1

Wykład 30

Ks. Mirosław Łanoszka

Bóg jedyny (Księga Abdiasza). Bóg miłosierny (Księga Jonasza).

Prowadzący: Dzisiejsze spotkanie poświęcimy dwóm pismom prorockim: Księdze Abdiasza oraz
Księdze Jonasza. Przejdźmy zatem do pierwszej z nich. Co wiemy na temat proroka Abdiasza i jego
księgi?

Wykładowca: Nasze spotkania z poszczególnymi księgami prorockimi przebiegają zgodnie z porząd-
kiem, jaki został przyjęty w naszym kanonie katolickim. Stąd pojawiają się dodatkowe informacje
ukazujące różnice w układzie tych pism w Biblii hebrajskiej i greckiej Septuagincie (LXX), które sta-
nowią podstawę dla późniejszych przekładów. Pamiętając o tych rozbieżnościach, trzeba też brać pod
uwagę, że kolejność ksiąg w kanonie nie zawsze odpowiada ramom czasowym działalności danego
proroka, czy też powstaniu „jego” pisma. Księga Abdiasza jest najkrótszym pismem w Starym Testa-
mencie. Liczący zaledwie 21 wersetów utwór podejmuje temat Bożego sądu nad Edomem, symbolizu-
jącym wszystkich wrogów Izraela (ww. 1-16), po którym nastąpi wywyższenie ludu Bożego, czyli try-
umf Izraelitów nad swoimi nieprzyjaciółmi oraz początek nowego zjednoczonego narodu. W kanonie
hebrajskim księga ta znajduje się na miejscu czwartym pośród Dwunastu Proroków (tak samo w Wul-
gacie), czyli po Amosie. Możliwe, że tradycja żydowska widziała w groźbach skierowanych przeciw
Edomowi, jakie znajdują się w Księdze Amosa (1,11-12), ich wypełnienie w piśmie Abdiasza. Kanon
Septuaginty umieszcza tę księgę na miejsc piątym, po proroku Joelu. Jeżeli chodzi o informacje na te-
mat autora proroctwa skierowanego przeciw Edomowi, to w tytule Księgi Abdiasza wymieniono jedy-
nie jego imię (hebr. ‘Obadjah), które należy rozumieć jako „Sługa Boga (Jahwe)”. W oparciu o krótki
tekst tego pisma możemy jeszcze dodać, że Abdiasz prawdopodobnie wygłosił swoje mowy w Jerozo-
limie, gdzie pozostawał w jakimś związku z kultem świątynnym.

Prowadzący: Dlaczego prorok Abdiasz zapowiadał sąd Boży nad Edomem?

Wykładowca: Na początek kilka informacji o samym Edomie, który w Księdze Abdiasza określany
jest również jako: „Ezaw”, „Dom Ezawa” lub „Góra (Góry) Ezawa” (Ab ww. 1.6.8.9.18.19.21). Edom
to górzysta kraina leżąca na obszarze od Morza Martwego aż do zatoki Akaba, po obu stronach doliny
Araba. Sama nazwa „Edom” (hebr. adom, czyli „czerwony”) pochodzi od dominującego w tamtejszym
krajobrazie ciemnoczerwonego koloru piaskowca, z którego zbudowane są góry po wschodniej stronie
Morza Martwego. Na podstawie biblijnych wzmianek o tej „Czerwonej Ziemi” dowiadujemy się, że
Hebrajczycy uważali Edomitów, przybyłych na te tereny z Pustyni Arabskiej na przełomie XIV i XIII
stulecia przed Chr., za naród spokrewniony, wywodzący się od Ezawa, syna Izaaka i Rebeki (Rdz
25,30;36,6-8). Korzystne położenie geograficzne Edomu (porty nad Morzem Czerwonym), jak i obec-
ność bogatych złóż miedzi sprawiły, że kraj ten posiadał duże znaczenie handlowe. Jednak historia
relacji pomiędzy Edomem i Izraelem naznaczona była postawą wrogości, która uwidoczniła się już w
nienawiści Ezawa do Jakuba, dwóch braci, którzy stali się przodkami obu narodów. Takim pierwszym
przejawem wzajemnej niechęci i konfliktów było nie udzielenie zgody Izraelitom na przejście przez
terytorium Edomu (chodziło o szlak, zwany „Drogą Królewską”; Lb 20,17) w drodze do Ziemi Obie-
canej. Od tamtej pory Edomici stanowili zagrożenie dla Izraelitów, sprzymierzając się z wrogami na-
rodu wybranego. Chociaż król Dawid zdobył Edom, kontrolując tamtejsze tereny (2Sm 8,13-15), to
jednak po rozpadzie jego monarchii (931 r. przed Chr.), Edomici wyswobodzili się całkowicie spod
izraelskich wpływów, stając się sojusznikiem Babilonii w walce przeciw Królestwu judzkiemu. Dzisiaj
przyjmuje się z dużym prawdopodobieństwem, że wroga postawa Edomitów, polegająca na udzieleniu
pomocy Babilończykom, dowodzonym przez Nabuchodonozora, w zdobyciu Jerozolimy w 586 r.
przed Chr., stała się zasadniczym powodem wypowiedzenia przez Abdiasza proroctwa przeciw Edo-
mowi. Potomkowie Ezawa, wykorzystując tragiczne położenie bratniego narodu judzkiego, spowodo-
wane zniszczeniami i deportacją babilońską, zaczęli zajmować południowe tereny Królestwa judzkie-

2

go. Dynamizm i obrazowość pełnych żalu i bólu wypowiedzi Abdiasza dają podstawę do przypuszcze-
nia, że był on naocznym świadkiem tego, co się stało. A skoro tak, to można również datować powsta-
nie tej księgi na około połowę szóstego stulecia przed Chr., na czas niewoli babilońskiej.

Prowadzący: A jakie jest religijne przesłanie tej księgi?

Wykładowca: Abdiasz zapowiada sąd Boży, który dosięgnie Edomitów za wyrządzone przez nich zło
narodowi izraelskiemu. Prorok woła o Bożą sprawiedliwość, która dosięgła już Izraelitów z powodu
ich grzechów w postaci upadku Jerozolimy, a teraz dotyka również pogan, gdyż Jahwe jest jedynym
Bogiem, który sprawuje swoje rządy nad wszystkimi narodami. Abdiasz związał temat odpłaty za zło
dla krzywdzicieli Izraela z motywem Dnia Pana, który posiada nie tylko aspekt kary, ale również za-
wiera wymiar zbawczy. Zatem myśl przewodnia Księgi Abdiasza wyraża przekonanie, że Jahwe jest
Bogiem jedynym i Panem całego wszechświata. Jest to Bóg święty i sprawiedliwy, który niweczy
wszelką pychę (Ab ww. 1-4), pokazuje ograniczoność mądrości ludzkiej (Ab w. 8; z Edomu pochodzili
słynni mędrcy), odnosząc zwycięstwo nad wszelkim złem, którego Edom był krótkotrwałym uosobie-
niem. Księga Abdiasza, zapowiadając ukaranie Edomu, które prowadzi do ocalenia Izraela, wyraźnie
podkreśla tryumf sprawiedliwości Bożej nad ludzką niegodziwością. Ta sprawiedliwość, w nauczaniu
Chrystusa, stanie się istotnym znakiem królestwa Bożego (Mt 5,6; 25,46).

Prowadzący: Księga Jonasza większości z nas kojarzy się z prorokiem, który został połknięty przez
wieloryba. O czym opowiada ta księga?

Wykładowca: Księga Jonasza znajduje się w kanonie hebrajskim i chrześcijańskim na piątym miejscu
w zbiorze Dwunastu Proroków. Z tego pisma dowiadujemy się, że niejaki Jonasz, syn Amittaja, został
posłany przez Boga, aby ostrzec mieszkańców Niniwy, starożytnej stolicy imperium asyryjskiego,
przed grożącą im zagładą z powodu ich grzesznego życia. Pierwsza część księgi opowiada o Jonaszu,
który nie mogąc pogodzić się z myślą, że Bóg może okazać miłosierdzie pokutującemu pogańskiemu
narodowi, wsiada na statek i ucieka dokładnie w odwrotnym kierunku, aby nie zrealizować Bożego
polecenia. Wówczas na morzu pojawia się burza, która grozi katastrofą. Pogańscy marynarze widzą w
tym zjawisku przejaw nadprzyrodzonego działania, którego powodem są czyjeś grzechy. Tym wino-
wajcą okazuje się Jonasz, który zostaje wrzucony w otchłań morską i połknięty przez rybę. Wówczas
ż

ywioł uspokaja się, a marynarze oddają cześć prawdziwemu Bogu, którego czci Jonasz. Druga część

księgi powtarza jeszcze raz scenę powołania Jonasza w słowach: „Wstań, idź do potężnego miasta Ni-
niwy i głoś to, co ci powiedziałem” (Jon 3,2). Tym razem misja zostaje wykonana, a swój finał znajdu-
je w spektakularnym nawróceniu miasta. Jednak Jonasz, który sam niedawno prosił Boga o ratunek
przebywając w otchłani morskiej, teraz jest niezadowolony z faktu, że Niniwa została ocalona. Wów-
czas Bóg poucza Jonasza o słuszności swojej decyzji na przykładzie drzewka rycynusowego, które
wyrosło dając cień i sprawiając wielką radość głównemu bohaterowi, ale następnego dnia uschło,
wprawiając go niemal w stan rozpaczy. Ogromny żal, który opanował Jonasza z powodu uschniętego
drzewka, stał się ilustracją ukazującą wielkość żalu Boga, który pragnie obdarzyć swoim przebacze-
niem i miłosierdziem każdego człowieka usychającego z powodu grzechów, gdyż dla Niego jest on
bezcennym darem.

Prowadzący: W jaki sposób należy interpretować to opowiadanie?

Wykładowca: Pytanie o interpretację tego opowiadania jest postawieniem problemu o historyczność
przedstawionych faktów, jak i samej osoby Jonasza. Dzisiejsza egzegeza niemal powszechnie uważa,
ż

e autor Księgi Jonasza jest osobą nieznaną, która żyła w czasie po niewoli babilońskiej, pod koniec V

w. przed Chr. Celem tego anonimowego twórcy nie było przedstawienie historycznych wydarzeń, ale
ułożenie pouczającego opowiadania o Bogu, który jest miłosiernym Ojcem również względem pogan.
Dla przekazania tych treści, nieznany autor napisał niewielkie, ale piękne od strony literackiej dzieło,
w którym wykorzystał splot mało prawdopodobnych zdarzeń, by w ten sposób uwypuklić działanie
opatrzności Bożej w życiu człowieka. Bohaterem swojej księgi uczynił proroka Jonasza, który żył i

3

działał w VIII w. przed Chr. w Królestwie północnym (Izrael), w czasach panowania króla Jeroboama
II (782-753 przed Chr.). Zwolennicy tej interpretacji uważają, że Księga Jonasza od strony literackiej
jest czymś w rodzaju noweli dydaktycznej, która dla przekazania ważnych prawd religijnych, posłuży-
ła się bogatą symboliką. Niniwa, stolica starożytnego imperium asyryjskiego, stała się dla autora Księ-
gi Jonasza symbolem całego świata pogańskiego. Natomiast sam znak Jonasza, jakim była jego misja
do Niniwy, zachowuje swoje znaczenie bez względu na to czy bohater księgi był postacią historyczną
czy nie. Ci, którzy opowiadają się za historycznością głównej postaci Księgi Jonasza, identyfikują go z
autentycznym prorokiem Jonaszem, synem Amittaja, z Gat–ha-Chefer, którego wspomina zaledwie w
jednym wersecie Druga Księga Królewska (2Krl 14,25). Abstrahując od dalszej dyskusji na ten temat,
wydaje się, że autor Księgi Jonasza nie tyle dbał o dokładność historyczną czy o prawdopodobieństwo
przedstawionych wydarzeń, co pragnął przede wszystkim przekazać ważne pouczenie dla ludzi sobie
współczesnych. To dla nich napisał pouczającą opowieść o Jonaszu, w której zilustrował pewne zda-
rzenia, odsłaniając ich prawdziwy sens, zgodny z wolą i działaniem samego Boga.

Prowadzący: Co dla nas pozostaje ciągle istotne w przesłaniu Księgi Jonasza?

Wykładowca: Z pewnością możemy powiedzieć, że Księga Jonasza nie jest opowieścią o „proroku po-
łkniętym przez rybę”, ale zawiera bardzo ważne przesłanie religijne. To niewielkie, ale wspaniałe dzieło
literatury biblijnej, naucza nas, że Bóg swoim nieskończonym miłosierdziem obejmuje wszystkich ludzi,
a także cały stworzony świat. Stąd już bardzo blisko do nowotestamentowych przypowieści o miłosier-
nym ojcu, który przyjmuje swojego marnotrawnego syna (Łk 15,11-31), czy o robotnikach w winnicy
(Mt 20,1-16). Jezus Chrystus zapowiadając swoją śmierć i zmartwychwstanie odwołał się do „znaku Jo-
nasza” (Jon 2,1). Jonasz stał się znakiem dla mieszkańców Niniwy, kiedy został przywrócony do życia
przez Boga z odmętów morskiej otchłani, podobnie Jezus, pokonawszy więzy śmierci stanie przed poko-
leniem żądającym znaku, uwierzytelniając swoje mesjańskie posłannictwo. Misja proroka Jonasza przy-
pomina nam bardzo ważną prawdę, że Bóg chce zbawić wszystkich ludzi. Orędzie to staje się dla nas
apelem, abyśmy sami pamiętali o okazywaniu miłosierdzia i współczucia naszym nieprzyjaciołom, a
dobrą nowinę o Bożej woli zbawienia każdego człowieka przekazywali naszym bliźnim.

Ks. Piotr Łabuda

Więzienie w Jerozolimie, Cezarei i Rzymie

Prowadzący: Trzecia podróż misyjna kończy się przybyciem Pawła do Jerozolimy.

Wykładowca: Zasadniczym celem przybycia Pawła do Jerozolimy było dostarczenie zebranej wcze-
ś

niej kolekty, jak również spotkanie z Jakubem i starszymi tamtejszego Kościoła. Znamienną rzeczą

jest fakt, że w Jerozolimie nie ma Apostoła Piotra, stąd też Paweł relację o przebiegu swojej misji
składa stojącemu na czele wspólnoty jerozolimskiej Jakubowi, bratu Pańskiemu. W czasie spotkania i
przekazania zebranych pieniędzy Paweł prawdopodobnie przedstawił również osiągnięcia i wyniki
swych misjonarskich poczynań. Wydaje się, iż opowiadania te nie spotkały się ze szczególnym uzna-
niem. Głównym zarzutem, który zapewne został postawiony Pawłowi, to niedostatecznie respektowa-
nie uchwał Soboru Jerozolimskiego. Judeochrześcijanie byli raczej przywiązani do przepisów Starego
Zakonu (zob. Dz 21,20-21). Stąd też postanawiają oni, by Paweł poddał się oczyszczeniu i złożył prze-
pisaną ofiarę w świątyni (zob. Dz 21,23-24).

Dziwić może, iż Paweł posłuchał tego nakazu dokonując wskazanych przepisów (zob. Dz 21,26). Wie-
lu komentatorów odbiera to zdarzenie jako pełną pokory postawę Apostoła, który mając na względzie
jedność Kościoła, gotów jest wypełnić zalecenia starszych.

4

Prowadzący: Czy wiemy jak przyjęto kolektę, którą przyniósł Paweł?

Wykładowca: Nic nie wiadomo jak została przyjęta kolekta, którą Paweł przyniósł na potrzeby Kościo-
ła w Judei. Wzmiankę o niej można znaleźć w czasie przesłuchania przed prokuratorem Feliksem, gdy
Paweł mówi, że przybył do Jerozolimy, aby przekazać jałmużnę i ofiary dla swojego narodu (zob. Dz
24,17). Być może takie milczenie wynika stąd, że nie chciano nadawać zbytniego rozgłosu hojności
pogan na rzecz wierzących pochodzenia żydowskiego. Judeochrześcijanie z uporem wymagali zacho-
wywania Prawa żydowskiego przez wszystkich nawracających się z pogaństwa. Wydaje się także, że
na samo przystępowanie pogan do wspólnoty kościoła patrzyli również dość niechętnie.

Prowadzący: W czasie składania ofiary przez Pawła, doszło do jego uwięzienia.

Wykładowca: Gdy Paweł wypełnia nakazy Prawa zostaje oskarżony przez śydów o bezczeszczenie
ś

wiątyni. Zarzucono mu, iż wprowadził do świątyni nieobrzezanego poganina Trofima z Efezu, choć

Apostoł wcale tego nie uczynił (zob Dz 21,29). Ponadto zarzucano Pawłowi, że „wszędzie naucza
wszystkich przeciwko narodowi i Prawu i temu miejscu” (Dz 21,28). Stąd też, jak zapisze autor Dzie-
jów Apostolskich „zbiegł się lud, porwali Pawła i wlekli go poza świątynię” (Dz 21,30). Śmierci Apo-
stoła zapobiegła interwencja Rzymian z Antonii. Trybun jednak nie uwolnił Pawła, ale „kazał go ująć,
związać dwoma łańcuchami, a nie mogąc się nic pewnego dowiedzieć z powodu zgiełku, kazał go
prowadzić do twierdzy” (Dz 21,33-34).

W drodze do twierdzy okazało się, że trybun wziął Pawła za poszukiwanego przez władze rzymskie
buntownika – Egipcjanina. Stąd też na Prośbę Pawła zgadza się, by wygłosił on mowę na swoją obro-
nę. W mowie Paweł opowiada historię swojego życia przed nawróceniem oraz przedstawia okoliczno-
ś

ci i powody obecnego pojmania. Stwierdzenie Pawła, że z woli i powołania Bożego jest Apostołem

pogan, sprawia wśród słuchaczy wzburzenie (zob. Dz 22,22). Widząc to trybun „rozkazał wprowadzić
Pawła do twierdzy i biczowaniem wydobyć zeznanie, aby się dowiedzieć, dlaczego tak przeciwko
niemu krzyczeli” (Dz 22,24). Przed biczowaniem uchroniło jednak Apostoła obywatelstwo rzymskie.
Trybun nakazuje związać go, by następnego dnia przesłuchać go. W przesłuchaniu biorą udział także i
ś

ydzi. W swojej mowie obronnej Paweł wykorzystuje sporną kwestię między faryzeuszami a sadu-

ceuszami odnośnie zmartwychwstania umarłych (zob. Dz 23,6). Słowa te powodują, iż faryzeusze bio-
rą go w obronę (Dz 23,9). Do interwencji ponownie muszą wkroczyć Rzymianie, po czym Paweł po-
nownie zostaje umieszczony w twierdzy.

Prowadzący: Z więzienia w Jerozolimie zostaje Paweł przeniesiony do Cezarei Nadmorskiej.

Wykładowca: Na skutek kolejnych intryg i zagrożenia życia Pawła, o czym apostoł dowiaduje się od
swojego siostrzeńca (zob. Dz 23,12-16), trybun Lizjasz nakazuje odtransportować Pawła do Cezarei,
do namiestnika Feliksa (zob. Dz 23,23-24). Łukaszowy opis przemarszu wojska wraz z zatrzymanym z
Jerozolimy do Cezarei, wydaje się być znacząco wyolbrzymiony. Łukasz chce przez to ukazać Pawła,
jako bardzo ważną osobę.

Prokurator Judei Antoniusz Feliks

1

po wstępnym przesłuchaniu rozkazał strzec Pawła (Dz 23,35). Po

pewnym czasie przybywają do prokuratora arcykapłan Ananiasz razem z urzędowym retorem helleni-
stą Tertullosem, znawcą prawa rzymskiego. Rozpoczyna się przesłuchanie w którym Paweł zostaje
oskarżony, iż „jest przywódcą sekty Nazarejczyków, szerzy zarazę i wzbudza niepokoje wśród wszyst-
kich śydów na świecie; usiłował nawet zbezcześcić świątynię” (Dz 24,5n.).

Feliks, nie uznaje winy Apostoła, ale też nie decyduje się na jego uwolnienie. Być może, nie chciał się
on narażać się śydom (zob. Dz 24,27), być może powodem odłożenia rozstrzygnięcia sprawy Pawła

1

Według przekazów historycznych Feliks zastąpił około 52 roku Ventidiusza Kummana. Natomiast Feliksa zastąpił naj-

prawdopodobniej około 60 roku Festus, który swój urząd sprawował bardzo krótko, zob. J. Flawiusz, Starożytności śy-
dowskie, XX,137-138.

5

było to, że Feliks będąc człowiekiem przekupnym spodziewał się, że dostanie od Pawła pieniądze (Dz
24,26). Wkrótce potem urząd prokuratora objął Festus. Objąwszy swój urząd proponuje Pawłowi, by
ten udał się do Jerozolimy. Apostoł wiedząc o niebezpieczeństwie ze strony śydów w Jerozolimie ko-
rzysta z przysługujących mu praw obywatela rzymskiego i odwołuje się do Cezara (Dz 25,10-11). Jest
sprawą znamienną, że tak obaj prokuratorzy, wykazują duże zainteresowanie i życzliwość dla osoby
Apostoła. Stan taki wydaje się raczej Łukaszowym obrazem, mającym na celu podkreślenie znaczenia
i ważności osoby Apostoła Narodów.

Prowadzący: Czy rzeczywiście cesarz rozpatrywał apelacje osób takich jak Paweł?

Wykładowca: Według autora Dziejów Apostolskich Paweł odwołując się do cesarza ma zostać odesłany
do Rzymu. Dla komentatorów pozostaje rzeczą dyskusyjną, czy takie odesłanie było możliwe. Zasadnym
również, jest pytanie, czy faktycznie cesarz był w stanie rozpatrywać każdą skargę obywatela rzymskie-
go? Wydaje się, że właściwszym byłoby mówić nie tyle o odwołaniu się i następnie rozpatrywaniu
spraw przez cesarza, co raczej o apelacji do cesarskiej instancji – pewnego rodzaju sądu cesarskiego.
Jednak według relacji Łukasza zostaje postanowione, że Paweł ma zostać odesłany do Rzymu. W Ceza-
rei zaś pozostawał jedynie w oczekiwaniu, aż do portu zawinie statek zdążający do Rzymu.

Prowadzący: Według Dziejów Apostolskich po tych wydarzeniach do Cezarei przybywa król Agryppa
II wraz z żyjącą z nim w kazirodczym związku siostrą Berenike.

Wykładowca: Herod Agryppa II nigdy nie cieszył się życzliwością śydów. Dość wspomnieć, że w
czasie rozpoczętego kilka lat później powstania śydowskiego (66-71 rok) stanął po stronie Rzymian,
za co otrzymał ziemie w Libanie i tytuł pretora

2

. Stąd też nie dziwi fakt jego przybycia do Festusa. W

trakcie rozmów Festus wspomina o dziejach Pawła, czekającego na okręt płynący w stronę Italii.
Sprawia to, że Agryppa chce zobaczyć i posłuchać Pawła. Mowa Pawła przed Agryppą II jest przykła-
dem apologii. Paweł chwali Agrypę, nazywając go znawcą myśli żydowskiej. Następnie opowiada
dzieje swojego życia, dzieląc je wyraźnie na okres przed i po nawróceniu. Przyznaje, że był prześla-
dowcą Chrystusa po czym dokładnie opisuje swoje nawrócenie. Mówiąc o tych wydarzeniach podkre-
ś

la, iż nie mógł przeciwstawić się otrzymanemu poleceniu głoszenia Ewangelii Chrystusowej śydom i

poganom. To właśnie, według Apostoła było prawdziwym powodem pojmania i chęci zabicia go przez
ś

ydów. Agrypa z zainteresowaniem wysłuchał mowy Pawła, nie uwierzył mu jednak (zob. Dz 26,28).

Prowadzący: Po tym wydarzeniu Paweł wyruszył do Rzymu.

Wykładowca: Wydaje się, iż wyprawę do Rzymu Paweł planował już od dawna. Podróż ta została za-
powiedziana listem wysłanym z Koryntu do mieszkańców Rzymu (zob. Rz 1,9-13).

Według relacji Łukasza, Paweł pod eskortą setnika Juliusza miał wyruszyć drogą morską do Rzymu, w
towarzystwie dwóch swoich przyjaciół (zapewne Łukasz i Arystarch). Oczekiwanie na statek, który
mógłby zabrać Apostoła do Rzymu przedłużało się. Stąd też prokurator Festus nakazał, by więzień
udał się najpierw do jednego z portów Azji Mniejszej, stamtąd zaś już do Rzymu.

Droga wiodła przez Sydon, gdzie Paweł mógł zejść na ląd aby spotkać się z przyjaciółmi i dokonać
zaopatrzenia na dalszą drogę, potem w kierunku Cypru, wzdłuż wybrzeży Cylicji i Pamfilii, do Myrry
w Licji. Wypłynąwszy z Myrry podróżni byli zmuszeni zatrzymać się na Krecie. Mimo bardzo złej
pogody z Lasaii wyruszono w dalszą drogę. Chciano dotrzeć do innego portu na Krecie, który byłby
odpowiedniejszym do przeczekania niekorzystnego czasu zimowego, w którym nie podróżowano.

Wkrótce jednak po opuszczeniu portu zaczęła się burza, w wyniku której statek zostaje wyrzucony na
Malcie (zob. Dz 28,1). Zgodnie z przepowiednią Pawła nikt z podróżnych nie zginął (zob. Dz 27,21-

2

Pretor, to tytuł wysokiego urzędnika rzymskiego. Pośród licznych przywilejów, mógł on m.in. mianować prefektów.

Zob. szerzej. A. Krawczuk,

Wielka Historia Świata. Tom 3. Świat okresu cywilizacji klasycznych, Kraków 2005, s. 220.

6

26). Na Malcie, wyspie zarządzanej przez administratora rzymskiego Publiusza, mają miejsce niezwykłe
wydarzenia. Ukąszony przez żmiję Apostoł nie umiera, potem zaś dokonuje uzdrowienia ojca Publiusza.

Dalsza droga do Rzymu, upłynęła bez szczególnych wydarzeń. Przybywszy do Rzymu wydaje się, że
Paweł nie został zamknięty w więzieniu, lecz zamieszkał w prywatnym domu razem z żołnierzem, któ-
ry go pilnował. Więzienie więc nie było dla niego szczególnym ciężarem, skoro mógł mieszkać w
prywatnym domu, a także przyjmować zapraszanych gości. Opis przybycia Pawła do Rzymu kończy
Łukaszowy opis życia i działalności św. Pawła.

Prowadzący: Czy można podać datację powyższych wydarzeń?

Wykładowca: Czas więzienia Apostoła Narodów w Jerozolimie, i później, kiedy przebywa w więzie-
niu w Cezarei Nadmorskiej i Rzymie nie jest zbyt dobrze udokumentowany. Na podstawie jednak
pewnych przesłanek, można pokusić się o podanie czasu tych wydarzeń.

Wydaje się, iż pojmanie i proces Pawła w Jerozolimie miał miejsce w 56 roku. Po kilku dniach, został
przewieziony do Cezarei. Więzienie w Cezarei trwało dwa lata, a zatem od 56 do 58 roku. Wtedy zo-
staje odesłany do Rzymu. Podróż, według Dziejów Apostolskich trwa od jesieni 58 roku do wiosny
roku następnego. Więzienie rzymskie trwa od 59 do 61 roku. W tym czasie mogły powstać Listy do
Kolosa i Filemona.

Prowadzący: A zatem w 61 roku Paweł został uwolniony?

Wykładowca: Wydaje się, że w 61 roku, prawdopodobnie na wiosnę, Paweł odzyskuje wolność. Po
uwolnieniu apostoł zapewne realizuje swój plan udania się do Hiszpanii, co mogło nastąpić latem 61
roku. Skoro nie wspomina o tym Łukasz, to być może misja ta zakończyła się niepowodzeniem. A za-
tem zniechęcony Paweł prawdopodobnie szukał odpoczynku i umocnienia po niepowodzeniach. Stąd
też wielu komentatorów przyjmuje, że czas po powrocie z wyprawy do Hiszpanii, a zatem od jesieni
61 roku do zimy 64 Paweł mógł spędzić we wspólnotach na Wschodzie (być może Efez, Macedonia,
Triada, Korynt). Potem następuje uwięzienie powtórne, drugie więzienie Rzymskie i męczeńska śmierć
Apostoła. Miało to miejsce prawdopodobnie między wiosną a latem 63, bądź 64 roku.

Na koniec chciejmy spojrzeć na sumaryczne zestawienie życia i dzieła Apostoła Narodów, św. Pawła.

5/6-11 r. n.e.

- narodziny w Tarsie

34 r.

- nawrócenie pod Damaszkiem

34 r.

- pobyt w Arabii

34/35 do drugiej połowy 37 r.

- pobyt w Damaszku

37 – druga połowa

- pierwsza wizyta w Jerozolimie po nawróceniu

37/38-44/45

- pobyt w Syrii i Cylicji, w Tarsie. Tzw. lata nieznane

41/42

- wydarzenie opisane w 2 Kor 12,1-10

44

- przybycie wraz z Barnabą do Antiochii

44-45

- działalność w Antiochii

45-46

- misja na Cyprze i w Azji – tzw. I podróż misyjna

47-51

- misja w Galacji, Myzji, Macedonii i Achai – tzw. II podróż

misyjna

7

49

- Powstanie 1 listu do Tesaloniczan

50

- Powstanie 2 Listu do Tesaloniczan

51 (jesień)

- Sobór Jerozolimski (Dz 18,22)

52 (wiosna)

- początek misji w Azji, Macedonii i Achai – tzw. III podróż

misyjna

52 (jesień)

- Paweł przybywa do Efezu

52 – 54

- List do Galatów; nauczanie w szkole Tyranosa; więzienie w

Efezie

54

- List do Filippian

54 (Efez – jesień)

- Powstaje 1 List do Koryntian

55

- Paweł opuszcza Efez

55 (Macedonia)

- Powstaje 2 List do Koryntian

56

- Powstaje List do Rzymian

56

- Paweł opuszcza Korynt

56 (maj)

- Paweł przybywa do Jerozolimy

56 – 58

- więzienie w Cezarei

58 – 59

- Podróż do Rzymu

59 – 61

- Więzienie w Rzymie

60 (Rzym)

- Powstają Listy do Kolosan i do Filomena

61

- Prawdopodobna misja w Hiszpanii

ok. 61 (jesień) – ok. 64 (zima)

- Prawdopodobny pobyt Pawła we wspólnotach na Wscho-

dzie (być może Efez, Macedonia, Triada, Korynt)

63 – 64

- Drugie więzienie Rzymskie i śmierć męczeńska Apostoła

(Pozostałe listy więzienne)

Ks. Michał Bednarz

Czy Izraelici wierzyli w życie pozagrobowe?

Prowadzący: Dlaczego taka wątpliwość?

8

Wykładowca: Dziwią nas bardzo poglądy autorów natchnionych na temat życia pozagrobowego. W
pewnych księgach prawda ta jest nieobecna, a nawet zdaje się, że autorzy nie dopuszczają takiej myśli
i uważają, że wszystko kończy się wraz ze śmiercią człowieka. Zdaje się o tym świadczyć uzasadnie-
nie przykazania szacunku rodziców: „Czcij twego ojca i twoją matkę, abyś długo żył na ziemi, którą
Pan, Bóg twój, ci daje” (Wj 20,12).

Prowadzący: Jaka jest przyczyna tego, iż Izraelici początkowo niewiele wiedzieli o życiu pozagrobowym?

Wykładowca: Sprawa jest nie do rozwiązania, jeżeli nie uwzględnimy stopniowego rozwoju objawie-
nia. Trudność znika natomiast, gdy zatrzymamy się nie na wyrwanych tekstach biblijnych, ale na Pi-
ś

mie Świętym jako całości. Trzeba wszystkie księgi, wchodzące w skład Biblii, razem zestawić, aby

wydobyć pełny i całościowy pogląd. Wtedy zrozumiemy, że tylko naród izraelski zdobył się na orygi-
nalną odpowiedź na temat przyszłego losu ludzi. Człowiek Starego Testamentu szukał odpowiedzi na
podstawowe i stale dręczące wszystkich pytania: Ku czemu zmierza człowiek? Jaki jest jego ostatecz-
ny los? Co się z nim dzieje po śmierci?

Do rozwiązania prowadziła jednak żmudna i długa droga. Była końcowym etapem długiego poszukiwa-
nia duchowego, mozolnej wędrówki wiary ku światłu. Rozwiązania, do jakich doszli w końcu Izraelici,
były niewątpliwie dziełem Ducha Świętego, ale nie oznacza to, że spadły im niespodziewanie z nieba.
Izraelita, podobnie jak każdy człowiek, wciąż spotykał się ze śmiercią. Wiedział, że jest to nieuchronny
los każdego człowieka. Ponadto wciąż na nowo odczytywana Księga Rodzaju przypominała straszliwy
wyrok ogłoszony przez Boga pierwszemu człowiekowi: „Wrócisz do ziemi, z której zostałeś wzięty; bo
prochem jesteś i w proch się obrócisz!” (Rdz 3,19). Na wielu miejscach Pismo Święte podkreśla, że nie-
uchronnym przeznaczeniem człowieka jest śmierć (Ps 88,5) i że jest to wspólny los zarówno sprawiedli-
wych, jak i wielkich grzeszników. Ma się wrażenie, że gdy chodzi o pogląd na los człowieka po śmierci,
najstarsi autorzy Biblii błądzą w pewnego rodzaju ciemnej i nieprzeniknionej nocy. Wierzą, że dusza
jako cień przebywa w podziemnym, tajemniczym miejscu, które Stary Testament nazywa często słowem
Szeol – Otchłań (Hb 26,5-6; Iz 14,9-10; Ez 32,17-32). Stan człowieka po śmierci to rodzaj wegetacji.
Dlatego z pewnych psalmów przebija niepokój, nawet przerażenie tych, którzy umierają. „Któż w Ot-
chłani wielbić będzie Najwyższego, zamiast żyjących, którzy mogą Mu dzięki czynić?” (Syr 17,27).

Prowadzący: Jak Izraelici dochodzili do wiary w nagrodę w życiu przyszłym?

Wykładowca: Ludzie Starego Testamentu szukali iskierki nadziei. Doświadczenie życiowe przeczyło
przekonaniu, iż tutaj, na ziemi, człowiek jest nagradzany i karany. Okazywało się bowiem, że prześla-
dowania dotykają bardzo często ludzi cnotliwych. Spotykają ich ponadto różnego rodzaju nieszczęścia.
A tymczasem szczęście sprzyja złoczyńcom. Cieszą się zdrowiem i długim życiem a często ogromny-
mi bogactwami. Ale gdyby nawet nie zwracać uwagi na to wszystko, pozostaje jednak coś niezwykle
szokującego i zastanawiającego. Najwyższą niesprawiedliwością jest widzieć, że wszyscy podlegają
ś

mierci i wszyscy, zarówno dobrzy jak i źli, są przeznaczeni do tego niby życia w Otchłani.

Prowadzący: Jakie wydarzenia wpłynęły zasadniczo na rozwój wiary w życie pozagrobowe?

Wykładowca: Na zmianę poglądów wpłynęły nowe doświadczenia Izraelitów. Niewątpliwie w okresie
nieszczęść narodowych, związanych z najazdem Babilończyków (VI w. przed Chr.) na Palestynę, za-
częły się rodzić wątpliwości co do wspomnianych, tradycyjnych poglądów. Dochodzono do wniosku,
ż

e skoro Bóg przyrzekł ludowi opiekę, to wierzący w Niego i strzegący Jego przykazań muszą być w

jakiś sposób nagrodzeni, a bezbożni i ci, którzy łamią nakazy Stwórcy, ukarani, jeżeli nie na tym świe-
cie, to poza grobem. Cierpienie, jakie dotknęło najbardziej tych, którzy byli niewinni, przyczyniło się
do postępu duchowego. Można powiedzieć, że Bóg wykorzystał sytuację narodu wybranego, aby uka-
zać Izraelitom wizję szczęścia po śmierci człowieka. Był to wyraźny już krok naprzód, jakieś przeczu-
cie prawdy i zbliżenie się do ostatecznego objawienia. Pojawiły się pierwsze światełka nowej nadziei.
Pytano: Czyż Bóg nie jest także panem Otchłani? Czy w takim razie nie może od niej uwolnić przy-

9

najmniej najwierniejsze sługi? Powoli, ale coraz wyraźniej, zaczyna kiełkować nadzieja. Dzięki więc
Bożemu światłu człowiek otrzymał jasność oraz rozwiązanie. Dzięki wierze w Boga żyjącego, Pana
ż

ycia i śmierci, pobożny Izraelita, czytając Biblię, otrzymywał światło. Nie zaspokajało to jednak jesz-

cze ludzi. Nie wystarczyła im ta ogólna pewność. Dlatego stopniowo, ale coraz wyraźniej, rozwija się
marzenie o zmartwychwstaniu, które dokona się w bliżej niesprecyzowanej przyszłości.

Prowadzący: Co Izraelici sądzili o losie sprawiedliwych po śmierci?

Wykładowca: Najpierw pojawiła się myśl, że los przebywających w Otchłani nie jest identyczny. Spra-
wiedliwi przebywają na tzw. łonie Abrahama (por. Łk 16,23), oczekując definitywnego wybawienia.

Pełne światło na temat życia pozagrobowego przyniósł dopiero Jezus, który rozjaśnił horyzont ludz-
kiego błądzenia w ciemnościach. Do Marty, siostry Łazarza, powiedział: „Ja jestem zmartwychwsta-
niem i życiem. Kto we Mnie wierzy, to choćby umarł, żyć będzie” (J 11,25). Ale najważniejsze jest, że
prawdę o życiu pozagrobowym potwierdził swoim zmartwychwstaniem.

Pytanie: Podaj datę męczeńskiej śmierci Apostoła Narodów.