów nie

Ochrona
bezpośrednia
gatunków

wprowadzanie na listy
gatunków chronionych,
zagrożonych itp.

projekty restytucji,
reintrodukcji,
wspomagania populacji
określonego gatunku

tak, np. gatunki
motyli z rodzaju
Maculinea
EECKE

tak, np.
niepylak apollo
(Parnassius
apollo L.)

Ochrona gatunków
migrujących

wprowadzanie na listy
gatunków migrujących,
zagrożonych,
chronionych itp.

czynna ochrona gatunku
i jego siedlisk

nie nie

PODSUMOWANIE

Stan zagrożenia krajowej entomofauny jest duży. System prawny ochrony przyrody w

Polsce umożliwia ochronę owadów. Jednak skuteczna ich ochrona może być realizowana tylko w

oparciu o rzetelną wiedzę o biologii gatunku. Niezbędny jest także monitoring stanu populacji

zagrożonych gatunków. Pamiętajmy, że zachowanie maksymalnej różnorodności gatunkowej

wszystkich organizmów jest podstawą prawidłowego funkcjonowania ekosystemu.

LITERATURA

Adamski P., Witkowski Z., Kosior A., mscr. Sprawozdanie z monitoringu programu

reintrodukcji niepylaka apollo w PPN za rok 2002. Maszynopisy dostępne w archiwum

Pienińskiego Parku Narodowego.

Czachorowski S. 2002 Entomofauna Polski - chronić czy kształtować? W: Ogólnopolska

Konferencja Naukowa - Ochrona owadów w Polsce - ekologiczne i gospodarcze

konsekwencje wymierania i ekspansji gatunków, Olsztyn, 21-23 września 2002. s. 13-14.

Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Poznań - Olsztyn

Dąbrowski J. S., Witkowski Z. 1992 Parnassius apollo (Linne, 1758) Niepylak apollo. W:

Głowaciński Z. (red), Polska czerwona księga zwierząt. s. 262-265. PWRiL, Warszawa

Głowaciński Z. (red.) 2002 Polska lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zakład

Ochr. Przyr. i Zasobów Nat. PAN, Kraków, 155 ss.

Gutowski M., Buchholz L. 2000 Owady leśne - zagrożenia i propozycje ochrony. Wiad.

Entomol. 18, Suplement 2: 43-72.

Pawłowski J., Zbigniew J., Witkowski J. 2000 Formy ochrony owadów w Polsce w świetle

doświadczeń innych krajów i zaleceń Unii Europejskiej. Wiad. Entomol. 18, Suplement 2:

15-26.

Rynarzewski T., Jędraszyk M. 2000 Podstawy prawne ochrony owadów w Polsce - przegląd

źródeł. Wiad. Entomol. 18, Suplement 2: 27-41.

Szeptycki A. 2000 Możliwości ochrony Apterygota - pytania i problemy. Wiad. Entomol. 18,

Suplement 2: 139-145.

Walczak M., Radziejowski J., Smogorzewska M., Sienkiewicz J., Gacka - Grzesikiewicz E.,

Pisarski Z. 2001 Obszary chronione w Polsce. Dział Wydawnictw IOŚ, Warszawa, 311

ss.

Witkowski Z., Adamski P., Kosior A., mscr. Sprawozdanie z monitoringu programu reintrodukcji

niepylaka apollo w PPN za rok 2001. Maszynopisy dostępne w archiwum Pienińskiego

Parku Narodowego.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy

gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i

częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów. Dz. U. z

2001 r. Nr 130, poz. 1456.