Farmacja weterynaryjna

Ćwiczenie 7-9

Zakład Farmakologii i Toksykologii

Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we
Wrocławiu

Opracowali: dr Piotr Okoniewski

dr Marianna Szczypka
prof. Marcin Świtała

Materiały pomocnicze dla roku III – wersja skrócona

2009-2010

Farmacja weterynaryjna

Ćwiczenie 4 (godz. 10-12)

Zakład Farmakologii i Toksykologii
Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Opracowali: dr Piotr Okoniewski

dr Marianna Szczypka
prof. Marcin Świtała

Materiały pomocnicze dla roku III – wersja skrócona

2009-2010

Płynne i miękkie postacie leków

ROZTWORY

– Solutiones

Roztwór to

•płynna postać leku,
•przeznaczona do stosowania wewnętrznego lub
zewnętrznego,
•otrzymywana przez rozpuszczenie jednej
(solvendum) lub kilku substancji leczniczych w
odpowiednim rozpuszczalniku (solvens)

Rozpuszczalnikiem może być woda, etanol, glicerol
glikol propylenowy i ich mieszaniny, glikole
polioksyetylenowe

, oleje roślinne i parafina ciekła.

Z punktu widzenia technologii farmaceutycznej
roztwory dzielimy na:



roztwory rzeczywiste (ciał stałych w cieczy lub

cieczy w cieczy ( są to układy fizyczne, których
cząsteczki są mniejsze od 1 nm)



roztwory koloidalne są u układy dyspersyjne, których

średnica cząstek jest rzędu 1-100 nm lub większa

Ogólna zasada przygotowania roztworów

• odważenie substancji rozpuszczanej (-ych),
• rozpuszczenie w części rozpuszczalnika
• dodanie reszty rozpuszczalnika w takiej ilości aby

uzyskać końcową masę (wagę) roztworu (roztwór w/w)
lub końcową objętość roztworu ( roztwór w/v)

• dokładne wymieszanie
• przesączenie

Cechy fizyczne ustalane dla roztworów rzeczywistych:

 temperatura wrzenia,


temperatura krzepnięcia,



prężność pary rozpuszczalnika nad roztworem



ciśnienie osmotyczne

Ciśnienie osmotyczne roztworu to ciśnienie, jakie
trzeba wywrzeć na roztwór aby uniemożliwić dyfuzję
rozpuszczalnika (osmozę) przez błonę
półprzepuszczalną dla cząsteczek rozpuszczalnika.

Jednostką ciśnienia osmotycznego jest osmol (Osm) i jest to

ciśnienie wywierane przez 1 mol cząsteczek.
Zazwyczaj odnosi się je do 1l roztworu (Osm/l)

Ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych (osocze, płyn łzowy)
wynosi ok. 300 mOsm/l

Roztwory koloidalne:

Koloidy hydrofilowe

– wielkocząsteczkowe tworzą je

substancje o bardzo dużej masie cząsteczkowej –
w wodzie (hydratacja) np. białka, skrobia,dekstran,

poliwynylopirolidon, żelatyna, guma arabska, a w
rozpuszczalnikach organicznych (solwatacja)
kauczuk, polistyren

Koloidy amifilowe

– tworzą je cząstki o mieszanym

charakterze -hydrofilowym i lipofilowym,
umieszczające się na granicy faz i zmniejszające
napięcie powierzchniowe są to tzw. związki
powierzchniowo czynne, tenzydy, surfaktanty

Związki powierzchniowo

czynne (tenzydy) tworzą

w roztworach

micelle

Podział związków powierzchniowo czynnych:
1.

Jonowe

1.1 anionowe (mydła) część powierzchniowo-czynną stanowi anion

1.2 kationowe (mydła inwertowane) --- // ---

stanowi kation

1.3. amfoteryczne -

w zależności od pH ---//---

stanowi anion

lub kation

2. Niejonowe (niedysocjujące) np. estry sorbitalu i kw. tłuszczowych

(SPAN) , polisorbaty (TWEEN)

Tenzydy niejonowe

Span

rozpuszcza się w tłuszczach i jest w emulsjach emulgatorem

typu w/o oraz środkiem dyspergującym w zawiesinach w
rozpuszczalnikach lipofilowych

Tween

rozpuszcza się w wodzie i jest solubilizatorem, emulgatorem

typu o/w oraz środkiem zwilżającym w zawiesinach wodnych i

środkiem hydrofilizującym w tabletkach

Roztwory lecznicze Solutiones medicinales



muszą być przeźroczyste



mogą zawierać takie substancje pomocnicze jak:

środki konserwujące, przeciwutleniające,
stabilizujące, poprawiające smak i zapach



W zależności od rozpuszczalnika dzieli się je na

Roztwory wodne (Solutiones aquosae)
Roztwory etanolowe (Solutiones spirituosae)
Roztwory glicerynowe (Solutiones glicerinatae)
Roztwory olejowe (Solutiones oleosae)

W lekach recepturowych:

nośnik (vehiculum) dla roztworów do stosowania
doustnego lub zewnętrznego - woda destylowana.

W recepturowych kroplach do stosowania doustnego -
dawka jednorazowa

powinna się zawierać w 10-40

kroplach.
1 ml wody lub r-ru wodnego = 20 kropli

Krople do oczu i uszu - woda sterylizowana.

(faza rozpraszająca)

Dyspergowanie cieczy

Postacie płynne leków nie zawsze są roztworami.
Stanowią czasami układy dwu- lub wielofazowe
nazywane dyspersjami.

Istnieją następujące układy dyspersyjne:
-

zawiesiny (ciało stałe w cieczy)

- piany (gaz w cieczy)
- emulsje (ciecz w cieczy)

-

Układ dyspersyjny stanowi także aerozol (ciało stałe lub

ciecz w gazie)

ZAWIESINY - Suspensiones

płynna postać leku, do stosowania zewnętrznego lub
wewn

ętrznego, w którym substancja lecznicza (faza

rozpraszana) jest

równomiernie rozproszona w płynie

np. w wodzie lub w glicerol

u (faza rozpraszająca)

Zawiesiny jałowe mogą być stosowane pozajelitowo w
iniekcjach domięśniowych lub podskórnych.
Nie wolno ich podawać donaczyniowo, dosercowo i
dordzeniowo.

Zawiesiny podlegają procesom rozdziału tzw.
sedymentacji

Dobra zawiesina powinna pod wpływem krótkotrwałego
wstrząsania (15 s) ulec ponownej dyspersji i utrzymywać
ten stan przez pewien okres czasu (co najmniej 2 min.)

Zwiększenie właściwości dyspersyjnych zawiesin można
osiągnąć przez:

• odpowiednie rozdrobnienie substancji zawieszanej,
• zastosowanie substancji pomocniczych :


zwiększających lepkość



nadających cząstkom zawieszanym ładunek,



zwilżających

EMULSJE - Emulsiones

Emulsja to

płynna postać leku stanowiąca układ

niemieszających się ze sobą faz ciekłych,
przeznaczona do stosowania zew

ętrznego lub

wewn

ętrznego.

Emulsja jest niejednorodnym układem dyspersyjnym
złożonym z co najmniej dwóch nie rozpuszczających się
wzajemnie cieczy, w której jedna jest rozproszona w
drugiej w postaci kuleczek o średnicy 0,1-100 µm.

W farmacji wykorzystuje się emulsje wodno –olejowe.

Tworzy je:
1

Faza wodna

– woda, roztwory wodne, roztwory

wodno-etanolowe , roztwory wodno-glicerolowe

2

Faza olejowa -

olej roślinny lub mineralny, lub inne

ciecze lipofilowe

Wyróżniamy następujące typy emulsji

1. Olej w wodzie - o/w (faza olejowa rozproszona w wodzie)
2. Woda w oleju

– w/o (faza wodna rozproszona w oleju)

3. Wielokrotne typu o/w/o lub w/o/w

(fazę rozproszoną

tworzy emulsja typu o/w lub w/o a rozpraszającą faza
olejowa lub wodna

Zawartość fazy rozproszonej wynosi zazwyczaj 40-
60%. maksymalnie do 70%

Stopień rozdrobnienia mieści się granicach 1-50 µm,
maksymalnie do 100 µm,

Emulsje podawane dożylnie muszą mieć cząstki
mniejsze niż 1 µm i nazywają się emulsjami
submikronowymi

Istnieją także emulsje o stopmiu rozproszenia ok. 100
nm. Są one przeźroczyste. Noszą nazwę mikroemulsji

Do otrzymania emulsji otwykorzystuje

się tzw. emulgatory

Wyróżnia się następujące typy emulgatorów

•związki powierzchowo-czynne (najczęściej)
•związki wielkocząsteczkowe tzw emulgatory koloidalne,
•pyły nierozpuszczalnych ciał stałych

Ukierunkowanie cząsteczek
emulgatora (tenzydu) na
granicy faz emulsji:

a - schematyczne
przedstawienie czasteczki
emulgatora (tenzydu),
b - emulgator niejonowy w
emulsji typu o/w lub w/o,
c - emulgator anionowo
czynny w emulsji typu o/w, d
- emulgator kationowo
czynny w emulsji typu o/w.

R

Zmiany zachodzące w wyniku destabilizacji emulsji.

PREPARATY POZAJELITOWE

Parenteralia

-

jałowe

-

podawane poprzez wstrzyknięcie, infuzję lub

implantację

Płyny do wstrzykiwań

J

ałowe roztwory, emulsje lub zawiesiny, zawierające

jedną lub więcej substancji czynnych i substancje
pomocnicze.

Znane tylko w lecznictwie weterynaryjnym preparaty w
pojemnikach wielodawkowych

zawierają odpowiedni

środek konserwujący, z wyjątkiem tych preparatów,
które same wywierają właściwe działanie
przeciwdrobnoustrojowe

Płyny do infuzji

J

ałowe wodne roztwory lub emulsje, w których

woda stanowi fazę ciągłą.

- zwykle izotoniczne
-

przeznaczone do podania w dużej objętości

-

nie zawierają żadnych dodanych środków

konserwujących

Koncentraty do sporządzania płynów do

wstrzykiwań lub do infuzji

J

ałowe roztwory przeznaczone do wstrzyknięcia

lub do infuzji po rozcieńczeniu.

P

rzed podaniem są rozcieńczane do przepisanej

objętości z użyciem podanego płynu.

Po rozcieńczeniu spełniają wymagania dotyczące
płynów do wstrzykiwań lub infuzji.

Proszki do sporządzania płynów do

wstrzykiwań lub do infuzji

J

ałowe substancje stałe.

P

o zmieszaniu z podaną objętością wskazanego

jałowego płynu szybko tworzą roztwory, klarowne
i praktycznie wolne od zanieczyszczeń
nierozpuszczalnych lub jednorodne zawiesiny.

Po rozpuszczeniu lub zawieszeniu spełniają
wymagania dotyczące płynów do wstrzykiwań lub
infuzji.

Do tej postaci zaliczane są produkty liofilizowane.

Żele do wstrzykiwań

J

ałowe żele o lepkości odpowiedniej, aby zapewnić

zmodyfikowaną szybkość uwalniania substancji
czynnej w miejscu wstrzyknięcia

Implanty

J

ałowe stałe preparaty o odpowiednim rozmiarze

i kształcie, tak aby możliwa była implantacja
pozajelitowa i uwalnianie substancji czynnej przez
dłuższy okres czasu

PREPARATY PŁYNNE DOUSTNE

Praeparationes liquidae peroraliae

Roztwory, emulsje i zawiesiny doustne

Krople doustne

na etykiecie należy podać liczbę kropli w 1 ml lub w 1

g preparatu.

Syropy

PREPARATY PŁYNNE

DO STOSOWANIA NA SKÓRĘ

Praeparationes liquidae

ad usum dermicum

Roztwory, emulsje lub zawiesiny.

Zalicza się tu również szampony.

PREPARATY WETERYNARYJNE PŁYNNE DO

STOSOWANIA NA SKÓRĘ Praeparationes

liquidae veterinariae

ad usum dermicum

Płyny przeznaczone do podania na skórę w celu
wywołania działania miejscowego i/lub ogólnego.

Roztwory, zawiesiny lub emulsje zawierające

1 lub kilka substancji czynnych w odpowiedniej

cieczy.

Koncentraty do kąpieli

Preparaty do polewania

– pour-on

Preparaty do nakrapiania

– spot-on

Aerozole

Płyny do kąpieli strzyków

Aerozole na strzyki

Preparaty do mycia wymion

PREPARATY DO IRYGACJI -

Praeparationes ad irrigationem

J

ałowe, wodne preparaty o dużej objętości

p

rzeznaczone do płukania jam ciała, ran

i powierzchni, np. podczas zab. chirurg.

Są umieszczone w pojemnikach jednodawkowych.

PREPARATY DO STOSOWANIA

W JAMIE USTNEJ

Praeparationes buccales

Roztwory do płukania gardła
Roztwory do płukania jamy ustnej
Roztwory do stosowania na dziąsła
Roztwory i zawiesiny do stosowania w jamie ustnej
Krople i aerozole do stosowania w jamie ustnej
oraz aerozole podjęzykowe

PREPARATY DO USZU - Auricularia

Płynne, półstałe lub stałe postacie leków przeznaczone
do wprowadzania do przewodu słuchowego

Krople i aerozole do uszu

Roztwory, emulsje lub zawiesiny jednej lub kilku substancji
czynnych w rozpuszczalnikach odpowiednich do podania do
przewodu

słuchowego, niewywierających szkodliwego

ciśnienia na błonę bębenkową (np. woda, glikole lub oleje
tłuste).

Preparaty w pojemnikach pod ciśnieniem muszą
spełniać wymagania monografii Praeparationes
pharmaceuticae in vasis cum pressu.

Płyny do przemywania uszu

Półstałe preparaty do uszu
Muszą spełniać wymagania monografii
Praeparationes molles ad usum dermicum

Proszki do uszu
Muszą spełniać wymagania monografii Pulveres ad
usum dermicum

Tampony do uszu

Muszą spełniać wymagania monografii Tamponae
medicatae

AEROZOLE - Aerosola

pr

eparaty, które w czasie stosowania uzyskują

postać dyspersji kropelek cieczy lub cząstek
substancji stałej w fazie gazowej.

PREPARATY DO OCZU - Ophthalmica

Jałowe, płynne, półstałe lub stałe postacie leków
przeznaczone do podania na gałkę oczną i/lub
na spojówkę lub do umieszczenia w worku
spojówkowym

Krople do oczu

Jałowe, wodne lub olejowe roztwory, emulsje lub zawiesiny
jednej lub kilku substancji czynnych przeznaczone do
wprowadzania do oka.
Mogą zawierać substancje pomocnicze.

Krople w pojemniku wielodawkowym - do 10 ml preparatu.

Wodne preparaty w pojemnikach wielodawkowych -
odpowiedni środek konserwujący, jeśli same nie wykazują
odpowiednich właściwości przeciwdrobnoustrojowych.

Roztwory do oczu

Jałowe, wodne roztwory przeznaczone do przemywania
i płukania oczu lub nasycania opatrunków do oczu.
Mogą zawierać substancje pomocnicze.

Pojemniki na preparaty wielodawkowe - zazwyczaj do
200 ml roztworu. Zawierają odpowiedni środek
konserwujący, jeśli same nie wykazują właściwości
przeciwdrobnoustrojowych.

Pojemniki wielodawkowe, w których są umieszczone
krople lub roztwory do oczu muszą zawierać na
etykiecie informację o okresie po pierwszym otwarciu
pojemnika, po którym preparat nie nadaje się do użycia.

Okres ten nie przekracza 4 tygodni, jeżeli nie zostało
inaczej uzasadnione i zatwierdzone.

Proszki do sporządzania kropli lub roztworów do oczu

Półstałe preparaty do oczu
Jałowe maści, kremy lub żele przeznaczone
do podania na spojówkę.
Opakowania

– do 10 g

Muszą spełniać wymagania monografii
Praeparationes molles ad usum dermicum

Wkładki do oczu
Jałowe, stałe lub półstałe preparaty o odpowiedniej
wielkości i kształcie przeznaczone do umieszczenia
w worku spojówkowym.
Umieszczane pojedynczo w jałowych pojemnikach

PREPARATY DOWYMIENIOWE

DO UŻYTKU WETERYNARYJNEGO

Praeparationes intramammariae ad usum

veterinarium

Jałowe, roztwory, emulsje, zawiesiny lub półstałe
postacie leku, które zawierają 1 lub kilka substancji
czynnych w odpowiednim podłożu, przeznaczone do
wprowadzania do gruczołu mlekowego przez przewód
strzykowy.

2 kategorie tych prep.:
- do stos. w okresie laktacji,

MC

-

do stos. na końcu laktacji lub poza nią

DC

Zwykle w pojemnikach jednodawkowych

PREPARATY DOMACICZNE DO UŻYTKU

WETERYNARYJNEGO

Praeparationes intrauterinae ad usum

veterinarium

Płynne, półstałe lub stałe preparaty przeznaczone
do bezpośredniego wprowadzania do macicy.

Roztwory, zawiesiny i emulsje domaciczne.

Koncentraty do sporządzania roztworów
domacicznych.

Tabletki, kapsułki, piany, pręciki domaciczne.

Półstałe postacie leków

Praeparationes molles ad usum dermicum

Maści - Unguenta

P

ostać leku najczęściej do stosowania zewnętrznego

na skórę lub błony śluzowe
W jednofazowym

podłożu rozproszone są cząstki

stałe lub ciecze
P

odłoża:

np. Vaselinum album, flavum; Paraffinum solidum,

Paraffinum liquidum

P

odział maści:

a) maści hydrofobowe
b) maści emulgujące wodę
c) maści hydrofilowe

Kremy

P

reparaty wielofazowe składające się z fazy

lipofilowej i fazy wodnej

P

odział - kremy lipofilowe, kremy hydrofilowe

Żele

S

kładają się z cieczy żelowanych odpowiednimi

substancjami żelującymi

Pasty

P

ółstałe preparaty do stosowania na skórę, zawierające

duże ilości cząstek stałych dobrze rozproszonych w
podłożu.

(Pasty

zawierają powyżej 25% sproszkowanych ciał

s

tałych).

Proszki

obojętne, które mogą wchodzić w skład pasty:

Talcum, Calcii carbonas, Zinci oxidum, Magnesii carbonas,
Bolus alba

(glinka bała

W weterynarii

pod postacią pasty stosuje się także

preparaty doustne.

Czopki - Suppositoria

P

ostać leku przeznaczona do wprowadzania do jam

c

iała.

Z

awierają 1 lub kilka substancji czynnych,

rozproszonych lub rozpuszczonych w odpowiednim
podłożu, które rozpuszcza lub rozprasza się w wodzie
albo topi się w temp. ciała

Czopki recepturowe
- czopki doodbytnicze (S. analia) - masa 1-3 g

P

odłoże: Cacao oleum, Gelatina glycerinata