C

M

Y

K

Klasy i obiekty

Klasa i obiekt to dwa kluczowe pojêcia towarzysz¹ce progra-
mowaniu obiektowemu. Pisanie kodu obiektowego polega na
definiowaniu klas, zwi¹zków i relacji miêdzy nimi oraz ma-
nipulowaniu obiektami. Klasa jest typem danych, zaœ obiekt
– zmienn¹.

W jêzyku PHP na ogó³ nie deklarujemy typu zmiennej.

Jeœli zmienna przechowuje liczbê czy napis, to w skrypcie
nie wystêpuje jawne ustalenie typu. Typ zmiennej wynika
z wykonanych na niej operacji.

Do sprawdzenia typu zmiennej stosujemy funkcjê

var_dump(). Po wykonaniu poni¿szego kodu zmienna
$z1 bêdzie typu int, o czym przekona uzyskany
wydruk:

$z1 = 123;
var_dump($z1);

W przegl¹darce pojawi siê tekst int(123) informuj¹cy

o typie (int) i wartoœci (123) zmiennej $z1. W powy¿szym
przyk³adzie wystêpuje zatem typ int oraz zmienna $z1,
przy czym typ int pojawia siê w sposób niejawny: wynika
on z wartoœci przypisanej do zmiennej.

W przypadku zmiennych bêd¹cych obiektami sprawa

wygl¹da odmiennie. Tworz¹c obiekt musimy podaæ nazwê klasy (czyli
typ zmiennej). Kod obiektowy:

//definicja typu
class ALAMAKOTA {
}
//utworzenie zmiennej
$z2 = new ALAMAKOTA;
//sprawdzenie typu zmiennej
var_dump($z2);

zawiera definicjê typu ALAMAKOTA oraz zmienn¹ $z2.

Tym razem w przegl¹darce pojawi siê tekst object(alama-
kota), który mówi o tym, ¿e obiekt $z2 jest typu obiekto-
wego ALAMAKOTA.

Pomiêdzy powy¿szymi przyk³adami nale¿y odnoto-

waæ dwie ró¿nice. Typ int jest predefiniowany i nie mu-
simy pisaæ jego definicji, podczas gdy klasa ALAMA-
KOTA musi byæ zawarta w skrypcie. Druga ró¿nica po-
lega na tym, ¿e typ zmiennej $z1 zostaje ustalony na
podstawie wartoœci 123 przypisanej do zmiennej, zaœ
w odniesieniu do obiektu $z2 nazwa typu ALAMAKO-
TA zostaje podana jawnie.

W dwóch przedstawionych przyk³adach wystêpuj¹:

typ int i zmienna $z1 oraz typ ALAMAKOTA
i zmienna $z2.

W stosunku do typów i zmiennych obiektowych sto-

sujemy terminologiê klasa i obiekt. Mówimy „klasa ALAMAKO-
TA” oraz „obiekt $z2”.

PHP

INTERNET.listopad.2005

102

NA CD

NEWSY

Z OK£ADKI

FIRMA

MAGAZYN

PROGRAMY

WEBMASTERING



Na przestrzeni ostatnich lat programowanie obiektowe w PHP

uleg³o istotnym zmianom. Wersja 3 zawiera³a jedynie namiastkê

obiektowoœci, PHP4 wspiera programowanie obiektowe w znacznym

stopniu, ale dopiero wersja 5 jest jêzykiem obiektowym w pe³nym

tego s³owa znaczeniu. W trzech odcinkach omówimy podstawy

programowania obiektowego w PHP, zbadamy mo¿liwoœci PHP4

w dziedzinie obiektowoœci oraz poka¿emy nowoœci

wprowadzone w PHP5.

W³odzimierz Gajda

PROGRAMOWANIE

OBIEKTOWE

Część I

l

jakie możliwości

niesie za sobą PHP5

pod względem

programowania

obiektowego

l

jakie są różnice

w programowaniu

obiektowym w PHP4

i PHP5

CZEGO SIÊ DOWIESZ

Z TEGO ARTYKU£U?

l

znajomość PHP

na poziomie

podstawowym

WYMAGANA WIEDZA

UWAGA! Dwie

pozostałe części

tego artykułu,

wraz z listingami

i przykładami,

są dostępne na płycie

CD oraz w naszym

serwisie internetowym:

www.mi.com.pl

w PHP4 i PHP5

Podstawy programowania obiektowego w PHP

C

M

Y

K

Definicja klasy

Definicja klasy w jêzyku PHP jest nastêpuj¹ca:

class A {

//sk³adowe klasy

}

Po s³owie kluczowym class umieszczamy nazwê klasy, zaœ

pomiêdzy nawiasami klamrowymi – sk³adowe klasy, którymi
w PHP s¹ pola oraz metody. Pola to zmienne, w których prze-
chowujemy dane, natomiast metody to funkcje przetwarzaj¹ce
obiekt. Kolejnoœæ pól i metod w definicji klasy mo¿e byæ
dowolna, warto jednak stosowaæ ogólnie przyjêt¹ konwencjê
i umieszczaæ na pocz¹tku klasy wszystkie pola, po nich zaœ
– metody.

W czêœci jêzyków programowania sk³adow¹ klasy mo¿e byæ

tak¿e w³aœciwoœæ – specjalne pole, do którego dostêp powoduje
wywo³anie dodatkowych metod. W PHP4 w³aœciwoœci nie wystêpu-
j¹ w ogóle, zaœ w PHP5 do definiowania w³aœciwoœci mo¿emy u¿yæ
funkcji _get() oraz _set(). Termin w³aœciwoœæ jest stosowany tak¿e
w odniesieniu do zwyk³ych pól klasy.

Poniewa¿ w PHP5 pojawi³y siê specyfikatory dostêpu, definicja

sk³adowych klasy nieco ró¿ni siê w jêzykach PHP4 oraz PHP5.
Teraz omówimy definiowanie sk³adowych klasy w jêzyku PHP4,
zaœ zagadnienia dotycz¹ce PHP5 przedstawimy w dalszej czêœci,
w punkcie zatytu³owanym „Specyfikatory dostêpu”.

Definicja pola w jêzyku PHP4 sk³ada siê ze s³owa kluczowego

var, po którym nastêpuje nazwa poprzedzona znakiem dolara. Kla-
sa mo¿e zawieraæ dowoln¹ liczbê pól, których nazwy musz¹ byæ
unikalne w ramach klasy. Podobnie jak w przypadku zwyk³ych
zmiennych, tak i w odniesieniu do pól nie okreœlamy ich typu.
Wartoœci pól mo¿emy inicjalizowaæ sta³ymi, nie mo¿emy natomiast
stosowaæ do tego celu wyra¿eñ.

Definicja metody nie ró¿ni siê niczym od zwyk³ej definicji

funkcji. Warto jednak zaznaczyæ, ¿e metody nie mog¹ byæ, tak jak
na przyk³ad w C++, prze³adowywane. Innymi s³owy nazwy metod
w obrêbie klasy musz¹ byæ unikalne. Oczywiœcie metody – analo-
gicznie jak zwyk³e funkcje – mog¹ zawieraæ parametry.

Klasa A po dodaniu dwóch pól oraz dwóch metod przyjmie

w PHP4 postaæ:

class A {

var $pole1;
var $pole2;
function fun1()
{

//...

}
function fun2()
{

//...

}

}

Umieszczenie powy¿szej klasy wewn¹trz skryptu nie spowoduje

¿adnych widocznych efektów. Definicja klasy jest definicj¹ typu.
Ustala ona budowê obiektu: okreœla jego pola i metody. Jednak ¿aden
konkretny obiekt podanego typu nie jest tworzony, a metody nie s¹
wywo³ywane.

Klasy w jêzyku PHP podlegaj¹ dwóm ograniczeniom sk³a-

dniowym:

X

klasa musi byæ umieszczona w jednym bloku kodu PHP,

X

definicje metod musz¹ znajdowaæ siê wewn¹trz definicji klasy.

Obiekty – instancje klasy

Jak ju¿ powiedzieliœmy, obiekt jest zmienn¹, której typ jest klas¹.
Obiekty tworzymy nieco inaczej ni¿ zmienne skalarne. W przypadku
zwyk³ych zmiennych wystarczy instrukcja przypisania:

$imie = ’Jan’;

natomiast w przypadku obiektu stosujemy operator new, po którym
podajemy nazwê klasy. Jeœli w skrypcie pojawia siê definicja klasy A,
wówczas utworzenie obiektu podanego typu przyjmie postaæ:

$ob = new A;

Mówimy „obiekt $ob klasy A” lub nazywamy zmienn¹ $ob. „in-

stancj¹ klasy A” czy te¿ „egzemplarzem klasy A”.

Dostęp do pól i metod

Do sk³adowych klasy odwo³ujemy siê operatorem ->. Jeœli klasa A ma pola
$pole1, $pole2 oraz metody fun1() i fun2(), wówczas po utworzeniu obiektu
$tmp mo¿emy przypisywaæ wartoœci do pól i wywo³ywaæ metody:

$tmp = new A;
$tmp->pole1 = ”Ala ma kota”;
$tmp->fun1();

Zwróæmy uwagê na fakt, ¿e znak dolara pojawia siê zawsze jeden raz

przed zmienn¹. W stosunku do pola $pole1 poprawnym odwo³aniem jest:

$tmp->pole1 = ”Ala ma kota”;

podczas gdy instrukcja:

PRZYK£AD NIEPOPRAWNY

$tmp->$pole1 = ”Ala ma kota”;

jest b³êdna z racji na wyst¹pienie znaku dolara przed nazw¹ pola pole1
(mimo ¿e dolar ten wystêpuje przed nazw¹ pola w definicji klasy var
$pole1;).

W PHP w wersji 4 wszystkie pola i metody klasy maj¹ zasiêg pu-

bliczny. Oznacza to, ¿e mo¿emy odwo³ywaæ siê do ka¿dego pola
i ka¿dej metody z dowolnego miejsca skryptu.

Referencja $this

Równie¿ wewn¹trz definicji metod klasy mo¿emy uzyskiwaæ dostêp
do jej sk³adowych. W tym celu stosujemy referencjê $this. Referencja
$this jest nazywana w dokumentacji jêzyka PHP pseudozmienn¹.
Odwo³ania takie maj¹ postaæ:

function fun1()
{

$this->pole1 = 10;
$this->fun2();

}

Pamiêtajmy, ¿e odwo³ania pozbawione referencji $this (takie, które

by³yby poprawne w jêzykach C++ czy w obiektowym Pascalu œrodo-
wiska Delphi) w PHP s¹ niepoprawne. Jeœli wewn¹trz metody fun1()
napiszemy:

function fun1()
{

$pole1 = 33;

}

PHP

INTERNET.listopad.2005

103

WEBMASTERING

PROGRAMY

MAGAZYN

FIRMA

Z OK£ADKI

NEWSY

NA CD



Chcesz wiedzieć więcej? Zajrzyj na nasze forum:

http://forum.mi.com.pl

C

M

Y

K

to instrukcja taka spowoduje utworzenie lokalnej zmiennej o nazwie $pole1
wewn¹trz funkcji fun1(). Wartoœæ 33 nie bêdzie zapisana do pola obiektu, a do
zmiennej lokalnej, i zostanie utracona po zakoñczeniu dzia³ania funkcji. Jest to
doœæ powszechny b³¹d nêkaj¹cy programistów rozpoczynaj¹cych poznawanie
obiektowego PHP. B³¹d jest o tyle k³opotliwy, ¿e nie powoduje (w odró¿nie-
niu do dwóch dolarów $obiekt->$pole) komunikatów ze strony parsera PHP.

Warto odnotowaæ, ¿e w niektórych przypadkach referencja $this nie

wskazuje obiektu, w którym wyst¹pi³a w definicji. Dzieje siê tak w przy-
padku statycznego wywo³ywania metod klasy przy u¿yciu operatora ::.
W poni¿szym kodzie referencja $this wskazuje obiekt b klasy B, a nie, jak
by siê wydawa³o, obiekt klasy A:

class A {

var $pole1 = ’black’;
function fun1()
{

echo $this->pole1;

}

}

class B {

var $pole1 = ’white’;
function fun2()
{

A::fun1();

}

}
$b = new B;
$b->fun2();

Powy¿sza dwuznacznoœæ zosta³a w PHP5 rozwi¹zana poprzez za-

kaz stosowania referencji $this wewn¹trz metod statycznych.

Konstruktor w PHP4

Poœród wszystkich metod danej klasy jedna pe³ni specjaln¹ rolê. Meto-
d¹ t¹ jest konstruktor. W PHP4 konstruktorem jest metoda o nazwie
identycznej jak klasa, w której wystêpuje. Konstruktor klasy A nazywa
siê A i jest zdefiniowany w klasie A:

class A {

function A()
{

echo ’...xxx...’;

}

}

Konstruktor jest wywo³ywany automatycznie podczas tworzenia

obiektu. Zatem umieszczenie w kodzie skryptu instrukcji:

$tmp = new A;

spowoduje wywo³anie konstruktora klasy A, skutkiem czego w prze-
gl¹darce pojawi siê tekst ”...xxx...”.

Konstruktor, podobnie jak i inne metody, mo¿e zawieraæ parame-

try. W takim przypadku utworzenie instancji wymaga podania po
nazwie klasy parametrów konstruktora:

$ob = new Ksiazka($tytul, $id);

Przykład: Klasa MenuWierszy

Przedstawione zagadnienia stanowi¹ pierwszy krok w kierunku pro-
gramowania obiektowego i pozwalaj¹ na przygotowanie w pe³ni funk-
cjonalnych skryptów. Zagadnieniami tymi s¹:

X

definicja klasy zawieraj¹cej pola i metody,

X

tworzenie instancji klasy operatorem new,

X

uzyskiwanie dostêpu do pól i metod klasy z zewn¹trz
(operator –>),

X

uzyskiwanie dostêpu do pól i metod z wnêtrza metod klasy
(referencja $this),

X

konstruktor klasy.

Opisany skrypt jest napisany w wersji 4 jêzyka PHP. Z racji na

zgodnoœæ w dó³, skrypt ten bêdzie dzia³a³ poprawnie tak¿e w wersji 5.

Pracê nad skryptem rozpoczynamy od ustalenia sk³adowych klasy,

czyli jej pól i metod. Klasa o nazwie MenuWierszy bêdzie zawiera³a
dwa pola $FIle i $FElementy oraz trzy metody: konstruktor Menu-
Wierszy(), getMenu() i getTresc(). Pola bêd¹ przechowywa³y informa-
cje dotycz¹ce zawartoœci witryny: liczba wierszyków dostêpnych na
stronie (pole $FIle), tytu³y wierszyków oraz nazwy plików teksto-
wych, w których wiersze s¹ zapisane (dwuwymiarowa tablica $FEle-
menty). Konstruktor klasy bêdzie tworzy³ obiekt i ustala³ wartoœci pól
na podstawie danych odczytanych z pliku, zaœ metody getMenu()
i getTresc() bêd¹ odpowiedzialne za przygotowanie kodu HTML za-
wieraj¹cego menu oraz treœæ strony. Wydruki generowane przez meto-
dy getMenu() oraz getTresc() bêd¹ powstawa³y na podstawie wartoœci
pól $FIle oraz $FElementy. Definicja klasy z pominiêciem implemen-
tacji metod zosta³a przedstawiona na listingu 1

.

Wewn¹trz konstruktora MenuWierszy() oraz metod getMenu()

i getTresc() mo¿emy operowaæ polami $FIle oraz $FElementy. Stosu-
jemy w tym celu referencjê $this, pisz¹c:

$this->FIle = count($tmp);

czy

$this->FElementy = array();

Definicjê klasy umieszczamy w pliku menuwierszy.class.php i do-

³¹czamy do g³ównego skryptu strona.php instrukcj¹ require_once. Jak
ju¿ wiemy, definicja klasy nie powoduje wykonania ¿adnego kodu.
Metody klasy, podobnie jak zwyk³e funkcje, nie podlegaj¹ wykonaniu,
a¿ do momentu, gdy w skrypcie pojawi siê ich wywo³anie. W celu wy-
korzystania przygotowanej klasy MenuWierszy musimy utworzyæ
obiekt bêd¹cy instancj¹ podanej klasy:

$menu = new MenuWierszy;

Instrukcja ta tworzy obiekt o nazwie $menu klasy MenuWier-

szy. Konstruktor klasy jest wywo³ywany automatycznie podczas
tworzenia obiektu. Obiekt $menu po utworzeniu bêdzie zawiera³
wszelkie informacje niezbêdne do wygenerowania menu oraz
zawartoœci strony (informacje te s¹ odczytywane z pliku 00in-
dex.log w konstruktorze).

Metody getMenu() oraz getTresc() zwracaj¹ kod HTML stanowi¹-

cy menu oraz zawartoœæ strony. Wywo³anie tych metod umieszczamy
w odpowiednich miejscach kodu HTML strony g³ównej. Zarys g³ów-
nego skryptu zapisanego w pliku strona.php jest przedstawiony na
listingu 2

.

Zmiany wprowadzone w PHP5

Wersja 5 jêzyka PHP wprowadzi³a kilka istotnych zmian i rozszerzeñ
dotycz¹cych programowania obiektowego. W stosunku do omówione-
go przyk³adu rozszerzeniu uleg³a definicja klasy (wprowadzono specy-
fikatory dostêpu), definicja konstruktora oraz dodano pojêcie destruk-
tora. Przyjrzymy siê poszczególnym zmianom, a nastêpnie zmodyfiku-
jemy klasê MenuWierszy tak, by stosowa³a mechanizmy dostêpne
w PHP5.

PHP

INTERNET.listopad.2005

104

NA CD

NEWSY

Z OK£ADKI

FIRMA

MAGAZYN

PROGRAMY

WEBMASTERING



Podczas nauki programowania obiektowego w PHP5 warto w kon-

figuracji maszyny PHP wprowadziæ wpis:

error_reporting = E_ALL | E_STRICT

który spowoduje drukowanie komunikatów diagnostycznych w przy-
padku stosowania konstrukcji PHP4. Niestety, sta³a E_ALL nie obej-
muje nowo wprowadzonej wartoœci E_STRICT. St¹d koniecznoœæ po-
wy¿szej modyfikacji.

Specyfikatory dostępu

Specyfikatorem dostêpu jest jedno ze s³ów kluczowych: public, protec-
ted oraz private. S³owa te umieszczamy bezpoœrednio przed definicj¹
metody lub pola (w przypadku definicji pola pomijamy wówczas
s³owo kluczowe var).

Pisz¹c:

class A {

private $pole1;
protected $pole2;
public $pole3;
var $pole4;

private function fun1()
{
}

protected function fun2()
{
}

public function fun3()
{
}

function fun4()
{
}

}

zdefiniujemy klasê A o czterech polach i czterech metodach.

Pole $pole3 oraz metoda fun3() s¹ sk³adowymi publicznymi.

Do sk³adowych publicznych obiektu mo¿emy odwo³ywaæ siê
z dowolnego miejsca w skrypcie. W jêzyku PHP w wersji 4
wszystkie sk³adowe mia³y zawsze zasiêg publiczny. Ze wzglêdu
na zgodnoœæ w dó³, pominiêcie specyfikatora dostêpu w stosunku
do metody oraz u¿ycie s³owa kluczowego var w odniesieniu do
pola dzia³a w PHP5 w identyczny sposób jak w PHP4. Tak dekla-
rowane sk³adowe (w powy¿szej klasie s¹ nimi $pole4 oraz fun4())
maj¹ zasiêg publiczny. W przypadku w³¹czenia komunikatów
E_STRICT, parser PHP5 drukuje komunikat o stosowaniu prze-
starza³ych rozwi¹zañ (tj. stosowaniu s³owa kluczowego var; defi-
niowanie metod bez podawania specyfikatora dostêpu nie generu-
je komunikatów E_STRICT).

Sk³adowe $pole1 oraz fun1() s¹ sk³adowymi prywatnymi. Sk³ado-

we o dostêpie prywatnym s¹ widoczne jedynie wewn¹trz metod danej
klasy. Zatem do pola $pole1 oraz metody fun1() z powy¿szego przy-
k³adu mo¿emy odwo³ywaæ siê jedynie wewn¹trz metod fun1(), fun2(),
fun3() oraz fun4() pisz¹c:

$this->pole1 = ’ble’;
$this->fun();

Ka¿de odwo³anie do pola $pole1 lub metody fun1() nie poprzedzo-

ne referencj¹ $this jest b³êdne.

Natomiast sk³adowe o zasiêgu protected, nazywane chronionymi

(w przyk³adzie: $pole2 i fun2()), s¹ dostêpne wewn¹trz klasy (tak jak
sk³adowe prywatne) oraz wewn¹trz klas dziedzicz¹cych.

Konstruktory i destruktory

Definicja konstruktora w PHP4, wprawdzie nie zalecana, ale ci¹gle
pozostaje zachowana w PHP5. W celu u³atwienia wprowadzania
zmian w nazwach klas, konstruktorem w PHP5 jest metoda o zarezer-
wowanej nazwie _construct(). W ten sposób zmiana nazwy klasy nie
poci¹ga za sob¹ ¿adnych dodatkowych zmian w kodzie skryptu. Pozo-
sta³e cechy i zachowanie konstruktora (tj. automatyczne wywo³ywanie
podczas tworzenia instancji obiektów) pozostaj¹ niezmienione. Kon-
struktor jest zazwyczaj (poza specyficznymi przypadkami, na przyk³ad
obiektów typu singleton) metod¹ publiczn¹.

Oczywiœcie w klasie nie nale¿y definiowaæ dwóch konstrukto-

rów: jednego zgodnego z PHP4, drugiego – z PHP5. W takim przy-
padku wyniki dzia³ania kodu bêd¹ zale¿ne od wersji PHP. W PHP5
konstruktorem bêdzie metoda _construct(), zaœ w PHP4 – metoda
o nazwie identycznej jak klasa. W przypadku pojawienia siê w kla-
sie obydwu konstruktorów parser PHP5 generuje komunikat
E_STRICT. Natomiast stosowanie w PHP5 konstruktorów z PHP4
nie powoduje drukowania komunikatu E_STRICT – programista
musi sam o tym pamiêtaæ.

Podsumowuj¹c, w jêzyku PHP5 konstruktor mo¿emy definiowaæ

na dwa sposoby: jako metodê o nazwie _construct() lub jako metodê
o nazwie identycznej jak nazwa klasy. Zalecanym rozwi¹zaniem jest
stosowanie metody _construct().

Dodatkowo w PHP5 po raz pierwszy pojawia siê pojêcie destrukto-

ra. Destruktorem jest metoda o nazwie _destruct(). Jest ona wywo³y-
wana automatycznie, gdy obiekt przestaje istnieæ.

Klasa MenuWierszy w PHP5

Wprowadzaj¹c do klasy MenuWierszy podane rozszerzenia po pierw-
sze zmodyfikujemy nazwê konstruktora, a po drugie dodamy specyfi-
katory dostêpu do pól i metod. Wszystkie pola klasy bêd¹ polami pry-
watnymi, zaœ metody – metodami publicznymi.

Klasa MenuWierszy po wprowadzeniu elementów dostêpnych

w PHP5 zosta³a zawarta na listingu 3

.

Skrypt g³ówny strona.php zawieraj¹cy tworzenie instancji oraz wy-

wo³anie metod getMenu() i getTresc() nie ulegnie zmianie.

Z racji na zgodnoœæ w dó³ oba przyk³ady zawieraj¹ce klasê Menu-

Wierszy zostan¹ poprawnie wykonane przy u¿yciu PHP w wersji 5.
Natomiast tylko pierwsze z rozwi¹zañ (bez u¿ycia specyfikatorów do-
stêpu) zostanie poprawnie wykonane w PHP4.

Tabela 1

zawiera sumaryczne zestawienie podstawowych

zagadnieñ dotycz¹cych programowania obiektowego w PHP z za-
znaczeniem ró¿nic pomiêdzy wersjami 4 oraz 5. Natomiast tabela 2

zawiera przyk³ady ilustruj¹ce wszystkie omówione do tej pory

zagadnienia.

n

Ćwiczenia przedstawione w artykule są dostępne na stronie domowej
autora pod adresem

http://www.gajdaw.pl.

PHP

INTERNET.listopad.2005

105

WEBMASTERING

PROGRAMY

MAGAZYN

FIRMA

Z OK£ADKI

NEWSY

NA CD



C

M

Y

K

UWAGA!

Dwie pozostałe części tego artykułu,

wraz z listingami i przykładami,

są dostępne na płycie CD oraz w naszym

serwisie internetowym: www.mi.com.pl