Szkoła Policji w Katowicach
Prawo i Psychologia
Wybrane zagadnienia prawa karnego procesowego
Czynności niecierpiące zwłoki
cz. II
Opracowanie:
kom. Tomasz Michalczyk
Zakład Prawa i Psychologii
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2004
S
P
A
O
A

L
O
I
C
K
J
Z
I
2
3
SPIS TREŚCI
WST
P 5
ROZDZ. I
Formalnoprawne warunki decyzji procesowej inicjującej postępowanie
przygotowawcze 7
ROZDZ. II
Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego 9
ż 1. Warunki inicjujące faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego 11
ż 2. Charakter czynności niecierpiących zwłoki 13
ż 3. Podejrzany, osoba podejrzana i osoba podejrzewana policyjnie 17
ż 4. Czynności wobec  osoby podejrzanej 20
ż 5. Czas trwania czynności niecierpiących zwłoki 23
ROZDZ. III
Formalne wszczęcie postępowania przygotowawczego 25
ROZDZ. IV
Organy uprawnione do wszczęcia i prowadzenia postępowania 34
Wykaz ważniejszych skrótów 39
BIBLIOGRAFIA 41
4
5
WST
P
W dniu 10 stycznia 2003r. roku uchwalona została przez Sejm RP m.in. nowelizacja
Kodeksu Postępowania Karnego, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2003 r. Jest to akt
prawny, który w sposób fundamentalny modyfikuje stan prawny w zakresie postępowania
karnego. Był to doniosły fakt w dziedzinie prawa, który jednak przed całym środowiskiem
prawniczym stawia zupełnie nowe i trudne zadania. Zmusza bowiem do przyswojenia
nowych przepisów i rozwiązań prawnych oraz zweryfikowania ich z dotychczasowymi
dokonaniami prawnymi. Jest to zadanie o tyle trudne, że do chwili obecnej nie przedstawiono
pełnej i jednoznacznej wykładni nowych przepisów prawnych. Trudności te dotyczą również
Policji, która swoje działania także musi dostosować do nowych realiów. Z pewnością
najwięcej trudności napotkają w swojej pracy piony dochodzeniowo-śledcze, gdyż
w codziennej pracy bezpośrednio stykają się z procedurą postępowania karnego i przepisami
prawa karnego.
Ponieważ w programie szkolenia podstawowego oraz innych kursów
specjalistycznych przewidziany jest zakres dotyczący wybranych zagadnień prawa karnego
procesowego, stwierdziłem, że również takie problemy interpretacyjne będą spotykać
słuchaczy w procesie dydaktycznym. Wobec powyższego w niniejszej pracy szerzej
rozpatrzyłem problemy dotyczące czynności niecierpiących zwłoki oraz przedstawiłem ich
charakter. Wskazałem różnicę pomiędzy wszczęciem faktycznym a formalnym.
Przedstawiłem takie pojęcia, jak: podejrzany, osoba podejrzana i osoba podejrzewana
policyjnie. Zasygnalizowałem również procedurę związaną z instytucją przedstawienia
zarzutów. Ponadto przedstawiłem organy uprawnione do wszczęcia i prowadzenia
postępowania przygotowawczego. W odniesieniu do tych poszczególnych zagadnień
omówiłem nowe przepisy związane z tą częścią procedury w porównaniu z przepisami
obowiązującymi dotychczas.
Opracowując skrypt oparłem się zarówno na najnowszej literaturze oraz na
starszych opracowaniach, które pomimo zmiany ustawy nie straciły na swojej wartości.
Wykorzystałem również komentarze, orzecznictwo sądów oraz glosy autorytetów prawa
karnego procesowego. Zawarłem również swoje własne uwagi oraz spostrzeżenia.
Korzystając podczas nauki z zalecanej literatury oraz posiłkując się niniejszym
skryptem, słuchaczowi łatwiej będzie opanować podstawowe pojęcia i zdobyć wiedzę
z zakresu przecież tak obszernego i trudnego zagadnienia, jakim jest prawo karne procesowe.
Oddając niniejszą pozycję w ręce słuchaczy mam nadzieję, że przyczyni się ona do lepszego
6
zrozumienia treści wykładów, oraz do pełniejszego zrozumienia nowych pojęć i rozwiązań
z zakresu prawa procesowego. Mam nadzieję, że niniejszy skrypt będzie pomocnym
narzędziem podczas nauki.
7
ROZDZ. I
Formalnoprawne warunki decyzji procesowej inicjującej
postępowanie przygotowawcze
Zgodnie z art. 303 KPK postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia,
powinno zawierać dwa zasadnicze składniki tj. określać czyn będący przedmiotem
postępowania oraz jego kwalifikację prawną.1 Ponadto ż 99 RegUProkR stanowi, że
w postanowieniu tym należy określić czyn, poprzez zwięzłe wskazanie okoliczności
faktycznych należących do znamion przestępstwa, czasu i miejsca jego popełnienia oraz
osoby pokrzywdzonej.2
Opisanie w tym postanowieniu przedmiotu procesu będzie na tyle ścisłe i dokładne,
na ile pozwalają na to początkowe, często nieraz bardzo skromne materiały. Tak więc
określenie czynu będącego przedmiotem postępowania, poza przypadkami, gdy podstawa
wszczęcia procesu jednoznacznie wyznacza jego przedmiot, będzie miało charakter
prowizoryczny. Wiadomości wskazujące w sposób wiarygodny na popełnienie czynu, muszą
okazać się na tyle konkretne, aby już przy wszczęciu możliwe było podanie kwalifikacji
prawnej. Określenie czynu będącego przedmiotem postępowania wymaga ustalenia przebiegu
zdarzenia na tyle precyzyjnie, aby można było przyjąć, iż zachodzi podejrzenie, że nosi ono
cechy przestępstwa i jako jakieś określone przestępstwo należy je zakwalifikować. Podkreślić
należy, że dokładne i pełne określenie przedmiotu procesu oraz prawidłowej kwalifikacji
prawnej ma bardzo doniosłe znaczenie dla wyboru i przyjęcia odpowiedniej formy
postępowania przygotowawczego.3 Kwalifikacja bowiem w powiązaniu z innymi
okolicznościami (np. wymienionymi w art. 309 lub w art. 325b. KPK noweli styczniowej)
decyduje o tym, czy postępowanie przygotowawcze będzie prowadzone w formie śledztwa
lub dochodzenia, oraz o tym jaki organ będzie właściwy do prowadzenia danego
postępowania przygotowawczego, np. policja - zgodnie z art. 311 ż 1, lub prokurator zgodnie
z art. 311 ż 2 KPK noweli styczniowej.
1
K. Marszał: Proces karny, wydanie IV, Katowice 1997, s. 337.
2
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 11.4.1992 r.  Regulamin wewnętrznego urzędowania
powszechnych jednostek prokuratury (Dz.U. Nr 38, poz. 163 ze zm.).
3
W. Grzeszczyk: Postępowanie przygotowawcze w kodeksie postępowania karnego, Zakamycze 1998, s. 52 i n.;
J. Tylman: Istota i formy postępowania karnego, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Iuridica 1985, nr 22,
s. 45; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz pod red.
P. Hofmańskiego, tom II, Warszawa 1999, s. 29 i n.
8
Postanowienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego odgrywa niebagatelną
rolę w całym procesie karnym, gdyż jest decyzją o szczególnej randze. Jest bowiem aktem
inicjującym postępowanie przygotowawcze i stanowi deklarację organu ścigania o inauguracji
procesu karnego oraz wszelkich implikacjach z tym związanych. Jest to władcza decyzja
organu procesowego uprawnionego do wszczęcia i prowadzenia postępowania
przygotowawczego. Ta decyzja procesowa oparta jest na podstawach prawnych oraz
faktycznych. Jest więc oczywiste, że charakter podjętej decyzji wymaga formy
postanowienia. Wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia jest
rozpoczęciem postępowania w sprawie o dany czyn, a więc najważniejszym elementem tego
postanowienia jest określenie czynu. Określenie to następuje poprzez podanie opisu
faktycznego i oceny prawnej czyli kwalifikacji. W takim opisie, jeżeli pozwalają na to
zebrane materiały, należy wskazać czas i miejsce dokonania czynu, osobę pokrzywdzoną oraz
wysokość a także rodzaj wyrządzonej szkody. Postanowienie to oznacza rozpoczęcie ścigania
anonimowego, a więc po prostu postępowanie  w sprawie . Decyzja ta wiąże organ
procesowy, który ją wydał. Oznacza ona dla organów ścigania legitymację, czyli uprawnienie
do podjęcia czynności procesowych w danej sprawie. Jednocześnie też jest wyrazem
oficjalnego podjęcia przez te organy czynności procesowych. Organ który ją wydał, nie może
sam sobie uchylić tej decyzji. Jedynie prokurator, w trybie nadzoru nad postępowaniem
przygotowawczym na podstawie art. 326 ż 3 pkt 4 KPK, może uchylić a więc zmienić tę
decyzję, czyli skorygować.
9
ROZDZ. II
Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego
Art. 308. ż 1. W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów
przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja
może w każdej sprawie, w wypadkach niecierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem
postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie
czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego,
przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 ż 2 pkt 1 w stosunku do osoby
podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając
pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Po dokonaniu tych czynności, w sprawach,
w których prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, prowadzący
postępowanie przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi.
ż 2. W wypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności wtedy, gdy mogłoby to
spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa, można w toku czynności
wymienionych w ż 1 przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa
w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów,
jeżeli zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia. Przesłuchanie rozpoczyna
się od informacji o treści zarzutu.
ż 3. W wypadku przewidzianym w ż 2, w sprawach, w których prowadzenie śledztwa
jest obowiązkowe, najpóz
niej w ciągu 5 dni od dnia przesłuchania wydaje się postanowienie
o przedstawieniu zarzutów albo, w razie braku warunków do jego sporządzenia, umarza się
postępowanie w stosunku do osoby przesłuchanej.
ż 4. W sprawach, w których obowiązkowe jest prowadzenie śledztwa przez prokuratora,
postanowienie przewidziane w ż 3 wydaje prokurator.
ż 5. Czynności, o których mowa w ż 1 i 2, mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od
dnia pierwszej czynności.
ż 6. W wypadkach określonych w ż 1 i 2 czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy
się od dnia pierwszej czynności.
Formalne wszczęcie postępowania, wyrażające się w wydaniu postanowienia
o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, nie jest jedyną formą zainaugurowania postępowania
przygotowawczego. W określonej w ustawie sytuacji (zgodnie z art. 308 KPK) może nastąpić
faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego, które nie jest poprzedzone wydaniem
postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Rozwiązanie to w literaturze jest
określane mianem  czynności procesowych niecierpiących zwłoki , czy tzw. dochodzeniem
w niezbędnym zakresie, określanym także inaczej jako dochodzenie zabezpieczające lub
dochodzeniem wstępnym.4 T. Grzegorczyk stwierdza jednak, że obecny kodeks nie używa już
określenia  dochodzenia w niezbędnym zakresie które to funkcjonowało w KPK z 1969r.
4
S. Stachowiak: Wszczęcie postępowania przygotowawczego a czynności sprawdzające, Prokuratura i Prawo
1999, nr 9, s. 12; S. Waltoś: Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2001, s. 470 i n.
10
(art. 267 i 276 KPK z 1969r.) i normuje ten przepis jako  czynności niecierpiące zwłoki
określane również mianem  czynności procesowych w niezbędnym zakresie. 5 Stanowisko
wymienionego autora jest poglądem bardzo słusznym w odniesieniu do obecnego stanu
prawnego. Wydaje się więc w pełni uzasadnionym używanie tych określeń dla oznaczenia
przepisu art. 308 KPK, tym bardziej, że nowela styczniowa wprowadziła jednolite
dochodzenie jako uproszczoną postać śledztwa, likwidując np. dochodzenie uproszczone
(bowiem rozdział 51  postępowanie uproszczone obecnie dotyczy wyłącznie postępowania
sądowego), oraz likwidując tzw. dochodzenie skrócone (art. 319 KPK został bowiem
skreślony). 6 W wyniku nowelizacji bowiem dochodzenie stało się jedyną, uproszczoną
a zarazem jednolitą, odrębną i alternatywną formą postępowania przygotowawczego
względem śledztwa. Potocznie zaś znowelizowane dochodzenie zwane jest  dochodzeniem
zwykłym .
5
T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarze Zakamycza wraz z komentarzem do ustawy
o świadku koronnym: Zakamycze 2003, s. 780.
6
Tamże, s. 747.
11
ż 1. Warunki inicjujące faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego
Moment wszczęcia postępowania przygotowawczego może łączyć się z obiektywnie
narzuconą przez rzeczywistość sytuacją, gdy organ ścigania zmuszony jest do niezwłocznego
podjęcia czynności nie cierpiących zwłoki. Sytuacja tego rodzaju przewidziana w art. 308
KPK, uzasadnia przeprowadzenie dochodzenia w niezbędnym zakresie, jeszcze przed
wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia. Przepis ten jest
przewidziany dla tych sytuacji, gdy natychmiastowe podjęcie czynności procesowych, a więc
faktyczne wszczęcie postępowania, jest w pełni uzasadnione. Faktyczne wszczęcie
postępowania, w razie wystąpienia przesłanek przewidzianych w art. 308 ż 1 KPK, jest
obowiązkiem, a nie prawem organu ścigania.7
W praktyce ścigania występuje niekiedy konieczność natychmiastowego wykonania
czynności postępowania przygotowawczego, a więc czynności procesowych, bezpośrednio po
ujawnieniu przestępstwa, w razie zwłoki bowiem może nastąpić utrata lub zniekształcenie
dowodów. W takiej sytuacji trzeba dać pierwszeństwo praktycznej działalności organów
ścigania, nie traktując rygorystycznie wymogu uprzedniego wydania postanowienia
o wszczęciu postępowania, pod warunkiem, że przeprowadzone będą tylko czynności
rzeczywiście nie cierpiące zwłoki.8 Niedopuszczalne jest bowiem, aby w sytuacji gdy
niezbędne jest bezzwłoczne przystąpienie do czynności postępowania przygotowawczego,
najpierw zaczynać postępowanie od wydania postanowienia o jego wszczęciu, ponieważ
zwłoka mogłaby doprowadzić do utraty lub zniekształcenia dowodów. Prawo procesowe
zezwala właśnie w takiej sytuacji na odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 303 i 305 KPK,
i na dokonanie czynności niezbędnych do utrwalenia śladów i dowodów przestępstwa,
których póz
niej już nie można byłoby przeprowadzić, albo których póz
niejsze
przeprowadzenie nie dałoby rezultatów, albo też wiązałoby się z niewspółmiernymi
trudnościami. Pośpiech taki jest konieczny, gdy organ ścigania dowiedział się dopiero co
o popełnionym przestępstwie, jak również w sytuacji, gdy dowiedział się o przestępstwie
popełnionym wcześniej, lecz zorientował się, że w razie zwłoki nastąpi utrata dowodu. Taka
sytuacja właśnie wymaga pośpiesznego działania organów ścigania.9
7
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 56.
8
J. Tylman: Istota ..., s. 48.
9
J. Bednarzak (w:) J. Bafia, J. Bednarzak, M. Flemming, S. Kalinowski, H. Kempista, M. Siewierski: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, pod red. M. Mazura, Warszawa 1976, s. 357 i n.
12
Warunkiem wszczęcia dochodzenia w niezbędnym zakresie jest istnienie dwóch
przesłanek. Pierwsza przesłanka to istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia
przestępstwa (zgodnie z art. 303 KPK). Drugą przesłanką natomiast jest pojawienie się
wypadku niecierpiącego zwłoki, gdy istnieje obawa utraty, zniekształcenia lub zniszczenia
dowodów przestępstwa. Nie może ponadto wystąpić żadna przeszkoda prawna wymieniona
w art. 17 KPK. Powyższe przesłanki wymagane są dla przeprowadzenia czynności
procesowych w zakresie niezbędnym dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa.10
Wskazać jednak należy, że wprawdzie niezbędne jest, aby nie zachodziły przeszkody prawne
w ściganiu to jednak jedynym wyjątkiem w tej sytuacji jest art. 17 ż 2 KPK, kiedy to
zabezpieczenia są możliwe także przy braku koniecznego wniosku o ściganie lub zezwolenia
na ściganie. 11Oznacza to, że czynności dowodowe, prowadzone na podstawie art. 308 KPK,
przeprowadzone być mogą jedynie w niezbędnym zakresie, co oznacza, że z chwilą
pojawienia się faktycznej możliwości wydania postanowienia o wszczęciu postępowania,
należy tego dokonać.12
O tym kiedy zachodzi  wypadek niecierpiący zwłoki wyraził pogląd SN.
Okoliczność bowiem, czy w konkretnej sytuacji zachodzi "wypadek niecierpiący zwłoki"
w rozumieniu 308 ż 1 KPK (art. 276 ż 1 KPK z 1969r.), jest sprawą ocenną. Przy czym
ocena, czy taki wypadek zachodzi, należy do organów prowadzących postępowanie
przygotowawcze, które muszą brać pod uwagę m.in. możliwość wcześniejszego
porozumienia się osoby, która będzie przesłuchana, ze świadkami lub innymi osobami
uczestniczącymi w przestępstwie, co może grozić porozumieniem się tych osób
i utrudnieniem w ten sposób dotarcia do prawdy.13 Pogląd ten spotkał się z aprobatą
doktryny.14
10
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 57; J. Grajewski: Przebieg procesu karnego, Warszawa 2001, s. 27.
11
T. Grzegorczyk: Kodeks..., Zakamycze 2003, s. 780.
12
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit. tom II, s. 56.
13
w. SN z 3 V 1983, I KR 74/83, OSNKW 1984, nr 3-4, poz. 35.
14
M. Cieślak, Z. Doda: Glosa do wyroku SN z 3 V 1983, I KR 74/83, OSNKW 1984, nr 3-4, poz. 35; Kierunki
orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie postępowania karnego (lata 1984 -1985), Biblioteka Palestry
1987, s. 95 i n.; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 56; J. Tylman (w:) T. Grzegorczyk, J.
Tylman: Polskie postępowanie karne, Warszawa 1998, s. 585 i n.
13
ż 2. Charakter czynności niecierpiących zwłoki
Wszczęcie postępowania przygotowawczego następuje w momencie dokonania
pierwszej czynności procesowej. Dokonanie bowiem pierwszej czynności niecierpiącej
zwłoki o charakterze procesowym np. protokolarne oględziny miejsca przestępstwa, czy też
protokolarnego przesłuchania świadka, oznacza już wszczęcie postępowania
przygotowawczego. Czynności mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni, licząc od dnia
pierwszej czynności. Ustawa ogranicza czas trwania takich czynności, przewidując zarazem,
że czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia pierwszej czynności (art. 308 ż 4,
5 oraz 6 KPK). Czas dokonywania takich czynności musi być zaliczany do czasu trwania
śledztwa lub dochodzenia. Póz
niejsze bowiem wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa
czy też dochodzenia, nie może być traktowane jako akt wszczynający postępowanie
przygotowawcze, bo ono zostało już wszczęte pierwszą czynnością procesową, lecz oznacza
jedynie przekształcenie postępowania przygotowawczego przeprowadzonego w formie
dochodzenia zabezpieczającego, w jedną z dwóch alternatywnych form postępowania
przygotowawczego, właściwą dla danego rodzaju sprawy.15
Dochodzenie w niezbędnym zakresie może wszcząć w każdej sprawie prokurator
albo policja, a także w zakresie swej właściwości organy, którym przysługują uprawnienia
procesowe policji ( zgodnie z art. 312 KPK).16
Czynności takie można przeprowadzać zarówno w sprawach, w których przewiduje
formę dochodzenia, jak i w sprawach, w których postępowanie przygotowawcze powinno być
przeprowadzone w formie śledztwa, a zatem w każdej sprawie zgodnie z art. 308 ż 1 KPK.
Ponieważ podjęcie czynności procesowych nie cierpiących zwłoki, jest faktycznym
wszczęciem postępowania przygotowawczego, przeto w przypadku stwierdzenia braku
podstaw do wydania już formalnej decyzji w postaci postanowienia o wszczęciu dochodzenia
bądz
śledztwa, należy wydać postanowienie o umorzeniu postępowania. Nie można wydać
postanowienia odmawiającego wszczęcia postępowania, bowiem jest oczywiste, że po
wszczęciu postępowania nie można wydać decyzji o odmowie wszczęcia, a jedynie wszczęte
postępowanie umorzyć.17 Inaczej mówiąc postąpić tak należy gdy brak jest podstaw do
kontynuowania postępowania albo inaczej gdy brak jest podstaw do dalszego prowadzenia
postępowania. Sytuacja taka może np. wystąpić w przypadku, gdy w wyniku opinii biegłego
15
S. Stachowiak: op.cit., s. 12 i n.; J. Tylman: Istota ..., s. 49.
16
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 57.
17
S. Stachowiak: op.cit., s. 12; W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 56.
14
odnośnie przyczyny zgonu znalezionego denata ustalono, że jest to samobójstwo albo gdy
osoba uprawniona odmówiła niezbędnego wniosku o ściganie.18
Podjęcie czynności dowodowych wskazanych w art. 308 ż 1 KPK jest
równoznaczne z wszczęciem postępowania przygotowawczego  in rem , które określa się
mianem wszczęcia nieformalnego (w odróżnieniu od formalnego), bądz
też faktycznego,
następującego poprzez czynności faktyczne, a nie decyzyjne. W ramach czynności
zabezpieczających ślady i dowody przestępstwa, dopuszczalne są wszystkie niezbędne
czynności dowodowe, które tylko przykładowo wskazano w ż 1 używając określenia
 a zwłaszcza . Nie są jednak dopuszczalne czynności, które wymagają decyzji prokuratora
(np. założenie podsłuchu, wyjęcie zwłok z grobu czy powołanie biegłych lekarzy psychiatrów
dla zbadania osoby, o której mowa w ż 2), i wolno w tym przypadku dokonywać jedynie
czynności natury faktycznej.19 Wymienione w tym przepisie czynności procesowe nie
stanowią zatem katalogu zamkniętego, a mogą być traktowane jedynie jako przykładowe
wyliczenie czynności.20
W ramach czynności w niezbędnym zakresie dopuszczalne jest przesłuchanie osoby
podejrzanego, w szczególności wówczas, gdy zwłoka w tej mierze mogłaby spowodować
zatarcie śladów i dowodów przestępstwa (ż 2). Przeprowadzenie tej czynności może być
w szczególności wówczas ważne, gdy osoba podejrzana schwytana została in flagranti
i zachodzi konieczność niezwłocznego utrwalenia w drodze procesowej jej wyjaśnień, ze
względu na to, że zwłoka spowodowana koniecznością wydania postanowienia o wszczęciu
śledztwa lub dochodzenia, a następnie także postanowienia o przedstawieniu zarzutów,
mogłaby spowodować podjęcie przez tę osobę działań skierowanych na zatarcie śladów
przestępstwa, jak również nakłonienie potencjalnych świadków do składania fałszywych
zeznań.21 Jest to czynność o szczególnym charakterze, bowiem podejmowana w ramach
 niezbędnych czynności procesowych a więc przesłuchanie sprawcy w charakterze
podejrzanego odbywa się przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów,
a ponadto powoduje przejście z fazy  in rem do fazy  in personam . W przypadku takiego
przesłuchania, prokurator najdalej w ciągu 5 dni od dokonania tej czynności, wydaje
postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo odmawiając jego wydania, umarza
18
T. Grzegorczyk:..: Zakamycze 2003, s. 781.
19
T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze 1998, s. 599 i n.; T. Grzegorczyk:
Kodeks postępowania karnego, Zakamycze 2003, s. 781.
20
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 57 i n.; S. Stachowiak: op.cit., s. 13.
21
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 59 i n.
15
postępowanie w stosunku do osoby podejrzanej. Następuje więc umorzenie postępowania  in
personam , a prowadzone jest ono nadal jako postępowanie  in rem .22
To stanowisko nie jest jednak zgodne ze poglądem SN. Bowiem według SN,
odmowa wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jako forma kontroli
sprawowanej przez prokuratora nad szczególnym trybem przesłuchania w charakterze
podejrzanego osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa przed wydaniem postanowienia
o przedstawieniu zarzutów, nie może być utożsamiona z umorzeniem postępowania
przygotowawczego przeciwko tej osobie. Ma bowiem ona znaczenie odmowy wszczęcia
postępowania przeciwko tej osobie, czyli może ona spowodować przekształcenie w danym,
tym samym, stadium procesowym postępowania w sprawie ( in rem ) w postępowanie
przeciwko osobie ( in personam ), i jako taka nie kończy postępowania oraz nie zamyka
drogi do wydania wyroku, także w stosunku do osoby, której dotyczyła.23 Stanowisko SN
spotkało się jednak z krytyką doktryny.24 Ponadto stanowisko to jest nieaktualne w świetle
art. 327 ż 2 KPK, przewidującego instytucję ponownego przedstawienia zarzutów (w tej
samej sprawie), osobie w stosunku do której wydano postanowienie odmawiające
przedstawienia jej zarzutów, a które to jest dopuszczalne na podstawie tego przepisu, ale
jedynie po ewentualnym wznowieniu postępowania przygotowawczego.25
Istotnym novum wprowadzonym przez nowelę styczniową, jest również to, że
policja nie jest obowiązana do powiadamiania prokuratora o podjęciu takich czynności, na
podstawie art. 308 KPK.
Podsumowując powyższe należy stwierdzić, że postępowanie przygotowawcze
z reguły wszczyna się, wydając postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.
Jednakże warunek wydania stosownego postanowienia o wszczęciu, nie zawsze jest możliwy
do zrealizowania, zwłaszcza, kiedy zachodzi konieczność i potrzeba podjęcia
natychmiastowych działań i interwencji organów ścigania, bo opóz
nienie spowodowane
wydaniem takiego postanowienia, oznaczałoby praktycznie deformację lub stratę dowodów.
Zachowanie zasady, że postępowanie karne rozpoczyna się w zasadzie dopiero po wydaniu
formalnego aktu procesowego, niekiedy właśnie okazuje się niemożliwe. Mianowicie
następuje taka sytuacja wtedy, gdy nagłość przestępstwa zmusza organ ścigania do
natychmiastowego działania. Chodzi tutaj o natychmiastowość działania ze względu na
22
T. Grzegorczyk: Kodeks ..., Zakamycze 1998, s. 601; S. Stachowiak: op.cit., s. 13 i n.
23
p. SN z 13 I 1984, II KZ 123/83, OSNKW 1984, nr 7-8, poz. 81.
24
M. Cieślak, Z. Doda: Glosa do postanowienia SN z 13 I 1984, II KZ 123/83, OSNKW 1984, nr 7-8, poz. 81,
Kierunki ..., Biblioteka Palestry 1987, s.97 i n.
25
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 60 i n
16
konieczność dokonania niezbędnych czynności dowodowych o charakterze
zabezpieczającym. W tej sytuacji daje się pierwszeństwo praktycznym czynnościom
niecierpiącym zwłoki, nie traktując rygorystycznie wymagania uprzedniego wszczęcia
formalnego. Przepis art. 308 KPK, oznacza wykonywanie czynności procesowych
o charakterze dowodowym, przed formalnym wszczęciem procesu. Postępowanie to
zawężone jest do granic niezbędności, co odnosi się do wypadków niecierpiących zwłoki.
Aby móc wszcząć faktyczne dochodzenie i aby móc wykonywać czynności procesowe,
obawa utraty lub zniekształcenia śladów i dowodów musi być realna, wypadek zaś
niecierpiący zwłoki usprawiedliwia natychmiastowość wkroczenia organów ścigania albo
w etap dokonywania przestępstwa, albo też bezpośrednio po nim. Czasami może także
chodzić o zapobieżenie dalszym szkodliwym skutkom przestępstwa. Czynności dopuszczalne
przez ten przepis pozwalają wysunąć wniosek, że w ramach wszczętego faktycznie
dochodzenia, realizowana jest poważna część tych czynności, które zmierzają do realizacji
zadań postępowania przygotowawczego, bowiem one będą kontynuowane po prawnym czyli
formalnym wszczęciu. Stwierdzić więc można zdecydowanie, że w ramach dochodzenia
w niezbędnym zakresie następuje faktyczne wszczęcie postępowania karnego. Czynności
podejmowane w trybie tego przepisu wskazują, że wyprzedzenie dochodzenia lub śledztwa
następuje ze względów faktycznych, ponieważ jest to wypadek niecierpiący zwłoki, i istnieje
konieczność zabezpieczenia śladów i dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem. Podjęte
w tym trybie czynności procesowe wyprzedzają również sam akt przedstawienia zarzutów
i dlatego też zdarza się, że w toku tych czynności, następuje skierowanie procesu na
konkretną osobę. Czynności te są częścią postępowania przygotowawczego, bowiem są
czynnościami procesowymi, ze wszystkimi konsekwencjami wynikającymi z tego faktu,
a o wszczęciu faktycznym możemy mówić z chwilą podjęcia pierwszej z takich czynności.
17
ż 3. Podejrzany, osoba podejrzana i osoba podejrzewana policyjnie
1) Pojęcie  podejrzanego
Art. 71. ż 1. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie
o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono
zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.
ż 2. Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu,
a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie
postępowania.
ż 3. Jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia "oskarżony",
odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego.
Pojęcie podejrzanego określa art. 71 ż 1 kpk, który stanowi, iż za podejrzanego
uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów.
Podejrzanym jest również osoba, której bez wydania takiego postanowienia postawiono
zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania  w charakterze podejrzanego (ma to
miejsce w dochodzeniu lub też w ramach czynności nie cierpiących zwłoki w więc w trybie
art.308 ż 2 KPK). Zgodnie bowiem z art. 325 g ż 1 KPK, w dochodzeniu nie jest wymagane
sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia
o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo
aresztowany. Przedstawienie zarzutów jest możliwe w razie istnienia uzasadnionego
podejrzenia popełnienia przez daną  określoną osobę przestępstwa, którego dotyczy
postępowanie. Obecnie więc zakłada się możliwość ustnego przedstawienia zarzutów nie
tylko w ramach czynności niecierpiących zwłoki (tj. w trybie art. 308 KPK), ale również
w toku dochodzenia, lecz tylko wobec niepozbawionego wolności. Pamiętać należy, że
w śledztwie zgodnie z art. 313 KPK zawsze wydajemy postanowienie o przedstawieniu
zarzutów. Tam gdzie dla przedstawienia zarzutów wymagane jest postanowienie, zmiana
zarzutów następuje poprzez wydanie i ogłoszenie nowego postanowienia. Natomiast tam
gdzie wystarcza przedstawienie ustnie zarzutu, zmiana zarzutu następuje w ten sam sposób
i nowy zarzut wpisuje się do protokołu przesłuchania. Jeżeli zaś uprzednio zarzuty
przedstawiono ustnie (a może mieć to miejsce w dochodzeniu), to zmiana zarzutów
w przypadku ewentualnego przejścia formy postępowania przygotowawczego z dochodzenia
w śledztwo, powoduje wymóg wydania postanowienia (a więc wykonanie całej tej procedury
zgodnie z art. 313 KPK). Pamiętać więc należy, że określona osoba staje się podejrzanym
albo z momentem wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, albo też od momentu
18
powiadomienia jej przed przesłuchaniem o treści zarzutu, którą to treść następnie się wpisuje
do protokołu przesłuchania.
2) Pojęcie  osoby podejrzanej
Art. 244.ż 1. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione
przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej
osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądz
też nie można ustalić jej tożsamości.
ż 2. Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania
i o przysługujących mu prawach oraz wysłuchać go.
ż 3. Z zatrzymania sporządza się protokół, w którym należy podać imię, nazwisko
i funkcję dokonującego tej czynności, imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie
niemożności ustalenia tożsamości - jej rysopis oraz dzień, godzinę, miejsce i przyczynę
zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się ją podejrzewa. Należy także wciągnąć do
protokołu złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu
informacji o przysługujących prawach. Odpis protokołu doręcza się zatrzymanemu.
ż 4. Niezwłocznie po zatrzymaniu osoby podejrzanej należy przystąpić do zebrania
niezbędnych danych, a także o zatrzymaniu zawiadomić prokuratora. W razie istnienia
podstaw, o których mowa w art. 258 ż 1-3, należy wystąpić do prokuratora w sprawie
skierowania do sądu wniosku o tymczasowe aresztowanie.
KPK wprowadza również termin  osoba podejrzana (art. 244 ż 1 KPK). Osoba
podejrzana to taka osoba, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa, ale której nie
przedstawiono jeszcze zarzutu. Istnieje bowiem wobec niej jedynie przypuszczenie, że
popełniła przestępstwo, nie ma jednak jeszcze uzasadnionego podejrzenia popełnienia przez
nią czynu. 26
Osoba podejrzana będzie więc to taka osoba, w stosunku do której istnieją pewne,
jakieś określone dowody uzasadniające podejrzenie, że popełniła przestępstwo i które
wskazują na jej sprawstwo. Osoba podejrzana może występować przed formalnym
wszczęciem postępowania karnego (np. schwytanie na gorącym uczynku, a więc osoba
ujawniona podczas wykonywania czynności faktycznych w postępowaniu
przygotowawczym), bądz
też osoba występująca w pierwszej fazie postępowania
przygotowawczego tj. przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli są
przeciwko niej zebrane lub też zbierane dowody świadczące, iż jest ona sprawcą
przestępstwa. To jest osoba, w stosunku do której wprawdzie nie wydano jeszcze
postanowienia o przedstawieniu zarzutów, ani też nawet nie przesłuchano jej jeszcze
w charakterze podejrzanego po uprzednim poinformowaniu o treści zarzutu, wokół której
26
T. Grzegorczyk: Kodeks ..., Zakamycze 2003, s. 259.
19
jednak koncentrują się określone działania organów ścigania, zmierzające do potwierdzenia
tego faktu.
Taka osoba nie korzysta z uprawnień przysługujących podejrzanemu, nie jest
bowiem stroną procesową. Oznacza to również, że nie ciążą na niej obowiązki podejrzanego.
Jeżeli wobec takiej osoby podejmowane są określone czynności procesowe to dysponuje ona
uprawnieniami takimi, jakie przy danej czynności przewiduje kodeks dla podmiotu, którego
ta dana czynność dotyczy. Np. w razie dokonania wobec niej przeszukania dysponuje taka
osoba możliwością zaskarżenia tej czynności (art. 236 KPK), jeżeli ją zatrzymano, służy jej
zażalenie do sądu na zatrzymanie (art. 244 ż 1 i art. 246 ż 1 KPK), podobnie jak w razie
zastosowania w stosunku do niej podsłuchu ( art. 237 ż 4 i art. 240 KPK).27
3) Pojęcie  osoby podejrzewanej policyjnie
W pracy dochodzeniowo  śledczej spotykamy się też z określeniem  osoby
podejrzewanej policyjnie . Pojęcie to wskazuje wyraz
nie na osobę, w stosunku do której
nie ma dowodów mówiących o dokonaniu przez nią określonego przestępstwa, a która  ze
względu na przykład na tryb życia, przeszłość kryminalną, kontakty koleżeńskie itp.- jest
w sferze zainteresowania Policji. Często pojęcie to będzie utożsamiane z osobą która
pozostaje w sferze tzw. działań operacyjno  rozpoznawczych policji.
27
Tamże, s. 259 i n.
20
ż 4. Czynności wobec  osoby podejrzanej
Czynnością o szczególnym charakterze, podejmowaną w ramach  :niezbędnych
czynności procesowych , jest ustne przedstawienie zarzutów i przesłuchanie osoby
w charakterze podejrzanego (ż 2), a więc wszczęcie postępowania  przeciwko osobie czyli
ad personam. Jest to możliwe wyłącznie wtedy, gdy zachodzą podstawy do przedstawienia
zarzutów, a więc istnieje  uzasadnione dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona
osoba ( art. 313 ż 1 KPK), przy jednoczesnym założeniu, że zwłoka wywołana potrzebą
dostosowania się do rygorów formalnych przedstawienia zarzutów mogłaby spowodować
zatarcie śladów i dowodów przestępstwa. Przesłuchanie w takim wypadku wino rozpocząć się
od informacji o treści zarzutu (ż 2 zd. 2), która to treść powinna być wpisana do protokołu
przesłuchania. Z momentem przekazania tej informacji dana osoba staje się podejrzanym,
jako że postawiono jej już zarzut, a ten warunkuje jej status w procesie. Należy więc pouczyć
ją przed przesłuchaniem (a po poinformowaniu po zarzucie) stosownie do wymogów art. 300
KPK, i dopiero po tym rozpocząć przesłuchiwanie. Przesłuchiwany winien też być pouczony
o prawie żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów lub sporządzenia uzasadnienia na
piśmie (art. 313 ż 3 zd. 1).28
Przepis ż 3 do tej pory zakładał, że w ciągu 5 dni prokurator ma zatwierdzić
przedstawione ustnie zarzuty przez wydanie postanowienia o ich przedstawieniu, albo
odmawiając jego wydania umorzyć postępowanie in personam. Obecnie, z uwagi na to, że
śledztwo prowadzi nie tylko prokurator (art. 311 ż 1 KPK), przyjmuje się, iż w sprawach
przynależnych śledztwu, w ciągu 5 dni od przesłuchania powinno być wydane przez
uprawniony organ śledczy postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo o umorzeniu
postępowania wobec danej osoby (ż 3). Tam gdzie śledztwo wino być prokuratorskie (art.
311 ż 2 KPK) decyzje powyższe wydać ma prokurator (ż 4). W dochodzeniu natomiast nie
jest konieczne, w razie prowadzenia go dalej po czynnościach niecierpiących zwłoki,
wydawanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, gdyż w tej formie postępowania
przygotowawczego postanowienie takie nie jest w ogóle potrzebne (art. 325g ż 1 KPK). Jeżeli
natomiast w sprawie przynależnej do dochodzenia ustalono, że zarzut, który został
postawiony w trybie art. 308 ż 2 jest niezasadny wobec danej osoby, to także winno dojść do
umorzenia dochodzenia in personam (art. 325a KPK). Aktualnie w ż 3 stwierdza się
wyraz
nie, że  w razie braku warunków do wydania pisemnego postanowienia
28
Tamże, s. 782.
21
o przedstawieniu zarzutów  umarza się postępowanie w stosunku do osoby
przesłuchanej . Zatem obecnie po ustnym przedstawieniu zarzutów albo wydaje się
następnie (w śledztwie) postanowienie o ich przedstawieniu, albo o umorzeniu postępowania
in personam, chyba że dojdzie w ogóle do umorzenia postępowania.29
Art. 74. ż 1.Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani
obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
ż2. Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się:
1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem
integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski,
fotografować go oraz okazać go w celach rozpoznawczych innym osobom,
2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym
z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że
dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem
wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie
tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy
zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu.
ż 3. W stosunku do osoby podejrzanej można dokonać badań lub czynności, o których
mowa w ż 2 pkt 1, a także, przy zachowaniu wymagań określonych w ż 2 pkt 2, pobrać
krew, włosy lub wydzieliny organizmu.
ż 4. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw
zdrowia, określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i sposób poddawania
oskarżonego oraz osoby podejrzanej badaniom, a także dokonywania z ich udziałem
czynności, o których mowa w ż 2 pkt 1 oraz w ż 3, mając na uwadze, by gromadzenie,
utrwalanie i analiza materiału dowodowego dokonywane były zgodnie z aktualną wiedzą
w zakresie kryminalistyki i medycyny sądowej.
W ramach czynności niecierpiących zwłoki wskazanych w art. 308 ż 1 KPK
możliwe jest pobranie od osoby podejrzanej krwi, włosów i wydzielin organizmu, a także
dokonanie wobec niej innych czynności wskazanych w art. 74 ż 2 pkt 1 (np. fotografowanie,
pobranie odcisków palców, okazanie). Na podkreślenie tutaj zasługuje fakt, że nowela
styczniowa w szczególności w zakresie art. 74 ż 3 przyniosła zasadniczą a jednocześnie
bardzo ważną zmianę. Obecnie bowiem kodeks przyjmuje, że wobec osoby podejrzanej,
można dokonywać bez jej zgody czynności wskazanych w ż 2, zarówno w pkt 1, jak i w pkt
2, oczywiście tylko wtedy, gdy zachodzi taka procesowa potrzeba. Pamiętać należy, że
o możliwości pobrania próby krwi i wydzielin także od osoby podejrzanej mówi też nadal
art. 308 ż 2 KPK, w odniesieniu do czynności niecierpiących zwłoki, a to należy wiązać
z niecierpiącym zwłoki charakterem tych czynności. Wskazać również należy, że nowela
styczniowa trafnie zmieniła treść pkt 1 ż 2, gdyż do tej pory uznawał on fotografowanie,
29
Tamże, s. 782 i n.
22
pobieranie odcisków palców i okazywanie za element badań oskarżonego. Stwierdzał on
bowiem, że oskarżony musi poddać się oględzinom zewnętrznym i innym badaniom, i że
w szczególności wolno było tu pobierać od niego odciski palców, okazywać go
i fotografować. Obecnie zaś ustawa zakłada, że ma on poddać się oględzinom i badaniom
oraz że  wolno także fotografować go, okazywać i odbierać od niego odciski palców, a więc
że czynności te nie należą do oględzin i innych badań. Nadal przy tym są to czynności
wskazane "w szczególności , czyli wyliczenie jest tu tylko przykładowe i może objąć także
inne, podobne rodzajowo czynności , np. pobranie próbek zapachowych 30
30
Tamże, s. 266 i n.
23
ż 5. Czas trwania czynności niecierpiących zwłoki
Art. 308 w ż 3 i w ż 5 wskazuje terminy, które mają na celu jedynie przyspieszenie
postępowania. Dlatego ich przekroczenie nie wywołuje ujemnych skutków procesowych,
czyli nie wywołuje nieskuteczności czynności. (Określone w tym przepisie terminy są
terminami instrukcyjnymi i dlatego nie ma tzw. skutków nieskuteczności procesowej
w przypadku przekroczenia terminu). Skoro jednak te terminy są terminami ustawowo
nakreślonymi, i to z dodatkowymi zastrzeżeniami, że czynność powinna nastąpić  najdalej-
najpóz
niej w ciągu 5 dni (ż 3) lub że może być dokonywana  tylko w ciągu 5 dni (ż 5),
to naruszenie tych terminów można uznać za rażące naruszenie obowiązków procesowych
przez organ, z konsekwencjami wskazanymi w art. 20 ż 2 KPK.
W razie podjęcia czynności niecierpiących zwłoki czas śledztwa i dochodzenia liczy się od
dnia pierwszej czynności zabezpieczającej (ż 6). Dochodzi zatem w tym wypadku do faktycznego
(nieformalnego) wszczęcia postępowania przygotowawczego, czyli do wszczęcia bez wydania
postanowienia w tym przedmiocie. Jeżeli zatem już w wyniku tych czynności ustalono brak podstaw
do prowadzenia procesu, należy postępowanie umorzyć bez wydawania postanowienia o wszczęciu.
Gdyby zaś z kolei postępowanie miało być prowadzone, to należy dopełnić formalności i wydać
postanowienie o wszczęciu z datą podjętej pierwszej czynności zabezpieczającej. 31
Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia spełnia określone funkcje,
w szczególności zaś:
jest granicą oddzielającą czynności procesowe od postępowania pozaprocesowego
(czynności operacyjno-rozpoznawczych, sprawdzających), w sposób uchwytny
rozgranicza to, co jest procesem, od tego, co procesu nie stanowi,
stanowi prawną podstawę do podejmowania wszelkich czynności procesowych,
jest decyzją organów ścigania rozpoczynającą postępowanie w sprawie,
konieczność wydania tego postanowienia oraz uzasadnienia go zmusza organ ścigania
do rozważnego postępowania,
zobowiązuje organy ścigania do zarejestrowania sprawy, co utrudnia wycofanie jej,
spełnia funkcję kontrolną w zakresie szybkości postępowania, gdyż jest punktem
wyjściowym przy obliczaniu czasu trwania śledztwa lub dochodzenia.
31
Tamże, s. 784.
24
Ponadto w wypadku faktycznego wszczęcia postępowania potrzeba wydania
formalnego postanowienia w tym względzie spełnia funkcję kontrolną w odniesieniu do
zakresu czynności podjętych na podstawie art. 308 k.p.k., a ponadto określa jeszcze
przedmiot dalszego procesu oraz kwalifikację prawną32.
32
Grzeszczyk W.: Nowa kodyfikacja karna. Kodeks postępowania karnego. Krótkie komentarze, z. 5, Warszawa
1997, s. 70 i n.
25
ROZDZ. III
Formalne wszczęcie postępowania przygotowawczego
Zgodnie z art. 305 ż 1 KPK, niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia
o przestępstwie, organ uprawniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego
obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia śledztwa lub
dochodzenia. Istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa (zgodnie
z art. 303 KPK), obliguje organ procesowy do wydania takiego postanowienia.33 Stwierdzić
więc można, że zawiadomienie o przestępstwie oraz uzasadnione podejrzenie popełnienia
przestępstwa albo też brak takiego podejrzenia, wyzwalają konieczność odpowiedniej reakcji
procesowej właściwego organu ścigania. Merytoryczna reakcja organu może być więc
alternatywna. Gdy nie istnieją wystarczające podstawy do wszczęcia, to organ zobowiązany
jest do wydania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania karnego. Natomiast jeżeli
zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, organ obowiązany jest do
wydania postanowienia o wszczęciu. Tak więc gdy ściganie jest faktycznie zasadne i prawnie
dopuszczalne, to w myśl art. 10 ż 1 KPK organ powołany do ścigania przestępstw zgodnie
z zasadą legalizmu, jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania
przygotowawczego.
Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia spełnia w procesie karnym
bardzo doniosłe funkcje. Pełni rolę granicy oddzielającej czynności procesowe od
postępowania pozaprocesowego, a więc w sposób wyraz
ny rozgranicza to, co jest procesem,
od tego, co procesu nie stanowi. Stanowi również podstawę do podejmowania wszelkich
czynności procesowych oraz jest decyzją organów ścigania rozpoczynającą postępowanie
w sprawie. Konieczność wydania takiego postanowienia oraz jego uzasadnienia, zmusza
organ ścigania do rozważnego postępowania. Bowiem w wypadku faktycznego wszczęcia
postępowania, potrzeba wydania formalnego postanowienia, w tym względzie spełnia funkcję
kontrolną w odniesieniu do zakresu czynności podjętych na podstawie art. 308 KPK,
a ponadto określa przedmiot dalszego procesu oraz kwalifikację prawną. Ponadto wydanie
postanowienia o wszczęciu zobowiązuje organy ścigania do zarejestrowania sprawy (pełni
więc funkcję porządkową i kontrolną). Postanowienie o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa
33
K. Marszał: Proces ..., s. 337; J. Grajewski: op.cit., s. 30.
26
spełnia także funkcję kontrolną w zakresie szybkości postępowania, gdyż jest punktem
wyjściowym przy obliczaniu czasu trwania śledztwa lub dochodzenia.34
W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż wysuwane są propozycje dotyczące
zlikwidowania postanowienia o odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa. Spotykają się
one jednak z krytyką doktryny. Ogół doktryny jednak docenia i podkreśla bardzo ważne
funkcje procesowe, organizacyjne i porządkowe tegoż postanowienia.35
Przewidziana przez ustawę forma decyzji o wszczęciu postępowania
przygotowawczego i jej elementy są niezwykle istotne z punktu widzenia zabezpieczenia
zasadności tej decyzji. Postanowienie musi zawierać opis czynu, który będzie przedmiotem
postępowania, oraz jego kwalifikację prawną. Wymóg ten podkreśla, że postępowanie
przygotowawcze wszczyna się tylko wtedy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie
popełnienia przestępstwa, ściśle określonego pod względem faktycznym i prawnym. Ponadto
postanowienie to spełnia funkcję inicjująco  programową, ponieważ nie tylko daje początek
postępowaniu, ale wytycza jego kierunek, który jest zgodny z podejrzeniem popełnienia ściśle
skonkretyzowanego przestępstwa. Wymóg dotyczący uzasadnienia postanowienia
o wszczęciu postępowania obejmuje zarówno stronę faktyczną, jak i prawną zagadnienia.
Znaczy to, że w uzasadnieniu powinny się znalez
ć sformułowania dotyczące stanu
faktycznego oraz kwalifikacji prawnej czynu. Dlatego prawidłowe opracowanie uzasadnienia
postanowienia może być czynnikiem wpływającym na kwestię zasadności wszczęcia
postępowania.36
Oprócz wskazanych wcześniej formalnoprawnych elementów postanowienia
o wszczęciu postępowania przygotowawczego, w doktrynie wyrażane są dwa rozbieżne
stanowiska w kwestii dotyczącej zamieszczenia w postanowieniu o wszczęciu śledztwa lub
dochodzenia, danych osoby podejrzanej o popełnienie czynu będącego przedmiotem
postępowania. SN stwierdził bowiem w wyroku, że nie zachodzi obraza przepisu art. 257 ż 1
KPK z 1969r. (obecnie art. 303 KPK), jeżeli w postanowieniu o wszczęciu postępowania,
oprócz określenia czynu będącego przedmiotem postępowania i jego kwalifikacji prawnej,
wymieniona zostanie również osoba podejrzana o dokonanie tego czynu, ujawniona
w wyniku przeprowadzonych przed wydaniem tego postanowienia czynności.37
34
W. Grzeszczyk: Postępowanie..., s. 54 i n.
35
J. Tylman: Istota ..., s. 47 i n.; S. Waltoś: Proces ..., s. 471
36
S. Wyciszczak: Z problematyki wszczęcia postępowania przygotowawczego, Problemy Praworządności 1973,
nr 8 , s. 18.
37
w. SN z 17 I 1980, I KR 35/79, OSNPG 1980, nr 8-9, poz. 110.
27
Zwolennicy pierwszego poglądu uważają, że stanowisko SN nie nasuwa zastrzeżeń
i nie dostrzegają w tym wypadku uchybienia procesowego. Dopuszczają bowiem możliwość
połączenia dwóch aktów. Za dopuszczalne uważają wydanie obydwu tych decyzji w formie
wspólnego aktu. Jednakże treść tak wydanego postanowienia sugeruje i wskazuje na to, że
organ mógłby nie wydać postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Nie można jednak
przyjąć, że takie postanowienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego zawierające
postanowienie o przedstawieniu zarzutów, mogłoby ponadto jednocześnie pełnić funkcję
postanowienia o przedstawieniu zarzutów, dlatego wprawdzie nie dopatrują się w tej sytuacji
uchybienia procesowego, to jednak nie zalecają takiej praktyki.38
Natomiast przedstawiciele drugiego poglądu, stanowisko SN poddają krytyce.
Stwierdzają bowiem, że ujawnienie osoby podejrzanej w postanowieniu o wszczęciu
postępowania przygotowawczego jest istotnym uchybieniem nie tylko formalnym, ale
i merytorycznym. Postanowienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego wydawane
jest tylko jedno w danej sprawie, nawet gdyby w przyszłości uległ zmianie lub rozszerzeniu
zakres przedmiotowy i podmiotowy postępowania. Rozpoczyna ono etap postępowania
w sprawie  in rem . Skierowanie zaś postępowania karnego przeciwko określonej osobie,
powinno nastąpić z poszanowaniem praw obywatelskich, w sposób merytorycznie zasadny
oraz zgodny z prawem.
Takie gwarancje daje instytucja przedstawienia zarzutów, będąca pierwszym etapem
pociągnięcia konkretnej osoby do odpowiedzialności karnej, a jednocześnie nadająca takiej
osobie status podejrzanego, a więc status strony, posiadającej określone przez ustawę prawa
i obowiązki. Wskazanie takiej osoby podejrzanej w postanowieniu o wszczęciu postępowania
przygotowawczego, po pierwsze - wyraża tendencję do zatarcia różnic pomiędzy etapami  in
rem i  in personam . Ponadto po drugie - wskazanie osoby podejrzanej w postanowieniu
o wszczęciu, bez jednoczesnego przedstawienia tej osobie zarzutów oraz przesłuchania jej,
może wskazywać na naruszenie rygorów instytucji przedstawienia zarzutów. Bowiem
w sytuacji gdyby doszło do opóz
nienia właściwego momentu przedstawienia zarzutów
i przesłuchania podejrzanego, można mówić o naruszeniu prawa podejrzanego do obrony.
Pamiętać należy bowiem, że art. 313 KPK mówi o niezwłocznym wykonaniu takich
czynności. Po trzecie - może okazać się, że osobie wskazanej w postanowieniu o wszczęciu
38
M. Cieślak, Z. Doda: Glosa do wyroku SN z 17 I 1980, I KR 35/79, OSNPG 1980, nr 8-9, poz. 110.
Kierunki orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie postępowania karnego (lata 1980-1983), Palestra nr 10,
1984, s. 93 i n.; M. Cieślak: Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984,
s. 61.
28
postępowania wcale nie zostanie ogłoszony zarzut popełnienia przestępstwa, ani też nie
zostanie taka osoba przesłuchana w charakterze podejrzanego, z braku podstaw do wykonania
takiej czynności. W przypadku umorzenia więc takiego postępowania, osoba ta, nie będąc
stroną postępowania, nie otrzyma odpisu takiego postanowienia. Sytuacja taka będzie ponadto
powodować możliwość podjęcia takiego postępowania w każdym czasie i skierowanie go
przeciwko tej osobie. W takiej sytuacji naruszone zostanie dobro tej osoby, a jednocześnie
zostaną ograniczone jej prawa.
Można więc tutaj mówić o sytuacji, gdy postępowanie było skierowane przeciwko
określonej osobie, a jednocześnie pozbawia się taką osobę jakichkolwiek uprawnień
procesowych. Podkreślić również należy, że w takiej sytuacji wskazana osoba z reguły, nawet
nie będzie wiedziała o tym, że wymieniono ją w postanowieniu o wszczęciu śledztwa czy
dochodzenia, bowiem postanowienie takie jest przecież aktem wewnętrznym organów
ścigania.39
W doktrynie powszechnie został przyjęty drugi pogląd. Według tego poglądu jeżeli
już w chwili wszczęcia śledztwa lub dochodzenia istnieją dostateczne podstawy do przyjęcia,
że zachodzi podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, to nie ma przeszkód
sporządzenia i wydania równocześnie postanowienia o wszczęciu postępowania
przygotowawczego oraz także postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Jeżeli więc moment
wszczęcia postępowania przygotowawczego zbiega się w czasie z momentem przedstawienia
zarzutów (a nie zachodzi wypadek niecierpiący zwłoki), należy wydać dwa odrębne
postanowienia, spełniające odmienne role procesowe. Oznacza to, że prowadzący powinien
wydać najpierw postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, a następnie
bezpośrednio potem postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Jedynie wyjątkowo można
w niektórych wypadkach tzw. przestępstw indywidualnych, w postanowieniu o wszczęciu
postępowania przygotowawczego wskazać osobę sprawcy, jeżeli jest to niezbędne dla
poprawnego określenia czynu. Przykładem takim jest wszczęcie postępowania np. w sprawie
o dzieciobójstwo (art. 149 KK), o kazirodztwo (art. 201 KK), oraz dezercji żołnierza (art. 338
KK). W takiej sytuacji określenie osoby sprawcy (w sposób mniej lub bardziej precyzyjny)
jest niezbędne, bowiem od cech osoby sprawcy zależy przestępność czynu. W takich
przypadkach jednak należy równocześnie z wszczęciem postępowania przygotowawczego,
wydać również postanowienie o przedstawieniu zarzutów.40
39
W. Grzeszczyk: Glosa do wyroku SN z 17 I 1980, I KR 35/79, Problemy Praworządności 1981, nr 6, s. 51 i n.
40
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 30 i n.; W. Grzeszczyk: Glosa ..., s. 63 i n.; K.
Marszał: Proces ..., s. 337; W. Grzeszczyk: Postępowanie..., s. 53 i n.
29
Dokonywanie czynności procesowych, poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie,
dopuszczalne jest jedynie w toku postępowania karnego. Z tego względu nabiera wagi
formalna strona wszczęcia postępowania przygotowawczego, jako aktu inicjującego pierwsze
stadium postępowania karnego. Istotne jest bowiem to, aby wyraz
nie zaznaczyć granicę
pomiędzy działalnością przedprocesową, i tymi czynnościami, które stanowią już część
postępowania karnego, niosącego ze sobą najczęściej przymus i dolegliwości oraz
ograniczenie praw i wolności obywateli.41 Charakter bowiem czynności procesowych
sprawia, że działalność organów ścigania, w każdym procesie powoduje nieuchronność
ingerencji w osobiste życie obywateli oraz w dziedzinę działalności instytucji. Dlatego
niewłaściwe jest rozwijanie działalności procesowej, zanim nie zostanie w sposób określony
prawem wszczęte postępowanie karne.42
Przepis art. 303 KPK, kształtując podstawę faktyczną dla wszczęcia każdego
postępowania przygotowawczego, w swym końcowym fragmencie dotyczy tzw. formalnego
wszczynania postępowania, czyli wszczęcia następującego poprzez wydanie postanowienia
o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.43 Wydanie postanowienia, o którym mowa jest
w komentowanym przepisie, powoduje, że postępowanie przygotowawcze wkracza w fazę
śledztwa lub dochodzenia.44 Postępowanie karne zasadniczo rozpoczyna się dopiero po
wydaniu formalnego aktu, jakim jest postanowienie o wszczęciu. Rozpoczęcie postępowania
karnego od formalnego postanowienia powinno być regułą. Natomiast czynności
poprzedzające sporządzenie formalnego postanowienia o wszczęciu, tzw. czynności
o charakterze zabezpieczającym prowadzone w sytuacji niecierpiącej zwłoki, są tylko
wyjątkiem zamkniętym w granicach niezbędności.45 Obok formalnego wszczęcia
postępowania funkcjonuje również tzw. nieformalne wszczęcie, zwane faktycznym, gdzie do
wszczęcia dochodzi w wyniku podjęcia dowodowej czynności zabezpieczającej.46 To jednak
stanowisko doktryny mówiące o tym, że regułą procesową jest, iż decyzja w postaci
postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa otwierając postępowanie w sprawie
o konkretny czyn ( in rem ), jest zasadniczym aktem rozpoczynającym pierwsze stadium
procesu karnego. Natomiast wyjątkiem jest tylko faktyczne wszczęcie dochodzenia
w niezbędnym zakresie.47 Dlatego jeżeli wcześniej nie było prowadzone dochodzenie
41
J. Tylman: Postępowanie przygotowawcze w procesie karnym. Biblioteka aplikanta, Warszawa 1998, s. 34.
42
J. Tylman: Instytucja czynności sprawdzających w postępowaniu karnym, A
ódz
, 1984, s. 14 i n.
43
T. Grzegorczyk: Kodeks ..., Zakamycze 1998 s. 585.
44
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 28.
45
M. Cieślak: Polska ..., Warszawa 1984, s. 59 i n.
46
T. Grzegorczyk: Kodeks ..., Zakamycze, s. 585.
47
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 52.
30
w niezbędnym zakresie, postanowienie o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa upoważnia do
wykonywania czynności dowodowych mających formę procesową.48
Postanowienie o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa daje początek postępowaniu
w sprawie oznaczonego czasowo i miejscowo zdarzenia, noszącego cechy określonego
w ustawie karnej przestępstwa. Nie jest to postępowanie, w którym już w sposób
przewidziany prawem, oznaczono podejrzanego. Dlatego też ten odcinek drogi procesu,
pomiędzy postanowieniem o wszczęciu postępowania przygotowawczego a postanowieniem
o przedstawieniu zarzutów, nazywa się ściganiem  w sprawie , albo inaczej anonimowym.49
W doktrynie wątpliwości wywołuje kwestia dotycząca momentu, w którym
postępowanie przygotowawcze prowadzone  w sprawie , przekształca się w postępowanie
 przeciwko osobie . SN bowiem w wyroku uznał, że za wszczęcie postępowania karnego  in
personam należy uważać każdą czynność organu skierowaną wyraz
nie na ściganie danej
osoby z powodu określonego przestępstwa, a nie dopiero wydanie postanowienia
o przedstawieniu zarzutów.50 Wyrok ten spotkał się z krytyką doktryny. Wskazane
stanowisko sądu wykazuje bowiem tendencję do zatarcia podstawowych różnic pomiędzy
postępowaniem  w sprawie ( in rem ) i postępowaniem  przeciwko osobie ( in
personam ). W ten sposób pomniejszany zostaje gwarancyjny charakter instytucji
przedstawienia zarzutów jako aktu procesowego, w drodze którego następuje pociągnięcie
konkretnej osoby do odpowiedzialności karnej i od którego uzależnione jest pojawienie się w
procesie karnym podejrzanego, posiadającego (gwarantowane przez ustawę) określone
uprawnienia i obowiązki. Krytyczna ocena tego wyroku uzasadniona jest w ten sposób, że
podstawowym celem postępowania  w sprawie jest określenie samego czynu przestępnego
oraz wytypowanie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy przestępstwa. Jest to więc z natury
rzeczy w postępowaniu przygotowawczym etap wstępny. Dopiero po nim następuje etap
skierowany  przeciwko osobie , który jest zapoczątkowany ogłoszeniem konkretnej osobie
przedstawiena zarzutów.51
Nie zawsze jednak może dojść do niezwłocznego wykonania czynności określonych
w art. 313 ż 1 KPK (tj. wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, ogłoszenia ich
niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchania go w charakterze podejrzanego), bowiem
48
S. Waltoś: Proces ..., s. 470 i n.
49
J. Grajewski (w:): J. Grajewski, E. Skrętowicz: Kodeks postępowania karnego z komentarzem, Gdańsk 1996,
s. 196 i n.
50
w. SN z 24 III 1970, V KRN 52/70, OSNKW 1970, nr 7-8, poz. 77.
51
J. Nelken: Glosa do wyroku SN z 24 III 1970, V KRN 52/70, OSNKW 1970, nr 7-8, poz. 77, Nowe Prawo
nr 5, s. 814 i n.
31
podejrzany może się ukrywać, może być nieznane jego miejsce pobytu albo nie został on
jeszcze ujęty. Jeżeli wystąpią takie okoliczności, ale do wydania postanowienia
o przedstawieniu zarzutów już doszło, to osoba taka jest podejrzanym w rozumieniu prawa,
bowiem jedynie promulgacja jest tutaj (z uwagi na wystąpienie pewnych wyżej
wymienionych okoliczności) przesunięta w czasie.52
Tak więc już wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów rozpoczyna
postępowanie  in personam . Takie stanowisko sądu powoduje, że zaciera się zróżnicowanie
pod względem formalnym i merytorycznym etapów postępowania, rozgraniczonych
postanowieniem o przedstawieniu zarzutów. Przede wszystkim ma to znaczenie dla statusu
prawnoprocesowego osoby, przeciwko której skierowane jest postępowanie karne. Celem
bowiem postępowania  przeciwko osobie jest udowodnienie winy wykrytemu sprawcy,
a instytucja przedstawienia zarzutów powoduje, że występuje ona w procesie karnym
w charakterze podejrzanego w sensie prawnoprocesowym. Ponadto zwrócić należy uwagę na
fakt, że zinstytucjonalizowanie etapu postępowania  przeciwko osobie w postaci instytucji
przedstawienia zarzutów, jest tym bardziej uzasadnione, bowiem podczas etapu  w sprawie
praktycznie trudne jest rozróżnienie czynności skierowanych przeciwko nieznanej osobie, od
czynności skierowanych przeciwko określonej osobie.53
Wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia wywołuje określone
konsekwencje dla przebiegu procesu, dla uczestników postępowania oraz dla organów
prowadzących postępowanie przygotowawcze. Dla przebiegu procesu ma znaczenie
zasadnicze, bowiem postanowienie to rozpoczyna postępowanie przygotowawcze  in rem ,
i od tej chwili dokonywane czynności procesowe mają charakter procesowy, tj. muszą być
przeprowadzone z zachowaniem wymogów formalnych przewidzianych w KPK oraz muszą
być dokumentowane w formie protokołów. Wydanie takiego postanowienia, dla uczestników
postępowania oznacza z jednej strony przysługiwanie im określonych praw, a z drugiej strony
oznacza obciążenie określonymi obowiązkami. Ponadto z tą chwilą pokrzywdzony uzyskuje
status strony (art. 299 ż 1 KPK). Dla organów prowadzących postępowania przygotowawcze
wydanie postanowienia oznacza, że podlegają oni wyłączeniu w przypadkach wymienionych
w ustawie karnej procesowej ( art. 40 ż 1 pkt 1-6 i ż 2, 41 i 42 KPK), gdyż stanowi o tym art.
47 KPK. Ponadto organ procesowy na podstawie art. 16 ż 1 KPK, jest obowiązany pouczyć
52
T. Grzegorczyk: Kodeks ...., Zakamycze 1998, s. 612 i n.
53
J. Nelken: op.cit., s.314 i n.
32
uczestników procesu o ciążących na nich obowiązkach i przysługujących im uprawnieniach.
Jest to przejaw zasady uczciwego procesu zwanej też zasadą informacji procesowej.54
Wskazać również należy, że wprawdzie na postanowienie o wszczęciu śledztwa lub
dochodzenia zażalenie nie przysługuje55, lae o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia informuje
się podmioty wymienione w art. 305 ż 4 KPK. W ten sposób postanowienie o wszczęciu
postępowania przygotowawczego staje się nie tylko aktem wewnętrznym organów ścigania,
ale także decyzją, o której należy poinformować podmiot zawiadamiający o przestępstwie
oraz ujawnionego pokrzywdzonego, co sprzyja realizacji zasady legalizmu.56
Podsumowując powyższe stwierdzić należy, że postanowienie o wszczęciu
postępowania przygotowawczego w formie śledztwa czy dochodzenia jest pierwszą
czynnością procesową, stanowiącą formalny wyraz uprawnionego organu ścigania
o rozpoczęciu procesu karnego. Należy je sporządzić niezwłocznie, gdy ustali się, że istnieje
uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu. Postanowienie
o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia jest aktem procesowym, formalnie określającym
rozpoczęcie akcji procesowej i precyzuje przedmiot postępowania. Otwiera wówczas
formalnie postępowanie przygotowawcze. Wprawdzie jest to akt o charakterze wewnętrznym,
jednak o podjęciu decyzji procesowej w postaci wszczęcia postępowania przygotowawczego,
organ podejmujący taką decyzję obowiązany jest powiadomić strony a więc osobę lub
instytucję państwową, społeczną lub samorządową, która złożyła zawiadomienie
o przestępstwie oraz ujawnionego pokrzywdzonego. W przypadku jeżeli postanowienie takie
wydaje organ nieprokuratorski, a dotyczy ono śledztwa (zgodnie z art. 305 ż 3 KPK noweli
styczniowej), organ taki jest zobowiązany zawiadomić o tym niezwłocznie prokuratora,
doręczając mu odpis takiego postanowienia. Umożliwia to prokuratorowi sprawowanie
nadzoru nad wszczętym postępowaniem przygotowawczym. Tak więc postanowienie
o wszczęciu jest aktem procesowym, który spełnia również funkcje kontrolne. Natomiast
jedynie w przypadku wydania postanowienia o wszczęciu dochodzenia decyzja ta może
zostać umieszczona w zbiorczym protokole (zgodnie z art. 304a.KPK noweli styczniowej)
i takie postanowienie nie wymaga uzasadnienia, ani też nie wymaga przesłania prokuratorowi.
Postanowienie o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa nie konkretyzuje osoby sprawcy
(z wyjątkiem tzw. przestępstw indywidualnych), ponieważ oznacza ono rozpoczęcie ścigania
54
M. Korcyl  Wolska: Postępowanie przygotowawcze (w:) Postępowanie karne przebieg, pod red. A.R.
Światłowski, M. Korcyl  Wolska, B. Nita, M. Czajka, Warszawa 1999, s. 53.
55
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 45.
56
W. Grzeszczyk: Postępowanie..., s. 55 i n.
33
anonimowego, a więc po prostu postępowanie  w sprawie . Natomiast konkretyzacja
sprawcy następuje w ramach instytucji przedstawienia zarzutów.
34
ROZDZ. IV
Organy uprawnione do wszczęcia i prowadzenia postępowania
W zakresie dotyczącym organów uprawnionych do wszczęcia i prowadzenia
postępowania przygotowawczego wskazać należy, że dotychczas zgodnie z art. 305 ż 2 KPK
postanowienie o wszczęciu śledztwa wydawał prokurator. Natomiast według art. 305 ż 3
KPK postanowienie o wszczęciu dochodzenia wydawała Policja, która obowiązana była
przesłać niezwłocznie prokuratorowi odpis takiego postanowienia. Ponadto na podstawie art.
312 KPK postanowienie o wszczęciu dochodzenia mogły wydać też, w zakresie swojej
właściwości, organy którym przysługują uprawnienia procesowe policji a więc uprawnienia
do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Postanowienie o wszczęciu dochodzenia
mógł też wydać prokurator na mocy art. 311 ż 1 i 2 KPK.57
Wskazać jednak tutaj należy, że nowela styczniowa przyniosła w tym zakresie
zasadnicze zmiany. Zgodnie bowiem z art. 305 ż 1 KPK (niezwłocznie po otrzymaniu
zawiadomienia o przestępstwie) postanowienie o wszczęciu śledztwa obowiązany jest wydać
organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Może to być więc
zarówno prokurator jak i policja, jak również inny uprawniony organ nieprokuratorski
posiadający uprawnienia policji wymieniony w art. 312. KPK. Zgodnie bowiem z art. 311 ż 1
KPK noweli styczniowej, śledztwo będzie mogła prowadzić Policja z własnej inicjatywy
w każdej sprawie, chyba że prowadzić je będzie prokurator. Policja zatem będzie uprawniona
do wydawania postanowień o wszczęciu śledztwa, natomiast zgodnie z art. 305 ż 3 zd. 1
KPK, jeżeli takie postanowienie wyda, to niezwłocznie musi je przesłać prokuratorowi.
Ustawa gwarantuje jednak prokuratorowi szerokie uprawnienia nadzorcze. Niezależnie
bowiem od kompetencji określonych w rozdziale 37 (Nadzór prokuratora nad postępowaniem
przygotowawczym), w myśl art. 311 ż 5 KPK noweli styczniowej, prokurator może zastrzec
do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa. Nowela styczniowa przewiduje
także śledztwo prokuratorskie, które będzie prowadzone w następujących przypadkach: gdy
osobą podejrzaną o występek i zbrodnię jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji,
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu, ponadto gdy osobą jest
funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów
dochodzenia lub organów nad nimi nadrzędnych w zakresie spraw należących do właściwości
57
W. Grzeszczyk: Postępowanie ..., s. 55.
35
tych organów lub o zbrodnię i występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku
z wykonywaniem przez nich czynności służbowych, a także w sprawach o przestępstwo
określone w art. 148 KK (zgodnie z art. 311 ż 2 KPK noweli styczniowej). Na podstawie art.
311 ż 1 KPK noweli styczniowej, ponadto prokurator może postanowić, że będzie osobiście
prowadził śledztwo w każdej innej sprawie. Również wówczas, gdy na podstawie art. 309 pkt
5 KPK, postanowi tak ze względu na wagę lub zawiłość sprawy. W ścisłym związku ze
śledztwem osobistym prokuratora pozostaje obowiązek niezwłocznego przekazania przez
Policję prokuratorowi w takim wypadku zawiadomienia o przestępstwie lub własnych danych
świadczących o popełnieniu takiego przestępstwa (zgodnie z art. 304 ż 3 KPK). Nowela
ponadto zakazuje prokuratorowi przekazania Policji śledztwa w całości, gdy śledztwo
osobiste jest obowiązkowe. Wskazać również należy, że Policja będzie, jak dotychczas,
podstawowym organem prowadzącym dochodzenie. W dalszym ciągu też będą mogły
prowadzić dochodzenie inne organy określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości
(zgodnie z art. 325d).58
Istotne zmiany dotyczą również dochodzenia, bowiem stanie się ono jedyną formą
alternatywną w stosunku do śledztwa. Będzie to zawsze dochodzenie uproszczone i znacznie
odformalizowane. Najbardziej charakterystyczne uproszczenia tej procedury polegają na
możliwości wydania postanowienia o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia
dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu
dochodzenia oraz o jego zawieszeniu i zamieszczeniu tych decyzji w jednym zbiorczym
protokole przewidzianym w art. 304a, który spisuje się z przyjęcia zawiadomienia
o przestępstwie, przesłuchania zawiadamiającego i ewentualnie przyjęcia wniosku o ściganie.
Wszystkie te postanowienia, w tym o wszczęciu dochodzenia, nie wymagają uzasadnienia.
Zatwierdza je jednak prokurator z wyjątkiem postanowienia o wszczęciu dochodzenia (art.
325e ż 1 i 2 KPK noweli styczniowej). Kolejną nowością jest również to, że Policja jest
zwolniona z obowiązku powiadamiania prokuratora o wszczęciu dochodzenia ( art. 325e ż 3
KPK noweli styczniowej). Ustawodawca wyszedł bowiem z założenia, że dotychczas
spoczywający na Policji obowiązek powiadamiania prokuratora (zgodnie z art. 305 ż 3 KPK)
o wszczęciu dochodzenia, wcale nie wywoływał jego natychmiastowych działań nadzorczych
z chwilą doręczenia mu postanowienia o wszczęciu dochodzenia.59
Wskazać należy, że przyjęty w postanowieniu opis czynu i kwalifikacja prawna nie
są wiążące w dalszym postępowaniu. Dlatego ewentualna zmiana przedmiotu procesu nie
58
S. Waltoś: Główne nurty nowelizacji procedury karnej, Państwo i Prawo 2003, z. nr 4, s.10.
59
S. Waltoś: Główne ..., s. 12.
36
wywołuje potrzeby modyfikacji tego postanowienia. Czyli w razie przedmiotowego
rozszerzenia postępowania albo ustalenia, że czyn, o który toczy się postępowanie, należy
zakwalifikować odmiennie niż w postanowieniu o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, nie
zachodzi konieczność wydania nowego postanowienia. Nawet jeżeli tego rodzaju
modyfikacja okaże się niezbędna w fazie prowadzonej przeciwko oznaczonej osobie, czyli
w fazie in personam, to wydanie postanowienia określonego w art. 314 KPK, modyfikuje
jedynie postanowienie o przedstawieniu zarzutów, nie zaś postanowienie o wszczęciu
śledztwa lub dochodzenia.60 Jeżeli jednak postępowanie przygotowawcze zostało wszczęte
w formie dochodzenia, zaś w jego toku okaże się, że sprawa winna być prowadzona w postaci
śledztwa obligatoryjnego (np. gdy okaże się, ze sprawcą jest funkcjonariusz Policji), to należy
wydać postanowienie o wszczęciu śledztwa, choćby uprzednio zostało wydane postanowienie
o wszczęciu dochodzenia. W takim przypadku czas trwania takiego postępowania
przygotowawczego będzie liczony, ze względu na modyfikację przedmiotu tego
postępowania, od daty wydania drugiego z tych postanowień, tj. postanowienia o wszczęciu
śledztwa.61
W literaturze przedmiotu wskazuje się, że przestępstwa prywatnoskargowe godzą
głównie w interes samego pokrzywdzonego, a tylko pośrednio w interes społeczny. Grupa
takich przestępstw nie jest liczna.62 Sprawy o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
toczą się przed sądami z inicjatywy pokrzywdzonego, który uzyskuje pozycję oskarżyciela
prywatnego. W tych sprawach inicjatywę w zakresie wnoszenia i popierania oskarżenia
pozostawiono pokrzywdzonemu.63 Przeprowadzenie zaś postępowania sądowego w takich
sprawach jest dopuszczalne, jeżeli oskarżyciel prywatny oprócz złożenia aktu oskarżenia,
dokona wpłaty zryczałtowanej równowartości wydatków.64 Tylko wyjątkowo prokurator
uzyskuje uprawnienia do ingerencji w sprawy o przestępstwa ścigane z oskarżenia
prywatnego. Art. 60 ż 1 KPK stanowi wyraz
nie, że w sprawach z oskarżenia prywatnego,
prokurator może wszcząć postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli
wymaga tego według jego oceny interes społeczny. Tak więc prokurator wykorzystując swoje
imperium władzy, przejawiające się możliwością wszczęcia postępowania, może ingerować
60
W. Grzeszczyk: Postępowanie...,s.52 i n.; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 30.
61
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: op.cit., tom II, s. 39.
62
T. Bojarski: Uwagi o ściganiu z oskarżenia prywatnego i na wniosek (w:) Współczesny polski proces karny,
pod red. W. Daszkiewicz, B. Janiszewski, S. Stachowiak, A.J. Szwarc, A. Tobis, A. Zieliński, Poznań 2002,
s.35 i n.
63
K. Marszał: Formy ingerencji prokuratora w sprawy o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego,
Problemy prawa karnego 1978, zeszyt nr 4, s. 48 i n.
64
A. Gaberle: Postępowania szczególne w kodeksie postępowania karnego z 1997r., Zakamycze 1998, s. 29.
37
w ściganie takich przestępstw. Ustawa nie określa formy, w jakiej prokurator ma wyrazić
wolę co do wszczęcia lub przyłączenia się do takiego postępowania. W doktrynie przeważa
pogląd, że wszczęcie postępowania przygotowawczego przez prokuratora w takich sprawach
odbywa się poprzez sporządzenie postanowienia o wszczęciu, które w uzasadnieniu powinno
wskazywać czynnik decydujący o ingerencji.65 Jest to pogląd zgodny z stanowiskiem SN,
który stwierdził, że wszczęcie postępowania karnego przez prokuratora w sprawach
o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego powinno wyrazić się w formie wydania
postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego.66 Policja natomiast w zakresie
przestępstw prywatnoskargowych uprawnienia takiego nie posiada. Natomiast na podstawie
art. 488 KPK może na żądanie pokrzywdzonego przyjąć ustną lub pisemną skargę, i w razie
potrzeby zabezpieczyć dowody, po czym przesyła daną skargę do właściwego sądu. Ponadto
na polecenie sądu, policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, po czym
ich wyniki przekazuje sądowi. W takiej sytuacji dopuszczalne jest również stosowanie
przepisu art. 308 KPK. 67
Wskazać również w tym miejscu należy, że w postępowaniu w sprawach nieletnich
postanowienie o wszczęciu postępowania wydaje sąd rodzinny, wtedy gdy istnieją
okoliczności świadczące o tym, że nieletni wskazuje przejawy demoralizacji albo, gdy
dopuścił się czynu karalnego. Wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania zdaniem
SN, rozpoczyna zawsze bieg postępowania w sprawach nieletnich.68 Niedopuszczalne jest
bowiem prowadzenie postępowania bez formalnego wszczęcia postępowania, wydanego
przez sędziego rodzinnego.69 Natomiast na podstawie art. 16 ż 2 NielU, prokurator wszczyna
śledztwo dotyczące nieletniego tylko w uzasadnionych wypadkach.70
Kolejnym ważkim problemem, który należy wskazać w tym miejscu jest kwestia
dotycząca wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego przez prokuratora
wojskowego, który został służbowo delegowany do Polskiego Kontyngentu Wojskowego
65
R. A. Stefański: Forma procesowa wszczęcia przez prokuratora postępowania o czyn ścigany z oskarżenia
prywatnego, Przegląd uchwał Izby Karnej i Wojskowej SN, w zakresie prawa karnego procesowego za 1995
r., Wojskowy Przegląd Prawniczy 1996, nr 3 - 4, s. 106; K.Marszał: Ingerencja prokuratora w ściganie
przestępstw prywatnoskargowych w polskim procesie karnym, Warszawa 1980, s. 45 i n.
66
L. Sługocki: u. składu 7 s. z 24 XI 1995, I KZP 28/95, OSNKW 1996, nr 1-2, poz. 1, Prawo karne procesowe
w orzecznictwie SN, Warszawa 1997, s. 46 i n.; Z. Doda, J. Grajewski: Glosa do u. składu 7 s. z 24 XI 1995, I
KZP 28/95, OSNKW 1996, nr 1-2, poz. 1, Karnoprocesowe orzecznictwo Sądu Najwyższego (lata 1995 -
1996), Przegląd Sądowy 1997, nr 11-12, s. 69 i n.
67
Z. Młynarczyk: Wszczęcie śledztwa i dochodzenia, Prokuratura i Prawo 1995, nr 4, s. 112.
68
u. SN z 21 IX 1983, III CZP 44/83, OSNC 1984, nr 4, poz. 48.
69
L. Jaworski: Wszczęcie postępowania a wszczęcie postępowania wyjaśniającego w sprawach nieletnich, Nowe
Prawo 1986, nr 4-5, s. 118 i n.
70
Ustawa z dnia 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2002r. Nr 11, poz.109
ze zm.).
38
w charakterze doradcy prawnego. SN stwierdził bowiem, że prokurator wojskowy, który
został w tym wypadku służbowo delegowany (w tym wypadku w tzw. Tymczasowych Siłach
Pokojowych ONZ w Libanie UNIFIL), w charakterze doradcy prawnego, nie ma uprawnień
do wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego na terenie działania takiego
Kontyngentu. Nie ma on bowiem legitymacji procesowej do wszczęcia i prowadzenia
postępowania przygotowawczego.71 Wyrok SN w tym zakresie został przez doktrynę
pozytywnie oceniony i zaaprobowany.72
Podsumowując powyższe stwierdzić należy, że nowela styczniowa wprowadziła
zasadnicze zmiany w zakresie postępowania przygotowawczego, ponieważ od 1 lipca 2003r.
prowadzić się będzie śledztwo i tylko jeden rodzaj dochodzenia, które w swojej istocie będzie
odpowiadać dochodzeniu uproszczonemu.73 Zasadnicze zmiany dotyczą także organów
uprawnionych do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Bowiem obecnie
zasadniczym organem śledztwa oraz dochodzenia będzie Policja. Prokurator zaś będzie
prowadzić śledztwo obligatoryjne tylko w ściśle określonych ustawą procesową przypadkach,
natomiast śledztwo fakultatywne będzie prowadził w jakiejkolwiek sprawie (wówczas gdy
ustawa nie wymaga śledztwa obligatoryjnego), a ponadto jeżeli tak postanowi ze względu na
wagę lub zawiłość sprawy. Uprawnienia Policji, a więc w tym również do wszczęcia śledztwa
lub dochodzenia, przysługiwać ponadto będą organom Straży Granicznej oraz Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, w zakresie ich właściwości, oraz innym organom
przewidzianym w przepisach szczególnych, zgodnie z art. 312 KPK.
71
p. SN z 18 IV 1995, WZ 81/95, OSNKW 1995, nr 7-8, poz. 50.
72
Z. Doda, J. Grajewski: Glosa do postanowienia SN z 18 IV 1995, WZ 81/95, OSNKW 1995, nr 7-8, poz. 50,
Karnoprocesowe orzecznictwo Sądu Najwyższego (lata 1995 - 1996), Przegląd Sądowy 1997, nr 11-12,
s. 105 i n.
73
S. Waltoś: Główne ..., s. 9.
39
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW
art. artykuł
Dz.U. Dziennik Ustaw
KK ustawa z 6.6.1997 r.  Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 wraz
z póz
n. zm.)
KPK z 1969r. ustawa z 19.4.1969 r.  Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr
13, poz. 96 wraz z póz
n. zm.)
KPK ustawa z 6.6.1997 r.  Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr
89, poz. 555 wraz z póz
n. zm.)
n. następne (a)
Nowela styczniowa ustawa z dnia 10.1.2003r. o zmianie ustawy Kodeks
postępowania karnego, ustawy- Przepisy wprowadzające Kodeks
postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy
o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17, poz. 155 wraz
z póz
n. zm)
Nr numer
OSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Karnej
ogłoszone w roku 1936
OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa
OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wyd. Prokuratury Generalnej
OSNPriP Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych,
Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału
Konstytucyjnego ( Prokuratura i Prawo , dodatek)
p. postanowienie
pkt punktu, punkt
pod red. pod redakcją
PolU ustawa z dnia 6.4.1990r. o Policji (tekst jedn. Dz.U.z 2002 r. Nr
7, poz. 58 wraz z póz
n. zm.)
poz. pozycja
póz
n. póz
niejszymi
40
RegUProkR rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 11.4.1992 r. 
Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek
prokuratury (Dz.U. Nr 38, poz. 163 wraz z póz
n. zm.)
s. strona
SN Sąd Najwyższy
tekst jedn. tekst jednolity
u. składu 7 s. uchwała składu siedmiu sędziów
u. uchwała
ust. ustęp
w. wyrok
z. zeszyt
zm. zmianami
41
BIBLIOGRAFIA
1) Bafia J., Bednarzak J., Flemming M., Kalinowski S., Kempista H., Siewierski M.:
Kodeks postępowania karnego. Komentarz pod red. M. Mazura, Warszawa 1976.
2) Cieślak M., Doda Z.: Kierunki orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie
postępowania karnego (lata 1984 -1985), Biblioteka Palestry 1987.
3) Cieślak M., Doda Z.: Kierunki orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie
postępowania karnego (lata 1980-1983), Palestra 1984, nr 10.
4) Cieślak M.: Polska procedura karna, Warszawa 1984.
5) Daszkiewicz W., Janiszewski B., Stachowiak S., Szwarc A.J., Tobis A., Zieliński A.,:
Współczesny polski proces karny , Poznań 2002.
6) Doda Z., Grajewski J.: Karnoprocesowe orzecznictwo Sądu Najwyższego (lata 1995-
1996), Przegląd Sądowy 1997, nr 11-12.
7) Gaberle A.: Postępowania szczególne w kodeksie postępowania karnego z 1997r.,
Zakamycze 1998.
8) Grajewski J., Skrętowicz E.: Kodeks postępowania karnego z komentarzem, Gdańsk
1996.
9) Grajewski J.: Przebieg procesu karnego, Warszawa 2001.
10) Grzegorczyk T., Tylman J.: Polskie postępowanie karne, Warszawa 1998.
11) Grzegorczyk T.: Kodeks postępowania karnego, Zakamycze 1998.
12) Grzegorczyk T.: Kodeks postępowania karnego, Zakamycze 2003.
13) Grzeszczyk W.: Glosa do wyroku SN z 17 I 1980, I KR 35/79, Problemy
Praworządności 1982, nr 6.
14) Grzeszczyk W.: Nowa kodyfikacja karna. Kodeks postępowania karnego. Krótkie
komentarze, zeszyt 5, Warszawa 1997.
15) Grzeszczyk W.: Postępowanie przygotowawcze w kodeksie postępowania karnego
Zakamycze 1998.
16) Hofmański P., Sadzik E., Zgryzek K.: Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 1999.
17) Jaworski L.: Wszczęcie postępowania a wszczęcie postępowania wyjaśniającego
w sprawach nieletnich, Nowe Prawo1986, nr 4 - 5.
18) Marszał K.: Formy ingerencji prokuratora w sprawy o przestępstwa ścigane
z oskarżenia prywatnego, Problemy prawa karnego1978, zeszyt nr 4.
42
19) Marszał K.: Ingerencja prokuratora w ściganie przestępstw prywatnoskargowych
w polskim procesie karnym, Warszawa 1980.
20) Marszał K.: Proces karny, wydanie IV, Katowice 1997.
21) Młynarczyk Z.: Wszczęcie śledztwa i dochodzenia, Prokuratura i Prawo 1995, nr 4.
22) Nelken J.: Glosa do wyroku SN z 24 III 1970, V KRN 52/70, OSNKW 1970, nr 7-8,
poz. 77, Nowe Prawo nr 5.
23) Sługocki L.: Prawo karne procesowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego, Warszawa
1997.
24) Stachowiak S.: Wszczęcie postępowania przygotowawczego a czynności sprawdzające,
Prokuratura i Prawo 1999, nr 9.
25) Stefański R. A.: Przegląd uchwał Izby Karnej i Wojskowej SN, w zakresie prawa
karnego procesowego za 1995r., Wojskowy Przegląd Prawniczy 1996, nr 3 - 4.
26) Światłowski A. R., Korcyl  Wolska M., Nita B., Czajka M.: Postępowanie karne
przebieg, Warszawa 1999.
27) Tylman J.: Instytucja czynności sprawdzających w postępowaniu karnym, A
ódz
1984.
28) Tylman J.: Istota i formy postępowania karnego, Acta Universitatis Lodziensis, Folia
Iuridica 1985, nr 22.
29) Tylman J.: Postępowanie przygotowawcze w procesie karnym. Biblioteka aplikanta,
Warszawa 1998.
30) Waltoś S.: Główne nurty nowelizacji procedury karnej, Państwo i Prawo 2003, zeszyt
nr 4.
31) Waltoś S.: Proces karny zarys systemu, Warszawa 2001.
32) Wyciszczak S.: Z problematyki wszczęcia postępowania przygotowawczego, Problemy
Praworządności 1973, nr 8.