Dydaktyka jako nauka
Etymologia słowa
Nazwa  dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w
którym didaktikos znaczy pouczający,
a didaktika  uczÄ™.
Geneza terminu
ð Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. Krzysztof Helwig i Joachim
Jung, analizując działalność Wolfganga Radkego (językoznawcy i rzecznika
nauczania) opracowali  Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania
Ratychiusza . Autorzy uważali dydaktykę za sztukę nauczania.
ð W podobny sposób rozumiaÅ‚ dydaktykÄ™ Jan Amos KomeÅ„ski, autor dzieÅ‚a  Wielka
dydaktyka , przedstawiajÄ…cÄ… uniwersalnÄ… sztukÄ™ nauczania wszystkich wszystkiego.
ð Na poczÄ…tku XIX stulecia Jan Fryderyk Herbart, wybitny pedagog i filozof
niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, traktował dydaktykę jako
teoriÄ™ nauczania wychowujÄ…cego.
ð Na przeÅ‚omie XIX i XX wieku, Amerykanin John Dewey dydaktykÄ™ traktowaÅ‚ jako
teoriÄ™ uczenia siÄ™.
ð WspółczeÅ›ni traktujÄ… dydaktykÄ™ jako naukÄ™ o nauczaniu i uczeniu siÄ™.
Zadania przypisane dydaktyce
1) Epistemologiczne i psychofizyczne postawy nauczania
uczenia się ze szczególnym uwzględnieniem
charakterystyki współczesnego systemu edukacyjnego.
1) Cele i treści kształcenia z wyeksponowaniem ich
uwarunkowań i tendencji reform programowych.
1) Teoria procesu nauczania, uczenia się, ze szczególnym
uwzględnieniem nowoczesnych metod, form
organizacyjnych oraz środków dydaktycznych.
1) Osiągnięcia szkolne charakteryzowane przez pryzmat
powodzeń i niepowodzeń szkolnych.
Dydaktyka w systemie nauk
- nauka społeczna, pedagogiczna
- spełnia warunki dyscypliny naukowej:( posiada
własną terminologię, posiada własna metodologię,
posiada własny przedmiot badań).
Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe
ð Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu siÄ™ obejmuje swoimi
badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej.
ð Dydaktyki szczegółowe dotyczÄ… jednego przedmiotu, czyli sÄ… to tzw.
metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, np.: metodyka
nauczania języka polskiego, matematyki itd.
ð
Dydaktyka szczegółowa może dotyczyć danego szczebla kształcenia
np. dydaktyka szkoły wyższej, dydaktyka nauczania początkowego.
ð Dydaktyka ogólna jest Å›ciÅ›le powiÄ…zana ze wszystkimi metodykami
nauczania. Z jednej strony stanowi podstawÄ™ teoretycznÄ… wszystkim
metodom, z drugiej strony opiera się na wynikach badań
prowadzonych przez przedstawicieli dydaktyk szczegółowych.
Przedmiot i zadanie dydaktyki
żð Procesy: uczenie siÄ™ i nauczanie  organizowane w sposób Å›wiadomy, systematyczny i
planowy.
" Czynności nauczyciela i uczniów
" Cele kształcenia
" Treści kształcenia
" Zasady kształcenia (reguły, normy)
" Metody kształcenia (sposób postępowania nauczyciela)
" Åšrodki dydaktyczne
" Formy organizacyjne kształcenia
" Osiągnięcia szkolne
" Systemy dydaktyczne
Funkcje dydaktyki ogólnej
Teoretyczne o charakterze:
" Diagnostycznym (bada, analizuje procesy, wykrywa
prawidłowości rządzące procesem)
" Prognostycznym (projektuje działania dydaktyczne)
Praktyczne  wskazujÄ… metody, formy organizacyjne i
środki w wywoływaniu zamierzonych zmian uczniów.
Zadania dydaktyki jako nauki
" Analiza i opis czynników tj.: cele, treści, metody,
formy organizacyjne, środki dydaktyczne.
" Wykrywanie prawidłowości charakterystycznych
dla procesu nauczania i uczenia siÄ™
" Ustalanie opartych na określonych
prawidłowościach norm postępowania
" Analiza i opis systemów dydaktycznych
charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.
System dydaktyczny
ð Na dany system dydaktyczny skÅ‚ada siÄ™ caÅ‚oksztaÅ‚t zasad
dotyczących organizacji, treści, metod, środków
nauczania i uczenia się, które tworzą pewną spójną
wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji
społecznie akceptowanych celów kształcenia.
ð Wyróżnia siÄ™ nastÄ™pujÄ…ce systemy dydaktyczne, z których
każdy zbudowany jest ze szczegółowych podsystemów:
ð tradycyjny
ð progresywistyczny
ð współczesny
System tradycyjny
ð System tradycyjny reprezentowany byÅ‚ przez takich
pedagogów jak:
Ä„ð Herbart
Ä„ð Bell
Ä„ð Sturm
Ä„ð KomeÅ„ski
Szkoła tradycyjna
ð treÅ›ci nauczania podzielone sÄ… na poszczególne przedmioty
ð wiedza jest przekazywana przez nauczyciela
ð uczniowie zazwyczaj sÄ… bierni
ð uczniowie nie majÄ… gÅ‚osu w sprawie doboru treÅ›ci nauczania
ð dominacja uczenia siÄ™ pamiÄ™ciowego
ð uczniowie sÄ… zachÄ™cani do nauki przez zewnÄ™trzne motywy
ð ma miejsce czÄ™ste sprawdzanie wyników nauczania
ð panuje współzawodnictwo
ð szkoÅ‚a stanowi jedyny teren uczenia siÄ™ (tylko praca domowa
jest wykonywana poza niÄ…)
ð maÅ‚y nacisk na wÅ‚asnÄ…, spontanicznÄ… twórczość uczniów
Szkoła progresywistyczna
ð treÅ›ci nauczania podzielone sÄ… na interdyscyplinarne
bloki
ð uczniowie samodzielnie zdobywajÄ… wiedzÄ™
ð nauczyciel jedynie obserwuje pracÄ™ uczniów
ð uczniowie biorÄ… aktywny udziaÅ‚ w zajÄ™ciach
ð uczniowie majÄ… wpÅ‚yw na dobór treÅ›ci nauczania
ð przeważa uczenie siÄ™ w toku rozwiÄ…zywania problemów
ð sporadyczna kontrola wyników ksztaÅ‚cenia
ð współpraca uczniów podczas wykonywania zadaÅ„
ð szkoÅ‚a stanowi główne, lecz nie jedyne miejsce uczenia
siÄ™
Układy treścinauczania
ð ukÅ‚ad liniowy - polega na tym, że poszczególne partie
materiału tworzą pewien nieprzerwany ciąg powiązanych
ze sobą ogniw, które są zazwyczaj tylko raz przerabiane w
trakcie całej nauki szkolnej
ð ukÅ‚ad koncentryczny - pewne treÅ›ci ksztaÅ‚cenia sÄ… co jakiÅ›
czas powtarzane, a z każdym kolejnym razem ich zakres
jest stopniowo poszerzany o nowe wiadomości
ð ukÅ‚ad spiralny - uczniowie majÄ…c caÅ‚y czas na uwadze
problem wyjściowy, stopniowo poszerzają zakres
informacji z nim zwiÄ…zanych
Teorie doboru treści
kształcenia
Materializm dydaktyczny
& podstawowym zadaniem szkoły jest przekazanie
uczniom jak największej wiedzy ze wszystkich
możliwych dziedzin nauki; realizacja programu
wymusza na nauczycielu pośpiech i
powierzchowność pracy, podczas gdy nauka uczniów
jest bardzo mało efektywna.
Formalizm dydaktyczny
ð zwolennicy formalizmu dydaktycznego uważali treść
kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania
zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów .
Celem szkoły jest pogłębianie , rozszerzanie i
uszlachetnianie zdolności i zainteresowań . Dlatego
głównym kryterium doboru przedmiotów nauczania
powinna być ich zdaniem wartość kształcąca danego
przedmiotu ,jego przydatność do kształcenia i
rozwijania sił poznawczych uczniów .
Utylitaryzm dydaktyczny
według Deweya istotnym czynnikiem w zakresie
korelacji określonych przedmiotów szkolnych nie jest
ani przyrodoznawstwo, ani literatura, ani historia,
ani geografia, lecz tylko indywidualna i społeczna
aktywność ucznia . Dlatego też przy doborze treści
kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach
typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego, wyznaczajÄ…c
właściwe miejsce gotowaniu, szyciu, robotom
ręcznym itp.
Teoria problemowo- kompleksowa
według Suchodolskiego : Na cel pracy dydaktyczno 
wychowawczej rzutuje dobór i układ treści
programowej . Treści te powinny dotyczyć
problemów współczesnego świata , a mianowicie
problemów z zakresu techniki , socjologii , ekonomii ,
sztuki kultury estetycznej itp. Układ treści w
programach dla szkół podstawowych powinien być
jednolity , natomiast zróżnicowanie należy
poprowadzić stopniowo na poziomach
ponadpodstawowych .
Strukturalizm
przesłanką wyjściową strukturalizmu było stwierdzenie , iż
programy nauczania są przeładowane materiałem , co
powoduje wiele ujemnych następstw , a postulat jego
redukcji pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki ,
której osiągnięcia powinny być uwzględniane w
programach szkolnych . Mechaniczna realizacja
wymienionego postulatu mogłaby zatem naruszyć zasadę
systematycznego układu treści kształcenia . Aby uniknąć
tego niebezpieczeństwa trzeba włączyć do programu
treści najważniejsze , stanowiące trwały dorobek danej
nauki nawiÄ…zujÄ…c jednak i do jej historycznego z
ródła i
osiągnięć naukowych .
Egzemplaryzm
Wychodzili z założenia , że bezwzględnie konieczna jest
redukcja materiału nauczania przewidzianego w
dotychczasowych programach dla różnych typów
szkół . Redukcja ta nie powinna jednak prowadzić do
zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w
świadomości uczniów , gdyż pociągnęłoby to za sobą
wiele nie korzystnych skutków pedagogicznych i poza
pedagogicznych .
Materializm funkcjonalnhy
Okonia  podkreśla opracowania teorii która
zapewniałaby uczniom zarówno wiedzę jak i
umiejętności posługiwania się nią w procesie
przekształcania rzeczywistości . U podstaw tej nowej
teorii musi siÄ™ znalez
ć o integralnym związku
poznania z działaniem .Zgodnie z tym założeniem
podstawowym kryterium doboru i układu treści
programowych powinny być względy
światopoglądowe .
Teoria programowania dydaktycznego
w przeciwieństwie do opisywanych dotychczas teorii ,
stanowi odpowiedz
nie tyle na pytanie czego uczyć na
określonym szczeble dydaktyczno wychowawczym ,
co raczej jak to czynić w sposób optymalny . Dlatego
też rzecznicy tej teorii przywiązują dużą wagę do
starannej analizy treści kształcenia , a zwłaszcza
składających się na tę treść wiadomości oraz
zachodzących między nimi związków w tym celu
posługują się przeważnie metodą tzw. .macierzy
dydaktycznych oraz metodą grafów .