Ocena bezpieczeństwa Z Wojtczak

seria wydawnicza

im. Mariana Kantona

Adres redakcji:

Fundacja Edukacji i Badań Bankowych
00-375 Warszawa, ul.Smolna 10a
tel./fax: (22) 826 70 60, tel.: 826 34 63

http://www.feibb.org.pl

ibip@feibb.org.pl

© 2001 Copyright by:

Fundacja Edukacji i Badań Bankowych
Związek Banków Polskich

ISBN 83-905359-6-3

Sponsorzy:

KRAJOWA IZBA ROZLICZENIOWA S.A.

http://www.kir.com.pl

Związek

Banków

Polskich

http://www.zbp.pl

Projekt, skład, konwersja do pdf:

intelgraf - Anna i Piotr Dygas

tel. (22) 724 34 58, 0-501 012 012,
fax (22) 755 64 28

biuro.aip@intelgraf.com.pl

http://intelgraf.com.pl

Druk: Druk-ed

Wyższa Szkoła Ubezpieczeń i Bankowości

w Warszawie

Wydział Ekonomiki Ubezpieczeń i Bankowości

Zofia Wojtczak

Ocena bezpieczeństwa na rynku kart płatniczych w Polsce

na tle jego ekspansywnego rozwoju

Praca magisterska

napisana pod kierunkiem

Dr Krystyny Mościbrodzkiej

Warszawa 2000

Spis treści

str.

STĘP

str. 4

I. K

ARTA PŁATNICZA W POLSKIM SYSTEMIE BANKOWYM

1.1.

Wprowadzenie

1.1.1. Definicja karty

1.1.2. Prawne aspekty funkcjonowania systemu kart w Polsce

1.2. Karta płatnicza a inne formy płatności

1.2.1. Karta

płatnicza a gotówka

1.2.2. Karta

płatnicza a czek

1.3. Karty płatnicze oferowane przez polskie banki

1.3.1. Rodzaje kart znajdujących się na polskim rynku

1.3.2. Banki posiadające w swej ofercie karty płatnicze

1.3.2.1. Oferta dla klientów indywidualnych

1.3.2.1.1. Karty masowe (dla każdego)

1.3.2.1.2. Karty dla osób niepełnoletnich i studentów

1.3.2.1.3. Karty dla osób o wysokich dochodach

1.3.2.2. Oferta dla firm

II. R

OZWÓJ RYNKU KART PŁATNICZYCH W

OLSCE

2.1. Wprowadzenie

2.1.1. Początki wprowadzania kart w Polsce

2.2. Dynamika rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce w ostatnich latach

2.2.1. Liczba

kart

2.2.2. Ilość i wysokość transakcji

2.2.3. Rozwój i struktura sieci akceptantów kart

2.3. Problemy i zagrożenia związane z rozwojem rynku kart płatniczych

III. O

CENA BEZPIECZEŃSTWA NA POLSKIM RYNKU KART PŁATNICZYCH

3.1. Wprowadzenie

3.2. Ochrona interesów i praw posiadacza karty płatniczej - jako konsumenta –

w Unii Europejskiej i w Polsce

3.3. Rodzaje przestępstw popełnianych przy użyciu kart płatniczych

3.3.1. Wyłudzanie kart na podstawie wniosku z fałszywymi danymi

3.3.2. Posługiwanie się skradzionymi lub zgubionymi kartami

przez osoby nieuprawnione

3.3.3. Posługiwanie się kartami nie doręczonymi

3.3.4. Fałszowanie kart

3.3.5. Kopiowanie kart na rachunkach obciążeniowych

3.3.6. Nielegalne wykorzystanie numeru karty

Spis treści

str.

3.3.7. Przestępstwa dokonywane przez legalnych posiadaczy kart

3.3.8. Inne

przestępstwa związane z kartami płatniczymi

3.3.9. Przestępstwa internetowe

3.3.9.1. Dokonywanie zakupów przez Internet poprzez nielegalne

wykorzystanie numerów kart – metody zdobywania

numerów kart płatniczych

3.3.9.2. Cyberlaundering

3.4. Statystyka nadużyć dotyczących bankowych systemów kart płatniczych

3.5. Klasyfikacja prawna nadużyć związanych z kartami płatniczymi

jako

narzędziem obrotu bezgotówkowego

3.6. Sposoby zapobiegania przestępstwom

3.6.1. Zabezpieczenia stosowane w kartach z paskiem magnetycznym

3.6.2. Bankowe sposoby zapobiegania przestępstwom

3.6.3. Metody zapobiegania przestępstwom stosowane

przez centra rozliczeniowo – autoryzacyjne

3.6.4. Rola posiadacza karty w zapobieganiu występowania

przestępstw kartowych

3.6.5. Obowiązki punktu handlowo – usługowego zmniejszające

ryzyko

wystąpienia przestępstwa z użyciem kart płatniczych

3.6.6. Działania policyjne w zakresie zwalczania przestępczości na szkodę

polskiego systemu kart płatniczych

IV. I

NNOWACJE WPROWADZANE NA POLSKIM RYNKU KART PŁATNICZYCH

MAJĄCE NA CELU

ZWIĘKSZENIE BEZPIECZEŃSTWA TRANSAKCJI DOKONYWANYCH Z UŻYCIEM KART PŁATNICZYCH

4.1. Wprowadzenie

4.2. Karta chipowa jako bezpieczny nośnik informacji i narzędzie bezpiecznej

transakcji

4.2.1. Historia

4.2.2. Definicja i klasyfikacja kart z mikroprocesorem

4.2.3. Porównanie kart magnetycznych z kartami z mikroprocesorem

4.2.4. Zabezpieczenia stosowane w kartach chipowych

4.2.5. Niepłatnicze zastosowanie kart z mikroprocesorem

4.2.6. Pilotaż programu Visa Smart Debit/Credit jako pierwszy krok polskiego

systemu bankowego w kierunku zapewnieniu maksymalnego

bezpieczeństwa transakcji dokonywanych przy użyciu kart płatniczych 93

4.3. Internet Order On-line

4.3.1. Charakterystyka transakcji

Spis treści

str.

4.3.2. Bezpieczeństwo transakcji

4.3.3. . Przebieg transakcji

AKOŃCZENIE

101

IBLIOGRAFIA

107

PIS TABEL

114

PIS WYKRESÓW

115

AŁĄCZNIKI

116

Wstęp

str.

Wstęp

Karta płatnicza – do niedawna będąca symbolem luksusu, prestiżu i wysokiej pozycji

- w ciągu kilku ostatnich lat stała się produktem masowym, do którego wszyscy mają

dostęp. Ten pozytywny fakt ma też swoją drugą, ciemną stronę. Coraz większe

pieniądze, będące w obrocie dzięki kartom płatniczym narażone są na coraz więcej,

coraz bardziej wyrafinowanych, trudniejszych do wykrycia przestępstw.

Celem pracy było przedstawienie polskiego rynku kart płatniczych w dwu aspektach.

Pierwszy z nich jest próbą pokazania naszego dynamicznie rozwijającego się rynku

kart płatniczych, drugi natomiast dotyczy zagrożeń na jakie narażeni są uczestnicy

obrotu przy użyciu kart płatniczych.

Przez długi czas, kiedy rynek kart płatniczych w Polsce rozwijał się bardzo wolno, a

przestępstwa z użyciem kart nie były tak powszechne jak dzisiaj, kwestia

bezpieczeństwa nie była dostrzegana jako palący problem. Kartami posługiwali się

głównie obcokrajowcy, płacąc nimi w około 400 punktach, do których należały hotele,

galerie, muzea, Cepelie, a więc miejsca, w których przeciętny Polak bywał

okazjonalnie.

Obecnie coraz większa liczba kart płatniczych i ich użytkowników, wzrastająca w

zawrotnym tempie liczba transakcji oraz ich wartość wymusiły konieczność

dokładniejszego zainteresowania się bezpieczeństwem systemu kart płatniczych, który

narażony jest na wiele zagrożeń, ewoluujących w równie szybkim tempie, w jakim

zmienia się sam rynek kart płatniczych.

W pracy starałam się naszkicować obraz dzisiejszego systemu kart płatniczych,

przybliżyć problemy i zagrożenia na jakie jest on narażony oraz przedstawić metody

zapobiegania przestępstwom. Tezą mojej pracy było udowodnienie stwierdzenia, że

najważniejszą obecnie kwestią dla rozwoju dynamicznie rozwijającego się rynku kart

płatniczych jest zwiększenie bezpieczeństwa tego typu transakcji.

W rozdziale pierwszym przedstawione zostało miejsce karty płatniczej w polskim

systemie bankowym. Dokonana klasyfikacja kart ze względu na kilka podstawowych

kryteriów, pozwala stwierdzić, że w Polsce wydawane są niemal wszystkie rodzaje

Wstęp

str.

kart znane na świecie. Poprzez porównanie z gotówką i czekiem starałam się dowieść

wyższości karty nad innymi alternatywnymi formami płatności.

Przedstawiając prawne aspekty funkcjonowania kart w Polsce, podjęłam próbę

udowodnienia, że istnieją poważne braki w rodzimym prawodawstwie, które w pełni

nie wyjaśnia żadnej kwestii dotyczącej kart płatniczych.

W rozdziale tym przedstawiłam bieżącą ofertę kartową banków działających w Polsce.

W przeciwieństwie do sytuacji sprzed kilku lat, liczba banków proponujących swym

klientom karty znacznie wzrosła. Polepszyła się także oferta kartowa, obecnie niemal

każdy, kto wyrazi chęć posiadania karty, może ten produkt – dostosowany do swych

oczekiwań - otrzymać.

Reasumując celem rozdziału pierwszego jest prezentacja roli karty płatniczej w

systemie bankowym i udowodnienie, że pozycja karty jest w nim coraz większa i

ważniejsza, co można wywnioskować na podstawie dostępnych rodzajów kart i liczby

banków decydujących się na ich wydawanie.

Rozdział drugi prezentuje w zwięzłej formie krótką historię powstawania i rozwoju

systemu kart płatniczych w Polsce. Dane liczbowe i procentowe przedstawione w tym

rozdziale dotyczą liczby kart, ilości i wysokości transakcji oraz rozwoju i struktury

sieci akceptantów kart w ostatnich kilku latach. Okres ten cechował gwałtowny wzrost

zainteresowania kartą jako instrumentem dokonywania płatności.

Przedstawione w tym rozdziale dane dobitnie świadczą o stałym i szybkim wzroście

pozycji karty płatniczej w Polsce, zaś struktura, w której dominującą rolę zaczęły

odgrywać karty krajowe wskazuje na fakt, że nasz rynek dojrzał do oferowania swym

klientom obok kart międzynarodowych, dobrych i konkurencyjnych kart „rodzimego

pochodzenia”.

W rozdziale tym przedstawione zostały również problemy i zagrożenia dotykające

szybko rozwijający się rynek kart płatniczych w Polsce.

Pierwszy i drugi rozdział niniejszej pracy stanowią tło dla rozdziału trzeciego, który

poświęcony został zagadnieniom bezpieczeństwa rynku kart płatniczych w Polsce.

Wstęp

str.

W rozdziale trzecim przedstawiona została w sposób możliwie pełny problematyka

bezpieczeństwa systemu kart płatniczych.

W rozdziale tym przedstawiłam kwestię ochrony posiadacza karty – jako konsumenta

tak w Unii Europejskiej jak i w Polsce. Przedstawienie uregulowań unijnych, które

szczególną rolę zwracają na ochronę konsumenta, miało na celu pokazanie

niedoskonałości polskiego prawa, w którym brakuje przepisu odnoszącego się

konkretnie do kart płatniczych, przez co nie w pełni chroni ono użytkownika karty.

W rozdziale wymieniłam przestępstwa, na które narażeni są uczestnicy obrotu przy

użyciu kart płatniczych oraz sam system kartowy.

Zamieszczone w pracy dane statystyczne dotyczące nadużyć na szkodę uczestników

obrotu kartami płatniczymi, wskazują na skalę zagrożenia i fakt, że stale przybiera ono

na sile.

Przedmiotem jednego z podrozdziałów jest kwestia prawnej klasyfikacji nadużyć

związanych z kartami płatniczymi, w świetle kodeksu karnego. Jak całe polskie

prawodawstwo również prawo karne nie wyczerpuje całości zagadnień związanych z

kartami płatniczymi, nie chroni w sposób pełny posiadacza karty.

Rozdział ten prezentuje także sposoby zapobiegania przestępstwom. Do zmniejszenia

skali zjawiska nadużyć kartowych może się przyczynić każdy uczestnik obrotu z

użyciem karty płatniczej. Starałam się w sposób możliwie najpełniejszy przedstawić

całe spektrum możliwych działań, które powinni wykonywać: bank, centrum

autoryzacyjno-rozliczeniowe, posiadacze kart oraz ich akceptanci, aby ograniczyć

możliwości popełnienia przestępstw. Przedstawione zostały także działania, jakie w

tym zakresie podejmuje policja.

W rozdziale tym wymieniłam również zabezpieczenia, jakie stosowane są w kartach z

paskiem magnetycznym, a które mają obecnie znaczenie marginalne.

Przedmiotem rozdziału czwartego było przedstawienie innowacji w zakresie

polepszania poziomu bezpieczeństwa transakcji na rodzimym rynku kart płatniczych.

Jedną z tych innowacji, której poświęcono dość dużo miejsca, są wprowadzane na

polski rynek karty mikroprocesorowe i związany z tym pilotażowy program Visa

Smart Debit/Credit, opierający się na idei zastąpienia w najbliższych latach,

tradycyjnych kart z paskiem magnetycznym kartami z chipem. Inną innowacją jest

Wstęp

str.

wprowadzona przez PolCard w czerwcu 2001 roku usługa Internet Order Online,

której celem jest maksymalizacja bezpieczeństwa transakcji internetowych, osiągnięta

dzięki nieujawnianiu sklepom internetowym krytycznych danych dotyczących karty.

Te programy zostały wprowadzone niedawno i dlatego brakuje danych

umożliwiających ocenę ich działania. Wiadomo natomiast, że ich prawidłowe

działanie wydatnie zmniejszy możliwość wystąpienia nadużyć związanych z

używaniem kart płatniczych.

W zakończeniu zostały przedstawione wnioski dotyczące metod polepszenia

bezpieczeństwa i dalszego rozwoju rynku kart płatniczych.

W niniejszej pracy wykorzystano literaturę ogólnodostępną, przepisy prawne, pozycje

książkowe oraz szereg artykułów zawartych w periodykach z dziedziny bankowości i

w prasie codziennej a także informacje publikowane przez banki w formie ulotek

informacyjnych, reklam prasowych i internetowych.

Źródłem wiedzy, która miała wpływ na treść i zawartość niniejszej pracy było również

doświadczenie zawodowe zdobyte przeze mnie na przestrzeni czterech lat zatrudnienia

w PolCard S.A. Praca w największym polskim centrum autoryzacyjno-

rozliczeniowym pozwoliła mi z bliska obserwować dynamikę wzrostu popularności

płatności kartowych oraz problemy, z którymi boryka się rynek kart płatniczych

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

I. K

ARTA PŁATNICZA W POLSKIM SYSTEMIE BANKOWYM

1.1. Wprowadzenie

System bankowy w Polsce podlega w ostatnich latach głębokim przeobrażeniom.

Banki skupiają uwagę na poszukiwaniu innowacji finansowych, w pełni

odpowiadających wymaganiom współczesnego rynku. Jednym z obszarów szczególnej

aktywności banków jest – przeżywający od kilku lat intensywny rozwój - rynek kart

płatniczych. Odgrywa on dużą - i stale wzrastającą - rolę w polityce banków

komercyjnych, stając się coraz bardziej znaczącą sferą ich wpływów.

W niniejszym rozdziale koncentruję się na przedstawieniu miejsca karty płatniczej w

polskim systemie bankowym, rozpoczynając od zdefiniowania pojęcia karty.

1.1.1 Definicja karty

Karta płatnicza to płytka laminowanego PCV o standardowych wymiarach

54x86x0,76 mm, przygotowana zgodnie z normami ISO. Jej cechą charakterystyczną

jest: nadruk związany z bankiem - emitentem oraz emblemat systemu, w którym jest

wydawana. Zawiera pasek magnetyczny, na który naniesione są dane o karcie i jej

posiadaczu oraz pasek, na którym posiadacz karty składa wzór swego podpisu. Karta

ma także kilka zabezpieczeń, takich jak hologram, nadruk UV i mikroprint

Karta elektroniczna oprócz wymienionych wyżej elementów, charakterystycznych dla

kart magnetycznych, zawiera również wbudowany układ scalony (jeden lub więcej);

od nazwy układu: chip, karty te są nazywane chipowymi. Wśród kart elektronicznych

wyróżnia się karty pamięciowe zawierające jedynie układy pamięciowe, tj. pamięci

typu ROM (od chwili wyprodukowania tylko do odczytu), PROM (po wpisaniu

informacji tylko do odczytu - jednokrotnie zapisywalna), EEPROM (do wielokrotnego

kasowania i zapisywania) oraz karty mikroprocesorowe, zawierające mikroprocesor,

różnego typu pamięci, układy zabezpieczające, układ zerowania, zegar i układ

wejścia/wyjścia

2,3

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998, str. 25

Molski M., Glinkowska M.: Karta elektroniczna - bezpieczny nośnik informacji, Mikom, Warszawa, 1999 str.

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

Podana definicja zawierająca opis wyglądu karty, jest jak gdyby jej definicją

techniczną. Jest niepełna, a dla jej uzupełnienia należy dodać, że karta płatnicza to

dokument o ustalonym wyglądzie i treści, umożliwiający jego posiadaczowi

bezgotówkowe dokonywanie płatności za towary i usługi w określonych w umowie o

wydanie karty podmiotach, na zasadach określonych w tej umowie

Karta płatnicza jako produkt bankowy jest zdefiniowana w art. 4 Prawa Bankowego,

które podaje jej definicję jako karty identyfikującej wydawcę i upoważnionego

posiadacza, uprawniającej do wypłaty gotówki i dokonywania zapłaty, a w przypadku

karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu

– także do dokonywania wypłaty gotówki i zapłaty z wykorzystaniem kredytu

. Karta

jest tylko zewnętrznym atrybutem rozbudowanego produktu bankowego, na który

składa się: rachunek bankowy, powiązana z tym rachunkiem karta oraz tzw. program

karty.

Uzupełniając powyższe definicje należy dodać, że karty płatnicze są bardzo

wygodnym produktem bankowym, kluczem dostępu do pieniędzy zgromadzonych na

naszym koncie

1.1.2. Prawne aspekty funkcjonowania systemu kart w Polsce

Wobec szybkiego wzrostu liczby kart płatniczych i szerokiej oferty banków, wydaje

się niezbędne ustanowienie prawnych reguł dotyczących obrotu nimi w polskim

systemie prawnym. Obecna sytuacja nie jest zadawalająca, gdyż przepisy powszechnie

obowiązujące odnoszą się tylko do generalnych podstaw posługiwania się kartami,

natomiast w ogóle nie regulują zasad dokonywania obrotu za ich pośrednictwem. W

szczególności brak jest przepisów prawnych chroniących klientów, którzy należą do

kategorii konsumentów

Do 1 stycznia 1998 roku tj. do wejścia w życie znowelizowanej ustawy Prawo

bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. nr 140 poz. 939) jedyną podstawą

Prosty schemat karty z mikroprocesorem, stanowi Załącznik nr 1 do niniejszej pracy

Smaga M.: Karty płatnicze, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków, 1998, str. 15

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe art. 4 (Dz.U. nr 140 poz. 939)

Bury A.: Karty płatnicze 1998/1999, CeDeWu, Warszawa, 1998, str. 7

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze, Praktyka Bankowa: Edycja 2000, C.H. Beck, Warszawa, 2000, str. 133

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

funkcjonowania kart płatniczych w Polsce, było Zarządzenie Prezesa NBP z dnia 11

grudnia 1992 roku w sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za

pośrednictwem banków (Monitor Polski z dnia 18 grudnia 1992 r. nr 39, poz. 293),

wydane na podstawie art. 16 ust.1 pkt 2 Ustawy z 31 stycznia 1989 r. Prawo Bankowe

(Dz.U. z 1982 r. nr 72 poz. 359 z późniejszymi zmianami). Stosownie do dyspozycji §

10 tego zarządzenia, dopuszczona została w prawie polskim możliwość rozliczeń

bezgotówkowych w formie kart kredytowych

, rozliczeń saldami i rozliczeń

planowych, obok wymienionych w § 5 zarządzenia: polecenia przelewu, polecenia

zapłaty, czeku rozrachunkowego i akredytywy. Zgodnie z tym przepisem, rozliczenie

za pomocą kart kredytowych powinno się odbywać na zasadach i warunkach

określonych w umowach zawieranych pomiędzy stronami rozliczeń, do których

należą:

bank, bez którego w ogóle nie można przeprowadzić rozliczenia z użyciem

karty,

- posiadacz

karty,

- akceptant

karty,

- instytucje

pośredniczące.

Pomimo tego, że w pierwotnej wersji omawianego zarządzenia mowa była o kartach

kredytowych, które są jednym z rodzajów kart płatniczych, większość instytucji

finansowych wyrażała pogląd, że przepis ten odnosił się również do pozostałych

rodzajów kart. Wniosek ten wypływał z faktu, iż banki emitowały oprócz kredytowych

również inne karty. Jednak trudności interpretacyjne i powstające na tym tle spory

wymusiły na ustawodawcy zmianę tego przepisu i tak nowelizacja z 16 listopada 1997

r. Zarządzenia Prezesa NBP z dnia 11 grudnia 1992 roku w sprawie form i trybu

przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków (Monitor Polski z

1997 r. nr 77 poz. 732) zmieniła pojęcie „karty kredytowej” na „kartę płatniczą”

Rewolucyjną zmianę legislacyjną dotyczącą kwestii kart płatniczych wniosła do

polskiego ustawodawstwa nowa ustawa prawo bankowe. Podana w punkcie 1.1.1.

niniejszej pracy, zaczerpnięta z ustawy definicja karty, wskazuje już wprost na fakt, że

karty płatnicze są instrumentami rozliczeń pieniężnych przeznaczonymi do

Kruczelak K.: Bankowe karty płatnicze (aspekt cywilnoprawny), materiały z konferencji w Swietłogorsku 28-

30.08.1995 r., Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 1998, str. 62

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998, str. 30

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

dokonywania zmian w stanie środków pieniężnych na rachunkach bankowych na

zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane

zmiany w stanie praw majątkowych klienta.

Również ta definicja stale budzi wiele wątpliwości, szczególnie ze względu na fakt, że

nie sprecyzowano w niej, kogo należy traktować jako „wydawcę karty” oraz

„uprawnionego posiadacza”. Z tego powodu koniecznym wydaje się dopracowanie

definicji w celu uniknięcia kontrowersji, które mogą się z czasem pojawić

. Prawo

bankowe w art. 5 ust. 2 pkt 3 definiuje wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie

operacji przy ich użyciu jako czynności bankowe, które bank może wykonywać.

Czynności wymienione w tym artykule zgodnie z ust. 3 traktowane są jako bankowe,

nawet w przypadku wykonywania ich przez inne podmioty na zlecenie banków

W art. 65 ustawy przewidziano, że przy dokonywaniu wypłat z rachunku bankowego,

bank jest zobowiązany sprawdzić autentyczność i prawidłowość formalną dokumentu

stanowiącego podstawę do wypłaty oraz tożsamość osoby dającej zlecenie. Należy

podkreślić, że sprawdzenie autentyczności nie oznacza specjalistycznego badania

przedstawionego dokumentu, a jedynie jego ocenę ogólną, biorąc pod uwagę

zwiększoną miarę staranności, do której zobowiązany jest profesjonalista (art. 355 § 2

K.C.). W przypadku wypłat dokonywanych za pomocą elektronicznego nośnika

informacji, czynności sprawdzania dokonywane są poprzez automatyczne sprawdzenie

autentyczności PIN-kodu bądź hasła, albo obu tych danych. W przypadku zaś wypłat

dokonywanych przy użyciu karty płatniczej tłoczonej, nie wykorzystującej

elektronicznego nośnika informacji, sprawdzenie autentyczności następuje poprzez

porównanie podpisu na karcie z podpisem na dokumencie potwierdzającym dokonanie

transakcji

Poza wspomnianymi wyżej ustawą i zarządzeniem żaden akt normatywny nie odnosi

się bezpośrednio do rozliczeń przy pomocy karty płatniczej. Jest jednak oczywiste, że

mają tu zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego, co wynika z cywilnoprawnego

charakteru rozliczenia przy pomocy karty.

Do innych ustaw, które mogą mieć zastosowanie w pewnym ograniczonym zakresie

do systemu rozliczeń kart płatniczych, należy zaliczyć: ustawę z dnia 14 grudnia o

Grodzicki J., Kaszubski R.: Jak korzystać z plastikowego pieniądza, Przegląd Podatkowy, nr 1, 1999

por. Ustawa Prawo Bankowe z dnia 29.08.1997 r. art. 5

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz ustawę z dnia 23 grudnia

1988 roku o działalności gospodarczej

Przepisy powołanych wyżej aktów normatywnych mają jedynie ramowy charakter.

Podstawowym regulatorem praw i obowiązków stron umów, związanych z

rozliczeniem przy pomocy kart płatniczych, są w Polsce regulaminy - wydawane przez

emitentów kart płatniczych

tj. banki, zgodnie z art. 385 § 1 i 2 oraz 725-781 Kodeksu

Cywilnego, na bazie Zarządzenia Prezesa NBP z dnia 11 grudnia 1992 roku w sprawie

form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków.

Reasumując, legislacja polska w zakresie kart płatniczych do obrotu bezgotówkowego

jest niepełna i nie wyczerpuje całości zagadnień związanym z tym tematem. Wymaga

stworzenia zupełnie nowych przepisów, które w sposób kompleksowy i

specjalistyczny zajmą się uregulowaniem kwestii kart.

Jest to obecnie szczególnie istotne, gdyż wstąpienie Polski w niedalekiej przyszłości

do Unii Europejskiej, stwarza problem harmonizacji prawa związanego z

funkcjonowaniem kart płatniczych, w celu uzyskania spójnych regulacji prawnych w

Polsce i krajach członkowskich Unii Europejskiej. Rozwiązanie tego problemu należy

do podstawowego, pierwszego kroku w dziedzinie dostosowania systemu polskiego do

wymagań Unii Europejskiej, wyznacza ramy prawnej interpretacji wszystkich

przedsięwzięć dostosowawczych.

Aby odpowiednio uporządkować kwestie związane z systemem kart płatniczych

można wybrać jedną z dwóch dróg: pierwsza z nich, to dostosowanie obecnie

obowiązujących przepisów do zagadnień związanych z tematem kart, co moim

zdaniem jest przedsięwzięciem trudnym i wymagającym wprowadzenia niezwykle

precyzyjnych zmian w istniejących aktach prawnych. Druga możliwość - moim

zdaniem lepsza - to utworzenie od podstaw nowej regulacji prawnej poświęconej tylko

kartom płatniczym. Taki wyspecjalizowany akt prawny powinien być precyzyjny w

treści i kompleksowo interpretować instytucję karty płatniczej, stosunki między

konsumentem i podmiotami świadczącymi usługi. Dzięki nowej regulacji prawnej

istniałyby większe możliwości prawnego umocowania rozwoju kart, jako

Kukulski J., Pluta I.: Wybrane ustawy bankowe z omówieniem, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998,

str. 19

Smaga M.: Karty płatnicze, Kantor Wyd. Zakamycze, Kraków, 1998, str.46

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

powszechnego i konkurencyjnego środka płatności. Odrębny akt prawny (o randze

ustawy), pozwoliłby na pełną interpretację i umieszczenie odpowiednich zapisów

opartych na doświadczeniu innych państw oraz standardów przyjętych w Unii

Europejskiej, której chcemy być pełnoprawnym członkiem.

W sytuacji gwałtownych przeobrażeń gospodarczych i prawnych w Polsce, potrzebą

chwili staje się przyjęcie jednoznacznej, uporządkowanej i powszechnie przyjętej

terminologii. Bezkrytyczne przyjmowanie tłumaczeń z języka angielskiego,

powstałych przecież w innych warunkach gospodarczo-prawnych, wywołuje wiele

nieporozumień. Dotyczy to szczególnie kart, obiegowo nazywanych kartami

bankomatowymi, kredytowymi, magnetycznymi, płatniczymi lub po prostu

plastikowym pieniądzem. W nowej ustawie powinno się znaleźć precyzyjne

zdefiniowanie wszystkich pojęć, poczynając od określenia karty i jej różnych

rodzajów do definicji pojęcia: podpis elektroniczny i płatność elektroniczna, a także

określenia podmiotów mających prawo do emisji kart - na co zwraca uwagę Komisja

Europejska w zaleceniu nr 88/590/EWG dotyczącym systemów płatności, a w

szczególności stosunków między posiadaczami i emitentami kart

Ustawa dotycząca zagadnień związanych z tematem kart, wg Leopolda Steckiego

winna regulować zagadnienia o wymiarach cywilnoprawnych, gdyż nastręczają one

bardzo dużo kłopotów w toku emisji i obiegu kart

1.2. Karta

płatnicza a inne formy płatności

Współczesny system płatniczy podlega bardzo intensywnym przemianom i szybkiemu

rozwojowi. Rośnie tak ilość transakcji jak i wartość obrotów na rynku pieniężnym.

Ewoluują także formy płatności, które odpowiadają coraz bardziej zmieniającym się

warunkom i potrzebom nowoczesnego rynku pieniężnego

. W przeszłości największą

rolę w transakcjach wymiany odgrywała gotówka. Wynikało to przede wszystkim z

powszechności jej używania, a także z uwarunkowań gospodarczych. Jednak od ponad

Smaga M.: Karty płatnicze, Kantor Wyd. Zakamycze, Kraków, 1998, str. 47

Spruch W.: Polskie Banki w drodze do Unii Europejskiej: praca zbiorowa pod redakcją W.L. Jaworskiego,

Poltext, Warszawa, 1999, str. 242

Stecki L.: Karty kredytowe, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń, 1998, str. 26

Spruch W.: Banki Centralne wobec tendencji rozwoju systemów płatniczych w Europie (przykład

elektronicznego pieniądza), „Bank i Kredyt”, listopad 1997

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

wieku rola gotówki zaczęła stopniowo maleć

. Było to ściśle związane z ogromnym

postępem technicznym, zwłaszcza w dziedzinie informatyki i elektroniki. Pojawiły się

nowe możliwości i rozwiązania w zakresie rozliczeń gotówkowych i

bezgotówkowych. Stworzono nowe, wygodniejsze formy płatności, między innymi

czeki, przekazy, rozliczenia międzybankowe, międzynarodowe oraz karty płatnicze.

1.2.1. Karta płatnicza a gotówka

Karty płatnicze wykazują wiele cech charakterystycznych dla pieniądza, którym mogą

być umarzane zobowiązania pieniężne, nie mogą jednak spełniać funkcji pieniężnej,

zastrzeżonej dla pieniądza gotówkowego, gdyż nie są emitowane przez Bank

Centralny i nie został im przypisany przez państwo atrybut umarzania zobowiązań

pieniężnych

Obecnie udział kart płatniczych w obrocie bezgotówkowym systematycznie rośnie.

Stopniowo wypierają one gotówkę, czeki i inne formy rozliczeń bezgotówkowych.

Swą popularność zawdzięczają niektórym indywidualnym cechom, właściwym tylko

kartom, które diametralnie odróżniają je od innych sposobów rozliczeń, a także

konkurencyjności i substytucyjności w stosunku do nich. Podstawowe różnice

pomiędzy kartami płatniczymi a gotówką można rozpatrywać w aspekcie

bezpieczeństwa, wygody i możliwości dokonywania płatności.

Posługiwanie się kartą płatniczą jest bezpieczniejszym i wygodniejszym sposobem

regulowania płatności niż tradycyjne posługiwanie się gotówką. Posiadanie przy sobie

większej ilości pieniądza gotówkowego, stwarza zagrożenie jego utraty z powodu

kradzieży bądź zgubienia. Karty płatnicze dają możliwość dokonywania dużych

zakupów bez konieczności posiadania przy sobie większego zasobu gotówki. Gotówka

jest niezbędna podczas codziennych zakupów za małe kwoty i jest akceptowana we

wszystkich punktach handlowo-usługowych, natomiast posiadanie karty daje

możliwość stałego dostępu do gotówki w całodobowych bankomatach i dokonywania

płatności w większości dużych marketów oraz coraz częściej, również w mniejszych

punktach handlowo - usługowych. Karta daje poczucie komfortu psychicznego

Marski Z.J.: Pieniądz gotówkowy (historia-obieg-perspektywy), Materiały i studia NBP, Zeszyt nr 64,

Warszawa, styczeń 1997, str. 37

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998, str. 33

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

podczas transakcji handlowej, nie zmuszając jej posiadacza do rezygnacji z jakiegoś

dobra i dokonywania zakupów dostosowanych ściśle do zasobu portfela w danym

momencie. Poza tym przy zawieraniu transakcji gotówkowych zawsze istnieje ryzyko

natrafienia na sfałszowane bądź wycofane z obiegu banknoty.

Karta płatnicza jest instrumentem bardzo przydatnym w czasie podróży

zagranicznych. W takim przypadku posiadanie pieniędzy w walucie krajowej jest dość

uciążliwe, gdyż muszą być one wymieniane na walutę akceptowaną w danym kraju.

Nie zawsze podczas podróży lub pobytu za granicą istnieje możliwość wymiany

pieniędzy we wszystkich miejscowościach. Problem wymiany gotówki staje się

jeszcze bardziej uciążliwy w przypadku podróży przez kilka krajów. Posiadacz karty

nie musi wymieniać pieniędzy znajdując się w obcym państwie, może bez problemu

podjąć z bankomatu potrzebną mu sumę w walucie miejscowej

Karty pozwalają w najprostszy sposób uzyskać kredyt, bez konieczności składania

dokumentów, szukania żyrantów, nawet bez konieczności wizyty w banku. Bank

wydając kartę ustala z góry okres i limit takiego kredytu. Posiadacz karty dokonując

zakupów może wydać więcej pieniędzy niż posiada w danej chwili na swoim koncie,

co z jego punktu widzenia jest to bardzo wygodne, choć trzeba przyznać, że dość

niebezpieczne

W przypadku zagubienia karty bądź jej kradzieży, niebezpieczeństwo straty środków

jest o wiele mniejsze niż w przypadku utraty gotówki. Fakt utraty karty należy

niezwłocznie zgłosić swojemu bankowi, który po uzyskaniu takiej informacji

zastrzega kartę w systemie autoryzacyjnym. Od chwili zgłoszenia kradzieży bank

odpowiada za środki zgromadzone na rachunku klienta. Ryzyko utraty środków przez

właściciela karty jest małe, gdyż każda większa transakcja wymaga autoryzacji. W

przypadku gdy karta nie jest jeszcze zastrzeżona, jedynym zabezpieczeniem jest

podpis właściciela karty umieszczony na jej awersie, który musi być identyczny z

podpisem na rachunku. Kolejnym zabezpieczeniem jest PIN, który uniemożliwia

osobom nieupoważnionym wypłatę gotówki z bankomatów.

Janowicz R.: Możliwości wykorzystania kart płatniczych w Polsce, NBP, Warszawa, 1998, str. 15

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

1.2.2. Karta płatnicza a czek

Prawo czekowe w Polsce opiera się na ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz.U. nr

37, poz. 283).

Czek należy do kategorii papierów wartościowych o ściśle przewidzianej przez prawo

czekowe formie

. Jest przede wszystkim narzędziem szeroko rozumianej zapłaty, w

którym wystawca czeku poleca bankowi zapłatę określonej sumy pieniężnej

okazicielowi lub oznaczonej osobie, za okazaniem czeku. Posługiwanie się czekiem

opiera się na posiadaniu przez wystawcę rachunku bankowego

Czeki są jedną z najstarszych form rozliczeń pieniężnych:

- gotówkowych – dokonywanych za pomocą czeków gotówkowych,

- bezgotówkowych – realizowanych z użyciem czeków rozrachunkowych.

Czeki gotówkowe podobnie jak karty płatnicze umożliwiają wypłatę gotówki, ale ich

użycie wiąże się z koniecznością udania się do banku lub na pocztę, wypełnienia

dokumentów i stratą czasu w kolejkach. Gotówka może zostać wypłacona tylko przez

oddział banku wystawcy czeku. W przypadku gdy czek zostanie przedstawiony do

zapłaty w innym banku, jego właściciel musi zaczekać na pieniądze, do czasu

uzyskania przez bank przyjmujący czek od banku trasata, funduszy niezbędnych do

zapłaty czeku. Zdarza się, że proces ten trwa kilka dni. Obecnie banki starają się

ograniczyć tą niedogodność poprzez podpisywanie porozumień, na mocy których

mogą być realizowane czeki gotówkowe w bankach innych niż bank wystawcy

Używanie czeków w Polsce nie jest tak wygodne jak używanie kart płatniczych.

Wynika to z faktu, że czek służy w zasadzie do jednorazowego rozliczenia, ponieważ

indosowanie czeków pomiędzy różnymi podmiotami gospodarczymi nie jest w

naszym kraju popularne. Zapłata za pomocą karty nie nastręcza tego typu trudności,

gdyż z jej pomocą można dokonywać transakcji w różnych punktach handlowo-

usługowych oraz wypłacać gotówkę we wszystkich oddziałach swego banku, w

oddziałach innych banków i w bankomatach – dostępnych przez 24 godziny na dobę.

Niektóre bankomaty oprócz wypłaty gotówki oferują inne dodatkowe usługi, jak na

przykład sprawdzanie aktualnego salda konta, składanie depozytów, zmianę PIN-u na

Janowicz R.: Możliwości wykorzystania kart płatniczych w Polsce, NBP, Warszawa, 1998, str. 16

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998, str. 33

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998, str. 39

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

karcie bankomatowej, dokonanie przelewu, uzyskanie informacji o banku, wydruk

historii rachunku. Ważną różnicą między czekiem i kartą jest możliwość uzyskania

przy użyciu karty większej kwoty niż ta, którą może wypłacić posiadacz czeku.

Czeki są bezpieczniejszą formą płatności niż gotówka, ale mniej bezpieczną od kart

płatniczych. W przypadku kradzieży lub zagubienia czeków istnieje duże

niebezpieczeństwo realizacji czeków przez osoby nieuprawnione. Jedynym

zabezpieczeniem czeków jest ich zastrzeżenie w banku. Karty płatnicze mają więcej

zabezpieczeń, które są skuteczniejsze

Czeki rozrachunkowe dają ich posiadaczom jeszcze mniejsze możliwości, gdyż mogą

być przedstawiane do zapłaty bezpośrednio u trasata, którym jest zawsze bank lub w

banku, w którym posiadacz czeku ma swój rachunek

Także podczas podróży zagranicznej karty płatnicze mają przewagę nad czekami – w

tym przypadku - podróżniczymi (travellers cheques). Są one mniej bezpieczne od kart

płatniczych z tych samych powodów co czeki zwykłe (użycie przez osoby

nieuprawnione), a kwoty na jakie opiewają są nieporównywalnie mniejsze od kwot,

które można uzyskać przy użyciu kart płatniczych. Ponadto czeki nie pozwalają na

zaciągnięcie kredytu i późniejsze regulowanie zobowiązań.

Niektóre banki wydają swoim klientom karty gwarancyjne do euroczeków. Są one

narzędziem pomocniczym przy obrocie czekowym. Służą do identyfikacji – poprzez

porównanie podpisów – osoby posługującej się czekiem oraz do wypłaty gotówki z

bankomatu.

Posiadacze kart są w bankach klientami uprzywilejowanymi, mogą liczyć na

dodatkowe korzyści, między innymi: ubezpieczenia w podróży, preferencyjną obsługę

w hotelach, refundację kosztów w wyniku braku połączeń lub zgubienia bagażu. W

przypadku podróży lotniczych, gdy bilet zostanie zapłacony określonym rodzajem

karty, klient otrzymuje bezpłatne ubezpieczenie od opóźnień lotu, utraty bagażu itp.

Na te wszystkie udogodnienia nie mogą liczyć osoby posługujące się tradycyjnymi

formami płatności, tj. gotówką lub czekiem.

Janowicz R.: Możliwości wykorzystania kart płatniczych w Polsce, NBP, Warszawa, 1998, str. 18

szerzej na ten temat w podrozdziale 3.6.1. niniejszej pracy

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

1.3. Karty

płatnicze oferowane przez polskie banki

Jedną z przyczyn dynamicznego rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce jest

ukierunkowanie strategii na klienta indywidualnego, który – coraz bardziej zamożny –

stał się ważnym źródłem kreowania dochodu banku

Polskie banki oferują obecnie praktycznie wszystkie karty międzynarodowych

systemów płatniczych dostępne na świecie, z wyjątkiem kart japońskiej organizacji

JCB. Dodatkowo w ofercie naszych banków znajdują się polskie karty wydawane

przez rodzime systemy PolCard i PBK Styl oraz karty bankomatowe poszczególnych

banków. W ofertach banków znajdują się karty tak dla osób indywidualnych jak i dla

firm.

1.3.1. Rodzaje kart znajdujących się na polskim rynku

Oferowane przez krajowe banki karty różnią się między sobą zasięgiem, sposobem

rozliczania transakcji, techniką i bezpieczeństwem rozliczania transakcji, ilością

podmiotów, uczestniczących w rozliczeniach, charakterem prawnym posiadacza karty,

stopniem zaufania, jakim bank obdarza posiadacza karty i wieloma innymi

elememtami.

Biorąc pod uwagę kryterium zasięgu, na polskim rynku wyróżniamy:

- karty krajowe - bardziej dostępne dla przeciętnego klienta banku. Są tańsze od kart

międzynarodowych. Zasięg ich akceptacji ogranicza się do lokalnego (krajowego)

rynku, przy czym mogą być wydawane w ramach systemu międzynarodowego (np.

Visa Domectic) lub niezależnie od nich. Na kartach lokalnych musi być

umieszczony napis „ważna tylko w ...” („valid only in ...”). Za ich pomocą można

dokonywać płatności, wypłacać gotówkę w bankomatach,

- karty międzynarodowe - wydawane w ramach międzynarodowych systemów,

takich jak: VISA, Mastercard/EuroCard, JCB, American Express i Diners Club.

Mimo, iż są droższe od kart krajowych (w ostatnim czasie różnica w cenie zaciera

się) – są od nich popularniejsze. Wynika to z faktu, że karta międzynarodowa jest

Kruczelak K.: Bankowe karty płatnicze (aspekt cywilnoprawny), materiały z konferencji w Swietłogorsku 28-

30.08.1995 r., Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 1998, str. 62

Federowicz W.: Boom na karty płatnicze?, Wprost, nr 35, 1999

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

kartą uniwersalną, można jej używać w kraju i za granicą, do wypłaty gotówki oraz

regulowania płatności w punktach handlowo-usługowych. Najpopularniejsze karty

o zasięgu międzynarodowym w Polsce, to karty dwóch organizacji: VISA i

Europay International.

Ze względu na sposób rozliczenia przeprowadzanych transakcji, funkcjonujące w

Polsce karty możemy podzielić na:

- kredytowe – służą celom płatniczym. Umożliwiają posiadaczowi karty

dokonywanie płatności bezgotówkowych na podstawie zaciągniętego kredytu,

który musi być spłacony stosownie do warunków uzgodnionych z bankiem. Kredyt

ten ma z reguły dwie stopy procentowe. Niższe oprocentowanie jeżeli zostaje

spłacony w terminie i wyższe, jeśli termin spłaty kredytu nie zostanie

dotrzymany

. Wydanie karty jest uzależnione od wysokości dochodów

konsumenta. Często nie jest wymagane posiadanie przez klienta rachunku

oszczędnościowo-rozliczeniowego w danym banku,

- debetowe

–

najpopularniejsze, charakteryzują się niskim poziomem ryzyka, nie

zapewniają żadnych możliwości uzyskania kredytu. W zdecydowanej większości

karty te działają w oparciu o rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, a

posiadacze takich kart mogą się nimi posługiwać tylko do wysokości salda na

rachunku

. Przekroczenie stanu konta powoduje naliczanie „karnych” odsetek.

Karty debetowe umożliwiają jedynie dokonywanie wypat gotówkowych za

pomocą bankomatów oraz transakcji w punktach włączonych do lokalnych sieci

elektronicznych banków. Z tego względu ich rozwój na skalę międzynarodową

rozpoczął się z momentem powstania międzynarodowych systemów ( np. Cirrus,

Maestro). Ze względu na sposób obciążania rachunku karty debetowe można

podzielić na:

- karty debetu bezpośredniego – gdy po każdej transakcji obciążany jest rachunek

klienta,

- karty debetu pośredniego – pozwalają na dokonywanie transakcji, które

obciążają rachunek w sposób skumulowany w określonym terminie (najczęściej

Janowicz R.: Rynek kart płatniczych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Zeszyt nr 24/9, Warszawa,

str. 74

Smaga M.: Karty płatnicze, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków, 1998, str. 121

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

dwa tygodnie), czyli umożliwiają posiadaczowi takiej karty odłożenie płatności

bez konieczności bieżącego angażowania posiadanych środków finansowych

- obciążeniowe – nazywane często kartami typu charge – są kartami z odroczonym

terminem płatności. Ich cechy są podobne do cech kart kredytowych, z tą różnicą,

że zaciągnięty kredyt spłaca się w całości raz w miesiącu (kredyt

krótkoterminowy). Karty obciążeniowe wydawane są w oparciu o istniejący

rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy. Na podstawie ilości środków

przelewanych co miesiąc na ten rachunek, bank ustala miesięczny limit wydatków.

Na koniec miesiąca bank obciąża równowartością wydanej kwoty rachunek

posiadacza karty.

Wykres 1. Udział poszczególnych typów kart płatniczych w rynku (na koniec

grudnia 1999 roku).

10,00%

829 221

2,20%

180 321

87,80%

7 280 496

karty debetowe

karty kredytowe

karty charge

źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Departamentu Systemów Płatniczych, NBP

Banki emitują również karty bankomatowe, służące wyłącznie do wypłaty gotówki z

bankomatu. Są one kartami debetowymi o ograniczonych możliwościach,

Gregorczuk-Fedorowicz K.: Pod rządami plastikowego kartonika, Bank. Miesięcznik Finansowy, nr 7, 1997,

str. 20

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

wykluczających dokonywanie bezgotówkowych płatności w punktach handlowo-

usługowych.

Ze względu na kryterium techniki i bezpieczeństwa transakcji, karty dzielimy na

tradycyjne – z paskiem magnetycznym i procesorowe

Kolejnym kryterium podziału jest ilość podmiotów, uczestniczących w rozliczeniach

przy pomocy kart. Wyróżniamy tu systemy:

- dwustronne – w których karty wydawane przez instytucje niebankowe są

akceptowane tylko przez ich emitenta,

- trójstronne

–

wymagają porozumienia trzech kategorii podmiotów, a mianowicie:

emitenta, przedsiębiorstw gotowych przyjmować zapłatę kartą i posiadacza karty,

- czterostronne – oprócz podmiotów wymienionych powyżej, w rozliczeniu

występuje również właściciel systemu, w którym emitowana jest karta. System

czterostronny jest obecnie najbardziej popularnym systemem w Polsce i na

świecie.

Kartami bankowymi są karty wydawane w systemach: trójstronnym i

czterostronnym

Z uwagi na kryterium podmiotowe posiadacza, można rozróżnić karty:

- prywatne

–

wydawane

osobom fizycznym, występującym w roli konsumentów,

- firmowe – wydawane podmiotom gospodarczym

Biorąc pod uwagę kryterium zaufania banku do posiadacza karty, na polskim rynku

wyróżniamy:

- karty masowe – dostępne dla każdego, u kogo bank nie dopatrzył się negatywnych

wskaźników finansowych, występujących w przypadku braku stałego źródła

dochodu, zaległości podatkowych itp

. Pozwalają one na wyselekcjonowanie

wiarygodnych klientów, którym bank może zaufać i zaoferować swe produkty,

dające poczucie swobody dysponowania środkami finansowymi,

Szerzej na temat zabezpieczeń kart z paskiem magnetycznym w podrozdziale 3.6.1., a o kartach

mikroprocesorowych w podrozdziale 4.2.

Smaga M.: Karty płatnicze, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków, 1998, str. 16

Narożny T.: Czynności kredytowe banku: zagadnienia prawne, Biblioteka Menedżera i Bankowca

„Zarządzanie i Finanse”, Warszawa, 2000, str. 125

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

- karty

złote – oferowane są najlepszym i najbogatszym klientom. Oprócz prestiżu

zapewniają one wyższe limity wydatków, lepsze warunki płatnicze i wiele

dodatkowych usług. Są one niejako podsumowaniem współpracy klienta z

bankiem

- karty platynowe – oferowane najbogatszym klientom, którzy korzystają w banku z

usługi private banking. Posiadają oni nieograniczony limit wydatków i bardzo

szeroki pakiet usług pozafinansowych.

1.3.2. Banki posiadające w swej ofercie karty płatnicze

Dynamiczny rozwój krajowego rynku kart płatniczych zachęca banki do angażowania

się w projekt emitowania własnych kart. Jest to spowodowane tym, że karta staje się

coraz powszechniejszym instrumentem dokonywania płatności bezgotówkowych.

Klient, który chce mieć w swym portfelu kartę, z całą pewnością otworzy swój

rachunek właśnie w banku posiadającym w swej ofercie ten produkt. Poza tym, karty

to dla banku element marketingu oraz źródło zysków – bezpośrednich w formie opłat

pobieranych w związku z wydawaniem i obsługą kart i zysków pośrednich płynących

z utrzymania dotychczasowych klientów i zdobywania nowych. Można stwierdzić, że

karty są obecnie niezbędnym produktem dla banku chcącego utrzymać bądź podnieść

swoją pozycję na rynku.

Banki wydające karty płatnicze oferują je klientom indywidualnych i firmom. Oferta

banków na koniec 1999 roku obejmowała: 10 rodzajów różnych kart debetowych, 11

rodzajów kart obciążeniowych i 6 rodzajów kart kredytowych. Najczęściej

pojawiającym się w ofercie banków typem kart, są karty debetowe i obciążeniowe

Visa Classic oraz debetowa Visa Electron.

Różnorodność oferty banków, a w szczególności wzrost podaży kart obciążeniowych i

kredytowych, świadczą o kolejnym etapie rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce.

Jeszcze kilka lat temu dominowały w ofercie banków karty debetowe. Tendencja taka

jest charakterystyczna dla początkujących rynków, co wynika z faktu, że karty

debetowe są dla rynków bezpieczne i nie wymagają badania zdolności kredytowej

Kuzio E.: Rynek kart płatniczych w Polsce Cz. I, Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy, nr 6, 1993, str. 9

Smaga M.: Karty płatnicze, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków, 1998, str. 20

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

klienta. Posiadacz tego rodzaju karty może się nią posługiwać tylko wtedy, gdy

pozwala mu na to saldo jego rachunku

Tabela 1. Rodzaje kart płatniczych wydawanych przez polskie banki, wg stanu na

koniec 1999 roku.

Rodzaj karty

Rodzaj rganizacji

wydającej kartę

Liczba banków wydających

kartę

Euro<26

Eurocard/MasterCard

Eurocheque

Maestro

Makro

DEBETOWE

PBK Hermes

PolCard

Visa Classic

Visa Domestic

Visa Electron

American Express

Diners Club

Eurokarta Ec/Mc

Eurocard/MasterCard

Eurocard/MasterCard Gold

OBCIĄŻENIOWE

Makro

PolCard

Visa Classic

Visa Concerto

Visa Concerto Gold

Visa Gold

EC/MC Partner

Eurocard/MasterCard

KREDYTOWE

Visa Classic

Visa Gold

Visa Platinium

Visa Silver

źródło: opracowanie własne na podstawie oferty banków.

Liderem w emitowaniu kart płatniczych jest od kilku lat Bank Pekao S.A. Bankami,

które wyróżniają się na rynku pod względem ilości wydanych kart są także: PKO BP

S.A., Bank Śląski S.A., WBK S.A., BPH S.A., BIG Bank Gdański S.A., Kredyt Bank

S.A., PBK S.A., Bank Zachodni S.A., BGŻ S.A. Łącznie z Bankiem Pekao S.A.

wydały one do końca grudnia 1999 roku ponad 7,7 mln kart.

Janowicz R.: Rynek kart płatniczych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, 1999

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

Niektóre banki oferują bardzo szeroką gamę kart płatniczych i bankomatowych.

Dzięki temu starają się jak najlepiej dopasować kartę do potrzeb, możliwości i

wymagań szerokiego kręgu klientów. Karty stały się obecnie silnym narzędziem

pozyskiwania grup klientów, na których bankom szczególnie zależy.

Tabela 2. Udział banków w rynku kart płatniczych w Polsce.

Lp.

Nazwa banku

Udział

Pekao S.A.

33,60%

PKO BP S.A.

19,80%

Bank Śląski S.A.

13,50%

WBK S.A.

7,10%

BIG Bank Gdański S.A.

6,80%

BPH S.A.

6,40%

PBK S.A.

4,10%

Pozostałe banki

8,60%

źródło: Internet; http://friko4.onet.pl/poz/karciarz

Tabela 3. Przykładowe oferty kart płatniczych trzech banków – liderów.

Nazwa Banku

Lp karty Rodzaje kart znajdujących się w ofercie

banku

Bank Pekao

Eurokarta

S.A.

Maestro

Maestro –Eurokonto Akademckie

Maestro Junior

Maestro OK

Partner

Visa Clasic dolarowa

Visa Classic złotowa

Visa Concerto

Visa Platinium

Złota Eurokarta

Złota Visa Concerto

PKO BP S.A.

Bankomatowa PKO Ekspres

Maestro

PKO EC/MC

PKO EC/MC srebrna

PKO EC/MC Złota

PKO Ekspres

PKO Visa Classic

PKO Visa Electron

Visa Electron Graffiti

Visa Gold

WBK S.A.

Euro<26 WBK Maestro

Polska Karta WBK Euro<26

WBK Maestro

WBK Visa Business

WBK Visa Business Charge

WBK Visa Classic

WBK Visa Electron

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

źródło: opracowanie własne na podstawie: oferty banków, artykułów prasowych z Rzeczpospolitej,

Prawa i Gospodarki, Gazety Bankowej.

1.3.2.1. Oferta dla klientów indywidualnych

Osoba prywatna, decydując się na posiadanie karty płatniczej ma do wyboru:

- karty masowe (dla każdego) oznaczone logo:

• PolCard,
• PBK Styl,
• Visa,
• Eurocard/MasterCard,
• oraz karty bankomatowe.

- karty dla osób o wysokich dochodach:

• Eurocard/MasterCard Gold,
• Visa Gold,
• Visa Platinium,

a także karty typu T&E (Travel & Entertaiment) - często nazywane „rozrywkowymi”

lub „pobytowo-podróżniczymi” - przeznaczone dla zamożnych osób często

podróżujących po całym świecie. Karty tego typu wydawane są przez prestiżowe

organizacje typu klubowego. W Polsce emitują je:

• American Express – oferująca karty: zieloną, gold, platinium,
• Diners Club.
•

Wykres 2. Udział wiodących polskich banków w ilości wydanych klientom

indywidualnym kart do końca 1999 r. (w tys.).

2838,1

2314,5

801,6

498,8

362,5

346,2

281,4

241,3

170

500

1000

1500

2000

2500

3000

O BP

K S

K SA

K S

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

źródło: Tomaszkiewicz B.: Trzy banki w czołówce, Puls Biznesu, nr 29, 2000

1.3.2.1.1.

Karty masowe (dla każdego)

Oferta kart „dla każdego” w polskich bankach jest dosyć szeroka. Prawie każdy bank

ma na liście swoich produktów karty dla przeciętnego klienta. Można na niej znaleźć

karty o zasięgu krajowym i międzynarodowym, karty bankomatowe, debetowe,

debetowe elektroniczne, obciążeniowe oraz kredytowe.

Osoba fizyczna decydując się na wybór karty, winna zastanowić się do jakiego celu

ma jej ona służyć. Jeśli tylko do wypłaty gotówki wystarczy karta bankomatowa lub

coraz częściej zastępująca bankomatową – elektroniczna karta debetowa, służąca

również do płatności w punktach handlowo – usługowych. Osoba chcąca regulować

płatności z wykorzystaniem kredytu, powinna wybrać jedną z następujących kart:

elektroniczną kartę bankomatową, kartę debetową lub elektroniczną kartę debetową –

z limitem kredytowym w koncie osobistym, kartę charge albo kartę kredytową.

Najłatwiej jest otrzymać kartę bankomatową i elektroniczną kartę debetową, gdyż

banki najczęściej wydają je klientom przy otwarciu rachunku. Pozostałe typy kart są z

reguły wydawane po upływie kilku miesięcy od momentu otwarcia rachunku

osobistego. Niektóre banki stawiają warunek stałych, o określonej wysokości

wpływów na rachunek bądź zdeponowania kwoty gwarancyjnej

Najważniejszą chyba sprawą, w momencie wyboru karty jest dokładne

przeanalizowanie regulaminów dotyczących wydania i korzystania z danej karty.

Należy zwracać uwagę na opłaty obciążające kartę – tj. opłatę za wydanie karty, za jej

obsługę, prowizje od wypłat gotówki w innych bankach, prowizje od transakcji

bezgotówkowych oraz na oprocentowanie środków. Istotną kwestią jest zakres

odpowiedzialności klienta w przypadku zagubienia karty. Ważną sprawą jest również

sieć punktów akceptujących zapłatę daną kartą i ilość bankomatów danego banku.

Do najpopularniejszych kart masowych na koniec 1999 roku należały:

• karta debetowa PolCard,
• karta debetowa Visa Classic,

Najpopularniejsze rodzaje kart dla klientów indywidualnych, wydawanych przez polskie banki stanowi

Załącznik nr 2 do niniejszej pracy

Bury A.: Karty płatnicze 1998/1999, CeDeWu, Warszawa, 1999, str. 94

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

• karta debetowa Maestro/Cirrus,
• karta debetowa Visa Electron,

• karta obciążeniowa EuroCard/MasterCard,
• karta obciążeniowa Visa Classic,
• karta obciążeniowa PolCard.

1.3.2.1.2.

Karty dla studentów i osób niepełnoletnich

Coraz więcej banków oferuje karty osobom niepełnoletnim i studentom, widząc w

nich w przyszłości potencjalnych pełnoprawnych klientów banku.

Banki w tym zakresie stosują dwie strategie:

- umożliwiają bezpośrednie otwarcia konta młodzieżowego lub studenckiego i

wydanie do niego karty płatniczej,

- wydają karty dla osób niepełnoletnich do karty podstawowej osoby dorosłej

Zgodnie z przepisami prawa bankowego, dziecko do lat 13 nie może dysponować

pieniędzmi na rachunku oszczędnościowym. Dopiero po skończeniu 13 lat osoba ma

prawo dysponowania tym, co ma na rachunku. Założenie rachunku dla dziecka –

i wydanie mu karty - możliwe jest w przypadku, gdy jedno z rodziców – bądź inna

osoba dorosła odpowiadająca za transakcje osoby nieletniej - posiada w danym banku

własne konto. Procedura zakładania takiego rachunku nie jest skomplikowana, w

większości przypadków ogranicza się do wydania dyspozycji przez opiekuna dziecka,

wypełnienia przez nią stałego pełnomocnictwa i wpłacania co miesiąc stałej kwoty

wynoszącej około 20 – 30 zł. W niektórych bankach ustalany jest również dzienny

limit wypłat. Przy operacji zakładania konta musi być obecnie dziecko, które składa

wzór podpisu na pełnomocnictwie.

Bezpośrednie otwarcie konta dla dzieci i wydanie do niego karty płatniczej oferują

banki: Bank Pekao S.A., BPH S.A., GBG S.A., PKO BP S.A., Kredyt Bank S.A.,

WBK S.A., Handlobank S.A.

Bury A.: Karty płatnicze 1998/1999, CeDeWu, Warszawa, 1999, str. 135

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

Tabela 4. Warunki otwierania najpopularniejszych rachunków i wydawania do nich

kart dla osób nieletnich.

Bank

Warunki założenia rachunku

Instrument płatniczy

Pekao S.A.

posiadanie przez opiekunów Eurokonta karta Junior

konto junior

comiesięczne wpłaty min. 20 zł
wiek dziecka -powyżej 13 lat

Kredyt Bank S.A. posiadanie konta przez rodziców

Visa Electron Junior

comiesięczne wpłaty min. 30 zł.
wiek dziecka -powyżej 13 lat

PKO BP S.A.

posiadanie przez rodziców Superkonta Visa Electron Graffiti

konto graffiti

ustalenie dziennego limitu wydatków
wiek dziecka -powyżej 13 lat

WBK S.A.

wiek 14-26 lat

Euro<26 EC/MC
Euro< 26 WBK

źródło: opracowanie własne, na podstawie: artykułów prasowych z Rzeczpospolitej, Prawa i

Gospodarki, Gazety Bankowej.

Wydanie dodatkowej karty dla osób niepełnoletnich (z reguły od 13 roku życia) do

karty podstawowej oferują obecnie następujące banki

- PKO BP S.A. – karta bankomatowa PKO Ekspres,

- WBK S.A. – Visa Electron,

- BPH S.A. – karta bankomatowa, Visa Classic, PolCard,

- Bank Zachodni – Visa Electron,

- Grupa Pekao S.A. – karty charge – EC/MC Eurokarta, Visa Concerto (od 15 roku

życia),

- Bank Pekao S.A. – karta debetowa Visa Classic,

- Kredyt Bank – Visa Electron,

- BIG BG S.A. – karta bankomatowa lub płatnicza: Visa Electron lub Visa Classic,

- Bank Austria Creditanstaldt Poland S.A.,

- Bank

Ochrony

Środowiska S.A.,

- BWR Real Bank S.A.,

- Handlobank,

- Lukas Bank S.A.,

Bury A.: Karty płatnicze 1998/1999, CeDeWu, Warszawa, 1999, str. 131

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

- PPABank

S.A.

Wiele banków traktuje studentów podobnie jak pracujących klientów. Pojawienie się

wspieranych przez państwo kredytów studenckich zachęciło banki do zaoferowania

kont osobistych studentom i uczniom szkół pomaturalnych. Warunkiem otwarcia

takiego rachunku jest zadeklarowanie regularnych wpłat i przedstawienie w oddziale

bankudowodu osobistego, legitymacji studenckiej lub szkolnej oraz zaświadczenia z

uczelni potwierdzającego status studenta lub ucznia. Za ewentualne mniejsze od

zadeklarowanych wpływy banki z reguły nie wyciągają konsekwencji. Konto

studenckie umożliwia pokrywanie regularnych płatności (np. akademik, telefon),

otrzymanie kredytu gotówkowego i odnawialnego, blokowanie pieniędzy w formie

lokaty. Posiadacz może otrzymać kartę bankową i czeki. Ponadto banki, po

określonym „okresie próbnym” wynoszącym około 3 do 6 miesięcy ustalają dla

młodego klienta limit kredytu, na jaki może się w banku zadłużyć.

Tabela 5. Najpopularniejsze rachunki bankowe dla studentów.

Bank

Warunki założenia rachunku

Instrument płatniczy

Bank Zachodni
S.A.

ROR dla studentów w wyjątkowych
sytuacjach, stałe dochody, np
stypendia z uczelni lub oświadczenie
rodziców

Visa Electron, Visa
Classic, Maestro

BDK S.A. Grupa
Pekao S.A.

ROR, legitymacja studencka

karta bankomatowa
START

BGŻ

oświadczenie o stałych wpływach,
kwota wybierana samodzielnie

PolCard, Visa Classic

BPH S.A.

oświadczenie o stałych wpływach,
kwota ustalana indywidualnie

Visa Electron

Kredyt Bank S.A. konto Student, min. wpływy 300 zł

Visa Electron. Cirrus

Pekao S.A.

Eurokonto akademickie, min. wpłaty
300 zł lub całość
stypendium/wynagrodzenia

Maestro, Visa
Concerto, Eurokarta

PKO BP S.A.

Akademickie Konto OszczędnościoweVisa Electron i czeki

Min wpływy 100 zł.

WBK S.A.

Euro 26, oswiadczenie o stałych
wpływach nie konieczne,
ROR studencki - stałe wpływy

Karta Euro<26,
Maestro

źródło: opracowanie własne na podstawie: oferty banków, artykułów prasowych z Rzeczpospolitej,

Prawa i Gospodarki, Gazety Bankowej, Banku. Miesięcznika Finansowego.

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

1.3.2.1.3. Karty dla klientów o wysokich dochodach

Prawie każdy z największych polskich banków detalicznych wyróżnia najbogatszych

klientów złotą kartą. Za jej otrzymanie klient płaci zdecydowanie więcej niż za zwykłe

karty, jednak w zamian otrzymuje określone przywileje. Oferta kart płatniczych

kierowanych do osób o wysokich dochodach jest w polskich bankach często

indywidualizowana. Banki traktują te karty jako prestiżowe, dlatego nie zawsze

przestrzeganym jest ograniczenie dotyczące dochodów klienta. W odniesieniu do

niektórych osób liczy się głównie ich prestiż.

Obecnie karty dla osób o wysokich dochodach oferują banki:

• Deutsche Bank Polska S.A. – karty: Maestro EuroCard/MasterCard, Maestro

EuroCard/MasterCard Gold,

• HypoVereinBank Hipoteczny S.A. – karty: Maestro EuroCard/MasterCard,

MasterCard Gold,

• Bank Rozwoju Eksportu S.A. – BRE Visa Classic, BRE Visa Gold,
• Citibank Polska – Visa CITIBANK Gold,
• Bank Austria Creditanstalt Polska S.A. – EuroCard/MasterCard Gold,
• Powszechny Bank Kredytowy S.A. w Warszawie – PBK Uniwers Gold

EuroCard/MasterCard,

• Bank Przemysłowy – Visa Gold,
• BWE S.A. – BWE Visa Gold,
• Millenium – Visa Gold,
• Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. – Visa Gold,
• Bank Pekao S.A. –MasterCard Gold, Visa Concerto Gold, Eurokarta złota,
• PBKS S.A.-Grupa Pekao S.A. – Visa Gold,
• ABN Amro Bank (Polska) S.A. – Visa Gold,
• BIG Bank Gdański S.A. – Visa Gold,
• Pierwszy Polsko-Amerykański Bank S.A. – Visa Gold,
• Raiffaisen Centrobank S.A. – Visa Gold,

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

Karty American Express: zieloną i złotą typu T&E oferują banki

• Bank Amerykański w Polsce S.A.,
• Bank Austria Creditanstalt Polska S.A.,
• Bank Rozwoju Eksportu S.A. – w ofercie tylko karta zielona,
• Bank Handlowy w Wraszawie S.A.,
• LG Petro Bank S.A.,
• Pierwszy Polsko-Amerykański Bank S.A

Karty klubowe Diners Club oferują swym najlepszym klientom banki: Bank Austria

Creditanstalt Polska S.A. oraz Kredyt Bank S.A., który jako pierwszy polski bank

wprowadził tę kartę do swej oferty pod koniec 1999 roku. Jest to nowość na polskim

rynku, więc chciałabym zaprezentować ją w tym miejscu.

Karta Diners Club jest kartą ekskluzywną, niszową, drogą, ale niezwykle użyteczną.

Kredyt Bank S.A. wydaje swoją kartę osobom, które udokumentują miesięczne

dochody rzędu minimum 8 tys. złotych brutto. Jest to karta typu charge, transakcje

dokonane z jej pomocą rozliczane są raz miesiącu – 28 dnia każdego miesiąca.

Posiadacz nowego plastikowego pieniądza musi jednak otworzyć w banku rachunek

oszczędnościowo – rozliczeniowy lub konto a vista, z którego karta może być

rozliczana. Karta nie ma górnej granicy limitu wypłat, ale i tak wszystko zależy od

indywidualnych negocjacji z bankiem. Posiadacz karty Diners Club Kredyt Bank

może jednak, bez większego ryzyka przekraczać przyznane limity, gdyż bank je

pokrywa. Karta jest droga – zdaniem przedstawicieli banku – to cena za jej

ekskluzywny charakter. Wypłaty bankomatowe dokonane z jej pomocą są obciążone

wysoką, 4-procentową prowizją. Płatności dokonane w Polsce są wolne od

dodatkowych obciążeń. Użycie karty za granicą wiąże się z opłatą 1-procenta od

kwoty transakcji

Właściciele kart o podwyższonym standardzie są klientami uprzywilejowanymi w

banku, mogą liczyć na wiele dodatkowych usług, które nie są dostępne dla klientów

posiadających karty masowe. Wśród tych ekstra-dodatków znajdują się pakiety

opracowanie własne na podstawie: oferty banków, artykułów prasowych z Rzeczpospolitej, Prawa i

Gospodarki, Gazety Bankowej, Banku. Miesięcznika Finansowego

Zielewski P.: Diners Club atakuje rynek, Puls Biznesu, nr 236, 1999

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

ubezpieczeniowe, wszechstronna pomoc medyczna i prawna zarówno w kraju jak i za

granicą, przekazywanie pilnych informacji, wydawanie kart zastępczych oraz

pogotowie gotówkowe za granicą. Ekskluzywne karty zapewniają: serwisy rezerwacji

hotelowych, wstęp do największych sieci ekskluzywnych pomieszczeń

wypoczynkowych na lotniskach, w których można bezpłatnie skorzystać z telefonu,

telefaksu, telewizji oraz zniżki w wielogwiazdkowych hotelach, wypożyczalniach

samochodów, ekskluzywnych klubach itp.

1.3.2.2. Karty dla firm

Karty firmowe (nazywane najczęściej Business Card) wydawane są podmiotom

gospodarczym. Do korzystania z nich uprawniony jest jedynie imiennie na karcie

oznaczony pracownik. Za zobowiązania, wynikające z transakcji dokonanych kartą,

odpowiada pracodawca. Karty te są najczęściej używane do pokrywania kosztów

delegacji służbowych, wydatków reprezentacyjnych itp.

. Cechą odróżniającą karty

business od kart klientów indywidualnych, jest to, że bardzo często klient sam

uczestniczy w określaniu limitu karty i niekoniecznie, w szczególności dla

pracowników firmy, karta musi posiadać maksymalny limit.

Standing firmy, która stara się o wydanie karty płatniczej jest badany przez bank z

większą starannością niż standing klienta indywidualnego. Stawia się w tym zakresie

znacznie większe wymogi. Mogą nimi być między innymi:

- stan konta bankowego utrzymujący się powyżej poziomu ustalonego przez bank,

- okres

działania firmy na rynku,

- pozytywne wyniki finansowe firmy na rynku w ciągu okresu określonego przez

bank,

- blokada

środków na koncie terminowym pod obroty na karty płatnicze.

Niektóre banki stosują ograniczenia wobec klientów, którzy prowadzą działalność na

własny rachunek, jako osoby fizyczne

Karty płatnicze dla firm oferowane obecnie przez polskie banki są w zdecydowanej

większości kartami debetowymi i charge o zasięgu międzynarodowym. Tylko WBK

na podstawie Regulaminu wydawania i używania karty PKO VISA Gold i Regulaminu wydawania i używania

karty VISA Business i Visa Business Gold BIG Banku Gdańskiego S.A.

Smaga M.: Karty płatnicze, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków, 1998, str.19

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

S.A. wydaje międzynarodową kartę WBK Visa Business z limitem kredytowym.

Kwestią tradycji należy tłumaczyć fakt, że zdecydowana większość kart firmowych to

karty ze znakiem Visa. Wydają ją następujące banki

• ABN Amro Bank Polska S.A.,
• Bank Częstochowa S.A.,
• Bank Energetyki S.A. w Radomiu,
• Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych,
• Bank Komunalny S.A.,
• Bank Pekao S.A. – Grupa Pekao S.A.,
• Bank Rozwoju Eksportu S.A., również jako złotą,
• Bank Śląski S.A. w Katowicach,
• Bank Współpracy Regionalnej S.A. w Krakowie,
• Bank Zachodni S.A. we Wrocławiu,
• BIG Bank Gdański S.A., w ofercie także Visa Business Gold,
• Citibank (Poland) S.A., także kartę złotą,
• Credit Lyonnais Bank Polska S.A.,
• Cuprum Bank S.A.,
• Kredyt Bank S.A.,
• Lukas Bank Świętokrzyski S.A. w Kielcach,
• Pierwszy Komercyjny Bank S.A. w Lublinie,
• Pierwszy Polsko-Amerykański Bank S.A. w Krakowie,
• Raiffaisen-Centrobank S.A.,
• Societe Generale,
• Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. w Poznaniu,
• Bank Współpracy Europejskiej S.A.

Karty business ze znakiem organizacji Europay wydają banki:

• Bank Austria Creditanstalt Polska S.A.,
• Bank Gospodarki Żywnościowej S.A.,
• Bank Handlowy w Warszawie S.A.,

Bury A.: Karty płatnicze 1998/1999, CeDeWu, Warszawa, 1999, str. 135

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

• Bank Ochrony Środowiska S.A.,
• Deutsche Bank S.A.,
• Bank Pekao S.A. – Grupa Pekao S.A. – również jako kartę Gold,
• Hypo Vereins Bank Polska S.A.,
• Powszechna Kasa Oszczędności BP – również jako kartę złotą.

W Polsce funkcjonują również karty corporate o zasięgu krajowym, są to karty

PolCard Business, wydawane obecnie przez cztery banki, tj:

• BIG Bank Gdański S.A.,
• Bank Przemysłowy S.A.,
• Bank Cukrownictwa „Cukrobank” S.A. we Wrocławiu,
• Bank Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego „BudBank” S.A. we Wrocławiu.

Polskie banki oferują firmom także dwie karty T&E typu corporate: American Express

Corporate i Diners Club Corporate. Warunkiem otrzymania pierwszej jest złożenie

depozytu gwarancyjnego w wysokości 5000 tys. USD. Karty American Express

Corporate wydają obecnie banki:

• Bank Amerykański w Polsce S.A.,
• Bank Austria Creditanstalt Polska S.A.,
• Bank Handlowy w Warszawie S.A.,
• LG Petro Bank S.A.,
• Pierwszy Polsko-Amerykański Bank S.A.

Kartę Diners Club Corporate wydaje tylko Bank Austria Creditanstalt Polska S.A.

Ilość kart typu corporate jest zdecydowanie mniejsza niż kart dla klientów

indywidualnych, za to miesięczna wartość transakcji przypadająca na kartę business

jest zwykle znacznie wyższa od wartości transakcji przypadających na kartę klienta

indywidualnego.

Liderem pod względem liczby wydawanych kart business jest Bank Pekao S.A., który

znacznie zdystansował konkurencję. Do końca 1999 roku wydał on 42,1 tys. kart

źródło: oferty banków, informacje prasowe z Rzeczpospolitej, Prawa i Gospodarki

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

Business. Pozostałe banki są za nim daleko w tyle, a liczba kart biznesowych przez

nich wydanych jest ze sobą porównywalna i waha się w przedziale od 4,4 tys. (BPH

S.A.) do 6,7 tys. (BIG BG S.A.).

Wykres 3. Udział wiodących polskich banków w emisji kart business, na koniec

1999 r. (w tys.).

42,1

6,7

6,5

6,3

5,4

4,8

4,4

S.A

BPH

źródło: : Tomaszkiewicz B.: Trzy banki w czołówce, Puls Biznesu, nr 29, 2000

Z kart corporate korzystają przede wszystkim duże firmy o ugruntowanej pozycji

rynkowej. Wśród małych firm nadal panuje w tej kwestii duży konserwatyzm. Tylko

13 procent z nich korzysta z kart płatniczych. Z wyników BPS Consultants Poland

wynika, że istnieje ścisły związek między stopniem wykorzystania kart a sposobem

postrzegania perspektyw rozwoju firm. Tam, gdzie możliwości rozwoju firmy

oceniane są jako złe, w ogóle nie wykorzystuje się kart płatniczych. W firmach

oceniających swoje perspektywy jako dobre, stopień wykorzystania kart płatniczych

wynosi 35%.

Podobnie jak w dużych firmach najpopularniejszą kartą biznesową w małych firmach

jest karta Visa Business. Posługuje się nią 52% firm, na drugim miejscu znajdują się

karty Mastercard – 25%, kolejne miejsca zajmują –Eurocard – 13%, PolCard – 8% i

American Express – 2%.

Raport BPS Consultants Poland LTD. „Firmy mikro na rynku usług bankowych”, czerwiec 1999

Karta płatnicza w polskim systemie bankowym

str.

Wykres 4. Najpopularniejsze karty typu business, w małych firmach.

Visa Business

52%

Mastercard

25%

Eurocard

13%

PolCard

American

Express

źródło: opracowanie własne na podstawie B.P.S. Consultants Poland, czerwiec, 1999 r.

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

II. R

OZWÓJ RYNKU KART PŁATNICZYCH W

OLSCE

2.1. Wprowadzenie

Rynek kart płatniczych w Polsce przeżywa w ostatnich kilku latach intensywny

rozwój. Świadczy o tym kilka czynników:

- systematycznie

zwiększa się liczba banków wydających karty,

- rośnie ilość kart w obiegu i liczba ich użytkowników,

- zwiększa się liczba punktów handlowych akceptujących płatności kartami,

- wzrasta liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych za pośrednictwem kart.

W latach 1997-1999 można dostrzec wzrost zaangażowania banków w proces

wydawania kart. Rezultatem tego jest duża różnorodność oferowanych przez banki

kart, które w coraz większym stopniu odpowiadają zarówno potrzebom zmieniającego

się rynku finansowego jak i wymaganiom potencjalnych klientów. O intensywności

rozwoju tego rynku może świadczyć także struktura klientów posługujących się

kartami płatniczymi. Jeszcze kilka lat temu w transakcjach kartami, przeważały karty

klientów zagranicznych. W 1999 roku ponad 80% wszystkich transakcji

realizowanych za pośrednictwem kart, stanowiły transakcje kartami wydanymi przez

banki działające w Polsce. Jest to bardzo pozytywny sygnał świadczący o

wzrastającym popycie na ten instrument płatniczy ze strony konsumentów

krajowych

. Podobnie z wartością transakcji, zrealizowanych przy użyciu polskich

kart płatniczych, która na koniec 1999 roku wynosiła ponad 76%, co stanowi blisko

13-sto procentowy wzrost w stosunku do roku 1998

2.1.1. Początki wprowadzania kart w Polsce

Karty płatnicze są używane w Polsce od 1969 roku, czyli od czasu podpisania przez

Orbis umowy z Diners Club International o akceptacji kart tej sieci. Jednakże karty

były wtedy mało znane i niedostępne dla przeciętnego Polaka. Korzystali z nich tylko

podróżni i turyści przybywający do Polski z Zachodu, a sieć punktów akceptujących

zapłatę kartami ograniczała się do ekskluzywnych hoteli, restauracji, muzeów, galerii

Janowicz R., Rynek kart płatniczych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, 1999 r., str. 57

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

sztuki, biur podróży, Cepelii, Desy, oraz sklepów Pewexu i Baltony

. Autoryzacja nie

przebiegała jednak dostateczne sprawnie, gdyż odbywała się za pośrednictwem banku

zagranicznego i trwała około dwóch dni

Orbis jako jedyny w Polsce prowadził również przedstawicielstwo innych

międzynarodowych organizacji płatniczych, do których należały: od 1971 r. –

American Express, od 1973 r. – Carte Blanche, od 1974 r. – Bank Americard, od 1975

r. – EuroCard, Master Charge, Acces, od 1986 r. – JCB, od 1989 r. – Air Plus

W połowie lat 80-tych Bank PKO S.A. wprowadził tzw. karty identyfikacyjne.

Zainstalowano wówczas w III Oddziale warszawskiego Banku Pekao S.A. pierwszy

bankomat. Każdy posiadacz karty miał możliwość wypłacenia dewiz do kwoty 150

USD. Ludzie jednak coraz częściej podróżowali, coraz częściej załatwiali różnego

rodzaju interesy, a karta identyfikacyjna nie spełniała swej roli.

W 1990 roku największa na świecie sieć kart plastikowych - VISA International –

podpisała z kilkoma polskimi bankami umowy przyznające im prawo emisji kart

VISA w Polsce. Do grona banków członkowskich w tamtym czasie należały: Bank

Pekao S.A., BIG S.A., BPH S.A., PKO BP, Bank Śląski S.A., Kredyt Bank S.A.

Rok później w Polsce rozpoczęła działalność organizacja EuroCard/MasterCard.

Na początku 1991 roku BIG S.A. i Orbis założyły Spółkę PolCard, która była

pierwszym i długo jedynym - na terenie Polski centrum autoryzacyjno –

rozliczeniowym, prowadzącym obsługę transakcji za pomocą kart płatniczych

wystawianych przez organizacje międzynarodowe takie jak: VISA, Eurocard,

Mastercard, Acces, DC, JCB. W tym samym roku swoje centrum autoryzacyjno –

rozliczeniowe otworzył American Express, a od 1994 r. rozpoczęło działalność

Centrum Kart i Czeków Banku Pekao S.A.

W 1991 roku BIG wyemitował pierwszą kartę VISA Business przeznaczoną dla

przedsiębiorstw, instytucji i organizacji gospodarczych

. W pierwszej fazie zaledwie

250 firm zdecydowało się na ten środek płatniczy akceptowany w niespełna 460

punktach, zaś już w 1993 roku BIG S.A. wydał 1700 kart VISA Business. Jako drugi,

w marcu 1993 roku kartę taką zaoferował Kredyt Bank, a na początku 1993 roku Bank

P.S.: Polskie karty górą, Parkiet, nr 20, 2000

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998, str. 21

Azembski R.: Gotówka leży w Banku, Życie Gospodarcze, nr 46, 1996

Gregorczuk-Ferorowicz K.: Rozwój kart płatniczych w Polsce, Bank. Miesięcznik Finansowy, nr 8, 1997

Rapacki Z.: Uwarunkowania rozwoju kart płatniczych, Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy, nr 8, 1994

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

Pekao S.A. rozpoczął sprzedaż pierwszej karty płatniczej adresowanej do

indywidualnego klienta. Była to VISA Classic.

12 lipca 1993 roku Bank Pekao S.A. rozpoczął obsługę kart organizacji EC/MC w

zakresie wypłat gotówkowych, co stanowiło pierwszy krok w nawiązywaniu

współpracy w dziedzinie kart płatniczych z Europay, w ramach którego wydawane są

karty EC/MC.

W kwietniu 1994 r. powołano Radę Wydawców Kart Bankowych (RWKB) przy

Związku Banków Polskich. Większość polskich banków emitujących karty płatnicze

należy do RWKB, która została utworzona w celu udzielania pomocy bankom w

kontaktach z innymi organizacjami łączącymi banki wydające karty (np. VISA,

Europay), współpracy z organami administracji państwowej w opracowywaniu

regulacji prawnych w zakresie operacji kartami w Polsce, współpracy w rozwoju i

promocji kart, a także tworzeniu spójnej infrastruktury technicznej dla funkcjonowania

kart.

Równocześnie powstały dwie inne organizacje, skupiające banki należące do

międzynarodowych organizacji: VISA Forum Polska i Europay Forum Polska. Do ich

zadań należy między innymi wymiana doświadczeń i zapobieganie nieuczciwej lub

szkodliwej konkurencji

Obecnie na polskim rynku funkcjonują największe międzynarodowe systemy kart

płatniczych na świecie, tj. VISA International, Europay/MasterCard, American

Express, Diners Club, JCB, oraz polskie systemy kart płatniczych, do których należą

PolCard i PBK Styl.

Rozliczaniem transakcji zajmują się trzy centra autoryzacyjno – rozliczeniowe:

PolCard S.A., CKC Pekao S.A., centrum Wielkopolskiego Banku Kredytowego S.A.

W fazie tworzenia jest wspólne centrum akwizycyjno – rozliczeniowe dwóch banków:

PKO BP S.A. i Banku Śląskiego S.A.

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

2.2. Dynamika rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce w ostatnich latach

Karty płatnicze stają się w Polsce coraz modniejsze. Pod względem tempa

wydawanych kart zajmujemy jedno z czołowych miejsc na świecie, a pierwsze wśród

krajów Europy Środkowej.

2.2.1. Liczba kart

Podanie ilości kart funkcjonujących na polskim rynku przysparza pewnych

problemów. Wynika to z faktu różnego szacowania ich ilości.

Każda karta płatnicza ma określony termin ważności. Po jego zakończeniu, o ile klient

sobie życzy, wydawana jest – i tu powstaje pytanie – nowa czy kolejna? Banki liczą

taką kartę jako nową, choć liczba faktycznie istniejących w systemie autoryzacyjnym

kart nie zmienia się. Problem nie dotyczy kart debetowych – Maestro i Visy Electron –

co znacznie zmniejsza jego skalę, bowiem w przypadku tych kart mamy do czynienia

ze wznawianiem. Problematyczna jest natomiast kwestia kart tzw. wypukłych. W ich

przypadku, po upływie okresu ważności dostaje się zupełnie nową kartę z nowym

numerem identyfikacyjnym PIN. W bankowych statystykach traktowana jest ona jako

zupełnie nowa, a zatem również wydana innemu klientowi. Często banki podając

liczbę wydanych przez siebie kart dodają do nich także np. bankowe karty

identyfikacyjne.

Z informacji przedstawionych przez VISA Inarnational wynika, że organizacja ta

wydała w Polsce do końca 1999 roku blisko 4 mln. kart, Europay natomiast podaje, że

miał około 3,2 mln. kart. Byłoby to zatem prawie 7,2 mln. Do tej liczby należy dodać

karty innych systemów krajowych i zagranicznych

. W sumie według danych NBP na

koniec 1999 r. liczba wyemitowanych w Polsce kart wyniosła 8,29 mln

Funkcjonujących kart jest mniej, a zatem mniejszy jest również rynek bezgotówkowy.

System płatniczy w Polsce, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 1999, rozdz. 2.2.4. Karty płatnicze /wersja

internetowa/, www.nbp.pl/publikacje/system_platniczy/On-line

P.S.: Karty różnie szacowane, Parkiet, nr 41, 2000

dane uzyskane z Departamentu Systemów Płatniczych NBP

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

Według szacunków firmy PolCard S.A. ilość kart wydanych przez polskie banki do

końca grudnia 1999 r. wynosi 6 mln. Dane z poprzednich lat przedstawiają się

następująco:

rok 1996 – 500.000 kart,

rok 1997 ~ 1.250.000,

rok 1998 ~ 2.600.000.

Przytoczone powyżej liczby świadczą dobitnie o tym, że rok 1999 był przełomowy dla

rozwoju rynku kartowego w Polsce.

Na naszym rynku kart płatniczych trwa nieustanny wyścig dwóch potentatów

kartowych, tj. VISA International i Europay International. Jeszcze na koniec 1997

roku wydanych przez polskie banki kart z logo Europay International było prawie dwa

razy więcej niż plastikowych pieniędzy ze znakiem VISA. W grudniu 1998 roku kart

Europay było już więcej o niespełna 52 tysiące. VISA wyrównała straty dzięki

wydanym - głownie przez Bank Śląski kartom Elektron. Wg danych na koniec

ubiegłego roku, VISA wyprzedziła Europay International o blisko 800 tys. kart

Poniższa tabela prezentuje dane dotyczące ilości kart wydanych w ramach systemów

VISA i Europay. Dla porównania przedstawiona została ilość kart wydanych przez

polskie banki w ramach największego polskiego systemu kart płatniczych – PolCard.

Tabela 6. Ilość kart płatniczych w Polsce, wydanych w ramach trzech

najpopularniejszych systemów.

system

VISA

Europay

PolCard

rok

ilość kart (w tys.)

1997

359,90

679,90

200,00

1998

1 145,00

1 196,80

176,00

1999

3 963,00

3 200,00

197,20

źródło: opracowanie własne, na podstawie artykułów prasowych z Rzeczpospolitej, Prawa

i Gospodarki.

Prognozy dla naszego rynku przewidywały osiągnięcie liczby 7 mln kart w 2002 roku

i 11 mln w 2005 roku. Już teraz widać, że tempo rozwoju rynku jest o wiele szybsze.

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

Przyrost ilości kart w zeszłym roku o ponad 4,5 mln osiągnięto głównie dzięki dwóm

kartom debetowym: Visa Elektron i Maestro

. Zdaniem Sławomira Lachowskiego,

wiceprezesa PKO BP, są one dla polskich banków jednym z kluczowych elementów

strategii bankowości detalicznej

. Ze wszystkich wydanych kart z logo Europay,

2.756 tys. to karty Maestro i Cirrus. Stanowią one 87,70 proc. wszystkich kart

wydanych przez ten system. Kart Visa Elektron funkcjonuje na polskim rynku 3.117,7

tys., co stanowi 78,69 proc. wszystkich kart tej organizacji

Wykres 5. Udział największych polskich banków w emisji kart Visa, do końca 1999

roku (ilość kart w tys.).

1700

801,1

347,3

278,5

217,1

163,1

159,5

42,5

600

1200

1800

PKO

BSK

BPH

S.A.

G BG

źródło: Tomaszkiewicz B.: Trzy banki w czołówce, Puls Biznesu, nr 29, 2000

Wykres 6. Udział polskich banków w emisji kart ze znakiem EC/MC (ilość kart w

tys.).

2412,5

281,7

241,3

118

0,6

0,4

0,1

800

1600

2400

Pekao

S.A.

PBK

BSK

PKO

Tomaszkiewicz B.: Prawdziwy początek wielkiej gonitwy, Gazeta Finansowa, nr 15, 1999

Stępień J., Rynek kart płatniczych jest gotów na kampanie wizerunkowe, Media i Marketing Polska, nr 2,

2000

Zielewski P.: Banki wydały już 1,7 mln kart Electron, Puls Biznesu nr 132, 1999

Bury A.: Karty płatnicze, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa, 2000, str. 117

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

źródło: Tomaszkiewicz B.: Trzy banki w czołówce, Puls Biznesu, nr 29, 2000

Wykres 7. Struktura kart wydanych przez VISA International

Visa Business

81 tys.

Visa Gold

34 tys.

Visa Classic

18%

728 tys.

Visa Electron

79%

3,12 mln

źródło: opracowanie własne, na podstawie informacji prasowych z Rzeczpospolitej, Prawa i

Gospodarki.

Liderami na polskim rynku pod względem liczby wydanych plastikowych pieniędzy są

Bank Pekao S.A. i PKO BP S.A. Banki te dzielą między siebie rynek detaliczny.

Dzięki PKO BP S.A. zdecydowanie wzmocniona została w Polsce pozycja organizacji

VISA International. W ciągu 1999 r. bank ten wydał klientom indywidualnym ponad

1,4 mln kart systemu VISA. Pekao S.A. natomiast to przede wszystkim bank

organizacji Europay International. Wydał on swym klientom indywidualnym 2,4 mln

kart ze znakiem EC/MC lub Maestro

2.2.2. Ilość i wysokość transakcji

Coraz więcej osób przekonuje się do używania kart płatniczych zamiast gotówki.

Świadczy o tym znaczny wzrost liczby kart w ciągu ostatniego roku i proporcjonalny

do niego wzrost ilości i wartości transakcji dokonanych z użyciem kart. O tej tendencji

świadczą dane dwóch największych polskich centrów autoryzacyjno–rozliczeniowych:

PolCardu i Centrum Kart i Czeków Banku Pekao S.A. Przetworzyły one w zeszłym

Tomaszkiewicz B.: Trzy banki są w czołówce, Puls Biznesu, nr 29, 2000

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

roku 25,6 mln transakcji kartowych o łącznej wartości 5 mld 201 mln zł, czyli dwa

razy więcej niż w 1998 roku. Przedstawione dane dotyczące sumy przetworzonych

transakcji w Polsce nie są pełne, gdyż działające na polskim rynku trzecie centrum

autoryzacyjno – rozliczeniowe WBK S.A. nie udostępnia informacji na temat ilości i

wartości przetworzonych przez siebie transakcji.

O tym jak dynamicznie przebiega rozwój rynku kart może świadczyć fakt, że tylko w

ostatnim kwartale ubiegłego roku PolCard i Pekao S.A. przetworzyły w sumie 8,5 mln

transakcji, co stanowi około 70 proc ich. ogólnej liczby z całego roku 1998. Z kolei

wartość tychże transakcji w ostatnich trzech miesiącach 1999 roku stanowiła 64 proc.

wartości wszystkich transakcji w PolCardzie i 84 proc. w CKC Pekao S.A.

Tabela 7. Ilość i wartość transakcji kartowych zrealizowanych przez PolCard i CKC

Banku Pekao S.A. w latach 1995-1999

Dane na

Liczba transakcji

Wartość transakcji

Wartość 1 transakcji

koniec

w mln

w mln zł.

w zł.

PolCard CKC Pekao Razem PolCard CKC Pekao Razem PolCard CKC Pekao Średnia

1995

1,4

0,1

1,5

410

442

293

287

290

1996

0,5

2,5

660

751

330

172

251

1997

3,5

1,6

5,1

1125

230

1355

321

144

232,5

1998

4,5

11,5

2000

600

2600

286

133

209,5

1999

9,6

25,6

3790

1411

5201

237

147

192

źródło: Myczkowska A.: Karciane płatności coraz popularniejsze, Rzeczpospolita, nr 31, 2000

Tabela nr 7 obrazuje dynamikę wzrotu ilości i wartości transakcji na karty i stanowi

jednocześnie porównanie wyników dwóch największych polskich centrów

autoryzacyjno-rozliczeniowych. Powyższe dane wyglądają niezwykle obiecująco, ale

o tym ile jeszcze pozostało do zrobienia na polskim rynku kart płatniczych, może

świadczyć fakt, że w 1999 roku przeciętny punkt handlowo - usługowy rejestrował

trochę więcej niż jedną transakcję kartową dziennie.

Największe obroty na polskim rynku zanotowała VISA. Transakcje dokonane z

użyciem kart tej organizacji stanowiły w 1999 roku, według danych PolCardu 66,4

proc. wszystkich rozliczonych transakcji. Wartość transakcji, dokonanych z użyciem

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

kart Visa wydanych w Polsce wyniosła w 1999 roku 4,1 mln USD, natomiast liczba

tych operacji zwiększyła się2,5-krotnie w stosunku do 1998 r. i wyniosła 69,1 mln

Kartami EC/MC wydanymi przez polskie banki dokonano w 1999 roku 48,7 mln

transakcji o łącznej wartości ok. 2,446 mln Euro, co oznacza wzrost w porównaniu z

1998 rokiem o 82 procent

Procentowy udział poszczególnych systemów w ilości i wartości transakcji

rozliczonych przez PolCard w podziale na karty krajowe i zagraniczne przedstawia

Załącznik nr 3. Z danych tych wynika, że z roku na rok spada udział tak ilości jak i

wartość transakcji dokonanych kartami wydanymi przez banki zagraniczne. Jeszcze w

roku 1998 wartość transakcji dokonanych kartami wydanymi przez banki zagraniczne

wynosiła blisko 36%, zaś na koniec 1999 roku spadła do poziomu 23,28% całkowitej

wartości transakcji kartowych. Świadczy to dobitnie o rozwoju rodzimego rynku kart i

wzroście ich popularności wśród Polaków

2.2.3.

Rozwój i struktura sieci akceptantów kart

Wzrost ilości kart płatniczych w obiegu, większe zainteresowanie klientów

bankowych możliwością płacenia kartami, a co za tym idzie zwiększenie obrotu

bezgotówkowego związanego z tym typem płatności przyczynia się – chociaż nie

bezpośrednio – do uruchamiania coraz większej ilości nowych placówek honorujących

karty płatnicze. Na koniec grudnia 1999 roku działało w Polsce 72,7 tys. punktów

handlowo-usługowych akceptujących płatności kartowe. W stosunku do końca roku

1998 przybyło ich 18,8 tys. Zgodnie z planami w 2000 roku liczba punktów

akceptujących karty przekroczy 100 tys.

Akwizycją punktów handlowo – usługowych na polskim rynku – zajmują się centra

autoryzacyjno rozliczeniowe takie jak: PolCard, CKC Banku Pekao S.A. oraz centrum

Wielkopolskiego Banku Kredytowego S.A., które ciągle jest w fazie rozwoju a jego

wyniki są mało znaczące, bowiem obsługuje obecnie tylko 1.500 punktów. Z kolei

PolCard i CKC Pekao S.A. stale ze sobą konkurują, choć wyniki PolCardu są bez

Doliniak P.: Trwa ekspansja plastiku, Prawo i Gospodarka, nr 48, 2000

Bury A.: Karty płatnicze, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa, 2000, str. 117

P.S.: Polskie karty górą, Parkiet, nr 20, 2000

Doliniak P.: Kartami można płacić w 70 tys. placówek, Prawo i Gospodarka, nr 289, 1999

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

porównania wyższe niż CKC Pekao S.A. Do centrum należy 16,4 tys. punktów

akceptujących plastikowe pieniądze, z czego 5,5 tys. wyposażonych jest w

elektroniczne terminale POS. PolCard obsługuje 54,8 tys. punktów handlowo –

usługowych, z tego 13 tys. ma POS-y.

Tabela 8. Liczba punktów akceptujących zapłatę kartami w latach 1994-1999.

Liczba punktów akceptujących zapłatę kartami (w tys.)

rok

PolCard

CKC Banku

Pekao S.A.

Łącznie

w tym wyposażonych

w POS-y

1994

1,3

12,3

0,39

1995

3,3

19,3

1,23

1996

5,9

27,9

2,58

1997

8,7

38,7

4,58

1998

12,4

52,4

1999

54,8

16,4

71,2

18,5

źródło: opracowanie własne na podstawie: informacji prasowych z Rzeczpospolitej.

Krajowy rynek akwizycji punktów honorujących karty płatnicze szacowany jest na ok.

400 tys. podmiotów

. W tej liczbie są zarówno punkty duże, mające znaczące obroty

na karty jak i małe, w których klient z kartą jest rzadkim gościem. Karty są jednak

akceptowane przede wszystkim w placówkach handlowych i usługowych w dużych

miastach oraz w miejscowościach turystycznych. Honoruje je większość hoteli,

restauracji, supermarketów oraz stacji benzynowych. Niewiele jest natomiast małych

sklepów i punktów usługowych, które zdecydowały się na akceptację kart. Właściciele

takich punktów z reguły uważają, że nie opłaca im się przyjmować płatności

kartowych, ponieważ ponoszone z tego tytułu opłaty znacznie zmniejszają uzyskiwane

dochody.

Największa sieć akceptacji znajduje się w zurbanizowanych częściach naszego kraju

np. w województwie mazowieckim (10.575), śląskim (6529), małopolskim (5.218),

najmniej takich punktów możemy spotkać na typowo rolniczych, wschodnich terenach

kraju w województwach: warmińsko-mazurskim (1.942), podlaskim (1.419),

lubelskim (2.427), podkarpackim (1.881) oraz w lubuskim (1.195), świętokrzyskim

(2.012), kujawsko-pomorskim (1.763)

Doliniak P., Ani monopol, ani anarchizacja rynku, Prawo i Gospodarka, nr 190, 1999

Myczkowska A.: Kto się boi plastiku, Rzeczpospolita, nr 288 z dnia 10.12.1999 r.

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

Podstawową barierą ograniczającą rozwój sieci akceptantów są wysokie prowizje

wymagane przez centra rozliczeniowe za bezgotówkowe transakcje kartami.

Tabela 9. Punkty akceptujące karty w sieci PolCard S.A., w podziale

uwzględniającym rodzaj prowadzonej działalności.

Rodzaj działalności

Liczba punktów na

dzień 31.12.1999 r.

Procentowy udział w

ogólnej liczbie punktów

Hotele

1 656

3,02%

Gastronomia

4 874

8,89%

Sklepy

31 605

57,65%

Kasyna

0,08%

Biura podróży

1 304

2,38%

Wynajem samochodów

242

0,44%

Stacje paliw

1 664

3,04%

Inne

10 503

19,16%

Wypłata gotówki

2 935

5,35%

razem

54 825

100,00%

źródło: Świat Kart, Biuletyn Informacyjny PolCardu, 02’00

2.3. Problemy i zagrożenia związane z rozwojem rynku kart płatniczych

Jedno z zagrożeń występujących na polskim rynku kart płatniczych związane jest z

międzybankową konkurencją, polegającą na tworzeniu coraz większej liczby

centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych.

Obecnie na polskim rynku działają dwa duże centra tego typu: PolCard i Centrum Kart

i Czeków Banku Pekao S.A. Oprócz nich funkcjonuje jedno mniejsze banku WBK

S.A., w fazie tworzenia jest centrum dwóch banków: PKO BP i BSK S.A.

Stan, w którym na lokalnym rynku działa zbyt wiele tego rodzaju instytucji, jest

sytuacją niebezpieczną dla systemu kart płatniczych. Jest to spowodowane faktem, że

banki skupiają zbyt wiele uwagi na konkurencji i współzawodnictwie w nie zawsze

czystej formie, a nie na współpracy i pomocy, które są podstawą prawidłowego

działania systemu bankowego.

Według Prezesa PolCardu pani Elżbiety Kuzio, na polskim rynku jest bardzo dużo

miejsca dla innych centrów, gdyż zakłada się, że docelowo w Polsce 400 tys. punktów

handlowo-usługowych będzie akceptowało karty płatnicze. Nowe podmioty powinny

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

jednak skoncentrować się przede wszystkim na nowych obszarach akwizycji, a nie na

dążeniu do przejęcia już zaakwirowanych punktów handlowych.

Praktyka innych krajów wskazuje, że na rynku nie powinno być zbyt wielu instytucji

akwizycyjnych, gdyż konkurencja między mini przekształca się w otwartą walkę.

Przykładem mogą być tutaj Węgry, gdzie działa siedem tego typu firm . Jednym z

efektów ubocznych bezpardonowej walki każdego z każdym był gwałtowny wzrost

oszustw dokonywanych za pomocą kart – firmy nie wymieniały bowiem między sobą

żadnych informacji, nawet tych dotyczących nadużyć.

Istnieją poglądy, że na rynku powinno być jedno pozabankowe centrum

autoryzacyjno-rozliczeniowe. Ułatwiłoby to zapewnienie maksymalnego

bezpieczeństwa obrotu za pomocą kart, inicjowanie pewnych rozwiązań, czy też

wdrażania sprawdzonych w innych krajach technologii

Z drugiej strony jednak, powinna istnieć konkurencja, która zmusza centra

autoryzacyjno – rozliczeniowe do zabiegania o względy klientów – oferując im

kompleksowość obsług, szybkość zapłaty, szybką reakcję na jakiekolwiek

nieprawidłowości i problemy techniczne, nowe atrakcyjne produkty

. Nowe podmioty

mogą także zdynamizować proces rozwoju sieci akceptacji kart.

Kolejnym problemem nękającym nasz szybko dojrzewający rynek kart płatniczych

jest niedostosowanie oferty kart do warunków lokalnych rynków, a przede

wszystkim do poziomu dochodów ich mieszkańców. Jest to jeden z podstawowych

czynników uniemożliwiających stworzenie z kart produktu dla szerokiej rzeszy

użytkowników.

Karty płatnicze zaczynają odgrywać ogromne znaczenie dla strategii banków

komercyjnych. Są jak już wspominałam silnym narzędziem pozyskiwania klientów

detalicznych. Tymczasem trudno jest dostrzec w ofercie banków różne warianty i

zestawy kart dostosowane do określonych segmentów tego rynku. Obecnie na rynku

można zauważyć jedynie kilka rodzajów kart kierowanych do konkretnego rodzaju

klienta. Są to karty adresowane do klientów najbogatszych, np. Visa Gold, Visa

Platinium, Diners Club. Jest także stanowiąca niewielki udział w rynku liczba kart

Janowicz R.: Rynek kart płatniczych, ,Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Zeszyt nr 24/99, Warszawa,

str. 71

Doliniak P., Ani monopol, ani anarchizacja rynku, Prawo i Gospodarka, nr 190, 1999

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

kredytowych, jednak warunki stawiane klientom w momencie wydawania tych kart,

powodują jej skierowanie do grupy klientów o relatywnie wysokich dochodach.

Kolejnym rodzajem kart są karty dla studentów i osób niepełnoletnich, w których

banki już upatrują przyszłych klientów, przyzwyczajając ich do swych usług.

Niestety na polskim rynku nie dostrzega się dostosowywania oferty kart płatniczych

do specyficznych grup klientów, zamieszkujących różne makroregiony Polski i

charakteryzujących się niejednolitym poziomem dochodów. Nieuwzględnianie przy

określaniu warunków wydawania kart, wysokości dochodów potencjalnych klientów,

może w przyszłości ograniczyć używanie kart do największych aglomeracji i do

najlepiej usytuowanych klientów. W związku z tym banki powinny dostosować paletę

oferowanych kart do wymogów lokalnych rynków i poziomu ekonomicznego

potencjalnych klientów.

Kolejnym problemem jest niedostateczna liczba elektronicznych terminali POS i

wysokie koszty związane z użytkowaniem tych urządzeń. Na koniec 1999 roku tylko

18,5 tys. punktów akceptujących karty było wyposażonych w elektroniczne terminale

POS

. Chociaż jest to liczba o 85% większa w stosunku do 1998 roku, to jednak

udział POS-ów na rynku jest stale zbyt mały, a przez to mniejszy jest poziom

autoryzacji transakcji w trybie on-line i większe ryzyko przestępstw przy użyciu kart.

Czynnikiem wywierającym znaczny wpływ na powstanie efektywnego i sprawnie

funkcjonującego rynku kart płatniczych jest zapewnienie dostępu do dobrze

funkcjonującej sieci bankomatów, zainstalowanych nie tylko w dużych aglomeracjach

miejskich, ale także w innych miejscach na terenie kraju.

Istotną kwestią, zważywszy na obecną strukturę rynku, tj. nierównomierny dostęp do

bankomatów w różnych regionach kraju, jest przystąpienie do porozumienia między

bankowego o wzajemnej akceptacji kart wszystkich banków mających znaczny

udział w rynku kart płatniczych. Warunkiem utworzenia sieci bankomatów

wzajemnie akceptujących karty różnych wydawców, jest jednak udostępnienie przez

banki bankomatów działających w trybie on-line

Dane dotyczące liczby punktów wyposażonych o elktroniczne terminale POS znajdują się w Tabeli nr 8

niniejszej pracy, str. 46

Janowicz R.: Rynek kart płatniczych, ,Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Zeszyt nr 24/99, Warszawa,

str. 72

Rozwój rynku kart płatniczych w Polsce

str.

Tabela 10. Bankomaty zakupione przez banki do końca 1999 r.

Bank

stan na XII'99

przyrost w proc.

od XII'98

PKO BP S.A.

1130

61,7

Bank Pekao S.A.

662

14,3

Euronet

645

39,3

Bank Śląski S.A.

430

35,6

BIG Bank Gdański S.A.

197

-8,4

Kredyt Bank S.A.

326

66,3

Bank Zachodni S.A.

291

92,7

BPH S.A.

243

69,9

PBK S.A.

203

BGŻ S.A.

207

102,9

WBK S.A.

140

55,6

BRE S.A.

brak danych

BOŚ S.A.

brak danych

GBG S.A.

100

GBPZ S.A.

brak danych

BWR S.A.

Bank Handlowy S.A.

inne

brak danych

razem

4694

45,4

źródło: Myczkowska A.: Liczba urządzeń w 1999 r. wzrosła niemal o połowę, Rzeczpospolita, nr 13,

2000.

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 51

III. Ocena

bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

3.1. Wprowadzenie

W przeświadczeniu wynalazców i pierwszych użytkowników karty płatnicze miały

dawać możliwość nieskrępowanego korzystania z posiadanych zasobów pieniężnych.

Jednocześnie miały chronić i zabezpieczać posiadaczy kart przed niewygodą noszenia

ze sobą znacznych kwot pieniędzy, co mogło grozić niebezpieczeństwem ich utraty.

Bezpieczeństwo właśnie, miało być jedną z zalet, które miały cechować karty

płatnicze jako instrument płatniczy, obok udogodnień w korzystaniu z własnych

środków finansowych. Pomimo, iż karty płatnicze są instrumentem dosyć

bezpiecznym dla ich użytkowników, należy jednak zaznaczyć, że tak jak każda

dziedzina życia mogą być przedmiotem działalności przestępczej

Straty związane z systemami kart płatniczych niezależnie od ewentualnych strat

spowodowanych wadliwym funkcjonowaniem emitenta (zamrożenie środków

spowodowane zbyt powolnym obiegiem informacji finansowych, niedostateczna

piecza nad terminowością rozliczeń międzynarodowych i międzybankowych,

nadmierne koszty obsługi systemu itp.) mogą mieć źródła w nieściągalnych

zobowiązaniach klientów (posiadaczy kart) bądź w przestępczych działaniach

podejmowanych na szkodę posiadacza karty, kontrahenta lub emitenta. O ile można

zapobiec powstawaniu nieściągalnych kredytów poprzez wnikliwą analizę wniosków o

wydanie kart oraz na podstawie informacji z biura kredytów, o tyle zapobieganie

przestępstwom jest znacznie trudniejsze. Rynek kart płatniczych jest obecnie jednym z

najszybciej rozwijających się segmentów systemu płatniczego w Polsce, niestety

poziom bezpieczeństwa i proces dostosowań legislacyjnych są w o wiele słabszym

stadium rozwoju.

Pomimo stałego doskonalenia systemu kart płatniczych i podejmowania działań

zapobiegawczych, liczba nadużyć i bezwzględna wielkość strat ponoszonych przez

posiadaczy, akceptantów i emitentów kart wykazuje stałą tendencję wzrostową.

Zwiększający się udział kart polskich emitentów w sprzedaży ogółem oznacza wzrost

zagrożenia dla polskiego systemu bankowego. Tylko na podstawie danych PolCardu

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998, str. 139

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 52

widzi się gwałtowne zwiększenie wysokości strat wynikłych na skutek nadużyć. W

roku 1995 kwota strat wynosiła 507 tys. PLN, zaś roku 1999 wzrosła do 6 mln 500 tys.

PLN. Jednakże w stosunku do wartości sprzedaży współczynnik strat spadł z 24% w

1998 roku do 17% w roku 1999

. W transakcjach oszukańczych dominującą rolę

odgrywają transakcje dokonane za pomocą kart zgubionych i skradzionych.

Zjawiskiem niepokojącym jest gwałtowny wzrost liczby transakcji na karty

sfałszowane. Jednocześnie wraz ze wzrostem w krajach zachodnich technologii kart

mikroprocesorowych zauważa się wzrost ilości transakcji za pomocą kart

skradzionych w tych państwach. Wynika to z faktu naszych opóźnień w rozwoju sieci

telekomunikacyjnej w stosunku do państw Europy Zachodniej. Pewne symptomy

wskazują na fakt, że Polska staje się europejską pralnią kart kradzionych.

Dużym zagrożeniem staje się także Internet, którego dwie najważniejsze cechy, tj.

anonimowość i stale rosnący stopień bezpieczeństwa transakcji -paradoksalnie -

sprzyjają rozwojowi sieciowych przestępstw z wykorzystaniem kart płatniczych.

3.2. Ochrona interesów i praw posiadacza karty płatniczej – jako konsumenta -

w Unii Europejskiej i w Polsce

Ochrona interesów i praw konsumenta jest stawiana na pierwszym planie w obecnym

ustawodawstwie Wspólnoty Europejskiej i poszczególnych jej państw. Komisja

Europejska opracowała ponad 40 aktów prawnych w postaci dyrektyw i zaleceń w

sprawach konsumenckich

Istotne znaczenie z perspektywy ochrony konsumenta mają zasady płatności

elektronicznych dokonywanych przy użyciu kart płatniczych. W tej kwestii Komisja

Europejska wydała dwa zalecenia, których celem jest wspieranie rozliczeń kartowych.

Komisja wydając zalecenia, a nie dyrektywy pozwoliła tym samym na tworzenie

nowych, wymuszonych przez postęp technologiczny rozwiązań. Zalecenia jako

przepisy formalnie nie wiążące, doskonale sprawdzają się jako instrument służący

integracji wspólnego rynku i nie ograniczający szybko rozwijającego się rynku

płatności elektronicznych, którym mogłyby przeszkadzać sztywne ramy przepisów

Bank Elektroniczny, nr 1/Maj’99, Wyd. Hubertus, Warszawa,

Tomaszkiewicz B.: Wystartują karty z mikroprocesorem, Puls Biznesu, nr 34, 2000

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 53

prawnych. Komisja traktuje systemy płatności elektronicznych jako będące jeszcze w

procesie rozwoju i zawierające wiele kwestii otwartych, w związku z tym, swe

zalecenia ograniczyła do ogólnego postulatu stosowania uczciwych praktyk przez

podmioty organizujące systemy płatnicze i z nich korzystające oraz uwzględnienia

europejskiego kodeksu płatności elektronicznych

Zalecenie Komisji numer 88/590 z dnia 17 listopada 1988 roku, dotyczy systemów

płatniczych, a zwłaszcza relacji między posiadaczami i emitentami kart. Powołuje się

ono na dwa dokumenty wspólnotowe dotyczące ochrony konsumenta. Ochrona

konsumenta będącego posiadaczem i użytkownikiem kart płatniczych stanowi

podstawowy cel zalecenia. Konsument powinien uzyskać stosowną informację

dotyczącą warunków umowy, np. opłat i innych kosztów usług, a także jego praw i

obowiązków kontraktowych. Informacja powinna jednoznacznie określać zakres

obowiązków konsumenta jako posiadacza karty będącej narzędziem umożliwiającym

dokonywanie płatności na rzecz osób trzecich, a także pewnych usług finansowych na

rzecz siebie samego

. Wyszczególnione w zaleceniu zasady postępowania są

jednocześnie gwarancjami dla użytkowników kart, którzy są chronieni przed szkodami

powstającymi wskutek niewłaściwego świadczenia usług. Jest to konsekwentne

utrzymanie linii obrony praw konsumenta w prawodawstwie Wspólnoty

Europejskiej

Komisja wydała Zalecenie numer 87/598 z dnia 8 grudnia 1987 roku, w sprawie

europejskiego kodeksu postępowania w odniesieniu do płatności elektronicznych.

Dotyczy ono relacji między instytucjami finansowymi a podmiotami działającymi w

handlu i usługach oraz konsumentami. Jego zadaniem jest przygotowanie podstaw do

wzajemnego wykorzystywania kart w obrocie płatniczym i wzajemnej akceptacji

przez państwa – członków Unii Europejskiej - krajowych systemów kart płatniczych.

Zalecenia Wspólnoty Europejskiej dotyczą w szczególności następujących kwestii:

a. zawierania umów umowy między konsumentem – posiadaczem karty a

emitentem. Umowy winny być zawierane na piśmie, w języku urzędowym danego

Spruch W.: Polskie Banki w drodze do Unii Europejskiej: praca zbiorowa pod redakcją W.L. Jaworskiego,

Poltext, Warszawa, 1999, str. 242

Szpringer W.: Ochrona klienta usług bankowych w Unii Europejskiej i w Polsce, Twigger, Warszawa, 1999

str. 223

Szpringer W.: Ochrona klienta usług bankowych w Unii Europejskiej i w Polsce, Twigger, Warszawa, 1999

str. 223

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 54

kraju, powinny dokładnie ustalać (na bazie negocjacji z klientem) ogólne i

szczegółowe warunki kontraktowe, określać jasno skalę obciążeń i warunki

rozwiązania kontraktu,

b. cech płatności elektronicznych, które są nieodwracalne,

c. ochrony prywatności, której nie można naruszać podczas przepływu informacji,

d. nie ograniczania konkurencji między przedsiębiorstwami,

e. przystąpienia do systemu, które powinno być możliwe dla wszystkich firm,

niezależnie od ich wielkości,

f. wysokości opłat za usługi - niewskazane są istotne rozbieżności w wysokości opłat

za te same usługi w różnych krajach członkowskich Unii,

g. zasad współpracy między emitentami kart a ich akceptantami - umowy zawierane

między emitentami kart a punktami handlowo – usługowymi nie mogą mieć

klauzul wyłączności, co oznacza, że umowa nie może wymuszać na handlowcu

współpracy z jednym, konkretnym systemem kart płatniczych. Zobowiązania takie

mogą ograniczać się tylko do wymogów technicznych, bez których niemożliwe

jest prawidłowe działanie systemu,

h. zobowiązań dotyczących stosowania środków bezpieczeństwa - w stosunkach

między emitentami a posiadaczami kart dopuszczalne są zobowiązania do

przestrzegania pewnych środków ostrożności i trybu postępowania w przypadku

zagubienia, zniszczenia lub kradzieży karty,

i. zakresu odpowiedzialności emitenta w stosunku do posiadacza karty - emitent

ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zlecenia

wydanego przez posiadacza karty albo za wykonanie transakcji bez takiego

zlecenia,

Oprócz wyżej wymienionych kwestii, Komisja Europejska zwraca również uwagę,

aby:

a. płatności elektroniczne były rejestrowane w celu umożliwienia wglądu i usuwania

błędów,

b. emitent ponosił odpowiedzialność za prawidłowość dokonanych rozliczeń,

Spruch W.: Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej: praca zbiorowa pod redakcją W.L. Jaworskiego,

Poltext, Warszawa, 1999, str. 242

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 55

c. punkty handlowo – usługowe obowiązkowo, odpowiednio eksponowały logo

emitentów kart, które honorują

Unia Europejska zaakceptowała w pierwszych dniach maja 2000 r. ustawę regulującą

kwestie związane z handlem elektronicznym na terenie 15 jej państw członkowskich.

W związku z szybkim rozwojem światowego rynku handlu elektronicznego

przywódcy krajów Unii postrzegają te kwestie jako kluczowe dla zachowania

konkurencyjności rynku europejskiego. Dyrektywa, określająca jedynie ogólne ramy

funkcjonowania handlu elektronicznego, stanowi centralny punkt działań unijnych,

mających na celu wpieranie rozwoju handlu elektronicznego. Kolejne regulacje, które

przez ekspertów postrzegane są również jako bardzo istotne dla rozwoju tej dziedziny

gospodarki, mają być przyjęte przez Unię jeszcze w tym roku. Wśród nich znajdują się

m.in. dyrektywa dotycząca sprzedaży usług finansowych oraz dyrektywa regulująca

kwestię ochrony treści cyfrowych, tzw. elektronicznych pieniędzy

. Z punktu

widzenia ochrony użytkowników kart płatniczych szczególnie istotny jest projekt

drugiej z wymienionych dyrektyw, nazywany w Polsce projektem dyrektywy w

sprawie emitentów elektronicznych płatności z 1999 roku. Podana jest w nim definicja

elektronicznego pieniądza, którym według projektu jest wartość monetarna

przechowywana na karcie chipowej, elektronicznej portmonetce lub karcie typu

„prepaid” lub w pamięci komputerowej (pieniądz sieciowy lub softwarowy) i która

jest akceptowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorstwa inne niż wystawca.

Projekt dyrektywy zawiera zmiany w definicji instytucji kredytowej, tak aby instytucje

emitujące pieniądz elektroniczny zostały objęte przez regulacje Pierwszej i Drugiej

Dyrektywy Bankowej. Oznacza to, że wszyscy emitenci elektronicznego pieniądza nie

będący instytucjami kredytowymi będą podlegać pewnym wymogom dotyczącym

rezerw narzuconych przez Europejski Bank Centralny, jako części środków do

prowadzenia polityki monetarnej. Jednocześnie emitenci ci będą zwolnieni z

niektórych innych wymogów np. norm ostrożnościowych określonych w Pierwszej i

Drugiej Dyrektywie Bankowej.

Szpringer W.: Ochrona klienta usług bankowych w Unii Europejskiej i w Polsce, Twigger, Warszawa, 1999

str. 225

Łęgowski W.: Unia Europejska przyjęła ustawę dotyczącą handlu elektronicznego, ComputerWorld, z dnia

05.05.2000

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 56

Projekt dyrektywy określa również typy działalności jakie mogą być prowadzone

przez instytucje emitujące pieniądz elektroniczny.

Zostały tam także określone zasady dotyczące:

- wydawania

zezwoleń na działalność ze strony kompetentnych władz,

- kapitału zakładowego (min. 500 tys. EURO) i wymogi dotyczące funduszy

własnych włącznie z wymogiem, że inwestycje muszą być ograniczone do wysoce

płynnych aktywów o małym ryzyku,

- minimum standardów odpowiedniego zarządzania,

- skutecznych i bezpiecznych zasad funkcjonowania,

- ciągłego nadzoru nad działalnością przedsiębiorstwa,

- zastosowania dyrektyw dotyczących nadzoru skonsolidowanego, jak pranie

pieniędzy

W Polsce brakuje regulacji prawnych dotyczących kart płatniczych i ochrony

interesów uczestników obrotu kartami. Zwłaszcza ochrona praw konsumenta nie była

w dotychczasowym ustawodawstwie polskim przedstawiona odpowiednio do

współczesnych potrzeb. Jest to o tyle istotne, że większość regulaminów bankowych

dotyczących poszczególnych rodzajów kart płatniczych zawiera zbliżone

uregulowania, prawa klientów są wypadkową realizowania interesów banków

Prawa konsumentów kart nie są najgorsze, ale konieczne jest ustalenie prawnych norm

w odniesieniu do swobody kształtowania stosunków prawnych przez tylko jedną ze

stron. W Polsce przepisy prawne znajdują się w kilku aktach prawnych, a ich zakres

jest dość ograniczony. Regulacje dotyczące tej kwestii można znaleźć w Ustawie o

przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumenta

(Dz.U. z 1997 r., Nr 49, poz. 328), stanowiącej zespół norm prawnych służących

ochronie i rozwojowi wolnej konkurencji przed jej ograniczeniami mającymi swoje

źródło przede wszystkim w autonomii prywatnej.

Prawo dotyczące zwalczania nieuczciwej konkurencji to głównie prawo własności

przemysłowej, handlowej i intelektualnej. Jako zespół norm prawnych służących

Pniewski P.: Nowe regulacje unijne w obszarze bankowości, Bank Elektroniczny, nr 1/Maj’99, Wyd.

Hubertus, Warszawa

Babiarz P.” Praktyka bankowa: edycja 2000, C.H. Beck, Warszawa, 2000, str. 138

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 57

zapewnieniu uczciwych reguł gry w działalności gospodarczej, wyznacza ono

cywilno- oraz karnoprawne granice legalnej walki konkurencyjnej.

Zgodnie z wyjaśnieniami Urzędu Antymonopolowego (obecnie Urząd Ochrony

Konkurencji i Konsumentów) w sprawie stosowania przepisów ustawy

antymonopolowej w odniesieniu do usług w sektorze bankowym, za praktyki

monopolistyczne nie powinny być uznawane umowy tworzące elektroniczne systemy

płatności i umowy dotyczące obsługi takich systemów, ponieważ sprzyjają one

postępowi technicznemu i gospodarczemu oraz zapewniają wystarczającą

konkurencję, ze względu na możliwość wyboru przez użytkowników innych środków

płatniczych, pod warunkiem, że:

- umowy między emitentami kart i sprzedawcami nie zawierają klauzuli

wyłączności, zakazującej korzystania przed sprzedawcę z innego systemu,

- emitenci kart zachowują swobodę ustalania stawek prowizji,

- emitenci kart jasno określają mechanizmy rozliczeń oraz wysokość opłat

manipulacyjnych dotyczących korzystania z kart przez ich posiadaczy w innych

systemach,

- emitenci kart nie będą bez uzasadnienia stosować różnych warunków do transakcji

przy wykorzystaniu ich kart i transakcji z wykorzystaniem kart wydanych przez

innych emitentów krajowych lub pochodzących ze wspólnoty,

- umowy

dotyczące systemów płatności ustalają standardy techniczne, operacyjne,

bezpieczeństwa oraz reguły zarządzania ryzykiem, natomiast nie obejmują

zagadnień, które normalnie powinny być przedmiotem umowy między członkiem

systemu a jego użytkownikiem

O prawach konsumenta najwięcej stanowi Kodeks Cywilny, który ustala prawne

reguły wiążące strony silniejsze ekonomicznie i organizacyjnie. Do tych reguł można

zaliczyć przepisy art. 385, 385

, 385

K.C. Wynika z nich, że:

- regulaminy, ogólne warunki lub wzory umów wydane mogą być wówczas, gdy

przewiduje to upoważnienie ustawowe dla podmiotu je wydającego oraz tylko w

granicach tego upoważnienia. Związanie drugiej strony tymi dokumentami jest

uwarunkowane doręczeniem ich przy zawarciu umowy. Wprowadzenie

jakiejkolwiek zmiany w tych dokumentach w trakcie trwania stosunku prawnego

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 58

wymaga także doręczenia tej zmiany drugiej stronie oraz niewypowiedzenia

umowy przez tą stronę w najbliższym terminie przewidzianym do złożenia takiego

oświadczenia woli,

- istnieje zawsze prymat umowy nad regulaminami, wzorami umownymi lub

ogólnymi warunkami umów, gdyż w trakcie jakiejkolwiek sprzeczności treści

zawartej umowy z tymi dokumentami strony są związane umową,

- jeżeli powyższe dokumenty zastrzegają dla strony, która je zastosowała, rażąco

nieuzasadnione korzyści, druga strona może wystąpić do sądu o uznanie ich

zastosowania za bezskuteczne. Nie może jednak uczynić tego po upływie miesiąca

od wykonania umowy. Uprawnienie to służy jedynie konsumentom

Niestety klienci akceptują niekorzystne dla nich postanowienia regulaminów o

odpowiedzialności cywilnej banku. Wobec braku ustabilizowanego orzecznictwa

sądowego w tym zakresie trudno o rokowania co do szans uznania przez sąd za

bezskuteczne zastosowania konkretnego regulaminu na podstawie art. 385, 385

, 385

K.C.

Polska legislacja w zakresie ochrony użytkownika karty płatniczej jest jak widać

ograniczona i nie wyczerpuje całości zagadnień związanych z tym tematem. Potrzebą

chwili jest stworzenie ustawy obejmującej całokształt zagadnień związanych z

funkcjonowaniem systemu płatniczego. Ustawa ta powinna zajmować się kwestiami

definiowania, funkcjonowania, ochrony systemu i jego uczestników oraz sprawami

przestępczości na szkodę uczestników obrotu bezgotówkowego dokonywanego przy

użyciu kart płatniczych.

3.3. Rodzaje

przestępstw popełnianych przy użyciu kart płatniczych

Wyłudzanie różnego rodzaju świadczeń – towarów lub usług – na podstawie

skradzionych, zagubionych lub przerobionych kart płatniczych jest przestępstwem.

Modus operanti tego rodzaju przestępstw jest zwykle podobny. Przestępstwa

popełniane są w krótkim okresie czasu po kradzieży, zagubieniu, podrobieniu lub

Szpringer W.: Ochrona klienta usług bankowych w Unii Europejskiej i w Polsce, Twigger, Warszawa, 1999

str. 225

Babiarz P.” Praktyka bankowa: edycja 2000, C.H. Beck, Warszawa, 2000, str. 138

Narożny T.: Czynności kredytowe banku: zagadnienia prawne, Biblioteka Menedżera i Bankowca

„Zarządzanie i Finanse”, Warszawa, 2000, str. 132

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 59

przerobieniu karty płatniczej. Zakupów dokonuje się bądź na duże kwoty zaraz po

uzyskaniu „nielegalnej” karty, kiedy jeszcze nie jest ona zastrzeżona w systemie bądź

na kwoty nie przekraczające limitów obowiązujących usługodawców, a tym samym

nie podlegających autoryzacji. Skradziona, zagubiona, podrobiona lub przerobiona

karta płatnicza nie jest jeszcze umieszczona w wykazie kart zastrzeżonych tj.

stopliście.

Korzystając z nielegalnie posiadanej karty płatniczej sprawca dokonuje w różnych

punktach kilku lub kilkunastu transakcji. Transakcje takie realizowane są z reguły w

okresie około miesiąca od momentu nielegalnego zdobycia karty płatniczej. Po tym

okresie sprawca przestaje się posługiwać taką kartą, dokonuje następnej kradzieży,

podrabia lub przerabia następną kartę i proceder powtarza się od początku.

Prowadzenie obrotu bezgotówkowego przy użyciu kart płatniczych wymaga dużej

ostrożności i zagwarantowania pełnego bezpieczeństwa finansowego wszystkim jego

uczestnikom - czyli użytkownikom kart, usługodawcom, centrom rozliczeniowym i

bankom. Uczciwość wymagana jest od każdej ze stron. Niestety nie zawsze tak jest i

do oszustw popełnianych przez osoby ze świata przestępczego (złodziei kart, fałszerzy

itd.) dochodzą przestępstwa popełniane przez użytkowników kart, usługodawców czy

pracowników instytucji biorących udział w obrocie kartami płatniczymi.

O skali zjawiska świadczą dane za miniony rok. W ubiegłym roku w Polsce dokonano

nielegalnych transakcji na kwotę ok. 6,5 mln złotych. Stanowiło to około 0,17%

wartości sprzedaży ogółem.

Poniżej omówione zostaną podstawowe rodzaje nadużyć związanych z kartami

płatniczymi.

3.3.1. Wyłudzanie kart na podstawie wniosku z fałszywymi danymi

Działanie to, mające charakter fałszu intelektualnego, polega na sfałszowaniu wniosku

o przyznanie karty w celu otrzymania oryginalnej karty. Osoba wyłudzająca kartę

bardzo często posługuje się przy tym nieprawdziwymi dokumentami tożsamości

(zdarza się, że skradzionymi w tym celu) lub zaświadczeniami stwierdzającymi

wysokość dochodów. Otrzymana w ten sposób karta jest początkowo wykorzystywana

do dokonywania transakcji na duże kwoty. Od chwili zastrzeżenia jej w systemie

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 60

autoryzacyjnym natomiast dokonywane są przy jej pomocy transakcje poniżej limitów

autoryzacyjnych. Z uwagi na fakt posługiwania się przez posiadacza oryginalną kartą,

zatrzymanie takiej karty i ujawnienie sprawcy jest stosunkowo żmudne, natomiast

udowodnienie czynu nie jest skomplikowane.

3.3.2. Posługiwanie się skradzionymi lub zgubionymi kartami przez osoby

nieuprawnione

Przestępcy, po wejściu w posiadanie takich kart, nie zmieniają danych na nich

zawartych lecz podszywają się pod posiadacza karty dokonując transakcji. Transakcje

te są najczęściej poniżej limitu autoryzacyjnego, gdyż karta taka jest prawie od razu

zastrzegana w systemach autoryzacyjnych przez jej prawowitego właściciela. Jedynym

problemem dla przestępcy jest sfałszowanie podpisu na rachunku obciążeniowym

według wzoru umieszczonego na pasku karty oraz poznanie systemów limitów w

poszczególnych punktach obsługi. Tego typu przestępstwa są obecnie najczęściej

spotykane, w krajach zachodnich stanowią one ponad 60% przestępstw związanych z

kartami. W Polsce obecnie - w przeciwieństwie do sytuacji sprzed kilku lat, kiedy

kieszonkowcy na ogół wyrzucali „przypadkowo” skradzione karty - stają się one

cennym i coraz częściej głównym celem dokonywanych kradzieży.

Przestępstwa tego typu są stosunkowo łatwe do wykrycia i to zarówno przez centrum

autoryzacyjne, jak i kontrahenta. Są one jednak trudne do udowodnienia i wymagają

ścisłej współpracy z centrami autoryzacyjnymi oraz znacznych wysiłków

operacyjnych organów ścigania. Obecnie poważnym zagrożeniem w Polsce jest

działalność wyspecjalizowanych gangów kradnących karty poza granicami kraju i

szybko realizujących je w placówkach na terenie Polski. Należy dodać, że włączenie

do grupy przestępczej pracowników punktów obsługi (kontrahentów) umożliwia

stosunkowo łatwe i szybkie, ale także bardzo trudne do udowodnienia uzyskanie

pieniędzy.

Przykładem może tu służyć rozpracowanie łódzkiego gangu w styczniu 1999 roku,

kiedy to ochroniarz jednego z łódzkich marketów przypadkowo podsłuchał rozmowę

pracowników, z której wynikało, że dwoje kasjerów współpracuje ze złodziejami kart

kredytowych. Karty do tego procederu kradzione były w Niemczech oraz na Pomorzu

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 61

i błyskawicznie, zanim właściciele zdołali je zastrzec dostarczane do Łodzi, gdzie

dokonywano za ich pomocą zakupów, płacąc jedynie w dwu kasach, obsługiwanych

przez uczestniczących w przestępstwie pracowników sklepu.

3.3.3. Posługiwanie się kartami nie doręczonymi

Działanie przestępcze polega tu na przechwyceniu karty w drodze od emitenta do

posiadacza, a następnie wykorzystaniu w punktach obsługi. Jest ono szczególnie

niebezpieczne, bowiem karty takie przez długi okres nie są zgłoszone i zastrzeżone

jako utracone, w związku z czym sprawca może się nimi posługiwać bez większego

ryzyka, a także jako nie podpisane umożliwiają przestępcy złożenie na pasku własnego

wzoru podpisu. W aktualnych warunkach krajowych, kiedy karty odbierane są

osobiście przez posiadacza, możliwości dokonania tego typu przestępstw są znacznie

ograniczone i mogą wykorzystywać jedynie moment przesyłania kart pomiędzy

instytucjami związanymi z obrotem kart płatniczych. W grę wchodzi przede

wszystkim kwestia uczciwości pracowników urzędów pocztowych, gdyż karty

praktycznie zawsze wysyłane są jako przesyłki polecone.

3.3.4. Fałszowanie kart

Fałszerstwo kart magnetycznych mimo stosowanych w nich zabezpieczeń jest

relatywnie proste. Z tego powodu procentowy udział tego rodzaju przestępstw w

ogólnej liczbie nadużyć stale wzrasta. Fałszerstwa mogą mieć postać:

1. Podrobienia, gdy fałszerz wykonuje kartę na podstawie oryginalnej karty i

autentycznych danych lub danych częściowo fikcyjnych. Źródłem danych są

oryginalne karty lub dowody transakcji albo informacje z innych źródeł. Tłoczenia

kart wykonywane są z wykorzystaniem profesjonalnych emboserów lub urządzeń

do tego przystosowanych. Technika nadrukowania elementów graficznych na

karcie to offset, sitodruk i barwna kserokopia, zdarzają się również karty wykonane

ręcznie.

Jakubski K.: Przestępstwa związane z użyciem kart, Prawo Bankowe, 1998, nr 2, str. 85

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 62

Na tak przygotowaną kartę nanoszony jest pasek magnetyczny lub jego imitacja,

które mogą zawierać dane lub stanowić jedynie element uwiarygodniający kartę.

Karta wyposażona jest także w pasek z podpisem użytkownika. Hologramy

stanowią dla większości fałszerzy znaczne utrudnienie, ale są one przenoszone z

innych kart danego emitenta lub imitowane na podstawie odpowiednio dobranych

elementów holograficznych. Zagrożenia tego rodzaju przestępstwami jest bardzo

duże, bowiem zorganizowane grupy przestępcze są w stanie w bardzo krótkim

czasie po wejściu w posiadanie danych z oryginalnej karty wykonać jej duplikat, a

legalny użytkownik karty do czasu otrzymania wysokich rachunków nie podejrzewa

nawet, że istnieje bliźniacza karta. Należy tu dodać, że kwestie kodowania zapisów

na kartach, w tym kodowania zapisów na pasku magnetycznym regulują

międzynarodowe normy (np. ISO 4909), a profesjonalny warsztat pracy fałszerzy to

wydatek kilku tysięcy dolarów, co jest stosunkowo mało kosztowną inwestycją, w

porównaniu z potencjalnymi zyskami. Ponadto wiele programów komputerowych

generujących fałszywe numery kart można znaleźć w biuletynach i archiwach

Internetu, a na listach dyskusyjnych szczegółowe „instrukcje” postępowania.

2. Przerobienia, gdy na oryginalnych kartach – poprzez na przykład (występuje tu

bowiem duża różnorodność metod działania) zestruganie i doklejenie lub

sprasowanie i ponowne wytłoczenie – zmienia się numery kart, daty ważności,

nazwisko posiadacza i tym podobne dane, ograniczające ważność karty.

3. Całkowitego sfałszowania karty

a) metodą tzw. białego plastiku (ang. white plastic), gdy sfałszowana karta jest

najczęściej kawałkiem czystego plastiku z wytłoczonymi danymi niezbędnymi

do odbicia rachunku obciążeniowego lub kawałkiem plastiku z naniesionym

jedynie paskiem magnetycznym z zapisanymi danymi. Wykonanie takich kart

jest stosunkowo proste, gdyż materiałem wyjściowym do ich produkcji mogą

być dane z kart oryginalnych oraz surowe karty do identyfikatorów, karty

rabatowe czy telefoniczne. Realizacja transakcji przy pomocy takiej karty

zawsze wymaga współpracy pomiędzy przestępcą a pracownikiem punktu

akceptującego zapłaty kartami.

b) kopiowanie paska magnetycznego (z ang. skimming) jest ostatnio jednym z

najszybciej rozwijających się przestępstw. Skopiowanie paska magnetycznego i

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 63

zachowanie go w pamięci umożliwia urządzenie wielkości pudełka zapałek. Z

niego dane przekazywane są do komputera, stąd z kolei można skopiować je na

dowolny kawałek plastiku albo inną rozmagnesowaną kartę. W taki prosty

sposób można stać się posiadaczem nawet karty „platynowej”. Ironią jest, że

takie urządzenie można kupić legalnie na Węgrzech. Jest również dostępne w

Azji, która jest rajem dla tego rodzaju przestępczości. Najbardziej narażone na

skimming są transakcje dokonywane w restauracjach i na stacjach

benzynowych.

Obecnie prowadzone jest dochodzenie w spektakularnej sprawie dotyczącej

właśnie tego rodzaju przestępstwa, którego ofiarą padł prezes jednego z

największych polskich przedsiębiorstw. Z jego konta bankowego znikło ponad 100

tys. złotych. Z dotychczasowych ustaleń wynika, że przestępstwa – polegającego

na skopiowaniu paska magnetycznego – dokonał podczas dokonywania transakcji

jeden z kelnerów znanej trójmiejskiej restauracji, w której odbywał się biznesowy

raut. Aferę odkryła księgowa, która zauważyła, że prezes dokonał gigantycznych

zakupów w Hiszpanii, chociaż nie był w tym kraju.

4. Fałszerstwa elektronicznego polegającego na zmianie zapisu na pasku

magnetycznym lub w pamięci mikroprocesora karty. Ingerencja w zawartość paska

magnetycznego dla osoby posiadającej zasób odpowiedniej wiedzy nie jest trudna,

a źródłem informacji są oryginalne karty, dowody transakcji i informacje z innych

źródeł. Działania przestępcze mają na celu zwiększenie limitów dostępnych na

karcie, zmianę terminów ważności karty lub zmianę numerów karty, co pozwala

posługiwać się kartą zastrzeżoną bez widocznego ingerowania w dane w niej

zawarte. Transakcje za pomocą takich kart mogą być dokonywane tylko w

terminalach elektronicznych POS. Fałszowanie kart z mikroprocesorem nie

rozpowszechnia się z kilku powodów. Między innymi dlatego, że operacja taka jest

niezmiernie trudna a koszty wysokie. Z tego powodu karta z mikroprocesorem jest

obecnie uważana za najbezpieczniejszy nośnik informacji i narzędzie bezpiecznej

transakcji.

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 64

3.3.5. Kopiowanie kart na rachunkach obciążeniowych

Działanie przestępcze polega na fałszowaniu dowodów transakcji przez nieuczciwych

akceptantów. Czyny takie mogą być popełniane zarówno przez wykorzystanie

fałszywych kart, jak i poprzez przygotowanie kilku rachunków w momencie

faktycznej realizacji transakcji przez posiadaczy karty. Zagrożone są tu zarówno karty

tłoczone, jak i magnetyczne i mikroprocesorowe. „Wstukiwanie” transakcji zdarza się

szczególnie często w restauracjach.

Do tej grupy przestępstw można także zaliczyć fałszowanie rachunków przez

dopisywanie napiwku lub zmianę wartości transakcji. Ujawnienie tego typu

przestępstw wymaga współpracy z posiadaczem karty i posiadania przez niego

oryginału rachunku obciążeniowego.

3.3.6. Nielegalne wykorzystanie numeru karty

Przestępstwo tego rodzaju, zwane popularnie cardingiem, polega na

nieupoważnionym posługiwaniu się danymi z karty przy zamówieniach:

- pocztowych,

- telefonicznych,

- dokonywanych za pomocą sieci komputerowych

Dane dla sprawcy mogą pochodzić z autentycznych kart, dowodów transakcji,

generowania fałszywych numerów kart itp. Wymieniony typ przestępstwa nabiera

obecnie coraz większego znaczenia, wraz z rozpowszechnianiem się w Polsce tych

form dokonywania transakcji.

Polskim przykładem nielegalnego wykorzystania numeru kart może posłużyć afera z

kradzieżą gotówki za pomocą kart płatniczych w chińskiej restauracji przy sopockiej

plaży. W 1997 roku kelnerzy podczas obsługi klientów zapisywali numery kart, które

następnie ręcznie wpisywali do elektronicznego terminala i pobierali gotówkę. Sprawa

wyszła na jaw, gdy jeden z zagranicznych gości otrzymał wydruk z konta. Okazało się,

że według rachunków, jadł w sopockiej restauracji posiłki przez cały tydzień po

Z uwagi na wagę problemu omówione oddzielnie w podrozdziale 3.3.9

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 65

swoim wyjeździe z Polski. Kelnerzy oszukali w ten sposób ponad sześćdziesiąt osób z

całego świata.

3.3.7. Przestępstwa dokonywane przez legalnych posiadaczy kart

Do tej grupy przestępstw należą między innymi:

1. Wykorzystywanie karty zgłoszonej jako zagubionej lub skradzionej. Przestępstwo

to jest bardzo trudne do udowodnienia, ale ograniczają je w polskich warunkach

regulaminy poszczególnych emitentów.

2. Wyłudzanie towarów i usług przez legalnego posiadacza, polega na dokonywaniu

przez niego transakcji przy użyciu karty a następnie zmianie miejsca pobytu, co

uniemożliwia wyegzekwowanie należności.

Do działań narażających banki na straty należą również:

3. Naruszanie przepisów regulujących posługiwanie się kartą i niedokonywanie

wymaganych spłat w określonym terminie lub wysokości.

4. Notoryczne przekraczanie przez posiadacza karty limitu przyznanego przez bank i

okresowe braki w spłatach.

3.3.8. Inne przestępstwa związane z kartami płatniczymi

Oprócz wymienionych rodzajów przestępstw istnieją inne, nie mniej powszechne,

ciągle też „wymyślane” są nowe i skuteczniejsze. Do jednego z takich typów

przestępstw należy na przykład włamywanie się do systemów informatycznych i

telekomunikacyjnych. Celem działania sprawców przestępstw jest w takim wypadku

przechwycenie danych o numerach kart, przyporządkowanych im hasłach (PIN, PSC) i

kierowanych do bankomatów komunikatów potwierdzających autoryzację. Działania

te są na ogół podstawą innych czynności przestępczych (fałszerstw, oszustw i

wyłudzeń), a jednocześnie są bardzo trudne do ujawnienia i udowodnienia.

Innym rodzajem przestępstw rozwijającym się na polskim rynku jest manipulowanie

bankomatami. Bankomat jest terminalem systemu komputerowego banku i jako

urządzenie dostępne dla szerokiego grona użytkowników – jest narażony na różne

działania, których celem jest nielegalne wejście w posiadanie gotówki. Przykładem

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 66

przestępstwa związanego z transakcjami bankomatowymi może być opisany przez R.

Czechowskiego przypadek przestępcy przebranego za mechanika, który – po włożeniu

przez posiadacza karty do bankomatu i wstukaniu PINu – podchodził i oznajmiał, że

urządzenie jest niesprawne. Polecał przy tym zgłosić się po kartę w następnym dniu w

siedzibie właściciela bankomatu. Po odejściu właściciela karty oszust pobierał

gotówkę z bankomatu, gdyż na to zlecenie oczekiwała maszyna. Innym przypadkiem

manipulowania bankomatami – rozpowszechnionym na Węgrzech po zainstalowaniu

sieci bankomatów Euronet było celowe zaklejanie otworu wydającego banknoty, by

po odejściu posiadacza karty, przekonanego o niesprawności maszyny, sprawca mógł

zabrać pieniądze na które on czekał. Inną metodą stosowaną przez złodziei są tzw.

nakładki bankomatowe. Złodziej wprowadza do otworu bankomatu płaski czytnik,

który odkodowuje naszą kartę podczas pobierania gotówki. Znane są również w kilku

krajach przypadki instalowania fałszywych bankomatów w celu uzyskania danych o

karcie - łącznie z hasłami dostępu.

3.3.9. Przestępstwa internetowe

Przestępstwa internetowe stają się obecnie najgroźniejszym rodzajem przestępstw.

Zagrażają nie tylko posiadaczom kart, ale całemu systemowi bankowemu – poprzez

możliwość niewykrywalnego prania pieniędzy.

3.3.9.1. Dokonywanie zakupów przez Internet poprzez nielegalne wykorzystanie

numerów kart – metody zdobywania numerów kart płatniczych

Jednym z głównych zagrożeń związanych z Internetem są funkcjonujące w nim

sklepy. Do dokonania w nich zakupów często nie potrzeba nawet nazwiska osoby

dokonującej zamówienia, wystarczy numer i data ważności karty. Najczęściej z tej

formy oszustwa korzystają:

- hakerzy - przechwytując numery kart podawanych w trakcie zakupów w

internetowych sklepach (poprzez tzw. sniffing – czyli podsłuch danych

przekazywanych przez sieć), bądź generując numery kart niejako „na chybił trafił”

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 67

(znając choćby jeden oryginalny numer karty – wystarczy zmienić tylko jedną

cyfrę a wygenerowany nowy numer będzie na 99% właściwy),

- nieuczciwi sprzedawcy, którzy obsługując w „zwykłym” sklepie transakcję kartą

płatniczą mają dostęp do danych zawartych na niej. Jeśli transakcja w punkcie

handlowo – usługowym dokonywana jest przy pomocy elektronicznego terminala,

wystarczy, że nieuczciwy sprzedawca zapamięta nazwisko i datę ważności karty i

już może dokonywać bez żadnych przeszkód zakupów przez Internet, bądź - co

zdarza się obecnie coraz częściej - sprzedać dane wyspecjalizowanym gangom,

zajmującym się przestępstwami z wykorzystaniem kart płatniczych. W przypadku

kiedy w punkcie honorującym zapłaty kartami nie ma elektronicznego terminala a

jedynie ręczna maszynka (tzw. imprinter), nieuczciwy sprzedawca nie musi

zapamiętywać nic, gdyż wszystkie dane z karty odbijają się na rachunku

obciążeniowym, którego egzemplarz pozostaje przecież w jego posiadaniu.

Przykładem przestępstwa polegającego na komputerowym generowaniu numerów kart

może być sprawa grupy warszawskich studentów, którzy na podstawie

wygenerowanych przez siebie numerów kart w ciągu trzech miesięcy robili zakupy w

amerykańskiej firmie wysyłkowej, sprzedającej sprzęt komputerowy. Jej straty

podczas trwania procederu przekroczyły 122 tysięcy dolarów. Sprawcy przestępstw

zostali ujęci, gdyż towary przesyłane były na ich adres.

Niestety przestępstwa internetowe rzadko kończą się ujęciem sprawców. Ujawnienie i

udowodnienie elektronicznego złodziejstwa jest bardzo trudne, żmudne i kosztowne,

gdyż transakcje często dokonywane są anonimowo. Straty ponoszone w wyniku takich

przestępstw są bardzo duże i dotyczą tak posiadaczy kart, sklepów internetowych jak i

banków (w przypadku gdy uwzględnią one reklamację klienta, który zgłosi transakcje

których nie dokonał).

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 68

Wykres 8. Rodzaje przestępstw, z jakimi spotkały się internetowe sklepy.

28%

20%

10%

35%

Skradzione karty płatnicze

Podszywanie się pod inną osobę

Generatory numerów kart

Inne

Brak informacji

źródło: Gamdzyk P.: Online w PolCardzie, ComputerWorld, nr 47, 1999

Wykres 9. Kto płaci w przypadku przestępstwa?

59%

30%

Sklep

Klient

Bank

Instytucja wydająca kartę

Brak danych

źródło: Gamdzyk P.: Online w PolCardzie, ComputerWorld, nr 47, 1999

Kolejnym rodzajem przestępstw związanych z Internetem jest zakładanie przez

oszustów fikcyjnych sklepów internetowych, które działają od kilku godzin do kilku

dni oferując superatrakcyjne towary po niskich cenach. W ten sposób oszuści ściągają

pieniądze oraz numery kart, którymi później się posługują.

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 69

3.3.9.2 Cyberlaundering

Kolejnym niezmiernie groźnym zjawiskiem jest znana na świecie od niedawna

internetowa legalizacja „brudnych pieniędzy”. W Polsce obecnie (luty/marzec 2000)

problem ten nie istnieje, ale zapewne wkrótce zacznie on niestety dotyczyć również

nas, dlatego istotnym wydaje mi się wyjaśnienie tego zjawiska.

Do niedawna bankowcy byli w stanie, z lepszym lub gorszym skutkiem, zapobiegać

procederowi prania brudnych pieniędzy i ich transferu. Opracowane zostały

specyficzne metody wykrywania i zapobiegania tym zjawiskom. I chociaż nie zawsze

okazywały się one efektywne, w większości przypadków okazywały się skuteczne.

Obecnie wraz z pojawieniem się Internetu metody te zupełnie zawodzą, zaś bankowcy

i policja stają się bezsilni. Powszechnie dostępne w sieci usługi finansowe, systemy

elektronicznych płatności czy banking on-line w powiązaniu ze specyfiką Internetu –

anonimowością jego użytkowników i dokonywanych transakcji on-line, globalnym

charakterem sieci, prędkością przesyłania danych drogą elektroniczną oraz rosnącemu

z roku na rok bezpieczeństwu transakcji elektronicznych, sprzyjają procederowi

określanemu mianem cyberlaunderingu – cybernetycznemu praniu brudnych

pieniędzy. Istnieje kilka metod legalizowania pieniędzy przez Internet, dla potrzeb

niniejszej pracy opisałam tylko ten z wykorzystaniem kart.

Po zamianie realnych pieniędzy na „pieniądz elektroniczny” przestępcy transferują je

za granicę w celu lokowania ich na kontach w bankach zagranicznych oraz

regulowania wzajemnych zobowiązań finansowych. Do tych operacji najczęściej

używają tzw. smart cards non attributable – kart elektronicznych nie powiązanych z

konkretnym rachunkiem bankowym. Korzystanie z nich nie wiąże się z koniecznością

posiadania konta bankowego, a więc tym samym nie mogą one służyć do pobierania

pieniędzy z konta bankowego. Można natomiast za ich pomocą gromadzić pieniądze,

poprzez akceptowanie transferów pieniężnych z innych tego typu kart i różnych

źródeł. Z kart non attributable można też przelewać w dowolny sposób znajdujące się

na nich pieniądze na inną kartę.

Przeprowadzanie operacji z wykorzystaniem internetu i kart non attributable jest na

jak razie dla przestępców niemal 100 procentowo bezpieczne, gdyż transfer jest

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 70

możliwy bez udziału strony trzeciej (np. banku lub instytucji finansowej), zaś cała

procedura pozostaje całkowicie anonimowa, żadne dane na jej temat nie trafiają do

banków. Nie istnieje również sposób, który umożliwiłby określenie pochodzenia

pieniędzy

3.4. Statystyka nadużyć dotyczących bankowych systemów kart płatniczych.

Wraz z dynamicznym rozwojem rynku kart płatniczych, wzrostem liczby kart w

obiegu wzrasta również ilość nadużyć związanych z dokonywaniem transakcji z ich

użyciem. Tendencje wzrostu nadużyć są niezmiernie niepokojące, gdyż zwiększa się

ilość nielegalnych transakcji, a ich wartość pozostaje na bardzo wysokim poziomie

(średnia wartość transakcji legalnej w 1999 r. wynosiła około 192 zł, nielegalnej

natomiast około 700 zł). Naraża to na straty wszystkie podmioty uczestniczące w

obrocie kartami płatniczymi, tj. bank, posiadacza karty, punkt obsługujący płatności

kartowe oraz instytucje rozliczające. Procentowo wielkość takich transakcji jest

niewielka, ale w wielkościach bezwzględnych osiąga kwoty mierzone w milionach

złotych.

Dane statystyczne dla tej kategorii zdarzeń nie mogą być w pełni wiarygodne, bowiem

banki bardzo niechętnie ujawniają dane, mogące w jakikolwiek sposób świadczyć o

słabości ich systemów. Poniżej przedstawiona została struktura przestępstw w

ostatnich latach w Polsce na podstawie danych PolCardu i dotyczących tylko jego

kontrahentów. Nie mniej jednak biorąc pod uwagę, że PolCard rozlicza ponad 90

procent wszystkich transakcji, można uznać, że dane te są miarodajne.

Konikowski J.: Internet zmorą bankowców?, Nowe Życie Gospodarcze, nr 3, 2000

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 71

Wykres 10. Wartość oszustw dokonanych z wykorzystaniem kart płatniczych

PLN).

507 000

2 400 000

4 800 000

6 500 000

500 000

400 000

950 000

1 000 000

2 000 000

3 000 000

4 000 000

5 000 000

6 000 000

7 000 000

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

Wykres 11. Liczba nielegalnych transakcji.

450

800

2200

3000

6200

9300

2000

4000

6000

8000

10000

1994

1995

1996

1997

1998

1999

Wykres 12. Średnia wartość nielegalnych transakcji (w PLN).

430

770

410

800

700

780

200

400

600

800

1 000

1994

1995

1996

1997

1998

1999

źródło: Bank Elektroniczny, nr 1/Maj’99, Wyd. Hubertus, Warszawa, Tomaszkiewicz B.: Wystartują

karty z mikroprocesorem, Puls Biznesu, nr 34, 2000

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 72

3.5. Klasyfikacja prawna nadużyć związanych z kartami płatniczymi jako

narzędziem obrotu bezgotówkowego.

Obecnie praktyka organów ścigania w zakresie kwalifikacji przestępstw popełnianych

przy użyciu kart do obrotu bezgotówkowego jest różnorodna, brak też orzecznictwa i

jednolitej wykładni doktryny.

Kodeks karny z 1969 r. do czasu nowelizacji ustawy z dnia 12 października 1994 r. o

ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego (Dz.U.

nr 126, poz. 615), w zasadzie traktował karty płatnicze na równi z dokumentami.

Nowe brzmienie § 1 i 2 art. 227 k.k. oraz art. 228 i 232 § 1 k.k. rozszerzyło zakres

przedmiotowy penalizacji. Poza pieniądzem i dokumentem na okaziciela przedmiotem

czynu stały się również inne środki płatnicze oraz dokumenty imienne uprawniające

do otrzymania sumy pieniężnej, zawierające obowiązek wypłaty kapitału, odsetek,

udziału w zyskach lub stwierdzenie uczestnictwa w spółce. Prof. Oktawia Górniok

określiła, że środki płatnicze stanowią, poza pieniądzem, wszelkie inne środki jakimi

można posługiwać się samodzielnie, tj. bez dodatkowych czynności prawnych, w

obrocie wewnętrznym i międzynarodowym

. W § 3 art. 227 k.k. rozszerzono

karalność stadium przygotowania na wszystkie jego formy wymienione w art. 14 § 1

k.k., dotychczas ograniczone tylko do wejścia w porozumienie albo sporządzania,

nabywania lub przechowywania środków technicznych. Jednocześnie ustawa ta

zawiera pojęcie środków płatniczych jako przedmiotu czynu w art. 5,

kryminalizującym wprowadzenie nielegalnych pieniędzy do legalnego obrotu (tzw.

pranie brudnych pieniędzy)

Nowy, uchwalony w dniu 6 czerwca 1997 r. kodeks karny w objaśnieniu wyrażeń

ustawowych (rozdział XIV – art. 114 § 9), definiuje jako rzecz ruchomą lub przedmiot

„polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do

otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wpłaty kapitału, odsetek,

udziału w zyskach albo stwierdzenia uczestnictwa w spółce”. W art. 115 § 14 w

sposób nie budzący wątpliwości rozstrzyga, że dokumentem jest każdy przedmiot lub

Górniok O.: Ustawa o ochronie obrotu gospodarczego z komentarzem, Wydawnictwo AWA, Warszawa,

1995, str. 23

Jakubski K.: Przestępstwa związane z użyciem kart, Prawo Bankowe, 1998, nr 2, str. 87

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 73

zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym związane jest określone prawo

albo który ze względu na zawartą na nim treść stanowi dowód prawa, stosunku

prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Uwzględnienie faktu, że

dokumentem jest także zapis na komputerowym nośniku informacji, wyraźnie

wskazuje na dostosowanie przepisów do zwiększającej się roli nośników informacji

nie mających postaci tradycyjnej. Niewątpliwie brzmienie tego przepisu obejmuje

karty płatnicze już z samej ich istoty, gdyż zawierają one wiele informacji ujętych na

pasku magnetycznym lub w mikroprocesorze. Przepisy nowego aktu prawnego w

części szczegółowej znacznie rozszerzyły ochronę zapisów na komputerowym nośniku

informacji, penalizując np. w art. 268 niszczenie, uszkadzanie, usuwanie lub zmianę

istotnego zapisu na komputerowym nośniku informacji przez osobę do tego

nieuprawnioną. W art. 287 został wprowadzony nowy typ przestępstwa, który można

określić mianem oszustwa komputerowego, polegającego na tym, że sprawca w celu

osiągnięcia korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody wpływa bez

upoważnienia na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przesyłanie informacji

lub zmienia, usuwa albo wprowadza nowy zapis na komputerowym nośniku

informacji. W art. 310 ustawodawca w podobny sposób, jak to było określone w

kodeksie karnym z 1969 r. definiuje fałszowanie pieniędzy. Z treści tego przepisu

wynika, że odpowiedzialności karnej podlega osoba, która podrabia, przerabia polski

albo obcy pieniądz, inny środek płatniczy albo dokument uprawniający do otrzymania

sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w

zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce; z pieniędzy, z innego środka

płatniczego usuwa oznakę umorzenia

Pojęcie „środka płatniczego” na trwałe weszło do przepisów ustawowych, a

szczegółowe wyjaśnienia jego znaczenia ustawodawca pozostawił doktrynie. Biorąc

pod uwagę cytowaną już definicję Oktawii Górniok oraz definicję współczesnego

pieniądza należy uznać, że karty do obrotu bezgotówkowego są środkami płatniczymi

chronionymi przez polski kodeks karny. Jednakże art. 278 nowego kodeksu karnego,

kryminalizujący zabranie w celu przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej, w § 5

stwierdza, iż przepis ten stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty

uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego. Takie sformułowanie

Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, 1998, str. 147

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 74

może powodować niepotrzebny chaos interpretacyjny, zmuszający do stworzenia

jednoznacznej wykładni, o jakie karty chodzi. Jednocześnie podkreślenie, iż przepis

odnosi się wyłącznie do kart bankomatowych powoduje wzrost znaczenia znajomości

poszczególnych klasyfikacji kart, bowiem w tej postaci ustawa nie chroni kart

gwarantujących czeki i kart identyfikacyjnych, służących między innymi do

pobierania pieniędzy z rachunku w kasie banku. Obie te karty bowiem nie zawsze

muszą spełniać funkcję karty bankomatowej czy też płatniczej. Nieprzekonujący jest

także argument zawarty w uzasadnieniu rządowego projektu kodeksu karnego, iż

kradzieży karty magnetycznej służącej do pobierania gotówki z bankomatu nie można

porównać z kradzieżą książeczki oszczędnościowej. Zarówno bowiem karta, jak i

książeczka oszczędnościowa są dokumentami uprawniającymi do otrzymania sumy

pieniężnej. Ochronie prawnej nie podlegają także hasła dostępu (PIN, PSC) ani też

same numery kart do obrotu bezgotówkowego.

W sytuacji gwałtownych przeobrażeń gospodarczych i prawnych w Polsce potrzebą

chwili staje się przyjęcie jednoznacznej, uporządkowanej i powszechnie przyjętej

terminologii. Bezkrytyczne przyjmowanie tłumaczeń z języka angielskiego,

powstałych przecież w innych warunkach gospodarczo-prawnych, wywołuje wiele

nieporozumień. Dotyczy to szczególnie kart, obiegowo nazywanych kartami

bankomatowymi, kredytowymi, magnetycznymi, płatniczymi lub po prostu

plastikowym pieniądzem. Gorzej, gdy pojęcia popularne stają się prawnymi. Rodzi się

też potrzeba prawnego uporządkowania uprawnień i obowiązków wszystkich

uczestników obrotu kartowego, które obecnie są normowane wewnętrznymi

przepisami poszczególnych emitentów. Istniejące w polskich bankach regulaminy

wydawania kart w znacznym stopniu bowiem zrzucają odpowiedzialność za nadużycia

i ewentualne ich następstwa na posiadacza karty, nie gwarantując mu podobnych

zabezpieczeń, jakie spotyka się w zachodnich systemach kartowych. Na polskiego

posiadacza karty zrzuca się całe ryzyko powstałe w wyniku utraty karty, jak i

ujawnienia numeru – co już w dużym stopniu jest od niego niezależne.

Polska procedura karna nie jest także dostosowana do ścigania przestępstw

dokonywanych w sieciach komputerowych i właściwie odpowiada XIX-wiecznej

konwencji świata rzeczy materialnych, do którego elektroniczny zapis informacji nie

należy. Kodeks postępowania karnego nie zawiera przepisów umożliwiających

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 75

stosowanie podsłuchu w tego typu sprawach. Ze względu na konstytucyjną ochronę

tajemnicy komunikowania się nie pozwala też na procesowe wykorzystanie danych

bilingowych i numerów IP komputerów włączonych do sieci. Utrudnia również

kopiowanie w celach dowodowych elektronicznego zapisu informacji, gdyż – według

przepisów – tylko rzeczy mogą być zatrzymane w trakcie przeszukiwania

pomieszczeń. Jeżeli więc informacji nie zdobędzie się w wyniku zajęcia nośnika

(komputera, dysku czy dyskietki), to brakuje podstaw prawnych do jej ściągnięcia z

odległego serwera przez sieć i włączenia do materiału dowodowego. Problem stanowi

też transgraniczny charakter przestępstw sieciowych, co wiąże się z potrzebą

ujednolicenia rozwiązań prawnych w skali globalnej. Kroki takie są już czynione

między innymi przez ONZ, Radę Europy, G-8 i Unię Europejską. Na etapie uzgodnień

jest na przykład projekt europejskiej konwencji dotyczącej ścigania przestępstw

komputerowych. Miałaby ona umożliwiać transgraniczne przeszukanie sieci, co

stanowi istotne ograniczenie suwerenności państwa

. Takie działania są jednak

niezbędne, gdyż skala przestępczości zorganizowanej w sferze sieci komputerowych

stale wzrasta i staje się coraz bardziej niebezpieczna.

3.6. Sposoby zapobiegania przestępstwom

3.6.1. Zabezpieczenia stosowane w kartach z paskiem magnetycznym

Wprowadzenie paska magnetycznego do kart bankowych nastąpiło pod koniec lat

sześćdziesiątych, co pozwoliło na zautomatyzowanie niektórych operacji

wykonywanych przy pomocy karty. Na początku była to możliwość szybkiego

identyfikowania klienta w oddziale banku, a wkrótce potem pobieranie gotówki z

bankomatów.

Rozwiązanie technologiczne jakim jest karta z paskiem magnetycznym jest

zadziwiająco trwałe. Karty te od ponad trzydziestu lat funkcjonują na rynku, pomimo

tego, iż od początku stwarzały wiele problemów

. Obecnie stosowane metody ich

zabezpieczenia przed podrobieniem zostały zaprojektowane dla systemu on-line,

Adamski A.: Opinia specjalisty ds. przestępczości komputerowej z Wydziału Prawa i Administracji

Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wprost, z dnia 30 stycznia 2000

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 76

opracowanego 30 lat temu

. Technologia dostępna w tamtym czasie wymusiła

przyjęcie rozwiązań, które z dzisiejszego punktu widzenia są zupełnie anachroniczne i

niewystarczające aby zapewnić bezpieczne użytkowanie kart. Polegają na utrudnieniu

możliwości podrobienia karty przez wprowadzenie podczas jej przygotowania

odpowiednich zabezpieczeń.

Zabezpieczenia te możemy podzielić na dwie podstawowe grupy:

- zabezpieczenia

jawne,

- zabezpieczenia

niejawne.

Do zabezpieczeń jawnych zaliczamy:

- wzór graficzny – zabezpieczenie kart płatniczych przez swoistą, zastrzeżoną

grafikę ma charakter bardziej umowny niż praktyczny. Na całej powierzchni kart

nadrukowywane są skomplikowane rysunki lub układy giloszowe – klasyczne,

reliefowe, irysowe. Rola ich sprowadza się do zabezpieczenia przed

mechanicznymi działaniami usuwania tłoczeń na karcie oraz utrudnienia

wykonania kopii karty płatniczej,

- hologram – to bardzo cienka folia metaliczna, na którą techniką laserową

naniesiono rysunek lub tekst, który w zależności od projektu może stwarzać

wrażenie dwu lub trójwymiarowego

- personalizacja karty – pod tym pojęciem należy rozumieć zastosowanie szeregu

zabezpieczeń, mających na celu nadanie karcie cech unikatowyh przez

przyporządkowanie jej unikalnego napisu (wytłoczonego poprzez mechaniczny,

silny nacisk na podłoże – z pomocą embosera lub naniesionego metodą termiczną)

oraz zapisu ścieżek magnetycznych. W ten sposób nanoszone są: numer karty – w

określonym układzie, nazwisko posiadacza, daty ważności oraz opcjonalnie zdjęcia

posiadacza karty. Personalizacja jest bardzo ważnym elementem bezpieczeństwa

systemów kartowych, ponieważ od tego momentu karta jest związana z kontem

klienta banku, a przestając być kawałkiem plastiku, staje się instrumentem obrotu

bezgotówkowego. W przypadku personalizacji metodą embosingu (tłoczenia)

Adamowicz W.: Karty magnetyczne w bankach (1), Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy, nr 5, 1995

Biskupski J.: Prespektywy rozwoju kart płatniczych w Polsce (2). Problemy zabezpieczeń systemów kart

płatniczych, Informatyka, nr 11, 1995

Biskupski J.: Perspektywy rozwoju kart płatniczych w Polsce (2). Problemy zabezpieczeń systemów kart

płatniczych, Informatyka, nr 11, 1995

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 77

międzynarodowych kart płatniczych istnieją dodatkowo specjalne znaki

personalizacyjne niedostępne pozabankowym nabywcom urządzeń, podwyższające

bezpieczeństwo wydawanych kart.

Ostatnim elementem personalizacji karty jest złożenie na specjalnie przygotowanej

niezmazywalnej powierzchni karty podpisu przez osobę, której karta została

wydana. Jest to bardzo ważny element personalizacji karty, ponieważ podpis, w

przypadku transakcji w trybie off line, staje się w wielu przypadkach jedynym

elementem kontroli tożsamości osoby posługującej się kartą.

- oznaczenie rodzaju karty - nazwa lub symbol organizacji, która kartę wystawiła

oraz symbol (znak firmowy) systemu, w ramach którego została ona wydana.

Do zabezpieczeń niejawnych należą:

- mikroprint – polega na nadrukowaniu wzoru niewidzialnego „gołym okiem”.

Odpowiednie oświetlenie bądź powiększenie nadruku czyni go widocznym.

Mikroprinty nie stanowią zabezpieczenia, do którego weryfikacji zobowiązani są

akceptanci kart lecz służą do badania autentyczności karty na poziomie

specjalistycznym,

- nadruki widoczne w promieniach ultrafioletowych – wykonane za pomocą

specjalnej farby, dają się odczytać po oświetleniu źródłem promieniowania UV,

- pasek magnetyczny i jego zapis – warstwa niskokoercyjnego nośnika

magnetycznego naniesionego w trwały sposób na powierzchnię karty. Zapis na

pasku magnetycznym nie jest tajny i niestety może być łatwo skopiowany na inne

karty. Warto w tym miejscu podkreślić, że intencją umieszczenia paska na karcie

nie było zabezpieczenie karty lecz jedynie ułatwienie i przyspieszenie

wprowadzania danych

- PIN – numer identyfikacyjny – przydzielany jest przez komputer każdej karcie

płatniczej i powinien być znany tylko właścicielowi karty. W Polsce służy jako

zabezpieczenie karty przy wypłacie gotówki z bankomatów i dokonywaniu

płatności w punktach handlowo – usługowych posiadających terminale

Biskupski J.: Perspektywy rozwoju kart płatniczych w Polsce (2). Problemy zabezpieczeń systemów kart

płatniczych, Informatyka, nr 11, 1995

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 78

wyposażone w PIN-pady – specjalną klawiaturę numeryczną przeznaczoną do

wprowadzenia numeru PIN przez posiadacza karty

Systemy magnetycznych kart płatniczych wykazują brak odporności na oszustwa, co

powoduje lawinowy wzrost strat związanych z nadużywaniem tych kart. O rodzajach

przestępstw z wykorzystaniem kart napisano w podpunkcie 3.3. niniejszej pracy. Ich

różnorodność i skala zjawiska zmusza emitentów do zastanowienia się nad tym

problemem. Obecnie uważa się, że jedyną sensowną alternatywą dla kart płatniczych z

paskiem magnetycznym jest zastąpienie ich przez karty mikroprocesorowe,

posiadające szereg unikalnych cech, które umożliwiają wykorzystanie ich w

zastosowaniach trudnych lub niemożliwych do zrealizowania w inny sposób.

3.6.2. Bankowe sposoby zapobiegania przestępstwom i ryzykom związanym z

funkcjonowaniem kart

Wydana przez bank karta to wyraz zaufania banku do klienta, nie tylko w sferze jego

zachowań finansowych, ale przede wszystkim w aspekcie ochrony karty, traktowania

jej jako cennego pośrednika pomiędzy bankiem-instytucją a własnym kontem

bankowym, otwartym w tej instytucji. Jednak z faktem wydania karty wiążą się pewne

niebezpieczeństwa, którym bank może starać się zapobiec poprzez zastosowanie

odpowiednich procedur przy podejmowaniu decyzji o wydaniu karty lub wyborze

sposobu przekazania karty klientowi.

Do zmniejszenia ryzyka banków związanego z podjęciem decyzji o wydaniu karty

danemu klientowi niektóre banki stosują metodę określaną mianem „credit scoring”.

Polega ona na zastosowaniu matematycznej formuły, określającej

prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka banku w odniesieniu do pojedynczej decyzji

o wydaniu karty

oraz pozwala ona na wyselekcjonowanie większej liczby klientów,

którym mogą być wydane karty. Wykorzystując dane socjologiczne i statystyczne,

selekcjonuje się odpowiednią liczbę zmiennych, które mają wpływ na potencjalną

wypłacalność kredytobiorcy. Można tu stosować podobne kryteria, jak przy udzielaniu

Bury A.: Karty płatnicze 1998/1999, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa, 1999, str. 8

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 79

kredytów konsumpcyjnych. Wyselekcjonowanie odpowiednich czynników musi być

oparte na posiadanych przez bank informacjach. Każdemu z czynników

przyporządkowuje się pewną wagę, a decyzję podejmuje się na podstawie ogólnej

liczby punktów. Czynnikiem, któremu przypisuje się dużą wagę przy przyznawaniu

karty, jest historia kredytowa klienta banku i okres posiadania rachunku

. Zaletą

scoringu kredytowego jest obiektywizm oceny danych zawartych we wniosku o

wydanie karty, możliwość precyzyjnego ustalenia zależności między poszczególnymi

danymi i możliwość szybkiego reagowania na zmieniające się warunki

Coraz częściej banki tworzą bazy danych o niesolidnych i nieuczciwych klientach.

Istnienie tego typu baz pozwala na dokładniejszą weryfikację klientów –

potencjalnych użytkowników kart.

Innym sposobem zabezpieczającym bank przed ryzykiem jest uaktywnianie karty

dopiero w momencie otrzymania od klienta informacji, że znalazła się już ona w jego

portfelu. Oznacza to, że nikt nie może karty przejąć, na przykład poprzez naruszenie

tajemnicy korespondencji. Zwiększenie bezpieczeństwa obrotu kartowego wiąże się

również z natychmiastowym zastrzeganiem kart zgubionych bądź skradzionych.

Wszystkie banki wydające karty stosują regulaminowy wymóg zgłoszenia takiego

faktu do własnego centrum obsługi klienta lub do najbliższego banku eksponującego

znak organizacji międzynarodowej, w której systemie karta została wydana. Pozwala

to zablokować możliwość dalszego użytkowania karty przez osoby niepowołane.

Niestety transakcje na małe kwoty mogą być nadal realizowane, do czasu

umieszczenia karty na stopliście, która rozprowadzana jest wśród akceptantów kart.

Poza zapewnieniem samego bezpieczeństwa karty banki mają też możliwość

stosowania nowych parametrów obniżających okresowo lub na stałe poziom ryzyka

związanego z posługiwaniem się kartami przez klientów. Parametry te mają charakter

dyscyplinujący posiadaczy kart; czasem przyjmują formę pewnego ograniczenia

funkcjonalności karty, ale są konieczne, aby w sposób optymalny chronić interesy

banku i pieniądze klienta. Posiadacze kart coraz częściej doceniają takie zabiegi banku

i zgadzają się nawet na pewne niedogodności rozumiejąc, że w ten sposób ich

fundusze są w pełni chronione przez bank. Wśród tych parametrów należy wymienić:

Karczewska M.: Ryzyko czy niebezpieczeństwo, Bank. Miesięcznik Finansowy, nr 6, 1998

Azembski R.: Gotówka leży w banku, Życie Gospodarcze, nr 46, 1996

Karczewska M.: Ryzyko czy niebezpieczeństwo, Bank. Miesięcznik Finansowy, nr 6, 1998

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 80

- okresowe obniżanie limitów wydatków określonej grupie klientów według ściśle

zdefiniowanego kryterium (np. kryterium geograficzne, wiekowe, zawodowe,

finansowe) – na podstawie własnych lub międzynarodowych programów

monitoringu,

- wprowadzenie opłat serwisowych dla ściśle określonych zachowań klientów, na

przykład opłaty za przekroczenie limitu kredytowego lub niedotrzymanie terminu

spłaty,

- ustalenie, wraz z organizacjami międzynarodowymi parametrów użytkowania

karty dla wszystkich swoich klientów, na przykład poprzez zdefiniowanie kwoty

pojedynczej transakcji, powyżej której bank jest zawsze proszony o dodatkową

zgodę na dokonanie takiej transakcji,

- zmiany limitów autoryzacyjnych dla poszczególnych kategorii punktów

handlowych lub usługowych, gdzie zagrożenie transakcjami fraudowymi jest

najwyższe,

- zastrzeganie karty przez bank lub zatrzymanie karty jej przez akceptanta, w

przypadku, gdy klient posługuje się nią niezgodnie z postanowieniami regulaminu

użytkowania karty

100

Aby zmniejszyć zagrożenia związane z kartami płatniczymi, niezbędna jest również

zmiana niektórych procedur i przepisów obowiązujących w bankach. Jednym z

przykładów niefrasobliwego postępowania niektórych banków, stwarzającym

zagrożenie dla użytkowników kart jest wysyłanie - za pośrednictwem poczty -

wyciągów z kont bankowych z podanym pełnym numerem karty płatniczej. Stwarza

to niebezpieczeństwo przechwycenia tych danych przez osoby nieupoważnione i

dokonywanie na konto posiadacza karty zakupów telefonicznych lub transakcji z

wykorzystaniem Internetu. Niestety sytuacje takie zdarzają się w Polsce dość często,

gdyż wiele banków nie respektuje potrzeby zapewnienia tajności tego rodzaju danych,

poprzez „wyiksowanie” większej części numeru karty. Bank wysyłając wyciąg na

adres domowy klienta powinien podawać tylko końcówkę numeru karty, aby klient

posiadający więcej niż jedną kartę, wiedział za pomocą której z nich została dokonana

dana transakcja.

100

Karczewska M.: Ryzyko czy niebezpieczeństwo, Bank. Miesięcznik Finansowy, nr 6, 1998

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 81

Istotnym problemem jest również tajemnica bankowa, którą objęte są nie tylko dane

klientów, ale również liczba przestępstw dokonanych przy użyciu kart płatniczych na

szkodę danego banku. Brak dostępu do wielu danych objętych tajemnicą bardzo często

blokuje szybką interwencję policji, w przypadku wykrycia przestępstw związanych z

kartami płatniczymi, Koniecznym wydaje się określenie zasad współpracy między

bankiem a policją w sytuacji wykrycia przestępstwa lub podejrzenia jego zaistnienia,

kiedy szybki dostęp do odpowiednich danych może ograniczyć lub udaremnić

działania przestępcze.

3.6.3. Metody zapobiegania przestępstwom stosowane przez centra

autoryzacyjno-rozliczeniowe

Centra autoryzacyjno-rozliczeniowe podejmują szereg działań mających na celu

zapobieganie przestępstwom z użyciem kart płatniczych. Działania te sprowadzają się

do:

- stałego monitorowania transakcji na karty zastrzeżone,

- monitorowania transakcji przeprowadzanych w punktach handlowo – usługowych,

w których zdarzają się częste transakcje z nielegalnym użyciem kart,

- rozwiązywania umów o współpracy z usługodawcami, u których często zdarzają

się niedozwolone transakcje,

- opracowywania i przekazywania usługodawcom wykazów kart zastrzeżonych,

- szkolenia

pracowników punktów handlowo-usługowych,

- zgłaszania przestępstw związanych z kartami na policję lub prokuraturę.

Zawiadomienie prokuratury lub policji o wyłudzeniu towarów lub usług na

podrobioną, przerobioną, skradzioną lub zagubioną kartę płatniczą powoduje

wszczęcie postępowania przygotowawczego.

Fakt popełnienia przestępstwa musi być dowodowo potwierdzony i odpowiednio

udokumentowany. Powoduje to konieczność przekazania przez centrum rozliczeniowe

odpowiednich dokumentów, potwierdzających popełnienie przestępstwa i

umożliwiających przedstawienie zarzutów sprawcy - jeżeli zostanie on ustalony.

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 82

W momencie popełnienia przestępstwa istotnym ustaleniem jest, kto poniósł szkodę.

Teoretycznie każdy wariant jest możliwy. Może to być:

- posiadacz karty - za transakcje dokonane przed zastrzeżeniem przez niego karty,

- bank, który kartę wystawił - za transakcje poniżej limitu,

- instytucja

rozliczająca - za transakcje dokonane na karty zastrzeżone w systemie,

- usługodawca - za transakcje zrealizowane niezgodnie z procedurą ustaloną w

obowiązującej go instrukcji, jeżeli karta była zastrzeżona.

Ponieważ często na początku trudno definitywnie ustalić kto poniósł szkodę, wydaje

się, że powinno przyjąć się założenie, że interesy poszkodowanego reprezentuje

instytucja rozliczająca.

3.6.4. Rola posiadacza karty w zapobieganiu występowania przestępstw

kartowych

Posiadacz karty, użytkując ją nie może całkowicie wyeliminować groźby powstania

nadużyć. Może je jednak znacznie ograniczyć, stosując się do warunków zawartej z

bankiem umowy, zaleceń banków, centrów autoryzacyjno – rozliczeniowych oraz

zachowując maksimum rozwagi przy korzystaniu z kart. Do najważniejszych zasad

można tu zaliczyć:

- ochronę numeru PIN, którego nie należy nigdy zapisywać w widocznym, łatwym

do zidentyfikowania miejscu – najlepiej jest nauczyć się go na pamięć lub

zaszyfrować np. w numerze telefonu do fikcyjnej osoby,

- o utracie karty należy informować bank natychmiast, po stwierdzeniu jej braku.

Przy wyborze banku warto zwrócić uwagę, na oferowany przez bank termin

zastrzeżenia karty, gdyż niektóre banki zastrzegają kartę natychmiast, inne po

kilkunastu godzinach, inne natomiast przejmują odpowiedzialność za podjęte z

konta pieniądze na kilka godzin wstecz (przed zastrzeżeniem),

- wzór podpisu umieszczony na karcie powinien być wersją „nieczytelną”,

trudniejszą do podrobienia,

- wybieranie opcji karty ze zdjęciem, jeśli taka możliwość jest oferowana przez

bank,

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 83

- w przypadku dokonywania płatności w punktach handlowo – usługowych nie

należy nigdy tracić karty z oczu (uniemożliwi to nieuczciwej obsłudze jej

magnetyczne lub inne skopiowanie); w szczególności nie należy pozwalać

kelnerowi czy sprzedawcy na wychodzenie z kartą do innego pomieszczenia w

celu dokonania autoryzacji,

- należy unikać płacenia kartą w sklepach stosujących imprintery, tj. ręczne

urządzenia, odbijające mechanicznie dane z naszej karty,

- posiadacz karty powinien regularnie kontrolować rachunki na wyciągach

bankowych i informować bank, o każdej nawet najmniejszej transakcji, której nie

dokonał osobiście,

- dokonując wypłat z bankomatu, użytkownik karty nie powinien pozostawiać w

jego pobliżu potwierdzenia transakcji, gdyż może ono być dla przestępcy źródłem

informacji o podjętej kwocie i ilości środków pozostałych na rachunku,

- przy

wypłatach z ulicznych bankomatów nie należy podejmować zbyt dużych kwot

oraz nie korzystać z nich w miejscach „prowokujących” do przestępstwa (na

przykład w ciemnej ulicy, nocną porą).

W przypadku dokonywania zakupów przez Internet, posiadacz karty powinien:

- zwracać uwagę na renomę internetowego sklepu i wystrzegać się nieznanych

wcześniej, tajemniczych placówek,

- nie

należy sugerować się tylko efektywną witryną sklepu i okazyjnymi towarami,

które mogą być pułapką, służącą oszustom do zgromadzenia jak największej liczby

numerów kart,

- internauta,

który

często korzysta z oferty sieciowych sklepów powinien wyrobić

sobie dodatkową kartę, z niewielkim limitem miesięcznych wydatków. Wtedy

nawet jeśli ktoś przechwyci jej dane, straty nie będą wielkie.

3.6.5 Obowiązki punktu handlowo – usługowego zmniejszające ryzyko

wystąpienia przestępstwa z użyciem karty płatniczej

Sprzedawca winien respektować postanowienia umowy zawartej z centrum

autoryzacyno – rozliczeniowym kart płatniczych oraz stosować regulaminy i

procedury dotyczące akceptacji kart. Szczególną uwagę powinien zwracać na

zgodność wzoru podpisu złożonego na karcie z podpisem na dowodzie zawarcia

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 84

transakcji, winien także weryfikować posiadacza karty z jego fotografią (o ile jest

umieszczona na karcie). Sprzedawca winien też zwracać uwagę na zachowanie osoby

posługującej się kartą, jest ono często wskazówką, mówiącą o tym, że transakcja nie

jest dokonywana zgodnie z prawem.

W przypadku wykrycia transakcji oszukańczej, sprzedawca obowiązany jest

zatrzymać kartę, przeciąć ją i odesłać do centrum, z którym ma podpisaną umowę.

Winien też zapamiętać wygląd osoby dokonującej takiej transakcji.

Do zwiększenia bezpieczeństwa transakcji kartowych punkty handlowo – usługowe

mogą się przyczynić także w inny sposób - poprzez instalację terminali POS, w

miejsce funkcjonujących ręcznych imprinterów.

3.6.6. Działania policyjne w zakresie zwalczania przestępczości na

szkodę polskiego systemu kart płatniczych

Aktualnie całość działań policyjnych w zakresie zwalczania przestępczości na szkodę

bankowych systemów kart płatniczych realizowana jest na szczeblu jednostek

terenowych policji. Działanie koordynacyjne w tym zakresie prowadzi Wydział do

spraw Przestępczości Gospodarczej Biura Koordynacji Służby Kryminalnej Komendy

Głównej Policji.

Efektywne zwalczanie tej kategorii przestępczości uzależnione jest od wielu

czynników, między innymi:

- współpracy z emitentami kart i centralami rozliczającymi (w tej chwili poważnie

ograniczona, co wynika z Prawa Bankowego – kwestia tajemnicy bankowej),

- odpowiednie przygotowanie kadrowe policjantów (zwalczanie tej kategorii

przestępstw wymaga posiadania specyficznej wiedzy, której nie można przekazać

ogółowi policjantów). Przykładem może tu służyć, ilość specjalistów zajmujących

się przestępstwami internetowymi – jest ich w Polsce 16 – po jednym w każdym

województwie,

- odpowiednie przygotowanie techniczne Policji (aktualnie nawet Centralne

Laboratorium Kryminalistyczne KGP nie posiada np. czytników do kart

magnetycznych),

Ocena bezpieczeństwa na polskim rynku kart płatniczych

str. 85

- ograniczenia wynikające z międzynarodowego charakteru tej kategorii

przestępczości (kwestia szybkiej wymiany informacji i koordynacji działań),

- braki legislacyjne (występuje brak uregulowań prawnych w zakresie obrotu

kartowego, niekaralności faktu bezprawnego posiadania numerów kart i

przyporządkowanych im kodów, brak regulacji prawnych dotyczących internetu).

Podjęte w 1998 r. przez BKSK KGP - we współpracy z PolCardem – działania

organizacyjno – szkoleniowe (w tym z udziałem specjalistów zagranicznych)

zaowocowały wzrostem wykrywalności tej kategorii przestępczości

101

Bank Elektroniczny, nr 1/Maj’99, Wyd. Hubertus, Warszawa

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

IV. Innowacje

wprowadzane

na polski rynek kart płatniczych mające na celu

zwiększenie bezpieczeństwa transakcji

4.1. Wprowadzenie

System kart płatniczych w Polsce narażony jest na wiele niebezpieczeństw. Obecnie

już nikt nie kwestionuje konieczności jego udoskonalenia. Instytucje obsługujące

rynek kartowy widzą dziś konieczność wprowadzania nowych procedur i programów,

które byłyby w stanie maksymalnie zabezpieczyć dokonywane transakcje. Przykładem

wdrażania tego typu zmian jest wchodząca na polski rynek karta mikroprocesorowa.

W rozdziale tym przedstawione zostały założenia związane z wdrażaniem projektu

programu Visa Smart Debit/Credit oraz nowy produkt związany z bezpiecznymi e-

transakcjami.

4.2. Karta chipowa jako bezpieczny nośnik informacji i narzędzie bezpiecznej

transakcji.

4.2.1. Historia

Karty z paskiem magnetycznym rozwinęły się na przełomie lat 60-ych i 70-ych i przez

ostatnie 25 lat dominowały na rynku. Wcześniej do identyfikacji posiadacza służyły

tylko wytłoczone elementy na powierzchni karty.

Można powiedzieć, że karta z mikroprocesorem powstała już w 1974 roku a jej

”ojcami” byli Francuz Roland Moreno i Niemiec Jurgen Dethloff. Pierwsze

zastosowania miały ograniczony zasięg. W bankowości przełomem stały się działania

podjęte przez banki francuskie, które w 1982 roku podjęły prace nad ustaleniem

specyfikacji karty z mikroprocesorem a w 1992 roku 21 milionów kart bankowych we

Francji posiadało już mikroprocesor. Punktem zwrotnym w historii kart, było

pojawienie się w roku 1986 pierwszego standardu dla kart elektronicznych ISO

7816/1. W latach 80-ych i 90-ych nastąpił też gwałtowny wzrost liczby

telefonicznych kart elektronicznych, które dominują obecnie jeśli chodzi o konkretne,

komercyjne zastosowania. Karty elektroniczne długo torowały sobie drogę do

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

masowego zastosowania w różnych dziedzinach. W początkowym okresie ich zalety

nie były tak widoczne ze względu na wysoką cenę i znacznie mniejsze niż dzisiaj

”moce przerobowe”.

Zastosowanie kart elektronicznych dla celów płatniczych rozpoczęło się w 1995 roku.

Budowa takich systemów to bardzo złożone i kosztowne przedsięwzięcie. Większość

wdrażanych w świecie projektów ma charakter pilotażowy. W Polsce największym

osiągnięciem systemu kart płatniczych jest wprowadzany obecnie projekt Visa Smart

Debit/Credit. Produkt ten w sposób masowy, komercyjny funkcjonuje tylko w

Wielkiej Brytanii i Japonii. W pilotażowych rozwiązaniach przoduje obecnie Europa.

Wynika to z tego, że Europa ma znacznie droższą i mniej sprawną telekomunikację niż

Stany Zjednoczone. W USA do niedawna nie widziano potrzeby zastępowania

tradycyjnej karty płatniczej nowym produktem. Większość transakcji wymaga

połączenia z odległym systemem komputerowym w celu weryfikacji transakcji ale

przy sprawnej i taniej telekomunikacji w USA nie jest to kłopotliwe. Jednocześnie

weryfikacja PIN-u daje duże bezpieczeństwo takiej transakcji. W Europie sytuacja

wygląda inaczej, gdyż koszty telekomunikacji są tu wyższe a brak weryfikacji dużej

części transakcji zwiększa także koszty związane z oszustwami.

4.2.2. Definicja i klasyfikacja kart z mikroprocesorem

Karta z mikroprocesorem jest to znormalizowany zgodnie z normą ISO 7816 kawałek

plastiku w formie prostokąta o zaokrąglonych końcach, o rozmiarach 54mm x 85,6mm

x 0,76mm, z umieszczonym w odpowiednim miejscu układem scalonym

102

. Wymiary

karty są zgodne ze stosowanymi powszechnie kartami z paskiem magnetycznym.

Karty elektroniczne można różnicować na wiele różnych sposobów. Najważniejszy

podział wynika z rodzaju zastosowanego układu scalonego.

W uproszczeniu możemy wyróżnić tutaj dwa podstawowe typy kart:

karty z pamięcią (ang. memory cards)

102

Biskupski J.: Perspektywy rozwoju kart płatniczych w Polsce (3). Atuty kart elektronicznych, Informatyka, nr

12, 1995

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

karty z mikroprocesorem (ang. smart cards).

Karty z pamięcią nie posiadają mikroprocesora (ang. CPU - central processing unit) a

jedynie pamięć. Może to być pamięć typu ROM, RAM, EPROM lub EEPROM. Karty

takie nie mogą wykonywać zbyt wielu skomplikowanych operacji i w związku z tym

stosuje się je obecnie do prostszych aplikacji jak np. przedpłacone karty telefoniczne

lub karty kontroli dostępu.

Z kartami z mikroprocesorem, czyli z kartami inteligentnymi, mamy do czynienia

wówczas, gdy mikroukład oprócz pamięci posiada wbudowany mikroprocesor. Karty

te są w praktyce małymi mikrokomputerami pozbawionymi źródła zasilania,

klawiatury i monitora. Ich cechy charakterystyczne to:

- skuteczna ochrona – dostęp do danych jest nadzorowany przez CPU a zezwolenie

na dostęp można uzyskać jedynie wtedy, gdy spełnione zostaną określone warunki,

- duża elastyczność – w zależności od wymagań stawianych z zewnątrz zarządzanie

danymi może ulegać modyfikacjom, co umożliwia określone kształtowanie

aplikacji,

- wielostronność usług – jedna karta może mieć kilka zastosowań; aplikacje mogą

być niezależne lub powiązane, a przygotowywać je może jeden lub kilku

dostawców

103

. Fakt posiadania procesora powoduje, że możliwe zastosowania

takiej karty zależą teoretycznie od wyobraźni programisty i od ograniczeń

związanych z szybkością procesora i wielkością pamięci.

Karty z mikroprocesorem są używane przy bardziej rozwiniętych zastosowaniach,

zwłaszcza jeśli mają wbudowanych wiele aplikacji (np. bankowe karty płatnicze).

Inny ważny podział to sposób komunikowania się karty elektronicznej ze światem

zewnętrznym. Wyróżniamy tutaj dwa główne typy kart:

karty kontaktowe (ang. contact - based cards)

karty bezkontaktowe

(ang. contactless - based cards)

104

103

Molski M., Glinkowska M.: Karta elektroniczna - bezpieczny nośnik informacji, Mikom, Warszawa, 1999 str.

104

Molski M., Glinkowska M.: Karta elektroniczna - bezpieczny nośnik informacji, Mikom, Warszawa, 1999 str.

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

Karty kontaktowe mają znormalizowane styki, które muszą się połączyć z

odpowiednimi stykami w urządzeniu współpracującym z kartą.

Obecnie olbrzymia większość kart na świecie są to właśnie karty kontaktowe.

Karty bezkontaktowe nawiązują komunikację ze światem zewnętrznym na odległość,

głównie za pomocą fal radiowych o różnej częstotliwości. Istnieją już obecnie

praktyczne rozwiązania, które umożliwiają np. wjazd na płatną autostradę bez

konieczności zatrzymywania się (przy normalnej prędkości jazdy i odległości

samochodu od urządzenia kontrolnego do 72 metrów). W przypadku nieważności

karty urządzenia kontrolne zapalają czerwone światło, a gdy kierowca nie przestrzega

tego i jedzie dalej automatycznie robione jest zdjęcie numerów rejestracyjnych

pojazdu i informowana zostaje policja drogowa w celu wystawienia mandatu.

Większość kart bezkontaktowych nawiązuje łączność z odpowiednim terminalem na

znacznie mniejszą odległość , z reguły jest to 10 – 20 cm.

Przewiduje się, że karty tego typu mogą mieć duże zastosowanie w masowej,

publicznej komunikacji miejskiej.

4.2.3. Porównanie kart magnetycznych z kartami z mikroprocesorem

W dzisiejszych czasach nikt już nie kwestionuje wyższości karty elektronicznej nad

kartą z paskiem magnetycznym. Poniżej przedstawione są zasadnicze różnice

pomiędzy dwoma typami kart.

Tabela 12. Porównanie kart magnetycznych i mikroprocesorowych.

Wyszczególnienie Karta

paskiem

magnetycznym

Karta elektroniczna

Rok rozpowszechnienia

1960

lata osiemdziesiąte

Zapis jednokrotny

wielokrotny

Zasilanie brak niezbędne

Niezawodność zawodna,

częste

uszkodzenia

prawie niezawodna, rzadkie

usterki

Trwałość karty

1 rok

10 lat

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

Trwałość zapisu

1 rok

3 lata

Pojemność

do 130 znaków, tj. około
350 bitów

zależy od typu układu scalonego;
około kilkudziesięciu kilobajtów;
różne rodzaje pamięci:ROM,
PROM, EEPROM, RAM)

karty

pamięciowe – układy

zabezpieczające (np. interfejs

zpieczeństwa lub blok

bezpieczeństwa – funkcje
kontroli dostępu do pamięci oraz
weryfikacja autentyczności
karty),

Bezpieczeństwo i ochrona
danych

łatwy dostęp do
informacji,

łatwość

kopiowania z powodu
braku zabezpieczeń przed
odczytem danych

karty mikroprocesorowe -
procesor

Dokonywanie operacji
logicznych i
matematycznych

niemożliwe możliwe we wbudowanym

układzie scalonym

Odporność na zewnętrzne
zakłócenia

brak duża

Zastosowanie ograniczone bardzo

szerokie

Koszty telekomunikacji

Duże jeśli chce się mieć
pełną kontrolę w trybie
on-line z weryfikacją PIN-
u

Małe, weryfikacja PIN-u w
trybie off-line

4.2.4. Zabezpieczenia stosowane w kartach chipowych

Karty z mikroprocesorem, dzięki wbudowanym mechanizmom bezpieczeństwa, są o

wiele bezpieczniejszym instrumentem niż karty magnetyczne. W zależności od

aplikacji zawartej w karcie możemy wyróżnić zabezpieczenia bardzo proste, niezbyt

trudne do sforsowania i zabezpieczenia spełniające niezwykle rygorystyczne normy.

Ostateczny wybór modelu karty zawsze powinien być uzależniony od jej

przeznaczenia, gdyż nie ma sensu stosować bardzo bezpiecznych, a przez to drogich

kart tam, gdzie ewentualne straty byłyby niższe niż ich koszt. Cele jakim służą karty

płatnicze i aplikacje umieszczane na tego typu kartach stawiają je w rzędzie najlepiej

zabezpieczanych kart elektronicznych.

Karty mikroprocesorowe, oprócz zabezpieczeń typowych dla kart magnetycznych:

numeru karty, daty ważności, podpisu właściciela, hologramu, logo organizacji

sygnującej kartę oraz mikroprintu posiadają inne zabezpieczenia typowe tylko dla kart

chipowych. Należą do nich:

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

a. uwierzytelnianie użytkownika – polega na skłonieniu użytkownika karty do

podania jakiejś informacji (np. hasła lub klucza), znanej tylko jemu, albo na

zidentyfikowaniu użytkownika przy wykorzystaniu zapisanych w pamięci karty,

niepowtarzalnych danych na jego temat (metody biometryczne i antropometryczne).

b. uwierzytelnienie danych – karta sprawdza dane otrzymane z zewnątrz przy użyciu

tajnych lub publicznych informacji przechowywanych w pamięci. Może też przy

użyciu tajnych, wewnętrznych danych przetworzyć element danych

(kryptograficzna suma kontrolna lub podpis cyfrowy) i dołączyć go do informacji

wysyłanych na zewnątrz.

c. uwierzytelnianie podmiotów – polega na sprawdzeniu autentyczności karty

mikroprocesorowej przez system lub sprawdzeniu przez kartę, czy system, z którym

się komunikuje jest właściwy.

d. szyfrowanie – karty mikroprocesorowe oferują możliwości przeprowadzania

obliczeń we wbudowanym koprocesorze kryptograficznym. Dzięki temu karta nie

jest tylko kontenerem na dane, ale może na nich wykonywać pewne operacje (np.

tworzyć cyfrowy podpis). Klucze kryptograficzne są wykorzystywane przez karty

inteligentne do szyfrowania kluczy, danych i transmisji.

e. bezpieczeństwo układu scalonego – układ scalony wykorzystywany w kartach

mikroprocesorowych musi być odporny nie tylko na czynniki naturalne, ale także

na przykład celowe, zakłócające oddziaływania pól promieniowania. Oznacza to, że

gdy układ pracuje z innymi parametrami niż dla niego zalecane, może ulec

zniszczeniu, ale w żadnym przypadku nie powinien umożliwić odczytania czy

zmodyfikowania przechowywanych danych.

f. klucze jako narzędzia ochrony pamięci - zawartość kart inteligentnych jest

chroniona przez pewną liczbę tajnych kodów.

g. cechy fizyczne, których standard określa norma ISO 7816/1, z których

najważniejsze to:

- zabezpieczenie przed promieniowaniem ultrafioletowym przekraczającym

poziom otoczenia,

- zabezpieczenie

przed

promieniowaniem Rentgena,

- kształt powierzchni styków – różnice w poziomie między wszystkimi stykami i

sąsiadującą z nimi powierzchnią karty powinny być mniejsze od 0,1 mm,

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

- wytrzymałość mechaniczna karty i styków – karta powinna być odporna na

próby uszkodzenia jej powierzchni i elementów w nią wbudowanych, a także

powinna zostać nienaruszona podczas normalnego używania i przechowywania,

- odporność na statyczne pole magnetyczne i elektryczność statyczną – karta

użytkowania w takich warunkach nie może ulec zniszczeniu,

- odporność na zginanie – maksymalne odkształcenie karty może wynosić – 2 cm

dłuższej strony karty i 1 cm jej krótszej strony, przy okresowości gięcia karty

30 razy na minutę

105

4.2.5. Niepłatnicze zastosowanie kart elektronicznych

Karta z mikroprocesorem może zawierać wiele aplikacji. Oprócz funkcji płatniczych

(elektroniczna portmonetka, karta kredytowa, debetowa, prywatna, firmowa, itp.),

elektroniczna karta przyszłości może zawierać także inne aplikacje np. dane osobiste

posiadacza (imię, nazwisko, numer telefonu, grupę krwi, informację o uczuleniach na

leki, itp.) albo też dane dla linii lotniczych związane z programem premii i specjalnych

usług dla osób często podróżujących. Istnieją opinie, że funkcje płatnicze nie powinny

być mieszane z innymi zastosowaniami, ale o tym zadecyduje w przyszłości rynek.

Poniżej przedstawiam już istniejące lub możliwe do szybkiego wdrożenia niepłatnicze

zastosowania kart elektronicznych.

1. Sieci handlowe – stosowanie programów lojalnościowych, ułatwia zdobywanie

przez klienta punktów za zakupy dających zniżki i umożliwia indywidualne

podejście do klienta, np. oferowanie mu nowości z branży, które go najbardziej

interesują (historia zakupów i wynikające stąd preferencje klienta są na karcie).

2. Karta dla służby zdrowia - w karcie można zapisać historię pewnych chorób,

wyniki badań itp. We Francji zastosowano kartę z mikroprocesorem do dializy

nerek. Dało to chorym znacznie większą swobodę. Poprzednio nie mogli oddalać

się od swej stacji dializ, która znała całą historię ich zabiegów.

105

Molski M., Glinkowska M.: Karta elektroniczna bezpieczny nośnik informacji, Mikom, Warszawa, 1999, str.

92-114

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

3. Linie lotnicze - karta może popierać specjalne programy dla często podróżujących

ale także zawierać programy współpracy z hotelami, firmami wynajmującymi

samochody, itp.

4. TV - umożliwia dostęp do kodowanych, płatnych programów telewizji.

5. Systemy bezpieczeństwa i kontroli dostępu - istnieją już liczne zastosowania kart

elektronicznych w tym zakresie.

6. Telefony komórkowe w systemie GSM -karta elektroniczna zapewnia identyfikację

klienta i bezpieczeństwo systemu oraz chroni przed nieupoważnionym dostępem.

7. Zastosowania militarne - wprowadzone już w praktyce głównie dla potrzeb

zabezpieczania danych i kontroli dostępu.

8. Karta opłat za korzystanie z autostrad – wykorzystywane są tutaj głównie karty

bezstykowe, które mogą się kontaktować z czytnikiem na odległość kilkudziesięciu

metrów (za pomocą fal radiowych) w trakcie ruchu pojazdu. Karta taka zwiększa

płynność ruchu, gdyż nie trzeba się w ogóle zatrzymywać. Gdy ktoś nie ma

środków na karcie, zapala się czerwone światło, a gdy samochód nie zatrzymuje

się, jest powiadamiana policja.

9. Karta obsługi samochodów – w punkcie serwisowym zapisuje się wszystkie dane o

samochodzie, naprawach, przeglądach. Mechanik nawet w odległym mieście może

poznać całą historię samochodu.

4.2.6. Pilotaż programu Visa Smart Debit/Credit (VSDC) jako pierwszy krok

polskiego systemu bankowego w kierunku zapewnienia maksymalnego

bezpieczeństwa transakcji dokonywanych przy użyciu kart płatniczych.

Karty embosowane znane są na świecie od kilkudziesięciu lat. Obecnie stosuje się je

powszechnie w wielu krajach. Dlatego też istniejące na świecie punkty akceptujące

karty przygotowane są przede wszystkim do obsługi kart wytłaczanych. Większość

transakcji dokonywanych jest w trybie off-line, a autoryzacji podlegają tylko

transakcje o większej wartości.

Gwałtowny rozwój naukowo-techniczny oraz postęp cywilizacyjny determinują

nowoczesne rozwiązania w każdej dziedzinie. Postęp nie omija także systemów

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

płatniczych, które w ostatnich latach przeszły niezwykłą metamorfozę, wprowadzając

elektronikę w niemal każde ogniwo pracy bankowców i finansistów.

Specjaliści na przestrzeni ostatnich lat opracowali i stale udoskonalają technologie

umożliwiające dołączenie mikroprocesora do karty plastikowej.

Karta mikroprocesorowa posiada wiele istotnych cech odróżniających ją od karty z

paskiem magnetycznym. Najczęściej podkreślaną zaletą jest bezpieczeństwo

transakcji. Pasek magnetyczny daje się kopiować, natomiast „złamanie”

mikroprocesora jest trudne i kosztowne, dlatego ocenia się, że zwiększy on

bezpieczeństwo transakcji o około 90%. Natomiast zaopatrzenie kart dodatkowo w

PIN daje dodatkowy stopień bezpieczeństwa i możliwość weryfikacji osób

posługujących się kartą

106

. Drugą istotną cechą karty chipowej jest jej zdolność do

implementowania wielu funkcji i programów np.: affinity i loyality

107

. Karta

mikroprocesorowa wydana przez bank może pełnić funkcje bankowej karty

kredytowej lub debetowej, może być „elektroniczną portmonetką”, z której dokonuje

się drobnych płatności np. w komunikacji miejskiej. Kolejną pozytywną cechą kart z

mikroprocesorem jest ich trwałość i odporność na uszkodzenia.

Funkcjonalność i bezpieczeństwo – te dwie ważne cechy spowodowały, że VISA i

Europay planują do roku 2005 zastąpić swe karty z paskiem magnetycznym przez

karty chipowe. Szacuje się, że już do końca roku 2002 około 1/3 kart VISA będzie

posiadała mikroprocesor. VISA zainicjowała kilka projektów implementacji kart

mikroprocesorowych o różnych funkcjach w kilku krajach świata.

Zastosowanie kart elektronicznych dla celów płatniczych dopiero rozpoczyna się w

naszej części Europy. Większość wdrażanych projektów ma na razie charakter

pilotażowy. Polska jest obecnie drugim krajem w Europie, po Wielkiej Brytanii, gdzie

krajowe banki realizują wspólny program wprowadzenia na rynek kart

mikroprocesorowych. Projekt uruchomienia emisji kart był możliwy dzięki

solidarnemu współdziałaniu banków.

W Polsce przygotowania do wydania karty chipowej pod przewodnictwem VISA

International trwały od początku 1996 roku. Początkowo, przed dwoma laty w

106

Kuźmierz J.: Za mała infrastruktura, za duże koszty?, Bank. Miesięcznik Finansowy, nr 5, 2000

107

Przykłady niepłatniczych zastosowań kart chipowych przedstawione są w podrozdziale 4.2.5. niniejszej pracy

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

projekcie VSDC (obsługa płatności kartami chipowymi), gotowość uczestnictwa

zgłosiło 12 polskich banków.

Program ruszył 13 marca 2000 r. i ma trwać sześć miesięcy. Bierze w nim udział 7

polskich banków, do których należą: PKO BP S.A., BPH S.A., BIG Bank Gdański

S.A., BRE Bank S.A., Kredyt Bank S.A., PBK S.A. i WBK S.A., firma PolCard oraz

VISA International. Przewodniczącym polskiego projektu Visa Smart Debit/Credit jest

wiceprezes PKO BP S.A. Sławomir Lachowski. Pilotaż ma charakter testowy i od jego

wyników zależy dalszy los projektu. Banki po zakończeniu okresu pilotażu będą miały

możliwość praktycznej oceny zasadności i skuteczności działania kart

mikroprocesorowych.

W ramach projektu, PolCard zainstalował w Warszawie 214 terminali POS z

czytnikami kart chipowych. Do końca roku ich liczba wzrośnie do ponad 22 tysięcy.

Instalowane będą od kwietnia również w innych miastach Polski. Terminale te zostaną

zainstalowane w punktach, w których przeprowadzana jest największa liczba

transakcji kartowych, tj. w supermarketach, sklepach branżowych, lokalach

gastronomicznych, stacjach paliw itp.

W pierwszym etapie pilotażu wydanych zostanie 15 tys. kart z mikroprocesorem. W

zależności od banków, chip będzie dołączany do kart kredytowych, debetowych lub

charge. PKO BP S.A., który jako pierwszy w lipcu 1999 r. rozpoczął wprowadzanie

kart z mikroprocesorem, już pod koniec 1999 r. zaoferował 10 tys. takich kart.

Mikroprocesor został umieszczony na międzynarodowej karcie PKO Ekspres z logo

akcepacji Visa Electron. Okres ważności tej karty upływa w grudniu 2000 r.

WBK S.A. dołączy mikroprocesor do kart Visa Electron ICC. Zarówno PKO BP S.A.

jak i WBK S.A. wydadzą te karty w oparciu o własne systemy, natomiast BIG Bank

Gdański S.A., BRE S.A., BPH S.A. oraz PBK S.A. wydadzą - w oparciu o system

PolCard karty Visa Classic z mikroprocesorem.

Emitowane karty, z powodu ograniczonej sieci akceptacji i testowego charakteru są

kartami hybrydowymi, wyposażonymi również w pasek magnetyczny. Pozwala to na

dokonywanie płatności także w punktach handlowo-usługowych nie wyposażonych w

POS-y z czytnikami mikroprocesorowymi.

Głównym celem programu Visa Smart Debit/Credit jest zwiększenie bezpieczeństwa

systemu kartowego i zwiększenie zakresu usług dla klienta. Program umożliwia

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

udostępnienie nowych kanałów dystrybucji produktów, charakteryzując się w tym

zakresie dużą elastycznością. Założeniem programu jest również wykorzystanie i

przetestowanie nowoczesnej technologii oraz edukację poprzez konkretne działania.

Zakres techniczny i funkcjonalny VSDC dla kart i terminali jest zgodny ze

standardami opracowanymi wspólnie przez Europay, Mastercard i VISA (EMV).

Zawiera on szereg aplikacji związanych z procesowaniem kart i przetwarzaniem

danych o transakcjach oraz ich rozliczaniem, ze szczególnym uwzględnieniem

zapewnienia bezpieczeństwa.

Duża liczba funkcji możliwych do zaimplementowania w karcie chipowej daje szansę

dostosowania produktu do indywidualnych potrzeb klienta w oparciu o tzw. „profile

klienta” określane przez bank. Cecha ta nabiera szczególnego znaczenia w „walce” o

pozyskanie klientów instytucjonalnych oraz indywidualnych z „górnego” segmentu

rynku.

Każdy bank samodzielnie określa kryteria jakim muszą podlegać osoby, które jako

pierwsze będą miały możliwość posługiwania się kartą chipową. Generalną zasadą jest

jednak wybór klientów na podstawie ilości transakcji dokonanych przez nich przy

użyciu kart kredytowych w ostatnim czasie. Karty dostaną także wybrani klienci VIP

warszawskich oddziałów banków biorących udział w projekcie.

Obok mikroprocesorów dużych banków, na rynku są też oferty mniejszych. Wspólnie

z siecią E. Leclerc proponuje je Lukas Bank, samodzielnie natomiast – trzy banki

spółdzielcze z Wielkopolski.

Według opinii przedstawicieli instytucji biorących udział w projekcie, za 10 lat karty

bez chipa nie będą już wydawane, pilotaż rozpoczyna więc prawdziwy przełom na

rynku płatności bezgotówkowych.

4.3. Internet Order Online

108

Dokonywanie transakcji przy użyciu kart płatniczych przez Internet jest wygodną

formą płatności. Pozwala na przeprowadzanie transakcji w dowolnym miejscu na

świecie bez konieczności wymiany waluty i wysyłania przekazu pieniężnego. Jednak

podstawową kwestią, która blokuje rozwój płatności w tej formie jest zapewnienie

108

źródło: http://www.bankier.pl/cgi-bin/karty.pl?gen=karty/por_bezpieczne_platnosci.htm

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

bezpieczeństwa danych osoby płacącej. Poznanie numeru karty kredytowej oraz

danych płacącego przez osoby niepowołane może skutkować obciążeniem konta

posiadacza karty.

W polskim handlu internetowym płacenie za towary kartą płatniczą jest rzadkością.

Według firmy badawczej Global eMarketing taki sposób płatności zapewnia blisko

17% z około 650 polskich sklepów w Internecie, dominuje zaś bardziej „tradycyjna”

sprzedaż za zaliczeniem pocztowym. Płacenie kartami w Internecie nie było do

niedawna bezpieczne, gdyż dane o karcie (data ważności, numer) klient przesyłał do

sprzedawcy e-mailem lub faksem. Sklep na własną rękę sprawdzał kartę, przesyłając

zgromadzone np. w ciągu dnia dane o kartach w pliku do PolCardu, gdzie około

godziny czwartej rano dokonywana była autoryzacja pliku i transakcje pozytywnie

zweryfikowane przechodziły automatycznie do rozliczenia, zaś transakcje z odmową i

z błędami były zwracane na serwer sklepu z odpowiednim oznaczeniem. Procedura ta

była więc czasochłonna dla kupującego i kłopotliwa dla sprzedawcy. Ponadto wobec

mnożących się w Internecie przestępstw z użyciem kart płatniczych, metody takie

mogą rodzić obawy klienta, gdyż kupując w nieznanym sklepie, nie ma on gwarancji,

że numer karty nie trafia do rąk złodziei, podszywających się pod internetowych

sprzedawców.

Wprowadzony przez PolCard S.A. 19 czerwca 2000 roku system autoryzacji kart

online, nazywany Internet Order Online jest prawdziwą rewolucją w polskim e-handlu.

Usługa ta i jej nowatorskie rozwiązanie opiera się na dwóch innowacjach. Przede

wszystkim krytyczne, poufne informacje o kartach nie są dostępne dla sprzedawcy, tj.

sklepu WWW, zaś autoryzacja dokonywana jest online czyli w czasie rzeczywistym,

co oznacza, że posiadacz karty od razu wie czy płatność zostanie zrealizowania czy też

nie. Płatności mogą być dokonywane z użyciem kart wypukłych tych wszystkich

systemów, które standardowo obsługuje PolCard. Są to systemy: VISA, EUROPAY,

MASTERCARD, DINERS CLUB, JCB, POLCARD, PBK STYL.

4.3.1. Charakterystyka transakcji

Podstawowym problemem przyjętym podczas opracowywania w PolCardzie modelu

obsługi kart w Internecie było zapewnienie bezpieczeństwa danych płacącego.

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

Rozwiązując ten problem wykorzystano fakt, iż w Internecie połączenie może

nawiązać każdy z każdym. Przyjęto zatem, że utworzone będzie szyfrowane

połączenie pomiędzy kupującym (osoba dokonująca zapłaty kartą) a rozliczającym

transakcje (centrum autoryzacyjno-rozliczeniowe PolCard) z pominięciem sprzedawcy

(sklep internetowy WWW). Oznacza to, iż poufne dane posiadacza karty nie będą

ujawniane w punkcie handlowo-usługowym. Posiadacz karty ma pewność, iż numer

jego karty jest chroniony w sposób szczególny i jest wiadomy jedynie PolCardowi.

Dla punktów internetowej sprzedaży jest to również ułatwienie, gdyż nie muszą

gromadzić na własnych serwerach numerów kart. Nowe zabezpieczenia z pewnością

przyczynią się do wzrostu zaufania wobec tych usług, co będzie wiązało się ze

zwiększeniem liczby kupujących oraz ilości transakcji w Internecie.

Do głównych zalet nowego systemu płatności internetowych należy zaliczyć:

a. autoryzacja w trybie on-line,

b. informacja o numerze karty tylko do wiadomości PolCardu,

c. przesyłanie informacji o karcie z wykorzystaniem protokołu SSL,

d. weryfikacja transakcji na poziomie punktu akceptującego.

4.3.3. Bezpieczeństwo transakcji

Nowy model płatności został oparty na protokole SSL (Secure Sockets Layer) z

możliwością wykorzystania pełnego szyfrowania danych. Ten typ protokołu jest

powszechnie dostępny, co w dużej mierze upraszcza, a także upowszechnia możliwość

płacenia kartami w Internecie. większość przeglądarek internetowych wyposażona jest

w ten protokół standardowo.

Proponowane przez PolCard rozwiązanie zwiększa bezpieczeństwo przekazywanych

danych dotyczących numeru karty, ponieważ informacje o karcie płatniczej

przekazywane są bezpośrednio do PolCardu, z pominięciem internetowego punktu

handlowo – usługowego.

W celu podniesienia bezpieczeństwa dokonywanych transakcji internetowych

zastosowano zostało kilka progów weryfikacji transakcji:

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

a. Weryfikacja na poziomie PolCardu, którą jest proces autoryzacyjny, w celu

sprawdzenia czy dana karta płatnicza może wziąć udział w transakcji internetowej,

b. pierwsza weryfikacja na poziomie punktu akceptującego, polegająca na udzieleniu

w czasie rzeczywistym zgody lub odmowy na przeprowadzenie transakcji po

wstępnym sprawdzeniu jej poprawności z własnymi bazami danych,

c. druga weryfikacja na poziomie punktu akceptującego, polegająca na podjęciu

decyzji co do wysłania transakcji do rozliczenia po jej powtórnej weryfikacji z

własnymi bazami danych. Na jej podjęcie punkt akceptujący ma max. 7 dni

kalendarzowych.

4.3.3. Przebieg transakcji

Przebieg transakcji możemy podzielić na następujące etapy:

Połączenie posiadacza karty z witryną kontrahenta.

Klient (posiadacz karty) uzyskuje połączenie z serwerem kontrahenta zgodnie z

protokołem http, zabezpieczonym technologią SSL. Klient zapoznaje się z ofertą

kontrahenta i dokonuje wyboru towarów, które chce zamówić. Przed przejściem do

autoryzacji zamówienia konieczne jest spełnienie następujących warunków:

- klient powinien zapoznać się z końcową ceną zamawianych towarów, zawierającą

wszystkie przewidywalne składniki,

- klient powinien podać adres wysyłki,

- serwer kontrahenta powinien wygenerować numer kolejnego połączenia ,

- serwer kontrahenta winien zidentyfikować i zapisać do własnej bazy danych adres

komputera klienta, który dokonuje zapłaty kartą.

Po spełnieniu tych warunków serwer sprzedawcy generuje stronę zawierającą

formularz odsyłający klienta do bezpiecznej strony autoryzacyjnej PolCardu.

Autoryzacja płatności za zamówienia i przekazanie kontrahentowi

odpowiedzi autoryzacyjnej

Po połączeniu się ze stroną autoryzacyjną PolCardu posiadacz karty wprowadza

dodatkowe dane (w tym numer karty i datę jej ważności) konieczne do uzyskania

autoryzacji. Autoryzacja polega na skontaktowaniu się z systemem komputerowym

Innowacje wprowadzane na polski rynek kart płatniczych mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transakcji

str.

100

banku, który kartę wydał i uzyskaniu odpowiedzi czy dana płatność może być

zrealizowana. Odpowiedź banku PolCard przesyła kontrahentowi w chwilę po

otrzymaniu zapytania autoryzacyjnego. W tym celu serwer PolCardu nawiązuje

szyfrowane połączenie z serwerem kontrahenta podpisany przez jeden ze znanych

urzędów certyfikacyjnych. Dzięki przedstawieniu swego certyfikatu SSL kontrahent

ma pewność, że nadawcą komunikatu jest PolCard. Połączenie następuje pod

uzgodniony wcześniej z kontrahentem adres. Czas potrzebny do wygenerowania

odpowiedzi zazwyczaj nie przekracza kilkunastu sekund. Po sprawdzeniu odpowiedzi

punkt handlowo-usługowy powinien potwierdzić fakt otrzymania odpowiedzi

autoryzacyjnej, co polega na odesłaniu do PolCardu strony HTML, zawierającej adres,

pod który PolCard powinien przekierować przeglądarkę posiadacza karty.

Przekierowanie klienta, realizacja zamówienia

Klient zostaje przekierowany pod adres podany w potwierdzeniu odpowiedzi

autoryzacyjnej. Kontrahent podejmuje decyzję o realizacji lub odrzuceniu zamówienia.

Zakończenie

str.

101

Zakończenie

Dalszy rozwój rynku kart płatniczych w Polsce w decydującej mierze zależy i będzie

zależał od przezwyciężenia występujących barier rynku, polityki banków

komercyjnych oraz przede wszystkim od zapewnienia większego bezpieczeństwa w

tym segmencie usług finansowych. Ograniczenie zjawiska przestępczości jest

priorytetowym obowiązkiem i życiową koniecznością stron obrotu kartami

płatniczymi. Statystyki w wartościach bezwzględnych biją na alarm, straty w tym

sektorze usług finansowych są z roku na rok coraz większe. Dowodzone to było w

podrozdziale 3.4. niniejszej pracy.

Stosowane obecnie karty nie są bezpieczne, gdyż opierają się na przestarzałej

technologii paska magnetycznego, wprowadzonej ponad 30 lat temu. Z punktu

widzenia rozwoju technik: informatycznej i elektronicznej są archaizmem i narażone

są na wiele niebezpiecznych przestępstw. O zabezpieczeniach stosowanych w kartach

z paskiem magnetycznym traktuje rozdział 3.6.1. pracy.

Najpopularniejsze obecnie karty tłoczone, wyposażone w pasek magnetyczny dają

oszustom spore pole działania przy płaceniu przede wszystkim w restauracjach,

stacjach benzynowych ale także w innych punktach handlowo-usługowych. Nie

stosuje się bowiem przy płatnościach bezgotówkowych urządzeń wymagających

podania numeru PIN. Co gorsze, większość punktów akceptujących karty wyposażona

jest jedynie w obsługiwane ręcznie, mechaniczne powielarki, nie posiadające

elektronicznej łączności z centrami autoryzacyjnymi. By sprawdzić karty, trzeba w

tym przypadku zatelefonować do centrum. W praktyce oznacza to, że jeśli tylko klient

nie podpadnie w jakiś sposób sprzedawcy i nie przekroczy dozwolonego w tym

punkcie limitu wydatków, zakupy odbywają się bez żadnej kontroli. Mniej więcej co

miesiąc placówki akceptujące karty otrzymują z PolCardu Stoplistę, zawierającą

numery zastrzeżonych w całym kraju kart. Informacje o świeżo ukradzionych czy

zagubionych i zablokowanych kartach docierają więc do sprzedawców często z

kilkutygodniowym opóźnieniem, co pozwala w tym czasie przestępcom bezkarnie

korzystać ze środków zgromadzonych na koncie prawowitego posiadacza karty

109

Archaiczne imprintery przystosowane są do kart wypukłych (tłoczonych), do których

109

Balicka M.: Plastikowy kłopot, Polityka, nr 31, 1999

Zakończenie

str.

102

należą m.in. karty z rodziny Visa Classic, Visa Business, PolCard, MasterCard, Diners

Club.

Nieco bezpieczniejszym rodzajem kart są karty „płaskie”, na które dane naniesione są

za pomocą lasera. Posiadają one co prawda również pasek magnetyczny, ale ich

budowa uniemożliwia przeprowadzenie za ich pomocą transakcji z użyciem ręcznych

powielarek. Do tego typu kart należą m.in. PolCard-Bis, Visa Electron, Maestro,

Cirrus. Niestety, zaledwie 25 procent placówek handlowo-usługowych w całym kraju

wyposażonych jest w elektroniczne terminale POS, przystosowane do akceptacji tego

rodzaju kart.

Wymienione wyżej karty z paskiem magnetycznym narażone są na wiele rodzajów

przestępstw. Obecnie większość oszustw dokonywanych jest za pomocą kart

kradzionych. Ciągle „popularnym” przestępstwem jest fałszowanie kart, które może

przybierać różnorakie formy. Do tego typu zagrożeń należy między innymi skimming

czyli nielegalne kopiowanie paska magnetycznego i wykorzystywanie danych na nim

zawartych podczas oszukańczych transakcji. Często użycie sfałszowanej karty

wymaga współdziałania przestępcy ze sprzedawcą. Jest to konieczne podczas

przeprowadzania transakcji z użyciem karty sfałszowanej metodą białego plastiku.

Tego typu karta posiada jedynie wytłoczone dane (w przypadku stosowania jej w

ręcznych imprinterach) bądź zawiera tylko sfałszowany pasek magnetyczny, na

którym zapisane są dane autentyczne lub dodatkowo zmienione (w przypadku

transakcji przeprowadzanych z użyciem terminala POS).

Dużym zagrożeniem w dobie rozwoju techniki są również przestępstwa internetowe.

Internet dzięki swym podstawowym cechom, tj. anonimowości użytkowników i

globalnym charakterem sieci stwarza możliwość zaistnienia wielu groźnych

przestępstw, które są w stanie zaszkodzić nie tylko użytkownikom kart, ale całemu

systemowi bankowemu – między innymi poprzez niewykrywalne pranie brudnych

pieniędzy.

Do innych niebezpiecznych przestępstw należą: posługiwanie się nielegalnie

zdobytymi lub wygenerowanymi numerami kart płatniczych, manipulowanie

bankomatami, kradzież danych z systemów informatycznych banków i wiele innych,

które opisałam w rozdziale 3.3. niniejszej pracy.

Zakończenie

str.

103

W rozdziale 3.6. przedstawiłam zasady, do których winni się stosować i działania,

jakie powinni podejmować uczestnicy transakcji przy pomocy kart płatniczych, aby

obrót z użyciem kart był jak najbezpieczniejszy. Te działania prewencyjne, jakkolwiek

niezbędne, nie są w pełni skuteczne i wystarczające. Specjaliści są zgodni, że jedynym

skutecznym zabezpieczeniem przez nadużyciami na szkodę systemu kart płatniczych

są karty nowej generacji wyposażone w mikroprocesor, którego nie da się skopiować.

Masowe przestawienie się na takie karty oznacza dla banków olbrzymie koszty,

których jednak nie da się uniknąć. W bieżącym roku polskie banki uruchomiły projekt

wydawania kart z mikroprocesorem, którego celem jest ograniczenie szybko rosnącej

skali oszustw. Temat kart z mikroprocesorem jest przedmiotem rozdziału 4.2.

niniejszej pracy.

Obecna sytuacja na rynku wskazuje na potrzebę wprowadzenia pewnych zasadniczych

korekt, które zapewniłyby użytkownikom kart:

− maksymalne bezpieczeństwo transakcji rzeczywistych i internetowych,
− możliwość dokonywania płatności w jak największej sieci punktów handlowo –

usługowych wyposażonych w nowoczesne terminale POS,

− dostęp do bankomatów na terenie całego kraju,
− sprawność i szybkość obsługi
Aby te założenia mogły być spełnione niezbędne jest wdrożenie istotnych zmian w

obecnie funkcjonujący system kart płatniczych. Przede wszystkim należy zająć się

problemem stworzenia odpowiednich przepisów prawnych generalnie regulujących

zagadnienia poświęcone kartom płatniczym, które dotyczyłyby w szczególności

stosunków między emitentem i posiadaczem karty, ochrony interesów sprzedawców i

klientów, praw i obowiązków wszystkich stron biorących udział w obrocie

bezgotówkowym przy użyciu kart płatniczych oraz kwestii spornych w tym zakresie.

Problemowi niedostatecznych regulacji prawnych poświęciłam w pracy dość dużo

uwagi na stronach rozdziałów: 1.1.2., 3.2. oraz 3.4.

Obecnie permanentnie wzrasta intensywność i poziom konkurencji wśród banków

obsługujących rynek kart. Krajowe banki komercyjne są zmuszone sprostać potrzebom

rozwijającego się rynku, ale także stoją w obliczu bezpośredniej konkurencji w postaci

oddziałów banków zagranicznych, które przenoszą doświadczenia zdobyte w kwestii

Zakończenie

str.

104

obsługi kart płatniczych ze swych rodzimych rynków

110

. Moim zdaniem wszystkie

banki działające w Polsce powinny położyć większy nacisk na współdziałanie w

aspekcie rozwoju infrastruktury technicznej rynku a konkurencja między nimi

powinna ograniczyć się jedynie do jakości i rodzaju świadczonych usług.

Przed bankami stoją także największe możliwości związane z polepszeniem jakości i

bezpieczeństwa obrotu kartowego. Związane jest to ściśle z funkcją banku, jako

ogniwa obrotu kartowego, które ma najbliższy i najściślejszy kontakt z użytkownikami

kart. Pracownicy banków weryfikują potencjalnych użytkowników kart i to od ich

decyzji zależy w czyich rękach znajdzie się ten instrument płatniczy. Niezbędne jest

zatem zatrudnianie w bankach wysoko kwalifikowanych kadr, które na podstawie

dostępnych danych i metod będą w stanie właściwie wyselekcjonować przyszłych

użytkowników kart płatniczych. Banki jako właściciele kart mogą również poprzez

konkretne działania związane z wprowadzaniem nowych parametrów wpływać na

minimalizację ryzyka związanego z posługiwaniem się kartami przez klientów. O

działaniach bankowych w zakresie polepszania bezpieczeństwa systemu kart

płatniczych traktuje rozdział 3.6.2.

Na polskim rynku kart płatniczych brakuje organizacji, która zajmowałaby się na

bieżąco monitorowaniem rynku kart pod kątem przeciwdziałania, występujących na

nim nadużyciom. Istnienie tego typu instytucji pozwoliłoby na oszacowanie skali

nadużyć, jak też zaobserwowanie najczęściej pojawiających się przestępstw. To z

kolei pozwoliłoby na eliminację słabych punktów obrotu kartami, a także na

wprowadzenie odpowiednich rozwiązań i zabezpieczeń

111

Problemem jest także wzajemna współpraca między stronami obrotu kartowego oraz

ich współdziałania z policją. Kluczową, moim zdaniem sprawą, jest w obu tych

przypadkach zastanowienie się nad zmianami dotyczącymi tajemnicy bankowej, która

nie pozwala na właściwe oszacowanie skali zagrożeń występujących na polskim rynku

kart płatniczych oraz jest podstawowym czynnikiem hamującym szybką interwencję

policji w momencie zaistnienia przestępstwa. Tym zagadnieniom był poświęcony

rozdział 3.6. niniejszej pracy.

110

Janowicz R.: Szansa na szybki rozwój, Rzeczpospolita, nr 130,1999

111

Janowicz R.: Rynek kart płatniczych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Zeszyt nr 24/99, Warszawa,

str. 74

Zakończenie

str.

105

Kolejnym problemem związanym z rozwojem rynku płatności kartowych są

powstające nowe, bankowe centra autoryzacyjno-rozliczeniowe. Pojawienie się na

rynku kilku niezależnych centrów nie jest pozytywną tendencją, gdyż banki ponoszą o

wiele mniejsze koszty przystępując do już istniejącego centrum, niż zakładając własne.

Poza tym duża ilość tego typu instytucji na jednym rynku jest bodźcem dla rozwoju

współzawodnictwa, którego celem może być osłabienie i eliminacja konkurentów, a to

z kolei wpływa niekorzystnie na bezpieczeństwo i właściwą pracę całego systemu.

Dowodzone to było na stronach rozdziału 2.3. Wydaje się, że dla szybkiego rozwoju

rynku kartowego w Polsce istotne jest ograniczenie liczby centrów autoryzacyjno-

rozliczeniowych. Ułatwiłoby to zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa obrotu za

pomocą kart, inicjowanie pewnych rozwiązań, jak też wdrażanie sprawdzonych w

innych krajach technologii. Istnieją głośne poglądy, że na rynku powinno działać

jedno pozabankowe centrum. Moim zdaniem należy poprzestać na obecnie

funkcjonujących czterech. Taka ilość nie spowoduje niezdrowej konkurencji, a może

zapewnić lepszą jakość usług, nowocześniejsze rozwiązania i niższe koszty dla

akceptantów kart, co wydatnie wpłynie na dalszy, dynamiczny rozwój rynku

kartowego w Polsce.

Dotychczasowy rozwój rynku wymusza potrzebę podnoszenia efektywności i

bezpieczeństwa oferowanych produktów i urządzeń w perspektywie długookresowej.

O infrastrukturze technicznej wspominam w rozdziałach 2.2.3. i 2.3. niniejszej pracy.

W świetle przedstawionych wyżej wniosków uważam, że tezę pracy dotyczącą

konieczności polepszenia bezpieczeństwa na dynamicznie rozwijającym się polskim

rynku kart płatniczych udało mi się udowodnić. Przemawia za tym również fakt, że

banki i centra autoryzacyjno – rozliczeniowe zaczęły dostrzegać potrzebę zapewnienia

większego bezpieczeństwa transakcjom kartowym. Zapoczątkowane w tym roku

przedsięwzięcia są dowodem na to, że zabezpieczenie obrotu kartowego stało się

priorytetowym zadaniem dla instytucji zajmujących się obsługą wszystkich typów

transakcji dokonywanych z użyciem kart.

Zapewnienie bezpieczeństwa wymusiło konieczność wprowadzenia na polski rynek

najnowocześniejszej technologii kart z mikroprocesorem, co znacznie zredukuje straty

z tytułu fałszerstw, gdy tylko technologia ta zacznie w pełni funkcjonować.

Zakończenie

str.

106

Podstawowym czynnikiem hamującym rozwój techniki mikroprocesorowej jest

niestety infrastruktura techniczna, która nie zabezpiecza w pełni obrotu kartami

płatniczymi – według optymistycznych planów PolCardu, do końca bieżącego roku

jedynie 22 tys. punktów będących w jego sieci, będzie wyposażonych w POS-y z

czytnikami kart chipowych.

Niemniej jednak era mikroprocesora w Polsce zaczęła się i jest już tylko kwestią

czasu, kiedy chip opanuje cały rynek kart płatniczych.

Drugą istotną zmianą w kierunku bezpieczniejszego posługiwania się kartą jest

udoskonalenie systemu obsługi transakcji internetowych. Nowoczesny system Internet

Order Online, który został wdrożony pod koniec I półrocza 2000 roku

jest

milowym krokiem w kierunku bezpiecznych transakcji w Internecie.

Obu wymienionym wyżej innowacjom poświęcony jest czwarty rozdział pracy. Te

dwa nowe projekty, dopiero zaczęły działać w naszym kraju, za wcześnie jest więc na

wydawanie opinii na temat ich funkcjonowania. Można natomiast stwierdzić, że od

powodzenia tych programów zależy, czy karty będą, jak to mieli w zamiarze ich

pierwsi wydawcy i posiadacze, bezpiecznym narzędziem dostępu do własnych

pieniędzy i niezastąpionym instrumentem płatniczym, czy też wydanie karty klientowi

będzie początkiem kłopotów dla wszystkich narażonych na straty stron transakcji przy

użyciu kart płatniczych.

Bibliografia

str.

107

BIBLIOGRAFIA

I. Pozycje

książkowe:

1. Babiarz P.” Praktyka bankowa: edycja 2000, C.H. Beck, Warszawa, 2000

2. Brennan C.: Retailers and the Bank Cards Wars, Lafferty Publ. Ltd, Dublin, 1998

3. Bury A.: Karty płatnicze1998/99, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa, 1998

4. Bury A.: Karty płatnicze, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa, 2000

5. Chmielarz W.: Systemy elektronicznej bankowości i cyfrowej płatności, Wyższa

Szkołą Ekonomiczno-Informatyczna, Warszawa, 1999

6. Chorafas D.: Internet Financial Services secure electronic banking and electronic

commerce Lafferty Publications Ltd, Dublin, 1998

7. Flejterski S., Świecka B.: Rynek kart płatniczych: historia i perspektywy

plastikowego pieniądza, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu,

Szcecin, 1996

8. Gospodarowicz A.: Zastosowania rozwiązań informatycznych w bankowości:

materiały na konferencję naukową [...], Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej,

Wrocław, 1999

9. Górniok O.: Ustawa o ochronie obrotu gospodarczego z komentarzem,

Wydawnictwo AWA, Warszawa, 1995

10. Grady B.: Credit card marketing, National Relail Federation Series, New York,

1995

11. Janowicz R.: Możliwości wykorzystania kart płatniczych w Polsce, NBP,

Warszawa, 1998

12. Janowicz R.: Rynek kart płatniczych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową,

Warszawa, 1999

13. Kruczelak K.: Bankowe karty płatnicze (aspekt cywilnoprawny), materiały z

konferencji w Swietłogorsku 28-30.08.1995 r., Wydawnictwo Uniwersytetu

Gdańskiego, Gdańsk, 1998

14. Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze – teoria i praktyka, Dom Wydawniczy ABC,

Warszawa, 1998

15. Kwiatkowski J.: Bankowe karty płatnicze, Wydawnictwo AWA, Warszawa, 1995

Bibliografia

str.

108

16. Marski Z.J.: Pieniądz gotówkowy (historia-obieg-perspektywy), Materiały i studia

NBP, Zeszyt nr 64, Warszawa, styczeń 1997

17. Molski M., Glinkowska M.: Karta elektroniczna – bezpieczny nośnik informacji,

Mikom, Warszawa, 1999

18.

Myczkowska A., Dąbrowski T.: Karty płatnicze: przewodnik po świecie

plastikowego pieniądza, Presspublica, Warszawa, 1997

19. Narożny T.: Czynności kredytowe banku: zagadnienia prawne, Biblioteka

Menedżera i Bankowca „Zarządzanie i Finanse”, Warszawa, 2000

20. Radziukiewicz : Słownik terminów używanych w bankowości, Wydawnictwo Bart,

1997

21. Skoczek A.: Karty kredytowe, Prywatne Policealne Studium Handlowe, Warszawa,

1992

22. Smaga M.: Karty płatnicze, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków, 1998

23. Spruch W.: Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej: praca zbiorowa pod

redakcją W.L. Jaworskiego, Poltext, Warszawa, 1999

24. Spruch W.: Postęp technologiczny w innowacjach finansowych (na przykładzie

kart bankowych), NBP, Warszawa, 1993

25. Start G.T., Philips D.: The Future for Electronic Payment System, Financial Times,

Londyn, 1997

26. Stecki L.: Karty kredytowe, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń, 1998

27. Svigals J.: Smart Cards 2010, Lafferty Pub. Ltd, Dublin 1998

28. Sylwestrzak A.: Prawne problemy rynku finansowego: bankowość i ubezpieczenia:

materiały z konferencji [...], Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk,

1998

29. Szpringer W.: Ochrona klienta usług bankowych w Unii Europejskiej i w Polsce,

Twigger, Warszawa, 1999

30. Wyszomirski T. : Bank dla przedsiębiorcy i nie tylko: poradnik praktyczny,

Kwantum, Warszawa, 1998

II. Artykuły:

31.

Adamowicz W.: Karty magnetyczne w bankach (1), Bank. Miesięcznik

Finansowo-Bankowy, nr 5, 1995

Bibliografia

str.

109

32.

Adamowicz W.: Karty magnetyczne w bankach (2), Bank. Miesięcznik

Finansowo-Bankowy, nr 6, 1995

33. Adamski A.: Opinia specjalisty ds. przestępczości komputerowej z Wydziału

Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wprost, z

dnia 30 stycznia 2000

34. Azembski R.: Gotówka leży w banku, Życie Gospodarcze, nr 46, 1996

35. Balicka M.: Plastikowy kłopot, Polityka, nr 31, 1999

36. Biskupski J.: Perspektywy rozwoju kart płatniczych w Polsce (2). Problemy

zabezpieczeń, Informatyka, nr 12, 1995

37. Biskupski J.: Perspektywy rozwoju kart płatniczych w Polsce (3). Atuty kart

elektronicznych, Informatyka, nr 12, 1995

38. Bonarowski „Przebudzenie” Gazeta Bankowa nr 12 z 22 .03.98 r.

39. Ciok M.: Karta z mikroprocesorem, Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy, nr 9,

1994

40. Doliniak P., Ani monopol, ani anarchizacja rynku, Prawo i Gospodarka, nr 190,

1999

41. Doliniak P.: Kartami można płacić w 70 tys. placówek, Prawo i Gospodarka, nr

289, 1999

42. Doliniak P.: Trwa ekspansja plastiku, Prawo i Gospodarka, nr 48, 2000

43. Federowicz W.: Boom na karty płatnicze?, Wprost, nr 35, 1999

44. Gamdzyk P.: Online w PolCardzie, ComputerWorld, nr 47, 1999

45.

Gregorczuk-Fedorowicz K. : Dopracowane procedury, Bank. Miesięcznik

Finansowo-Bankowy, nr 6, 1998

46.

Gregorczuk-Fedorowicz K.: Pod rządami plastikowego kartonika, Bank.

Miesięcznik Finansowy, nr 7, 1997

47. Gregorczuk-Fedorowicz K.: Rozwój kart płatniczych w Polsce, Bank. Miesięcznik

Finansowo-Bankowy, nr 8, 1997

48. Grodzicki J., Kaszubski R.: Jak korzystać z plastikowego pieniądza, Przegląd

Podatkowy, nr 1, 1999

49. Janowicz R.: Szansa na szybki rozwój, Rzeczpospolita, nr 130,1999

50. Jakubski K.: Przestępstwa związane z użyciem kart, Prawo Bankowe, nr 2, 1998

Bibliografia

str.

110

51. Karczewska M.: Ryzyko czy bezpieczeństwo, Bank. Miesięcznik Finansowo-

Bankowy, nr 6, 1998

52. Kawulski A.: Wybrane problemy prawne związane z kartą płatniczą, Glosa, Prawo

Gospodarcze w Orzeczeniach i Wyjaśnieniach, nr 2 , 1996

53. Konikowski J.: Internet zmorą bankowców?, Nowe Życie Gospodarcze, nr 3, 2000

54. Konopielko Ł.: Karty w grze, , Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy, nr 7, 1997

55. Krzyżewski J.: Obrót pieniężny przy użyciu kart płatniczych i kredytowych, Prawo

Bankowe, nr 2, 1997

56. Kukulski J.: Płatnicze karty bankowe, Fiskus, nr 9, 1996

57. Kukulski J.: System rozliczeń pieniężnych, Fiskus, nr 12, 1996

58. Kuzio E.: Rynek kart płatniczych w Polsce Cz.I, , Bank. Miesięcznik Finansowo-

Bankowy, nr 6, 1993

59. Kuzio E.: Rynek kart płatniczych w Polsce Cz.II, , Bank. Miesięcznik Finansowo-

Bankowy, nr 7, 1993

60. Kuzio E.: Rynek kart płatniczych w Polsce Cz.III, , Bank. Miesięcznik Finansowo-

Bankowy, nr 8, 1993

61. Kuźmierz J.: Za mała infrastruktura, za duże koszty?, Bank. Miesięcznik

Finansowy, nr 5, 2000

62. Łęgowski W.: Unia Europejska przyjęła ustawę dotyczącą handlu elektronicznego,

ComputerWorld, nr 5, 2000

63. Malarz S.: Portfel pełen bitów, Enter, nr 3, 1997

64. Myczkowska A.: Miliony plastikowych pieniędzy, Rzeczpospolita, nr 10, 2000

65.

Myczkowska A.: Liczba urządzeń w 1999 r. wzrosła niemal o połowę,

Rzeczpospolita, nr 13, 2000

66. Myczkowska A.: Karciane płatności coraz popularniejsze, Rzeczpospolita nr 31 z

dn. 07.02.2000 r.

67. Myczkowska A.: Kto się boi plastiku, Rzeczpospolita, nr 288, 1999

68. PolCard: Świat Kart, Biuletyn Informacyjny PolCardu, 02’00

69. P.S.: Karty różnie szacowane, Parkiet, nr 41, 2000

70. P.S.: Polskie karty górą, Parkiet, nr 20, 2000

71. Pniewski P., Nowe regulacje unijne w obszarze bankowości, Bank Elektroniczny,

nr 1/Maj’99, Wydawnictwo Hubertus, Warszawa, 1999

Bibliografia

str.

111

72.

Rapacki Z.: Uwarunkowania rozwoju kart płatniczych, Bank. Miesięcznik

Finansowo-Bankowy, nr 8, 1994

73. Ryznar Z.: Elektroniczna bankowość, Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy, nr

10, 1997

75. Stępień J., Rynek kart płatniczych jest gotów na kampanie wizerunkowe, Media i

Marketing Polska, nr 2, 2000

76. Spruch W.: Banki Centralne wobec tendencji rozwoju systemów płatniczych w

Europie (przykład elektronicznego pieniądza), „Bank i Kredyt”, listopad 1997

77. Szczepaniak P.: Karty płatnicze. Rachunki kart. Karty dostępne w Polsce, Zalety

plastikowego pieniądza. Jak daleko nam do Europy, Nowa Europa. Gazeta

Gospodarcza (wkładka), nr 148, 1996

78. Tomaszkiewicz B.: Electron jest pupilkiem Visy, Prawo i Gospodarka (dodatek),

nr 194, 1998

79. Tomaszkiewicz B.: Prawdziwy początek wielkiej gonitwy, Gazeta Finansowa, nr

15, 1999

80. Tomaszkiewicz B.: W Polsce jest już 3,2 mln kart EC, Puls Biznesu, nr 47, 2000

81. Tomaszkiewicz B.: Trzy banki w czołówce, Puls Biznesu nr 29, 2000

82. Tomaszkiewicz B.: Wystartują karty z mikroprocesorem, Puls Biznesu, nr 34, 2000

83. Zielewski P.: Diners Club atakuje rynek, Puls Biznesu, nr 236, 1999

84. Zielewski P.: Banki wydały już 1,7 mln kart Electron, Puls Biznesu nr 132, 1999

III. Akty prawne:

85. Ustawa Prawo Bankowe z dnia 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., Nr 140, poz.

939)

86. Kodeks Cywilny, Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. z 1964 r., Nr 16, poz.

93)

87. Kodeks Karny Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553)

88. Ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów

konsumentów z dnia 24 lutego 1990 r.(Dz.U. Nr 49, poz. 318)

89. Ustawa o działalności gospodarczej z dnia 23 grudnia 1988 r. (Dz.U. Nr 41, poz.

324)

Bibliografia

str.

112

90. Ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo – kredytowych z dnia 14

grudnia 1995 r. (Dz.U. z 1996 r., Nr 1, poz. 2)

91. Zarządzenie Prezesa NBP z dnia 11 grudnia 1992 r. w sprawie form i trybu

przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków (Monitor Polski

z dnia 18.12.1992 r. Nr 39, poz. 293)

IV. Strony internetowe

http://chimera.ae.krakow.pl/ketrii/grabinsk/KOMWSP/MATDYDAK/BPLANY/

SERIA1/karty/karty.htm

http://friko4.onet.pl/poz/karciarzhttp://priv2.onet.pl/cz/adamkusn/index.html

http://strony3.wp.pl/wp/dmat/karty.htm

http://www.americanexpress.com/

http://www.ba-ca.pl/

http://www.bankier.pl/cgi-bin/karty.pl?gen=karty/por_bezpieczne_platnosci.htm

http://www.bcz.com.pl/

http://www.bgz.pl/

http://www.bise.pl/

http://www.bos.pol.pl/

http://www.bpbank.com.pl/

http://www.bph.pl/

http://www.budbankcom.pl/

http://www.bp.com.pl/

http://www.bresa.com.pl/

http://www.bsk.com.pl/

http://www.bwe.com.pl/

http://www.bz.pl/

http://www.big.com.pl/

http://www.citibank.com/poland/

http://www.cupr.com.pl/

http://www.dinersclub.com.pl/

http://www.ebanki.px.pl/finanse/karty_online.html

Bibliografia

str.

113

http://www.europay.com/

http://www.gbw.com.pl/

http://www.gbg.com.pl/

http://www.handlobank.pl/

http://www.handlowy.com.pl/

http://www.karty.pl/

http://www.karty.prv.pl/

http://www.jcb.co.jp/

http://www.kredytbank.com.pl/

http://www.lukasbank.com.pl/

http://www.mastercard.com/

http://www.nbp.pl/publikacje/System_platniczy/On-line/

http://www.pekao.com.pl/

http://www.pbk.pl/

http://www.pkb.lublin.pl/

http://www.pkobp.pl/

http://www.polcard.com.pl/

http://www.wbc.lublin.pl/

http://www.wbk.pl/

http://www.visa.com/

http://www.zlotowka.pl/

Spis tabel

str.

114

PIS TABEL ZAMIESZCZONYCH W PRACY

Tabela 1. Rodzaje kart płatniczych wydawanych przez polskie banki, wg stanu na

koniec 1999 roku.

Tabela 2. Udział banków w rynku kart płatniczych w Polsce.

Tabela 3. Przykładowe oferty kart płatniczych trzech banków – liderów.

Tabela 4. Warunki otwierania najpopularniejszych rachunków i wydawania do nich

kart dla osób nieletnich.

Tabela 5. Najpopularniejsze rachunki bankowe dla studentów.

Tabela 6. Ilość kart płatniczych Polsce wydanych w ramach trzech

najpopularniejszych systemów.

Tabela 7. Ilość i wartość transakcji kartowych zrealizowanych przez PolCard i CKC

Banku Pekao S.A. w latach 1995-1999.

Tabela 8. Liczba punktów akceptujących zapłatę kartami w latach 1994-1999.

Tabela 9. Punkty akceptujące karty w sieci PolCard S.A., w podziale

uwzględniającym rodzaj prowadzonej działalności.

Tabela 10. Bankomaty zakupione przez banki do końca 1999 r.

Tabela 11. Porównanie kart magnetycznych i mikroprocesorowych.

Spis wykresów

str.

115

PIS WYKRESÓW ZAMIESZCZONYCH W PRACY

Wykres 1. Udział poszczególnych typów kart płatniczych w rynku (na koniec marca

1999 roku).

Wykres 2. Udział wiodących polskich banków w ilości wydanych klientom

indywidualnym kart do końca 1999 r. (w tys.).

Wykres 3. Udział wiodących polskich banków w emisji kart business, na koniec

1999 r.

Wykres 4. Najpopularniejsze karty typu business, w małych firmach.

Wykres 5. Udział największych polskich banków w emisji kart Visa do końca 1999 r.

Wykres 6. Udział polskich banków w emisji kart ze znakiem EC/MC.

Wykres 7. Struktura kart wydanych przez VISA International.

Wykres 8. Rodzaje przestępstw, z jakimi spotkały się internetowe sklepy.

Wykres 9. Kto płaci w przypadku przestępstwa?

Wykres 10. Wartość oszustw dokonanych z wykorzystaniem kart płatniczych.

Wykres 11. Liczba nielegalnych transakcji.

Wykres 12. Średnia wartość nielegalnych transakcji.

Załączniki

str.

116

Załącznik nr 1

Schemat karty z mikroprocesorem

112

CPU – mikroprocesor

I/O – układ wejścia/wyjścia

112

Źródło: Molski M., Glinkowska M.: Karta elektroniczna - bezpieczny nośnik informacji, Mikom, Warszawa,

1999 str. 30

Załączniki

str.

117

Załącznik nr 2

Najpopularniejsze rodzaje kart dla osób indywidualnych, wydawane przez polskie

banki, będące ich największymi emitentami.

bank

rodzaj karty

Liczba kart w

tys. na koniec

31.12.99

Pzyrost/Spadek w

proc. W stosunku do

XII’98

Bank Pekao S.A.

Maestro

2101

265

Eurokarta EC/MC

271

168

Partner EC/MC

Visa Classic

145

Visa Concerto

133

142

PKO BP S.A.

PKO Express bankomat.

684

-9

Visa Classic

218

166

PKO Express Visa Electron

1401

13910

Visa Electron Graffiti

nie wydawane

Bank Śląski S.A.

Visa Electron

788

104

Visa Classic

-35

WBK S.A.

Karta Euro<26 Maestro

218

Visa Electron

187

Visa Classic

100

WBK Maestro

247

333

BPH S.A.

Visa Classic

PolCard

-44

Visa Sezam Electron

303

nie wydawane

Eurocard/MasterCard

Makro

nie wydawane

BIG Bank Gdański S.A.

karta bankomatowa

300

Visa Classic

Visa Electron

nie wydawane

Kredyt Bank S.A.

Visa Electron

130

160

Visa Electron Junior

114

Visa Classic

Cirrus

110

nie wydawane

PBK S.A.

PBK Start bankomatowa

201

PBK Hermes

PBK Univers

Bank Zachodni S.A.

Visa Electron

154

123

Visa Classic

Maestro Inwestor

nie wydawane

BGŻ S.A.

PolCard

Visa Classic

100

Suma

7723

142

Źródło: Myczkowska A., Miliony plastikowych pieniędzy, Rzeczpospolita, nr 10, 2000 r.

Załączniki

str.

118

Załącznik nr 3

Procentowy udział poszczególnych systemów w ilości transakcji.

(Ilość transakcji na karty w roku 1999 wynosiła 16 mln)

SYSTEM

UDZIAŁ 1998 W PROC UDZIAŁ W 1999 W PROC

Karty

zagraniczne

22,43% 17,37%

VISA

12,63% 10,79%

Eurocard

8,66%

5,89%

Diners

Club

1,13%

0,68%

JCB

0,01%

Karty

krajowe

77,57% 82,63%

VISA

49,19% 55,60%

Eurocard

20,62% 22,00%

PolCard 5,87%

3,45%

PBK

Styl

1,90%

1,58%

Udział kart poszczególnych systemów w całkowitej wartości transakcji na karty – w

rozbiciu na karty krajowe i zagraniczne - w roku 1999.

(Wartość transakcji na karty w sieci Polcardu w 1999 r. wynosiła 3 mld 790 mln)

SYSTEM

UDZIAŁ 1998 W PROC UDZIAŁ W 1999 W PROC

Karty

zagraniczne

35,92% 23,28%

VISA

19,58% 12,77%

Eurocard

13,99% 8,86%

Diners

Club

2,32%

1,62%

JCB

0,04%

0,03%

Karty

krajowe

64,08% 76,72%

VISA

41,80% 52,00%

Eurocard

15,91% 19,00%

PolCard 5,43%

4,76%

PBK

Styl

0,93%

0,96%

źródło: Świat Kart, Biuletyn Informacyjny PolCardu, 02’0

Spis wykresów

str.

119

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ocena bezpieczenstwa stosowania Nieznany
Ocena bezpieczenstwa konstrukcji statku
Ocena bezpieczenstwa stosowania Nieznany
Lk Bezpieczna szkoła, BHP, Bhp Szkoła, Ocena-Ryzyka-S zkoła, Ocena-Ryzyka-Szkoła
Ocena skuteczności i bezpieczeństwa stosowania adalimumabu w leczeniu RZS, reumatologia
OCENA RYZYKA MŁODOCIANEGo, BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY, M Ł O D O C I A N I
bezpieczenstwo egzamin, WYKŁADY INFORMATYKA BIZNES UCZELNIA WARSZAWSKA WSDG, Bezpieczeństwo Informac
Ocena predkosci bezpiecznej statku transport XXI w, Dla żeglarzy, Manewrowanie
Zagr Drgania (wibracje) w pracy-2, Bezpieczenstwo i Higiena Pracy, bhp ocena ryzyka, Zagrożenia w p
Analiza BBN Ocena dzialan na rzecz bezpieczenstwa energetycznego dostawy gazu listopad 2009
OCENA ZAGROŻEŃ ZWIĄZANYCH Z EMISJĄ METALI CIĘŻKICH Z TRAS KOMUNIKACYJNYCH W ASPEKCIE BEZPIECZEŃSTWA

więcej podobnych podstron