2001 ProgramSzkolenia

CENTRALNY OŚRODEK SPORTU

Michał Spieszny

•

Lidia Walczyk

PIŁKA RĘCZNA

Program szkolenia

dzieci i młodzieży

Warszawa 2001

Spis treści:

WSTĘP...................................................................................................................................... 4

1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GRY W PIŁKĘ RĘCZNĄ ..................................... 7

1.1. „M

ODEL MISTRZA

”

WE WSPÓŁCZESNEJ PIŁCE RĘCZNEJ

..................................................... 8

2. KRYTERIA DOBORU DO SZKOLENIA POCZĄTKOWEGO ORAZ SELEKCJI

NA POSZCZEGÓLNYCH ETAPACH ................................................................................ 10

4. CELE I ZAŁOśENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE – ETAPY

SZKOLENIA .......................................................................................................................... 15

4.1. E

TAP PRZYGOTOWAWCZO

SELEKCYJNY

.......................................................................... 16

4.1.1. Cele i zadania procesu nauczania.......................................................................... 16

4.1.2. Program szkolenia.................................................................................................. 17

4.1.3. Zalecane parametry metodyki treningu – obciążenia treningowe.......................... 19

4.2. E

TAP WSTĘPNEGO SZKOLENIA SPORTOWEGO

................................................................... 20

4.2.1. Cele i zadania szkolenia ......................................................................................... 20

4.2.2. Program szkolenia.................................................................................................. 22

4.2.3. Zalecane parametry metodyki treningu – obciążenia treningowe.......................... 28

4.3. E

TAP SZKOLENIA UKIERUNKOWANEGO

............................................................................ 28

4.3.1. Cele i zadania szkolenia ......................................................................................... 29

4.3.2. Program szkolenia.................................................................................................. 30

4.3.3. Zalecane parametry metodyki treningu - obciążenia treningowe .......................... 36

4.4. E

TAP WSTĘPNEJ SPECJALIZACJI

....................................................................................... 37

4.4.1. Cele i zadania szkolenia ......................................................................................... 37

4.4.2. Program szkolenia.................................................................................................. 39

4.4.3. Zalecane parametry metodyki treningu - obciążeń treningowe ............................. 43

4.5. E

TAP PRZYGOTOWANIA SPECJALISTYCZNEGO

.................................................................. 44

4.5.1. Cele i zadania szkolenia ......................................................................................... 44

4.5.2. Program szkolenia.................................................................................................. 45

4.5.3. Zalecane parametry metodyki treningu - obciążenia treningowe .......................... 46

5. CHARAKTERYSTYKA I ROZKŁAD MATERIAŁU TRENINGOWEGO............... 48

5.1. P

RZYGOTOWANIE SPRAWNOŚCIOWE

................................................................................ 48

5.2. D

OSKONALENIE KOORDYNACJI RUCHOWEJ

..................................................................... 56

5.3. P

RZYGOTOWANIE PSYCHICZNE

....................................................................................... 61

5.4. P

RZYGOTOWANIE TEORETYCZNE

.................................................................................... 67

5.5. P

RZYGOTOWANIE TECHNICZNE

....................................................................................... 68

5.5.1. Nauczanie techniki gry – wskazówki metodyczne .................................................. 71

5.6. P

RZYGOTOWANIE TAKTYCZNE

........................................................................................ 73

5.6.1. Nauczanie taktyki gry – wskazówki metodyczne .................................................... 77

6. KRYTERIA I SPOSOBY OCENY EFEKTÓW TRENINGOWYCH

I STARTOWYCH .................................................................................................................. 83

6.1. K

ONTROLA OBCIĄśEŃ TRENINGOWYCH

.......................................................................... 83

6.1.1. Klasyfikacja obciążeń w obszarze informacyjnym i energetycznym ...................... 83

6.2.2. Rejestr grup środków treningu w piłce ręcznej ...................................................... 87

6.2. K

ONTROLA STANU FUNKCJONALNEGO ZAWODNIKÓW

..................................................... 94

6.3. K

ONTROLA PRZYGOTOWANIA TECHNICZNO

TAKTYCZNEGO ZAWODNIKÓW

..................... 96

7. ORGANIZACJA SZKOLENIA W ROCZNYM CYKLU TRENINGOWYM .......... 101

7.1. K

ONSTRUKCJA PLANÓW ORGANIZACYJNO

SZKOLENIOWYCH I

SZKOLENIOWYCH

......... 103

7.2. P

OLITYKA STARTOWA

.................................................................................................... 108

7.3. O

DPOCZYNEK I

ODNOWA

.............................................................................................. 110

PIŚMIENNICTWO.............................................................................................................. 115

Wstęp

Piłka ręczna we współczesnej swojej formie jest stosunkowo młodą dyscypliną sportu.

Co prawda na Igrzyskach Olimpijskich pojawiła się po raz pierwszy w 1936 roku, była to

jednak piłka ręczna 11-osobowa. „Siódemka” stała się grą olimpijską w 1972 roku gdy

w Monachium rozegrano turniej mężczyzn. Medale drużynom żeńskim rozpoczęto rozdawać

w cztery lata później na igrzyskach w Montrealu.

Początki piłki ręcznej sięgają pierwszych lat XX wieku. Trudno jednak ustalić, który

z krajów należy uznać za ojczyznę tej gry. Mniej więcej w tym samym czasie w Dani,

Niemczech i Czechosłowacji powstały gry, których przepisy i stosowana technika (chwyty,

podania i rzuty piłką na bramkę wykonywane były rękami) w jakimś stopniu przypominały

współczesną piłkę ręczną.

W Austro-Węgrzech na terenach późniejszej Czechosłowacji już w 1892 roku

rozgrywano mecze Hazeny. Przepisy tej gry opracował w 1905 roku Czech W. Karas ze

Smichowa. Po I Wojnie Światowej Hazenę zaczęto uprawiać także w Jugosławii i w Polsce.

W 1934 roku zorganizowano Mistrzostwa Świata Kobiet w Londynie, w których brały udział

także Polki. Mimo starań o spopularyzowanie czeskiej odmiany piłki ręcznej nie udało się

zorganizować następnych mistrzostw.

W 1898 roku nauczyciel ze szkoły gimnastycznej w Ordrup – Holger Nielsen

opracował przepisy gry, którą nazwano Handbold. Na początku wieku gra ta stała się bardzo

popularna w całej Danii. Zawody rozgrywano na boisku z dwoma bramkami, a udział w nich

brało 14 zawodników podzielonych na dwie drużyny siedmioosobowe. W latach

dwudziestych Handbold uprawiany był przede wszystkim przez kobiety.

Także w Niemczech piłkę ręczną propagowano początkowo jako sport dla kobiet.

W 1917 roku Max Heisner wprowadził grę o nazwie Torball (piłka bramkowa), której

przepisy zmodyfikował w trzy lata później Karl Schelenz – nauczyciel wychowania

fizycznego w Niemieckiej Akademii Ćwiczeń Cielesnych. Modyfikacja przepisów dotyczyła

nie tylko wymiarów boiska i bramki, ale także gry piłką i ciałem, co miało niebagatelny

wpływ na rozwój techniki. Mecze rozgrywano na boisku o wymiarach 80 x 40 m, pole

bramkowe oddalone było o 8 m od bramki, która miała szerokość 5 m i wysokość 2,10 m.

W 1920 roku włączono tę grę do programów szkolnych jednocześnie dokonując zmiany jej

nazwy na Handball (piłkę ręczną). W latach trzydziestych popularność 11-osobowej piłki

ręcznej w Niemczech była bardzo duża, co potwierdzone zostało zdobyciem złotego medalu

na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku [39].

Mistrzostwa Świata w piłce ręcznej 11-osobowej rozgrywane były do lat

sześćdziesiątych, podobnie jak Mistrzostwa Polski. W Polsce przyjęto nazywać tę odmianę

piłki ręcznej „szczypiorniakiem”. Nazwa ta pochodzi od miejscowości Szczypiorno pod

Kaliszem gdzie z Handballem zaznajomili internowanych polskich legionistów niemieccy

strażnicy.

Niebagatelny wpływ na rozwój piłki ręcznej w Polsce miała popularność tej gry na

terenach byłego zaboru Niemieckiego, przede wszystkim na Śląsku skąd rozprzestrzeniła się

w inne rejony kraju, a uprawiana była zwłaszcza w dużych miastach: Krakowie, Lwowie,

Warszawie, Łodzi i Poznaniu.

W 1928 roku powołano Międzynarodową Federację Piłki Ręcznej (IHF –

Internationale Handball Federation) mającą obecnie siedzibę w Bazylei. W roku następnym na

II Kongresie przyjęty został do IHF Polski Związek Gier Sportowych. Od 1957 roku za

rozwój piłki ręcznej i organizację rozgrywek w naszym kraju odpowiedzialny jest Związek

Piłki Ręcznej w Polsce (ZPRP).

Największe osiągnięcia reprezentantów Polski na arenie międzynarodowej to zdobycie

Brązowego medalu na Olimpiadzie w Montrealu (1976 r.) i na Mistrzostwach Świata

w Monachium (1982 r.). Natomiast Kobiety swój największy sukces odniosły w 1973 roku na

Mistrzostwach Świata w Jugosławii zajmując V miejsce.

Ostatnie lata nie przyniosły znaczących sukcesów polskiej piłki ręcznej. Optymizmem

napawają udane występy naszej reprezentacji kobiet – V miejsce na Mistrzostwach Europy

w Holandii w 1998 roku, a także sukcesy mistrzyń kraju drużyny Montexu Lublin

w rozgrywkach pucharowych. Wciąż jednak brakuje utalentowanej młodzieży. Coraz mniej

jest ośrodków szkolących młodych zawodników i zawodniczki, a z mapy kraju wciąż znikają

kluby posiadające drużyny piłki ręcznej.

Nie ulega wątpliwości, że obserwujemy regres zainteresowań tą grą sportową

w naszym kraju. Przyczyny są różne od finansowych po propagandowo – popularyzatorskie.

Jednym ze sposobów poprawy zaistniałej sytuacji jest optymalizacja szkolenia dzieci

i młodzieży. Nie jest to proces łatwy i wymaga wielu lat żmudnej pracy. Nie ma też w sporcie

jednolitego sposobu, gotowej recepty na sukces. Pamiętać należy, że proces szkolenia to

proces

twórczy

uwzględniający

zróżnicowany

i indywidualny

przebieg

rozwoju

dojrzewającego organizmu. Dlatego mamy świadomość, że proponowany przez nas Program

nie wyczerpuje złożoności podjętego tematu i jest jedynie przewodnikiem dla osób

pracujących z dziećmi i młodzieżą w wieku 8-19 lat.

Mamy nadzieję, że niniejszy Program, w którym staraliśmy się uwzględnić wszystko

to, co zasadne w świetle współczesnej wiedzy na temat szkolenia w piłce ręcznej, pomocny

będzie w konstrukcji planów szkoleniowych oraz planowaniu racjonalnego i efektywnego

treningu.

1. Ogólna charakterystyka gry w piłkę ręczną

Analiza dyscypliny sportu jest wyjściowym warunkiem prawidłowego i skutecznego

kierowania procesem szkolenia. Trzeba zatem rozpocząć od określenia modelu wymogów

danego sportu, a dopiero potem opracować model postępowania treningowego. Bez

dokładnego i wszechstronnego poznania oraz zrozumienia specyfiki gry w piłkę ręczną

wszelkie racjonalne działania wydają się być wręcz niemożliwe.

Piłka ręczna jest zespołową grą sportową rozgrywaną na boisku o wymiarach

20 x 40 m pomiędzy dwoma siedmioosobowymi drużynami, w skład których wchodzi

bramkarz i sześciu zawodników w polu. 159 m

powierzchni boiska zajmują dwa pola

bramkowe, a walka sportowa prowadzona jest na pozostałych 641 m

. Czas gry wynosi 2 x

30 minut z 10 minutową przerwą, przy czym czas efektywny to około 20 minut, a pozostałe

10 minut to tzw. „czas martwy”, będący efektem licznych krótkotrwałych przerw w meczu

[6]. Skórzana piłka do gry ma obwód 58-60 cm dla mężczyzn i 54-56 cm dla kobiet, co

ułatwia wykonywanie podań i rzutów jednorącz. Dodatkowo możliwość wykonania trzech

kroków z piłką powoduje, że technika gry w piłkę ręczną oparta jest na ruchach naturalnych:

chwyt, rzut, bieg, skok. Ta stosunkowo łatwa technika będąca odzwierciedleniem zabaw

dziecięcych lub czynności związanych z ruchem utylitarnym pozwala na w miarę szybkie

opanowanie jej podstawowych elementów, a wykorzystanie w czasie gry pracy rąk i nóg

poparte wieloma skłonami, skrętami i skrętoskłonami, sprawia że piłka ręczna kształtuje

zawodnika w sposób harmonijny. Ciągły ruch w obrębie tułowia, kończyn górnych i dolnych

korzystnie wpływa na wzmocnienie aparatu kostno-mięśniowo-więzadłowego. W wyniku

tego następują również dodatnie zmiany czynnościowe w obrębie centralnego układu

nerwowego, układu krwionośnego, oddechowego oraz narządów wewnętrznych (serce, płuca,

wątroba, nerki) [39]. Istotą gry jest zespołowość, a więc wspólne dążenie do założonego celu,

który jest wykładnikiem wysiłku całej drużyny a nie zasługą jednego gracza [6]. Są to

niezaprzeczalne walory piłki ręcznej jednoznacznie określające przydatność tej gry dla

wszechstronnego kształtowania młodego organizmu.

Gra ma charakter walki bezpośredniej z możliwością kontaktu fizycznego

z przeciwnikiem. Cechuje ją wysoki stopień emocjonalności w stale zmieniających się

warunkach oraz zmienne tempo akcji prowadzonych w ataku i w obronie, których ogólna

liczba w meczu waha się w granicach 45 do 60. Około 60% z nich trwa przeciętnie 21-35 s,

22% ponad 35 s, a 17% to akcje krótkie, których czas trwania nie przekracza 20 s. Analiza

skuteczności wykazuje, że najefektywniejsze są akcje trwające do 10 s. Ogólnie skuteczność

akcji w ataku zespołów zaawansowanych wynosi około 50% [6].

Zawodnicy grający cały mecz przebiegają od 4,8-5,2 km (skrzydłowi) do 5,5-6,1 km

(środkowi), przy czym u kobiet parametry te są bardziej zróżnicowane i mieszczą się

w granicach 4,3-6,3 km [7].

1.1. „Model mistrza” we współczesnej piłce ręcznej

„Model mistrza” to abstrakcyjny (wyobrażeniowy) układ, którego zadaniem jest

imitowanie wybranych, najistotniejszych cech oryginału, tj. dzisiejszego bądź przyszłego

mistrza określonej dyscypliny sportowej [45]. Znajomość modelu ułatwia określenie „cech”,

które powinny być badane podczas naboru do pierwszego etapu szkolenia, a objęcie kontrolą

ich rozwoju w konsekwencji optymalizuje działania polegające na sterowaniu treningiem

sportowym we wszystkich jego etapach.

Biorąc pod uwagę całokształt działań występujących w trakcie gry w piłkę ręczną

przyznać należy, iż rozpoznanie, wyodrębnienie i precyzyjny opis wszystkich cech

determinujących ostateczny wynik sportowy nie jest rzeczą łatwą. Strukturę cech gracza

wysokiej klasy tworzą bowiem właściwości umysłowe, specjalne umiejętności motoryczne,

kompleksowe i koordynacyjne zdolności motoryczne oraz budowa somatyczna [19].

Na podstawie literatury przedmiotu sądzić można, iż dobry piłkarz ręczny winien

odznaczać się wysokimi parametrami w zakresie wysokości ciała, smukłą budową ciała,

rednią długością tułowia, szerokimi barkami, wąską miednicą, długimi kończynami oraz

dużym obwodem uda [6]. Należy jednak pamiętać o możliwości kompensacji cech „modelu”.

Często bowiem obserwujemy piłkarzy ręcznych dysponujących gorszymi parametrami

budowy ciała, a skutecznie grających na najwyższym poziomie dzięki przewadze nad innymi

zawodnikami w zakresie takich zdolności motorycznych jak np. szybkość, czy skoczność.

Niezależnie od indywidualnych właściwości każdy zawodnik musi wykazać się

zarówno twórczym współdziałaniem z członkami swojego zespołu, jak i umiejętnościami

przeciwdziałania wobec przeciwnika. Elementy te, ogólnie nazywane taktyką gry bazują na

wysokim poziomie ogólnej i specjalnej sprawności fizycznej oraz umiejętnościach

technicznych niezbędnych dla praktycznego realizowania taktycznych założeń gry. Przebieg

gry wymaga także od zawodnika koncentracji, aktywności, dużej agresywności (szczególnie

w obronie), zdecydowania w działaniu, podzielności uwagi i antycypacji ruchów przeciwnika,

partnerów i piłki. Bardzo ważną rolę odrywają sprawnie przebiegające procesy myślowe

w trakcie treningu lub zawodów przy narastającym zmęczeniu, a także umiejętność

koncentracji uwagi, szybka i trafna ocena sytuacji, spostrzegawczość, zdolność

natychmiastowego podejmowania decyzji, waleczność, nieustępliwość, odpowiedzialność

oraz umiejętność współpracy z partnerami. Jednocześnie różnorodność sytuacji, częste zmiany

pozycji w ataku i w obronie, udział w bezpośrednich starciach wymagają doskonałego

przygotowania

sprawnościowego

zawodników

szczególnym

uwzględnieniem

wytrzymałości szybkościowej i siłowej. Istotny jest również wysoki poziom szybkości

i skoczności [51].

Rozpatrując obciążenia startowe z punktu widzenia funkcji fizjologicznych

stwierdzono, że w grze w piłkę ręczną dominują wysiłki o charakterze mieszanym – tlenowo-

beztlenowym, a obciążenie organizmu jest niezwykle zmienne z przewagą wysiłków

o charakterze beztlenowym niekwasomlekowym. Te ostatnie mają największe znaczenie,

natomiast udział przemian tlenowych i beztlenowych kwasomlekowych jest mały [12]. Jednak

dość długi czas trwania gry i występujące często przerwy umożliwiają aktywację metabolizmu

tlenowego. Piłkarze ręczni powinni charakteryzować się dużą tolerancją na zakwaszenie,

ponieważ dług tlenowy w intensywnych fazach gry utrzymuje się na poziomie powyżej

60 ml/min/kg masy ciała. W grach mistrzowskich na wysokim poziomie tętno zawodników

oscyluje w granicach 168-198 ud./min i nie spada nawet w trakcie krótkich przerw w grze

[51].

W większości przypadków zawodnicy reprezentujący najwyższy poziom sportowy są

sangwinikami [6]. Wydaje się więc, że dla potrzeb długotrwałego procesu szkolenia jak

i specyfiki gry w piłkę ręczną ten typ temperamentu jest najodpowiedniejszy.

Z punktu widzenia szkolenia dzieci i młodzieży istotne wydaje się zwrócenie uwagi na

fakt, że wysoki poziom rozwoju cech somatycznych nie warunkuje wysokiego poziomu

sprawności specjalnej i techniki u początkujących piłkarzy i piłkarek ręcznych. Jest on jednak

podstawowym akcentem modelowym „mistrza dorosłego”. Wynika z tego, że określanie

determinantów „modelu mistrza” na etapie szkolenia początkowego jest niecelowe. Należy

więc uczyć (choć jest to trudniejsze) przede wszystkim tych, którzy rokują dobrze

w perspektywie dorosłości, nie zaś juniora, który może wyróżnia się wśród rówieśników

sprawnością i techniką lecz nie czyni dalszych postępów [36].

Duże znaczenie ma też kwestia różnic płciowych. Dotyczą one w równym stopniu

cech strukturalnych jak i poziomu zdolności motorycznych. Wiąże się to ze specyfiką gry

w piłkę ręczną, która wymaga od zawodnika dużego zaangażowania przede wszystkim takich

elementów motorycznych jak wytrzymałość i siła mięśniowa. Niestety żeńska piłka ręczna nie

doczekała się dotychczas żadnych kompleksowych ujęć modelowych, a przyjęta bezkrytycznie

idea jej maskulinizacji w dalszym ciągu ma zbyt duży wpływ na nabór i szkolenie grup

sportowych.

2. Kryteria doboru do szkolenia początkowego

oraz selekcji na poszczególnych etapach

Nabór i selekcja są systemem wszechstronnych przedsięwzięć prowadzących do

wybrania jednostek posiadających optymalne warunki somatyczne, psychiczne i motoryczne

dla uzyskania w przyszłości wysokich wyników w uprawianej dyscyplinie sportu [45].

Stanowią one problem nie tylko pedagogiczny ale też społeczny, psychologiczny, a nawet

etyczny. W sporcie znajdują zastosowanie dwie formy selekcji:

selekcja naturalna (spontaniczna) polegająca na stopniowym rozwijaniu predyspozycji

w toku treningu podjętego samorzutnie i realizowanego przez określony czas,

selekcja sztuczna (zorganizowana) kwalifikująca do treningu jednostki wyróżniające się

zespołem specyficznych i szczególnie przydatnych cech dla danej dyscypliny. Są one

badane i oceniane okresowo przy pomocy odpowiednich sprawdzianów, testów oraz na

podstawie progresji wyników sportowych.

W piłce ręcznej za optymalny okres rozpoczęcia szkolenia przyjmuje się na ogół

przedział wieku 10-11 lat. Warto przypomnieć, iż średnia wieku obliczona dla zawodników

grających w najlepszych drużynach krajowych i zagranicznych od wielu lat utrzymuje się na

tym samym poziomie, w granicach 25-27 lat. Wydłuża się natomiast ich staż zawodniczy [6].

Jest to o tyle zrozumiałe, że doświadczenie zdobywane przez zawodników w trakcie

treningów i rozgrywanych spotkań stanowi bardzo istotny element składający się na

ostateczny wynik sportowy. Najlepsze zespoły posiadają swoich liderów charakteryzujących

się długim stażem zawodniczym. Nie neguje to bynajmniej sukcesów młodych adeptów

sportu. Wprost przeciwnie, od dawna znany jest pogląd, iż optymalne efekty osiągają zespoły

stanowiące kompilację graczy rutynowanych i młodych. Rodzi się jednak pytanie czy nie

należałoby pomyśleć o połączeniu tych dwóch elementów u jednego zawodnika. Jeśli tak, to

rzeczą konieczną i oczywistą byłoby wcześniejsze zapoznanie dzieci odpowiednio młodych

z podstawowymi elementami techniki gry.

W ostatnich latach zaobserwować można coraz częstsze tworzenie grup

szkoleniowych w zakresie tzw. mini gier (nie tylko w piłce ręcznej). Zespoły te skupiają

dzieci w młodszym wieku szkolnym (7-10 lat), zaś przeprowadzone z nimi zajęcia polegają

na wszechstronnym kształtowaniu sprawności fizycznej (głównie koordynacji ruchowej),

integracji we wspólnej zabawie oraz rozwijaniu zainteresowań sportowych, skierowanych

szczególnie w stronę umiłowania gier zespołowych. Nie jest to jeszcze szkolenie

ukierunkowane, a jego swoiste cele ograniczają się jedynie do zapoznania dzieci

z podstawowymi elementami techniki gry. Dostosowanie przepisów gry do możliwości dzieci

w młodszym wieku szkolnym nie tylko uatrakcyjnia zajęcia, ale przede wszystkim wzbogaca

nauczanie w nowe formy, co w efekcie przyspiesza inicjację sportową.

Tak zorganizowana edukacja na pewno ułatwia przeprowadzenie właściwego naboru

do zorganizowanych grup sportowych. Podczas prowadzonych zajęć szkoleniowych zbieramy

jak największą liczbę informacji o stosunkowo dużej liczbie dzieci. Informacje te powinny

dotyczyć przede wszystkim zainteresowań i aspiracji sportowych, rozwoju cech osobowości,

umiejętności skupienia uwagi itp. W trakcie mini gier i zabaw ocenić można uzdolnienia

ruchowe uczniów oraz ważną w piłce ręcznej umiejętność dostosowania się do zmiennych

sytuacji.

Ponadto rekrutacja do wstępnego etapu szkolenia powinna uwzględniać:

•

specjalistyczne badania lekarskie – eliminujące osobników, dla których sport wyczynowy

stanowi zagrożenie utraty zdrowia;

•

pomiar podstawowych parametrów budowy ciała;

•

ocenę poziomu zdolności motorycznych o podłożu energetycznym – za pomocą

wybranych prób efektów motorycznych;

•

ocenę poziomu wybranych zdolności koordynacyjnych (koordynacji wzrokowo-ruchowej,

orientacji przestrzennej, czasu reakcji prostej, częstotliwości ruchów) – przy zastosowaniu

specjalistycznych aparatów oceniających poziom zdolności psycho-motorycznych lub za

pomocą testów motorycznych stosowanych do oceny specyficznych zdolności

koordynacyjnych [28];

•

ocenę poziomu opanowania poznanych już elementów techniki gry.

Podczas doboru do pierwszego etapu szkolenia powinny być badane te parametry,

których rozwój jest możliwy do prognozowania. Precyzyjne przewidywanie ich rozwoju leży

nie tylko w sferze dobrej znajomości praw rządzących ontogenezą, ale również wymaga

uwzględniania różnic w indywidualnym tempie dojrzewania dzieci i młodzieży [52]. W tym

kontekście słuszny wydaje się pomiar wieku morfologicznego [53]. Nierzadko bowiem

wyższy

poziom

badanych

predyspozycji,

zdolności

i efektów

motorycznych,

a w konsekwencji wyników sportowych uzyskują jednostki wcześniej dojrzewające.

Doprowadza to bardzo często do niekontrolowanego i bezzasadnego eliminowania osobników

uzdolnionych ruchowo lecz opóźnionych w rozwoju. Uzyskują oni gorsze wyniki od swoich

rówieśników w większości sprawdzianów i testów sprawności motorycznej nie dlatego, iż

prezentują niższy poziom zdolności i umiejętności ruchowych, ale dlatego że są młodsi

rozwojowo. Osobnicy ci bardzo często w toku dalszego szkolenia wyrównują braki, a nawet

prześcigają swych rówieśników wcześnie dojrzewających. Zjawisko to wydaje się nawet być

korzystne dla efektów szkoleniowych, ponieważ proces doskonalenia sprawności specjalnej

przebiega najłatwiej w okresie dojrzewania i młodzieńczości, im przeto okres ten jest dłuższy,

tym bogatsze i bardziej skomplikowane są treści, które osobnik może trwale przyswoić [40].

Chociaż z prowadzonych badań wynika, iż budowa ciała ma znaczny wpływ na wynik

sportowy w piłce ręcznej to wydaje się, że znaczenie predyspozycji strukturalnych –

zwłaszcza przy naborze dziewcząt – jest zbyt mocno akcentowane.

Na etapie wstępnego szkolenia sportowego następuje dalsza systematyczna obserwacja

zawodników pozwalająca na ocenę poziomu i dynamiki rozwoju cech strukturalnych oraz

zdolności motorycznych. Przeprowadzane pomiary parametrów budowy ciała powinny

umożliwić określenie w przybliżeniu przyszłej wysokości ciała zawodnika (metoda

Milicerowej). Istotne dla procesu sterowania szkoleniem sportowym są także informacje

dotyczące masy ciała szczupłego (LBM), masy tłuszczu oraz procentowej zawartości tłuszczu

w organizmie. Systematyczne ich pomiary pozwalają na ocenę zmian w składzie ciała

u trenujących uczniów i uczennic. Rozwój poszczególnych zdolności motorycznych

kontrolujemy za pomocą wybranych prób lub całych testów sprawności fizycznej. Zastosować

można różne testy np. Eurofit, INKF. Systematycznej ocenie poddać powinniśmy także

poziom opanowania elementów techniki gry (chwyty i podania, kozłowanie, rzuty). Pomocne

w tym mogą być wybrane próby testów Czerwińskiego oraz Pytlika i śarka [24]. Dzięki

obserwacjom prowadzonym podczas mini gier i gry właściwej ocenić możemy umiejętności

praktycznego wykorzystania poznanych elementów techniki oraz zdolność operatywnego

myślenia w rozwiązywaniu zadań motorycznych.

Przeprowadzone

obserwacje

i pomiary

ułatwiają

kwalifikację

etapu

ukierunkowanego szkolenia sportowego, która ma za zadanie wyłonienie – z szerokiej grupy

wiczących

–

jednostek

specjalnie

uzdolnionych,

dysponujących

właściwymi

predyspozycjami morfologicznymi, strukturalnymi, energetycznymi i koordynacyjnymi.

Selekcja ta powinna uwzględniać ocenę postępów w czasie szkolenia wstępnego. Postępy

w zakresie opanowania przez ćwiczących elementów techniki warunkowane są w znacznym

stopniu poziomem rozwoju zdolności koordynacyjnych [35]. Wysoki ich poziom może

decydować w znacznej mierze o wyniku współzawodnictwa w piłce ręcznej, gdyż jest to

dyscyplina sportowa wymagająca dużej złożoności ruchów i umiejętności dostosowania do

zmieniających się warunków. Dlatego ocena zdolności koordynacyjnych powinna być

nieodzowna na każdym etapie selekcji w piłce ręcznej.

W trakcie szkolenia ukierunkowanego w dalszym ciągu prowadzimy systematyczną

obserwację uwzględniającą w szczególności predyspozycje związane ze specyficznymi

wymogami piłki ręcznej. Ułatwia to selekcję specjalistyczną, w której znaczącą rolę

odgrywają również inne czynniki, np.: motywacja, zainteresowania sportowe, cechy

psychiczne. To właśnie ich poziom i charakter najczęściej decyduje o zakwalifikowaniu

zawodnika do specjalistycznego szkolenia sportowego.

Każdy z etapów selekcji w procesie wieloletniego szkolenia uzupełniony powinien być

także pomiarami wydolności układów: krążenia i oddechowego. Oczywiście najlepsze byłyby

tutaj metody laboratoryjne. Jednak ze względu na trudności organizacyjne i brak

odpowiedniego sprzętu możliwe są one do zastosowania dopiero przy kwalifikowaniu

zawodników do szkolenia centralnego (np. Szkoły Mistrzostwa Sportowego, reprezentacje

różnego szczebla). W praktyce klubowej i szkolnej można oprzeć się na pomiarze pojemności

yciowej płuc oraz na określeniu maksymalnego pochłaniania tlenu – VO

max metodami

pośrednimi (przeliczeniowymi), takimi jak: test Coopera (bieg 12-minutowy), test Astranda

lub test Margarii. Pamiętać jednak należy, że przeliczenia te z założenia obarczone są błędem,

a uzyskane wyniki ze względu na niespecyficzny dla piłki ręcznej charakter wysiłku nie

powinny głównym i decydującym źródłem informacji o zawodniku.

Tabela 1. Orientacyjne normy do oceny przygotowania fizycznego chłopców [50]

Wiek

Próby

Ocena

poziomu

9 lat

10 lat

11 lat

12 lat

13 lat

14 lat

5,6 i mniej

5,3 i mniej

5,1 i mniej

4,9 i mniej

4,7 i mniej

4,6 i mniej

5,7-5,8

5,4-5,5

5,2-5,3

5,0-5,1

4,8-4,9

4,7-4,8

5,9-6,0

5,6-5,7

5,4-5,5

5,2-5,3

5,0-5,1

4,9-5,0

6,1-6,2

5,8-5,7

5,6-5,7

5,4-5,5

5,2-5,3

5,1-5,2

Bieg na 30 m

(sek)

6,3 i wi

cej

6,0 i wi

cej

5,8 i wi

cej

5,6 i wi

cej

5,4 i wi

cej

5,3 i wi

cej

1376

i wi

cej

1446

i wi

cej

1576

i wi

cej

1281-1375

1341-1445

1476-1575

1186-1280

1236-1340

1376-1475

1191-1185

1131-1235

1276-1375

Bieg ci

gły

5 min (m)

1190 i mniej

1130 i mniej

1275 i mniej

170 i wi

cej

182 i wi

cej

198 i wi

cej

213 i wi

cej

238 i wi

cej

251 i wi

cej

155-169

165-181

183-197

198-212

219-237

235-250

140-154

150-164

168-182

183-197

200-218

219-234

125-139

135-149

153-167

168-182

181-199

203-218

Skok w dal

z miejsca

(cm)

124 i mniej

152 i mniej

167 i mniej

180 i mniej

202 i mniej

38 i wi

cej

40 i wi

cej

45 i wi

cej

50 i wi

cej

55 i wi

cej

60 i wi

cej

33-37

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

28-32

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

23-27

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

Wyskok

dosi

ęż

z miejsca

(cm)

22 i mniej

24 i mniej

29 i mniej

34 i mniej

39 i mniej

44 i mniej

270 i wi

cej

310 i wi

cej

355 i wi

cej

410 i wi

cej

480 i wi

cej

575 i wi

cej

230-265

275-305

320-350

375-405

445-475

540-570

195-225

240-270

285-315

340-370

410-440

505-535

160-190

205-235

250-280

305-335

375-405

470-500

Rzut piłk

lekarsk

obur

cz zza

głowy

(cm)

155 i mniej

200 i mniej

245 i mniej

300 i mniej

370 i mniej

465 i mniej

8 i wi

cej

9 i wi

cej

10 i wi

cej

13 i wi

cej

17 i wi

cej

17 i wi

cej

6-7

7-8

8-9

10-12

13-16

4-5

5-6

6-7

7-9

9-12

2-3

3-4

4-5

4-6

5-8

Podci

ganie

ze zwisu

(liczba

powtórze

)

1 i mniej

2 i mniej

3 i mniej

4 i mniej

4. Cele i założenia organizacyjno-programowe

– etapy szkolenia

Sport stwarza człowiekowi możliwość doskonalenia osobowości oraz specyficznych

cech psychicznych i fizycznych umożliwiających szlachetną rywalizację w dążeniu do

doskonałości [19]. Wszelka działalność sportowa uczy dyscypliny, umiejętności

współdziałania oraz wyzbycia się egoizmu. Dlatego tak ważne jest zachęcenie młodych ludzi

do uczestnictwa w różnych formach aktywności ruchowej. Niezbędna więc jest odpowiednia

popularyzacja, powszechność i dostępność kultury fizycznej.

Zajęcia sportowe realizowane w klubach sportowych oraz poprzez system klas i szkół

sportowych

są

istotnym

uzupełnieniem

programowego

wychowania

fizycznego.

Przekazywane podczas nich treści obejmują dodatkowe specyficzne umiejętności

i wiadomości dotyczące konkretnej dyscypliny sportowej. Ważne jest, aby system szkolenia

był

zintegrowany

i podporządkowany

jednej

koncepcji.

Obecnie

przebiega

wielokierunkowo i realizowany jest poprzez: klasy i szkoły sportowe, kluby sportowe,

szkolenie regionalne (kadry makroregionu) i szkolenie centralne (reprezentacje różnego

szczebla)

Głównym celem szkolenia sportowego dzieci i młodzieży powinno być

doprowadzenie jak największej liczby zawodników do mistrzostwa sportowego w wieku

dojrzałym i umożliwienie im uzyskania sukcesów w kraju i na arenach międzynarodowych

(Mistrzostwa Europy i Świata, Igrzyska Olimpijskie).

Szkolenie sportowe dzieci musi być podporządkowane procesom rozwoju osobniczego

oraz rozwój ten wspomagać. Powinna cechować je wszechstronność stopniowo i planowo

przechodząca w specjalizację. Wszechstronność ta polega na wybiórczym stymulowaniu tych

zdolności, które w danych okresach rozwoju organizmu charakteryzują się najwyższym

tempem naturalnego przyrostu oraz na kształtowaniu dużej ilości umiejętności ruchowych.

Wczesne wprowadzanie specjalistycznych i jednostronnie oddziaływujących na organizm

młodego człowieka ćwiczeń oraz stosowanie obciążeń nie dostosowanych do aktualnych

możliwości zawodnika może doprowadzić do nieprawidłowości w rozwoju fizycznym

i psychicznym, a także zahamować lub wręcz uniemożliwić pełny rozkwit talentu sportowego.

Młodzi zawodnicy szkoleni szybko i nieracjonalnie w większości przypadków nigdy nie

osiągają wyżyn mistrzostwa sportowego. Efektywność szkolenia dzieci i młodzieży nie może

być więc oceniana na podstawie doraźnych (etapowych) osiągnięć, lecz wyłącznie na

podstawie założonych, zaplanowanych celów perspektywicznych.

Uwzględniając tendencje rozwojowe piłki ręcznej, podział na kategorie wiekowe

w rozgrywkach, rozwój biologiczny dzieci i młodzieży oraz zmiany w systemie szkolnictwa

proponujemy uwzględnienie w programach następujących etapów szkolenia:

•

Etap I – przygotowawczo selekcyjny – obejmuje klasy I-III (wiek 7-9 lat).

•

Etap II – wstępnego szkolenia sportowego – obejmuje klasy IV - VI (wiek 10-12 lat ).

•

Etap III – szkolenia ukierunkowanego – obejmuje klasy I i II gimnazjum (wiek 13-14 lat).

•

Etap IV – wstępnej specjalizacji – obejmuje III klasę gimnazjum i I klasę liceum,

kategoria juniora młodszego (wiek 15-16 lat).

•

Etap V – szkolenia specjalistycznego – dla kategorii juniora starszego (wiek 17-18 lat),

•

Etap VI – mistrzowski (od 19 roku życia)

Wyżej wymienione etapy szkolenia pomimo różnych dla każdego okresu zadań mają

jeden zasadniczy i ostateczny cel – stopniowy przyrost poziomu sportowego, aż do

osiągnięcia mistrzostwa.

4.1. Etap przygotowawczo-selekcyjny

Głównym zadaniem tego okresu jest rozwijanie i utrwalanie zainteresowań

sportowych oraz wszechstronny i harmonijny rozwój dziecka za pomocą prostych

i naturalnych form ruchu.

Dziecko rozpoczynające naukę w szkole podstawowej potrafi wykonać w sposób

naturalny podstawowe formy ruchu, takie jak: bieg, rzut, chwyt, skok. Jednak większość tych

ruchów nie jest należycie skoordynowana np. bieg z krążeniem ramion, podskoki w przód,

w tył, bieg z podrzucaniem piłki, podrzut piłki – wyskok – chwyt piłki. W związku z tym

w zajęciach musimy uwzględnić nauczanie i doskonalenie ruchów złożonych oraz naukę

umiejętności ruchowych z zakresu różnych dyscyplin sportowych. Stosując odpowiednie

wiczenia oraz gry i zabawy jesteśmy w stanie kształtować zdolności koordynacyjne,

kondycyjne oraz cechy wolicjonalne.

4.1.1. Cele i zadania procesu nauczania

Cele:

Wspomaganie harmonijnego rozwoju psychofizycznego dzieci poprzez odpowiedni dobór

rodków stymulujących i korygujących rozwój oraz funkcjonowanie wszystkich układów

(ruchowego, sercowo-naczyniowego, oddechowego i nerwowego).

Rozwijanie i doskonalenie sprawności kondycyjno-koordynacyjnej.

Wyposażenie dzieci w zasób umiejętności ruchowych umożliwiających uczestnictwo

w różnych formach aktywności sportowej.

Kształtowanie umiejętności i nawyków niezbędnych do dalszego szkolenia.

Kształtowanie umiejętności współdziałania dzieci z trenerem (nauczycielem) oraz

zdyscyplinowanie dzieci (nauczenie słuchania i wykonywania poleceń).

Wykształcenie potrzebnych cech charakteru (podporządkowania się drużynie, umiejętność

współpracy w kolektywie).

Zaznajomienie z przepisami bezpieczeństwa na zajęciach, w trakcie używania przyborów

i sprzętu sportowego.

Zapoznanie z regułami zabaw i przepisami gier sportowych, ze szczególnym

uwzględnieniem mini piłki ręcznej.

Wyselekcjonowanie uzdolnionych dzieci do dalszego szkolenia sportowego.

Zadania:

Doskonalenie układu czynnościowego organizmu dzieci z uwzględnieniem uwarunkowań

rozwojowych.

Kształtowanie ogólnej sprawności fizycznej z akcentem na rozwój koordynacji i gibkości.

Nauka podstawowych elementów techniki gry w piłkę ręczną.

Rozwijanie koncentracji i podzielności uwagi, kształtowanie woli i odporności

psychicznej.

Kształtowanie umiejętności skutecznego współdziałania podczas gry w mini piłkę ręczną.

Przekazanie informacji o sporcie, a w szczególności o piłce ręcznej.

Stopniowe zaznajamianie z przepisami gry w mini piłkę ręczną.

Ocena i kontrola:

stanu zdrowia,

poziomu zdolności motorycznych,

umiejętności gry w mini piłkę ręczną (obserwacja podczas zawodów).

4.1.2. Program szkolenia

W zajęciach dominować powinny gry i zabawy (np. tory przeszkód, z zastosowaniem

różnego rodzaju sprzętu) oraz gry uproszczone, uzupełnione ścisłymi formami ruchu. Należy

zapoznać dzieci z zasadami wprowadzanych gier, a w czasie zajęć konsekwentnie ich

przestrzegać oraz wskazywać i omawiać popełniane błędy.

wiczenia oraz gry i zabawy należy tak dobierać, aby:

•

występowały w nich podstawowe elementy techniki gry w piłkę ręczną – np. indywidualne

poruszanie się w ataku (bieg przodem, tyłem, starty i zatrzymania), krycie każdy swego,

podanie, chwyt, rzut;

•

kształciły zdolności kondycyjne (wytrzymałość, szybkość);

•

kształciły zdolności koordynacyjne (orientacja przestrzenna, poczucie równowagi,

łączenie ruchów, poczucie rytmu (rytmizacja), reakcję prostą i złożoną;.

•

kształciły

najprostsze

procesy

myślowe,

przewidywanie,

podzielność

uwagi,

odpowiedzialność, podejmowanie decyzji, zapamiętywanie;

•

kształciły cechy wolicjonalne ambicję, wolę walki, zaciętość;

•

kształciły cechy charakteru (aktywność, odwagę, zdyscyplinowanie, umiejętności

współpracy zespołowej).

Już w klasie II można stosować ćwiczenia wprowadzające do mini piłki ręcznej,

a w klasie III wprowadza się naukę niektórych elementów techniki:

Indywidualne sposoby poruszania się po boisku:

bieg przodem i tyłem,

bieg przodem półobrót i bieg tyłem,

bieg przodem wykonanie pełnego obrotu i bieg przodem (zwracamy uwagę na

prawidłowe wykonanie obrotu, nie w miejscu, wykonujący obrót musi przemieszczać

się w przód w linii prostej w trzech krokach),

bieg ze zmianą kierunku (po zatrzymaniu, bieg w przeciwnym kierunku rozpoczyna

noga zakroczna ½ obrotu na śródstopiu),

bieg z przyspieszaniem na sygnał nauczyciela,

starty z różnych pozycji.

wiczenia uwzględniające wymienione powyżej elementy poruszania się po boisku dzieci

powinny wykonywać bez piłki i z piłką. Szczególną uwagę należy zwrócić na ćwiczenia,

w których występować będzie element obrotu, zmiany kierunku. Przy wykonywaniu tych

elementów, bardzo częstym błędem jest nieumiejętne wykonywanie obrotu na śródstopiu.

Dodatkowo dużą trudność sprawia dzieciom przenoszenie środka ciężkości z nogi na nogę,

dzieci tracą równowagę, panowanie nad ciałem. Poprzez stosowanie odpowiednio

dobranych ćwiczeń oraz gier i zabaw staramy się eliminować te błędy.

Podanie i chwyt półgórny:

podanie w miejscu, w biegu,

podanie lewa i prawą ręka, krótkie, długie,

chwyt piłki z podłoża – toczącej się do i od zawodnika, po chwycie wykonanie podania

półgórnego.

wiczenia powinny być dobrane tak, aby podania w biegu zbliżone były do podań

występujących w grze. Zwracamy uwagę na ułożenie piłki na dłoni i odwiedzenie ręki

z piłką do wykonania podania, rzutu. Staramy się by po wykonaniu chwytu piłki w ruchu,

a przed wykonaniem podania ćwiczący wykonywali trzy kroki. W momencie chwytu piłki

z podłoża dziecko musi obserwować zawodników na boisku.

Kozłowanie piłki lewą i prawą ręką w linii prostej i slalomem.

Należy zwracać uwagę, aby w trakcie kozłowania dziecko cały czas obserwowało boisko

i zawodników. Uzyskujemy to poprzez stosowanie ćwiczeń i zabaw, które zmuszają do

obserwacji boiska i „ panowania” nad piłką w trakcie kozłowania, kształtując podzielność

uwagi, orientację przestrzenną itp.

Rzuty – rzut z przeskokiem.

Zabawy rzutne do celu lub na odległość (kto dalej rzuci).

Obrona – krycie „każdy swego” wprowadzane do wszystkich gier.

Ten system bronienia ma duże znaczenie wychowawcze, gdyż uczy odpowiedzialności za

konkretnie przydzielone zadanie.

W trakcie gier staramy się eliminować kozłowanie. Dziecko po chwycie piłki powinno

obserwować boisko, decydować do kogo ma podać piłkę, umieć uwolnić się od przeciwnika,

wybiegać na dogodną pozycje w celu otrzymania podania. Należy pamiętać, że dziecko

dlatego rozpoczyna grę od kozłowania, aby jak najdłużej być w posiadaniu piłki, zapominając

o możliwości wykonania trzech kroków z piłką. Konieczne jest więc tłumaczenie dziecku

zasad gry zespołowej i tego, że najbardziej skuteczne jest współdziałanie z kolegami na

boisku.

4.1.3. Zalecane parametry metodyki treningu – obciążenia treningowe

Stosowane w trakcie tego etapu środki treningowe powinny cechować się znaczną

wszechstronnością. Na zajęciach nie może być monotonii, gdyż spowoduje to u dzieci

znużenie, zmęczenie psychiczne i szybkie zniechęcenie. Dzieci chcą zdobywać nowe

doświadczenia pragną sprawdzać się w nowym zadaniu ruchowym, w trakcie konfrontacji

z przeciwnikiem, ale musimy je zainteresować poprzez stosowanie ciekawych i atrakcyjnych

wiczeń.

Prowadzone szkolenie powinno opierać się o lekcje wychowania fizycznego.

Wskazane jest również zorganizowanie raz w tygodniu zajęć pozalekcyjnych, ze względów

organizacyjnych najlepiej po lekcjach, w dniu w którym nie było zajęć w.f. Na tym etapie

bardzo ważne są różne formy współzawodnictwa, należy umożliwić dzieciom udział

w zawodach mini piłki ręcznej, pamiętając o tym, że w grze uczestniczyć powinien każdy

(mniej więcej w tym samym wymiarze czasowym).

W zasadzie nie należy mówić o zajęciach specjalistycznych w tym okresie, a raczej

o ćwiczeniach ukierunkowanych na rozwój zdolności i umiejętności potrzebnych w trakcie

gry w piłkę ręczną. Ich objętość nie powinna jednak przekraczać 20% czasu przeznaczonego

na szkolenie.

4.2. Etap wstępnego szkolenia sportowego

Dynamicznie przebiegający w tym okresie (wiek 10-12 lat) rozwój całego organizmu,

w tym przede wszystkim układu nerwowego i mięśniowego stwarza korzystne warunki dla

kształtowania zdolności koordynacyjnych i kondycyjnych. Głównym celem tego etapu jest

stworzenie dużego i stabilnego fundamentu sprawnościowego (motorycznego) oraz

wykształcenie odpowiedniego poziomu cech wolicjonalnych i zdolności koordynacyjnych,

a także rozpoznanie uzdolnień i zainteresowań.

4.2.1. Cele i zadania szkolenia

Cele:

Rozwój fizyczny – kształtowanie sprawności morfo-funkcjonalnej.

inspirowanie uczniów do dokonywania samokontroli i samooceny rozwoju fizycznego,

obserwacja zmian pracy układu oddechowego pod wpływem aktywności ruchowej,

hartowanie organizmu,

wdrażanie do prawidłowego sposobu oddychania podczas wysiłku,

kształtowanie odpowiedzialności za własne zdrowie.

Motoryczność – kształtowanie sprawności kondycyjnej i koordynacyjnej.

Kształtowanie umiejętności:

kształtowanie umiejętności ruchowych związanych z różnymi dyscyplinami sportowymi

– indywidualnymi i zespołowymi,

kształtowanie umiejętności ruchowych niezbędnych podczas gry w piłkę ręczną,

określenie postępów w opanowaniu umiejętności technicznych z zakresu gry w piłkę

ręczną poszczególnych uczniów i klasy.

Przekaz wiadomości:

zaznajomienie z przepisami bezpieczeństwa na zajęciach, w trakcie używania

przyborów i sprzętu sportowego,

zapoznanie z przepisami gry w piłkę ręczną,

higiena osobista po zajęciach ruchowych,

wdrażanie do samodyscypliny.

Działania wychowawcze:

kształtowanie postaw indywidualnych niezbędnych w trakcie realizacji zadań

treningowych i w trakcie przyszłej rywalizacji sportowej,

kształtowanie umiejętności współdziałania w małych grupach,

kształtowanie umiejętności współdziałania ucznia z nauczycielem,

zachowanie się w różnych zmiennych sytuacjach w trakcie zajęć sportowych i gry.

Zadania:

Przygotowanie psychiczne:

kształtowanie pozytywnych postaw społecznych,

rozwijanie koncentracji i podzielności uwagi,

kształtowanie woli,

kształtowanie odporności psychicznej.

Przygotowanie teoretyczne:

przekazanie informacji o sporcie, najważniejszych wydarzeniach z historii sportu,

o współczesnych jego tendencjach i ruchu olimpijskim;

stopniowe zaznajamianie z przepisami gry w piłkę ręczną, a także obowiązującymi

zasadami ich interpretacji;

zapoznanie

uczniów

z zasadami

skuteczności

stosowanej

techniki,

taktyki

indywidualnej i nauczanymi elementami taktyki zespołowej;

informowanie uczniów o zadaniach i obciążeniach treningowych oraz o wpływie

i celowości stosowanych ćwiczeń;

zapoznanie z najistotniejszymi wydarzeniami dotyczącymi historii gry, największymi

osiągnięciami;

przedstawienie przykładów wybitnych zawodników i zawodniczek dla kształtowania

właściwych wzorów i postaw;

przekazanie informacji o współczesnych tendencjach obserwowanych w światowej piłce

ręcznej.

Przygotowanie sprawnościowe:

doskonalenie ogólnej sprawności fizycznej przy wykorzystaniu elementów z różnych

dyscyplin sportowych (lekkiej atletyki, gimnastyki, pływania, sportów walki oraz gier

sportowych i rekreacyjnych) z akcentem na rozwój szybkości, wytrzymałości i gibkości;

kształtowanie zdolności koordynacyjnych: różnicowania kinestetycznego, równowagi,

szybkości reagowania, dostosowania i przestawiania, orientacji, sprzężenia (łączenia

ruchów), rytmizacji, częstotliwości ruchów;

wszechstronne kształtowanie układu czynnościowego z uwzględnieniem wieku

wiczących i występujących w okresie pokwitania różnic płciowych oraz wymagań gry

w piłkę ręczną.

Przygotowanie techniczne.

prawidłowe i wszechstronne opanowanie podstawowych elementów techniki gry oraz

umiejętności techniczno–taktycznych.

Przygotowanie taktyczne:

opanowanie zasad i umiejętności z zakresu taktyki indywidualnej podczas gry w obronie

i w ataku oraz na różnych pozycjach;

rozwijanie umiejętności skutecznego współdziałania zawodników podczas walki

sportowej.

Zorganizowanie rywalizacji wewnątrz grupy w wynikach prób efektów motorycznych,

tempie uczenia się elementów techniki, frekwencji i punktualności.

Ocena stanu zdrowia ćwiczących.

Rozwijanie i utrwalanie u uczniów zainteresowania piłką ręczną.

Systematyczna kontrola efektów szkoleniowych.

10.

Udział w rozgrywkach międzyszkolnych.

4.2.2. Program szkolenia

I. Sprawność motoryczna

Szybkość

Biegi na krótkich odcinkach w zmiennym i szybkim tempie, sztafety wahadłowe,

sztafety z pokonywaniem przeszkód, starty z różnych pozycji, biegi po różnych trasach (koła

slalomy itp.), ćwiczenia z szybką zmianą pozycji i sposobu wykonania.

Siła

Rzuty prawą i lewą ręką – małymi przyborami na odległość i do celu, wieloboje

rzutów różnymi przyborami, w późniejszym okresie wieloboje rzutów piłkami lekarskimi (1–

3 kg). Dźwiganie i przenoszenie przedmiotów o odpowiednim ciężarze – na różnych

odcinkach w formie zadaniowej. Wspinanie – po przyrządzie ustawionym lub zawieszonym

pionowo, poziomo lub ukośnie, przy wykorzystaniu przyrządów typowych i nietypowych.

wiczenia i zadania ruchowe wzmacniające mięśnie ramion i obręczy barkowej, nóg

i obręczy biodrowej oraz tułowia – z pokonywaniem ciężaru własnego ciała oraz przy użyciu

przyborów.

Moc

Skoki – dosiężne, w dal i wzwyż sposobem naturalnym (później techniką naturalną),

skoki jednorodne i różnorodne (łączone, jednonóż, obunóż, wzwyż, w dal itp.) głównie

w formie zabawowej. Skoki z wysokości na miękkie podłoże, skoki przez przeszkody, skoki

na przyrządach wspomagających ruch. Skoki wolne, skoki przez współćwiczącego, przyrządy,

przybory oraz ponad przyborami będącymi w ruchu. Wieloskoki w formie zabaw i gier

ruchowych z zastosowaniem przyborów i przyrządów typowych i nietypowych.

Koordynacja

wiczenia w dwójkach (podskoki, przewroty, skoki). Ćwiczenia szybkiej reakcji na

bodziec słuchowy i wzrokowy. Łączenie czynności ruchowych (np. naprzemienne stosowanie

różnych form wieloskoków). Szybkie zmiany pozycji w różnych ustawieniach, płaszczyznach

i pozycjach wyjściowych – indywidualnie i grupowo, bez lub z zastosowaniem przyborów.

wiczenia z małymi przyborami (podrzuty, chwyty, odbijanie, podbijanie, toczenie,

przesuwanie itp.) w zmiennych sytuacjach. śonglerka małymi przyborami indywidualnie

i w dwójkach (piłeczki tenisowe, woreczki gimnastyczne itp.). Nauka techniki ruchów.

Wytrzymałość

Zabawy i gry ruchowe oraz atletyka terenowa, biegi po wyznaczonych trasach

w formie zabawy, biegi przełajowe bez współzawodnictwa – według indywidualnych

możliwości, później ze współzawodnictwem. Formy gier zespołowych uwzględniające

różnorodne czynności manualno–lokomocyjne, niezbędne przy kształtowaniu wytrzymałości.

Gibkość

wiczenia rozciągające, elongacyjne, streching.

II. Przygotowanie ogólnorozwojowe realizowane powinno być poprzez zajęcia z:

•

lekkiej atletyki – biegi, skoki, rzuty oraz zajęcia w terenie;

•

gimnastyki – przewroty, przerzuty, stanie na głowie, stanie na rękach;

•

sportów walki – przewroty przez bark w przód i w tył, pady w przód, w bok i na plecy

(judo);

•

gier uzupełniających – koszykówki, siatkówki, piłki nożnej.

III. Szkolenie specjalistyczne

Przygotowanie specjalistyczne obejmuje technikę i taktykę, a także ćwiczenia

integralne mające na celu kształtowanie i rozwijanie u zawodników umiejętności

przekształcania wartości poszczególnych części zaprawy sportowej w skuteczne działania

indywidualne i zespołowe. W proponowanym poniżej programie dokonano podziału na

poszczególne lata szkolenia.

Pierwszy rok szkolenia – klasa IV

Technika

nauka poruszania się po boisku bez piłki:

w ataku – starty, zatrzymania, zmiana kierunku i tempa biegu, starty z różnych pozycji,

w obronie – bieg tyłem, krok odstawno-dostawny, doskok i odskok, blokowanie;

nauka chwytów i podań:

w miejscu, w marszu i w biegu (lewą i prawą ręką),

w ustawieniu przodem i bokiem (na różne odległości);

nauka kozłowania:

w miejscu, w marszu i w biegu,

ze zmianą wysokości i kierunku oraz ręki kozłującej;

nauka podstawowych odmian rzutów:

z przeskokiem,

z wyskoku w przód i w górę,

wiczenia wprowadzające do nauki rzutu z padem;

zwodu pojedynczego ciałem w lewą i prawą stronę,

zaznajomienie z podstawowymi umiejętnościami bramkarskimi:

postawa bramkarska,

poruszanie się w bramce.

Taktyka

opanowanie elementów taktyki indywidualnej:

w ataku – uwalnianie się od obrońcy, wyjście na pozycję, atakowanie z piłką,

rozgrywanie sytuacji 1x1,

w obronie – krycie przeciwnika w obronie „każdy swego”, wygarnianie piłki przy

kozłowaniu,

bramkarza – ogólne zapoznanie z obowiązującymi zasadami gry na tej pozycji;

opanowanie elementów taktyki grupowej:

współpraca z partnerem w ataku – zagrania dwójkowe, rozgrywanie sytuacji 2x1,

współpraca z partnerem w obronie - asekuracja.

Drugi rok szkolenia – klasa V

Technika

doskonalenie umiejętności poruszania się po boisku:

bez piłki:

w ataku – starty, zatrzymania, zmiana kierunku i tempa biegu, biegi z obrotami, bieg

tyłem,

w obronie – krok odstawno-dostawny, doskok i odskok, blokowanie, starty z różnych

pozycji i po wykonywaniu zadań obronnych,

z piłką – chwyty piłki w biegu i zatrzymania po wykonaniu trzech kroków, chwyty piłki

w biegu i przejście do kozłowania po wykonaniu trzech kroków, kozłowanie w biegu ze

zmianą kierunku, tempa i ręki kozłującej;

doskonalenie chwytów i podań:

chwyt piłki z podłoża,

chwyt piłki lecącej z tyłu,

podania w różnych kierunkach i ze zmianą odległości między ćwiczącymi,

wykonywanie podań w trakcie poruszania się w zmiennym tempie i w różnych

kierunkach,

podania i chwyty stosowane w trakcie ataku szybkiego;

rzuty:

nauka rzutu z padem z ustawienia przodem i bokiem do bramki;

rzuty z pozycji zawodników rozgrywających, skrzydłowych i obrotowych,

doskonalenie poznanych odmian rzutów i nauka rzutu z przeskokiem z wysokości

biodra i z odchylenia oraz rzutu prawa–prawa;

zwody:

doskonalenie zwodu pojedynczego ciałem – bez piłki i z piłką oraz zakończonego

rzutem prawa–prawa,

nauka zwodu podwójnego i z obrotem;

nauka gry na pozycji bramkarza:

poruszanie się w bramce i w polu bramkowym,

sposoby bronienia piłek dolnych i górnych.

Taktyka

elementy taktyki indywidualnej:

w ataku – wyjście na dogodną pozycję, uwalnianie się od kryjącego nas obrońcy

poprzez wykonywanie zwodów ciałem bez piłki, rozgrywanie sytuacji 1x1;

w obronie – krycie atakującego bez piłki i z piłką, zachowanie właściwej odległości od

przeciwnika, krycie od piłki i od bramki;

opanowanie elementów taktyki grupowej:

w ataku:

rozgrywanie sytuacji 2x1 i 3x2,

nauka gry w ataku pozycyjnym w ustawieniu 2:1:3 – współpraca pomiędzy

skrzydłowym a rozgrywającym, rozgrywającym a obrotowym oraz pomiędzy

rozgrywającymi (zagrania dwójkowe, rozgrywanie sytuacji 2x1),

w obronie:

doskonalenie obrony „każdy swego” – nauka przekazywania,

nauka obrony strefowej 6:0 – współpraca pomiędzy zawodnikami na sąsiadujących

pozycjach, przekazywanie i asekuracja, blokowanie rzutów w dwójkach i trójkach.

Przygotowanie integralne

rozwijanie szybkości wraz z doskonaleniem różnych sposobów poruszania się w ataku

i w obronie,

rozwijanie siły i wytrzymałości wraz z doskonaleniem różnych odmian chwytów i podań,

rozwijanie wytrzymałości wraz z doskonaleniem walki o pozycje i piłkę,

różnorodne łączenie opanowanych elementów techniki gry w ataku w indywidualne

działania ofensywne,

różnorodne łączenie opanowanych elementów techniki gry w obronie w indywidualne

działania defensywne.

Trzeci rok szkolenia – klasa VI

Technika

doskonalenie umiejętności poruszania się po boisku w ataku i w obronie;

doskonalenie chwytów i podań:

chwyty i podania w pełnym biegu i różnymi sposobami,

chwyty i podania sytuacyjne,

podania w różnych kierunkach z wyborem,

wykonywanie podań różnymi sposobami w trakcie poruszania się w zmiennym tempie

i w różnych kierunkach;

rzuty:

doskonalenie rzutu w wyskoku z różnych pozycji,

doskonalenie rzutu z przeskokiem z wysokości biodra i z odchylenia,

doskonalenie rzutu z padem ze wszystkich ustawień w stosunku do bramki

i przeciwnika oraz po zwodzie;

zwody:

doskonalenie poznanych zwodów ciałem,

nauka zwodów piłką – zamierzony rzut z przeskokiem, w wyskoku i minięcie

przeciwnika, zamierzony rzut i wykonanie podania;

zasłony:

nauka zasłon w ustawieniu przodem do przeciwnika (z boku, z przodu i z tyłu),

wykonywanie zasłon tyłem do przeciwnika,

odejście od przeciwnika po wykonaniu zasłony i wykonanie rzutu;

technika gry bramkarza:

przyjmowanie właściwej postawy bramkarskiej,

obrona rzutów z pozycji zawodników skrzydłowych i obrotowych,

wyrzut piłki do ataku szybkiego.

Taktyka

elementy taktyki indywidualnej:

w ataku – chwyt piłki w ruchu, atakowanie z piłką i bez piłki na poszczególnych

pozycjach,

w obronie – indywidualne krycie atakującego bez piłki i z piłką, w trakcie stosowania

obrony każdy swego i obrony i strefowej;

opanowanie elementów taktyki grupowej:

w ataku:

atak szybki – wyjście do ataku rozgrywanie sytuacji w przewadze liczebnej,

atak pozycyjny – przeciwdziałanie przeciw obronie każdy swego i obronie strefowej,

współdziałanie zawodników, zagrania dwójkowe, rozgrywanie sytuacji 2x2, 3x2,

3x3;

w obronie:

pomoc partnerowi w kryciu atakującego podczas stosowania obrony każdy swego,

asekuracja i przekazywanie w trakcie stosowania obrony strefowej,

zasady współpracy broniących z bramkarzem,

nauka obrony strefowej 5:1,

współpraca zawodników w rozwiązywaniu typowych sytuacji taktycznych w obronie.

Przygotowanie integralne

rozwijanie szybkości wraz z doskonaleniem różnych sposobów poruszania się po boisku,

chwytów i podań oraz rzutów na bramkę,

rozwijanie siły i wytrzymałości wraz z doskonaleniem walki o dogodną pozycję i piłkę,

rozwijanie wytrzymałości wraz z doskonaleniem różnych odmian rzutów na bramkę,

rozwijanie umiejętności dokonywania przez zawodników wyboru właściwego sposobu

postępowania w obronie i w ataku – kształtowanie umiejętności antycypacji,

rozwijanie umiejętności współdziałania zawodników w rozwiązywaniu typowych sytuacji

taktycznych przy przewadze atakujących.

4.2.3. Zalecane parametry metodyki treningu – obciążenia treningowe

Szkolenie dzieci w tym okresie powinno być ukierunkowane na wzrost objętości, a nie

intensywności obciążenia. Dzięki stopniowemu zwiększaniu częstotliwości zajęć, wydłużaniu

czasu trwania jednostek treningowych lub zwiększaniu liczby powtórzeń ćwiczenia tworzymy

podstawę do intensyfikacji wysiłków w następnym okresie szkoleniowym.

Szkolenie na tym etapie opiera się na zabawie w sport. Dominującą formą przy

opanowywaniu umiejętności i zasad taktycznych u dzieci w wieku 10-11 lat (klasa IV)

powinny być gry i zabawy, gra w mini piłkę ręczną oraz gra uproszczona. Udział w treningu

wiczeń specjalistycznych jest niewielki. Stopniowo opanowywane elementy techniki gry

zaczynamy łączyć w indywidualne działania ofensywne i defensywne.

Największy udział w szkoleniu przewidziany jest dla środków o oddziaływaniu

wszechstronnym, następnie ukierunkowanym i specjalnym. Szczególną uwagę zwracamy na

kształtowanie zdolności koordynacyjnych, szybkości i wytrzymałości tlenowej. Czas

przeznaczony na ćwiczenia ukierunkowane i specjalistyczne nie przekracza 30-40% ogólnego

czasu przeznaczonego na szkolenie sportowe z uwzględnieniem lekcji wychowania

fizycznego.

4.3. Etap szkolenia ukierunkowanego

Do etapu tego kwalifikowana jest młodzież, która została właściwie przygotowana na

etapie wstępnego szkolenia sportowego. Uwzględnia się także dyspozycje sprawnościowe,

krystalizację zainteresowań i ujawniające się prawidłowości rozwojowe, a także postępy

w opanowaniu umiejętności technicznych.

4.3.1. Cele i zadania szkolenia

Cele:

Rozwój fizyczny – kształtowanie sprawności morfo-funkcjonalnej:

kontrolowanie rozwoju fizycznego,

obserwacja układu krążenia (pomiar tętna przed i po wysiłku),

hartowanie organizmu i kształtowanie odpowiedzialności za własne zdrowie.

Motoryczność – kształtowanie sprawności kondycyjnej i koordynacyjnej:

samokontrola i samoocena umiejętności koordynacyjnych i technicznych,

wzajemna kontrola doskonalenia sprawności fizycznej,

określenie poziomu i postępu sprawności fizycznej poszczególnych zawodników

i grupy.

Kształtowanie umiejętności:

opanowanie umiejętności współdziałania w trakcie gry w piłkę ręczną,

stosowanie samokontroli i samooceny w trakcie doskonalenia techniki i taktyki gry

w piłkę ręczną,

samodoskonalenie w zakresie opanowanych elementów techniki,

zastosowanie opanowanych umiejętności technicznych i taktycznych w trakcie

zawodów sportowych,

asekuracji i współdziałania w trakcie wykonywania trudniejszych ćwiczeń,

określenie zaawansowania technicznego i taktycznego poszczególnych zawodników

i grupy.

Przekaz wiadomości:

opanowanie zasad taktyki indywidualnej i nowo poznanych elementów taktyki gry

w piłkę ręczną.

Działania wychowawcze:

współudział zawodników w kontroli i ocenie realizacji zadań,

współpraca trenera z zawodnikiem i grupą w indywidualnych i zespołowych formach

aktywności, organizacji zawodów i imprez sportowych,

współdziałanie zespołowe,

utrwalanie pozytywnych postaw i zachowań:

wobec przeciwnika i sędziów – stosowanie zasady „fair-play”,

zaangażowanie do kulturalnego dopingu,

ustalenie właściwej relacji kibic – zawodnik, trener – zawodnik przed, w trakcie i po

treningu i zawodach sportowych.

Zadania:

Doskonalenie umiejętności gry na poszczególnych pozycjach w ataku pozycyjnym

(indywidualizacja szkolenia).

Rozwijanie kondycyjnych i koordynacyjnych zdolności motorycznych zawodników

w połączeniu z doskonaleniem elementów techniki i taktyki gry w ataku i w obronie.

Nauka nowych elementów techniki gry i sposobów ich wykorzystania w walce sportowej.

Nauka nowych grupowych i zespołowych działań ofensywnych oraz defensywnych.

Kształtowanie u zawodników umiejętności oceny własnego postępowania taktycznego.

Kształtowanie u zawodników umiejętności obserwacji walki sportowej.

Kontynuowanie wewnętrznego współzawodnictwa w sprawności fizycznej, tempie

uczenia się techniki i taktyki gry, a także skuteczności gry.

Udział w rozgrywkach ligi młodzików.

Ocena stanu zdrowia ćwiczących.

10.

Dokonanie pomiarów wydolności zawodników.

11.

Dbanie o bezpieczeństwo i higienę zajęć szkoleniowych.

12.

Systematyczna ocena startu w meczach mistrzowskich i kontrolnych.

4.3.2. Program szkolenia

I. Sprawność motoryczna

Szybkość

Biegi w szybkim tempie na odcinkach do 100m. Sztafety. Pokonywanie i omijanie

przeszkód w różnych sytuacjach wymagających szybkiego reagowania. Szybkie wykonywanie

zadań na sygnał. Przyjmowanie w szybkim tempie różnych pozycji, starty, przyspieszenia,

biegi na krótkich odcinkach (np. na sygnał optyczny lub akustyczny, jak najszybsze przejścia

z leżenia przodem do leżenia tyłem, zmiany kierunku biegu, szybkie chwyty, podania,

pokonywanie dystansu 30, 40, 50, 60 m itp.).

Siła

Wykonywanie różnych siłowych form ruchu z przyborem i bez przyboru oraz ze

współćwiczącym z uwzględnieniem ćwiczeń kompleksowych ramion i obręczy barkowej, nóg

i obręczy biodrowej oraz tułowia (np. podnoszenie i przenoszenie przedmiotów bez

i z pokonywaniem przeszkód, wspinanie na przyrządy ustawione w różnych płaszczyznach,

rzuty oburącz piłkami lekarskimi, wieloboje rzutowe przyborami o różnym ciężarze, uginanie

ramion w podporze, wspinanie na przyrządy, w zwisie na drabinkach unoszenie nóg do

poziomu, podciąganie na drążku). Zabawy z mocowaniem ( przepychanie, przeciąganie).

Moc

Skoki wolne i mieszane przez przyrządy typowe i nietypowe oraz współćwiczącego.

Skoki, wieloskoki z odbicia obunóż i jednonóż przez przybory i przyrządy typowe

i nietypowe, indywidualnie i ze współćwiczącym, skoki dosiężne z miejsca i z rozbiegu (np.

skoki obunóż w różnych kierunkach przez przeszkody, serie wyskoków dosiężnych,

pokonywanie przeszkód itp.). Wieloskoki na różnym podłożu (piasek, mata, trawa) jednonóż

i obunóż ze zmianą kierunku, długości, rytmu. Skoki dosiężne.

Koordynacja

Łączenie ruchu lub ćwiczeń bez przyboru i z przyborem w jedną całość. Szybkie

zmiany form ruchu. Łączone przewroty w przód i w tył, przeploty na przyrządach, wejścia

i zejścia z różnych przyrządów, omijanie przeszkód wyprzedzanie osób oraz przyborów

będących w ruchu. Pokonywanie torów przeszkód. śonglerka różnymi rodzajami piłek.

wiczenia akrobatyczne, ćwiczenia techniczno-taktyczne i taktyczne (rozwijanie koordynacji

wzrokowo-ruchowej i orientacji przestrzennej).

Wytrzymałość

Atletyka terenowa, biegi przełajowe, terenowe zabawy biegowe, biegi płaskie na

dłuższych dystansach, marszobiegi z wykonywaniem zadań sprawnościowych. Sporty walki.

Sportowe gry zespołowe (np. ćwiczenia techniczno-taktyczne wykonywane w dłuższym

czasie lub z większą intensywnością). Ćwiczenia integralne z zakresu piłki ręcznej.

Gibkość

wiczenia rozciągające, elongacyjne, streching.

II. Przygotowanie ogólnorozwojowe

Zaleca się realizację zadań z zakresu:

•

lekkiej atletyki – doskonalenie elementów techniki (biegów, skoków i rzutów) oraz

wprowadzenie nowych (płotki, wieloskoki);

•

gimnastyki – ćwiczenia i skoki na przyrządach, skoki akrobatyczne;

•

sportów walki – przewroty przez bark w przód z rozbiegu i w tył, także na twardym

podłożu, pady w przód, w bok i na plecy, zabawy z mocowaniem i ćwiczenia walki

o właściwą pozycję i uchwyt (zapasy, judo);

•

gier zespołowych – nauka nowych elementów techniki i taktyki gry w koszykówkę

i w piłkę nożną, a także w rugby (np. podania i chwyty owalnej piłki, podanie piłki nogą,

zbieranie i podnoszenie piłki z ziemi oburącz, przyłożenie piłki w polu punktowym, walka

o piłkę w przepychaniu 1x1, zabawy i gry ruchowe z owalną piłką).

III. Przygotowanie specjalistyczne

Czwarty rok szkolenia – I klasa gimnazjum

Technika

doskonalenie umiejętności poruszania się po boisku w ataku (z piłką i bez piłki)

i w obronie;

indywidualna obrona:

przechwytywanie piłki,

blokowanie piłki;

doskonalenie chwytów i podań:

chwyty i podania w pełnym biegu i różnymi sposobami,

chwyty i podania sytuacyjne,

podania w różnych kierunkach po chwycie piłki w biegu, po obrocie, po kozłowaniu,

z zatrzymaniem się,

chwyty i podania w ataku pozycyjnym na pozycjach gry;

rzuty:

doskonalenie poznanych rzutów,

doskonalenie rzutu z przeskokiem z wysokości biodra i z odchylenia,

nauka różnych odmian rzutów stosowanych na poszczególnych pozycjach gry,

nauka rzutu w wyskoku z padem,

nauka rzutu z padem przez plecy;

zwody:

doskonalenie poznanych zwodów ciałem i piłką,

nauka nowych zwodów piłką – zwód z zamierzonym rzutem i oddanie rzutu innym

sposobem, zwód z zamierzonym rzutem i wykonanie podania, zwód z zamierzonym

rzutem i minięcie przeciwnika, zwód z zamierzonym podaniem i minięcie przeciwnika,

zwód z zamierzonym podaniem i wykonanie podania innym sposobem, (w zależności

od zaawansowania technicznego zawodników);

zasłony:

doskonalenie zasłon w różnych formach ćwiczeń techniczno-taktycznych;

technika gry bramkarza:

zasady ustawiania się i interwencji,

techniki interwencji – górne, półgórne i dolne (nogami i rękami),

postępowanie w wybranych sytuacjach rzutów z pozycji zawodników skrzydłowych,

rozgrywających i obrotowych, a także obrona rzutów przy rzucie karnym,

postępowanie związane z organizacją kontrataku.

Taktyka

elementy taktyki indywidualnej:

w ataku – właściwe stosowanie elementów technicznych, uwalnianie się od

przeciwnika, utrzymanie piłki,

w obronie – zmiany w indywidualnym postępowaniu, reagowanie na zwody

przeciwnika, zachowanie dyscypliny taktycznej;

opanowanie elementów taktyki grupowej:

w ataku:

atak szybki – umiejętność organizacji ataku szybkiego po obronie piłki przez

bramkarza, błędzie przeciwnika i udanym zagraniu obrony, atak szybki ze zmianą

miejsc (obiegnięcia, zabiegnięcia);

atak pozycyjny – bez zmiany miejsc („łańcuszek”), ze zmianą miejsc pomiędzy

zawodnikami pierwszej linii (skrzydłowi, obrotowi), gra przeciw obronie „każdy

swego” oraz obronie strefowej 6:0 i 5:1, współpraca dwójkowa i trójkowa

w rozwiązywaniu typowych sytuacji taktycznych;

w obronie:

asekuracja i przekazywanie,

krycie zawodnika skrzydłowego od piłki,

współdziałanie zawodników – umiejętność komunikacji,

doskonalenie poznanych odmian obrony strefowej i opanowanie zasad obrony

kombinowanej.

Przygotowanie integralne

rozwijanie szybkości wraz z doskonaleniem kozłowania, przechwytywania i wygarniania

piłki, chwytów i podań, rzutów;

rozwijanie siły wraz z doskonaleniem różnych sposobów poruszania się po boisku bez

piłki w ataku i w obronie;

rozwijanie siły i wytrzymałości wraz z doskonaleniem różnych odmian rzutów na bramkę;

rozwijanie umiejętności zastosowania przez zawodników odpowiednich działań

ofensywnych do skutecznego rozwiązania typowych sytuacji taktycznych w ataku

i w obronie;

rozwijanie umiejętności rzutu w różnych sytuacjach na bramkę i przez różnorakie łączenie

z chwytami i podaniami, współdziałanie z partnerem itp.;

doskonalenie umiejętności zawodnika do natychmiastowego przechodzenia z fazy

bronienia do fazy atakowania i odwrotnie przez różnorakie walki o piłkę niczyją

z odpowiednim działaniem ofensywnym, czy też defensywnym;

doskonalenie indywidualnej taktyki bronienia i atakowania w sytuacjach zbliżonych do

funkcji pełnionych w drużynie;

doskonalenie współdziałania w dwójkach i trójkach w ramach systemu taktyki gry w ataku

i w obronie.

Piąty rok szkolenia – II klasa gimnazjum

Technika

doskonalenie umiejętności poruszania się po boisku w ataku (z piłką i bez piłki)

i w obronie;

indywidualna obrona:

technika krycia atakującego z piłką i bez piłki,

sposoby przejęcia piłki,

sposoby działania przeciwko zawodnikom wykonującym zasłonę;

zatrzymanie przeciwnika z piłką – „klinczowanie”;

doskonalenie chwytów i podań:

doskonalenie chwytów i podań w trakcie poruszania się w zmiennym tempie

i w różnych kierunkach,

doskonalenie chwytów i podań sytuacyjnych,

chwyty i podania połączone ze zwodami piłką;

rzuty:

doskonalenie poznanych rzutów,

nauka rzutu w wyskoku z wysokości biodra,

nauka rzutu z przeskokiem – z odchylenia zakończonego padem w bok oraz

z wysokości biodra zakończonego padem na plecy,

doskonalenie rzutów z różnych pozycji,

rzuty sytuacyjne z pozycji zawodnika obrotowego (w wyskoku z odbicia obunóż

i jednonóż, z odchyleniem z padem na plecy);

zwody:

doskonalenie poznanych zwodów ciałem i piłką,

różnorodne odmiany zwodów piłką, w zależności od umiejętności technicznych

zawodników;

zasłony:

doskonalenie zasłon statycznych i dynamicznych połączone z elementami gry

dwójkowej i doskonaleniem podań sytuacyjnych;

technika gry bramkarza:

doskonalenie techniki interwencji podczas obrony rzutów z różnych pozycji,

postępowanie w przypadku obrony rzutów w sytuacji sam na sam z rzucającym i rzutu

karnego,

obrona linii końcowej boiska (piłek odbitych od bloku),

doskonalenie wyrzutu do ataku szybkiego.

Taktyka

elementy taktyki indywidualnej:

w ataku – utrzymanie piłki, właściwe stosowanie elementów technicznych, uwalnianie

się od przeciwnika, zachowanie dyscypliny taktycznej, zmiany w indywidualnym

postępowaniu, gra 1:1,

w obronie – zachowanie dyscypliny taktycznej, zmiany w indywidualnym

postępowaniu, uniemożliwienie przeciwnikowi przejęcia piłki, podania, kozłowania,

oddania rzutu na bramkę;

opanowanie elementów taktyki grupowej:

w ataku:

atak szybki – organizacja ataku szybkiego od fazy zdobycia piłki, poprzez fazę

rozegrania sytuacji w strefie środkowej boiska, do rzutu na bramkę (atak szybki

jednopodaniowy, dwupodaniowy i wielopodaniowy),

atak pozycyjny – atak pozycyjny ze zmianą miejsc pomiędzy zawodnikami

rozgrywającymi, rozgrywającymi i skrzydłowymi (obiegnięcia, zabiegnięcia,

„ósemka”), rozwiązania taktyczne przeciwko obronie 5:1 i 5+1 (sposoby uwalniania

zawodnika krytego indywidualnie), współpraca zawodników w ataku pozycyjnym

2:2:2 (gra w trójkątach) i w rozwiązywaniu typowych sytuacji taktycznych i stałych

fragmentów gry, gra w przewadze;

w obronie:

nauka obrony 4:2, 3:3 i 3:2:1 – gra na poszczególnych pozycjach,

współpraca pomiędzy zawodnikami w rozwiązywaniu typowych sytuacji taktycznych

w obronie,

zasady postępowania w typowych sytuacjach zdarzających się podczas gry,

zasady i sposoby postępowania w trakcie gry w osłabieniu.

Przygotowanie integralne

rozwijanie szybkości, siły i wytrzymałości wraz z doskonaleniem elementów techniki

i taktyki gry w piłkę ręczną;

rozwijanie koordynacji wraz z doskonaleniem poznanych elementów techniki i taktyki;

rozwijanie umiejętności zastosowania przez zawodnika odpowiednich działań

ofensywnych do skutecznego rozwiązania typowych sytuacji w ataku: 2x1, 3x2, 2x2, 1x2,

2x3;

rozwijanie umiejętności dokonywania przez atakującego właściwego wyboru sposobu

postępowania, czasu i miejsca do: chwytu piłki, wykonania rzutu na bramkę, wykonania

podania, rozpoczęcia kozłowania;

rozwijanie umiejętności zastosowania przez zawodnika odpowiednich działań

defensywnych do skutecznego rozwiązania typowych sytuacji w obronie: 1x2, 2x2, 2x3,

3x3;

rozwijanie umiejętności dokonywania przez zawodników grających w obronie właściwego

wyboru pozycji, sposobu postępowania, czasu i miejsca do uniemożliwienia atakującemu:

zajęcia dogodnej pozycji, chwytu piłki, wykonania rzutu na bramkę, wykonania podania,

kozłowania.

4.3.3. Zalecane parametry metodyki treningu - obciążenia treningowe

W porównaniu do etapu poprzedniego następuje znaczne zwiększenie obciążeń,

głównie poprzez wzrost intensywności. Rośnie także objętość dzięki zwiększeniu liczby

zajęć. Program pracy treningowej ma charakter szkolenia ukierunkowanego na piłkę ręczną.

Równolegle ze szkoleniem specjalistycznym należy uwzględnić ogólne usprawnienie

wiczących. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozwój szybkości we wszystkich jej

przejawach i zdolności koordynacyjnych oraz gibkości.

Zwiększamy

zakres

doskonalonych

umiejętności

techniczno-taktycznych,

a opanowanie podstawowych elementów techniki odbywa się poprzez kształtowanie

umiejętności ich stosowania w warunkach walki sportowej. Istotne jest rozpoznanie zdolności

taktycznych zawodników oraz staranne ich rozwijanie, przy jednoczesnym kształtowaniu

myślenia taktycznego.

Proporcjonalny udział w treningu ćwiczeń wszechstronnych, ukierunkowanych

i specjalistycznych ulega stopniowej zmianie w kierunku zwiększenia ilości tych ostatnich.

W końcowym etapie szkolenia powinien on wynosić odpowiednio 40% - środki

wszechstronne, 40% - środki ukierunkowane i 30% - środki specjalne.

Przy planowaniu szkolenia należy uwzględnić odrębności rozwojowe adaptacji

wysiłkowej (płeć, osobnicy wcześniej- i później-dojrzewający). Nie branie ich pod uwagę

może prowadzić do zahamowania postępów szkolenia. W związku z tym znacznie częściej

niż w poprzednim okresie stosujemy indywidualizację pracy treningowej (na bazie jednolitego

postępowania metodycznego poszczególni zawodnicy realizują zróżnicowane zadania

treningowe).

Ze względu na udział w rozgrywkach ligi młodzików program szkolenia (w drugim

roku etapu ukierunkowanego) oparty powinien być o roczny plan organizacyjno-szkoleniowy,

podzielony na okresy, podokresy, mezocykle i mikrocykle.

4.4. Etap wstępnej specjalizacji

Celem nadrzędnym tego etapu jest szkolenie wszechstronne tak w zakresie

przygotowania ogólnorozwojowego, jak i specjalistycznego. Zbyt wczesna i wąska

specjalizacja w zakresie np. gry na poszczególnych pozycjach nie służy odpowiedniemu

rozwojowi umiejętności technicznych i taktycznych.

4.4.1. Cele i zadania szkolenia

Cele:

Rozwój fizyczny – kształtowanie sprawności morfo-funkcjonalnej:

hartowanie organizmu,

opanowanie umiejętności samokontroli i samooceny rozwoju fizycznego,

zapoznanie z zasadami działania i rozwijania poszczególnych grup mięśniowych,

kształtowanie umiejętności prawidłowej rozgrzewki przed zawodami sportowymi,

opanowanie zasad odnowy biologicznej,

kształtowanie świadomości i potrzeby higienicznego (sportowego) trybu życia.

Motoryczność – kształtowanie sprawności kondycyjnej i koordynacyjnej:

określenie poziomu sprawności motorycznej poszczególnych uczniów i klasy

(porównywanie wyników, samokontrola i samoocena),

opanowanie umiejętności określenia postępu lub regresu poszczególnych parametrów

sprawności motorycznej.

Kształtowanie umiejętności:

kształtowanie umiejętności indywidualnych i zespołowych z zakresu piłki ręcznej,

kształtowanie umiejętności dokonywania samokontroli i samooceny poprawności

i skuteczności wykonywania zadań ruchowych,

wdrażanie do ciągłego samodoskonalenia swoich umiejętności,

dalsze rozwijanie umiejętności współdziałania podczas zajęć treningowych i zawodów

sportowych,

rozwijanie umiejętności skutecznego wykorzystania opanowanych umiejętności

technicznych, techniczno-taktycznych i taktycznych w trakcie zawodów sportowych,

określenie zaawansowania technicznego i taktycznego poszczególnych zawodników

i grupy.

Przekaz wiadomości:

wdrażanie do stosowania zasad bezpieczeństwa na zajęciach treningowych,

opanowanie zasad i kształtowanie umiejętności praktycznego zastosowania nowo

poznanych elementów taktyki gry w piłkę,

analiza rozgrywanych meczów ligowych i sparingowych, także przy wykorzystaniu

rodków audiowizualnych,

dalsze rozwijanie zainteresowań uprawianą dyscypliną sportu.

Działania wychowawcze:

obserwacja właściwości psychicznych zawodników (temperamentu, charakteru, ambicji)

– nadawanie właściwego kierunku zachowań poprzez perswazję, zachęcanie, rozmowę,

atrakcyjność zajęć,

przyzwyczajanie i egzekwowanie od zawodników dostosowania własnych zachowań do

reguł pracy zespołowej,

kształtowanie poczucia więzi w kolektywie – identyfikowanie się z grupą, drużyną,

szkołą,

współpraca zawodników z trenerem w kontroli i ocenie realizacji zadań, w organizacji

zawodów sportowych,

kształtowanie prawidłowych postaw niezbędnych w trakcie treningu i zawodów

sportowych.

Zadania:

Rozwijanie kondycyjnych i koordynacyjnych zdolności motorycznych zawodników

w połączeniu z doskonaleniem elementów techniki i taktyki gry w ataku i w obronie.

Utrwalenie u zawodników poczucia odpowiedzialności za prawidłowe wykonanie zadań

programu nauczania i doskonalenia.

Nauka nowych grupowych i zespołowych działań ofensywnych i defensywnych.

Uczestniczenie w rozgrywkach ligi juniorów młodszych.

Ocena stanu zdrowia zawodników.

Okresowa analiza i ocena wyników szkolenia sportowego.

Systematyczna ocena startów w meczach mistrzowskich.

Doskonalenie umiejętności obserwacji walki sportowej.

Wzbogacenie zasobu opanowanych elementów techniki o dodatkowe sposoby ich

wykorzystania w trakcie walki sportowej oraz nauka nowych elementów techniki gry

w ataku i w obronie.

10.

Doskonalenie indywidualnej taktyki atakowania i bronienia z uwzględnieniem funkcji

w zespole.

11.

Doskonalenie współdziałania grupowego i zespołowego w ataku i w obronie.

12.

Utrwalanie u zawodników umiejętności oceny własnego postępowania taktycznego

w grze.

13.

Zachowanie bezpieczeństwa i higieny zajęć treningowych.

14.

Kontynuacja wewnętrznej rywalizacji w zakresie: sprawności fizycznej, tempa uczenia się

i doskonalenia elementów techniki i taktyki oraz skuteczności gry w meczach kontrolnych

i mistrzowskich.

4.4.2. Program szkolenia

I. Sprawność motoryczna

Szybkość

Przystosowanie organizmu do wysokiej częstotliwości pobudzania. Kształtowanie

szybkości w ruchach cyklicznych i acyklicznych, szybkości reakcji i działania przy

wykorzystaniu ćwiczeń z zakresu piłki ręcznej, jak też innych dyscyplin sportowych.

Rozwijanie szybkości biegowej przy wykorzystaniu metody interwałowej.

Siła

wiczenia wszechstronne rozwijające wszystkie grupy mięśniowe – praca zbliżona do

czynności ruchowych występujących w piłce ręcznej. Ćwiczenia ukierunkowane i specjalne

(około 2/3 ogółu ćwiczeń siłowych) – przy stosowaniu niewielkich obciążeń zewnętrznych,

nieprzekraczających 30% możliwości, z wykorzystaniem metody wielokrotnych powtórzeń.

Moc

wiczenia

skocznościowe

modelowane

w kierunku

zwiększenia

składowej

szybkościowej – skoki i wieloskoki, skoki przez przyrządy typowe i nietypowe. Ćwiczenia

modelowane w kierunku wyższej składowej siłowej – wyskoki na przyrządy i zeskoki,

wiczenia siły odbicia. Ćwiczenia mocy mięśni obręczy barkowej i ramion – np. rzuty piłkami

lekarskimi. Metoda powtórzeniowa.

Koordynacja

Doskonalenie zdolności koordynacyjnych poprzez naukę nowych czynności

ruchowych z zakresu piłki ręcznej, a także innych dyscyplin sportowych. Łączenie różnych

elementów technicznych w cykle ruchowe – zwody piłką w piłce ręcznej, ćwiczenia wolne

w gimnastyce itp. Kształtowanie zdolności reakcji złożonej, reakcji z wyborem,. rozwijanie

orientacji przestrzennej – np. przy zastosowaniu ćwiczeń taktycznych z możliwością

różnorodnego rozwiązania zaistniałej sytuacji.

Wytrzymałość

Rozwijanie wytrzymałości tlenowej – atletyka terenowa, biegi płaskie na dłuższych

dystansach, biegi przełajowe, marszobiegi w górach. Stopniowe zwiększanie w treningu

metod i środków kształtujących wytrzymałość ukierunkowaną i specjalną – mieszaną

i beztlenową.

Gibkość

wiczenia rozciągające, elongacyjne, streching.

II. Przygotowanie ogólnorozwojowe

•

Lekka atletyka – biegi przez płotki, marszobiegi terenowe, biegi przełajowe, biegi ciągłe

w tempie i na czas, biegi płaskie na dłuższych odcinkach, biegi sztafetowe, skoki i rzuty.

•

Gimnastyka – ćwiczenia zwinnościowo–akrobatyczne (np. przewroty w przód z odbicia

obunóż, łączenie przewrotów, przewrót w tył do stania na rękach, stanie na rękach,

przerzut bokiem, wychwyty z karku i z głowy, przerzut w przód i w tył, salto w przód),

wiczenia z użyciem przyrządów (np. wyjście siłowe na drążek, wymyki i odmyki

wykonywane zamachem i siłą, skoki kuczne, rozkroczne, zawrotne i inne przez różne

przyrządy), ćwiczenia równoważne (kształtujące równowagę na przyrządach i bez

przyrządów, ćwiczenia z utrudnieniem na równoważni i ławeczce – podrzuty, chwyty

i podania piłki), ćwiczenia akrobatyczne (ćwiczenia dwójkowe i piramidy wieloosobowe).

•

Sporty walki – zapasy i judo (pady, przewroty, walka o uchwyt, obejmowanie,

wynoszenie, wypychanie).

•

Gry uzupełniające – nauczanie i doskonalenie elementów techniki i taktyki gry,

realizowane głównie w formie gry szkolnej i właściwej, ze szczególnym zwróceniem

uwagi na elementy przydatne w trakcie gry w piłkę ręczną (np. koszykówka – poruszanie

się po boisku, obrona „każdy swego”; siatkówka – blokowanie, asekuracja; piłka nożna –

wyjście na pozycję, zmiana tempa, starty, przyspieszenia; rugby – zatrzymanie

przeciwnika z piłką, walka o piłkę w przepychaniu indywidualnie i zespołowo)

III. Przygotowanie specjalistyczne (szósty i siódmy rok szkolenia – klasa III gimnazjum i

I liceum)

Technika

doskonalenie umiejętności poruszania się po boisku w ataku z piłką i bez piłki;

doskonalenie elementów techniki gry w obronie;

doskonalenie chwytów i podań – wykonywanych w ruchu, różnymi sposobami, ze

zmiennym tempem, w zależności od zaistniałej sytuacji na boisku;

rzuty:

doskonalenie poznanych rzutów,

doskonalenie rzutów z różnych pozycji,

indywidualizacja sposobów wykonania różnych odmian rzutów;

zwody:

doskonalenie poznanych zwodów ciałem i piłką,

rzuty sytuacyjne – „dobitka”, „wrzutka”,

indywidualne sposoby wykonania różnorodnych odmian zwodów piłką;

zasłony:

doskonalenie zasłon w połączeniu z wykonywaniem zadań grupowych i zespołowych

(w sytuacjach 2:2, 3:3);

technika gry bramkarza:

doskonalenie techniki interwencji podczas obrony rzutów z różnych pozycji,

doskonalenie różnych sposobów obrony rzutów w sytuacji sam na sam z zawodnikiem

atakującym,

doskonalenie wyprowadzenia piłki do ataku szybkiego.

Taktyka

elementy taktyki indywidualnej:

w ataku – utrzymanie piłki, właściwe stosowanie elementów technicznych, uwalnianie

się od przeciwnika, zachowanie dyscypliny taktycznej, zmiany w indywidualnym

postępowaniu,

w obronie – zachowanie dyscypliny taktycznej, zmiany w indywidualnym

postępowaniu, uniemożliwienie przeciwnikowi przejęcia piłki, podania, kozłowania,

oddania rzutu na bramkę;

opanowanie elementów taktyki grupowej:

w ataku:

atak szybki – współdziałanie z bramkarzem w konstruowaniu ataku szybkiego,

opanowanie różnych sposobów skutecznego wyprowadzenia ataku szybkiego

(sposób tradycyjny, sposób polski), rozegranie piłki w strefie środkowej boiska,

atak pozycyjny – współdziałanie dwójkowe, grupowe i zespołowe, nauka umownych

zagrań taktycznych w ataku pozycyjnym 2:1:3, 2:2:2 oraz przy wykonywaniu stałych

fragmentów gry, przeciwdziałanie przeciwko obronie 6:0, 5:1, 4:2, 3:2:1 i obronie

kombinowanej (sposoby uwalniania zawodnika), sposoby postępowania podczas gry

w przewadze i w osłabieniu, doskonalenie ataku pozycyjnego ze zmianą miejsc

(umiejętność gry na różnych pozycjach);

w obronie:

przeciwdziałanie przy wyprowadzaniu ataku szybkiego przez przeciwnika – sposoby

postępowania po stracie piłki, współpraca zawodników broniących w strefie

rodkowej boiska,

doskonalenie współpracy zawodników we wszystkich odmianach obrony strefowej

obronie – nauka różnych form postępowania (np. gra blokiem, krycie skrzydłowych

od piłki, a przy obronach wysokich krycie rozgrywających od piłki), rozwiązywanie

typowych sytuacji taktycznych,

doskonalenie obrony kombinowanej – krycie luźne i krótkie,

zasady postępowania w typowych sytuacjach zdarzających się podczas gry,

współpraca zawodników obrony z bramkarzem.

Przygotowanie integralne

rozwijanie zdolności motorycznych wraz z doskonaleniem elementów techniki i taktyki;

rozwijanie umiejętności poruszania się w obronie przez różnorodne łączenia

z przechwyceniem piłki zawodnikom wyprowadzającym atak szybki lub grającym w ataku

pozycyjnym;

rozwijanie umiejętności zastosowania przez zawodnika odpowiednich działań

defensywnych do skutecznego rozwiązania typowych sytuacji w obronie: 1x2, 2x3, 3x4;

rozwijanie umiejętności zastosowania przez zawodnika odpowiednich działań

ofensywnych do skutecznego rozwiązania typowych sytuacji w ataku: 2x1, 3x2, 4x3, 1x2,

2x3, 3x4;

rozwijanie umiejętności współdziałania zawodników w rozwiązywaniu typowych sytuacji

taktycznych w obronie i w ataku;

doskonalenie umiejętności zawodnika do natychmiastowego przechodzenia z fazy

atakowania do fazy bronienia przez różnorakie łączenia:

nieskutecznego rzutu z działaniem defensywnym,

straty piłki z działaniem defensywnym;

doskonalenie umiejętności zawodnika do natychmiastowego przechodzenia z fazy

bronienia do fazy atakowania przez różnorakie łączenia:

niecelnego rzutu przeciwnika z wyprowadzeniem do ataku szybkiego,

udanej obrony bramkarza z wyprowadzeniem do ataku szybkiego,

udanego zagrania w obronie z wyprowadzeniem do ataku szybkiego,

błędu przeciwnika z wyprowadzeniem do ataku szybkiego;

doskonalenie umiejętności zawodnika do natychmiastowego przechodzenia z fazy ataku

szybkiego do ataku pozycyjnego.

4.4.3. Zalecane parametry metodyki treningu - obciążeń treningowe

W dalszym ciągu (w porównaniu do etapów poprzednich) wzrastają obciążenia

treningowe, zarówno poprzez zwiększenie objętości, jak i intensywności pracy. Zmniejsza się

udział środków wszechstronnych w szkoleniu, a znacznie zwiększa się czas przeznaczony na

wiczenia specjalistyczne, przez co treningi stają się podporządkowane nabywaniu

i doskonaleniu umiejętności i sprawności specjalnej. Stopniowa stabilizacja procesów

rozwojowych zmusza do skrupulatnego wyważenia w zajęciach proporcji pomiędzy

poszczególnymi czynnikami determinującymi poziom sportowy. Etap ten, pomimo wahań

formy sportowej, powinien charakteryzować się przestrzeganiem zasady ciągłego wspierania

rozwoju.

Rozkład obciążeń wskazuje na potrzebę identyfikowania poszczególnych rodzajów

wiczeń z określonymi strefami intensywności. Ćwiczenia związane z nauczaniem techniki

i taktyki oraz kształtowaniem koordynacji realizować trzeba w strefie o niższej intensywności.

Natomiast doskonalenie opanowanych elementów techniki oraz rozwiązywanie już znanych

zadań taktycznych przeprowadzać należy w strefach o intensywności wyższej.

Planowanie pracy treningowej oparte jest o plany szkoleniowo-organizacyjne związane

z kalendarzem rozgrywek ligi juniorów młodszych. Niezwykle ważne jest także odpowiednie

zaplanowanie gier kontrolnych, które są niezbędnym uzupełnieniem procesu szkolenia

i startów, kształtując odpowiednie stany psychiczne oraz powodując większą mobilizację

rezerw funkcjonalnych.

4.5. Etap przygotowania specjalistycznego

Etap ten obejmuje kategorię juniora, tj. wiek 18-19 lat. Głównym jego celem jest

osiągnięcie przez jak największą liczbę zawodników poziomu sportowego umożliwiającego

im kontynuowanie kariery sportowej w seniorach.

4.5.1. Cele i zadania szkolenia

Cele:

Utrzymanie osiągniętego poziomu sprawności wszechstronnej.

Nabywanie i doskonalenie sprawności specjalnej jako bazy do osiągnięcia mistrzostwa

sportowego.

Kształtowanie i doskonalenie umiejętności:

indywidualnych i zespołowych z zakresu piłki ręcznej,

współdziałania podczas gry,

skutecznego

wykorzystania

opanowanych

umiejętności

techniczno-taktycznych

w trakcie zawodów sportowych,

określenie zaawansowania technicznego i taktycznego poszczególnych zawodników

i grupy.

Przekaz wiadomości:

opanowanie zasad taktyki gry w piłkę ręczną,

analiza rozgrywanych meczów ligowych i sparingowych,

opanowanie umiejętności doboru czynności ruchowych podczas przerw w pracy

treningowej w celu przeciwdziałania zmęczeniu i znużeniu.

Działania wychowawcze:

wyrabianie u zawodników kontrolowania własnych zachowań, panowania nad sobą

w trakcie walki sportowej i na treningu,

egzekwowanie rzetelnego wywiązywania się ze swoich zadań indywidualnych

i zespołowych,

rozwijanie inwencji twórczej w trakcie rozwiązywania zadań techniczno-taktycznych na

boisku,

kształtowanie poczucia lojalności, solidarności wobec członków zespołu, przy

jednoczesnym uświadomieniu sobie ich granic.

Zadania:

Ukierunkowane i specjalne kształtowanie wytrzymałości, siły i szybkości.

Nauka nowych grupowych i zespołowych działań ofensywnych i defensywnych.

Doskonalenie poznanych elementów techniki z akcentem na czynności związane ze

specjalizacją.

Uczestniczenie w rozgrywkach ligi juniorów.

Okresowa analiza i ocena wyników szkolenia sportowego.

Systematyczna ocena startów w meczach mistrzowskich.

Doskonalenie umiejętności obserwacji walki sportowej.

Ocena stanu zdrowia zawodników.

Selekcja zawodników do etapu szkolenia mistrzowskiego.

4.5.2. Program szkolenia

I. Sprawność motoryczna

Kształtowanie sprawności motorycznej uzależnione jest od okresów szkoleniowych

i związane jest ściśle ze specjalizacją.

II. Przygotowanie ogólnorozwojowe

Oparte jest na nabytych we wcześniejszych okresach szkolenia umiejętnościach

z zakresu innych dyscyplin sportu.

III. Przygotowanie specjalistyczne

Technika

Doskonalenie

umiejętności

technicznych

z wykorzystaniem

indywidualnych

predyspozycji zawodników, uwzględnieniem pozycji gry, ale także wszechstronności

i dostosowania się do różnorodnych sytuacji mogących występować w trakcie gry.

Taktyka

dalsze doskonalenie elementów taktyki indywidualnej w oparciu o funkcje pełnione

w zespole (w obronie i w ataku);

doskonalenie znanych i opanowanie nowych elementów taktyki grupowej – dostosowanie

taktyki do składu personalnego zespołu, zastosowanie różnych odmian ataku szybkiego

i pozycyjnego oraz obrony w trakcie gry przeciwko różnym przeciwnikom, szybka zmiana

jednego sposobu atakowania na drugi, przechodzenie z jednej obrony do drugiej itp.

Technika i taktyka gry bramkarza

Znaczna indywidualizacja treningu bramkarza – doskonalenie techniki i dostosowanie

jej do indywidualnych predyspozycji i umiejętności oraz budowy ciała. Doskonalenie

umiejętności współpracy z drużyną – kierowanie obroną, współdziałanie w polu gry itp.

Przygotowanie integralne

rozwijanie zdolności motorycznych przy wykorzystaniu ćwiczeń doskonalących technikę

i taktykę obrony i ataku;

rozwijanie umiejętności zastosowania przez zawodnika odpowiednich działań

defensywnych i ofensywnych do skutecznego rozwiązania typowych sytuacji w obronie

i w ataku;

rozwijanie umiejętności współdziałania zawodników w rozwiązywaniu typowych sytuacji

taktycznych w obronie i w ataku;

dalsze doskonalenie umiejętności zawodnika do natychmiastowego przechodzenia z fazy

atakowania do fazy bronienia i odwrotnie;

doskonalenie umiejętności zawodnika i drużyny do natychmiastowego przechodzenia

z fazy ataku szybkiego do ataku pozycyjnego.

4.5.3. Zalecane parametry metodyki treningu - obciążenia treningowe

Etap ten charakteryzuje się znacznym zwiększeniem obciążeń treningowych

w zakresie objętości i intensywności. W zależności od poziomu sportowego grupy oraz

możliwości organizacyjnych klubu ilość zajęć treningowych, obozów szkoleniowych, gier

kontrolnych (np. turnieje w kraju i za granicą) często jest bardzo zróżnicowana. Całe jednak

szkolenie podporządkowane powinno być nabywaniu i doskonaleniu sprawności specjalnej

jako bazy dla osiągnięcia poziomu mistrzowskiego. Liczba treningów w poszczególnych

mikrocyklach nie jest jednakowa. Zależy głównie od okresu szkoleniowego, ale również od

zajęć szkolnych i obciążenia zawodników nauką (klasa maturalna).

Udział w szkoleniu ćwiczeń o charakterze wszechstronnym ulega dalszemu

zmniejszeniu, zależny jest jednak od okresu, podokresu, mezocyklu szkolenia.

W całorocznym cyklu treningu na środki specjalistyczne i ukierunkowane przeznacza się

około 65-75% czasu treningowego, a na środki wszechstronne 25-35%.

5. Charakterystyka i rozkład materiału

treningowego

W odróżnieniu od wychowania fizycznego czy rekreacji ruchowej trening sportowy

jest celowym oddziaływaniem pedagogicznym na człowieka, opartym na zasadach

specjalizacji

i swoistości,

a zapewniającym

nabywanie

i doskonalenie

sprawności

czynnościowo-ruchowej, nawyków czynnościowo-ruchowych i specjalnych umiejętności oraz

wiadomości potrzebnych w danej dyscyplinie sportu [5].

W treningu sportowym można wyróżnić różne części składowe, współzależne od

siebie i ściśle ze sobą powiązane:

•

kształtowanie zdolności motorycznych o podłożu energetycznym (przygotowanie

sprawnościowe),

•

doskonalenie koordynacji (zborności) ruchowej,

•

przygotowanie psychospołeczne,

•

przygotowanie techniczno-taktyczne (specjalistyczne),

•

przygotowanie teoretyczno-metodyczne.

5.1. Przygotowanie sprawnościowe

Przygotowanie sprawnościowe zawodników ma na celu podniesienie stanu zdrowia

i ogólnej wydolności wysiłkowej, usprawnienie czynności poszczególnych narządów,

układów

i ustroju

jako

całości

oraz

powiększenie

możliwości

czynnościowych

i przystosowawczych ustroju. Prowadzi to w konsekwencji do stworzenia podstaw

czynnościowych umożliwiających udział w intensywnym treningu i w zawodach sportowych

[5]. Kształtowanie zdolności o podłożu energetycznym dotyczy: siły mięśniowej, szybkości,

wytrzymałości i gibkości oraz skoczności, która jest funkcją szybkości i siły. Powinno ono

uwzględniać osobniczy poziom i tempo rozwoju biologicznego, a także powinno być

dostosowane do potrzeb piłki ręcznej.

Trening szybkości należy rozpocząć wcześnie (we wczesnym i średnim wieku

szkolnym) bowiem centralny układ nerwowy i struktura włókien mięśniowych reagują

względnie dobrze na zadane bodźce [9]. Granice rozwoju szybkości są określone między

innymi nerwowo-mięśniowymi procesami kierowania ruchem. Na poziom zdolności

szybkościowych wpływ także ma glikolityczny stan enzymów, liczba włókien

szybkokurczliwych w mięśniach oraz ruchliwość procesów nerwowych (szybka zmiana

pomiędzy pobudzeniem i hamowaniem). Do czynników szybkościowych zalicza się również

szybkość reakcji – ściśle związaną z koordynacją ruchów. Istnieją małe możliwości

podniesienia poziomu wymienionych powyżej parametrów, należy więc zwrócić uwagę na

kształtowanie wszystkich tych czynników, które sprzyjają poprawie szybkości.

Ogólnie przyjęty jest pogląd, że na przyspieszenie ruchów i osiągnięcie maksymalnej

prędkości pozytywny wpływ ma siła maksymalna. Związane jest to z tym, iż stosunek

pomiędzy szybkością i siłą maksymalną determinuje tempo wykonania poszczególnych faz

ruchowych w ruchach cyklicznych. Tak więc efektem wzrostu siły i siły maksymalnej będzie

przyrost szybkości, oczywiście w określonych granicach. Z uwagi jednak na specyfikę wieku

rozwojowego trening szybkości nie powinien się sprowadzać do kształtowania siły

maksymalnej.

Istotne znaczenie w piłce ręcznej ma poprawa szybkości działania (np. poprzez

doskonalenie techniki), przy czym impulsywne działanie przy maksymalnej prędkości ruchu

prowadzi co prawda do skrócenia czasu trwania, ale także do zwiększenia liczby błędów.

Dlatego zadaniem metodyczno-treningowego postępowania jest danie zawodnikowi

możliwości działania szybkiego przez trafny dobór zróżnicowanych i kompleksowych zadań

treningowych [9]. Obowiązuje tu pedagogiczna zasada postępowania „od prostego do

złożonego”. Co oznacza, że należy rozpoczynać od łatwych i uzgodnionych działań

o zatwierdzonym programie postępowania, do skomplikowanych typowo startowych sytuacji,

które od zawodnika wymagają samodzielnej decyzji. Na każdym z tych etapów przy

odpowiednim powtórzeniu sytuacji systematycznie podwyższana jest prędkość działania, przy

czym precyzja wykonania jest poprawiana lub przynajmniej utrzymana na tym samym

poziomie.

Niezwykle ważne w piłce ręcznej jest doskonalenie zdolności szybkiej reakcji na

bodziec wzrokowy. Dotyczy to w równym stopniu reakcji złożonej i prostej. Stosowanie

w szkoleniu dzieci gier i zabaw sprzyja rozwojowi reakcji z wyborem.

Przy kształtowaniu szybkości u początkujących zawodników wykorzystywana jest

metoda

powtórzeniowa

z intensywnością

submaksymalną.

Stosowanie

wiczeń

o maksymalnej intensywności powinno dotyczyć zawodników, którzy w sposób zadowalający

opanowali technikę. W innym przypadku ćwiczenia te mogą odnieść niepożądany efekt tzn.

utrwalać złe nawyki i stabilizować szybkość.

W rocznych planach treningowych utrzymanie wysokiego poziomu szybkości

i podniesienie dokładności działania w trakcie wykonywania zadań z największą szybkością

przypada na mezocykle okresu przygotowawczego. W końcu okresu przygotowawczego

i w okresie startowym należy zwiększyć częstotliwość treningów z zakresu szybkości, przy

jednoczesnym zmniejszeniu ich objętości.

Kształtowanie siły to proces długotrwały i trudny ściśle związany z rozwojem

osobniczym. Poziom tej zdolności uwarunkowany jest wiekiem ćwiczących i ich aktywnością

ruchową, odmiennie kształtuje się też u dziewcząt i chłopców. Stosowanie ćwiczeń siłowych

w treningu dzieci i młodzieży ma na celu ogólne wzmocnienie organizmu dla zapobiegania

ewentualnym kontuzjom, a także stworzenie bazy dla późniejszego treningu siły.

W początkowych etapach szkolenia wykorzystuje się w tym celu zabawy i zaprawy terenowe,

a ćwiczenia siłowe sprowadzają się do pokonywania oporu własnego ciała. Zajęcia te

powinny być czynnikiem adaptującym do stopniowo zwiększających się – wraz ze wzrostem

możliwości ćwiczących – wysiłków. Podstawową zasadą treningu siły w tym okresie jest

wszechstronność rozwijania wszystkich grup mięśniowych. Nie można stosować, z uwagi na

przebiegający

proces

rozwoju

kośćca

wiczeń

statyczno-siłowych

dłuższym

utrzymywaniem znacznego napięcia mięśni i z obciążeniami – nawet niewielkimi). W etapie

szkolenia ukierunkowanego praca ma dalej charakter wszechstronny, a siłowe ćwiczenia

ukierunkowane (zbliżone do czynności ruchowych występujących w piłce ręcznej)

wprowadzane są stopniowo. Obowiązuje nadal zasada stosowania niewielkich oporów

zewnętrznych. Podobnie jest w etapie wstępnej specjalizacji, gdzie stosowane obciążenia nie

powinny przekraczać 30% maksymalnych możliwości. Dopiero w wieku juniora w większym

stopniu wprowadzane są ćwiczenia ukierunkowane i specjalne (najpierw u dziewcząt później

u chłopców, ze względu na wcześniej kończący się proces dojrzewania), które obejmują około

70% ogółu ćwiczeń siłowych.

W procesie przygotowania siłowego wyróżnia się trzy etapy: wszechstronny,

ukierunkowany i specjalny. W każdym z tych etapów należy uwzględniać w odpowiednich

proporcjach (zależnych od potrzeb, wieku i płci) rozwój różnych parametrów układu

mięśniowego: siły maksymalnej, mocy maksymalnej (siły dynamicznej), masy mięśniowej

i lokalnej wytrzymałości siłowej. Wymienione parametry są ze sobą ściśle związane,

a zwiększenie jednego z nich realizuje się poprzez etapowe zwiększanie wszystkich

w odpowiedniej kolejności, np. przy zwiększeniu mocy maksymalnej powinna obowiązywać

kolejność: wytrzymałość siłowa

→

masa mięśniowa

→

siła

→

moc [42]. Duże znaczenie

w budowaniu siły ma indywidualizacja stosowanych obciążeń proporcjonalnie do możliwości,

dlatego oceny siły mięśniowej należy dokonywać na wszystkich etapach przygotowania. Nie

można zapominać także o łączeniu ćwiczeń siłowych z ćwiczeniami rozciągającymi

i szybkościowymi (przed i po).

Racjonalnie sterując treningiem siłowym można stosunkowo szybko uzyskać efekty

treningowe. Należy stosować zasadę stopniowania trudności, uwzględniając rozwój ogólny

większości grup mięśniowych. W początkowej fazie okresu przygotowawczego praca

skierowana jest na osiągnięcie poziomu siły z poprzedniego sezonu, a następnie na dalsze jego

podwyższanie. W okresie startowym w każdym mikrocyklu powinna być uwzględniona

jednostka o charakterze siłowym, przy czym koncentrujemy się tu na ćwiczeniach

specjalistycznych uwzględniających partie mięśniowe szczególnie ważne podczas gry w piłkę

ręczną. Pozostałe grupy mięśniowe mogą być angażowane podczas zajęć innego typu (np.

w rozgrzewce).

Początkowo pracę nad rozwojem zdolności siłowych prowadzi się za pomocą metody

wielokrotnych powtórzeń. Dopiero w późniejszych etapach szkolenia sportowego

wprowadzane są metody: submaksymalnych i maksymalnych obciążeń oraz siłowo-

szybkościowa (maksymalnie szybkich powtórzeń). Przygotowanie siłowe specjalne ma za

zadanie rozwijać siłę w mięśniach ponoszących główne obciążenie, oczywiście równolegle

z inną zdolnością motoryczną przy zachowaniu specyficznych dla piłki ręcznej form ruchu.

Wymaga to więc stosowania także innych metod (oprócz wymienionych powyżej) [22]:

•

metoda oddziaływania syntetycznego – rozwijanie siły i innej zdolności motorycznej

w proporcjach występujących w specjalizacji,

•

metoda oddziaływania analitycznego – uwzględnia zmianę wielkości zastosowanego

oporu zewnętrznego. Jeżeli przy rozwijaniu siły zrywowej zmniejszymy pokonywany opór

przy zachowaniu tej samej intensywności, to kształtowana będzie w większym stopniu

komponenta szybkościowa siły. Natomiast działanie odwrotne (zwiększenie oporu)

kształtować będzie komponentę siłową.

•

metoda zróżnicowanego oddziaływania – oparta na wykonywaniu celowo dobranych

wiczeń technicznych ze stałą intensywnością przy zmieniającym się oporze.

Z treningiem siły i szybkości wiąże się bezpośrednio kształtowanie skoczności. Może

ono być modelowane w kierunku zwiększania składowej szybkościowej lub siłowej. Pamiętać

jednak należy, że u poszczególnych zawodników i zawodniczek stopień wykorzystania obu

składowych może być różny. Trening skoczności realizowany jest poprzez [32]:

•

oddzielne kształtowanie siły i szybkości,

•

specyficzne ćwiczenia skocznościowe:

wiczenia siły odbicia – wyskoki z półprzysiadu, wyskoki z podwyższenia ze zmianą nóg,

marsz głębokimi wypadami, skoki ze zmianą nóg, wyskoki z głębokiego przysiadu, skoki

na prostych nogach, bieg w miejscu i lekki bieg z wysokim unoszeniem kolan;

właściwe ćwiczenia skocznościowe – ćwiczenia skocznościowe w miejscu wykonywane

seriami, skoki z rozbiegu, wieloskoki płaskie i przez przeszkody, zeskoki w głąb, skoki

i sytuacyjne zadania skocznościowe, skoki dosiężne.

Najlepszym okresem do kształtowania skoczności u dziewcząt jest wiek 9-12 lat,

a u chłopców 13-15 lat. Początkowo skoczność rozwijana jest poprzez gry i zabawy oraz

zajęcia w terenie (z wykorzystaniem ukształtowania terenu i naturalnych przeszkód).

wiczenia skoczności we wstępnych etapach szkolenia realizowane są głównie metodą

powtórzeniową. Począwszy od etapu ukierunkowanego stopniowo wzrasta w treningu

skoczności udział ćwiczeń specjalistycznych związanych z techniką gry w piłkę ręczną.

Podobnie jak w kształtowaniu siły należy prawidłowo dawkować obciążenia, gdyż ćwiczenia

skoczności charakteryzują się wielką dynamiką, obciążając wszystkie grupy mięśniowe. Przy

stosowaniu w trakcie ćwiczeń oporu zewnętrznego obowiązują zasady treningu siłowego (z

uwzględnieniem wieku ćwiczących), przy czym opór ten jest relatywnie mniejszy. Ćwiczenia

skoczności łączy się często z ćwiczeniami techniki (np. rzut w wyskoku, wyskok do bloku).

Należy jednak pamiętać, że wykonywanie dużej liczby powtórzeń danego elementu

w krótkich odstępach czasu, u zawodników o słabo opanowanej technice może prowadzić do

kształtowania złych nawyków ruchowych.

Stosowanie różnorodnych ćwiczeń skocznościowych wymaga od zawodników

odpowiedniego poziomu koordynacji ruchów. Dodatkowo trening skoczności wiąże się

również z przygotowaniem w zakresie wytrzymałości ogólnej i specjalnej, ponieważ w trakcie

gry zawodnik musi wykonać dużą liczbę wyskoków, często w krótkich odstępach czasu.

W rocznym cyklu szkoleniowym skoczność budujemy w okresie przygotowawczym,

a podtrzymujemy przez cały okres startowy. Natomiast w mikrocyklu trening skoczności nie

powinien być planowany po jednostce wytrzymałościowej, a poprzedzać go może trening

szybkości, siły lub techniki.

Poziom wytrzymałości zależny jest od czynników fizjologicznych, somatycznych,

koordynacyjnych i psychologicznych. Elementy psychologiczne odgrywają tutaj bardzo dużą

rolę ponieważ zawodnik charakteryzujący się dużą tolerancją na zmiany zmęczeniowe

i zdolnością do szybkiej ich likwidacji – czyli dobrą wydolnością, przy braku odpowiedniej

motywacji, wytrwałości i siły woli oraz odporności psychicznej nie będzie mógł osiągnąć

oczekiwanego poziomu wytrzymałości. Systematyczny trening prowadzi do znacznego

podniesienia poziomu tej zdolności oraz utrzymania go przez dłuższy czas. W zależności od

etapu szkolenia trening ten prowadzony powinien być pod kątem ogólnym, ukierunkowanym

lub specjalnym. Wytrzymałość ogólna jest podstawą do podjęcia i realizacji programu

treningowego o określonej intensywności i objętości.

W literaturze spotkać można wiele podziałów dotyczących wytrzymałości. Ze względu

na charakter zachodzących procesów fizjologicznych można ją podzielić na:

tlenową (aerobową) – zależną od sprawności układów oddychania i krążenia, ilości

włókien wolno kurczących się w mięśniach oraz aktywnych enzymów utleniających;

beztlenową (anaerobową) – charakteryzującą się zdolnością do zaciągania dużego długu

tlenowego oraz wysoką tolerancja na zaburzenia homeostazy.

W treningu dzieci nie należy stosować obciążeń w strefie beztlenowo-kwasomlekowej,

gdyż zdolność uwalniania energii na tej drodze jest jeszcze u nich niewystarczająco

rozwinięta. Poza tym wysiłki tego typu wymagają odpowiednio dobrego przygotowania

w zakresie wydolności tlenowej, a ta ze względu na krótki staż treningowy nie osiąga jeszcze

odpowiedniego poziomu. Należy ją jednak rozwijać już przed okresem dojrzewania, unikając

stosowania intensywnych i jednostronnych ćwiczeń. Pamiętać także trzeba, iż praca

treningowa w tym okresie ukierunkowana zbyt silnie na kształtowanie wytrzymałości

tlenowej może prowadzić do nadmiernego rozwoju wolnych włókien mięśniowych kosztem

szybkich, co jest efektem niepożądanym w piłce ręcznej. Szczególnie ostrożnie należy

podchodzić do kształtowania wytrzymałości szybkościowej, która ma wpływ na zdolność

przyspieszania i przedłużania fazy przyspieszenia. W końcowej fazie etapu szkolenia

ukierunkowanego do treningu wytrzymałości stopniowo włączane są elementy pracy

ukierunkowanej i specjalnej. Natomiast w etapie wstępnej specjalizacji zwiększa się udział

metod i środków kształtujących wytrzymałość ukierunkowaną i specjalną, co jest

kontynuowane w następnym etapie szkolenia.

Dla potrzeb piłki ręcznej trening możliwości tlenowych powinien być prowadzony

tylko w odpowiednio zaplanowanej objętości, tak by nie hamował rozwoju zdolności

szybkościowo-siłowych, koordynacyjnych i umiejętności techniczno-taktycznych.

Najbardziej efektywną metodą kształtowania wytrzymałości w wieku szkolnym jest

metoda ciągła. Przy czym stosowane są różne jej odmiany w postaci zmiennej, ale

pierwszeństwo należy dać pracy realizowanej z jednostajną intensywnością, bowiem

obciążenie ciągłe jest najbardziej odpowiednie dla rozwijającego się organizmu. Jego

umiarkowana intensywność pozwala wyeliminować zadłużenie tlenowe, energetyczny koszt

pokrywany jest głównie z reakcji tlenowych, co zmusza do poszukiwania pełnej ekonomii

wysiłku mięśniowego [22]. Metoda ciągła jednostajna stosowana jest także w innych etapach

szkolenia, głównie w okresie przygotowawczym, w którym dla uzyskania wszechstronności

należy korzystać także z innych metod kształtujących wytrzymałość ogólną (małej i dużej

zabawy biegowej, metod zmiennych). W dalszym ciągu cyklu treningowego, także w okresie

startowym szczególnie akcentowane są metody dominujące w rozwoju wytrzymałości

specjalnej. W pracy z młodzieżą można stosować metodę ekstensywną (interwałową).

Natomiast druga odmiana metody interwałowej – metoda intensywna, ze względu na swój

charakter w znacznym stopniu obciążający funkcje wewnątrzustrojowe i układ ruchu powinna

być wykorzystywana w szkoleniu zawodników już zaawansowanych, odznaczających się

znaczną wydolnością fizyczną. Pracę z wykorzystaniem metod interwałowych wprowadza się

do treningu w podokresie przygotowania specjalnego, w mezocyklu przedstartowym

i startowym, przede wszystkim w celu kształtowania wytrzymałości szybkościowej [22].

Gibkość można już rozwijać w wieku przedszkolnym. Jej poziom ulega wahaniom

w okresie dojrzewania, gdyż w organizmie zachodzi wiele przemian związanych między

innymi ze wzmożonym wzrostem parametrów długościowych ciała. Dlatego należy zwracać

szczególną uwagę na kształtowanie gibkości w tym okresie. Stosowane są tutaj aktywne

wiczenia rozciągające i ćwiczenia gibkości w formie zabawowej. Nadmierny poziom

gibkości u piłkarzy i piłkarek ręcznych uważa się za niewskazany, a jej doskonalenie powinno

wynikać z wszechstronnego kształtowania organizmu ćwiczących i mieć charakter zdrowotny,

zapobiegając powstawaniu niepożądanych zmian wynikających z jednostronnych obciążeń

treningu ukierunkowanego i specjalistycznego. Każda bowiem forma treningu (intensywny

trening wytrzymałościowy i siłowy) powoduje zesztywnienie mięśni, a gdy są one

nieelastyczne i napięte, zwiększa się znacznie ryzyko ich przeciążenia i uszkodzenia.

Właściwie wykonywane ćwiczenia rozciągające poprawiają elastyczność mięśni i zwiększają

zakres ruchomości stawów.

Pod koniec wieku szkolnego należy stosować bardziej intensywne i celowe metody

kształtowania gibkości. Ma tu zastosowanie także streching. Dla dzieci i młodzieży

najbezpieczniejsza jest metoda rozciągania wzrastającego (streching wzrastający). Polega ona

na początkowym napięciu mięśnia (izometrycznym – 10-15 sekund), późniejszym

rozluźnieniu i w końcowym etapie rozciągnięciu. Stosowanie strechingu przed i na początku

treningu zapewnia spokojne i bezpieczne przygotowanie organizmu (aparatu ruchu)

w zakresie elastyczności i koordynacji. Na koniec treningu natomiast wskazane jest

stosowanie samego rozciągania (bez ćwiczeń napinających), co pozwala na szybszą

regenerację i likwidację uczucia bólu oraz zmęczenia fizycznego i psychicznego [22].

Jak widać istnieje potrzeba stymulowania rozwoju zdolności motorycznych o podłożu

energetycznym, jak również zdolności koordynacyjnych w odpowiednim wieku przyszłego

sportowca. Uważa się bowiem, że stymulacja motoryczna jest najbardziej skuteczna w tzw.

okresach sensytywnych, a ściślej mówiąc w odpowiedniej ich fazie zwanej krytyczną.

W okresie sensytywnym obserwuje się zwiększoną wrażliwość, podatność na działanie

bodźców zewnętrznych niż w innych fazach rozwoju, natomiast okres krytyczny stanowi ten

wycinek w ich ramach, w którym musi nastąpić stymulacja, jeśli chcemy uzyskać pożądane

efekty rozwojowe.

Wiek
(lata)

)

iło

(

)

iło

(

iłk

)

(

-1

)

-1

–

„Z

”

)

ło

)

7,5-8,5

8,5-9,5

9,5-10,5

10,5-11,5

11,5-12,5

12,5-13,5

13,5-14,5

14,5-15,5

15,5-16,5

16,5-17,5

17,5-18,5

ło

18,5-19,5

7,5-8,5

8,5-9,5

9,5-10,5

10,5-11,5

11,5-12,5

12,5-13,5

13,5-14,5

14,5-15,5

15,5-16,5

16,5-17,5

17,5-18,5

18,5-19,5

- subkrytyczne

- krytyczne o

rednim tempie rozwoju

Okresy:

- krytyczne o niskim tempie rozwoju

- krytyczne o wysokim tempie rozwoju

Rycina 1. Chronologia okresów krytycznych populacji polskiej [22]

5.2. Doskonalenie koordynacji ruchowej

W związku z tym, że zawodnicy wysokiej klasy odznaczają się podobnym, wysokim

rozwojem mechanizmów adaptacji do wykonywanego wysiłku fizycznego, czynnikiem

różnicującym i decydującym o wyniku współzawodnictwa może być koordynacja nerwowo-

mięśniowa.

Koordynacja ruchowa przejawia się w aktualnie wykonywanym ruchu, który świadczy

o możliwościach lub zdolnościach koordynacyjnych. Wysoki poziom tych zdolności stanowi

podstawę sukcesów sportowych. Bowiem o szybkości przyswajania nowych aktów ruchowych

oraz ich doskonaleniu w głównej mierze decyduje poziom predyspozycji koordynacyjnych,

które stanowią „genetyczną” podstawę opanowania techniki sportowej. Poza tym większy

potencjał koordynacji wrodzonej zapewnia wyższy poziom jej rozwoju [37].

Wykazano, że w pierwszych etapach szkolenia istnieje ścisły związek pomiędzy

poziomem rozwoju zdolności koordynacyjnych a poziomem osiągnięć sportowych. Okazało

się, że racjonalne usprawnienie koordynacyjne młodych zawodników wpływa bardzo

korzystnie na opanowywanie umiejętności technicznych w procesie treningu oraz lepsze ich

wykorzystanie w walce sportowej [35, 36, 41].

Koordynacja jest bardzo złożoną zdolnością motoryczną, powiązaną blisko

z szybkością, siłą, wytrzymałością i gibkością. Spełnia ona ważną rolę nie tylko w odniesieniu

do techniki i taktyki, ale również podczas nieprzewidzianych i zaskakujących okoliczności

występujących podczas gry. Poza tym uważa się, że zawodnik o dobrej koordynacji ruchowej

wykonuje dobrze nie tylko ćwiczenia zręcznościowe, ale również zadania treningowe

postawione mu w sposób zaskakujący.

W samym ujęciu motoryczności koordynacja określana jest obecnie poprzez wiele

zdolności koordynacyjnych, tzn. osobnych elementów. Nie można traktować jej w sposób

syntetyczny, natomiast należy dostrzegać jej wielostronne przejawy. Natomiast utożsamiana

dawniej z koordynacją „zwinność” – ze względu na silny związek z czynnikami

energetycznymi – zaliczona została do trzeciej grupy zdolności motorycznych – tzw.

zdolności kompleksowych (hybrydowych) – mających swoje podłoże energetyczne jak

i psychomotoryczne.

Z punktu widzenia praktyki wychowania fizycznego i sportu młodzieżowego istotne są

próby zmierzające do uproszczeń klasyfikacyjnych, wyodrębniające jako podstawowe takie

koordynacyjne zdolności motoryczne, jak [28]:

różnicowanie kinestetyczne,

równowagę statyczną i dynamiczną,

szybkość reagowania,

dostosowanie i przestawianie,

orientację,

sprzężenie (łączenie ruchów),

rytmizację,

zdolność wysokiej częstotliwości ruchów.

Wymienione zdolności występują w różnych powiązaniach strukturalnych, w obrębie

trzech kompleksów: motorycznego uczenia się, sterowania i regulacji ruchem oraz adaptacji

motorycznej, a do ich pomiaru stosuje się odrębne testy.

Planowy i różnorodny trening koordynacyjny we współczesnej piłce ręcznej stał się

niezbędny i jest jedną z dróg prowadzących do osiągnięcia mistrzostwa sportowego. Nie

można jednak utożsamiać treningu koordynacyjnego z treningiem technicznym. Należy

pamiętać, że kształtowanie zdolności koordynacyjnych oraz technicznych to dwa odrębne

zadania treningu – o różnych celach i treściach.

Systematyczne stosowanie różnorodnych ćwiczeń koordynacyjnych musi się odbywać

w sposób racjonalny z uwzględnieniem wieku ćwiczących. Okresy sensytywne w rozwoju

zdolności koordynacyjnych przypadają w trakcie edukacji podstawowej dziecka i właśnie

w tym okresie należy zwrócić szczególną uwagę na doskonalenie koordynacji ruchowej.

W metodyce kształtowania zdolności koordynacyjnych nie istnieje w ogóle problem

przedwczesnej stymulacji, a raczej zbyt późnego ich akcentowania. Sprzyjające dyspozycje

wieku dziecięcego należy bezwzględnie wykorzystać dla opanowania szerokiego zakresu

umiejętności, nawyków i doświadczeń ruchowych także w oparciu o właściwie rozumiany

trening techniczny. Pozwoli to na zbudowanie wszechstronnej bazy dla perspektywicznego

opanowania skomplikowanych i precyzyjnych czynności sportowych [25].

Model

wieloletniego

usprawnienia

koordynacyjnego

zakłada

różnicowanie

oddziaływań stosowanych w poszczególnych etapach szkolenia. Celem I etapu jest budowa

wszechstronnego fundamentu koordynacyjnego z uwzględnieniem kryteriów rozwojowych.

W etapie II zadania wyznaczają: osiągnięty poziom koordynacji oraz wymagania piłki ręcznej.

W III etapie głównym zadaniem będzie uzyskanie wysokiego poziomu specjalnej sprawności

koordynacyjnej, umożliwiającej wykorzystanie umiejętności technicznych w zmieniających

się sytuacjach walki sportowej, a w IV – doskonalenie koordynacji zgodnie z modelem

mistrzostwa w piłce ręcznej, co prowadzi do osiągnięcia stabilności i wirtuozerii specjalnych

umiejętności technicznych oraz kreatywności działań [28].

Tabela 2. Ogólny model usprawnienia koordynacyjnego zawodników [28]

Etapy - cele

Główne funkcje i zadania

I etap -
wszechstronne
usprawnienie
koordynacyjne

Funkcja: podstawowa

Zadania:
-

wszechstronna stymulacja motoryczna i gromadzenie wielorakich
doświadczeń ruchowych,

stworzenie

szerokiej

bazy

koordynacyjnej

jako

warunek

perspektywicznych osiągnięć sportowych,

przyswojenie podstawowych wzorów koordynacyjnych,

doskonalenie podstawowych funkcji sensorycznych i psychicznych,

kształtowanie

podstawowych

zdolności

oraz

kompetencji

koordynacyjnych.

II etap -
ukierunkowane
usprawnienie
koordynacyjne

Funkcja: przygotowująca

Zadania:
-

kształtowanie celowo sprofilowanej sprawności koordynacyjnej,
uwzględniające przybliżone wymogi przyszłej specjalizacji na drodze
działań ekstensywnych,

wybiórcze doskonalenie specyficznych zdolności koordynacyjnych,

kształtowanie ukierunkowanych aspektów podstawowych kompetencji
koordynacyjnych,

dalsze wszechstronne usprawnienie koordynacyjne.

III etap -
specjalistyczne
usprawnienie
koordynacyjne

Funkcja: aplikacyjna

Zadania:
-

kształtowanie i doskonalenie specjalnej sprawności koordynacyjnej
w zróżnicowanych warunkach i sytuacjach,

kształtowanie specyficznych powiązań zdolności koordynacyjnych,

opanowanie specyficznych kompetencji koordynacyjnych,

poszukiwanie indywidualnych strategii działań,

dalsze wszechstronne usprawnienie koordynacyjne.

IV etap -
zintegrowane
usprawnienie
koordynacyjne

Funkcja: aplikacyjna

Zadania:
-

doskonalenie oraz optymalne zintegrowania wszystkich aspektów
sprawności koordynacyjnej, warunkujących najwyższe osiągnięcia
sportowe w danej specjalizacji, przy uwzględnieniu możliwości
indywidualnych,

doskonalenie kompetencji koordynacyjnych,

poszukiwanie indywidualnych strategii działań,

doskonalenie

samoorganizujących

się

indywidualnych

strategii

działania,

dalsze wszechstronne usprawnienie koordynacyjne.

Sprawność koordynacyjną można kształtować jedynie poprzez stosowanie wielu

zróżnicowanych oraz koordynacyjnie złożonych ćwiczeń ruchowych spełniających co

najmniej jedno z następujących kryteriów: nowość, nietypowość, złożoność, trudność.

Podstawową metodą kształcenia i doskonalenia sprawności koordynacyjnej jest

celowo ukierunkowana zmienność ćwiczeń (sposobów oraz warunków ich wykonania).

Poprzez wielkość, różnorodność i zmienność warunków wykonania ćwiczeń wzbogacane są

doświadczenia ruchowe, stymulowane są także określone procesy regulacyjne. Prowadzi to do

generalizacji i przenoszenia efektów różnych oddziaływań.

W doskonaleniu zdolności koordynacyjnych stosuje się następujące grupy ćwiczeń

[10]:

•

wiczenia stereotypowe;

•

wiczenia doskonalące zachowanie równowagi w miejscu i w ruchu;

•

wiczenia kształtujące umiejętności wykonania szybkich obrotów, zwrotów, padów,

przewrotów itp.;

•

wiczenia asymetryczne;

•

wiczenia z zastosowaniem nietypowych pozycji wyjściowych;

•

wiczenia z wprowadzeniem nietypowych ruchów do zasadniczej ich formy;

•

wiczenia z zastosowaniem nietypowych warunków (np. inny teren, mniejsze boisko itp.);

•

wiczenia z innych dyscyplin sportu.

Trening koordynacji powinien być realizowany metodą powtórzeniową z dostatecznie

długimi przerwami wypoczynkowymi. W jednostkach treningowych ćwiczenia koordynacyjne

powinny występować w pierwszej części, kiedy zawodnik jest wypoczęty. Treningi te lepiej

przeprowadzać rano niż wieczorem (np. na obozach szkoleniowych), jak również przed

treningami siły i wytrzymałości [17].

W programie rozwoju koordynacji należy uwzględnić i odpowiednio łączyć ćwiczenia

już opanowane z nowymi. Natomiast zwiększenie obciążeń w usprawnieniu koordynacyjnym

polega na wzroście wymagań, co uzyskać można przez [28]:

•

wzrost objętości i czasu trwania obciążeń:

zwiększenie liczby powtórzeń,

zwiększenie serii ćwiczeń,

zwiększenie liczby różnych ćwiczeń przy stałej liczbie powtórzeń.

•

wzrost intensywności obciążenia:

zwiększenie trudności ćwiczeń (zróżnicowanie oraz zmienność warunków),

wykonanie ćwiczenia w ograniczonym czasie,

skracanie przerw odpoczynkowych,

powiązanie ćwiczeń koordynacyjnych z kształtowaniem kondycyjnych zdolności

motorycznych.

W rocznym cyklu treningowym prace nad podniesieniem poziomu koordynacji

ruchowej powinniśmy przeprowadzać następująco [47]:

w pierwszej połowie okresu przygotowawczego – nauczenie różnych nowych ćwiczeń,

także odległych od specjalizacji;

w drugiej połowie okresu przygotowawczego – wprowadzenie do treningu różnorodnych

wiczeń ukierunkowanych i specjalnych;

w pierwszej połowie okresu startowego – trening różnych wariantów techniki;

w drugiej połowie okresu startowego – doskonalenie wybranego wariantu techniki

w zmiennych warunkach.

Piłka ręczna wymaga od zawodnika najwyższego poziomu koordynacji ruchowej,

a więc przestrzennej dokładności ruchów wykonywanych w minimalnych jednostkach czasu

i w zmieniających się warunkach. Dla ułatwienia organizacji treningu koordynacyjnego

piłkarza ręcznego można wymienić zdolności koordynacyjne w następującej kolejności (od

tych, na które przeznaczamy najwięcej czasu, do tych na które przeznaczamy najmniej czasu

w treningu): szybkości reakcji – przede wszystkim złożonej, różnicowania, dostosowania,

orientacji, sprzężania, równowagi – głównie dynamicznej, rytmizacji [27].

Znany jest bardzo silny związek koordynacji ruchowej z działaniem bramkarza.

Specyfika treningu zawodnika na tej pozycji, podobnie jak w przypadku zdolności

energetycznych, wymaga innego rozłożenia akcentów w trakcie kształtowania sprawności

koordynacyjnej niż u zawodników z pola gry. Mówiąc o koordynacji ruchowej w kontekście

metod treningowych można stwierdzić, że stanowiąc integralny składnik szeregu ćwiczeń

bramkarza będzie ona rozwijana przy pomocy metod stosowanych dla realizacji głównych

zadań treningowych [20].

U dzieci doskonalimy koordynację łącząc ją przede wszystkim z indywidualnymi

wiczeniami techniki. Natomiast u zawodników zaawansowanych ćwiczenia koordynacyjne

możemy łączyć z ćwiczeniami o charakterze techniczno-taktycznym z użyciem np. dwóch lub

więcej piłek.

5.3. Przygotowanie psychiczne

Piłka ręczna stawia zawodnikom wysokie wymagania w zakresie cech psychiki.

Wynika to z rozmaitości i zmienności bodźców ruchowych i ze specyfiki gry zespołowej

wymagającej od zawodnika twórczego urzeczywistnienia zdolności ruchowych na podstawie

antycypowania zamysłów przeciwnika i partnerów z drużyny. Dlatego piłkarz ręczny

powinien charakteryzować się umiejętnością taktycznego myślenia, wysokim stopniem

integracji społecznej i zdyscyplinowaniem, panowaniem nad emocjami i odpowiednim

rozwojem cech wolicjonalnych charakteru (świadomość celu, bojowość, zdecydowanie,

inicjatywa itp.).

Prawidłowo prowadzone przygotowanie psychiczne zawodników pozwala na

efektywniejsze wykorzystanie własnych możliwości, umożliwiając uzyskanie postępu

w szkoleniu i wykazanie większej skuteczności startowej bez konieczności zwiększania

wymiaru treningu. Spełnia ono także rolę profilaktyczną wobec napięć wynikających

z uprawiania sportu. Pomimo tego, że głównym celem szkolenia jest współzawodnictwo oraz

dążenie do wysokich osiągnięć, nie powinno zapominać się o innym ważnym – zwłaszcza

w sporcie dzieci i młodzieży – celu działalności sportowej, jakim jest oddziaływanie

wychowawcze, zmierzające do rozwoju osobowości zawodnika, właściwych postaw

społecznych i jego wszechstronnego kształcenia, a także podkreślenia samodzielności, przy

jednoczesnej umiejętności współdziałania w grupie. Dlatego główne cele przygotowania

psychicznego obejmują [5]:

oddziaływanie wychowawcze, kształtowanie osobowości zawodników, przysposabianie

do pracy i życia w społeczeństwie;

kształtowanie właściwej co do treści, kierunku i poziomu motywacji;

kształtowanie odporności na sytuacje trudne i stany zagrożenia;

rozwijanie dodatnich cech i właściwości ucznia, odwoływanie się do jego zalet,

potencjalnych możliwości, kształtowanie odpowiednich postaw społecznych i cech

psychicznych (samodzielność, pracowitość, dociekliwość, uporczywość działania,

odwaga, wiara we własne siły i możliwości itd.);

doskonalenie procesów psychicznych w ścisłym związku z przygotowaniem techniczno-

taktycznym i całym procesem zaprawy – postrzegania na poziomie czynnościowo-

pojęciowym (trafność i szybkość postrzegania), właściwości uwagi (natężenie, zakres,

wybiórczość,

przerzutność,

podzielność),

kształtowanie

myślenia

operacyjnego

i logicznego, doskonalenie wyborów działania;

dbanie o właściwy poziom pobudzenia w trakcie treningu i zawodów.

Rozwijanie motywacji i nastawień. Aby móc właściwie motywować dzieci

i młodzież należy rozpoznać i zrozumieć ich potrzeby oraz ocenić ich ważność i pomagać

w ich zaspokajaniu. Za najważniejsze potrzeby dzieci, które można zaspokajać przez

uprawianie sportu można uznać [5]:

•

potrzeba zabawy i rozrywki oraz radości z uprawiania sportu,

•

potrzeba wyżycia się ruchowego (silnie zaznaczona, wrodzona potrzeba biologiczna),

•

potrzeba optymalnego poziomu pobudzenia,

•

potrzeba przynależności,

•

potrzeba odczuwania własnej wartości.

W celu dostarczenia dzieciom odpowiedniej liczby bodźców wpływających na poziom

pobudzenia kory mózgowej i całego ustroju należy unikać nudnych zajęć realizowanych „na

komendę”. Realizowane zadania powinny być żywe, urozmaicone i radosne, nie za trudne

i nie za łatwe. Ważnym czynnikiem pobudzającym motywację jest stawianie zadań, przede

wszystkim szkoleniowych (jak poprawić sprawność, jakie nawyki i umiejętności opanować),

a nie wynikowych (jakie wyniki osiągnąć w zawodach). Nie należy także przesadzać

w podkreślaniu znaczenia współzawodnictwa i postaw współzawodniczych. Dzieci nie mogą

odczuwać, że niepowodzenie w zawodach to klęska. Należy natomiast podkreślać znaczenie

„współzawodnictwa z samym sobą”, poprzez porównywanie swoich umiejętności

w kolejnych etapach i okresach szkoleniowych. Przedwczesny i przesadny nacisk na osiąganie

wysokich wyników może przynosić doraźne sukcesy w młodszych kategoriach wiekowych,

ale na dłuższą metę przynosi zahamowania rozwoju zawodnika [5].

Często

u dzieci

początkowe

motywy

i zainteresowania

są

przypadkowe

i powierzchowne. Ulegają one w trakcie szkolenia przeobrażeniom, a umiejętne ich

wykorzystanie i kierowanie nimi jest nieodzownym czynnikiem przygotowania psychicznego,

umożliwiającym trenerowi skuteczniej realizować zadania wychowawcze. W motywowaniu

sportowców, zwłaszcza tych bardzo młodych należy unikać podmiotowego, instrumentalnego

ich traktowania, pamiętając o tym, że to sport jest dla dzieci, a nie dzieci dla sportu.

W rozwijaniu motywacji u ćwiczących dążymy do kształtowania postaw dodatnich

występujących wtedy, gdy zawodnik czuje potrzebę osiągnięć, doskonalenia się, udziału

w zawodach i chce wygrywać oraz wierzy w zwycięstwo (motywacja dodatnia). Powinien

także uświadomić sobie co chce osiągnąć i w jaki sposób oraz do czego dąży (motywacja

uświadomiona).

Kształtowanie cech woli (przygotowanie wolicjonalne). Poprzez cechy woli należy

rozumieć dyspozycje do świadomego i celowego regulowania postępowania, do

podejmowania decyzji i wysiłków dla realizacji określonych działań, zachowań i postaw oraz

powstrzymywania lub zaniechania innych, głównie wtedy, gdy działania te są związane ze

wiadomym i aktywnym przezwyciężaniem wewnętrznych i zewnętrznych przeszkód. Do

głównych cech woli zalicza się: dążenie do celu, inicjatywę, zdecydowanie, śmiałość,

samoopanowanie, wytrwałość [32].

Zawodnicy z inicjatywą, lecz zdyscyplinowani wnoszą do gry inwencję twórczą,

chociaż działają zgodnie z założeniami taktycznymi. Samodzielność, odwaga i zdecydowanie

powodują, że zawodnik potrafi podjąć trudne decyzje i przyjąć na siebie odpowiedzialność

w przełomowych momentach meczu. Niektóre jednostki mają w tym kierunku szczególne

predyspozycje, stając się często liderami grupy.

W walce sportowej czasami wręcz decydującą rolę odgrywa wola zwycięstwa. Jest to

szczególnie widoczne w zmaganiach zespołów o wyrównanym poziomie sportowym. Jednym

ze sposobów jej rozwijania jest świadome dążenie do celu i stawianie drużynie określonych

zadań oraz sprawdzanie stopnia ich realizacji.

Przygotowanie wolicjonalne powinno towarzyszyć szkoleniu we wszystkich jego

etapach i fazach. Nie można go traktować w sposób oderwany, lecz należy realizować je

w trakcie wszystkich zadań w procesie treningu. Polega ono na [32]:

regularnym wdrażaniu do obowiązującej i systematycznej realizacji programu treningu

i przyzwyczajaniu do warunków startowych;

planowym wprowadzaniu dodatkowych trudności, zwiększaniu stopnia trudności

stawianych zadań, stałym zwiększaniu i regulowaniu obciążeń treningowych;

wykorzystaniu reguł i warunków walki sportowej;

stopniowym nasilaniu funkcji samowychowania.

Z przygotowaniem wolicjonalnym wiąże się ściśle kształtowanie odporności

psychicznej. Wysiłek fizyczny w trakcie treningu i meczu, udane zagrania i błędy, presja

publiczności – wszystko to wywołuje często u zawodnika stres. Odporność na stres zależy

w dużej mierze od typu układu nerwowego, poziomu rozwoju umysłowego, samooceny,

nawyków reagowania na sytuacje trudne. To jak zawodnik reaguje na sytuacje trudne,

wyraźnie wpływa na jego aktywność na treningach oraz na efektywność gry. Brak odporności

może powodować stany depresyjne, upór i agresję. Prowadzi często do przyhamowania

aktywności, a w konsekwencji do zaniku zainteresowań sportowych.

W kształtowaniu właściwych nawyków reagowania na sytuacje trudne dużą rolę

odgrywa odpowiednia organizacja treningów, taka by stopień stosowanych na nich obciążeń

był wyższy niż na zawodach. Niezwykle istotne jest kształtowanie realnej oceny swoich

możliwości (silnych i słabych stron) oraz właściwego (pozytywnego) obrazu własnej osoby.

W procesie szkolenia sportowego należy wzmacniać układ nerwowy ćwiczących poprzez

dbanie o stan zdrowia, racjonalny tryb życia i wypoczynek, wytwarzanie w drużynie

atmosfery bezpieczeństwa i zaufania do trenera. Przygotowując zespół do zawodów należy

przekazać informacje na temat warunków startu, by nie stanowiły one zaskoczenia [44].

Rozwijanie umiejętności koncentracji i podzielności uwagi. Ze względu na czas

trwania i różnorodność występujących podczas gry i treningu bodźców zjawiskiem typowym

są stany skupienia i koncentracji uwagi przechodzące szybko i na krótko w stany jej

osłabienia. U początkujących adaptacja do tych sytuacji jest bardzo trudna.

skupienia,

wybiórczości,

natężenia,

pojemności,

a także

podzielności

i przerzutności uwagi zależy sprawność, jakość oraz skuteczność działań szkoleniowych

i zachowań w trakcie gry. W specjalnie dobranych ćwiczeniach kształtujących właściwości

uwagi należy uwzględniać potrzeby piłki ręcznej oraz kształcić i doskonalić umiejętność

zmiany jej zakresu i kierunku zależnie od potrzeb wynikających z rozwoju sytuacji taktycznej.

U dzieci, a także zawodników starszych pożądane jest stosowanie ćwiczeń techniki, które

rozwijają równocześnie koncentrację, przerzutność i podzielność uwagi (wykonywanie podań

i chwytów w dwójkach dwoma piłkami, podania i chwyty piłki z jednoczesnym toczeniem

drugiej piłki nogą po parkiecie itp.). W piłce ręcznej przerzutność uwagi występuje w toku

wiczeń i zawodów w podwójnej postaci [5]:

natychmiastowego przerzucania skupienia uwagi od jednego działania do drugiego – np.

od działania w ataku do obronnego lub odwrotnie,

błyskawicznej zmiany kierunku i zakresu uwagi – np. przejście od uwagi wewnętrznej

(analiza

przeciwnika,

przygotowanie

rodków

taktycznych,

własne

nastroje,

samomotywowanie itp.) do uwagi zewnętrznej (obserwacja przeciwnika, postrzeganie

jego ruchów, dostrzeganie zmian sytuacji, wykonanie własnego działania) i odwrotnie na

podstawie obserwacji zawodów, przeciwnika (uwaga zewnętrzna) układa się plan walki

i program następnego działania (uwaga wewnętrzna).

Kształtowaniu uwagi sprzyja atmosfera panująca na treningu. Nie należy tolerować

lekceważącego stosunku do zajęć, na których dominować powinien klimat poważnego, ale nie

wymuszonego zaangażowania w wykonywane zadania.

U podstaw wielu umiejętności technicznych i taktycznych leży dokładna obserwacja

przeciwnika polegająca na celowym i planowym postrzeganiu, ukierunkowanym na zbieranie

jakichś danych. Podczas gry ważne jest odgadnięcie poczynań taktycznych przeciwnika, na

podstawie działań przygotowawczych, zmian ustawienia zawodników, kierunku ich

poruszania się itp. Wymaga to wielkiej spostrzegawczości, ponieważ w różnych zagrywkach

taktycznych zawodnicy nie tylko starają się ukryć swoje zamiary, ale również wprowadzić

przeciwnika w błąd, dostarczając fałszywych informacji. Postrzeganie jest funkcją zmysłów

i układu nerwowego, można je doskonalić drogą odpowiednich ćwiczeń, lecz do zrozumienia

tego co się spostrzega niezbędny jest pewien zasób wiadomości na temat postrzeganych

zjawisk [3].

Na podstawie całościowego spostrzegania zawodnik wytwarza sobie obraz sytuacji

i podejmuje decyzje zastosowania takiego, czy innego działania, bądź też powstrzymania się

od działania. Umiejętność jednoczesnego dostrzegania całości, złożonej z wielu części

składowych zależy od pamięci operacyjnej zawodnika. W wyniku nagromadzenia

różnorodnej informacji zawodnik ustala plan taktyczny oraz program następnego działania, co

jest przejawem myślenia taktycznego [3]. Należy je rozwijać przez stosowanie ćwiczeń

wpływających na zmysł obserwacji, wyobraźnię i antycypację. W początkowym etapie

najlepiej cechy te kształtować za pomocą zabaw i mini gier. W późniejszym szkoleniu

myślenie taktyczne doskonalone jest w trakcie gier szkolnych, kontrolnych i walki sportowej.

Często po obserwacji zawodów i analizie błędów popełnionych przez zawodników,

w kolejnych zajęciach uwzględnia się ćwiczenia odtwarzające sytuację z boiska podając

sposoby jej rozwiązania. Takie działania pomagają rozwijać pamięć operacyjną. Z reguły

wiczenia takie są dłuższe, złożone, czasami nawet trochę sztuczne, ale nie należy ich unikać

zwłaszcza w procesie szkolenia specjalistycznego.

Kształtowanie pozytywnych postaw społecznych jest bardzo ważne w grach

zespołowych, bowiem umiejętność współpracy i działania w grupie przekłada się

bezpośrednio na skuteczność gry drużyny. Poprzez dobrą organizację zajęć i całego procesu

treningowego oraz własną postawę uzyskujemy i utrzymujemy zdyscyplinowanie w grupie,

niezbędne do realizacji programu szkoleniowego i osiągnięcia sukcesów sportowych.

Pamiętać także należy, że sport to współzawodnictwo, w wyniku którego są

zwycięzcy i pokonani. Często zawodnicy za wszelką cenę chcą być zwycięzcami. Zwycięstwo

w rywalizacji sportowej nie może być jednak osiągnięte kosztem przekraczania ogólnie

obowiązujących norm postępowania społecznego. Wytłumaczenie zasad współzawodnictwa,

określenie norm postępowania to jedno z podstawowych zadań szkolenia dzieci i młodzieży.

Przygotowanie psychiczne ściśle związane jest z kształtowaniem zdolności

koordynacyjnych (szybkiej reakcji, czucia przestrzeni itp.), przygotowaniem teoretycznym

i taktycznym (myślenie taktyczne) oraz z przygotowaniem sprawnościowym i technicznym.

Stosując odpowiednie metody i środki w procesie treningowym w znacznym stopniu

stymulować możemy rozwój odporności i cech psychicznych.

Tabela 3. Właściwości psychiczne i odrębności organizmu dziecka [49]

Właściwości psychiczne

Potencjalne zagrożenia dla

zdrowia związane z dużym

obciążeniem fizycznym i ich

skutki zdrowotne

Sposoby i środki zapobiegania

ewentualnym zagrożeniom

Przewaga procesów
pobudzenia nad hamowaniem,
nieumiejętność oceny
własnych możliwości,
gorliwość, ogólnie większa
ruchliwość dziecka.

Możliwość niewykrycia
wczesnych stadiów
przeciążeń.

Niebagatelizowanie
niewielkich nawet
dolegliwości i objawów
przeciążeń.

Niższa podzielność uwagi,
dłuższy czas reakcji, gorsza
koordynacja wzrokowo-
ruchowa oraz brawura,
ciekawość, przekora,
nieumiejętność oceny
niebezpieczeństwa.

Większe zagrożenie
wypadkowe.

Unikanie pośpiechu
w uzyskiwaniu wyników
i nadmiernej częstotliwości
zawodów.

Mała odporność psychiczna,
niski zmienny poziom
zrównoważenia
emocjonalnego,
nieprzystosowanie do
długotrwałego oczekiwania na
sukces.

Nieadekwatne relacje
emocjonalne na stresy
i niepowodzenia – możliwość
współistnienia objawów
somatycznych (zaburzenia
snu, łaknienia, samopoczucia)

Uwzględnienie w selekcji
dzieci do sportu, badań
psychologicznych.
Zapewnienie opieki
psychologicznej trenującym.

Potrzeba zmiany
zainteresowań.

Niepowodzenia lub brak
oczekiwanego sukcesu mogą
wpływać negatywnie na
samoocenę i zdrowie
psychiczne dziecka.

Kształtowanie osobowości.

Możliwość wpływu
negatywnych zjawisk
towarzyszących uprawianiu
sportu wyczynowego na
kształtowanie osobowości
dziecka.

Nadzór nad warunkami
i bezpieczeństwem
ć

wiczących.

5.4. Przygotowanie teoretyczne

Polega ono na wyposażeniu zawodnika w odpowiedni zasób wiedzy o sporcie, piłce

ręcznej i o człowieku. Obejmuje cały wachlarz informacji i wiadomości, które wspomagają

proces szkoleniowy, a realizowane jest na każdym szczeblu rozwoju zawodnika stosownie do

potrzeb i sytuacji. Dzięki przekazywanej wiedzy następuje także rozwój intelektualny

zawodnika niezbędny do aktywnego, świadomego i racjonalnego uczestnictwa w działalności

sportowej, wdrażania do samodzielnego rozwiązywania zadań oraz samooceny, samokontroli

oraz analizy treningu i zawodów. W przygotowaniu teoretycznym uwzględnia się takie

elementy, jak [32]:

•

treści o charakterze moralnym, motywacyjnym, sportowo-etycznym i kultury ogólnej;

•

wiadomości o ogólnych zasadach szkolenia, biologiczne i psychologiczne podstawy

działalności sportowej, wiedza o technice i taktyce, środkach i metodach, organizacji

i budowie treningu, zasadach sportowego trybu życia, sposobach odnowy biologicznej,

higienie, urazach i chorobach, sposobie zapobiegania im i ich leczenia itp.

Przekazywanie informacji na te tematy może odbywać się w formie wyjaśnień, uwag

i porad podczas treningu, bądź osobnych zajęć teoretycznych. Nie bez znaczenia są także

organizowane spotkania i pogadanki z innymi trenerami, wybitnymi sportowcami,

teoretykami sportu itp.

Zasób przekazywanych informacji uzależniony jest od możliwości percepcyjnych

zawodników i ich zaawansowania sportowego. Jednak niektóre wiadomości mogą

wyprzedzać ich praktyczne zastosowanie, dając czas na ich przyswojenie i przemyślenie.

Bezpośrednie przekazywanie wiedzy związane jest z uzasadnieniem przez trenera stawianych

zadań, kształtowaniem świadomego i aktywnego stosunku do treningu, kierowaniem

realizacją pracy oraz analizą startów i wyników.

Biorąc powyższe pod uwagę program przygotowania teoretycznego z zakresu piłki

ręcznej obejmować powinien:

Przekazanie uczniom wiedzy i umiejętności umożliwiających:

dbanie o zdrowie,

samokontrolę,

samoocenę,

podejmowanie działań na rzecz doskonalenia sprawności fizycznej,

poznanie własnych możliwości i upodobań,

stopniowe przejmowanie na siebie odpowiedzialności za własny rozwój, sprawność

fizyczną i zachowanie zdrowia.

Przekazanie informacji o sporcie, najważniejszych wydarzeniach z historii sportu,

o współczesnych jego tendencjach i ruchu olimpijskim.

Zaznajomienie z podstawowymi przepisami różnych dyscyplin sportowych.

Rozwijanie zainteresowań sportem, a w szczególności piłką ręczną.

Stopniowe zaznajamianie z przepisami gry w piłkę ręczną, a także obowiązującymi

zasadami ich interpretacji.

Zapoznanie uczniów z zasadami skuteczności stosowanej techniki, taktyki indywidualnej

i nauczanymi elementami taktyki zespołowej.

Informowanie uczniów o zadaniach i obciążeniach treningowych oraz o wpływie

i celowości stosowanych ćwiczeń.

Zapoznanie z najistotniejszymi wydarzeniami dotyczącymi historii gry, największymi

osiągnięciami.

Przedstawienie przykładów wybitnych zawodników i zawodniczek dla kształtowania

właściwych wzorów i postaw.

10.

Przekazanie informacji o współczesnych tendencjach obserwowanych w światowej piłce

ręcznej.

11.

Opanowanie umiejętności analizy techniki i taktyki gry w ataku i w obronie.

5.5. Przygotowanie techniczne

Najważniejszym zadaniem przygotowania technicznego jest opanowanie (nauczenie

się) odpowiednich umiejętności ruchowych, które w połączeniu z cechami budowy ciała oraz

sprawności pozwolą uzyskiwać racjonalnie i efektywnie najlepsze wyniki sportowe. Uczenie

się czynności motorycznych oznacza zmysłowe odbieranie od otoczenia i przetwarzanie

umysłowe informacji dotyczącej nie znanej dotąd czynności motorycznej, a następnie

wykonywanie jej za pomocą systemu motorycznego oraz sprawdzenie skuteczności tej

czynności w różnych sytuacjach otoczenia [1]. Wynika z tego, iż u podstaw uczenia

motorycznego leżą czynniki środowiskowe, jak również określone właściwości morfo-

funkcjonalne organizmu, które warunkują jego przebieg i efekt końcowy. Są to, obok

parametrów somatycznych i rozwojowych, szeroko rozumiane zdolności koordynacyjne,

a wśród nich nabyte za pomocą uczenia się programy ruchowe – utworzone w odpowiednich

ośrodkach centralnego układu nerwowego.

Pośród determinentów procesu uczenia ruchów wyróżnia się trzy podstawowe grupy

czynników [21]:

właściwości uczącego się – stopień dojrzałości organizmu, poziom rozwoju

morfologicznego, fizjologicznego i motorycznego, a także psychicznego (umysłowego)

oraz społecznego;

okoliczności i czynności charakteryzujące sytuację nauczania;

właściwości nauczającego.

Skuteczność nauczania uwarunkowana jest również dokładnym sprecyzowaniem

celów dydaktyczno-wychowawczych przez trenera. W sporcie dzieci i młodzieży obok

zagadnień wychowawczych celem nadrzędnym jest niewątpliwie problem nauczania

i utrwalania techniki sportowej. Tą definiuje się jako czynność ruchową, która umożliwia

wykonanie sportowego zadania w sposób ekonomiczny i skuteczny [2].

Jak widać technika odniesiona jest w tym przypadku do wzorca, a nie do konkretnego

zadania ruchowego. To właśnie zadanie, jakie staje przed sportowcem skłania go do wyboru

takiej, a nie innej czynności ruchowej. Prowadzi ona bez zbędnego wysiłku do realizacji

zamierzonego celu. Zadania stawiane w sporcie warunkowane są nie tylko predyspozycjami

strukturalnymi i motorycznymi ćwiczącego, ale także w znacznym stopniu obowiązującymi

przepisami. Poziom posiadanej przez zawodnika techniki sportowej decyduje natomiast

o skuteczności rozwiązania zadania sportowego. Stosowana technika zależy nie tylko od

samego ćwiczącego ale często wymuszana jest przez warunki zewnętrzne w jakich znajduje

się on w momencie wykonania zadania [30].

Mając na uwadze różne uwarunkowania techniki sportowej (bodźce pochodzące

z wewnątrz organizmu i z otoczenia zewnętrznego) można dokonać podziału dyscyplin

sportowych na trzy zasadnicze grupy [3,43]:

♦

Dyscypliny sportu, w których dominującą rolę odgrywają bodźce pochodzenia

wewnętrznego, a poszczególne ruchy realizowane są ściśle według ustalonego programu.

Technika ruchu jest tu niemal celem samym w sobie.

♦

Dyscypliny sportu, w których stosowana technika bazuje na wykorzystaniu potencjału

energetycznego i somatycznego, a bodźce do jej realizacji pochodzą głównie ze

rodowiska wewnętrznego, w mniejszym zaś stopniu z zewnątrz.

♦

Dyscypliny sportu charakteryzujące się dużym stopniem zmienności struktury ruchów.

Decyduje o tym przebieg bodźców pochodzących głównie z zewnątrz. Do grupy tej należą

gry sportowe oraz sporty walki. Dominują w nich otwarte struktury ruchowe. Z tych też

względów w nauczaniu ruchu należy zwrócić uwagę na to, aby sposób wykonania zadania

uwzględniał zmienność bodźców wywołujących określone reakcje ruchowe.

Istotą nauczania techniki sportowej jest stopniowe kształtowanie nawyków czuciowo-

ruchowych. Stanowią one podstawę nie tylko samej techniki, ale przede wszystkim

umiejętności techniczno-taktycznych. Poprzez nawyk czuciowo-ruchowy rozumieć należy

nabytą, wyuczoną, czynność spostrzegawczo-ruchową, opartą o mechanizmy neuro-

fizjologiczne, pozwalającą na uzyskiwanie przewidywanych kryteriów działania z dużą

pewnością, sprawnie, z minimalną stratą czasu i energii i często w stanie nieświadomości

wtórnej [3]. Nawyki ruchowe mogą układać się w mniejszym lub większym stopniu

w szablony, mogą również posiadać charakter typowo stały. Ma to oczywiście ścisły związek

z sytuacją oraz organizacją samego działania. Dzieląc nawyki ruchowe na otwarte (mniej

szablonowe) i zamknięte uwzględnia się najczęściej stopień i rodzaj automatyzowanej

czynności [46].

W toku kształtowania nawyku ruchowego stopniowo traci znaczenie kontrola

wzrokowa jak również koncentracja uwagi ucznia na wykonywanym ruchu. Znaczenia nabiera

natomiast kontrola mięśniowo-ruchowa. Wyróżnia się cztery, ściśle ze sobą powiązane fazy

powstawania nawyku czuciowo-ruchowego [3]:

obraz myślowy działania, którego osobnik pragnie sam się nauczyć; chęć opanowania

nawyku (motywacja),

opanowanie zasadniczej budowy ruchu (niedokładne),

automatyzacja i utrwalenie nawyku – prawidłowe i skuteczne wykonanie ruchu

w względnie niezmiennych (łatwych) warunkach,

gibkość (plastyczność) nawyku – pozwalająca w zmiennych, konfliktowych i trudno

przewidywalnych warunkach wykonać pewnie, swobodnie i skutecznie prawidłowy ruch.

Utrwalony nawyk jest ruchem wykonywanym „bezwiednie” (niemalże bez udziału

wiadomości). Rola świadomości polega jedynie na kontroli samego przebiegu ruchu oraz na

wprowadzeniu ewentualnych korekt w stosowanym przez ćwiczącego akcie ruchowym. Dla

skuteczności działań sportowych ważna jest też umiejętność szybkiego przechodzenia od

ruchów rutynowych i zautomatyzowanych do działań zmiennych oraz kontrolowanych.

W kształtowaniu nawyków ruchowych znamienny wydaje się więc udział świadomości

zawodnika. Pozwala ona bowiem na bardziej plastyczne jego zastosowanie zwłaszcza

w trakcie walki sportowej. Ułatwia również – na drodze procesów myślowych – opanowanie

nowych czynności ruchowych.

Sukces sportowy w grach zespołowych zależy nie tylko od poziomu umiejętności

technicznych, ale także – a może przede wszystkim – od adekwatnego ich zastosowania

i wykorzystania w grze. Sytuacja ta wymaga od zawodnika zdolności przewidywania ruchów

nie tylko partnerów, z którymi współdziała na boisku, ale w głównej mierze zawodników

drużyny przeciwnej. Te swoiste reakcje psychomotoryczne sprawiają, iż jednym

z najważniejszych czynników determinujących wysoką jakość gry jest antycypacja. Zaznaczyć

jednak należy – co bardzo istotne zwłaszcza w piłce ręcznej – że w trakcie gry bardzo rzadko

dochodzi do reakcji prostych (znany i oczekiwany bodziec powoduje odpowiedź w formie

stereotypowego ruchu). Znacznie częściej mają miejsce reakcje z wyborem (odpowiedź

czuciowo-ruchowa z wyborem). W tym przypadku zawodnik ma możliwość zareagowania na

ten sam ruch przeciwnika w różny sposób (zawodnik zamierza oddać rzut do bramki

z wysokości biodra, jednak po odpowiedniej reakcji obrońcy decyduje się w ostatniej chwili

na zastosowanie innego elementu technicznego – rzutu w wyskoku, z odchyleniem itp.). Jest

to oczywiście reakcja różnicowa. Innym jej rodzajem może być alternatywne działanie (np.

obrońca reaguje na zwód z zamierzonym podaniem zastosowany przez zawodnika

atakującego lub nie zmienia swojego wcześniejszego postępowania). Przykłady powyższe

pozwalają sądzić, że nauczanie techniki gry musi być prowadzone w powiązaniu z wszelkimi

przejawami reakcji ruchowych [3].

5.5.1. Nauczanie techniki gry – wskazówki metodyczne

Umiejętność skutecznego zastosowania nawyku ruchowego (odpowiedniej techniki)

w grze w obliczu czynnie przeciwdziałającego przeciwnika, w ciągle i błyskawicznie

zmieniających się sytuacjach jest bardzo ważnym czynnikiem w nauczaniu i doskonaleniu

techniki. Często zdarza się, ze zawodnik w łatwych warunkach, poszczególne elementy

techniki wykonuje w sposób wręcz mistrzowski, ponieważ skupia uwagę tylko na formie

ruchu. Natomiast w grze gdzie z konieczności występuje potrzeba szybkiego i trafnego

wyboru działania, kiedy musi myśleć o tym jak pokonać przeciwnika, jakość wykonania

i skuteczność jego działań obniża się [4].

wiczenia o charakterze ściśle technicznym są potrzebne i konieczne w pierwszych

etapach nauczania umiejętności ruchowych. Gdy jednak zawodnik opanuje technikę w stopniu

podstawowym, należy wprowadzać do zajęć treningowych ćwiczenia techniczno-taktyczne

w formie fragmentów gry, w których obok umiejętności wykonania kształtuje się umiejętności

zastosowania nabytych nawyków ruchowych.

Doskonalenie umiejętności technicznych polega na zwiększeniu możliwości

zastosowania danego ruchu w warunkach wysokiej podzielności uwagi, w zmiennych,

nieprzewidzianych sytuacjach podczas gry (uplastycznienie nawyku). Doprowadzenie

nawyków ruchowych do wysokiego stopnia automatyzacji, w warunkach zbliżonych do tych,

z jakimi spotyka się zawodnik podczas gry jest jednym z podstawowych zadań doskonalenia

umiejętności technicznych. Bowiem zawodnik musi przy dużym wysiłku fizycznym, w stanie

wysokiego napięcia emocjonalnego, błyskawicznie spostrzegać, zapamiętywać, oceniać,

wnioskować i działać.

Nauczanie techniki, poszczególnych elementów gry ma być podporządkowane celowi,

który chcemy osiągnąć: np. zdobyć bramkę, wypracować sytuację dogodną do zdobycia

bramki przez partnera, umiejętnie oraz zgodnie z przepisami przeszkodzić przeciwnikowi

w zdobyciu bramki, itp. Dlatego ucząc umiejętności technicznych i doskonaląc je nie wolno

zapominać o tym, że gra w piłkę ręczną wymaga umiejętności współdziałania z pozostałymi

członkami drużyny, jak również sprawnego przeciwdziałania akcjom przeciwnika [8].

W pierwszym podstawowym etapie nauczania techniki stosuje się ćwiczenia w formie

cisłej (bez przeciwnika) w związku z czym uwaga ćwiczącego jest skierowana tylko na sam

sposób wykonania danego elementu technicznego. W następnych etapach nauczania

i doskonalenia techniki w formie fragmentów gry i gry, powinniśmy doprowadzić do

stopniowej automatyzacji nawyku ruchowego. Zawodnik powinien wtedy koncentrować się

nie na poprawności wykonania lecz na tym kiedy, w jakim momencie i jakie działanie

ruchowe zastosować (ocena sytuacji taktycznej i wybór działania). Zatem poszczególne

elementy techniki powinny być tak opanowane, aby w czasie gry zawodnik mógł się skupić na

obserwowaniu przeciwnika i taktycznym rozwiązaniu akcji.

Metody nauczania techniki (i taktyki) powinny być dostosowane do wymogów

i potrzeb piłki ręcznej oraz do właściwości osobniczych poszczególnych zawodników.

W procesie nauczania należy również indywidualizować sposoby wykonywania i stosowania

umiejętności

technicznych

(technika

indywidualna)

dostosowując

cech

morfologicznych, funkcjonalnych, cech temperamentu, (przebiegu) ruchliwości procesów

nerwowych danego zawodnika. Utrwalanie tylko jednej formy nawyku ruchowego

(umiejętności technicznej), przesadne specjalizowanie zawodnika wyłącznie do gry na

określonej pozycji jest szkodliwe, ponieważ ogranicza możliwości jego skutecznego

działania, doprowadzając jednocześnie do obniżenia widowiskowości gry. Należy więc dążyć

do opanowania przez zawodnika możliwie największej ilości umiejętności technicznych.

Zawodnicy wszechstronnie wyszkoleni nie będą mieć problemów ze zdobyciem bramki,

z pokonaniem przeciwnika, wypracowaniem sobie lub partnerowi pozycji do rzutu.

W związku z powyższym w przygotowaniu technicznym zawodnika należy

uwzględnić:

♦

perfekcyjne opanowanie wszystkich elementów techniki gry w piłkę ręczną oraz skuteczne

wykorzystanie tych umiejętności w czasie gry w ataku i w obronie (piłka nie powinna

przeszkadzać zawodnikowi w poruszaniu się po boisku),

♦

umiejętność gry w ataku na co najmniej dwóch pozycjach i zastosowanie tu odpowiednich

umiejętności techniczno-taktycznych,

♦

kształtowanie zdolności kondycyjnych i koordynacyjnych, gdyż są one podstawą, na której

budowana jest technika gry (nawyki ruchowe).

W procesie nauczania umiejętności technicznych szczególną rolę odgrywa zasada

poglądowości, należy o tym pamiętać, że do zawodnika (dziecka) szybciej dociera „obraz”

czyli pokaz danego ruchu niż słowne objaśnienie. Dlatego też, pokaz („obraz”) danego

elementu technicznego wykonany przez trenera musi być prawidłowy (można też skorzystać

z pomocy audiowizualnych). Dziecko nie czekając na słowne objaśnienie będzie starać się

zaobserwowany ruch wykonać od razu w całości, a więc nauczanie techniki ruchu odbywa się

poprzez naśladownictwo. Dlatego do nauczania wszystkich umiejętności technicznych z piłki

ręcznej powinniśmy stosować metodę syntetyczną czyli całościową.

Nauczanie każdego nowego elementu powinno odbywać się w następującej kolejności:

Pokaz – wzorowe zademonstrowanie danego elementu technicznego.

Objaśnienie – powinno być krótkie, jasne i zrozumiałe. Zwracamy uwagę ćwiczącym na

sposób wykonania danego elementu (ułożenie ręki z piłką, ustawienie nóg itp.).

Nauczanie danego elementu technicznego – rozpoczynamy od ćwiczeń w formie ścisłej,

w których musimy uwzględnić zasadę stopniowania trudności (od łatwego i prostego do

trudnego i bardziej złożonego). Ćwiczenia za pomocą których nauczany będzie dany

element techniczny wykonywane są najpierw w marszu, później w biegu, początkowo bez

piłki, później z piłką. Ruch wykonywany jest w całości. W późniejszym etapie

zastosowanie mają ćwiczenia w formie fragmentów gry (z przeciwnikiem najpierw

statycznym, później broniącym).

Utrwalanie i doskonalenie umiejętności technicznych podczas gry (szkolnej i właściwej).

5.6. Przygotowanie taktyczne

W bezpośrednim spotkaniu dwóch przeciwników taktyka działania ma bardzo istotne

znaczenie

i może

stanowić

o końcowym

wyniku.

Umiejętność

przeprowadzenia

zaskakującego ataku, na który przeciwnik nie znajdzie skutecznej odpowiedzi, lub odwrotnie

– zastosowanie takiego sposobu obrony, który utrudni lub uniemożliwi realizację

zaplanowanych działań przeciwnikowi, przyniesie drużynie stosującej lepszą strategię efekt

w postaci zwycięstwa. Aby to uzyskać trzeba przyswoić sobie wiele różnych sposobów

postępowania oraz opanować umiejętność właściwego rozwiązywania akcji ofensywnych

i defensywnych.

Taktyka gry w piłkę ręczną wymaga współdziałania kilku zawodników lub całej

drużyny. Obowiązuje tu zasada podporządkowania się wspólnemu celowi. Zespół ma

stanowić sprawnie działający mechanizm, gdyż jedna odmienna decyzja, jeden egoistyczny

krok niweczą wysiłek pozostałych członków drużyny [39].

Podstawową zasadą postępowania taktycznego jest wybór optymalnego rozwiązania

maksymalnie wykorzystującego własne umiejętności techniczne przy jednoczesnym

ograniczeniu walorów przeciwnika. Poziom przygotowania taktycznego zawodnika zależy od

szeregu właściwości psychofizycznych, do najważniejszych zalicza się:

•

Myślenie taktyczne – to zdolność do szybkiego przetwarzania informacji docierających

w czasie gry. Wiąże się ono z czasem potrzebnym do rozwiązania zaistniałej sytuacji.

Dlatego zawodnik musi wcześniej przewidzieć zachowania (zagrania) do jakich jest

zdolny w najbliższym momencie gry przeciwnik. Pomocna będzie tutaj dokładna

informacja o koncepcji gry przeciwnika przekazana przez trenera, przed rozpoczęciem

zawodów.

•

Wszechstronne umiejętności techniczne – umożliwią stosowanie wielu rozwiązań

taktycznych, pozwolą zaskakiwać nie tylko wyborem czasu i szybkością działania, ale

także i jego rodzajem. Ograniczony zasób umiejętności technicznych, złe ich

wykonywanie, prowadzi zwykle do jednostronnej i ubogiej taktyki.

•

Przygotowanie kondycyjne – jego poziom pozwala w wielu przypadkach uzyskać

przewagę taktyczną nawet nad lepszym technicznie przeciwnikiem np. dobre

przygotowanie wytrzymałościowe pozwala na prowadzenie gry w dużym tempie,

w konsekwencji zmęczenie przeciwnika ułatwia przeprowadzenie własnych działań.

•

Cechy wolicjonalne – zdolność koncentracji, opanowanie, wola zwycięstwa, inicjatywa,

wiara we własne siły. Przy jednakowym poziomie umiejętności technicznych i zdolności

kondycyjnych dwóch drużyn, skuteczna realizacja planu taktycznego zależy od wyżej

wymienionych właściwości.

•

Umiejętność współpracy w drużynie – wymaga pozytywnego nastawienia partnerów do

współdziałania, wzajemnego zaufania oraz pomocy w krytycznych momentach.

W związku z tym jednym z podstawowych zadań szkoleniowych trenera jest odpowiednie

dobranie i wychowanie takich zawodników, aby w każdej, nawet najbardziej stresowej

sytuacji dominowało poczucie wzajemnej odpowiedzialności i współpracy.

W piłce ręcznej wyróżnia się dwa rodzaje działań taktycznych: w ataku i w obronie.

Ponadto dochodzi jeszcze dodatkowe zróżnicowanie na taktykę indywidualną (działania

poszczególnych zawodników) i taktykę zespołową (działania formacji lub całej drużyny).

Taktyka indywidualna to umiejętność wyboru i zastosowanie przez zawodnika w czasie

trwania zawodów najbardziej skutecznego i ekonomicznego sposobu rozegrania walki

z przeciwnikiem tak w obronie, jak i w ataku. W procesie treningowym bardzo ważne jest

nauczanie i doskonalenie techniki oraz wykształcenie umiejętności współpracy

w warunkach startowych. Zawodnik jest w stanie rozwiązać dane zadanie o wiele

szybciej, skuteczniej i dokładniej jeżeli do tego działania zostanie przygotowany.

W związku z tym w trakcie zajęć trener powinien stworzyć zawodnikom możliwie jak

największą liczbę sytuacji taktycznych, które mogą wystąpić podczas gry. Równocześnie

zawodnik musi być zaznajamiany z celem i warunkami realizacji danego rozwiązania

taktycznego, bowiem pełna świadomość ułatwia mu działanie i tym samym przyspieszy

przebieg procesu szkoleniowego.

Indywidualna taktyka gry w obronie. Podstawowym zadaniem obrońcy jest przejęcie piłki,

aby ją zdobyć zawodnik musi wykazać się aktywnym sposobem gry w obronie, stać się

obrońcą „atakującym”, musi przewidywać zagrania przeciwnika, odpowiednio poruszać

się i ustawiać w strefie obrony, cały czas obserwować piłkę i we właściwym momencie

skutecznie zastosować jedno z wyuczonych zagrań techniczno-taktycznych np: przechwyt

piłki, zablokowanie rzutu, zmuszenie atakującego do popełnienia błędu itp. W zajęciach

szkoleniowych musimy uwzględnić nauczanie indywidualnego poruszania się w strefie

obrony oraz współpracy z partnerami, przewidywania zagrań techniczno-taktycznych

przeciwnika, wybiegnięcia w odpowiednim momencie do ataku szybkiego.

Indywidualna taktyka ataku. Zawodnik już przed chwytem piłki musi myśleć o zdobyciu

bramki, w związku z tym powinien:

obserwować poruszanie się i zachowanie przeciwnika na boisku,

zająć na boisku odpowiednie miejsce do otrzymania podania (wyjść na pozycję),

pamiętać o tym, że z każdego miejsca na boisku i z każdej sytuacji można zdobyć

bramkę.

Natomiast po chwycie piłki zawodnik musi błyskawicznie podjąć właściwą decyzję:

o wykonaniu rzutu jeżeli jest możliwość zdobycia bramki,

o minięciu przeciwnika zwodem i wykonaniu skutecznego rzutu,

o wykonaniu podania piłki do partnera, który jest w lepszej (dogodniejszej) sytuacji do

zdobycia bramki.

O tych prostych, ale jakże ważnych umiejętnościach nie wolno zapomnieć w procesie

szkoleniowych przyszłych adeptów piłki ręcznej. Zastosowanie odpowiednich ćwiczeń

pozwoli na opanowanie wyżej wymienionych umiejętności.

Taktyka zespołowa. Taktykę gry dla drużyny opracowuje trener, uwzględniając: poziom

indywidualnych umiejętności techniczno-taktycznych, poziom zdolności motorycznych,

warunki fizyczne zawodników, doświadczenie oraz wiedzę teoretyczną z zakresu taktyki

gry.

Taktyka gry w obronie. Podstawowy cel obrony (obrońców) to niedopuszczenie do utraty

bramki. Ostatnio zauważa się przejście z pasywnych do ofensywnych systemów bronienia,

cele tej obrony to:

ochrona przed utratą bramki,

przerywanie zaplanowanych przez atakujących akcji,

przejęcie piłki.

Realizacja tych celów skraca czas gry w obronie, nie pozwala przeciwnikowi na planowe

rozwinięcie ataku, zwiększa skuteczność własnego ataku dzięki zdobywaniu piłek już na

przedpolu bramkowym i stwarza dogodne warunki do przeprowadzenia ataku szybkiego

i zdobycia bramki. W związku z powyższym zawodnicy muszą być szkoleni według

wymagań stawianych obrońcom w systemie „każdy swego”.

Taktyka ataku – moment zdobycia piłki jest dla drużyny sygnałem do rozpoczęcia ataku.

Taktyka atakowania to umiejętność przeprowadzenia planowanej akcji (najbardziej

skutecznej wobec stosowanej w danym momencie obrony) zakończonej rzutem do

bramki. Aby akcje ataku były „płynne” i skuteczne, wszyscy zawodnicy muszą się

rozumieć i przestrzegać indywidualnych zasad taktycznych, które mają zastosowanie

w ataku szybkim i pozycyjnym:

utrzymanie piłki,

zmiany w indywidualnym postępowaniu (zależne od umiejętności technicznych),

zachowanie dyscypliny taktycznej,

uwalnianie się od przeciwnika,

skuteczne stosowanie właściwych elementów technicznych.

Wyróżniamy dwa systemy atakowania: atak szybki i atak pozycyjny. Celem ataku

szybkiego jest przeprowadzenie akcji ofensywnej za pomocą jak najmniejszej liczby podań

i zakończenie jej skutecznym rzutem do bramki. Atak szybki to jeden z najbardziej

skutecznych sposobów zdobycia bramki, toteż w szkoleniu drużyn winien on zająć właściwe

miejsce. Wybiegnięcie w przód w odpowiednim momencie, pewny chwyt piłki w biegu,

szybkie i dokładne podanie oraz celny rzut, to podstawowe elementy tego systemu

atakowania.

Atak pozycyjny przeprowadza się, gdy zespół będący w posiadaniu piłki nie zdołał

przeprowadzić ataku szybkiego. Rozgrywane akcje powinny charakteryzować się zmiennością

tempa. W trakcie nauczania należy zwracać uwagę na [8]:

zabezpieczenie piłki,

zachowanie szerokiej gry,

atak prostopadły i wiążący,

zmienność tempa gry,

stosowanie zmian pozycji,

stosowanie zasłon,

grę bez piłki.

Celem ataku pozycyjnego jest wypracowanie przez zawodnika sobie lub partnerowi

dogodnej pozycji do wykonania rzutu, także przy zastosowaniu odpowiednich, wyuczonych

zagrań taktycznych. Atak pozycyjny wymaga od zawodnika bardzo dobrego przygotowania,

zarówno teoretycznego jak i praktycznego. Zawodnika powinna cechować dojrzałość

taktyczna, poczucie odpowiedzialności za każde działanie w ataku. Podstawą gry muszą być

pewne oczywiste zasady i podstawowe rozwiązania indywidualne, które musi doskonale znać

każdy zawodnik [8].

5.6.1. Nauczanie taktyki gry – wskazówki metodyczne

Przygotowanie taktyczne na etapie szkolenia wszechstronnego obejmuje przede

wszystkim poznanie przepisów gry, zasad poruszania się po boisku w ataku i w obronie,

technikę gry oraz współpracę między poszczególnymi zawodnikami. W przygotowaniu tym

należy uwzględnić również zajęcia teoretyczne, podczas których należy wyjaśnić młodzieży

taktyczną rolę opanowanej techniki. Zawodnik powinien wiedzieć, jakie zadania taktyczne

można rozwiązywać za pomocą konkretnego elementu technicznego, wiąże się to z nauką

myślenia taktycznego zarówno podczas treningów jak i zawodów. Im wcześniej zaczniemy to

realizować, tym lepiej dla rozwoju taktycznego zawodnika.

Od etapu przygotowania ukierunkowanego taktyka w coraz większym stopniu

wypełniać będzie program treningowy. Stopniowe poszerzanie tematyki przygotowania

taktycznego (obserwacja gry przeciwnika, analiza rozegranych zawodów) oraz doskonalenie

wybranych nawyków taktycznych to kolejne lata szkolenia.

Przygotowanie taktyczne zawodników, to wieloletni proces szkoleniowy, mający ścisłe

powiązanie ze szkoleniem umiejętności technicznych. W procesie tym wskazane jest

uwzględnianie coraz to innych i trudniejszych elementów techniczno-taktycznych, tak aby

następował wzrost efektywności działań drużyny w trakcie gry. Poza tym, na każdym etapie

doskonalenia elementów technicznych należy weryfikować umiejętność taktycznego ich

zastosowania i wykorzystania. Działania taktyczne możemy oceniać na podstawie obserwacji

wizualnej lub filmowej (wideo).

Znaczenie przygotowania taktycznego w rocznym planie szkoleniowym zwiększa się

w miarę zbliżania się do terminu pierwszych zawodów:

w okresie przygotowawczym kształtujemy nowe oraz doskonalimy opanowane

(ukształtowane) już wcześniej działania taktyczne,

w okresie startowym praca koncentruje się nad utrwalaniem tych wariantów taktycznych,

które cechują się w praktyce największą skutecznością,

w okresie przejściowym, przeprowadzamy teoretyczną analizę przygotowania taktycznego

w minionym sezonie oraz opracowujemy odpowiednie wnioski na przyszłość.

Nauczanie gry w obronie

Do procesu nauczania gry w obronie, należy wprowadzać takie środki treningowe, które

wyzwolą u zawodników odpowiednie cechy wolicjonalne: zapał, ochotę do gry obronnej,

zadziorność w walce o zdobycie piłki. Wyrobienie w zespole oraz u poszczególnych

zawodników właściwego podejścia do gry to więcej niż połowa sukcesu. Bowiem

najlepiej opracowana taktyka obrony zawiedzie, jeżeli zawodnicy nie wykażą maksimum

zaangażowania, wysiłku i woli walki.

Opanowanie podstawowych umiejętności technicznych – sposobów indywidualnego

poruszania się w obronie i późniejsze ich doskonalenie w formie fragmentów gry

w sytuacjach równowagi i przewagi atakujących (1:1, 2:1, 3:2 itd.).

Zapoznanie ćwiczących z zasadami, które należy realizować w poszczególnych systemach

bronienia przy współpracy z partnerami.

Nauczanie gry w obronie rozpoczynamy od krycia „każdy swego”. System ten uczy

odpowiedzialności za konkretne przydzielone zadanie.

System bronienia strefą to kolejny etap nauczania obrony. Zadania i obowiązki

broniących, które musimy realizować w nauczaniu:

dążenie do pozyskania piłki jest podstawowym zadaniem zawodników w strefie,

niedopuszczenie przeciwnika do oddania rzutu, zapobieganie utracie bramki,

umiejętność współpracy,

umiejętność prawidłowego przekazywania zawodnika atakującego (wbiegającego,

zmieniającego pozycję),

właściwe poruszanie się w strefie obrony oraz odpowiednie ustawienie, umożliwiające

przeprowadzenie ataku szybkiego po zdobyciu piłki,

opanowanie zasad postępowania przy stosowaniu przez przeciwnika zasłon,

umiejętność przechwytu, blokowania i wygarniania piłki.

Nauczanie ataku szybkiego

Atak szybki będzie skuteczny, jeżeli w wyniku pracy szkoleniowej doprowadzimy do:

odpowiednio wysokiego poziom szybkości zawodników,

perfekcyjnego opanowania chwytu i podania piłki w biegu oraz skutecznego rzutu

kończącego akcję,

opanowania startów w przód (z różnych pozycji), lecz dopiero po zdobyciu piłki przez

drużynę. Zbyt wczesny start doprowadzić może do straty bramki – zasadę tę należy

wpajać zawodnikom od samego początku szkolenia.

W czasie rozgrywania ataku szybkiego zawodnicy nie mogą zbyt długo być w posiadaniu

piłki, aby uniknąć ewentualnego przerwania akcji przez przeciwnika (faulu).

Należy dążyć do szerokiego ustawienia zawodników w trakcie prowadzenia akcji. Nie

wolno dopuścić do ustawienia (biegania) w jednej linii, gdyż ułatwia to działania obronne

przeciwnikowi (przejęcie piłki, przerwanie akcji).

Podania w ataku szybkim muszą być bardzo szybkie, dokładne i taktycznie uzasadnione.

Nauczanie gry w ataku pozycyjnym

Nauczanie gry (umiejętności techniczno-taktycznych) na poszczególnych pozycjach –

skrzydłowy, obrotowy, rozgrywający.

Nauczanie współpracy pomiędzy zawodnikami na poszczególnych pozycjach (skrzydłowy

– rozgrywający, obrotowy – rozgrywający, skrzydłowy – obrotowy, a następnie łączenie

w większe grupy, aż do działań zespołowych).

Zastosowanie wyuczonych umiejętności techniczno-taktycznych w formie fragmentów

gry, w grze szkolnej i właściwej.

Nauczanie ataku pozycyjnego początkowo realizujemy bez zmian pozycji, a następnie ze

zmianami pozycji w połączeniu z zasłonami. Atak pozycyjny bez zmiany pozycji stosuje

się tylko w I etapie nauczania, w zespołach początkujących, ponieważ jest on bazą do

nauczania zmian pozycji.

Szczególną uwagę w nauczaniu ataku pozycyjnego należy zwrócić na:

♦

chwyt piłki w ruchu;

♦

nauczanie i doskonalenie gry w sytuacjach 1:1,

♦

atak prostopadły („wiążący”) – prawidłowo wykonany przez zawodnika atakującego

powinien zaangażować dwóch obrońców, którzy przeszkadzają w skutecznym

zakończeniu akcji rzutem, co stwarza to możliwość innego rozwiązania (np. podanie piłki

do obrotowego czy skrzydłowego), jego wykonanie polega na odpowiednim zastosowaniu

i prawidłowo wykonanym zwodzi ciałem lub z zamierzonym rzutem;

♦

zawodnik atakujący za każdym razem powinien swoją grą absorbować obrońców,

zmuszając ich w ten sposób do popełnienia błędu;

♦

nauczanie

i doskonalenie

współpracy

pomiędzy

zawodnikami

grającymi

poszczególnych pozycjach, ponieważ najprostsze zagrania taktyczne angażujące dwóch,

trzech zawodników są najefektywniejszym sposobem atakowania,

♦

nauczanie ataku pozycyjnego ze zmianami pozycji, rozpoczniemy od zmian

wykonywanych przez zawodników bez piłki, a następnie przez zawodników z piłką.

Umiejętności techniczno - taktyczne rozgrywających:

♦

skuteczny rzut z drugiej linii,

♦

umiejętność zastosowania w grze minimum dwóch rodzajów rzutów (rzut w wyskoku,

rzut z przeskoku półgórny i z biodra itd.),

♦

umiejętność skutecznego zastosowania zwodów ciałem i zwodów piłką (zamierzony rzut,

zamierzone podanie),

♦

umiejętność gry minimum na dwóch pozycjach w ataku pozycyjnym,

♦

umiejętność współpracy z zawodnikiem obrotowym, skrzydłowym i rozgrywającym

(stosowanie podań sytuacyjnych),

♦

wykonywanie zasłon,

♦

wykonanie ataku prostopadłego – „wiążącego”,

♦

rozegranie i przeprowadzenie ataku szybkiego,

♦

kierowanie grą drużyny, zgodnie z opracowaną taktyka.

Zawodnicy rozgrywający odgrywają czołową rolę w piłce ręcznej. Od ich umiejętności

technicznych i taktycznych oraz skuteczności gry w ataku uzależniony jest wynik meczu oraz

efektywność gry zawodników skrzydłowych i obrotowych.

Umiejętności techniczno - taktyczne skrzydłowych:

♦

umiejętność poruszania się na swojej pozycji oraz wykonywania rzutów z tej pozycji,

♦

umiejętność wykonania zmian z rozgrywającym i obrotowym oraz wykonania

skutecznego rzutu po zajęciu ich pozycji,

♦

wykonywanie zasłon,

♦

zastosowanie zwodów ciałem: zwód pojedynczy w lewo i w prawo, zwód z obrotem oraz

zwody piłką,

♦

przeprowadzenie ataku szybkiego,

♦

chwytu piłki przy zastosowaniu przez zawodnika rozgrywającego zaskakujących podań

sytuacyjnych.

Umiejętności techniczno - taktyczne obrotowego:

♦

wykonywanie zasłon z boku, z przodu i z tyłu obrońcy celem stwarzania przewagi

liczebnej w ataku pozycyjnym,

♦

wykonywanie

różnych

rodzajów

rzutów,

głównie

z padem

przy

kontakcie

z przeciwnikiem,

♦

chwyt piłki po zastosowaniu przez rozgrywającego, skrzydłowego zaskakujących podań

sytuacyjnych,

♦

chwyt piłki odbitej od bramki lub bramkarza i wykonanie skutecznego rzutu („dobitka”),

♦

umiejętność poruszania się na swojej pozycji oraz wykonywania rzutów z tej pozycji

w kontakcie z przeciwnikiem,

♦

umiejętność współpracy z partnerami.

Gra zawodnika obrotowego całkowicie powinna być podporządkowana potrzebom drużyny.

W ataku pozycyjnym obrotowy musi dążyć do wypracowania najpierw partnerowi, a później

sobie dogodnej pozycji do zdobycia bramki.

Umiejętności techniczno - taktyczne bramkarza:

♦

prawidłowe poruszanie się w bramce i właściwe ustawienie w stosunku do rzucającego

zawodnika w sytuacjach „sam na sam”, przy rzutach z drugiej linii i z różnych pozycji,

♦

obrona piłek rękami, nogami i tułowiem,

♦

podanie piłki do ataku szybkiego,

♦

umiejętność współpracy z obroną.

Nauczanie umiejętności technicznych bramkarza, wymaga opracowania oddzielnego

planu szkoleniowego. Funkcja bramkarza w zespole jest bardzo ważna, bowiem jest on

ostatnim zawodnikiem drużyny, który może zapobiec utracie bramki. Bramkarz nie tylko

broni bramki, ale także kieruje poczynaniami obrońców w trakcie ataków przeciwnika, a po

udanej interwencji musi jak najszybciej inicjować atak szybki (wykonanie odpowiedniego

podania krótkiego lub długiego). W trakcie meczu powinien on obserwować rzuty (miejsce

oddania, rodzaj) zawodników drużyny przeciwnej, oraz zagrania taktyczne jakie stosują.

Informacje te oraz wyciągnięte przez niego odpowiednie wnioski ułatwiają mu obronę rzutów

(np. poprzez korygowanie swojego ustawienia), a także kierowanie działaniami zawodników

w obronie. Podczas ataku drużyny przeciwnej powinien cały czas obserwować zawodnika

posiadającego piłkę (rękę z piłką) w celu natychmiastowego podjęcia właściwego działania.

Gra bramkarza wymaga wszechstronnego wyszkolenia technicznego i taktycznego,

odpowiedniego poziomu zdolności kondycyjnych oraz szczególnie wysokiego poziomu

zdolności koordynacyjnych. W treningu szczególną uwagę należy zwrócić na ćwiczenia

szybkościowe kończyn górnych i dolnych oraz ćwiczenia reakcji.

6. Kryteria i sposoby oceny efektów treningowych

i startowych

Planowanie treningu sportowego na wszystkich etapach procesu szkolenia oparte

powinno być o ciągłą kontrolę prowadzonej działalności. Odpowiednio dobrane lub

zmodyfikowane testy i próby można stosować na każdym etapie nauczania i doskonalenia.

Dzięki temu prowadzone obserwacje pozwalają na ocenę zachodzących zmian u zawodników.

Uzyskane w ten sposób informacje należy uwzględniać w precyzowaniu i opracowaniu

dalszych planów treningowych dotyczących zespołu, jak również poszczególnych

zawodników. Wszelkie sprawdziany powinny być przeprowadzane w odpowiednim czasie,

w poszczególnych etapach i cyklach treningowych tak, by umożliwiały porównanie

otrzymanych wyników i niosły w sobie jak największą ilość informacji.

Kontrola efektów szkoleniowych sprowadza się do oceny pięciu głównych

komponentów: stosowanych obciążeń treningowych, stanu funkcjonalnego zawodnika,

przygotowania techniczno-taktycznego, właściwości i charakteru działalności startowej oraz

wyników sportowych [23]. Ostatnie dwa parametry w trakcie szkolenia wszechstronnego i we

wstępnym etapie szkolenia ukierunkowanego nie odgrywają największej roli, nie można

jednak zupełnie ich pomijać, a prowadzone obserwacje powinny dotyczyć nie tyle

skuteczności czy osiąganych wyników, a wykazywanych w trakcie gry uzdolnień

i umiejętności.

6.1. Kontrola obciążeń treningowych

Ocena obciążeń treningowych dotyczy kontroli wykonania pracy szkoleniowej – liczby

treningów, czasu trwania, intensywności pracy, stosowanych środków i metod itp. Możliwa

jest tylko wtedy, gdy posiadamy szczegółową dokumentację uwzględniającą obszar

informacyjny i energetyczny obciążeń treningowych.

Na obciążenie składają się: objętość oraz intensywność wysiłku. Ponadto obciążenie

charakteryzuje stopień podobieństwa wykonywanych ćwiczeń do wewnętrznej i zewnętrznej

struktury ruchu ćwiczenia startowego.

6.1.1. Klasyfikacja obciążeń w obszarze informacyjnym i energetycznym

Ze względu na rodzaj zastosowanych środków treningowych uwzględnia się trzy

obszary ich oddziaływania:

•

W – środki o charakterze wszechstronnym rozwijające potencjał ruchowy sportowca,

nie mające jednak bezpośredniego wpływu na kształtowanie dyspozycji specjalistycznych

określonych modelem mistrzostwa danej dyscypliny czy konkurencji (środki o charakterze

ogólnym, ogólnorozwojowym).

•

U – środki o charakterze ukierunkowanym kształtujące przede wszystkim funkcjonalne

mechanizmy specjalistycznych wysiłków. Są to celowo dobrane ćwiczenia rozwijające

wiodące cechy przygotowania sprawnościowego dla danej specjalizacji. Dobór ćwiczeń

i charakterystyka ich realizacji uwzględnia strukturalne i funkcjonalne podobieństwo

z wymogami ćwiczenia startowego.

•

S – środki o charakterze specjalnym kształtujące specyficzny zespół właściwości

funkcjonalnych, sprawnościowych, ruchowych, zgodnie z zasadą postępującej adaptacji

do wymogów startowych.

Wykonywanie ćwiczeń z każdej grupy odbywa się z określoną intensywnością,

oddziałując na konkretne mechanizmy energetyczne. Wyróżniono pięć zakresów

intensywności, przyjmując za kryterium częstość skurczów serca przed pracą i bezpośrednio

po niej oraz uwzględniając czas trwania wysiłku o danej intensywności:

•

1 zakres – ćwiczenia wykonywane z intensywnością bardzo małą i małą, po których

częstotliwość skurczów serca (HR) nie przekracza 130–140 uderzeń na minutę. Wysiłki te

mają ograniczony wpływ na kształtowanie funkcji energetycznych ustroju, ich

oddziaływanie ma charakter podtrzymujący, a mieszczą się w strefie przemian tlenowych.

•

2 zakres – ćwiczenia z intensywnością umiarkowaną i dużą, HR bezpośrednio po pracy

160–180 uderzeń na minutę. Czas trwania serii pojedynczych wysiłków wynosi zazwyczaj

powyżej 300 sekund (do 3 godzin i więcej pracy ciągłej). Wysiłki te mieszczą się w strefie

przemian tlenowych.

•

3 zakres – praca z intensywnością dużą i submaksymalną, HR bezpośrednio po wysiłku

powyżej 180 uderzeń na minutę. W zależności od stosowanej metody treningowej czas

trwania serii pojedynczych wysiłków jest zróżnicowany lecz nie przekracza 300 sekund.

Dominuje w nich strefa przemian energetycznych o charakterze mieszanym (tlenowo-

beztlenowym).

•

4 zakres – wykonywanie ćwiczeń z intensywnością submaksymalną i zbliżoną do

maksymalnej. Częstotliwość skurczów serca (HR) bezpośrednio po pracy większa niż 190

uderzeń na minutę. Czas trwania pojedynczych wysiłków między 20 a 120 sekund.

Dominuje w nich strefa przemian energetycznych o charakterze beztlenowym

kwasomlekowym.

•

5 zakres – ćwiczenia z intensywnością zbliżoną do maksymalnej i maksymalną, HR

bezpośrednio po pracy 150–160 uderzeń na minutę. Czas trwania pojedynczych wysiłków

nie przekracza 20 sekund, a czas każdego powtórzenia w odniesieniu do maksymalnych

możliwości powinien być głównym kryterium intensywności wysiłku w tej strefie.

Dominują tu przemiany o charakterze beztlenowym niekwasomlekowym.

•

6 zakres (dodatkowy) – wyróżniany ze względu na charakter skutków morfologicznych.

Stosowane ćwiczenia nasilają przemiany anaboliczne (kształtują siłę), a nadmierna ich

objętość powoduje znaczne przyrosty masy mięśniowej, co niekorzystnie wpływa na

poziom dyspozycji koordynacyjnych i gibkościowych oraz może ograniczać możliwości

szybkościowe i wytrzymałościowe. Z tego względu w pracy z dziećmi i młodzieżą istnieje

konieczność uważnego rejestrowania i kontrolowania ćwiczeń tego zakresu. Ćwiczenia te

odbywają się w różnych strefach intensywności zależnie od przyjętej metodyki treningu,

a zachodzące w trakcie nich reakcje układu krążenia są bardzo zróżnicowane.

W treningu sportowym dzieci i młodzieży należy uwzględnić wszystkie wymienione

powyżej zakresy pracy, oczywiście w proporcjach uwzględniających wiek i możliwości

zawodników oraz wymogi gry w piłkę ręczną. Tak więc należy pamiętać o tym, że:

obciążenia treningowe w warunkach beztlenowych powinny przeplatać się z obciążeniami

tlenowymi,

wysoka wydolność tlenowa pomaga w osiągnięciu lepszej wydolności beztlenowej,

nadmierne jednak zwiększanie pracy tlenowej może przeszkadzać rozwojowi zdolności

szybkościowo-siłowych i koordynacyjnych, dlatego trening możliwości tlenowych

powinien mieć ograniczoną objętość,

w etapie szkolenia ukierunkowanego i specjalistycznego kształtowanie wytrzymałości

specjalnej powinno być oparte o stosowanie wysiłków maksymalnych w czasie zbliżonym

do występujących w trakcie gry (10 – 90 sekund – zakres 4 i 5).

Tabela 4. Zakresy obciążeń treningowych i kierunki ich oddziaływania [15]

zakres

strefa przemian energetycznych

podtrzymuj

tlenowa

mieszany

beztlenowa

kwasomlekowy

beztlenowa

niekwasomlekowy

anaboliczna

HR po wysiłku (ud/min)

130-140

160-180

powy

ej 180

powy

ej 190

150-160

dowolny czas trwania

dowolny

60-180 min

ła

intensywno

ść

mała

czas trwania

30-60 min

do 30 min

intensywno

ść

czas trwania

dowolny

5-20 min

2-5min

20-60sek

30 - 90sek

do 30sek

do 20sek

3-10

przerwy mi

dzy

powtórzeniami

3 min i wi

cej

2-5min

5 min

i wi

cej

odbudowy

60-180sek

odbudowy

60-120sek

liczba powtórze

2-12

2-2

2-12

1-5

3-6

serii 2-4

5-10

1-5 w serii

a ilo

ść

serii

tó

intensywno

ść

bardzo mała

submaksymalna

submaks.

zbli

ona

do maks.

zbli

ona

do maks.

maksy-

malna

maksymalna

czas trwania

1-4 min

60-90sek

20-60sek

20-30sek

10-20sek

zupełnego

czenia

15-30sek

przerwy mi

dzy

powtórzeniami

30-90sek

do 60sek

malej

5-2 min

60-90sek

30-60sek

2-4 min

30-90sek

liczba powtórze

1 i wi

cej

3-10

serii 1-4

5-10

serii 2-4

3-4

serii 2-4

4-5

serii 4-5

9-10

serii4-5

5-6

serii3-4

8-10

a ilo

ść

serii

ło

intensywno

ść

submaks.

zbli

ona do

maksymalnej

submaks.

kierunek oddziaływania

- technika
- taktyka
- zaj

cia

odbudowuj

- wytrzymało

ść

długookresowa

- wytrzymało

ść

redniookresowa

- wytrzymało

ść

długookresowa

- wytrzymało

ść

krótkookresowa

- wytrzymało

ść

siłowa

- wytrzymało

ść

szybko

ciowa

- wytrzymało

ść

szybko

ciowa,

- szybko

ść

(moc)

- siła
- wytrzymało

ść

siłowa

- rozbudowa masy

ęś

niowej

Tabela 5. Źródła energii i rodzaj wysiłku zależnie od czasu trwania ćwiczeń [48, 15]

Czas trwania

Rodzaj wysiłku

Energetyka

kierunek zmian

1 – 4 sekund

beztlenowy bezmleczanowy

ATP

spadek poziomu ATP

4 –20 sekund

beztlenowy bezmleczanowy

ATP + CP

spadek poziomu CP

20 – 45 sekund

beztlenowy – początek

wytwarzania kwasu mlekowego

ATP + CP

glikogen

spadek poziomu ATP

45 – 120 sekund

beztlenowy kwasomlekowy

glikogen

produkcja kwasu

mlekowego

2 – 3 minut

tlenowo – beztlenowy

glikogen

spadek produkcji

kwasu mlekowego

3 – 10 minut

tlenowy

glikogen

tłuszcze

wzrost zużycia

wolnych kwasów

tłuszczowych

wiele godzin

tlenowy

glikogen

tłuszcze

zużycie wolnych

kwasów tłuszczowych
ATP + CP – fosfageny

Tabela 6. Źródła energii i możliwości ich wykorzystania [48, 15]

ródła energii

Rodzaj wysiłku

Wykorzystanie

Szybkość
produkcji

CP + ATP

beztlenowy

bezmleczanowy

bardzo

ograniczone

bardzo szybka

glikogen + glukoza

beztlenowy kwasomlekowy

ograniczone

szybka

glukoza + glikogen

tlenowy

ograniczone

wolna

wolne kwasy tłuszczowe

tlenowy

nieograniczone

bardzo wolna

6.2.2. Rejestr grup środków treningu w piłce ręcznej

Punktem wyjścia do rejestracji obciążeń są opracowane i uporządkowane zbiory grup

rodków treningu. Dla potrzeb piłki ręcznej próby takiego opracowania podjęli się Zglinicki

i Kielak [51]. Każde ćwiczenie oznaczone jest dwoma symbolami. Pierwszy oznacza kolejny

numer ćwiczenia, a drugi podany w nawiasie zakres intensywności.

rodki oddziaływania wszechstronnego (W)

Rozgrzewka o charakterze ogólnorozwojowym składająca się z różnych form biegu,

kształtujących ćwiczeń gimnastycznych, ćwiczeń gibkościowych, koordynacyjnych itp.

realizowanych często w formie zabawowej, zadaniowej, (1).

wiczenia gibkości bierne i czynne we wszystkich płaszczyznach, różnych pozycjach

wyjściowych w formie ścisłej i zadaniowej, metoda powtórzeniowa:

2.1 – o intensywności małej, (1),

2.2 – o intensywności umiarkowanej, (2).

wiczenia koordynacji, orientacji przestrzennej, czucia mięśniowego, w ruchach

o strukturze odmiennej od specjalizacji np. gimnastyczne ćwiczenia stosowane, skoki do

wody i na batucie, lekkoatletyczne konkurencje techniczne z przyborami, metoda

powtórzeniowa:

3.1 – o intensywności umiarkowanej, duża liczba powtórzeń, (2),

3.2 – o intensywności dużej, 5-15 powtórzeń w serii, (3),

3.3 – o intensywności submaksymalnej do 5 powtórzeń w serii, (5).

wiczenia szybkości, metoda powtórzeniowa:

4.1 – ćwiczenia gimnastyczne wykonywane na sygnał wzrokowy i słuchowy

z maksymalną intensywnością, (5),

4.2 – starty z różnych pozycji na odcinkach do 30 m, (5),

4.3 – biegi z przyspieszeniem i wyłączeniem na odcinkach od 20 do 100 m

z intensywnością submaksymalną i maksymalną, (5).

wiczenia skoczności:

5.1 – wieloskoki „płaskie” z miejsca i rozbiegu bez i przez przeszkody, zeskoki w głąb,

skoki w miejscu, sytuacyjne zadania skocznościowe bez i z dodatkowym oporem

zewnętrznym, metoda interwałowa, (4),

5.2 – skoki z rozbiegu, bez i z wykorzystaniem odskoczni, skok w dal, wzwyż, trójskok,

skoki przez skakankę o submaksymalnej i maksymalnej intensywności, (5).

Typowe ćwiczenia siłowe (rwanie, podrzut, wyciskanie, zarzut, itp.) oraz ćwiczenia na

urządzeniach typu „Atlas” w różnych formach i pozycjach wyjściowych: skręty, skłony

i krążenia, z oporem zewnętrznym stosowane dla rozwoju dużych grup mięśniowych nóg,

rak i tułowia, metoda powtórzeniowa:

6.1 – obciążenia średnie, liczba powtórzeń w serii 7-10 i więcej, (2),

6.2 – obciążenia duże, liczba powtórzeń w serii 4-6, (3),

6.3 – obciążenia maksymalne i submaksymalne, liczba powtórzeń w serii 2-3, (5).

wiczenia siłowe z pokonywaniem oporu własnego ciała i partnera realizowane w formie

zadaniowej i zabawowej, np. mocowanie, dźwiganie, elementy judo, zapasów, ćwiczenia

z wykorzystywaniem sztangielek, hantli, ekspandorów, lin, przyrządów gimnastycznych,

piłek lekarskich 1-5 kg, metoda interwałowa:

7.1 – o intensywności dużej, (2),

7.2 – o intensywności submaksymalnej, (3).

Zabawy biegowe (MZB, DZB), bieg ciągły lub zmienny w terenie lub po bieżni,

marszobiegi, zaprawy terenowe i inne ćwiczenia akcentujące rozwój wytrzymałości:

8.1 – o intensywności umiarkowanej, (2),

8.2 – o intensywności dużej, (3),

8.3 – o intensywności submaksymalnej, (4).

Zestawy ćwiczeń ogólnorozwojowych – rozwijające kilka zdolności motorycznych,

realizowane zazwyczaj w formie celowo zaprogramowanych torów przeszkód, obwodów

wiczebnych:

9.1 – o intensywności umiarkowanej, (2),

9.2 – o intensywności dużej, (3),

9.3 – o intensywności submaksymalnej, (4).

10.

Sportowe gry zespołowe:

10.1 – stosowane w formie wydzielonej jednostki o charakterze kompleksowego treningu

z akcentem wytrzymałości, metoda zmienna, (3),

10.2 – stosowane jako forma ćwiczeń dopełniających o umiarkowanej intensywności, (2).

11.

wiczenia rozluźniające i kompensacyjne wykonywane w trakcie przerw między

kolejnymi wysiłkami oraz ćwiczeniami, uspokajające i relaksacyjne, stosowane na

zakończenie treningu, (1).

rodki oddziaływania ukierunkowanego (U)

12.

wiczenia zwinności związane z orientacją i sposobami poruszania się po boisku oraz

wiczenia zręcznościowe w operowaniu różnymi rodzajami piłek:

12.1 – o intensywności umiarkowanej, (2),

12.2 – o intensywności dużej, (4),

12.3 – o intensywności submaksymalnej i maksymalnej, (5).

13.

wiczenia skoczności:

13.1 – wieloskoki jedno- i obunóż, przeskoki i wyskoki wykonywane seriami bez lub

z niewielkim oporem zewnętrznym (do 10% masy ciała), metoda interwałowa,

(5),

13.2 – wszelkie formy odbić jedno- i obunóż wykonywane w dal, w górę lub przez

przeszkody pojedynczo lub krótkimi seriami, z wyraźnym akcentem na

maksymalną odległość lub wysokość skoku, metoda powtórzeniowa, (5).

14.

wiczenia siłowe w formie rzutów, pchnięć jedno- i oburącz z różnych pozycji

wyjściowych, różnym sprzętem (piłki lekarskie, kule itp.), intensywność submaksymalna

i maksymalna, (5).

15.

wiczenia wytrzymałości siłowej realizowane w formie wbiegania (zbiegania) pod górę,

po schodach, w trudnych warunkach, np. po piasku, często z oporem zewnętrznym (worki,

pasy, współćwiczący), zeskoki (w seriach) z podwyższenia, wstępowania (zstępowania) na

stopień, intensywność duża i submaksymalna, (4).

16.

wiczenia wytrzymałości szybkościowej:

16.1 – sprinty przedłużone (dystans ponad 80 m), intensywność submaksymalna, metoda

powtórzeniowa, (4),

16.2 – wielokrotne sprinty, starty, bieg ze zmianą kierunku lub inne ćwiczenia

wykonywane przy niepełnym odpoczynku, metoda interwałowa, (4).

rodki oddziaływania specjalistycznego (S)

17.

Rozgrzewka specjalistyczna realizowana w formie celowo dobranych ćwiczeń bez

i z piłkami, stosowana przed różnego rodzaju treningami i zawodami, (2).

18.

wiczenia nauczania techniki i taktyki gry w ataku i w obronie:

18.1 – o intensywności małej, (1),

18.2 – o intensywności umiarkowanej, (2).

19.

wiczenia doskonalenia techniki wykonywane indywidualnie lub grupowo w formie

cisłej lub fragmentów gry, metoda powtórzeniowa i interwałowa:

19.1 – o intensywności umiarkowanej, (2),

19.2 – o intensywności dużej, (3),

19.3 – o intensywności submaksymalnej, (4),

19.4 – o intensywności maksymalnej, (5),

19.5 – ćwiczenia techniczne wykonywane z oporem, (5).

20.

wiczenia techniczno-taktyczne doskonalące różnorodne zadania atakowania i obrony,

realizowane z uczestniczącym biernie lub czynnie przeciwnikiem, metoda powtórzeniowa,

interwałowa lub zmienna:

20.1 – o intensywności małej, (1),

20.2 – o intensywności umiarkowanej, (2),

20.3 – o intensywności dużej, (3),

20.4 – o intensywności submaksymalnej, (4),

20.5 – o intensywności maksymalnej, (5).

21.

wiczenia techniczno-taktyczne realizowane w formie kompleksowej (strumieniowej)

z akcentem na szybkość wykonania, metoda interwałowa:

21.1 – o intensywności dużej, (3),

21.2 – o intensywności submaksymalnej, (4),

21.3 – o intensywności maksymalnej, (5).

22.

wiczenia doskonalenia techniki realizowane w formie gier uproszczonych i szkolnych,

(3).

23.

wiczenia rzutowe (indywidualne):

23.1 – w seriach krótkich, intensywność submaksymalna, (4),

23.2 – w seriach długich, intensywność umiarkowana, (5),

23.3 – w seriach krótkich, intensywność maksymalna, (5),

23.4 – w seriach długich, intensywność submaksymalna, (4).

24.

Różne formy gry:

24.1 – gry kontrolne i towarzyskie, (3),

24.2 – gry mistrzowskie, (3).

25.

Sprawdziany i testy sprawności:

25.1 – szybkość, (U-5),

25.2 – wytrzymałość szybkościowa, (U-4),

25.3 – wytrzymałość tlenowa, (W-2),

25.4 – technika, (S-3),

25.5 – „zwinność”, (U-5),

25.6 – siła dynamiczna, (U-5),

25.7 – skoczność, (U-5).

Tabela 7. Rozkład środków w poszczególnych obszarach energetycznych

i informacyjnych [51].

Kształtuj

Obszar

energetyczny

Podtrzy-

muj

tlenowy

mieszany

beztlenowo-

kwasomlekowy

beztlwenowo-

niekwasomlekowy

anaboliczny

zakresy intensywno

Obszar
informacyjny

(6)

2.1

2.2
3.1
6.1
7.1

8.1
9.1

10.2
25.3

3.2
6.2
7.2
8.2
9.2

10.1

5.1
8.3
9.3

3.3
4.1
4.2
4.3
5.2
6.3

6
7

12.1

12.2

16.1
16.2

12.3
13.1
13.2

25.1
25.5
25.6
25.7

14
15

18.1
20.1

18.2
19.1
20.2
23.2

19.2
20.3
21.1

24.1
25.4
24.2

19.3
20.4
21.2
23.1

25.2
23.4

19.4
20.5
21.3
19.5
23.3

Tabela 8. Konspekt treningu techniczno-taktycznego z akcentem szybkościowym (atak

szybki) – rejestracja opisowa.

Lp.

Treść treningu

Uwagi

Rozgrzewka – 30 min

30 min

Prowadzenie piłki w dwójkach (dwie piłki) zakończone
rzutem na bramkę – bez bramkarza.

10 serii x 30m, przerwa 10s,
intensywność maksymalna

Prowadzenie piłki w dwójkach (jedna piłka) zakończone
rzutem na bramkę po obiegnięciu – z bramkarzem.

10 serii x 30m, przerwa 10s,
intensywność maksymalna

Zmiana za piłką w trójkach.

10 serii x 30m, przerwa 10s,
intensywność maksymalna

W dwójkach rzuty na bramkę z różnych pozycji po
podaniu od partnera.

3 serie po 5 rzutów, na
zmianę
z partnerem,
intensywność maksymalna

Kontratak w dwójkach po podaniu od bramkarza –
poprzedzony pracą w obronie – 2 x doskok, odskok
i wyskok do bloku.

10 serii x 30m, przerwa 10s,
intensywność maksymalna

Atak szybki prowadzony w czwórkach po pracy w obronie
– na sygnał trenera.

8 serii x 30 m, ok. 30s
w całości, przerwa 20s,
intensywność
submaksymalna

Indywidualny atak szybki po podaniu od bramkarza.

10 x 30m, przerwa 30s,
intensywność maksymalna

wiczenia rozciągające

5 min

Tabela 9. Konspekt treningu techniczno-taktycznego z akcentem szybkościowym (atak

szybki) – zapis z użyciem rejestru grup środków treningowych

Lp.
ć

wiczenia

Nr środka
wg
rejestru

Aktywny
czas
ć

wiczenia

Treść treningu

30 min

rozgrzewka

19.4

30 s

Prowadzenie piłki w dwójkach (dwie piłki) zakończone
rzutem na bramkę – bez bramkarza.

20.5

30 s

Prowadzenie piłki w dwójkach (jedna piłka) zakończone
rzutem na bramkę po obiegnięciu – z bramkarzem.

20.5

30 s

Zmiana za piłką w trójkach.

23.3

1 min

Rzuty na bramkę po podaniu od partnera.

20.5

1 min

Kontratak w dwójkach po podaniu od bramkarza –
poprzedzony pracą w obronie – 2 x doskok, odskok
i wyskok do bloku.

20.4

4 min

Atak szybki prowadzony w czwórkach po pracy
w obronie – na sygnał trenera.

20.5

30 s

Indywidualny atak szybki po podaniu od bramkarza.

2.1

5 min

wiczenia rozciągające

Tabela 10. Konspekt treningu techniczno-taktycznego z akcentem szybkościowym (atak

szybki) – rejestracji obciążeń w jednostkach czasu

Obszar energetyczny

Zakresy intensywno

Obszar
informacyjny

(6)

∑

1...5

1 – 30:00

2.1 – 5:00

35:00

20.4–4:00

19.4–0:30
20.5–0:30
20.5–0:30
23.3–1:00
20.5–1:00

20.5-0:30

8:00

∑

W, U, S

35:00

4:00

43:00

6.2. Kontrola stanu funkcjonalnego zawodników

Rodzaj i wielkość stosowanych obciążeń stymulują różne procesy adaptacyjne

zachodzące w organizmie trenujących zawodników. Dlatego niezbędna jest kontrola stanu

funkcjonalnego zawodników jako efektu treningu, dzięki której dokonuje się [23]:

oceny stanu funkcji ustroju w danym momencie,

porównania wyników badań z wcześniejszymi, uzyskanymi u tego samego zawodnika na

poprzednich etapach przygotowania, czy w innym cyklu,

zestawienia otrzymanych wyników badań z analogicznymi wskaźnikami innych

zawodników o podobnym lub wyższym poziomie sportowym.

Wyróżnia się następujące rodzaje stanów potreningowych [23]:

Stan stały jest następstwem kumulatywnego efektu treningowego, obejmuje długi czas

budowania i utrzymania formy sportowej na określonym etapie przygotowania. Objęty jest

kontrolą okresową, a jego ocenę wykorzystuje się do planowania głównych kierunków

procesu treningowego na kolejny makrocykl, sezon, okres itp.

Stan operacyjny zmieniający się nawet codziennie, pod wpływem jednej lub kilku

jednostek treningowych, różniących się objętością, intensywnością, rodzajem obciążeń,

czasem odpoczynku pomiędzy nimi itp. Wyniki jego kontroli (operacyjnej) pozwalają na

bieżącą korektę planów treningowych dotyczących cykli tygodniowych i niektórych faz

specjalnych, np. przygotowania przedstartowego.

Stan bieżący zmieniający się w danej jednostce treningowej pod wpływem obciążeń

w różnego rodzaju ćwiczeniach o zmiennej objętości i intensywności. Ocena stanu

bieżącego (kontrola bieżąca) pozwala optymalizować dozowanie obciążeń w danej

jednostce treningowej.

Tylko kontrola kompleksowa tzn. oceniająca wszystkie stany funkcjonalne organizmu

zawodnika jest w stanie dostarczyć nam pełnej informacji na temat reakcji i przebiegu

procesów adaptacyjnych będących następstwem działalności treningowej i startowej.

Gromadzenie jak największej liczby informacji o zawodniku w konsekwencji prowadzi do

optymalizacji procesu szkolenia ułatwiając tworzenie i korygowanie planów treningowych.

Informacje te powinny dotyczyć wskaźników morfologicznych i medyczno-biologicznych,

wskaźników psychologicznych (np. zdolności do przyjmowania i opracowania informacji)

oraz wskaźników charakteryzujących poziom przygotowania sprawnościowego, technicznego

i taktycznego itp. Wykorzystywane w kontroli próby powinny odpowiadać możliwościom

wieku i być dobrane odpowiednio do stanu zaawansowania sportowego zawodników.

Rycina 2. Schemat kontroli trenerskiej [23]

Kontrola okresowa pozwala na ocenę względnie stałego stanu funkcjonalnego

zawodników, zmieniającego się w ontogenezie oraz kumulatywnego efektu treningowego.

W tym zintegrowanym procesie doskonalą się mechanizmy koordynacji ruchowej, zmienia się

struktura i poziom sprawności, co w sposób istotny wpływa na wartość informacyjną tych

samych wskaźników u zawodników w różnym wieku o różnym poziomie sportowym. Ocena

stanu stałego obejmuje stosowanie wskaźników, na które w małym stopniu wpływa dynamika

codziennych zmian [23].

Na podstawie uzyskanych wyników dokonać można korekt na poziomie mezocyklu

lub okresu treningowego poprzez zmianę uprzednio zaplanowanych celów pośrednich.

Korekty te mają za zadanie osiągnięcie celu głównego, a wprowadzane są wówczas gdy

zawodnik nie jest w stanie realizować programu ze względu na braki w przygotowaniu (np.

w wyniku kontuzji) lub w sytuacji wystąpienia symptomów niepożądanego kierunku adaptacji

(wynik kontroli) [44]. Dokonanie zmian w mezocyklu pociąga za sobą konieczność

przebudowy struktury mezo- i mikrocykli oraz zmianę proporcji obciążeń i środków.

Trener

Zawodnik

Program szkolenia

Stan operacyjny

(efekt przedłużony)

Stan bieżący

(efekt bezpośredni)

Stan stały

(efekt kumulatywny)

Kontrola okresowa

Kontrola operacyjna

Kontrola bieżąca

W przypadku kontroli operacyjnej stosuje się różne testy, gdyż stan operacyjny może

być opisany za pomocą wskaźników o stosunkowo dużej zmienności, przy zachowaniu jednak

zasady przeprowadzania częstych powtórnych pomiarów w niedługich odstępach czasu.

Bieżąca obserwacja zmian stanu funkcjonalnego zawodników umożliwia dokonywanie korekt

w mikrocyklu, mających na celu utrzymanie kierunku adaptacji w danym mezocyklu. Polegają

one na regulacji obciążeń w kolejnych powtórzeniach danego mikrocyklu lub zmianach jego

charakterystyki ilościowo-jakościowej. Jeżeli przebieg adaptacji jest zgodny z założonym

celem opieramy się na zasadzie wzrastającego obciążenia. W pewnym uproszczeniu polega

ona na zwiększeniu obciążeń w kolejnych powtórzeniach przyjętego typu mikrocyklu.

Z punktu widzenia praktyki szkoleniowej najtrudniejsza do przeprowadzenia jest

kontrola bieżąca. Proponowane w tym względzie pomiary oparte na reakcjach układu krążenia

– głównie częstości skurczów serca – niosą co prawda najwięcej informacji na temat

bezpośredniej reakcji organizmu zawodnika na zadane obciążenia, ale ze względu na

specyfikę treningu w piłce ręcznej nie zawsze mogą być wykonane rzetelnie. Zastosowanie na

szerszą skalę sport-testerów jest wręcz niemożliwe w niektórych ćwiczeniach (np. w formie

fragmentów gry, czy gry szkolnej – kontakt z przeciwnikiem). Najczęściej wykorzystuje się

najprostszy pomiar palpacyjny, ten jednak w większości przypadków ze względów

technicznych (liczba uczestników) musi być wykonywany przez samych zawodników, z tego

też powodu obarczony jest błędem.

Chociaż przeprowadzanie kontroli bieżącej nie jest łatwe to pozwala ona trenerowi

ocenić zaangażowanie zawodnika w realizację treningu oraz szybko reagować na symptomy

przemęczenia czy przetrenowania poprzez dokonywanie zmian w jednostce treningowej.

Stosowanie korekt ma również na celu dostosowanie obciążeń do zaplanowanych zadań

poprzez zmianę: czasu pracy, jej intensywności, liczby powtórzeń, liczby serii, czasu

i charakteru przerw, form i warunków realizacji itp. Korekty te służą także stworzeniu

optymalnych warunków do uzyskiwania pożądanego kierunku adaptacji w danym mikrocyklu.

Na przykład na podstawie obserwacji przebiegu restytucji u zawodników modyfikujemy

obciążenia w kolejnych jednostkach treningowych.

6.3. Kontrola przygotowania techniczno-taktycznego zawodników

Na każdym etapie szkolenia kształtowanie umiejętności technicznych i taktycznych

odgrywa – jeżeli nie najważniejszą – to bardzo istotną rolę. Proces ten także musi być

poddany wnikliwej kontroli. Podobnie jak w przypadku oceny stanu sprawności funkcjonalnej

może być to kontrola bieżąca, operacyjna i okresowa.

W początkowym okresie nauczania kontrola dotyczy głównie poznanych czynności

ruchowych z zakresu techniki gry. Stosowanie w tym zakresie testów sprawności specjalnej

nie wydaje się być postępowaniem właściwym, gdyż skonstruowane są one z myślą

o zawodnikach starszych. Nasza ocena powinna opierać się na obserwacji umiejętności:

poruszania się po boisku, operowania piłką (np. dokładności i celności podań, precyzji

chwytu, umiejętności kozłowania). Dodatkowo można przeprowadzić sprawdziany rzutów

piłką na odległość z wykorzystaniem techniki rzutu z przeskokiem lub uderzeń piłką o ścianę

na czas (próba z testu Pytlika i śarka).

W miarę wzrostu umiejętności technicznych zawodników ocenie poddajemy większy

zakres umiejętności technicznych, a na etapie szkolenia ukierunkowanego oceniać można

także podstawowe umiejętności z zakresu taktyki indywidualnej i zespołowej.

W kolejnych etapach szkoleniowych następuje zmiana charakteru i wymagań

dokonywanej kontroli. Stosowane w niej są testy sprawności specjalnej. Nie niosą one jednak

w sobie pełnej informacji o umiejętnościach technicznych, a przede wszystkim taktycznych

zawodników. Dlatego poparte powinny być obserwacją zawodników w trakcie walki

sportowej.

Problemy walki sportowej ściśle wiążą się z zagadnieniem kierowania procesem

szkoleniowym w piłce ręcznej. Można nawet przyjąć, że walka sportowa jest głównym

elementem sterowania treningiem (oczywiście od pewnego momentu). Dopiero w trakcie

zawodów, w bezpośredniej konfrontacji z przeciwnikiem jesteśmy w stanie określić faktyczny

stan przygotowania poszczególnych zawodników i zespołu. Niewłaściwa regulacja procesu

szkoleniowego może prowadzić do odchyleń pomiędzy celem a wynikiem, uzyskanym przez

zespół w rozgrywkach mistrzowskich. Tak więc opracowanie programu treningowego nie jest

możliwe bez określenia prawidłowości występujących w trakcie meczu i czynników je

regulujących oraz bez przedstawienia stwierdzonych faktów w postaci danych liczbowych.

Ocena startu w zawodach powinna być przekazywana zawodnikom, a im więcej treści

będą zawierały te informacje, tym skuteczniej będą oni mogli działać na treningu i podczas

gry. Oceny tej dokonuje się na podstawie protokołu zawodów oraz notowanej obserwacji gry

drużyny i poszczególnych zawodników. Obserwacje prowadzone mogą być za pomocą

nowoczesnych środków technicznych np. komputera osobistego, dzięki istniejącym już

programom stworzonym dla potrzeb piłki ręcznej. Umożliwia to szybkie opracowanie

i analizę danych. Najczęściej jednak stosowane są arkusze obserwacyjne, które uzupełnione

zapisem video stają się dokładniejsze i rzetelniejsze, gdyż rozgrywane mecze mogą zostać

poddane ponownej analizie.

Standardowo w obiektywnym arkuszu obserwacji zapisuje się (za pomocą umownych

symboli):

•

skuteczne rzuty (z ataku szybkiego, pozycyjnego i z rzutów karnych),

•

rzuty nieskuteczne (z ataku szybkiego, pozycyjnego i z rzutów karnych),

•

błędy techniczne,

•

błędy w ataku,

•

błędy w obronie,

•

dobre zagrania w obronie,

•

dobre zagrania w ataku.

W zależności od potrzeb możemy poszerzyć zakres rejestrowanych elementów, także

o rozwiązania techniczno-taktyczne.

Osobnej ocenie musi być poddana gra bramkarza. Dlatego arkusz obserwacyjny

prowadzony jest z uwzględnieniem specyfiki tej pozycji gry. Tak więc odnotowujemy:

•

rzuty na bramkę oddane przez przeciwnika z podziałem na rzuty karne, z ataku szybkiego

i z ataku pozycyjnego zaznaczając udane interwencje (rzuty obronione);

•

błędy ataku – niedokładne podanie do ataku szybkiego lub rezygnacja z podania

w dogodnej do tego sytuacji itp.;

•

błędy w obronie – brak interwencji w przypadku gdy piłka dotknięta przez obrońcę

opuszcza boisko przez linię końcową, nie przechwycenie lub nie wybicie na aut piłki

podanej przez przeciwnika do ataku szybkiego w okolicę pola bramkowego itp.;

•

dobre zagrania :

dobre podanie do ataku szybkiego,

przechwycenie lub wybicie na aut piłki podanej do ataku szybkiego przez przeciwnika,

przechwycenie lub wybicie piłki dotkniętej przez obrońcę, a zmierzającej w kierunku

linii końcowej boiska,

przechwycenie piłki zmierzającej w kierunku pola gry, gdy istnieje możliwość przejęcia

jej przez przeciwnika itp.

Na podstawie uzyskanych danych jesteśmy w stanie przy zastosowaniu przeliczeń

matematycznych określić:

całkowitą skuteczność gry w ataku:

100

ofensywnyc

akcji

suma

skutecznyc

akcji

liczba

skuteczność rzutową:

100

rzutów

oddanych

suma

rzutów

skutecznyc

liczba

skuteczność gry bramkarza:

100

bł

dów

suma

celnych

rzutów

suma

zagra

dobrych

suma

obronionyc

rzutów

suma

b r

- ( - )

/Miejscowość i data/

/przeciwnik/

/wynik/

I połowa

II połowa

rzuty

Bł

dobre zagrania

lp.

nazwisko i imi

czas

gry

1-10'

11-20'

21-30'

1-10'

11-20'

21-30'

atak
poz.

atak

szyb.

7 m

rzuty

bramki

tech.

ataku

obron.

ataku

obron.

Rycina 3. Obiektywny arkusz obserwacji [39]

7. Organizacja szkolenia w rocznym cyklu treningowym

Roczne cykle treningowe stosowane są dla grup uczestniczących w cyklicznym

systemie rozgrywek. Wyjściem do opracowania planu szkoleniowego jest określenie czasu

budowania formy sportowej, utrzymania jej przez okres zawodów i częściowego jej obniżenia

po okresie startowym. Trening sportowy należy tak zaplanować, aby jego poszczególne etapy

wywoływały korzystne zmiany u zawodników.

Organizacja szkolenia sportowego polega na zaplanowaniu celu oraz drogi

prowadzącej do jego osiągnięcia. W praktyce zasadę tę realizuje się poprzez cykle treningowe,

w których wykonuje się konkretne zadania wychowawcze i szkoleniowe. W czasowej

strukturze treningu wyróżnia się trzy rodzaje cykli: makrocykle (wieloletnie, roczne,

półroczne), mezocykle (składające się z określonej liczby mikrocykli), mikrocykle (składające

się z kilku jednostek treningowych) oraz jednostkę treningową.

W piłce ręcznej ze względu na przyjęty system rozgrywek roczny cykl treningowy

dzieli się na dwa cykle, z których każdy składa się z trzech okresów: przygotowawczego,

startowego i przejściowego. Czas trwania każdego z nich związany jest z klasą zespołu

i zależy od kalendarza rozgrywek.

Okres przygotowawczy ma na celu budowanie formy sportowej. Praca w tym okresie

charakteryzuje się wszechstronnością i atrakcyjnością, przy zachowaniu odpowiednich

proporcji w kształtowaniu sprawności, techniki i taktyki. Nie wyklucza się w tym okresie

udziału w zawodach, należy jednak pamiętać o właściwym doborze przeciwników i o tym, że

gra ma służyć podniesieniu formy sportowej, a nie walce o zwycięstwo. Długość tego okresu

zależy od wielu czynników na ogół jednak trwa od dwóch do czterech miesięcy. Ze względów

praktycznych okres ten dzieli się na trzy podokresy:

Podokres przygotowania wszechstronnego (ogólnego) ma na celu doskonalenie

funkcjonalnych podstaw formy sportowej oraz poszerzenie zasobu nawyków ruchowych

i umiejętności. Przeważa w nim wykorzystanie środków ogólnych, a udział środków

specjalnych zależy od poziomu zawodniczego, stażu oraz wieku zawodników. Dla

początkujących zaleca się proporcje około 75% zajęć wszechstronnych oraz około 25%

ukierunkowanych i specjalnych łącznie [32]. Czas przeznaczony na ćwiczenia

ukierunkowane i specjalne wzrasta wraz z zaawansowaniem zawodników, przy czym

udział środków wszechstronnych jest zawsze większy niż w następnych okresach

i podokresach. Praca treningowa realizowana jest w dwóch mezocyklach:

102

wprowadzającym (2–3 mikrocykli) – charakteryzuje się stosunkowo małą i stałą lub

nieznacznie wzrastającą intensywnością, a dużą objętością;

podstawowym (2–3 mikrocykli) – którego zadaniem jest zwiększanie wydolności

wysiłkowej organizmu. Wzrost obciążeń polega w nim przede wszystkim na zwiększeniu

objętości. Stopniowo wprowadzane są ćwiczenia sprawności specjalnej i techniki.

Podokres przygotowania ukierunkowanego (4–6 mikrocykli) jest etapem przejściowym

pomiędzy podokresem przygotowania wszechstronnego i specjalnego. Następuje dalszy

wzrost objętości i intensywności głównie ćwiczeń ukierunkowanych i specjalnych.

W przybliżeniu na środki wszechstronne przeznaczamy 30% czasu treningowego, 40% na

ukierunkowane i około 30% na środki specjalne. Stosowane w trakcie tego podokresu

mikrocykle

mają

charakter

ogólno-

i specjalno-przygotowawczy.

Mikrocykle

charakteryzujące się dużymi obciążeniami (rozwijające) przeplata się mikrocyklami

stabilizującymi, które czasowo utrzymują osiągnięty poziom wydolności i ukierunkowują

kształtowanie zmian adaptacyjnych [32].

Podokres przygotowania specjalnego (2–5 mikrocykli), który charakteryzuje się

gwałtownym wzrostem intensywności, stabilizacją i późniejszym zmniejszeniem objętości

oraz wzrostem zakresu pracy ukierunkowanej i specjalnej (około 60–70% treningu). Dąży

się w nim do osiągnięcia wysokiego tempa przyrostu sprawności specjalnej, umiejętności

techniczno-taktycznych

oraz

innych

dyspozycji

potrzebnych

dla

skutecznego

rozwiązywania zadań w okresie startowym. W programie treningów należy uwzględnić

gry szkolne i mecze sparingowe.

Okres startowy, w którym dąży się do stabilizacji i utrzymania osiągniętego poziomu

w zakresie przygotowania specjalnego i wszechstronnego, jednocześnie doskonaląc

sprawność specjalną, technikę i taktykę. Najważniejszym zadaniem jest stworzenie warunków

do uzyskania najlepszych wyników w zawodach. Pamiętać należy, że w przypadku dzieci

i młodzieży udział w rozgrywkach powinien mieć przede wszystkim charakter szkoleniowy.

W okresie startowym mikrocykle dostosowane są do terminarza rozgrywek i do

poziomu

zaawansowania

zawodników.

Poprzez

dobór

odpowiednich

wiczeń

przygotowujemy zawodników do zmiennego i narastającego w trakcie rozgrywek obciążenia

organizmu. Często korzysta się także z gier kontrolnych, zwłaszcza przy występowaniu

przerw w rozgrywkach.

Okres przejściowy stwarzający warunki do aktywnego wypoczynku, odnowy

biologicznej, odpoczynku fizycznego i psychicznego oraz ewentualnej rehabilitacji. Z punktu

widzenia ciągłości szkolenia nie powinno się stosować całkowitej przerwy, lecz

103

podtrzymywać poziom wytrenowania, po to by następny cykl można było rozpocząć

z wyższego pułapu niż na początku poprzedniego cyklu. W praktyce jednak występujące

przerwy wakacyjne i świąteczne są nieuniknione. Należy je jednak skrócić do niezbędnego

minimum, poprzez organizację w czasie wakacji i ferii zimowych zgrupowań służących

odbudowie sił. Ich program jest swoistym pomniejszeniem okresu przygotowawczego,

szczególnie podokresu przygotowania wszechstronnego [32].

W zależności od terminarza rozgrywek okres przejściowy w piłce ręcznej może trwać

od kilku tygodni do trzech miesięcy. Zasadniczą część pracy stanowi w nim przygotowanie

wszechstronne. Lecz w przypadku dzieci i młodzieży należy uwzględniać także naukę

i doskonalenie techniki, taktyki indywidualnej oraz wybranych zagadnień taktyki zespołowej.

7.1. Konstrukcja planów organizacyjno-szkoleniowych

i szkoleniowych.

Roczny plan organizacyjno-szkoleniowy

Jego podstawę stanowi kalendarz rozgrywek, a treść jest dostosowana do warunków

treningowych, stopnia zaawansowania sportowego zawodników, a także od budżetu sekcji.

Składa się on z części opisowej i graficznej (tabela 11)

Roczny plan szkoleniowy

Ze względów technicznych proponowany poniżej zapis (tabela 12) rozbity został na

cykle miesięczne. Po odpowiedniej modyfikacji może on dotyczyć okresów treningowych

(przygotowawczego, startowego i przejściowego).

Tabela 11. Roczny plan organizacyjno-szkoleniowy [39]

miesi

III

VII

VIII

XII

Treningi

Obozy

Zawody mistrzowskie

Zawody towarzyskie

Obserwacje zawodników

Badania lekarskie

Próby czynno

ciowe

Próby sprawno

ci fizycznej

Zaj

cia teoretyczne

Zebrania sekcji

Kursy- narady

105

Tabela 12. Roczny plan szkoleniowy (zapis miesięczny) [14]

Dni treningowe

Data (niedziela)

Mikrocykle

Mezocykle

Okresy treningowe

Zgrupowania

Turnieje

Mecze kontrolne

Mecze mistrzowskie

wszechstronny

ukierunkowany

Rodzaj

rodka

treningowego

(obj

ść

)

specjalny

Zakres pracy

(intensywno

ść

)

(6)

Plan mezocyklu

Mezocykl składa się z kilku mikrocykli (od dwóch do sześciu). Jego celem jest

zapewnienie wysokiego tempa postępów szkolenia i zapobieganie naruszeniu równowagi

procesów przystosowawczych w trakcie nawarstwiania się efektów obciążeń. Konstruując

kolejne mezocykle powtarza się niektóre mikrocykle, w podobnej kolejności lub ze zmianą

ich układu [32].

Mezocykle różnią się między sobą charakterem pracy w poszczególnych okresach

szkoleniowych. Wyróżnia się kilka typów mezocykli: wprowadzający, podstawowy (opisane

wcześniej), kontrolno-przygotowawczy, przedstartowy, startowy i odbudowjący.

Praca treningowa w mezocyklu kontrolno-przygotowawczym łączy się z rozgrywaniem

meczów kontrolnych. Stanowi on formę przejściową pomiędzy mezocyklem podstawowym

a startowym. Mezocykle przedstartowe (bezpośredniego przygotowania startowego) służą

przygotowaniu zawodników do zawodów mistrzowskich. Modeluje się w nich warunki

zbliżającego się startu, korzystając często z wcześniej przeprowadzonej analizy drużyny,

z którą rozgrywany będzie najbliższy mecz. Natomiast mezocykle odbudowujące można

podzielić na dwa typy:

–

odbudowująco-przygotowawczy – zbliżony do mezocyklu podstawowego, lecz

zawierający więcej mikrocykli o charakterze odbudowującym,

–

odbudowujaco-podtrzymujący – następuje w nim częsta zmiana form, treści i warunków

zajęć.

Tabela 13. Plan mezocyklu szkoleniowego

Mezocykl nr........okresu...........
Rodzaj mezocyklu...................

Mikrocykle

Numer kolejny mikrocyklu

wszechstronny

ukierunkowany

Rodzaj
ś

rodka

treningowego

specjalny

kondycyjne

Zdolności
motoryczne

koordynacyjne

techniczne

Umiejętności

taktyczne

tlenowa

mieszana

beztlenowa

kwasomlekowa

Strefa
obciążenia
treningowego
(%)

beztlenowa

niekwasomlekowa

107

Plan mikrocyklu

Mikrocykl składa się z kilku jednostek treningowych. Podstawową zasadą budowy

mikrocykli jest regularne powtarzanie układów zajęć o różnym charakterze pracy. Można

wyróżnić w nim dwie fazy: stymulującą (następuje po niej zmęczenie) i odbudowującą. Przy

budowie i planowaniu mikrocykli należy uwzględnić:

–

tygodniowy rozkład zajęć zawodników (szkoła, nauka),

–

poziom sportowy zawodników,

–

treść, liczbę zajęć i sumaryczną wielkość obciążeń w mikrocyklu,

–

indywidualne reakcje na obciążenia treningowe,

–

miejsce mikrocyklu w całościowej strukturze treningu (w różnych okresach, podokresach,

mezocyklach.

Ze względu na charakter pracy i planowane zadania mikrocykle można podzielić na:

treningowe (ogólnoprzygotowawcze i specjalne), przedstartowe, startowe i odbudowujące.

Tabela 14. Plan mikrocyklu treningowego

Mikrocykl nr........
Rodzaj
mezocyklu...........................

Mikrocykle

Okres
szkoleniowy..........................

Czw

Sob

Data
Czas (min)
Typ jednostki

treningowej

ciągła

zmienna

powtórzeniowa

Metoda
treningowa

interwałowa

wszechstronny

ukierunkowany

Rodzaj
ś

rodka

treningowego

specjalny

kondycyjne

Zdolności
motoryczne

koordynacyjne

techniczne

Umiejętności

taktyczne

tlenowa

•

mieszana

•

beztl. kwasomlek.

•

itd.

•

Strefa
obciążenia
treningowego
(%)

beztl.niekwasomle

•

maksymalne

•

duże

•

itd.

•

rednia

•

Psychiczne
napięcie
obciążeń
treningowych

minimalne

•

108

7.2. Polityka startowa

Niezwykle ważnym zagadnieniem w szkoleniu dzieci i młodzieży jest problem

obciążeń startowych. Na początku udział w zawodach nie powinien być celem samym

w sobie. Powinien mieć charakter wychowawczo-szkoleniowy, będąc podsumowaniem

jakiegoś etapu i punktem wyjścia do planowania dalszego szkolenia. W każdym z etapów

szkolenia współzawodnictwo sportowe spełnia odmienne funkcje:

•

wychowawczą – kształtowanie zainteresowań piłką ręczną i właściwego zachowania

sportowego, wyrabianie odpowiedniej motywacji i współdziałania zespołowego itp.;

•

szkoleniową – doskonalenie umiejętności techniczno-taktycznych przy zwiększonej

intensywności oraz w warunkach walki bezpośredniej z przeciwnikiem, zwiększenie

zaangażowania i motywacji;

•

kontrolną – ocena poziomu wytrenowania, stopnia opanowania umiejętności

technicznych i taktycznych oraz postępów wyników;

•

selekcyjną – na podstawie prowadzonych obserwacji kwalifikacja najlepszych

zawodników do dalszego szkolenia, względnie do szkolenia centralnego (kadry różnego

szczebla, reprezentacja kraju itp.).

W etapie przygotowawczo-selekcyjnym podstawową formą nauczania są gry i zabawy.

W klasach I i II współzawodnictwo ma charakter wewnątrzklasowy. W klasach III, a także IV

kontynuowane jest współzawodnictwo wewnątrzklasowe oraz raz, dwa razy w roku

organizujemy zawody międzyklasowe lub bierzemy udział w turnieju mini piłki ręcznej.

Atrakcyjną formą gry jest również piłka ręczna plażowa, która może być elementem

uzupełniającym szkolenie na każdym jego etapie.

W etapie szkolenia wstępnego udział w zawodach polega na uczestniczeniu

w rozgrywkach międzyklasowych, międzyszkolnych, miejskich – do szczebla wojewódzkiego

włącznie. Udział w turniejach planujemy nie częściej niż raz na dwa, trzy miesiące. Często na

turniejach by zwiększyć liczbę rozgrywanych meczów czas gry zostaje znacznie skrócony.

Jednak ze względu na zbyt duże obciążenia fizyczne, a przede wszystkim psychiczne należy

tak układać gry, by dzieci nie brały udziału w więcej niż dwóch, trzech meczach dziennie.

W kategorii młodzika i juniora młodszego (etap szkolenia ukierunkowanego

i wstępnej specjalizacji) drużyny biorą udział w rozgrywkach ligowych organizowanych przez

poszczególne Okręgowe Związki Piłki Ręcznej. Liczba startów w tych etapach zależy od:

poziomu sportowego, liczby zespołów w danej kategorii wiekowej w makroregionie,

ewentualnego awansu do dalszego etapu rozgrywek, liczby gier kontrolnych i udziału

w okazjonalnie organizowanych turniejach. Ponieważ część zawodników i zawodniczek może

109

uczestniczyć w szkoleniu na szczeblu kadry makroregionu, należy uwzględniać zwiększoną

liczbę ich startów przy planowaniu udziału drużyny w dodatkowych zawodach.

W wieku juniora starszego (18-19 lat), ze względu na małą liczbę zespołów

uczestniczących w rozgrywkach ligi juniorów i juniorek przyjęto zgłaszać drużyny do

rozgrywek seniorskich na szczeblu trzeciej i drugiej ligi. Jest to nawet wskazane ze względów

szkoleniowych, lecz niekiedy prowadzi do sytuacji w której nadmiernie eksploatowani są

zawodnicy i zawodniczki najlepsze, a inni grają za mało. Dotyczy to również sytuacji gdy

najlepsi juniorzy i juniorki zbyt wcześnie wprowadzani są do drużyn pierwszoligowych.

Dlatego planowanie startów dla najlepszych powinno być przemyślane i nie może

doprowadzać do zbytniego ich przeciążenia.

Układając kalendarz startów, należy kierować się następującymi zasadami [33]:

cel musi być jasny, zrozumiały i dostępny;

zawodnik może brać udział w zawodach, jeśli osiągnął poziom przygotowania

umożliwiający realizację postawionych zadań, a zawody powinny być tak dobrane, aby

uwzględniały stopniowe narastanie trudności współzawodnictwa;

należy dobierać przeciwników równorzędnych lub nieco silniejszych, bowiem zawody,

które nie stwarzają jakichkolwiek trudności, nie służą podwyższaniu poziomu

sportowego;

zawodnik powinien wziąć udział tylko w tylu startach pomocniczych ile jest niezbędnych

do osiągnięcia i stabilizacji wysokiej formy przed zawodami głównymi;

zbyt wiele startów oraz niewłaściwe rozłożenie ich w czasie zakłóca systematyczny

rozwój wytrenowania, powodując zbyt duże przeciążenie fizyczne i psychiczne;

każdy start musi być traktowany poważnie i wzbudzać u zawodnika wysoką koncentrację

stosownie do przyjętych zadań;

zbyt wiele startów bez odpowiedniego przygotowania, jak również zbyt mało startów przy

dużej liczbie treningów, powoduje zachwianie zależności między efektami a pracą

wykonaną na treningu.

110

7.3. Odpoczynek i odnowa

Podstawowym zadaniem treningu jest systematyczne zwiększanie możliwości

wysiłkowej zawodników, poprzez wywoływanie reakcji adaptacyjnych organizmu. Praca

treningowa wywołuje zmęczenie, które w sensie fizjologicznym polega na wyczerpaniu

substratów energetycznych ustroju. W trakcie wypoczynku ich zapasy zostają odbudowane

w większej ilości (superkompensacja). O wielkości i czasie wystąpienia superkompensacji

decyduje siła bodźca treningowego. Im bodziec ten jest silniejszy, tym superkompensacja jest

większa, lecz zaznacza się później. Największą trudność w metodyce treningu sprawia

określenie czasu wystąpienia fazy podwyższonej zdolności wysiłkowej będącej efektem

wykonanej wcześniej pracy. Zależy ona od aktualnej dyspozycji psychicznej i fizycznej

zawodnika. Pamiętać także należy, że każdy reaguje inaczej i mocno specyficznie na bodźce

treningowe (tabela 15).

Tylko dobrze zorganizowany układ pracy i wypoczynku odgrywać może prawidłową

rolę w podwyższaniu skuteczności treningu, zapewniając sprawne funkcjonowanie organizmu

zawodników.

Istotę wypoczynku stanowią procesy biologicznej odnowy zmierzające do usunięcia

powstałych w toku pracy czynników ograniczających możliwości wysiłkowe organizmu.

Wypoczynek po wykonanej pracy treningowej obejmuje – z punktu widzenia fizjologii –

eliminację produktów wysiłkowej przemiany materii, spłacenie zadłużenia tlenowego tkanek,

uzupełnienie strat w zakresie źródeł energetycznych, a także obniżenie temperatury

wewnętrznej oraz przywrócenie równowagi wodnej i elektrolitowej ustroju. Dopiero usunięcie

tych wszystkich czynników stwarza właściwe warunki do podjęcia kolejnego wysiłku

fizycznego [15]. Tak więc kolejne treningi najlepiej byłoby przeprowadzać w fazie pełnej

restytucji. W praktyce jest to jednak niemożliwe gdyż na następne zajęcia należałoby czekać

2, 3 dni. Dlatego praca treningowa polega na przeplataniu intensywnej pracy jednostkami

odbudowującymi (aktywny wypoczynek, ćwiczenia techniczne, rozgrywanie stałych

fragmentów gry, sporty uzupełniające, wycieczki terenowe itp.), które nie zakłócają dynamiki

procesów odnowy energetycznej [22].

Problem odpoczynku jest niezwykle istotny w planowaniu pracy z dziećmi

i młodzieżą. Bowiem przy jego braku istnieje niebezpieczeństwo negatywnych zmian

funkcjonalnych w ustroju. Wpływać na to mogą również inne czynniki: nadmierne obciążenie

pracą, przesadne współzawodnictwo wywołujące negatywne bodźce emocjonalne,

nieracjonalne odżywianie, przeciążenie nauką itp. Powtarzające się nadmierne obciążenia

111

doprowadzają do wyczerpania organizmu, co w konsekwencji prowadzić może do zmian

patologicznych. Dlatego tak ważne jest by trener miał pełną kontrolę nad obciążeniami

dawkowanymi wychowankom. Jednocześnie musi obserwować objawy zmęczenia

występujące u zawodników. Jeżeli są one przedwczesne i nieadekwatne do stosowanych

obciążeń mogą sygnalizować pierwsze symptomy przemęczenia lub zbyt krótkiego

odpoczynku (tabela 16).

Aby uniknąć negatywnego wpływu treningu na organizm młodego sportowca należy

pamiętać, że [18, 22]:

•

stosując obciążenia treningowe przestrzegać należy zawsze zasady racjonalnego

następstwa wysiłków i wypoczynków;

•

obciążenia treningowe – jako główny bodziec w treningu kształtujący funkcje organizmu

– wyrażają zarówno wysiłek fizyczny, jak i psychiczny;

•

fizyczne obciążenia treningowe (czas wysiłku, km, kg) i mechaniczne (powtórzenia)

należy zwiększać stopniowo, bez względu na stopień zdolności wysiłkowej zawodnika;

•

należy stosować bodźce ponadprogowe, które zaburzą równowagę czynnościową

organizmu i spowodują fazę superkompensacji;

•

główny bodziec treningowy powinien przypadać na okres wzmożonej gotowości

sportowca do wysiłku;

•

prawa fizjologicznego i psychicznego przebiegu wypoczynku nakazują tak planować

treningi, aby kształcenie zdolności motorycznych sportowca następowało w układzie

szybkość – siła mięśniowa – wytrzymałość;

•

w miarę zbliżania się terminu realizacji celu głównego treningu należy zmieniać

ekstensywny charakter wysiłku na intensywny;

•

fizjologiczny wypoczynek prowadzi do ustalenia się nowych zależności różnych od

wyjściowych;

•

w restytucji powysiłkowej przebieg procesów jest nierównomierny (fazowy,

heterochroniczny i niejednorodny);

•

nie ilość wysiłku, ale przede wszystkim jego jakość decyduje o osiąganiu przez sportowca

celów treningowych.

Dla skrócenia fazy odpoczynku (szybsze osiągnięcie restytucji) stosowane są różne

formy odnowy biologicznej. W praktyce klubowej i szkolnej oraz ze względu na wiek

wiczących nie możemy korzystać z jej wszystkich odmian. W pracy z dziećmi i młodzieżą

powinniśmy zwracać uwagę na higieniczny tryb życia, uczyć i wymagać od uczniów

zachowań prozdrowotnych. Nie chodzi tylko o przestrzeganie higieny osobistej, ale także

112

o odpowiednie dawkowanie snu, racjonalne odżywianie, a nawet ograniczanie czasu

oglądania telewizji, czy czasu spędzanego przed komputerem. Konieczna w tym względzie

jest współpraca z rodzicami.

Jednym z najbardziej rozpowszechnionych, a zarazem najlepiej dostępnym środkiem

odnowy biologicznej jest sauna. Nie wolno zapominać jednak, że przed zakończeniem okresu

dojrzewania nie powinno się korzystać z niej w pełnym wymiarze. Wskazane natomiast są

kąpiele, masaże i masaże wodne, a jeżeli jest taka możliwość korzystanie z pływalni w celu

przeprowadzania treningów odnawiających (aktywny wypoczynek).

Tabela 15. Przebieg procesów wypoczynkowych w zależności od obciążeń treningowych [11]

Po wysiłkach o charakterze

Przebieg restytucji

przemian tlenowych

mieszanym

(tlenowo-beztlenowym)

przemian beztlenowych

niekwasomlekowych

i kwasomlekowych

(

wiczenia

szybko

ciowe

i siłowe)

wywołuj

cym efekt

anaboliczny

(

wiczenia

z maksymaln

sił

)

nerwowo-mi

ęś

niowym

(

wiczenia

z maksymaln

szybko

wiczenia

techniki)

bie

żą

ca restytucja

po jednostajnym

wysiłku w granicach 60-

70% mo

liwo

maksymalnych

przy krótkotrwałych

obci

ąż

eniach i po

długich przerwach

wypoczynkowych

(metoda powtarzania)

szybka - niepełna

restytucja

po około 1,5-2 h

po około 2-3 h

Niepełna restytucja

w granicach 90-95% (niepełna

zdolno

ść

do wysokich

obci

ąż

treningowych)

po jednostajnym

wysiłku

w granicach 70-90%

po około 12 h

po około 12-18 h

po około 18 h

Pełna restytucja

(podwy

szona zdolno

ść

wysiłkowa)

po jednostajnym wysiłku

w granicach 75-90%

po około 24-36 h

po około 24-25 h

po około 48-72 h

po około 72-84 h

po około 72 h

114

Tabela 16. Objawy zmęczenia powstające pod wpływem zróżnicowanych obciążeń [31]

Zmęczenie umiarkowane,

obciążenia nieduże

Zmęczenie duże,

obciążenia optymalne

Zmęczenie bardzo duże,

obciążenia krańcowe

Wydzielanie potu

lekkie lub średnie w zależności od
temperatury

silne, powyżej pasa

bardzo silne, poniżej pasa

Oddech

przyspieszony, ale równy

bardzo szybki

bardzo szybki, krótki, nieregularny

Dokładność ruchu

normalna

początek występowania błędów, obniżona
dokładność, niepewność

duże błędy, zakłócenia w koordynacji,
niedokładność, niepewność

Koncentracja

normalna, pełna uwaga przy objaśnieniach nieuwaga przy objaśnieniach, obniżona

przyswajalność w ćwiczeniach, obniżona
zdolność różnicowania

wyraźnie obniżona, nerwowość,
wydłużony czas reakcji

Gotowość
do wysiłku

aktywność normalna, gotowość do
pełnego wysiłku

obniżona aktywność tendencje do
wydłużania przerw odpoczynkowych,
gotowość do kontynuowania wysiłku

chęć zupełnego odpoczynku, brak
gotowości do kontynuowania wysiłku

Ogólne
samopoczucie

dobre, żadnych dolegliwości

uczucie słabości w mięśniach, obniżona
wydolność, wzmagające się osłabienie

duże osłabienie, bóle w mięśniach
i stawach, kłucie w klatce piersiowej,
zawroty głowy

Nastrój

radosny, duża żywotność

lekko przytłumiony ale radosny jeśli
efekty zajęć odpowiadają oczekiwaniom

uczucie strachu przed ponownym
obciążeniem, wystąpienie wątpliwości
nad celowością zajęć

Piśmiennictwo

Czabański B. Model uczenia się i nauczania sportowych czynności motorycznych. Studia

i Monografie nr 1, AWF Wrocław1980.

Czabański B. Wybrane zagadnienia uczenia się i nauczania techniki sportowej. AWF

Wrocław 1991.

Czajkowski Z. Nowe koncepcje nauczania i doskonalenia techniki sportowej. „Sport

Wyczynowy” 1984, nr 11 i 12.

Czajkowski Z. Nauczanie techniki sportowej. Resortowe Centrum Metodyczno-

Szkoleniowe KFiS, Warszawa 1991.

Czajkowski Z. Psychologia sprzymieżeńcem trenera. COS, Warszawa 1996.

Czerwiński J. Charakterystyka gry w piłkę ręczną. AWF Gdańsk 1990.

Czerwiński J. Charakterystyka gry w piłkę ręczną. AWF Gdańsk 1996.

Czerwiński J. Metodyczne i badawcze aspekty procesu wieloletniego treningu piłkarzy

ręcznych. AWF Gdańsk 1996.

Dietrich H., Hauptmann M. Szybkość i trening szybkości. Resortowe Centrum

Metodyczno-Szkoleniowe KFiS, Warszawa 1991.

10.

Fostiak D. Koordynacja ruchowa u zawodników gimnastyki artystycznej, łyżwiarstwa

figurowego i sportowego tańca towarzyskiego. AWF, Gdańsk 1996.

11.

Grosser M., Starischka S., Zimmermann E. Konditionstraining. BVL Verlagsgesellschaft,

München – Wien – Zürich 1985.

12.

Halicka-Ambroziak E. Fizjologiczna klasyfikacja dyscyplin sportu. „Sport Wyczynowy”

1982, nr10

13.

Harre D., Hauptmann L. Szybkość i trening szybkości. Resortowe Centrum Metodyczno-

Szkoleniowe KFiS, Warszawa 1991.

14.

Kielak D. Dziennik treningowy – gry sportowe. COS, Warszawa 1998.

15.

Klimontowicz W. Koszykówka. Program szkolenia dzieci i młodzieży. COS, Warszawa

1999.

16.

Kubica R. Podstawy fizjologii pracy i wydolności fizycznej. Wydawnictwo Skryptowe

nr 24, AWF Kraków 1999.

17.

Marciniak J. Zbiór ćwiczeń koordynacyjnych i gibkościowych. COS, Warszawa 1998.

18.

Naglak Z. Metodyka trenowania sportowca. AWF Wrocław 1991.

19.

Naglak Z. Zespołowa gra sportowa - studium. Studia i Monografie z. 45, AWF Wrocław

1994.

116

20.

Norkowski H. Piłka ręczna – bramkarz. Zasady gry, technika, taktyka, trening. AWF

Warszawa 1996.

21.

Osiński W. Zagadnienie motoryczności człowieka. AWF Poznań 1991.

22.

Perkowski K., Śledziewski D. Metodyczne podstawy treningu sportowego. COS,

Warszawa 1998.

23.

Płatonow W.N., Sozański H. /red./ Optymalizacja struktury treningu sportowego.

Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe KFiS, Warszawa 1991.

24.

Pytlik J., śarek J. Test sprawności specjalnej /technicznej/ w piłce ręcznej. Wydawnictwo

Skryptowe nr 26, AWF Kraków 1975.

25.

Raczek J. Koordynacyjne zdolności motoryczne (podstawy teoretyczno-empiryczne

i znaczenie w sporcie). „Sport Wyczynowy” 1991, nr 5,6.

26.

Raczek J. Teoretyczna koncepcja motoryczności człowieka - próba strukturalizacji

i klasyfikacji. /W:/ Podstawowe problemy badawcze w naukach kultury fizycznej. AWF

Katowice 1991.

27.

Raczek J. Teoretyczne podstawy treningu koordynacyjnego (I). „Sport Wyczynowy” 1999,

nr 11-12.

28.

Raczek J. Funkcje, cele oraz model treningu koordynacyjnego (II). „Sport Wyczynowy”

2000, nr 1-2.

29.

Raczek J., Mynarski W., Ljach W. Teoretyczno-empiryczne podstawy kształtowania

i diagnozowania koordynacyjnych zdolności motorycznych. Studia nad motorycznością

ludzką nr 4, AWF Katowice 1998.

30.

Singer R. Motor learning and human perfomance. Mac Millan Publ., New York 1985.

31.

Sołdatow A. Oddziaływanie różnych obciążeń a planowanie treningu sportowego. „Sport

Wyczynowy” 1969, nr 10.

32.

Sozański H. /red./ Podstawy teorii treningu. Resortowe Centrum Metodyczno-

Szkoleniowe KFiS, Warszawa 1993.

33.

Sozański H. /red./ Sport dzieci i młodzieży. Resortowe Centrum Metodyczno-Szkoleniowe

KFiS, Warszawa 1994.

34.

Sozański H., Śledziewski D. /red./ Obciążenia treningowe – dokumentowanie

i opracowywanie danych. COS, Warszawa 1995.

35.

Spieszny M., śak S. In search for a model of the champion in the youth handball. „Journal

of Human Kinetics” 1999, v.2.

36.

Spieszny M., śak S. W poszukiwaniu czynników determinujących efektywność szkolenia

młodych piłkarek i piłkarzy ręcznych. /W:/ Efektywność systemów szkolenia w różnych

117

dyscyplinach sportu. Pod redakcją H. Sozańskiego, K. Perkowskiego i D. Śledziewskiego.

AWF Warszawa 2000.

37.

Starosta W. Znaczenie badań koordynacji ruchowej dla doskonalenia szkolenia

sportowego zaawansowanych zawodników. „Kultura Fizyczna” 1987 , nr 3-4.

38.

Starosta W. Wybrane zagadnienia nauczania i doskonalenia techniki ruchu (na

przykładzie sportów indywidualnych). „Antropomotoryka” 1989, nr 2.

39.

Stawiarski W. Piłka ręczna. Wydawnictwo Skryptowe nr 81, AWF Kraków 1998.

40.

Strzyżewski S. Tempo dojrzewania biologicznego a niektóre cechy osobowości dziewcząt

w wieku dorastania. WSWF, Katowice 1974.

41.

Szczepanik M., Szopa J. Wpływ ukierunkowanego treningu na rozwój predyspozycji

koordynacyjnych oraz szybkość uczenia się techniki ruchu u młodych siatkarzy.

Wydawnictwo Monograficzne nr 54, AWF Kraków 1993.

42.

Trzaskoma Z., Trzaskoma Ł. Zwiększenie siły (i innych cech układu mięśniowego)

w półrocznym cyklu treningowym piłkarek i piłkarzy ręcznych. Materiały Szkoleniowe

ZPRP, Warszawa 1999.

43.

Ulatowski T. /red./ Teoria sportu. UKFiT, Kwartalnik Metodyczno-Szkoleniowy,

Warszawa 1992.

44.

Uzarowicz J., Zdebska H. Piłka siatkowa. Program szkolenia dzieci i młodzieży. COS,

Warszawa 1998.

45.

Ważny Z. Koordynacja ruchowa. /W:/ Teoria i metodyka sportu. Pod redakcją

T. Ulatowskiego, SiT, Warszawa 1981.

46.

Ważny Z. Mały leksykon treningu sportowego. AWF Katowice 1989.

47.

Ważny Z. Koordynacja ruchowa. /W:/ Teoria Sportu. Pod redakcją T. Ulatowskiego,

UKFiT, Kwartalnik Metodyczno-Szkoleniowy, Warszawa 1992, Tom 1

48.

Wołkow N.I. Bioenergetyczne podstawy i ocena wytrzymałości. „Sport Wyczynowy”

1989, nr 7-8.

49.

Woynarowska B. Biomedyczne problemy sportu dzieci i młodzieży. „Sport Wyczynowy”

1980, nr 4.

50.

Zaporożanow W., Sozański H. Dobór i kwalifikacja do sportu. COS Resortowe Centrum

Metodyczno-Szkoleniowe KFiS, Warszawa 1997.

51.

Zglinicki J., Kielak D. Piłka reczna /W:/ Obciążenia treningowe – dokumentowanie

i opracowywanie danych. Pod redakcją H. Sozańskiego i D. Śledziewskiego. COS,

Warszawa 1995, s. 179-185.

118

52.

Ziemilska A. Budowa somatyczna zawodników wysoko kwalifikowanych. Wyniki Badań

T.18, AWF Warszawa 1973.

53.

ak S. Zdolności kondycyjne i koordynacyjne dzieci i młodzieży z populacji

wielkomiejskiej na tle wybranych uwarunkowań somatycznych i aktywności ruchowej.

Wydawnictwo Monograficzne nr 43, AWF Kraków 1991.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Examples of Programming in Matlab (2001) WW
Programowanie SEO PERFECT 'A' 2001
Linux C Programming HOW TO 2001
PiS program 2001
Brzezińska, Anna Izabela; Brzeziński, Jerzy Metodologiczne problemy ewaluacji programów profilaktyc
Nowy Prezentacja programu Microsoft PowerPoint 5
Charakterystyka programu
1 treści programoweid 8801 ppt

więcej podobnych podstron