Krishnamurti - Lot orła

Dla większości z nas wolność jest ideą a nie rzeczywistością. Gdy mówimy o wolności, chcemy
być zewnętrznie wolni by robić to, co lubimy, podróżować, wolni w wyrażaniu siebie na różne
sposoby, wolni we własnym sposobie myślenia. Zewnętrzne wyrażanie wolności wydaje się być
niezwykle ważne, zwłaszcza w krajach, w których panuje tyrania czy dyktatura natomiast w tych,
gdzie zewnętrzna wolność jest możliwa ludzie poszukują coraz więcej i więcej przyjemności,
więcej i więcej rzeczy w swym posiadaniu.

Jeżeli mamy dogłębnie zbadać, co oznacza wolność i być całkowicie i absolutnie wewnętrznie
wolni co zewnętrznie wyraża się w społeczeństwie, w związkach musimy, wydaje mi się, spytać
czy ludzki umysł, silnie uwarunkowany, taki, jakim jest, może się w ogóle w pełni uwolnić. Czy
zawsze musi żyć i działać wewnątrz ograniczeń własnego uwarunkowania powodując, że wolność
wcale nie ma możliwości zaistnienia? Okazuje się, że ten umysł, rozumiejący werbalnie, że nie ma
tu, na tej ziemi wolności wewnątrz ani na zewnątrz, zaczyna wynajdować ją w innym świecie,
przyszłe wyzwolenie, raj i temu podobne.

Odłóżcie na bok wszelkie teoretyczne, ideologiczne koncepcje wolności, abyśmy mogli zbadać, czy
nasze umysły, wasze i mój, w ogóle mogą być prawdziwie wolne, wolne od zależności, od strachu,
obaw, i od niezliczonych problemów, zarówno uświadomionych, jak i tych w głębszych warstwach
nieświadomości. Czy może nastąpić całkowita psychologiczna wolność, ażeby umysł ludzki był w
stanie dotrzeć do czegoś, co nie powstało z czasu, nie zostało zebrane przez myśl, a ponadto nie jest
ucieczką od faktycznych realiów codziennej egzystencji?

Dopóki nie jest on wewnętrznie, psychologicznie w pełni wolny nie można zobaczyć, co jest
prawdą, ani czy istnieje rzeczywistość nie stworzona przez strach, nie ukształtowana przez
społeczeństwo bądź kulturę, w jakich żyjemy, a jednocześnie nie będąca ucieczką od codziennej
monotonii z jej nudą, samotnością, rozpaczą i obawą. By sprawdzić, czy rzeczywiście istnieje taka
wolność trzeba uświadomić sobie swe własne uwarunkowania, problemy, monotonną płytkość,
pustkę, niespełnienie w życiu, a przede wszystkim uświadomić sobie strach. Trzeba być
świadomym siebie nie introspektywnie ani analitycznie, ale w chwili obecnej, takim, jakim się jest,
i dostrzec, czy można pozostać zupełnie wolnym od wszystkich tych spraw, jakie zdają się pętać
umysł.

Aby badać, jak zmierzamy to zrobić, wolność musi być obecna nie na końcu, lecz już od początku.
Jeśli nie jest się wolnym nie można badać. By patrzeć dogłębnie musi zaistnieć nie tylko wolność,
ale również dyscyplina konieczna podczas obserwacji wolność i dyscyplina towarzyszą sobie (to
nie tak, że trzeba być zdyscyplinowanym aby stać się wolnym). Używamy tu słowa dyscyplina nie
w przyjętym, tradycyjnym sensie, gdzie oznacza podporządkować się, naśladować, przyjąć
narzucony wzór, ale raczej w pierwotnym znaczeniu tego słowa, czyli poznawać . Poznanie i
wolność towarzyszą sobie, wolność przynosząca swą własną dyscyplinę bynajmniej nie tę
wymuszoną przez umysł celem uzyskania określonego rezultatu. Te dwie rzeczy są zasadnicze:
wolność i akt poznania. Nie można poznawać siebie, gdy nie jest się wolnym, wolnym na tyle by
obserwować, nie zgodnie z jakimś wzorcem, regułą czy pojęciem, lecz obserwować siebie w chwili
obecnej takim, jakim się jest. Ta obserwacja, ta percepcja, to postrzeganie wprowadza swą własną
dyscyplinę i poznanie, w których nieobecne jest podporządkowanie, naśladownictwo ani
jakakolwiek kontrola a w tym przejawia się wielkie piękno.

Nasze umysły są uwarunkowane to fakt oczywisty uwarunkowane przez określoną kulturę bądź
społeczeństwo, poddane wpływom przeróżnych wrażeń, czynników ekonomicznych,
klimatycznych, edukacyjnych, napięć i nacisków w związkach, wymagań religii i tak dalej. Nasze
umysły są wyszkolone by akceptować strach i, o ile możemy, uciekać od niego, nigdy nie będąc w
stanie rozwiązać, zupełnie i kompletnie, całej jego natury i struktury. Tak więc nasze pierwsze
pytanie brzmi: czy umysł, tak mocno obciążony, może rozwiązać całkowicie nie tylko swe własne
warunkowanie, ale też strach? Bo to strach powoduje, że akceptujemy uwarunkowania.

Nie wysłuchuj jedynie wielu słów i idei które właściwie nie mają żadnej wartości ale poprzez akt
słuchania, obserwacji swoich własnych stanów umysłu, zarówno werbalnie, jak i niewerbalnie, po
prostu zbadaj, czy umysł potrafi być wolny nie akceptując strachu, nie uciekając, nie mówiąc
Muszę rozwinąć w sobie odwagę, odporność , ale naprawdę będąc w pełni świadom lęku, w jakiego
sidła wpadłeś. Jeśli nie jest się wolnym od zależności od strachu, to nie widzi się czysto i dogłębnie.
I oczywiście tam, gdzie jest strach, nie ma miłości.

Czy zatem umysł może naprawdę być wolny od strachu? Wydaje mi się to dla każdej osoby
podchodzącej zupełnie poważnie jednym z najbardziej pierwszorzędnych i zasadniczych pytań,
które muszą paść i na które trzeba znaleźć odpowiedź. Istnieje strach fizyczny i psychologiczny.
Fizyczny lęk przed bólem oraz psychologiczny strach powstający z pamięci bólu w przeszłości i
obawy przed powtórzeniem go w przyszłości; jak również strach przed starością, śmiercią, poczucie
zagrożeń fizycznych, niepewność jutra, lęk przed niemożliwością osiągnięcia sukcesu,
nieumiejętnością dokonania czegoś poczucie bycia nikim w tym raczej nieprzyjemnym świecie,
strach przed zgubą, lęki samotności, braku miłości i tak dalej strach uświadomiony i nieświadomy.
Czy umysł może się uwolnić, całkowicie, od tego wszystkiego? Jeśli stwierdza, że nie może, to się
ograniczył, wypaczył i jest niezdolny do percepcji, do zrozumienia, niezdolny by pozostać zupełnie
spokojnym, cichym jak gdyby znajdował się w ciemności szukając światła a nigdy go nie znajdując
i tworząc w zamian światło słów, koncepcji, teorii.

Jak umysł, tak mocno obciążony strachem, z całym swoim uwarunkowaniem, ma się od tego
uwolnić? A może musimy zaakceptować lęk jako rzecz nieuniknioną w życiu? i wielu z nas
akceptuje, znosi go. Co powinniśmy zrobić? Jak mamy ja, istota ludzka, wy jako istoty ludzkie
uwolnić się od tego strachu? nie jakiegoś szczególnego lęku, ale w ogóle od całej natury i struktury
strachu?

Czym jest strach? (Nie akceptuj, o ile mogę zasugerować, słów mówcy: nie jest on żadnym
autorytetem, nie jest nauczycielem, nie jest guru bo, gdyby był nauczycielem, ty byłbyś
naśladowcą, a gdy jesteś naśladowcą niszczysz zarówno siebie jak i nauczyciela.) Próbujemy
odkryć, jak wygląda prawda naszego pytania o strach, na tyle kompletnie aby umysł już nigdy nie
żywił obaw, w efekcie czego uwolnił się od wszelkiej zależności od innych, wewnętrznie,
psychologicznie. Piękno wolności polega na tym, że nie pozostaje po tobie ślad. Orzeł, w swym
locie, nie zostawia śladu w przeciwieństwie do naukowca. Aby wejrzeć w pytanie o wolność
potrzebna jest nie tylko naukowa obserwacja, lecz także lot orła, po którym nie zostaje ślad jedno i
drugie jest wymagane, musi być obecne zarówno werbalne wyjaśnienie jak i niewerbalna percepcja
ponieważ opis nigdy nie jest rzeczywistością, którą opisuje, wyjaśnienie nigdy nie jest tym, co
objaśnia, słowo nigdy nie jest rzeczą.

Jeżeli wszystko to jest całkiem jasne, możemy iść dalej, możemy odkryć sami dla siebie nie
poprzez mówcę, nie przez jego słowa, nie przez jego idee albo myśli czy umysł może być zupełnie
wolny od strachu.

Pierwsza część to nie wstęp jeśli nie wysłuchałeś jej dokładnie lub nie zrozumiałeś, nie możesz
przejść do dalszej.

Aby badać potrzebna jest wolność patrzenia, potrzebna jest wolność od uprzedzeń, od koncepcji,
ideałów umożliwiająca obserwację na bieżąco, dla siebie samego, czym jest strach. Czy, kiedy
obserwujesz z bliska, bardzo dokładnie, strach jest w ogóle obecny? Właśnie: możesz przyjrzeć się
z bliska, bardzo, bardzo dokładnie, czym jest strach tylko, gdy obserwator jest obserwowanym .
Zamierzamy się tym zająć. Więc czym jest strach? Jak się pojawia? Można pojąć naturalne lęki,
takie, jak zagrożenie fizyczne, na które pojawia się natychmiastowa odpowiedź; są dość łatwe do
zrozumienia, nie musimy się za bardzo nimi zajmować. Ale mówimy o strachu psychologicznym
jak powstają te psychologiczne lęki? Jakie jest ich pochodzenie? oto problem. Istnieje strach przed
czymś, co zdarzyło się wczoraj, strach przed czymś, co może nastąpić dziś jeszcze bądź jutro.
Istnieje lęk przed tym, co znamy i przed tym, czego nie znamy, a co oznacza dzień jutrzejszy.
Można samemu bardzo wyraźnie zobaczyć, że strach przychodzi poprzez strukturę myśli poprzez
myślenie o tym, co wydarzyło się wczoraj a budzi obawy, lub przez myślenie o przyszłości zgadza
się? Myśl rodzi strach czy nie tak? Proszę, bądźmy zupełnie pewni nie akceptujcie słów mówcy,
bądźcie absolutnie pewni na własny użytek tego, czy to myśl jest źródłem strachu. Myślenie o bólu,
psychologicznym bólu, który zaistniał jakiś czas temu oraz pragnienie by się nie powtórzył,
pragnienie zapomnienia o tej sprawie, myślenie o tym wszystkim rodzi strach. Jeśli nie widzimy
tego bardzo wyraźnie nie będziemy w stanie pójść dalej. Myśl, myślenie o jakimś zdarzeniu,
doświadczeniu, stanie zdenerwowania, zagrożenia, smutku czy bólu wywołuje strach. A myśl,
wypracowawszy pewne psychologiczne poczucie bezpieczeństwa, nie chce, żeby było ono
zakłócane każde zakłócenie jest groźne i stąd bierze się strach.

Myśl jest odpowiedzialna za strach i tak samo też za przyjemność. Przeżyłeś szczęśliwe zdarzenie
myśl zastanawia się nad nim i chce utrwalić, a gdy to niemożliwe pojawia się opór, gniew, rozpacz i
strach. Tak więc myśl jest odpowiedzialna i za strach i za przyjemność zgoda? To nie werbalna
konkluzja, to nie recepta na uniknięcie strachu. Tak się dzieje, że, gdzie jest przyjemność, tam też
ból i strach utrwalony przez myśl; przyjemność towarzyszy bólowi, te dwie rzeczy są nierozdzielne,
a myśl odpowiada za obie. Gdyby nie było jutra, następnej chwili, o której można myśleć w
kategoriach czy to strachu czy przyjemności, nie istniałyby one. Możemy stąd kontynuować? Czy
to rzeczywistość? nie idea, ale rzecz, którą sam odkryłeś, i która, dlatego właśnie, jest prawdziwa,
więc możesz powiedzieć Odkryłem, że myśl rodzi i przyjemność i strach ? Przeżyłeś rozkosz
seksualną, później odtwarzasz ją w wyobraźni, w wymyślonych obrazach, i właśnie myślenie o niej
daje siłę przyjemności, która jest teraz obecna w wyobraźni, a kiedy zostaje udaremniona pojawia
się ból, obawa, strach, zazdrość, irytacja, gniew, brutalność. Nie mówimy bynajmniej, że nie należy
zaznawać przyjemności.

Błogość nie jest przyjemnością, ekstaza nie została wywołana przez myśl, to rzecz całkowicie inna.
Możesz przejść do błogości lub ekstazy dopiero, gdy rozumiesz naturę myśli jaka rodzi i
przyjemność i strach.

A zatem powstaje pytanie: czy można zatrzymać myśl? Skoro rodzi ona strach i przyjemność bo,
gdzie jest przyjemność, tam musi być ból, to zupełnie oczywiste zadajemy sobie pytanie: czy myśl
może dobiec kresu? co nie oznacza końca percepcji piękna, radości z piękna. To tak, jakbyśmy
widzieli piękno obłoku czy drzewa i cieszyli się nim zupełnie, całkowicie, w pełni. Lecz, kiedy
myśl pragnie przeżyć jutro to samo doświadczenie, taki sam zachwyt, jak wczoraj, gdy widziała ten
obłok, to drzewo, tamten kwiat, tę piękną twarz, wtedy wywołuje niezadowolenie, ból, strach i
przyjemność.

Tak więc czy myśl może dobiec kresu? A może jest to zupełnie nieprawidłowo postawione pytanie?
Pytanie jest błędne, ponieważ chcemy doświadczyć ekstazy, błogości, jaka nie jest przyjemnością.
Mamy nadzieję, że, poprzez ustanie myśli, dotrzemy do czegoś, co jest nieograniczone, co nie jest
produktem przyjemności i strachu. Jakie miejsce w życiu zajmuje myśl? nie: jak zatrzymać myśl?
Jaki jest związek myśli z działaniem i bezczynnością? Jaki związek ma myśl z działaniem tam,
gdzie jest ono konieczne? Dlaczego, gdy obecna jest pełna radość z piękna, myśl w ogóle się
pojawia? przecież, gdyby się nie pojawiła, nie zostałaby przeniesiona w dzień jutrzejszy. Chcę
odkryć dlaczego gdy obecna jest pełna radość z piękna góry, urodziwej twarzy, tafli wody
przychodzi myśl, wykrzywia to i mówi Muszę znów mieć tę przyjemność jutro ? Muszę odkryć jak
myśl przejawia się w działaniu i dowiedzieć się czy musi się wtrącać, kiedy w ogóle nie ma
potrzeby myślenia. Widzę wspaniałe drzewo bez jednego liścia na tle nieba, jest ono niezwykle
piękne i to wystarczy koniec. Dlaczego przychodzi myśl i mówi Muszę przeżyć ten sam zachwyt
jutro ? I widzę też, że myśl musi przejawić się w działaniu. Zręczność w działaniu to również
zręczność w myśleniu. Jaki jest zatem rzeczywisty związek między myślą i działaniem? Nasze
działania opierają się na koncepcjach, na ideach. Mam ideę bądź koncepcję tego, co powinno być
zrobione, a to, co zostaje zrobione jest przybliżeniem tej koncepcji, idei, tego ideału. Istnieje więc
podział na działanie i koncepcję, ideał, to, co być powinno w tym podziale tkwi konflikt. Zapytuję
siebie Jak myśl przejawia się w działaniu? Jeżeli następuje podział między działaniem i ideą, to
działanie jest niepełne. Czy istnieje takie działanie, w którym myśl widzi coś w jednej chwili i
bezzwłocznie reaguje, więc nieobecna jest idea, ideologia oddzielonej reakcji? Czy istnieje takie
działanie, w którym samo widzenie jest działaniem w którym samo myślenie jest działaniem?
Widzę, że myśl rodzi strach i przyjemność, widzę, że gdzie jest przyjemność, tam jest ból i w
efekcie opór przeciw niemu. Widzę to bardzo wyraźnie, widzenie tego jest bezzwłocznym
działaniem, w widzeniu tego uczestniczy myśl, logika i bardzo jasne rozumowanie, ponadto
widzenie tego jest natychmiastowe i działanie jest natychmiastowe dlatego się od tego uwalniam.

Czy rozumiemy się nawzajem? Powoli, to rzeczywiście trudne. Proszę, nie mówcie zbyt łatwo tak .
Jeśli mówisz tak , to, kiedy opuścisz tę salę, musisz być wolny od strachu. Twoje tak to jedynie
potwierdzenie, że zrozumiałeś werbalnie, intelektualnie co nic w ogóle nie znaczy. Dziś wy i ja
rozpatrujemy tutaj pytanie o strach i, gdy opuścisz salę, musi nastąpić całkowita wolność od niego.
To oznacza, że będziesz wolną ludzką istotą, inną ludzką istotą, zupełnie przekształconą nie jutro,
ale teraz. Widzisz bardzo wyraźnie, że myśl rodzi strach i przyjemność, widzisz, że wszelkie
wartości są oparte na strachu i przyjemności moralne, etyczne, społeczne, religijne, duchowe. Jeżeli
dostrzeżesz w tym prawdę a, aby dostrzec w tym prawdę, musisz być niezwykle uważny, logicznie,
zdrowo, rozsądnie obserwując każde poruszenie myśli wtedy sama percepcja jest działaniem
pełnym i dlatego, kiedy wyjdziesz, nie będziesz nim związany w przeciwnym razie zapytasz Jak
mam być wolny od strachu od jutra?

Myśl musi przejawić się w działaniu. Gdy masz pójść do domu, musisz pomyśleć, tak samo aby
złapać autobus, pociąg, pójść do pracy, myśl działa wtedy efektywnie, obiektywnie, nie osobiście,
nie emocjonalnie, ta myśl jest niezbędna. Lecz, kiedy przenosi ona doświadczenie, jakiego
doznałeś, przenosi je poprzez pamięć w przyszłość, takie działanie jest niepełne, stąd rodzaj oporu i
cała reszta.

Chyba możemy przejść do następnego pytania. Postawmy je w ten sposób: czym jest źródło myśli i
kim jest myślący? Można zobaczyć, że myśl jest odpowiedzią wiedzy, doświadczenia
zgromadzonego w pamięci, z której pojawia się reakcja na każde wyzwanie jeżeli słyszysz pytanie,
gdzie mieszkasz, pojawia się natychmiastowa odpowiedź. Pamięć, doświadczenie, wiedza są
źródłem, to stąd pochodzi myśl. Tak więc nie jest ona nigdy nowa, jest zawsze przedawniona, nigdy
nie może być wolna, bo związana jest z przeszłością i dlatego też nie może dostrzec nic nowego.
Gdy rozumiem to, bardzo jasno, umysł się ucisza. Życie to ruch, nieustanny, wzajemnie powiązany

ruch, a myśl, próbując go ująć w kategoriach przeszłości, jako pamięć, obawia się życia.

Widząc to wszystko, widząc, że wolność jest konieczna aby badać a, aby badać dogłębnie,
potrzebna jest dyscyplina poznania, nie tłumienia i naśladowania widząc, jak umysł został
uwarunkowany przez społeczeństwo, przez przeszłość, widząc, że każda wypływająca z niego myśl
jest przedawniona i dlatego nie potrafi zrozumieć nic nowego, umysł ucisza się zupełnie nie
kontrolowany, nie kształtowany by milczeć. Nie ma żadnego sposobu ani metody bez znaczenia,
czy to zen z Japonii, czy jakiś system z Indii aby uciszyć umysł, to najgłupsza rzecz: dyscyplinować
go, żeby się uciszył. Teraz, gdy widzisz to wszystko widzisz faktycznie, nie jako kolejną teorię
działanie następuje poprzez tę percepcję, samo postrzeganie jest działaniem uwalniającym od
strachu. A więc, w razie pojawienia się strachu, następuje natychmiastowa percepcja i jego zanik.

Czym jest miłość? Dla większości z nas jest to przyjemność i, w jej wyniku, strach oto, co
nazywamy miłością. Jeśli rozumiemy strach i przyjemność, czym wtedy jest miłość? I kto próbuje
odpowiedzieć na to pytanie? mówca, ksiądz, książka? Czy za pośrednictwem czegoś z zewnątrz
dowiemy się, że działamy w sposób doskonały? A może, w efekcie sprawdzania, obserwacji,
nieanalitycznego przyglądania się całej strukturze i naturze przyjemności, strachu, bólu,
odkrywamy, że obserwator , ten, kto myśli to element myślenia? Gdyby nie powstała myśl nie
byłoby tego, kto myśli , te dwie rzeczy są nierozdzielne; myślący jest myślą. To odkrycie niesie ze
sobą piękno i subtelność. A gdzie jest w tym momencie umysł, który zaczynał badać nasze pytanie
o strach? rozumiecie? W jakim znajduje się stanie teraz, po przebrnięciu przez to wszystko? Czy
tym samym, co wcześniej, zanim tu dotarł? Zobaczył te sprawy z bardzo bliska, zobaczył naturę
tego, co nazywamy myślą, strachem i przyjemnością, zobaczył wszystko jaki jest jego rzeczywisty
stan teraz? Oczywiście na to pytanie nie potrafi odpowiedzieć nikt oprócz ciebie jeżeli faktycznie w
to wniknąłeś, zobaczysz, że nastąpiła zupełna przemiana.

Słuchacz: (Niesłyszalne)

Krishnamurti: Oto jedna z najłatwiejszych rzeczy: zadać pytanie. Prawdopodobnie niektórzy z nas
zastanawiali się jak ono zabrzmi jeszcze w czasie, kiedy mówca nie skończył. Jesteśmy
zainteresowani naszymi pytaniami bardziej niż słuchaniem. Musimy zapytywać o samych siebie,
nie tylko tutaj, ale zawsze. Sformułowanie właściwego pytania jest daleko ważniejsze niż
otrzymanie odpowiedzi. Rozwiązanie problemu leży w jego zrozumieniu odpowiedź nie znajduje
się na zewnątrz, poza problemem, jest w nim samym. Spraw nie można zobaczyć bardzo wyraźnie
koncentrując się na odpowiedzi, na rozwiązaniu. Wielu z nas tak bardzo pragnie rozwiązać problem
bez wejrzenia w niego a, aby w niego wejrzeć, potrzeba energii, żywotności, pasji, nie opieszałości
i lenistwa, jakie ma w sobie większość z nas że raczej wolelibyśmy, ażeby ktoś inny go rozwiązał.
Nie istnieje nikt, kto rozwiąże którykolwiek z naszych problemów, czy to politycznych bądź
religijnych czy też psychologicznych. Trzeba mieć dużo witalności, pasji i żywotności by patrzeć i
obserwować problem, a wtedy, podczas obserwacji, jest tam odpowiedź, zupełnie jasna.

Co nie oznacza, że nie macie pytać, przeciwnie musicie to robić, musicie wątpić we wszystko, co
od kogokolwiek, włączając mówcę, słyszycie.

Słuchacz: Czy istnieje niebezpieczeństwo w samoobserwacji podczas zgłębiania problemów
osobistych?

Krishnamurti: Dlaczego miałoby nie istnieć? Niebezpieczeństwo jest obecne podczas
przechodzenia przez ulicę. Czy chciał Pan powiedzieć, że nie mamy patrzeć, bo to niebezpieczne?

Pamiętam, jak kiedyś o ile mogę przywołać pewne zdarzenie bardzo bogaty człowiek przybył by
spotkać się z nami. Powiedział Traktuję zagadnienie bardzo, bardzo poważnie, jestem
zainteresowany tym, o czym Pan mówi i chcę rozwiązać wszystkie moje znów i znów , zna Pan te
nonsensy, które ludzie powtarzają. Odpowiedziałem Dobrze, proszę Pana, wejdźmy w to i
rozmawialiśmy. Przychodził kilkakrotnie a po dwóch tygodniach przybył ze słowami Mam straszne
sny, przerażające sny, wydaje mi się, jak gdyby wszystko wokół znikało, różne rzeczy odchodziły.
Potem dodał To chyba rezultat moich badań nad sobą, widzę w tym niebezpieczeństwo i już więcej
się nie pokazał.

Wszyscy pragniemy bezpieczeństwa, wszyscy chcemy czuć się pewnie w naszym małym pięknym
świecie, świecie dobrze zaprowadzonego porządku , jaki jest nieporządkiem, świecie naszych
specyficznych związków, do zakłócenia których chcielibyśmy nie dopuścić związku pomiędzy żoną
i mężem, w którego ciasnych więzach trzymają się nawzajem, w którym obecne są cierpienie,
podejrzliwość, strach, w którym pojawia się zagrożenie, zazdrość, gniew, dominacja.

Istnieje sposób patrzenia w głąb siebie bez strachu, bez zagrożenia należy patrzeć bez jakiejkolwiek
krytyki, bez żadnego osądu, po prostu patrzeć, nie interpretować, nie sądzić, nie oceniać. Aby tak
działać umysł musi mieć w sobie pragnienie poznania podczas obserwacji tego, co faktycznie jest.
Jakie niebezpieczeństwo tkwi w tym, co jest ? Istoty ludzkie są okrutne, oto faktycznie to, co jest , a
zagrożenie, jakie wnoszą w ten świat jest efektem ich okrucieństwa, oto rezultat strachu. Cóż jest
niebezpiecznego w obserwacji rzeczywistości i próbach zupełnego wykorzenienia strachu? to, że
możemy stworzyć inne społeczeństwo, inne wartości? Jest wiele piękna w obserwacji, w widzeniu
rzeczy takimi, jakimi są co nie oznacza odrzucania ani pragnienia by coś zrobić z tym, co jest
zupełna percepcja tego, co jest wywołuje swą własną przemianę. Trzeba tylko znać sztukę patrzenia
, a nie jest ona nigdy introspektywną ani analityczną sztuką, lecz po prostu obserwacją bez żadnego
wybierania.

Słuchacz: Czy nie istnieje strach spontaniczny?

Krishnamurti: Czy nazwałby Pan go strachem? Gdy masz przed sobą pożar, gdy widzisz przepaść,
czy to strach powoduje, że się cofasz? Czy, kiedy spotykasz dzikie zwierzę, węża, wycofanie się
oznacza strach? a może inteligencję? Ta inteligencja może być efektem uwarunkowania, bo
uwarunkowano cię na niebezpieczeństwo napotkania przepaści, przecież gdyby tak nie było
mógłbyś w nią wpaść, co oznaczałoby koniec. Twoja inteligencja każe ci zachować ostrożność czy
oznacza ona strach? Lecz czy to inteligencja działa, kiedy dzielimy się na narody, na grupy
wyznaniowe? czy, gdy dokonujemy podziału pomiędzy tobą i mną, nami i nimi, obecna jest
inteligencja? Czy to, co powoduje takie działanie i powstanie tego podziału, co przynosi zagrożenie,
co dzieli ludzi, co wywołuje wojnę, jest efektem pracy inteligencji czy strachu? Jest tam strach, nie
inteligencja. Innymi słowy podzieliliśmy siebie na kawałki: pewna część nas działa, gdy trzeba,
inteligentnie, na przykład omijając przepaść czy unikając przejeżdżającego obok autobusu, ale nie
jesteśmy wystarczająco inteligentni by zobaczyć niebezpieczeństwa nacjonalizmu,
niebezpieczeństwa podziałów między ludźmi. Tak więc część nas bardzo mała cząstka jest
inteligentna a reszta nie. Tam, gdzie występuje fragmentacja, musi pojawić się konflikt, musi być
obecne cierpienie istotą konfliktu jest właśnie podział, sprzeczność wewnątrz nas. Tej sprzeczności
nie da się zintegrować. To jedna z naszych osobliwych manii, że próbujemy na powrót się scalić.
Właściwie nie wiem, co to znaczy. Kim jest osoba, która zamierza połączyć dwie rozdzielone,
sprzeczne natury? Czyż scalający sam nie jest elementem podziału? Ale gdy widzisz całość tego,
kiedy sobie pozwolisz na percepcję bez żadnego wybierania nie ma podziału.

Słuchacz: Czy istnieje różnica między prawidłową myślą i prawidłowym działaniem?

Krishnamurti: Kiedy używa Pan słowa prawidłowy odnośnie myśli i działania, wtedy prawidłowe
działanie staje się nieprawidłowym zgoda? Używając słowa prawidłowy ma się już ideę tego, co
prawidłowe. Gdy masz ideę tego, co prawidłowe , jest to nieprawidłowe , ponieważ prawidłowe
opiera się na twych uprzedzeniach, na uwarunkowaniach, strachu, na twojej kulturze, na
społeczeństwie, na twych specyficznych nawykach, obawach, zasadach religii i tak dalej. Masz
swój model, wzorzec działania: ten właśnie wzorzec jest sam w sobie nieprawidłowy, niemoralny.
Moralność społeczeństwa jest niemoralna. Zgadza się Pan z tym? Jeśli tak, to odrzucił Pan
społeczną moralność, która oznacza chciwość, zazdrość, ambicję, nacjonalizm, kult podziałów
klasowych i całą resztę. Ale czy faktycznie Pan to zrobił i teraz potwierdza mówiąc tak ? Moralność
społeczna jest niemoralna czy rzeczywiście to ma Pan na myśli? a może to tylko masa słów? Proszę
Pana, być naprawdę moralnym, prawym to jedna z najbardziej niezwykłych rzeczy w życiu, i taka
moralność w żaden sposób nie ma nic wspólnego ze społecznymi zachowaniami określonymi przez
warunki zewnętrzne. Trzeba być wolnym aby być rzeczywiście prawym, a nie jesteś wolny jeżeli
poddajesz się społecznej moralności z jej chciwością, zazdrością, współzawodnictwem,
uwielbieniem sukcesu zna Pan wszystkie te sprawy przedstawiane przez kościół i społeczeństwo
jako wzór moralności.

Słuchacz: Czy musimy czekać, aż to nastąpi, czy istnieje jakiś rodzaj dyscypliny, której możemy
użyć?

Krishnamurti: Czy potrzebujemy dyscypliny aby sobie zdać sprawę, że prawdziwe widzenie jest
działaniem? Potrzebujemy?

Słuchacz: Co powiedziałby Pan o spokojnym umyśle czy to wynik dyscypliny? A może nie?

Krishnamurti: Proszę spojrzeć: żołnierz na placu apelowym, bardzo spokojny, plecy wyprostowane,
broń dokładnie we właściwym miejscu, został wyszkolony, szkolono go dzień po dniu, dzień po
dniu, wszelka wolność została w nim zniszczona. Jest bardzo spokojny, ale czy to spokój? Albo
kiedy dziecko jest zaabsorbowane zabawką, czy to spokój? usuńmy zabawkę i chłopiec stanie się
tym, kim jest. A więc czy dyscyplina (proszę to dobrze zrozumieć, raz na zawsze, to przecież
proste), czy dyscyplina zaprowadzi spokój? Może spowodować otępienie, stan stagnacji, lecz czy
powoduje spokój w sensie pełnej aktywności a jednak ciszy?

Słuchacz: Co chce Pan, byśmy zrobili my, ludzie tu, na tym świecie?

Krishnamurti: Zupełnie po prostu, proszę Pana: nie chcę niczego. To po pierwsze. Po drugie: żyjcie,
żyjcie na tym świecie. Jest on tak cudownie piękny. To nasz świat, nasza ziemia przeznaczona by
na niej żyć, ale my nie żyjemy, jesteśmy ograniczeni, jesteśmy podzieleni, jesteśmy zaniepokojeni,
jesteśmy wystraszonymi ludzkimi istotami, i dlatego nie żyjemy, nie wchodzimy w związki,
jesteśmy odizolowani i zrozpaczeni. Nie wiemy, co to znaczy żyć w ekstatycznym, błogim sensie.
Twierdzę, że żyć w ten sposób można tylko kiedy się wie jak pozostać wolnym od wszelkich
głupstw codziennego życia. Wolność od nich jest możliwa jedynie gdy staniesz się uważny w
swoich związkach, nie tylko z istotami ludzkimi, lecz również z ideami, z naturą, ze wszystkim. W
takim związku odkrywasz, kim jesteś, widzisz swój strach, niepokój, rozpacz, samotność, swój
kompletny brak miłości. Jesteś wypełniony teoriami, słowami, wiedzą o tym, co powiedzieli inni
ludzie, o sobie nie wiesz nic i dlatego nie wiesz jak żyć.

Słuchacz: Jak wyjaśni Pan w kategoriach ludzkiego mózgu różne poziomy świadomości? Mózg
wydaje się być sprawą fizyczną, umysł zaś nie. Poza tym umysł zdaje się posiadać część świadomą

i nieświadomą. Jak możemy widzieć z jakąkolwiek jasnością, gdy weźmie się pod uwagę wszystkie
te różne koncepcje?

Krishnamurti: Jaka jest różnica pomiędzy umysłem i mózgiem, czy o to Panu chodzi? Nasz
fizyczny mózg będący wynikiem przeszłości, rezultatem ewolucji, wielu tysięcy dni wczorajszych,
z wszelkimi wspomnieniami oraz wiedzą i doświadczeniem, czy ten mózg nie jest częścią całego
umysłu? umysłu, w którym zawiera się zarówno świadomy jak i nieświadomy poziom. Fizyczny
tak samo jak niefizyczny, psychologiczny, czy wszystko to nie stanowi jednej całości? czy to nie
my podzieliliśmy ją na świadomość i nieświadomość, na mózg i nie-mózg. Czy nie możemy patrzeć
na wszystkie te rzeczy jak na niepodzielną całość?

Czy nieświadomość tak bardzo różni się od świadomości? A może nie jest częścią całości, chociaż
ją oddzieliliśmy? W tym miejscu pojawia się pytanie: w jaki sposób świadomy umysł ma
uświadomić sobie nieświadomość? Czy pozytywna, praktyczna część rzecz, która funkcjonuje
przez cały dzień jest w stanie obserwować nieświadomość?

Nie wiem, czy mamy czas aby to zgłębić. Nie jesteście zmęczeni? Panowie, proszę, nie traktujcie
naszego spotkania jak rozrywkę, przyjemny pobyt w ciepłym pomieszczeniu, słuchanie czyjegoś
głosu. Zajmujemy się bardzo poważnymi sprawami i, jeżeli pracowaliście jak należało, musieliście
się zmęczyć. Mózg nie potrafi przyjąć naraz więcej niż pewną określoną porcję a wejście w
zagadnienie nieświadomego i świadomego wymaga obserwacji bardzo bystrym, jasnym umysłem.
Bardzo wątpię, abyście po półtorej godziny byli do tego zdolni. Więc może, jeśli się zgodzicie,
podejmiemy ten temat później?

Londyn, 16 marca 1969

Rozdział 2.

Fragmentacja

Podział. Świadome i nieświadome, umierając dla znanego

Dziś wieczór zamierzamy omówić zagadnienie świadomego i nieświadomego, powierzchni umysłu
i jego głębszych warstw. Zastanawia mnie, dlaczego dzielimy życie na fragmenty: życie w pracy,
życie społeczne, rodzinne, religijne, sportowe i tak dalej? Skąd bierze się ten rozdział, nie tylko w
nas, lecz również w społeczeństwie my i oni, ty i ja, miłość i nienawiść, umieranie i życie? Myślę,
że powinniśmy wejść w to zagadnienie dość głęboko by odkryć, czy istnieje sposób życia, w jakim
nie ma w ogóle podziałów między żywym i martwym, między świadomym i nieświadomym, pracą
i życiem społecznym, życiem rodzinnym i osobistym.

Podziały pomiędzy narodami, religiami, klasami społecznymi, cały ten wewnętrzny rozłam, w
którym zawiera się tak wiele sprzeczności dlaczego żyjemy w ten sposób? Rodzi to tyle zamętu,
konfliktów, wojen, powoduje prawdziwe niebezpieczeństwo, zewnętrzne jak i wewnętrzne. Istnieje
tak wiele podziałów: na Boga i diabła, dobrych i złych, to, co być powinno i to, co jest .

Myślę, że warto poświęcić dzisiejszy wieczór na próbę sprawdzenia, czy istnieje sposób życia nie
teoretycznie czy intelektualnie, ale faktycznie sposób życia, w jakim nie ma jakiegokolwiek
podziału, sposób życia, w którym działanie nie jest fragmentaryczne, więc zachodzi ciągły
przepływ, a w nim każde działanie jest powiązane z każdym innym.

Aby odnaleźć sposób życia, w którym nie ma fragmentacji, trzeba wejść bardzo głęboko w
zagadnienie miłości i śmierci rozumiejąc je będziemy może w stanie zbliżyć się do sposobu na
życie, które jest ciągłym nieprzerwanym ruchem, sposobu na życie prawdziwie inteligentne. Umysł
rozdrobniony na fragmenty gubi inteligencję, człowiek prowadzący pół tuzina żywotów co jest
akceptowane jako wysoce moralne ukazuje najzwyczajniej brak inteligencji.

Wydaje mi się, że w idei zintegrowania się połączenia rozmaitych fragmentów aby stworzyć całość
nie ma, w oczywisty sposób, inteligencji dlatego, że wymaga ona istnienia osoby integrującej,
kogoś, kto scala, łączy wszystkie kawałki; jednak jednostka, która próbuje to zrobić, sama również
jest elementem układanki.

Tym, czego trzeba, jest taka inteligencja i pasja, jaka spowoduje radykalną rewolucję w życiu,
ażeby nie było już sprzecznych działań, lecz całość, nieprzerwany ruch. Aby wprowadzić tę
przemianę do swojego życia potrzebujesz pasji. Jeśli masz zrobić cokolwiek wartościowego, musisz
mieć tę żywą pasję która nie jest przyjemnością. By zrozumieć takie działanie, w którym nie ma
fragmentacji ani sprzeczności, potrzeba pasji. Nie zmienią życia intelektualne koncepcje i recepty,
jedynie tylko prawdziwe zrozumienie tego, co jest , a do niego potrzebne jest zaangażowanie, pasja.

Aby zbadać, czy istnieje sposób życia życia codziennego, nie klasztornego dla jakiego właściwa
jest taka pasja i inteligencja, trzeba zrozumieć naturę przyjemności. Zagadnieniem przyjemności
zajmowaliśmy się już któregoś dnia: jak myśl przeżywa doświadczenie, które dało chwilę zachwytu
i jak, poprzez myślenie o nim, podtrzymuje przyjemność, a gdzie jest przyjemność tam również
ograniczenie bólem i strachem. Czy miłość jest przyjemnością? Dla wielu z nas wartości moralne
opierają się na przyjemności: zupełne wyrzeczenie się siebie, kontrolowanie się aby się
podporządkowywać to ponaglanie przyjemności większej, dostojniejszej, czym by ona nie była.
Czy miłość należy do dziedziny przyjemności? Na dodatek słowo miłość zostało tak przeciążone,
każdy go używa, od polityka po żonę i męża. A wydaje mi się, że tylko miłość, w głębszym
znaczeniu tego słowa, jest tym, co może zaprowadzić sposób życia, w którym w ogóle nie ma
fragmentacji. Strach zawsze stanowi część przyjemności; oczywiście w związkach, gdzie jest
obecny jakikolwiek jego rodzaj fragmentacja musi zachodzić, musi istnieć podział.

To naprawdę głębokie zagadnienie, takie badanie, dlaczego ludzki umysł oddziela się, stawia w
opozycji do innych, wywołując przemoc i co ma nadzieję poprzez tę przemoc uzyskać. My, istoty
ludzkie zostaliśmy wystawieni na życie w sposób, który prowadzi do wojny, a jednocześnie
pragniemy jednak pokoju, pragniemy wolności, tyle, że ten pokój to tylko idea, ideologia, a
wszystko, co równocześnie robimy, warunkuje nas.

Istnieje psychologiczny podział czasu, czas jako przeszłość (wczoraj), dziś i jutro musimy w to
wejrzeć, jeżeli mamy znaleźć sposób życia, w jakim w ogóle nie ma podziału. Musimy rozważyć,
czy istnieje czas w sensie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości czas psychologiczny oto
przyczyna podziału. Czy podział został spowodowany przez to, co znane, czyli pamięć będąca
przeszłością, zawartością samego umysłu? A może powstaje on, ponieważ obserwator ,
doświadczający , myślący zawsze jest oddzielony od rzeczy, którą obserwuje, jakiej doświadcza?
Czy to nie egoistyczne, skoncentrowane na sobie postępowanie, oznaczające ja i ty , tworzy własne
opory, własne odizolowane poruszenia powodując podział? Wchodząc w to trzeba być świadomym

wszystkich tych zagadnień: czasu; obserwatora oddzielającego się od obserwowanej rzeczy;
doświadczającego różnego od doświadczenia; przyjemności; i czy wszystko to ma cokolwiek
wspólnego z miłością.

Czy psychologicznie istnieje jutro? faktycznie, nie wynalezione przez myśl. Istnieje ono w czasie
chronologicznym, ale czy faktycznie nastąpi psychologicznie, wewnętrznie? Jeśli jutro jest obecne
jako idea, to działanie nie jest kompletne, a takie działanie wprowadza podział, sprzeczność. Idea
jutra, przyszłości powoduje czyż nie? że nie widzisz spraw bardzo wyraźnie, tak, jak teraz Mam
nadzieję ujrzeć je wyraźniej jutro . Człowiek jest leniwy, nie ma tej pasji, tego żywotnego
zainteresowania, które pozwala odkrywać. Myśl stwarza ideę dotarcia kiedyś, zrozumienia w
końcu, a do tego potrzebny jest czas, trzeba wielu dni. Czy czas przynosi zrozumienie, czy pozwala
widzieć coś bardzo wyraźnie?

Czy umysł może uwolnić się od przeszłości, a zatem nie być ograniczonym przez czas?
Psychologicznie jutro istnieje w kategoriach znanego czy można zatem uwolnić się od rzeczy
znanych? Czy możliwe jest działanie nie w kategoriach znanego?

Jedną z najtrudniejszych spraw jest komunikacja. Komunikacja werbalna jest oczywiście
konieczna, ale myślę, że istnieje jej znacznie głębszy szczebel, który polega nie tylko na werbalnym
zrozumieniu, lecz wspólnocie, gdzie obaj spotykamy się na jednym poziomie, z takim samym
zaangażowaniem, z tą samą pasją następuje wtedy wspólnota, coś daleko ważniejszego niż zwykła
komunikacja werbalna. A jako, że mówimy o kwestii raczej złożonej, która bardzo głęboko dotyka
naszego codziennego życia, potrzebujemy nie tylko werbalnego porozumienia, ale też wspólnoty.
Tym, co nas interesuje, jest radykalna rewolucja w psychice, nie w jakiejś odległej przyszłości, ale
w chwili obecnej, dziś, teraz. Jesteśmy zdecydowani by odkryć, czy ludzki umysł będąc tak mocno
uwarunkowany może się zmienić natychmiast, ażeby jego działania były niepodzielną całością, a
dzięki temu zmierzyć się ze swym żalem, rozpaczą, bólem, strachem, obawą, swoją winą i tak dalej.
Jak może on odrzucić to wszystko i być zupełnie świeży, młody i niewinny? Oto istota zagadnienia.
Myślę, że nie jest to możliwe taka radykalna rewolucja tak długo, jak istnieje podział pomiędzy
obserwatorem i obserwowanym, między doświadczającym i doświadczeniem. To ten podział
wywołuje konflikt. Każdy podział musi powodować konflikt, a, poprzez konflikt, przez walkę,
poprzez bitwę, niemożliwa jest, co oczywiste, przemiana w głębokim psychologicznym sensie choć
powierzchowne zmiany mogą nastąpić. Jak zatem umysł, serce i mózg jedna całość ma stawić czoła
problemowi podziału?

Powiedzieliśmy, że zajmiemy się zagadnieniem świadomego i głębszych warstw czyli
nieświadomego: pytamy zatem, dlaczego istnieje podział między umysłem świadomym zajętym
swoimi codziennymi czynnościami, strapieniami, problemami, powierzchownymi
przyjemnościami, zarabianiem na życie itd. a jego głębszymi poziomami, gdzie mieszczą się
wszystkie ukryte motywy, pragnienia, przesadne wymagania, wszelkie lęki? Dlaczego zachodzi ten
podział? Czy dlatego, że jesteśmy tak bardzo zajęci powierzchownie nieustanną paplaniną, ciągłym
żądaniem powierzchownej zabawy, zaspokojenia potrzeb, czy to religijnych czy innych? Może
dlatego, że umysł na powierzchni zapewne nie umie dociekać, wejść w głąb, w siebie wtedy, gdy
powstaje podział.

Co zawierają głębsze warstwy umysłu? nie według psychologów, Freuda i reszty i jak to odkryć,
jeśli nie korzystasz z tego, co powiedzieli inni? Jak sprawdzisz, czym jest twa nieświadomość?
Będziesz ją obserwował, czyż nie? Czy może będziesz oczekiwał, że twoje sny objaśnią zawartość
nieświadomości? A kto ma tłumaczyć te sny? Eksperci? oni też zostali uwarunkowani przez swoją
specjalizację. Powstaje tu pytanie: czy można nie śnić w ogóle? za wyjątkiem oczywiście

koszmarów wskutek zjedzenia niewłaściwego pokarmu lub zbyt ciężkostrawnego posiłku przed
snem.

Istnieje będziemy chwilowo używać tego słowa nieświadome. Co je tworzy? oczywiście przeszłość,
cała świadomość rasowa i jej pochodne, tradycja rodzinna, przeróżne uwarunkowania religijne i
społeczne ukryte, mroczne, nieznane. Czy wszystko to można odkryć i uwidocznić bez
pośrednictwa snów? i bez chodzenia do analityka? ażeby umysł, kiedy nie śpi, był spokojny zamiast
nieustannie aktywny. I czy, w efekcie uspokojenia, może nie nadejść dla niego zupełnie inna jakość,
całkowicie inny sposób postępowania, nie przywiązanego do codziennych trosk, lęków, utrapień,
problemów, wymagań? By to odkryć, czyli nie śnić w ogóle o ile to możliwe aby umysł był w pełni
świeży, gdy budzi się rano, trzeba być uważnym przez cały dzień, zauważać wskazówki i sygnały.
Można je dostrzec jedynie w związkach, kiedy obserwujesz swe relacje z innymi bez potępiania,
osądzania, oceniania, po prostu obserwujesz swoje zachowanie, twe reakcje, patrzysz bez żadnego
wybierania, tylko przyglądasz się, wtedy ukryte, nieświadome ukazuje się w ciągu dnia.

Dlaczego nadaliśmy tak wielką doniosłość i znaczenie nieświadomości? przecież jest ona tak samo
trywialna jak świadomość. Jeżeli świadomy umysł jest niezwykle aktywny obserwując, słuchając,
patrząc, to staje się on daleko ważniejszy niż nieświadomość, której zawartość ukazuje się w tym
stanie cała, podział na różne warstwy osiąga kres. Obserwacja swych reakcji, kiedy jedziesz
autobusem, gdy rozmawiasz z żoną lub mężem, kiedy pracujesz sam w biurze o ile kiedykolwiek
jesteś sam ten cały proces obserwacji, ten akt widzenia (w jakim nie ma podziału na obserwatora i
obserwowane ) kończy sprzeczność.

Gdy jest to w miarę jasne, możemy spytać: czym jest miłość? Czy miłość to przyjemność? Czy
miłość to zazdrość? Czy miłość jest zaborcza? Czy miłość narzuca cokolwiek? jak mąż żonie i żona
mężowi. Na pewno ani jedna z tych rzeczy nie jest miłością, a jednak zostaliśmy nimi wszystkimi
obarczeni, a jednak mówimy do męża czy żony czy kogokolwiek Kocham cię . Obecnie większość
z nas jest, w ten czy inny sposób, zazdrosna. Zazdrość pojawia się wskutek porównywania, jako
efekt przymierzania się do faktów, na skutek pragnienia by być czymś innym niż się jest. Czy
możemy zobaczyć zazdrość taką, jaką faktycznie jest, i całkowicie się od niej uwolnić, ażeby już
nigdy nie wróciła? jeśli nie, to miłość nie może zaistnieć. Miłość nie należy do dziedziny czasu, nie
może być kultywowana, nie pochodzi od przyjemności.

Czym jest śmierć? Jaka zachodzi relacja pomiędzy miłością i śmiercią? Myślę, że odnajdziemy
związek między nimi obiema, kiedy zrozumiemy znaczenie śmierci aby je pojąć, musimy
oczywiście zrozumieć, czym jest życie. Czym jest, w tej chwili, nasze życie? życie codzienne, nie
coś ideologicznego, wydumanego, co, jak uważamy, być powinno, ale faktycznie jest fałszem.
Czym jest, w tej chwili, nasze życie? życie codzienne złożone z konfliktu, rozpaczy, samotności,
izolacji. Nasze życie to pole bitwy, śpiące i budzące się, próbujemy od niego uciec na różne
sposoby: poprzez muzykę, sztukę, muzea, angażowanie się w kwestie religijne lub filozoficzne,
przędąc, złapani w sidła wiedzy, przeróżne teorie, wszystko oprócz położenia kresu konfliktowi,
bitwie, które nazywamy życiem z jego nieustającym smutkiem.

Czy smutek codziennego życia może się zakończyć? Dopóki umysł nie zmieni się radykalnie,
dopóty nasze życie ma niewielkie znaczenie codzienne chodzenie do pracy, zarabianie pieniędzy,
umiejętność zręcznego cytowania innych, sprawiania wrażenia osoby bardzo dobrze
poinformowanej życie, które jest puste, prawdziwie mieszczańskie życie. A gdy uświadomisz sobie
tę sytuację, zaczynasz odkrywać doniosłość życia, odnajdujesz znaczenie, jakie można mu nadać.
Poszukiwanie mądrych ludzi, którzy podadzą znaczenie, cel życia to kolejna od niego ucieczka. Ten
jego rodzaj musi przejść radykalną transformację.

Dlaczego boimy się śmierci? tak, jak większość ludzi. Boimy się czego? Proszę, obserwuj swój
własny strach przed tym, co nazywamy śmiercią lęk przed dotarciem do kresu tej bitwy, jaką
nazywamy życiem. Boimy się tego, co nieznane, a co może się wydarzyć, boimy się zostawić
rzeczy znane: rodzinę, książki, przywiązanie do domu i mebli, do ludzi obok nas. Boimy się, przez
co nie pozwalamy odejść rzeczom znanym, a znane to nasze życie w smutku, bólu i rozpaczy, ze
sporadycznymi przebłyskami radości nie ma końca tej ciągłej walki, oto, co nazywamy życiem
czego się trzymamy i boimy puścić. Czy właśnie ja będące wynikiem całego tego gromadzenia boi
się, że dobiegnie końca? dlatego żąda przyszłej nadziei, dlatego potrzebna jest reinkarnacja. Idea
reinkarnacji, jaką wyznaje cały Wschód, mówi, że urodzisz się po raz kolejny na trochę wyższym
szczeblu drabiny. Jesteś w tym życiu pomywaczem, w następnym będziesz księciem, kimś ważnym
kto inny przyjdzie zmywać za ciebie naczynia. Dla tych, którzy wierzą w reinkarnację, to, czym
jesteś w tym życiu, ma bardzo duże znaczenie, bo od tego, co robisz, jak się zachowujesz, jakie są
twoje myśli, jak wyglądają twe działania, od tego w przyszłym życiu zależy, czy otrzymasz
nagrodę, czy zostaniesz ukarany. Lecz tacy ludzie nie dbają ani odrobinę o to, jak postępują, dla
nich to tylko kolejny przesąd, taki, jak wiara, że istnieje niebo, Bóg, czy jeszcze coś innego. Tak
naprawdę wszystko to sprowadza się do kwestii, kim jesteś teraz, dziś, jak faktycznie się
zachowujesz, nie tylko na zewnątrz, ale też wewnętrznie. Zachód ma własną metodę pocieszenia
odnośnie śmierci, racjonalizuje ją, ma swe własne uwarunkowania religijne.

Więc czym faktycznie jest śmierć koniec? Organizm dobiega kresu, bo jest stary, albo z powodu
choroby lub wypadku. Bardzo niewielu z nas dożywa w piękny sposób starości, ponieważ jesteśmy
udręczonymi jednostkami nasze twarze ukazują to, gdy jesteśmy starsi i pojawia się smutek
starości, pamiętania spraw przeszłych.

Czy można umrzeć psychologicznie dla wszystkiego, co znane , robić tak dzień po dniu? Dopóki
nie ma wolności od tego, co znane , nie można osiągnąć tego, co możliwe . To tak, że nasza
możliwość zawsze znajduje się wewnątrz obszaru znanego , lecz gdy zaistnieje wolność, możliwość
jest nieograniczona. Czy można umrzeć psychologicznie dla całej przeszłości, dla wszelkich
przywiązań, lęków, dla trwogi, próżności i dumy tak zupełnie, że jutro obudzisz się jako nowa,
świeża istota? Powiesz Jak to zrobić, jaka jest na to metoda? Nie ma metody, bo metoda oznacza
jutro, implikuje, że będziesz praktykował i coś w końcu osiągniesz, jutro, po wielu jutrzejszych
dniach. Ale czy widzisz od razu prawdę tego widzisz faktycznie, nie teoretycznie że umysł nie
może pozostawać świeży, niewinny, żywy, żarliwy, dopóki nie nastąpi, psychologicznie, koniec
wszystkiego, co należy do przeszłości? Ale nie chcemy pozwolić odejść przeszłości, bo my
jesteśmy przeszłością, wszelkie nasze myśli bazują na przeszłości, cała wiedza to przeszłość, więc
umysł nie umie pozwolić jej odejść, każdy wysiłek, jaki czyni by pozwolić, jest ciągle częścią
przeszłości, przeszłości mającej nadzieję osiągnąć inny stan.

Umysł musi być niezwykle spokojny, cichy a staje się taki, bez żadnego oporu, bez użycia żadnego
systemu, kiedy widzi całość spraw. Człowiek zawsze szukał niemoralności, maluje obraz,
umieszcza na nim swe imię, co jest formą niemoralności pozostawiając imię zawsze chce
pozostawić coś z siebie. Lecz co musi on pozostawić poza wiedzą technologiczną co musi dać z
siebie samego? Czym jest? Ty i ja, czym jesteśmy w sensie psychologicznym? Możesz mieć
większe konto w banku, być sprytniejszy niż ja, może coś jeszcze, ale psychologicznie, czym
jesteśmy? masą słów, wspomnień, doświadczeń, i chcemy je przenieść na syna, umieścić w książce
lub namalować na płótnie, ja . Ja staje się szalenie ważne, ja w opozycji do społeczności, ja
pragnące się zidentyfikować, chcące się zrealizować, dążące by zostać czymś wielkim całą resztę
tego znacie. Kiedy obserwujesz ja , widzisz, że to wiązka wspomnień, pustych słów: oto, przy czym
trwamy, oto właśnie istota rozdziału pomiędzy tobą i mną, nimi i nami.

Gdy rozumiesz to wszystko obserwuj, nie poprzez innych ale przez siebie samego, przyglądaj się z

bardzo bliska, bez osądu, oceny, tłumienia, po prostu obserwuj wtedy zobaczysz, że miłość jest
możliwa tylko, gdy istnieje śmierć. Miłość to nie pamięć, miłość to nie przyjemność. Mówi się, że
jest ona związana z seksem wracamy znów do podziału na miłością świecką i świętą, z pochwałą
jednej i potępieniem drugiej. Miłość na pewno nie jest niczym takim. Nie można do niej dotrzeć,
zupełnie, całkowicie, dopóki się nie umrze dla przeszłości, dla całego mozołu, konfliktu i smutku
wtedy pojawia się ona, wtedy można zrobić, co się chce.

Jak już mówiliśmy któregoś dnia, zadać pytanie to dość łatwe, ale, gdy zadać je celowo i trzymać
się go, aż, dla nas samych, problem będzie całkowicie rozwiązany takie pytanie ma doniosłość; lecz
pytania przypadkowe nie mają zbyt dużego znaczenia.

Słuchacz: Jeżeli nie byłoby podziału na to, co jest i to, co być powinno można by popaść w
samozadowolenie, nie martwić się o straszne rzeczy, które się dzieją.

Krishnamurti: Czym jest realność tego, co być powinno ? Czy jest to w ogóle rzeczywiste?
Człowiek jest okrutny, ale powinien być pokojowy. Czym jest realność tego, co być powinno i
dlaczego to mamy? Czy, gdyby ten podział miał zaniknąć, człowiek popadłby w samozadowolenie,
akceptował wszystko? Czy akceptowałbym przemoc, gdybym nie miał ideału braku przemocy?
Działanie bez przemocy głosi się od najdawniejszych czasów: nie zabijaj, okazuj współczucie i tym
podobne, a faktycznie człowiek jest okrutny, oto to, co jest . Jeśli akceptuje to jako nieuniknione
popada w samozadowolenie tak jak teraz. Zaakceptował wojnę jako sposób na życie i właśnie tak
działa pomimo tysięcy sankcji, religijnych, społecznych i wszelkich innych, mówi Nie zabijaj nie
tylko ludzi, zwierząt też, ale ciągle zabija i zjada zwierzęta oraz idzie na wojnę. A gdyby wcale nie
było ideału, zostałbyś z tym, co jest . Czy wywołałoby to samozadowolenie? A może miałbyś
wtedy energię, zainteresowanie, żywotność by rozwiązać to, co jest ? Czyż ideał braku przemocy
nie jest ucieczką od faktu jej istnienia? Kiedy umysł nie ucieka, ale zostaje skonfrontowany z
faktem okrucieństwa tym, że jest okrutny, nie potępiając tego, nie osądzając wtedy taki umysł
osiąga zapewne zupełnie inną jakość i przemoc już dłużej nie istnieje. Taki umysł nie akceptuje
przemocy. Przemoc to nie tylko, kiedy kogoś się uderzy czy zabije, przemoc stanowi
zniekształcenie powodujące dopasowywanie się, naśladowanie, przyjmowanie moralności
społecznej lub stosowanie specyficznej własnej. Każda forma kontroli i tłumienia to rodzaj
zniekształcenia i skutkiem tego przemocy. Na pewno by zrozumieć to, co jest potrzeba natężenia,
czujności pozwalającej odkryć to, co faktycznie jest. To, co faktycznie jest, to podział stworzony
przez człowieka, przez nacjonalizm będący jedną z głównych przyczyn wojen, akceptujemy to,
wielbimy flagę; istnieją też podziały wywołane przez religię: jesteśmy katolikami, buddystami, tym
lub tamtym. Czy nie możemy być wolni od tego, co jest dzięki bieżącej obserwacji stanu
faktycznego? Możesz uwolnić się jedynie wtedy, gdy umysł nie zniekształca tego, co obserwuje.

Słuchacz: Jaka jest różnica między widzeniem pojęciowym i faktycznym?

Krishnamurti: Czy drzewo widzi Pan jako pojęcie czy faktycznie? Kiedy patrzy Pan na kwiat, czy
widzi go bezpośrednio, czy może poprzez ekran swej indywidualnej wiedzy, botanicznej lub innej,
czy może przez przyjemność, jaką sprawia? W jaki sposób Pan go widzi? Jeżeli jest to widzenie, że
tak powiem, pojęciowe, to został on uwidoczniony przez myśl, czy to widać? Czy widzisz swą żonę
lub męża? czy tylko wyobrażenie, jakie na jego lub jej temat masz? Ten obraz to koncepcja, przez
którą widzisz pojęciowo, jednak, kiedy w ogóle nie ma wyobrażenia, widzisz faktycznie, wtedy
rzeczywiście uczestniczysz w związku.

Więc czym jest mechanizm, który buduje obraz powstrzymujący nas od faktycznego widzenia
drzewa, żony czy męża lub przyjaciela albo czegoś jeszcze? Oczywiście chociaż mam nadzieję, że

się mylę macie wyobrażenie o mnie, mówcy nie? Jeśli masz obraz mówcy, to naprawdę nie
słuchasz go w pełni. A kiedy patrzysz na swą żonę, męża itd. poprzez wyobrażenie, to nie widzisz
naprawdę osoby, widzisz ją przez obraz i dlatego nie istnieje tu żaden związek możesz powiedzieć
Kocham cię , ale to w ogóle nie ma znaczenia.

Czy umysł może przestać tworzyć obrazy? w sensie, o jakim mówimy. Jest to możliwe tylko, kiedy
jest on całkowicie uważny w momencie wyzwania, w chwili odbioru wrażenia. Weźmy bardzo
prosty przykład: ktoś ci schlebia, lubisz to i właśnie twoje lubię buduje wyobrażenie.Jednak, jeżeli
słuchasz tych pochlebstw z pełną uważnością, ani lubisz ani nie lubisz, wysłuchujesz ich w pełni,
całkowicie, obraz nie powstaje, nie nazywasz tego kogoś przyjacielem ani, przeciwnie, osobą, która
cię obraża, nie nazywasz go wrogiem. Tworzenie wyobrażeń pochodzi od nieuważności gdy obecna
jest uważność, nie ma budowania żadnych koncepcji. Zrób tak, to się odkrywa samo, bardzo łatwo.
Kiedy w pełni poświęcasz uwagę patrzeniu na drzewo lub kwiat czy chmurę, nie zachodzi projekcja
twej wiedzy botanicznej, ani twojego lubię, nie lubię , po prostu patrzysz co nie znaczy, że
identyfikujesz się z drzewem, przecież nie możesz nim zostać. Jeśli patrzysz na żonę, męża lub
przyjaciela bez obecności jakiegokolwiek wyobrażenia, to związek jest czymś całkowicie innym,
wtedy w ogóle nie włącza się w niego myśl i miłość ma możliwość zaistnienia.

Słuchacz: Czy miłość i wolność współistnieją?

Krishnamurti: Czy potrafimy kochać bez wolności? Jeśli nie jesteśmy wolni, to czy umiemy
kochać? Jeżeli jesteśmy zazdrośni, to czy umiemy kochać? Przestraszeni, czy umiemy kochać?
Albo jeśli w pracy realizujemy jakąś naszą ambicję i przychodzimy do domu ze słowy Kocham cię,
moja miła czy to miłość? W pracy jesteśmy brutalni, przebiegli a w domu próbujemy być potulni,
kochający czy to możliwe? Jedną ręką zabijać, drugą kochać? Czy człowiek ambitny może
kiedykolwiek kochać, albo człowiek żyjący współzawodnictwem z innymi w jakikolwiek sposób
wiedzieć, co znaczy miłość? Akceptujemy wszystkie te rzeczy, i moralność społeczną; kiedy jednak
jej zaprzeczymy, całkowicie, całą naszą istotą, stajemy się prawdziwie moralni lecz nie robimy
tego. Jesteśmy godni społecznego, moralnego szacunku i dlatego nie wiemy, czym jest miłość. Bez
miłości nie potrafimy odkryć, czym jest prawda, ani czy istnieje taka rzecz czy może jej nie ma jak
Bóg. Możemy wiedzieć, czym jest miłość, tylko, gdy wiemy, jak umrzeć dla wszelkiego wczoraj,
dla wszystkich wyobrażeń przyjemności, seksualnej czy innej wtedy, gdy istnieje miłość, która
sama w sobie jest cnotą, która sama w sobie jest moralnością: cała etyka jest w niej wtedy dopiero
pojawia się ta rzeczywistość, to coś, czego nie da się zmierzyć.

Słuchacz: Indywidualna jednostka, trwając w zamęcie, tworzy społeczność. Czy, by zmienić
społeczeństwo, zaleca Pan ażeby indywidualność odłączyła się tak, aby nie zależała od
społeczeństwa?

Krishnamurti: Czy indywidualność nie jest społeczeństwem? Wy i ja stworzyliśmy to
społeczeństwo, z naszą chciwością, ambicją, z naszym nacjonalizmem, pragnieniem
współzawodnictwa, brutalnością, okrucieństwem, oto, co uczyniliśmy w świecie zewnętrznym,
ponieważ tym jesteśmy wewnątrz siebie. Wojna, jaka toczy się w Wietnamie: jesteśmy za nią
odpowiedzialni, wy i ja, faktycznie, ponieważ zaakceptowaliśmy wojnę jako sposób życia. Sugeruje
Pan, żebyśmy się odłączyli? Wręcz przeciwnie, jak możesz odłączyć się od siebie? Jesteś częścią
całego tego bałaganu i możesz być wolny od tej brzydoty, tego okrucieństwa, wszystkiego, co jest
tu obecnie, nie poprzez odłączenie się, ale przez poznanie, poprzez obserwację, przez zrozumienie
całości spraw w sobie a skutkiem tego stać się wolnym od wszelkiego okrucieństwa. Nie możesz
odłączyć się od siebie przywołuje to problem, kto ma to zrobić. Kto ma odłączyć mnie od
społeczeństwa albo mnie od siebie samego? Jednostka, która chce się odłączyć, czyż nie jest częścią

całego widowiska? Zrozumieć to wszystko że obserwator nie jest czymś innym od obserwowanej
rzeczy to medytacja, wymaga ona potężnej, nieanalitycznej wnikliwości względem siebie poprzez
obserwację związków z rzeczami, z obszarem swego posiadania, z ludźmi, z ideami, z naturą,
dociera się do poczucia całkowitej wewnętrznej wolności.

Londyn, 20 marca 1969

Rozdział 3.

Medytacja

Znaczenie poszukiwania , problemy związane z praktyką i kontrolą, jakość ciszy

Chciałbym porozmawiać o czymś, co, jak myślę, jest bardzo ważne: rozumiejąc to powinniśmy
umieć, mam nadzieję, osiągnąć sami dla siebie zupełną percepcję życia bez jakiejkolwiek
fragmentacji, ażebyśmy mogli działać w pełni, w sposób wolny, szczęśliwy.

Zawsze poszukujemy pewnego rodzaju tajemnicy, bo jesteśmy tak bardzo nieusatysfakcjonowani
życiem, jakie prowadzimy, płytkością tego, co robimy, co ma bardzo niewielki sens, a czemu
próbujemy nadać doniosłość, znaczenie, lecz jest to działanie intelektualne a poprzez to jedynie
powierzchowne, podstępne i ostatecznie nieznaczące. A jednak wiedząc o tym wszystkim wiedząc,
że nasze przyjemności po chwili się kończą, nasze codzienne czynności to rutyna, wiedząc też, że
nasze problemy, tak wiele z nich, prawdopodobnie nigdy nie znajdą rozwiązania, nie wierząc w nic,
nie pokładając wiary w tradycyjnych wartościach, w nauczycielach, w guru, w sankcjach Kościoła
czy społeczeństwa wiedząc o tym wszystkim, większość z nas stale sonduje lub poszukuje, próbuje
odkryć coś naprawdę wartościowego, coś, czego nie dotknęła myśl, coś, w czym rzeczywiście jest
poczucie niezwykłego piękna i ekstazy. Wielu z nas, wydaje mi się, próbuje odnaleźć coś, co jest
trwałe, czego nie da się łatwo zepsuć. Odkładamy na bok oczywistości i pojawia się głęboka
tęsknota nie emocjonalna ani sentymentalna dogłębne dociekanie, jakie może otworzyć drzwi do
czegoś, czego nie da się zmierzyć myślą, czegoś, co nie może być zaliczone do kategorii wiary czy
nadziei. Ale czy istnieje jakiś sens badania, poszukiwania?

Zamierzamy przedyskutować kwestię medytacji: to raczej złożone zagadnienie i, zanim w nie
wejdziemy, musimy mieć zupełną jasność odnośnie badania, poszukiwania doświadczeń, prób
odnalezienia rzeczywistości. Musimy zrozumieć znaczenie poszukiwania i dążenia do prawdy,
intelektualnego błądzenia w nadziei dotarcia do czegoś nowego, co nie pochodzi z czasu, nie
zostało stworzone przez nasze wymagania, przymus i rozpacz. Czy prawda może być kiedykolwiek
odnaleziona poprzez poszukiwanie? Czy rozpoznasz ją, gdy odnajdziesz? Jeśli tak, to czy możesz
powiedzieć Oto prawda , Oto rzeczywistość ? Czy szukanie ma w ogóle jakiś sens? Wielu
religijnych ludzi ciągle mówi o poszukiwaniu prawdy, a my pytamy, czy prawda może zostać w
jakikolwiek sposób odszukana? Czyż w idei poszukiwania, odnajdowania nie zawiera się również
idea rozpoznania idea, że, jeśli coś znajdę, muszę umieć to rozpoznać? Czy rozpoznanie nie
oznacza, że już to znam? Czy prawda jest rozpoznawalna w takim sensie, że została wcześniej
doświadczona, więc można powiedzieć To jest to ? Jaką zatem wartość ma w ogóle poszukiwanie?
A może, jeśli nie ma żadnej wartości, to wartościowa jest tylko ciągła obserwacja, ciągłe słuchanie?
które nie jest tym samym, co poszukiwanie. Kiedy obecna jest ciągła obserwacja, nie zachodzi ruch

przeszłości. Obserwować oznacza bardzo jasne widzenie aby widzieć bardzo jasno potrzeba
wolności, wolności od oburzenia, wolności od wrogości, od wszelkich uprzedzeń czy urazy,
wolności od wszelkich wspomnień utrwalonych jako wiedza, które wtrącają się, gdy patrzysz. Czy
wtedy, kiedy obecna jest taka jakość, ten rodzaj wolności z ciągłą obserwacją nie tylko rzeczy na
zewnątrz, ale również wewnątrz tego, co się dzieje naprawdę, istnieje potrzeba jakiś poszukiwań?
przecież wszystko tam jest: stan faktyczny, to, co jest pod obserwacją. Lecz w momencie, w którym
chcemy zmienić to, co jest w coś innego, ma miejsce proces zniekształcania. Obserwując z
wolnością, bez żadnych zniekształceń, bez żadnego oceniania, bez jakiegokolwiek pragnienia
przyjemności, poprzez samą tylko obserwację widzimy, że to, co jest przechodzi niesamowitą
przemianę.

Wielu z nas próbuje wypełnić życie wiedzą, rozrywkami, aspiracjami duchowymi i wiarą, co, jak
obserwujemy, ma niewielką wartość. Pragniemy doświadczyć czegoś transcendentalnego, czegoś
ponad wszystkie ziemskie rzeczy, pragniemy doświadczyć czegoś wspaniałego, co nie ma granic, w
czym nie ma czasu. By doświadczyć czegoś niezmierzonego trzeba zrozumieć implikacje
doświadczania . Dlaczego w ogóle chcemy doświadczać ?

Proszę, nie akceptujcie ani nie odrzucajcie tego, co słyszycie z ust mówcy, po prostu sprawdźcie to.
Mówca miejmy ponownie jasność w tej materii nie prezentuje sobą jakiejkolwiek wartości. (Tak jak
telefon: nie podporządkowujesz się temu, co mówi. Nie ma on przecież żadnego autorytetu, ale go
słuchasz.) Jeżeli słuchasz z uwagą, jest w tym uczucie: nie zgoda czy niezgoda, lecz właściwość
umysłu, który stwierdza Zobaczymy, o czym mówisz, zobaczymy, czy ma to jakąkolwiek wartość,
zobaczymy, co jest prawdą, a co fałszem. Nie akceptuj ani nie odrzucaj, ale słuchaj i obserwuj, nie
tylko to, co się mówi, ale również swoje reakcje, zniekształcanie podczas, kiedy słuchasz, zobacz
swe uprzedzenia, twoje opinie, wyobrażenia, twe doświadczenie, zobacz, w jaki sposób starają się
powstrzymać cię od słuchania.

Pytamy: jaki jest sens doświadczenia? Czy ma ono jakiekolwiek znaczenie? Czy może obudzić
umysł, który śpi, który doszedł do pewnych wniosków i został zatrzymany i uwarunkowany przez
wiarę? Czy doświadczenie może go obudzić, rozbić całą tę strukturę? Czy taki umysł tak mocno
uwarunkowany, obciążony własnymi niezliczonymi problemami i rozpaczą i żalem może
odpowiedzieć na jakiekolwiek wyzwanie? może? A jeśli nawet, to czy odpowiedź nie musi być
nieadekwatna i skutkiem tego prowadzić do nasilenia konfliktu? Poszukiwanie szerszego,
głębszego doświadczenia transcendentalnego jest zawsze formą ucieczki od bieżącej rzeczywistości
tego, co jest , a co oznacza nas samych, nasz własny uwarunkowany umysł. Umysł, który jest w
najwyższym stopniu przebudzony, inteligentny, wolny, dlaczego miałby w ogóle potrzebować
jakiegoś doświadczenia ? Światło to światło, nie prosi o więcej światła. Pożądanie kolejnych
doświadczeń jest ucieczką od rzeczywistości, od tego, co jest .

Jeśli obecna jest wolność od nieustannego poszukiwania, wolność od żądania i pragnienia by
doświadczyć czegoś nadzwyczajnego, to możemy kontynuować odkrywanie, czym jest medytacja.
Słowo to jak i miłość , śmierć , piękno , szczęście jest tak przeciążone. Istnieje wiele szkół, które
nauczą cię, jak medytować. Jednak, żeby zrozumieć, czym jest medytacja, trzeba położyć
fundament prawego postępowania. Bez tej podstawy jest ona właściwie formą autohipnozy: bez
wolności od gniewu, zazdrości, chciwości, zachłanności, nienawiści, współzawodnictwa, pragnienia
sukcesu wszelkich moralnych, szacownych odmian tego, co uważa się za prawe bez położenia
właściwego fundamentu, bez przeżywania na bieżąco życia codziennego wolnego od zniekształceń
powodowanych przez indywidualny strach, troskę, chciwość i tak dalej, medytacja ma bardzo małe
znaczenie. Położenie fundamentu to wszystko, co ważne. Powstaje więc pytanie: czym jest cnota?
Co to moralność? Proszę nie mówcie, że to mieszczański problem i jest bez znaczenia w
społeczeństwie, które przyzwala, które dopuszcza wszystko. Nie rozważamy tego typu

społeczności, zainteresowani jesteśmy życiem całkowicie wolnym od strachu, życiem, jakie
umożliwia głęboką, trwałą miłość. Bez tego medytacja staje się dewiacją, jest jak zażywanie
narkotyku co wielu robi celem doznania niezwykłego doświadczenia podczas, gdy życie pozostaje
miałkie, tandetne. Ci, którzy biorą narkotyki, przeżywają pewne osobliwe doświadczenia, może
widzą w trochę czystszych barwach, może stają się odrobinę bardziej wrażliwi, a uwrażliwieni w
tym wywołanym chemicznie stanie może widzą rzeczy bez odstępu pomiędzy obserwatorem i tym,
co obserwowane, jednak, kiedy chemia zakończy swe działanie, trafiają z powrotem tam, gdzie byli
ze strachem, z nudą, są znów z powrotem na starej ścieżce muszą więc ponownie zażyć narkotyk.

Dopóki nie położy się fundamentu cnoty, medytacja pozostaje chwytem służącym do kontroli
umysłu, zmuszenia go by się uciszył, spowodowania aby dopasował się do wzoru wymuszanego
przez system mówiący Rób to a otrzymasz wspaniałą nagrodę. Jednak taki umysł zastosuj,
cokolwiek chcesz spośród wszelkich dostępnych metod i systemów - pozostanie ciasny,
małostkowy, uwarunkowany, i skutkiem tego bezwartościowy. Trzeba zbadać, czym jest cnota i jak
wygląda twoje postępowanie. Czy jest ono wynikiem uwarunkowań środowiskowych, społecznych,
kulturowych, w jakich wyrosłeś? postępujesz według nich. Czy to cnota? A może polega ona na
wolności od moralności społecznej opartej na chciwości, zawiści i całej reszcie? moralności
uważanej za wielce szacowną. Czy cnotę można kultywować? a, jeśli można, to czy nie stanie się
ona czymś mechanicznym i dlatego wcale nie będzie cnotą? Cnota to coś żywego, płynnego, co się
ciągle odnawia, chyba nie może być poskładana w miarę upływu czasu to tak, jakby ktoś
sugerował, że możesz kultywować pokorę. Czy umiesz kultywować pokorę? Oto próżny człowiek,
który kultywuje pokorę czego by nie zrobił, pozostanie próżny. Ale w bardzo jasnym widzeniu
natury próżności i dumy, w takim właśnie widzeniu jest wolność od nich, a w niej pokora. Kiedy to
całkiem jasne, możemy kontynuować odkrywanie, czym jest medytacja. Medytacja, jeżeli
rozumiesz, co oznacza, jest jedną z najbardziej zadziwiających rzeczy, chyba jednak nie będziesz w
stanie jej pojąć dopóty, dopóki nie dotrzesz do końca poszukiwań, błądzenia, pragnień, kurczowego
trzymania się tego, co uważasz za prawdę, a co jest twą własną projekcją. Nie będziesz umiał tam
dotrzeć do chwili, kiedy przestaniesz już dłużej żądać jakiegoś doświadczania lecz zrozumiesz
zamęt, w jakim żyjesz, nieporządek swego własnego życia. Poprzez obserwację tego nieporządku,
przychodzi porządek który nie jest schematyczny. Gdy tak zrobiłeś co jest samo w sobie medytacją
to można spytać nie tylko, czym jest medytacja, ale też, czym ona nie jest, bo w zaprzeczeniu fałszu
kryje się prawda.

Każdy system, każda metoda, jaka ma cię nauczyć, jak medytować, jest, w oczywisty sposób,
fałszywa. Można zobaczyć dlaczego, intelektualnie, logicznie: bo, jeżeli praktykujesz coś według
metody jak by nie była znakomita, jak by nie była starożytna, jak by nie była nowoczesna, jak by
nie była popularna powodujesz, że twe działania są mechaniczne, robisz coś w kółko i w kółko żeby
osiągnąć jakiś cel. W medytacji cel nie różni się od tego, co po drodze. Jednak metoda coś ci
obiecuje, jest środkiem do celu. Jeśli środek, działanie jest mechaniczne, to efekt jest również
czymś wytworzonym przez maszynę, zmechanizowany umysł mówi Coś osiągnę . Trzeba być
całkowicie wolnym od wszystkich metod, wszelkich systemów, to już początek medytacji, już
zaprzeczasz czemuś, co jest absolutnie fałszywe i bez znaczenia. I znów, istnieją ci, którzy
praktykują uważność . Czy możesz praktykować uważność? jeśli ją praktykujesz, to cały czas jesteś
nieuważny. Więc bądź świadom swojego braku uwagi, nie ćwicz, jak być uważnym jeżeli jesteś
świadom swojego braku uwagi, poprzez tę świadomość powstaje uważność, nie musisz jej
praktykować. Proszę, zrozumcie to, to tak jasne i proste. Nie musisz jechać do Birmy, Chin, Indii,
miejsc romantycznych, ale nie reprezentujących sobą czegoś unikalnego. Pamiętam, jak pewnego
razu z grupą ludzi podróżowaliśmy samochodem po Indiach. Siedziałem z przodu, obok kierowcy,
z tyłu znajdowały się trzy osoby zajęte rozmową o uważności, pragnące pomówić ze mną na ten
temat. Samochód jechał bardzo szybko. Na drodze znalazła się koza a kierowca nie poświęcił jej
wiele uwagi i rozjechał biedne zwierzę. Dżentelmeni z tyłu dyskutowali o tym, czym jest uważność

w ogóle nie zorientowali się, co zaszło! Śmiejecie się, ale my wszyscy tak robimy, jesteśmy
intelektualnie zainteresowani ideą uważności, werbalnym, dialektycznym rozpatrywaniem opinii,
jednak faktycznie nie zdajemy sobie sprawy, co się dzieje.

Nie ma praktykowania, tylko żywa rzeczywistość. I pojawia się pytanie: jak kontrolować myśl?
Myśl wędruje we wszelkie dostępne miejsca: chcesz o czymś pomyśleć, a ona jest zupełnie gdzie
indziej. Słyszysz: praktykuj, kontroluj, myśl o obrazie, sentencji, albo jeszcze czymś, koncentruj się
myśl ucieka w innym kierunku, więc ją powstrzymujesz i toczy się bitwa, w tę i z powrotem. Więc
pytamy: skąd w ogóle potrzeba kontrolowania myśli i kim jest jednostka, która zamierza to robić?
Proszę, przyjrzyjcie się tej kwestii z bliska. Dopóki rzeczywiście nie zrozumiesz tego zagadnienia,
nie będziesz w stanie zobaczyć, co oznacza medytacja. Kiedy ktoś mówi Muszę kontrolować myśl ,
to kim jest kontrolujący, cenzor? Czy jest on czymś innym niż to, co zamierza kontrolować,
kształtować czy przekształcić w inną jakość? czy jedno i drugie to nie to samo? Co się dzieje, gdy
myślący widzi, że jest myślą a przecież nią jest że doświadczający to doświadczenie? Co ma wtedy
zrobić? Czy nadążacie za tym? Myślący to myśl, a myśl wędruje: wtedy myślący, myśląc, że jest
czymś oddzielnym, mówi Muszę ją kontrolować. Czy jest on czymś innym niż, to, co nazywa się
myślą? Jeśli myśl jest nieobecna, to czy istnieje myślący?

Cóż ma miejsce, kiedy myślący widzi, że jest myślą? Co się faktycznie dzieje, kiedy myślący jest
myślą, a obserwator obserwowaną rzeczą? Co zachodzi? Nieobecna w tym jest separacja, podział, a
dzięki temu konflikt nie potrzeba więc dłużej kontrolować, kształtować myśli co ma wtedy miejsce?
Czy następuje w ogóle jakaś wędrówka myśli? Przedtem działała kontrola, istniała koncentracja
myśli, powstawał konflikt między myślącym , który chciał ją kontrolować i wędrującą sobie myślą.
Tak dzieje się z nami wszystkimi przez cały czas. A teraz następuje nagłe uświadomienie sobie, że
myślący to myśl uświadomienie sobie nie sformułowane słowne, ale jako rzeczywistość. Co ma
wtedy miejsce? Czy obecne jest coś takiego jak wędrówka myśli? Istnieje ona tylko, kiedy
obserwator jest czymś innym niż myśl i chce ją ocenzurować może wtedy powiedzieć Ta jest dobra
a ta zła , albo Myśl wędruje, błądzi, muszę ją kontrolować. Jednak czy, kiedy myślący zda sobie
sprawę, że sam jest myślą, błądzenie w ogóle zachodzi? Panowie, wejdźcie w to, nie akceptujcie
tego, a zobaczycie sami, na własny użytek. Błądzenie istnieje tylko, kiedy obecny jest opór
próbujący powstrzymać konflikt; opór został stworzony przez myślącego, któremu wydaje się, że
jest czymś oddzielnym od myśli, jednak, gdy uświadomi on sobie, że sam nią jest, nie ma oporu co
nie oznacza, że, na odwrót, myśl rozpełza się po całym dostępnym obszarze i robi, co zechce.

Cała koncepcja kontroli i koncentracji przechodzi kolosalną przemianę, staje się uważnością, czymś
całkowicie innym. Jeżeli pojmujesz naturę uważności, to, jak może być ona ukierunkowywana, to
rozumiesz, że to coś całkiem innego niż koncentracja będąca odłączeniem. Zapytasz wtedy Czy
mogę zdziałać coś bez koncentracji? , Czyż nie potrzebuję jej aby coś zrobić? Ale czy nie możesz
tego zrobić z uważnością? która nie jest koncentracją. Uważność oznacza być obecnym, to jest
słuchać, słyszeć, widzieć całością swej istoty, ciałem, nerwami, oczami, uszami, umysłem, sercem,
zupełnie. Dzięki tej zupełnej uważności w której nieobecny jest podział możesz uczynić cokolwiek,
i, dzięki takiej uważności, nie ma oporu. A wtedy, następna rzecz to, czy umysł zawierający w
sobie mózg mózg uwarunkowany, rezultat tysięcy tysięcy lat ewolucji, mózg, który służy za
magazyn pamięci czy może on pozostać cichy? Bo tylko, gdy cały umysł jest spokojny, cichy,
następuje percepcja, czyste widzenie, umysłem, w którym nie ma zamętu. Jak może on pozostać
cichy, nieporuszony? Nie wiem, może sami zauważyliście, że, aby popatrzeć na przepiękne drzewo
lub obłok pełen światła i blasku, trzeba patrzeć zupełnie, spokojnie, inaczej nie patrzy się
bezpośrednio na nie, patrzy się poprzez pewne wyobrażenie przyjemności lub pamięć dnia
wczorajszego, właściwie nie patrzy się na nie, patrzy się raczej na obraz niż na faktyczną sytuację.

Więc zapytujemy, czy całość umysłu, uwzględniając mózg, może być zupełnie nieporuszona?

Ludzie zadawali to pytanie ludzie traktujący rzecz naprawę bardzo poważnie nie byli w stanie
znaleźć odpowiedzi, próbowali podstępów, powiedzieli, że umysł można uspokoić poprzez
powtarzanie słów. Próbowaliście tego kiedyś? powtarzania Ave Maria albo słów w sanskrycie, jakie
ktoś przywiózł z Indii, mantr powtarzania pewnych wyrazów celem uspokojenia umysłu. To bez
znaczenia, jakie to słowa Coca Cola, cokolwiek dodaj do nich rytm, powtarzaj często i zobaczysz,
że umysł się ucisza, tyle, że wpada w otępienie, brak mu wrażliwości, czujności, wigoru,
witalności, żarliwości, zainteresowania. Otępiony umysł, chociaż może powiedzieć Przeżyłem
potężne doświadczenie transcendentalne , oszukuje sam siebie.

Nie chodzi zatem o powtarzanie słów ani próby wymuszenia czegoś zbyt wiele chwytów stosowano
wobec umysłu, ażeby go wyciszyć a jednak gdzieś głęboko wewnątrz siebie wiesz, że, kiedy umysł
jest cichy, wszystko się kończy, że nastaje wtedy prawdziwa percepcja.

Jak umysł, w tym mózg, ma się całkowicie uciszyć? Niektórzy mówią: oddychaj prawidłowo, bierz
głębokie oddechy, o to chodzi, wprowadź więcej tlenu do krwi; mały, tandetny umysł oddychając
bardzo głęboko dzień po dniu, może się nawet wyciszyć, jednak pozostaje ciągle tym, czym jest,
małym, tandetnym umysłem. Albo praktykuj jogę? znowu, tak wiele spraw się z tym wiąże. Joga
oznacza sprawność w działaniu, nie tylko wykonywanie pewnych ćwiczeń, potrzebnych dla
utrzymania zdrowego, silnego, wrażliwego ciała zawiera się w tym spożywanie właściwego
pokarmu, nie napychanie się masą mięsa i resztą (nie będziemy w to wchodzić, zapewne jecie
mięso). Zręczność w działaniu wymaga wielkiej wrażliwości, lekkości ciała, spożywania
właściwego pokarmu, nie tego, co dyktuje twe podniebienie lub do czego przywykłeś.

Cóż zatem należy robić? Kto stawia to pytanie? Widzisz bardzo jasno, że nasze życie to
nieporządek, wewnątrz i na zewnątrz, a jednak porządek jest konieczny, tak uporządkowany jak
porządek matematyczny, a to może nastąpić jedynie poprzez obserwację nieporządku, nie przez
próby dopasowania się do planu, jaki inni, albo nawet ty sam, mogą uważać za porządek. Poprzez
widzenie, przez pozostawanie świadomym nieporządku, przychodzi porządek. Widać również, że
umysł musi być niezwykle cichy, wrażliwy, czujny, nie złapany w sidła nawyków fizycznych czy
psychologicznych jak to ma się stać? Kto stawia to pytanie? Czy zostało ono zadane przez umysł
paplający, umysł posiadający tak dużo wiedzy? Czy nauczył się czegoś nowego? brzmi to Mogę
widzieć bardzo jasno tylko, kiedy jestem cichy, dlatego muszę się uciszyć. Potem mówi Jak mam
się uciszyć? Niewątpliwie pytanie to jest samo w sobie błędne: w chwili, gdy umysł pyta jak , szuka
schematu, a skutkiem tego niszczy właśnie to coś, co badał, czyli: jak umysł może być zupełnie
nieporuszony? nie w sposób mechaniczny, nie poprzez narzucanie czegoś, nie zmuszany do
bezruchu. Umysł, którego nie zmusza się do bezruchu jest niezwykle aktywny, wrażliwy, czujny.
Jednak, gdy pytasz jak , następuje podział na obserwatora i obserwowaną rzecz.

Gdy sobie zdasz sprawę z tego, że nie ma metody, systemu ani mantry, nauczyciela, nic na świecie,
co pomoże ci się uciszyć, kiedy sobie uświadomisz prawdę tego, że tylko cichy umysł widzi, wtedy
staje się on niezwykle cichy. To tak, jak zobaczyć niebezpieczeństwo i uniknąć go w taki sam
sposób, przez widzenie, że umysł musi być zupełnie cichy, ucisza się on.

Teraz istotną rolę odgrywa jakość ciszy. Maleńki umysł może być bardzo cichy, ma on mało
przestrzeni, w której należy ciszę zachować: ta niewielka przestrzeń ze swoją małą ciszą to
całkowicie martwa rzecz znacie to. Ale umysł, który dysponuje nieograniczoną przestrzenią i taką
ciszą, taką nieporuszonością, który nie ma centrum, czyli ja , obserwatora , to coś zupełnie innego.
W tej ciszy obserwator w ogóle nie istnieje, taka jakość ciszy dysponuje ogromną przestrzenią, nie
ma granic i jest w wysokim stopniu aktywna, aktywność takiej ciszy jest całkowicie inna niż
działania skoncentrowane na sobie. Jeśli umysł doszedł tak daleko (a tak naprawdę to niedaleko, to

zawsze tam, o ile wiesz, jak patrzeć), to być może to, czego człowiek szukał poprzez wieki, Bóg,
prawda, niezmierzone, bezimienne, bezczasowe, tam jest. Taki człowiek jest błogosławiony, tam
znajduje się prawda dla niego i ekstaza.

Czy powinniśmy ponownie omówić kwestię zadawania pytań? Możecie mnie spytać Jaką wartość
ma to wszystko w życiu codziennym? Muszę żyć, chodzić do pracy, jest rodzina, szef,
współzawodnictwo cóż całe te nasze rozważania mają z tym wspólnego? Nie stawiacie sobie
takiego pytania? Jeśli je zadajecie, to nie prześledziliście wszystkiego, o czym była mowa dziś rano.
Medytacja nie jest czymś różnym od codziennego życia, nie odchodź w kąt, żeby medytować przez
dziesięć minut a potem stamtąd wrócić i nadal być rzeźnikiem czy w metaforycznym sensie czy też
rzeczywiście. Medytacja to jedna z najbardziej poważnych spraw, wykonujesz ją przez cały dzień,
w pracy, w domu, kiedy mówisz komuś Kocham cię , gdy bierzesz pod uwagę swoje dzieci, kiedy
edukujesz je by zostały żołnierzami, zabijały, akceptowały nacjonalizm, wielbiły flagę, edukujesz je
by same weszły w pułapkę nowoczesnego świata obserwacja tego wszystkiego, uświadomienie
sobie własnego w tym udziału, to wszystko jest częścią medytacji. I, kiedy tak medytujesz,
odnajdziesz w tym niezwykłe piękno, będziesz działać właściwie w każdej chwili, a jeżeli w jakimś
momencie nie zareagujesz prawidłowo, nie będzie to miało znaczenia, uchwycisz to następnym
razem nie będziesz tracić czasu na żale. Medytacja to część życia, nie coś od tego życia różnego.

Słuchacz: Czy może Pan coś powiedzieć o lenistwie?

Krishnamurti: Lenistwo przede wszystkim, co jest złego w lenistwie? Nie mylmy lenistwa z
korzystaniem z wolnego czasu. Wielu z nas jest, niestety, leniwych i skłonnych do opieszałości,
więc wbijamy sobie ostrogi, ażeby wymusić aktywność przez co stajemy się jeszcze bardziej
leniwi. Im bardziej opieram się lenistwu, tym bardziej się rozleniwiam. Popatrzcie na nie jednak:
rano, kiedy wstaję z poczuciem straszliwego rozleniwienia, z pragnieniem by nie robić wielu
rzeczy. Dlaczego ciało się rozleniwia? prawdopodobnie z przejedzenia, zbytniego folgowania sobie
w seksie: poprzedniego dnia i nocy uczyniono wszystko by je obciążyć, otumanić; i teraz mówi: na
litość boską, zostawcie mnie w spokoju jeszcze chwilę a człowiek chce je spiąć ostrogą, zmusić do
aktywności, jednak nie skoryguje sposobu, w jaki żyje, bierze więc pigułkę aby być aktywnym.
Lecz jeśli obserwujesz, zobaczysz, że ciało ma własną inteligencję potrzeba potężnej inteligencji by
obserwować inteligencję ciała. Wymuszasz ją, próbujesz kierować; jesz mięso, pijesz, palisz i
robisz całą, znaną ci, resztę i dlatego ciało traci swą własną wewnętrzną organiczną inteligencję. By
pozwolić ciału działać inteligentnie, umysł potrzebuje inteligencji i nie może przyzwalać sobie na
wtrącanie się w sprawy ciała. Spróbuj tego a zobaczysz, że lenistwo przejdzie potężną przemianę.

Istnieje też zagadnienie wolnego czasu. Ludzie mają go coraz więcej i więcej, zwłaszcza w
bogatych społeczeństwach. Co się z nim robi? staje się to problemem: więcej zabawy, więcej kin,
więcej telewizji, więcej książek, więcej jazgotu, więcej łodzi, więcej krykieta: znacie to wszerz i
wzdłuż, wypełnianie wolnego czasu wszelkimi rodzajami aktywności. Kościół mówi: wypełnij
Bogiem, chodź do kościoła, módl się ciągle te same chwyty, jakie stosowali dotychczas, jakie nie są
niczym innym, tylko kolejną formą rozrywki. Albo gadasz bez końca o tym czy tamtym. Masz
wolny czas, czy użyjesz go by zwrócić się na zewnątrz czy do wewnątrz? Życie to nie tylko życie
wewnętrzne, życie to ruch, jest jak morze odchodzące z odpływem i powracające w przypływie. Co
zrobisz z czasem wolnym? Bardziej się podszkolisz, nauczysz lepiej cytować książki? Wyjdziesz
prowadzić wykłady (co właśnie robię, niestety) czy wejdziesz bardzo głęboko do wewnątrz? By
wejść głęboko do wewnątrz, to, co na zewnątrz musi również zostać zrozumiane. Im lepiej
pojmujesz rzeczy zewnętrzne nie tylko fakt istnienia dystansu między nami tutaj i księżycem,
wiedzę technologiczną, ale zewnętrzne poruszenia społeczeństwa, narodów, wojen, nienawiści z
tym związanej gdy zrozumiesz to, co na zewnątrz, możesz wejść bardzo głęboko do wewnątrz i ta
wewnętrzna głębia jest nieograniczona. Nie mówisz Osiągnąłem kres, oto oświecenie. Oświecenia

nikt nie może ci dać, przychodzi ono, gdy obecne jest zrozumienie zamętu, a, aby zrozumieć zamęt,
trzeba na niego popatrzeć.

Słuchacz: Jeżeli mówi Pan, że myślący i myśl nie są rozdzieleni, i że jeśli się myśli, że myślący to
coś osobnego a skutkiem tego próbuje kontrolować myśl, to jedynie sprowadza się z powrotem
walkę i zamęt umysłu, że w ten sposób nie nastanie spokój, to ja nie rozumiem jeśli myślący to
myśl jak powstaje rozdzielenie w pierwszym przypadku. Jak myśl może walczyć sama ze sobą?

Krishnamurti: Jak powstaje rozdzielenie pomiędzy myślącym i myślą pomimo, że faktycznie są
jednym? O to Panu chodzi? Czy to rzeczywisty fakt, że myślący jest myślą czy uważa Pan, że tak
być powinno, więc nie jest to dla Pana rzeczywistość? Aby zdać sobie z tego sprawę trzeba
dysponować wielką energią można powiedzieć, że, kiedy widzi się drzewo, trzeba mieć energię, nie
podział na ja i drzewo. By zdać sobie z tego sprawę potrzeba potężnej energii nie ma wtedy
podziału a dzięki temu konfliktu, nie ma kontroli. Jednak, jako że większość z nas została
przyzwyczajona do idei, że myślący to coś innego niż myśl, konflikt powstaje.

Słuchacz: Dlaczego wydajemy się sobie tak skomplikowani?

Krishnamurti: Bo mamy bardzo złożone umysły czyż nie? Nie jesteśmy prostymi ludźmi, którzy
traktują rzeczy tak po prostu mamy złożone umysły. A społeczeństwo rozwija się stając się bardziej
i bardziej skomplikowane jak nasze własne umysły. By zrozumieć coś bardzo złożonego trzeba
samemu być bardzo prostym. Aby zrozumieć coś złożonego, bardzo skomplikowany problem,
musisz patrzeć na niego bez wtrącania do badań jakichkolwiek wniosków, odpowiedzi,
przypuszczeń i teorii. Gdy patrzysz na problem wiedząc, że odpowiedź znajduje się w nim samym
twój umysł staje się bardzo prosty: prostota tkwi w obserwacji, nie w problemie, który może być
złożony.

Słuchacz: Jak mogę ujrzeć całość rzeczy, wszystko, jako jedność?

Krishnamurti: Przyzwyczajeni jesteśmy do patrzenia na rzeczy w sposób fragmentaryczny,
widzenia drzewa jako czegoś oddzielnego, osobno żony, pracy, szefa wszystko w kawałkach. Jak
mogę zobaczyć świat, którego jestem częścią, zupełnie, całkowicie, niepodzielony? Teraz, proszę
słuchać, proszę Pana, proszę słuchać: kto odpowie na to pytanie? Kto powie Panu, jak patrzeć
mówca? Postawił Pan pytanie i czeka na odpowiedź od kogo? Jeśli sprawa jest rzeczywiście bardzo
poważna nie mówię, że Pańskie pytanie jest złe jeżeli kwestia jest rzeczywiście poważna, to co jest
problemem? Oto problem: Nie widzę rzeczy jako pełni, bo patrzę na wszystko po kawałku! Kiedy
umysł parzy na rzeczy fragmentarycznie? Dlaczego? Kochaj żonę i nienawidź szefa! Rozumiecie?
Jeżeli kocham żonę, muszę też kochać całą resztę. Nie? Nie mów tak , bo nie robisz tak: nie
kochasz żony ani dzieci, nie kochasz, chociaż możesz o tym mówić. Jeśli kochasz żonę i dzieci,
będziesz je edukował w inny sposób, będziesz się o nie troszczył, nie finansowo, ale całkiem
inaczej. Tylko, gdy obecna jest miłość, nie ma podziałów. Rozumie Pan? Kiedy nienawidzisz
istnieje podział, jesteś wtedy wystraszony, chciwy, zawistny, brutalny, okrutny, ale, gdy kochasz
nie umysłem, miłość to nie słowo, miłość to nie przyjemność gdy naprawdę kochasz, to
przyjemność, seks i reszta mają zupełnie inną jakość w takiej miłości nie ma podziałów. Podział
powstaje, gdy obecny jest strach. Kiedy kochasz nie istnieje ja i ty , my i oni . Lecz teraz Pan powie
Jak mam kochać? Jak mam zdobyć ten perfum? Jest na to tylko jedna odpowiedź: patrz na siebie,
obserwuj siebie, nie spinaj ostrogami, ale obserwuj poprzez tę obserwację, widzenie rzeczy, jakimi
są, może odkryjesz miłość. Trzeba jednak pracować bardzo ciężko nad obserwacją, nie być
leniwym, nie być nieuważnym.

Londyn, 23 marca 1969

Rozdział 4.

Czy człowiek może się zmienić?

Energia, jej utrata w konflikcie

Patrzymy na uwarunkowania rozpowszechnione na świecie i obserwujemy, co tam się dzieje
zamieszki studenckie, uprzedzenia klasowe, konflikt między czarnymi i białymi, wojny, zamęt
polityczny, podziały narodowe i religijne. Jesteśmy również świadomi konfliktu, walki, niepokoju,
samotności, rozpaczy, braku miłości, i strachu. Dlaczego akceptujemy to wszystko? Dlaczego
akceptujemy środowisko moralne, społeczne wiedząc bardzo dobrze, że jest ono całkowicie
niemoralne, wiedząc to dla siebie samych nie jedynie przez emocje czy sentyment, lecz poprzez
patrzenie na świat i na siebie dlaczego żyjemy w taki sposób? Dlaczego dzieje się tak, że nasz
system edukacyjny nie tworzy prawdziwych istot ludzkich, ale zmechanizowane jednostki
wyszkolone by wykonywać określoną pracę i w końcu umrzeć? Edukacja, nauka i religia ani trochę
nie rozwiązały naszych problemów.

Dlaczego, patrząc na to zamieszanie, każdy z nas je akceptuje i dopasowuje się, zamiast rozbić w
sobie cały ten proces? Myślę, że powinniśmy zadać to pytanie, nie z poziomu intelektu ani w celu
znalezienia jakiegoś boga, jakiegoś stanu świadomości, jakiegoś indywidualnego szczęścia, co
nieuchronnie wiedzie do różnego rodzaju ucieczki, ale patrząc na to w ciszy, niezachwianym
wzrokiem, bez żadnego osądu i oceny. Powinniśmy, jako dorośli ludzie, spytać, dlaczego tak się
dzieje, że żyjemy w ten sposób żyj, walcz i umrzyj. A kiedy zadamy to pytanie na poważnie, z
pełną intencją zrozumienia, filozofie, teorie, spekulatywne idealizacje w ogóle nie mają miejsca.
To, co istotne to nie to, co być powinno lub co by być mogło bądź jakiej zasady powinniśmy
przestrzegać, jaki rodzaj ideału wyznawać ani do jakiej religii lub do jakiego guru mamy się
zwrócić. Wszystkie te odpowiedzi są, w oczywisty sposób, całkowicie bez znaczenia, gdy zostajesz
skonfrontowany z tym zamętem, z niedolą i ciągłym konfliktem, w jakich żyjemy. Uczyniliśmy z
życia pole bitwy: każda rodzina, każda grupa, każdy naród przeciwko pozostałym. Widząc to
wszystko, nie jako ideę, ale coś, co właśnie obserwujesz, wobec czego stajesz, zapytasz siebie
samego, o co w tym wszystkim chodzi. Dlaczego ciągle działamy w ten sposób, ani żyjąc ani
kochając, lecz pozostając pełni strachu i przerażenia aż umrzemy?

Gdy zadasz to pytanie, cóż zrobisz? Nie umieją go postawić ci ludzie, którzy ulokowali się
wygodnie pośród znajomych ideałów, w komfortowym domu, z odrobiną pieniędzy i którzy są w
wysokim stopniu godni szacunku, na wskroś mieszczańscy. Jeżeli tacy ludzie zadają pytania,
tłumaczą je zgodnie ze swoim indywidualnym pragnieniem satysfakcji. Oto jednak prawdziwie
ludzki, typowy problem, jaki dotyka życia każdego z nas, bogatego i biednego, młodego i starego:
dlaczego prowadzimy to monotonne, nic nie znaczące życie, chodząc do biura lub pracując w
laboratorium czy fabryce przez pięćdziesiąt lat, rodząc kilkoro dzieci, edukując je w absurdalny
sposób i, na koniec, umierając? Myślę, że powinieneś zapytać o to całą swoją istotą, ażeby odkryć.
Wtedy możesz zadać następne pytanie: czy istoty ludzkie mogą się kiedykolwiek zmienić
radykalnie, fundamentalnie, tak, ażeby popatrzyły na świat od nowa innymi oczyma, innym sercem,
nie wypełnionym dłużej nienawiścią, antagonizmem, uprzedzeniami rasowymi umysłem, który jest
bardzo jasny, który dysponuje potężną energią.

Widząc to wszystko wojny, absurdalne podziały wywołane przez religie, rozdźwięk pomiędzy
jednostką a społecznością, rodzinę w opozycji do reszty świata, każdą istotę ludzką uczepioną
kurczowo pewnego szczególnego ideału, dzielącą siebie na ja i ty , my i oni widząc to wszystko,
zarówno obiektywnie jak i w aspekcie psychologicznym, pozostajemy z jednym tylko pytaniem,
jednym fundamentalnym problemem, a brzmi on: czy ludzki umysł, który został tak silnie
uwarunkowany, może się zmienić. Nie w którejś przyszłej inkarnacji ani na koniec życia, ale
radykalnie zmienić się teraz, ażeby był nowy, świeży, młody, niewinny, nie przeciążony, tak,
abyśmy wiedzieli, co znaczy kochać i żyć w pokoju. Wydaje mi się, że to jedyny problem. Gdy
zostanie rozwiązany, wszelkie inne, ekonomiczne czy socjalne, wszystkie te rzeczy, które prowadzą
do wojen, zakończą się i nastanie inna struktura społeczeństwa.

Zatem nasze pytanie brzmi: czy umysł, mózg i serce mogą żyć jak gdyby było to po raz pierwszy,
nieskażone, świeże, niewinne, wiedząc, co to znaczy wieść życie szczęśliwe, ekstatyczne, pełne
głębokiej miłości. Wiecie, w słuchaniu retorycznych pytań kryje się niebezpieczeństwo; to ani
trochę nie jest pytanie retoryczne to nasze życie. Nie zajmujemy się słowami ani ideami. Wielu z
nas zostało schwytanych przez słowa, wcale nie zdając sobie sprawy z tego, że słowo nigdy nie jest
rzeczą, że opis nigdy nie jest tym, co opisuje. A gdybyśmy mogli spróbować, podczas tych
pogadanek, zrozumieć ten głęboki problem, w jaki sposób umysł ludzki uwzględniając tu mózg,
umysł i serce został uwarunkowany w ciągu wieków, przez propagandę, strach i inne wpływy, to
bylibyśmy w stanie spytać, czy może on przejść radykalną transformację ażeby ludzie na całym
świecie umieli żyć w pokoju, w prawdziwej miłości, w wielkiej ekstazie i świadomości tego, co
niezmierzone.

Oto nasz problem: czy umysł, który został tak obciążony wspomnieniami przeszłości i tradycją,
może bez wysiłku, walki czy konfliktu, wywołać w sobie płomień przemiany i spalić szczątki dnia
wczorajszego. Postawiwszy to pytanie jakie zadaje, jestem pewien, każda rozważna, podchodząca
serio osoba skąd powinniśmy zacząć? Czy od zmian w biurokratycznym świecie, w strukturze
socjalnej, na zewnątrz? A może należy rozpocząć od wewnątrz, to jest od kwestii
psychologicznych? Czy mamy rozważać świat zewnętrzny, z całą jego wiedzą technologiczną,
cudami, jakich człowiek dokonuje na polu nauki stąd zacząć i wywołać rewolucję? Już tego
próbowano. Mówiono: kiedy radykalnie zmienisz kwestie zewnętrzne, jak to robiły wszystkie
krwawe rewolucje w historii, to zmieni się człowiek i stanie się on szczęśliwą istotą. Komuniści i
inni rewolucjoniści twierdzili: wprowadź porządek dookoła a nastanie on wewnątrz. Mówili też, że
to nie gra roli, jeśli brak porządku wewnątrz, istotne jest by mieć porządek w świecie wokół
porządek ideologiczny, Utopię, w imię której zabito miliony.

Rozpocznijmy zatem od wewnątrz, od kwestii psychologicznych. To nie znaczy, że zezwalasz by
obecny porządek społeczny, z całym jego zamętem i bałaganem, pozostał niezmieniony. Ale czy
istnieje podział pomiędzy światem wewnętrznym i zewnętrznym? A może jest tylko jeden ruch, w
którym to, co wewnątrz, i to, co na zewnątrz istnieją nie jako dwie oddzielne rzeczy, lecz po prostu
jako sam ruch? Myślę, że to bardzo ważne, jeśli mamy nie tylko nawiązać werbalne porozumienie
korzystając z angielskiego jako naszego codziennego języka, używając słów, które są dla obu stron
zrozumiałe ale zrobić również użytek z innego rodzaju komunikacji; ponieważ zamierzamy wejść w
zagadnienie bardzo głęboko i zupełnie na poważnie, musi zaistnieć komunikacja na poziomie
werbalnym i ponad nim. Musi powstać wspólnota, co oznacza, że obie strony są dogłębnie
zainteresowane, uważne i patrzą na problem z uczuciem, z pragnieniem zrozumienia go. A więc
musi zachodzić nie tylko komunikacja werbalna, ale też głęboka wspólnota, w której nie ma kwestii
zgadzania się z czymś lub nie. Zgoda i niezgoda wcale nie powinny się pojawić, bo nie mamy do
czynienia z ideami, opiniami, koncepcjami czy ideałami rozpatrujemy problem przemiany
ludzkości. I ani twoja ani moja opinia w ogóle nie ma tu wartości. Jeżeli mówisz, że to niemożliwe
by zmienić ludzkie istoty, które takie są od tysięcy lat, to już się zablokowałeś, nie pójdziesz dalej,

nie zaczniesz dociekać ani badać. Jednak jeśli jedynie powiesz, że to możliwe, to wkroczysz w
świat możliwości, nie obiektów rzeczywistych.

Trzeba zatem podejść do tego zagadnienia bez ustalenia, że zmiana jest, bądź nie jest możliwa.
Trzeba podejść do niego ze świeżym umysłem, gorąco pragnącym odkryć, wystarczająco młodym
by dociekać i badać. Musimy nie tylko nawiązać przejrzystą komunikację werbalną, ale musi
powstać wspólnota pomiędzy mówcą i tobą samym, poczucie przyjaźni i żarliwości, jakie istnieje,
gdy jesteśmy w coś wszyscy ogromnie zaangażowani. Kiedy mąż i żona są głęboko zainteresowani
swoimi dziećmi, odkładają na bok wszelkie opinie, swe indywidualne upodobania i uprzedzenia, bo
zajmuje ich dziecko. W tym zaangażowaniu obecne jest wielkie uczucie, nie jest to opinia
kontrolująca działanie. Podobnie poczucie głębokiej wspólnoty pomiędzy tobą i mówcą musi być
obecne, abyśmy obaj stanęli wobec tego samego problemu, z takim samym zainteresowaniem, w
tym samym czasie. Wtedy możemy stworzyć wspólnotę, która już sama powoduje głębokie
zrozumienie.

Pozostaje więc pytanie, jak umysł, głęboko uwarunkowany, taki, jakim jest, może zmienić się
radykalnie. Mam nadzieję, że stawiasz je sobie samemu, bo dopóki nie istnieje moralność, która nie
byłaby moralnością społeczną, dopóki nie istnieje prostota, która nie byłaby prostotą duchownego z
jego surowością i okrucieństwem wobec siebie, dopóki nie ma porządku głęboko wewnątrz, dopóty
to poszukiwanie prawdy, rzeczywistości, Boga dajcie mu imię, jakie chcecie jest w ogóle bez
znaczenia. Być może ci z was, którzy przyszli tutaj żeby odkryć, jak uświadomić sobie Boga albo
jak doświadczyć tajemnicy, będą zawiedzeni bo dopóki nie dysponujesz nowym, świeżym
umysłem, oczami, które widzą, co jest prawdą, dopóty nie możesz pojąć niezmierzonego,
nienazwanego, tego, co jest.

Jeśli pragniesz jedynie szerszych, głębszych doświadczeń, ale prowadzisz tandetne, nic nie
znaczące życie, to znajdziesz takie doświadczenia, jakie nie są nic warte. Musimy wejść w to razem
zobaczycie, że to bardzo złożone zagadnienie, ponieważ dotyczy wielu spraw. Aby je zrozumieć
trzeba wolności i energii te dwie rzeczy wszyscy musimy mieć: wolność obserwacji i wiele energii.
Jeżeli jesteś przywiązany do określonego przekonania, jeśli pragniesz zrealizować jakąś szczególną
wyidealizowaną Utopię, to oczywiście brakuje ci wolności patrzenia.

Oto ten złożony umysł, uwarunkowany jako katolik czy protestant, szukający bezpieczeństwa,
ograniczony ambicjami i tradycją. Dla umysłu spłyconego za wyjątkiem obszaru dotyczącego
technologii lot na księżyc to osiągnięcie na poziomie cudu. Lecz ci, którzy zbudowali statek
kosmiczny wiodą swe własne tandetne żywoty, mało ważne, pełne zazdrości, niespokojne i ambitne
a ich umysły są uwarunkowane. Pytamy, czy takie umysły mogą stać się zupełnie wolne od
wszelkich uwarunkowań, ażeby mógł nastać całkowicie inny rodzaj życia. By to odkryć potrzeba
wolności by obserwować, nie jako chrześcijanin, Hindus, Holender, Niemiec lub Rosjanin czy
cokolwiek innego. Aby obserwować bardzo dokładnie potrzebna jest wolność, jaka powoduje, że
sama obserwacja jest działaniem. Sama obserwacja wywołuje radykalną rewolucję. Żeby być
zdolnym do takiej obserwacji, potrzebujesz dużo energii.

A zatem zamierzamy odkryć, dlaczego istotom ludzkim brak tej energii, dążenia, pragnienia
zmiany. Mają dosyć energii aby się kłócić, zabijać nawzajem, dzielić świat, lecieć na księżyc na te
rzeczy wystarcza im energii. Ale najwyraźniej nie mają energii, żeby się radykalnie zmienić. Więc
pytamy, dlaczego brak nam tej potrzebnej energii.

Zastanawia mnie, jaką dacie odpowiedź, kiedy postawi wam się takie pytanie. Powiedzieliśmy, że
człowiek ma dość energii by nienawidzić. Podczas wojny walczy a, gdy chce uciec od tego, co

faktycznie jest, ma energię na tę ucieczkę w idee, w rozrywkę, do bogów, w pijaństwo. Kiedy
pragnie przyjemności, seksualnej czy innej dąży do niej z wielką energią. Ma inteligencję
pozwalającą na uniezależnienie się od środowiska, dysponuje energią umożliwiającą przeżycie na
dnie morza lub w przestworzach na to ma dosyć energii życiowej. Jednak najwyraźniej brakuje mu
jej by zmienić nawet najdrobniejszy nawyk. Dlaczego? Bo rozpraszamy ją w konfliktach wewnątrz
siebie. Nie próbujemy was tu do niczego przekonać, nie uprawiamy propagandy, nie zastępujemy
starych idei nowymi. Próbujemy odkryć, zrozumieć.

Widzicie, zdaliśmy sobie sprawę z tego, że musimy się zmienić. Weźmy jako przykład
okrucieństwo i brutalność są to fakty. Istoty ludzkie są brutalne i okrutne, zbudowały
społeczeństwo, które jest okrutne pomimo wszystkiego, co religie powiedziały o miłości do
bliźniego i miłości do Boga. Wszystkie te rzeczy to jedynie idee, nie mają żadnej wartości, bo
człowiek pozostał brutalny, okrutny i samolubny. I pozostając brutalnym, wynajduje
przeciwieństwo, czyli działanie bez przemocy. Proszę wejdźcie w to ze mną.

Człowiek cały czas próbuje wykształcić w sobie sposób działania bez przemocy. Powstaje więc
konflikt pomiędzy tym, co jest, czyli przemocą, i tym, co być powinno, czyli brakiem przemocy.
Powstaje konflikt między tymi przeciwieństwami. Tutaj właśnie następuje utrata energii. Tak długo,
jak istnieje dualny podział na to, co jest, i to, co być powinno człowiek próbujący stać się czymś
innym, nie szczędzący wysiłku by osiągnąć to, co być powinno ten konflikt jest marnowaniem
energii. Tak długo, jak istnieje konflikt pomiędzy przeciwieństwami, człowiek nie dysponuje
energią wystarczającą żeby się zmienić. Dlaczego mam w ogóle mieć przeciwieństwo, jak brak
przemocy, jako ideał? Ideał nie jest rzeczywisty, nie ma znaczenia, prowadzi jedynie do różnych
form hipokryzji: będąc okrutnym stwarzam pozory, że taki nie jestem. Albo jeżeli mówisz, że jesteś
idealistą i kiedyś zostaniesz człowiekiem pokojowym, to tylko doskonała wymówka,
usprawiedliwienie, bo uwolnienie się od przemocy zajmie ci wiele lat a nawet może nigdy nie
nastąpić. W międzyczasie jesteś hipokrytą i pozostajesz okrutny. Tak więc jeśli możemy, nie
abstrahując ale faktycznie, zupełnie odłożyć na bok wszelkie ideały i pozostać tylko z faktem
którym jest przemoc to nie nastąpi utrata energii. Jest naprawdę bardzo ważne by to zrozumieć, to
nie jakaś szczególna teoria stworzona przez mówcę. Tak długo, jak człowiek żyje w korowodzie
przeciwieństw musi marnować energię i dlatego w żaden sposób nie może się zmienić.

Możesz więc jednym oddechem wymazać wszystkie ideologie, wszelkie przeciwieństwa. Proszę
wejdź w to i zrozum to: ma miejsce coś, co jest naprawdę niezwykłe. Jeżeli rozgniewany człowiek
stwarza pozory spokoju lub próbuje się nie złościć, jest w tym konflikt. Jednak jeśli powie Będę
obserwował, czym jest gniew, nie będę próbował uciec ani racjonalizować go , to wtedy ma energię
aby zrozumieć i zakończyć gniew. Jeżeli jedynie wymyślimy ideę, że umysł trzeba uwolnić od
uwarunkowań, pozostanie dualny podział pomiędzy faktem i tym, co być powinno . Dlatego jest to
marnowanie energii. Natomiast jeśli mówisz Odkryję, w jaki sposób umysł został uwarunkowany ,
to tak, jakbyś zwrócił się do chirurga, gdy masz raka. Zajmuje się on operowaniem i usunięciem
choroby. Lecz jeżeli pacjent rozmyśla o tym, jakie cudowne chwile przeżyje po operacji albo
obawia się jej skutków, następuje utrata energii.

Rozpatrujemy jedynie fakt, że umysł jest uwarunkowany, a nie to, że powinien on być wolny . Jeśli
umysł nie jest uwarunkowany, to jest wolny. A więc zamierzamy odkryć, zbadać z bardzo bliska,
co powoduje, że umysł przyjmuje uwarunkowania, czym są wpływy, które wywołały
warunkowanie i dlaczego je akceptujemy. Przede wszystkim, tradycja odgrywa ogromną rolę w
życiu. W tej tradycji mózg wymyślił, że może znaleźć fizyczne bezpieczeństwo. Nie można żyć bez
bezpieczeństwa, to zupełnie pierwsze, podstawowe zwierzęce pragnienie, ażeby mieć poczucie

bezpieczeństwa na poziomie fizycznym trzeba mieć dom, jedzenie i ubranie. Jednak
psychologiczny sposób, w jaki wykorzystujemy tę potrzebę, powoduje chaos wewnątrz i na
zewnątrz. Psychika, która reprezentuje dokładnie strukturę myśli, chce również czuć się bezpiecznie
wewnątrz, we wszelkich związkach. Wtedy zaczynają się kłopoty. Potrzebne jest fizyczne
bezpieczeństwo dla każdego, nie tylko dla niewielu lecz zaprzecza się temu, kiedy bezpieczeństwa
psychologicznego szuka się w idei narodu, religii, rodziny. Mam nadzieję, że rozumiecie i że
nawiązaliśmy pomiędzy nami jakiś rodzaj komunikacji.

Powstaje zatem uwarunkowanie konieczne dla fizycznego bezpieczeństwa, obecne jest jednak
poszukiwanie i pożądanie bezpieczeństwa psychologicznego i warunkowanie staje się straszliwie
skuteczne. Tak się dzieje, w aspekcie psychologicznym, w naszych relacjach z ideami, ludźmi i
rzeczami, pragniemy bezpieczeństwa, ale czy w ogóle istnieje bezpieczeństwo w jakimkolwiek
związku? Oczywiście, że nie. Psychologiczne pragnienie bezpieczeństwa jest zaprzeczeniem
bezpieczeństwa na zewnątrz. Jeżeli chcę czuć się psychologicznie bezpiecznie jako Hindus, z całą
tradycją, przesądami i ideami, to identyfikuję się z większą jednostką, co zapewnia mi niezły
komfort. A więc wielbię flagę, naród, plemię i oddzielam się od reszty świata. A ten podział
powoduje oczywiście poczucie fizycznego zagrożenia. Gdy oddaję cześć narodowi, obyczajom,
dogmatom religijnym, przesądom, oddzielam się wewnątrz tych kategorii i oczywiście muszę
odmówić fizycznego bezpieczeństwa wszystkim, którzy nie są ze mną. Umysł potrzebuje
bezpieczeństwa fizycznego, co zostaje zaprzeczone, gdy szuka psychologicznego. To fakt, nie
opinia tak to działa. Kiedy poszukuję bezpieczeństwa w rodzinie, żonie, dzieciach, domu, muszę
postawić się w opozycji do świata, muszę odseparować się od innych rodzin, stanąć przeciw reszcie
ludzkości.

Można bardzo wyraźnie zobaczyć, jak zaczyna się warunkowanie, jak dwa tysiące lat propagandy
wytworzyły w świecie chrześcijańskim cześć dla jego kultury podczas, gdy na Wschodzie rzeczy
odbywają się w ten sam sposób. Więc umysł poprzez propagandę, poprzez tradycję, przez
pragnienie poczucia bezpieczeństwa, zaczyna się warunkować. Ale czy psychologicznie istnieje
jakiekolwiek bezpieczeństwo, w związkach z ideami, z ludźmi i z rzeczami?

Jeżeli związek oznacza znalezienie się w bezpośrednim kontakcie z czymś, to nie jesteś związany,
jeśli w kontakt nie wszedłeś. Jeżeli mam ideę, wyobrażenie mojej żony, nie jestem z nią związany.
Mogę z nią spać, ale nie jestem związany, bo moje wyobrażenie o niej przeszkadza mi wejść w
bezpośredni z nią kontakt. A ona, wraz ze swoim wyobrażeniem, uniemożliwia sobie bezpośredni
związek ze mną. Czy jest tu jakakolwiek psychologiczna pewność albo takie bezpieczeństwo,
jakiego umysł zawsze szuka? Oczywiście, gdy obserwujesz dowolny związek z bardzo bliska, nie
ma pewności. W przypadku męża i żony czy chłopaka i dziewczyny, którzy chcą stworzyć stabilny
związek, cóż się dzieje? Gdy żona lub mąż patrzą na kogoś innego pojawia się strach, zazdrość,
obawa i nienawiść, nie ma tu ciągłego związku. A jeszcze przez cały czas umysł pragnie poczucia
przynależności.

Oto więc czynniki warunkowania, przez propagandę, gazety, czasopisma, z ambony, i stajesz się
niesamowicie świadom, na ile to konieczne aby w ogóle nie polegać na czynnikach zewnętrznych.
Wtedy odkrywasz, co znaczy nie podlegać wpływom. Proszę, prześledźcie to. Kiedy czytasz gazetę,
poddajesz się, świadomie bądź nie, wpływowi. Gdy czytasz powieść lub inną książkę poddajesz się
wpływowi, pojawia się presja, nacisk, abyś zaliczył to, co czytasz, do pewnej kategorii. Oto właśnie
cel propagandy. Zaczyna ona już w szkole i idziesz przez życie powtarzając to, co powiedzieli inni.
Dlatego jesteś istotą z drugiej ręki. Jak taka wtórna istota ludzka może odkryć coś oryginalnego, coś
prawdziwego? To bardzo ważne by zrozumieć, czym jest warunkowanie i wejść w to bardzo
głęboko gdy na to patrzysz, masz energię żeby rozbić wszystkie te uwarunkowania, jakie trzymają
umysł.

Teraz być może chcielibyście pytać, a więc wejdźcie w tę materię mając świadomość, że zadać
pytanie to bardzo łatwe, ale sformułowanie właściwego pytania jest jedną z najtrudniejszych rzeczy.
Co nie znaczy, że mówca powstrzymuje was od zadawania pytań. Musimy pytać, musimy wątpić
we wszystko, co ktoś powiedział: książki, religie, autorytety, wszystko! Musimy kwestionować,
wątpić, być sceptyczni. Jednak musimy też wiedzieć, kiedy pozwolić odejść sceptycyzmowi i zadać
właściwe pytanie, ponieważ w takim właśnie pytaniu tkwi odpowiedź. Więc jeżeli chcecie pytać,
proszę bardzo.

Słuchacz: Czy Pan oszalał?

Krishnamurti: Pyta Pan mówcę, czy oszalał? Dobrze. Zastanawiam się, co ma Pan na myśli
używając słowa szalony . Czy oznacza ono niezrównoważony, chory umysłowo, ze specyficznymi
ideami, neurotyczny? Wszystko to zawiera się w słowie szalony . Kto to rozsądzi Pan, ja, czy może
ktoś inny? Poważnie, kto jest sędzią? Czy szalona osoba oceni, kto jest szalony, a kto nie? Czyż
ocena, jeżeli osądzasz, czy mówca jest zrównoważony czy nie, nie jest częścią szaleństwa tego
świata? Sądzić kogoś, nie wiedząc o nim nic za wyjątkiem reputacji, wyobrażenia, jakie stworzyłeś
na jego temat. Jeśli oceniasz według reputacji i propagandy, jaką wchłonąłeś, to czy jesteś w stanie
osądzić? Sądzenie oznacza pychę czy sędzia jest neurotyczny czy przy zdrowych zmysłach, zawsze
jest w tym pycha. Czy pycha może dostrzec, co jest prawdą? albo czy nie potrzebujesz wielkiej
pokory by patrzeć, by zrozumieć, by kochać? Proszę Pana, to jedna z najtrudniejszych rzeczy:
zachować zdrowe zmysły w tym nienormalnym, chorym świecie. Zdrowie psychiczne oznacza brak
złudzeń, zupełny brak wyobrażeń o sobie lub innych. Mówisz Jestem tym, jestem tamtym, jestem
wielki, jestem mały, jestem dobry, jestem godny , wszystkie te określenia to obrazy ciebie. Gdy
masz obraz siebie, na pewno jesteś chory, żyjesz w świecie złudzeń. A, obawiam się, dotyczy to
większości z nas. Gdy nazywasz siebie Holendrem wybaczcie, że to mówię nie jesteś w pełni
zrównoważony. Oddzielasz się, izolujesz jak inni, kiedy nazywają siebie Hindusami. Te podziały
narodowe, religijne, wraz ze swoimi armiami, ze swymi kapłanami, wskazują na stan choroby
psychicznej.

Słuchacz: Czy można zrozumieć przemoc bez obecności jej przeciwieństwa?

Krishnamurti: Gdy umysł chce stanąć wobec przemocy, tworzy ideał jej braku. Proszę popatrzeć, to
bardzo proste. Chcę pozostać z przemocą, czyli tym, jaki jestem, jakie są istoty ludzkie brutalne.
Mam jednak tradycję dziesięciu tysięcy lat, która mówi Kultywuj działanie bez przemocy. Istnieje
zatem fakt, że jestem okrutny, i myśl podpowiada Spójrz, musisz przestać taki być. Takie są moje
uwarunkowania. Jak mam się od nich uwolnić, ażeby popatrzeć w sposób pozostawiający mnie z
przemocą i pozwalający ją zrozumieć, przejść poprzez nią i ją zakończyć? nie tylko na powierzchni,
ale również w bezdennej głębi, na tak zwanym poziomie nieświadomym. Jak umysł ma się nie dać
złapać ideałowi? Czy o to chodzi w Pańskim pytaniu?

Proszę posłuchać. Nie rozmawiamy o Martinie Lutherze Kingu ani panu Gandhim czy X, Y, Z. W
ogóle nie zajmujemy się tymi ludźmi oni mają własne ideały, własne uwarunkowania, własne
ambicje polityczne, a ja nie jestem zainteresowany niczym spośród tego. Stajemy wobec tego, czym
my jesteśmy, wy i ja, istoty ludzkie, jakimi jesteśmy. Jako istoty ludzkie jesteśmy okrutni,
zostaliśmy uwarunkowani przez tradycję, propagandę, kulturę by tworzyć przeciwieństwa
używamy przeciwieństwa, gdy nam to odpowiada a nie korzystamy z niego, kiedy nam to nie na
rękę. Używamy go w polityce albo w kwestiach duchowych, na różne sposoby. Jednak teraz
mówimy o tym, że, gdy umysł chce pozostać z przemocą i zrozumieć ją całkowicie, tradycja i
zwyczaj przychodzą i wtrącają się. Mówią Musisz mieć ideał braku przemocy. Oto fakt a oto
tradycja. Jak umysł ma się jej wyrwać, żeby poświęcić całą uwagę przemocy? Oto pytanie.

Zrozumieliście je? Oto fakt, że jestem okrutny a oto tradycja mówiąca, że muszę przestać taki być.
Teraz popatrzę nie na przemoc, ale jedynie na tradycję. Jeżeli się wtrąca do mojej chęci
poświęcenia uwagi przemocy, to dlaczego to robi? Dlaczego przychodzi? Koncentruję się nie na
zrozumieniu przemocy, ale na zrozumieniu wtrącania się tradycji. Złapaliście to? Poświęcam temu
mą uwagę i wtedy nie wtrąca się ona. Tak więc odkryłem, dlaczego tradycja odgrywa tak ważną
rolę w życiu tradycja przechodząca w nawyk. Czy to nałóg palenia czy picia, nawyk seksualny czy
sposób wyrażania się dlaczego żyjemy przyzwyczajeniami? Czy jesteśmy ich świadomi? Czy
jesteśmy świadomi naszej tradycji? Jeżeli nie jesteś w pełni świadom, jeśli nie rozumiesz tradycji,
nawyków, rutyny, to są one zmuszone wkraczać, wtrącać się do tego, na co chcesz patrzeć. To
jedna z najłatwiejszych rzeczy, żyć przyzwyczajeniami, ale rozbicie tego pociąga za sobą wiele
spraw mogę stracić pracę. Gdy próbuję się wyrwać, boję się, ponieważ życie pośród nawyków daje
mi poczucie bezpieczeństwa, powoduje, że czuję się pewnie, bo wszystkie inne istoty ludzkie robią
to samo. Nagłe wystąpienie w Holandii ze słowy Nie jestem Holendrem wywoła szok. Zatem
pojawia się strach. A jeżeli powiesz Jestem przeciwny całemu temu ustalonemu porządkowi, który
jest nieporządkiem , wyrzucą cię więc się lękasz i akceptujesz. Tradycja gra niezwykle istotną rolę
w życiu. Czy próbowałeś kiedyś jeść pożywienie, do jakiego nie jesteś przyzwyczajony? Spróbuj a
zobaczysz, jak twój żołądek i podniebienie się zbuntują. Jeśli masz nałóg palenia, to nie przestajesz
palić a na zerwanie z nim poświęcisz lata walki.

Tak więc umysł odnajduje bezpieczeństwo w nawykach, mówiąc Moja rodzina, moje dzieci, mój
dom, moje meble. Gdy mówisz moje meble ty jesteś tymi meblami. Możesz się śmiać, ale przecież
kiedy ten konkretny mebel, który kochasz, zostanie ci odebrany, wpadniesz w gniew. Jesteś tymi
meblami, tym domem, tymi pieniędzmi, tą flagą. Żyć w ten sposób oznacza nie tylko wieść płytkie,
głupie życie, ale również żyć rutynowo i w nudzie. A gdy żyjesz rutynowo i w nudzie musisz być
okrutny.

Amsterdam, 3 maja 1969

Rozdział 5.

Dlaczego nie umiemy żyć w pokoju?

Strach, jak on powstaje. Czas i myśl. Uważność pozostać przebudzonym

Wydaje się dziwne, że nie potrafimy odnaleźć sposobu życia, w jakim nieobecny jest żaden konflikt
ani niedola czy zamęt, lecz obfitość miłości i rozważności. Czytamy książki intelektualistów
mówiące nam, jak społeczeństwo powinno być zorganizowane z ekonomicznego, społecznego i
moralnego punktu widzenia. Potem zwracamy się do tych napisanych przez ludzi religii i teologów
z ich spekulacjami. Najwyraźniej większości z nas znalezienie sposobu na życie żywe, pokojowe,
pełne energii i jasności, bez zależności od innych wydaje się bardzo trudne. Uważani jesteśmy za
ludzi bardzo dojrzałych i doświadczonych. Starsi spośród nas przeżyli dwie przerażające wojny,
rewolucje, przewroty, i każdy możliwy rodzaj nieszczęścia. A jednak jesteśmy tutaj tego
przepięknego ranka, rozmawiając o wszystkich tych sprawach, być może pragnąc aby ktoś nam
powiedział, co robić, żeby pokazał praktyczny sposób życia, abyśmy naśladowali tego kogoś, kto
może dać nam klucz do uroku życia i ogromu czegoś spoza codziennego kieratu.

Zastanawiam się a może wy też dlaczego słuchamy innych. Dlaczego dzieje się tak, że nie umiemy
znaleźć sami dla siebie jasności we własnych umysłach i sercach, bez żadnych zniekształceń,
dlaczego musimy obciążać się wiedzą z książek? Czy nie możemy żyć bez denerwowania się, w
pełni, w wielkiej ekstazie i w prawdziwym pokoju? Taka sytuacja wydaje mi się niezmiernie
osobliwa, ale tak to wygląda. Zastanawiałeś się kiedykolwiek, czy mógłbyś wieść życie zupełnie
bez żadnego wysiłku czy zmagań? Bez końca podejmujemy wysiłki by zmienić to, tamto
przekształcić, coś stłumić, zaakceptować coś innego, naśladować, stosować pewne reguły i idee.

A ja się zastanawiam, czy kiedykolwiek spytaliśmy samych siebie, czy to możliwe, aby żyć bez
konfliktu: nie w izolacji intelektualnej bądź wiodąc emocjonalną, sentymentalną, raczej niewyraźną
egzystencję, ale żyć w ogóle bez jakiegokolwiek rodzaju wysiłku. Ponieważ wysiłek, jak by nie był
przyjemny (lub nieprzyjemny) czy pożyteczny, jakiego by nie wywoływał zadowolenia,
zniekształca i wypacza umysł. To jak maszyna, która zawsze zgrzyta, nigdy nie pracuje równo, a
więc zużywa się bardzo szybko. Powstaje tu pytanie a myślę, że warto je zadać czy można żyć bez
wysiłku, nie popadając jednak w lenistwo, izolację, obojętność, brak wrażliwości, nie stając się
ospałą istotą. Całe nasze życie, od momentu narodzin aż do śmierci, jest nieprzerwaną walką aby
się dopasować, żeby się zmienić, by zostać czymś. A ta walka i konflikt wywołują zamęt, otępiają
umysł i nasze serca stają się niewrażliwe.

Więc czy to możliwe nie jako idea, ani coś beznadziejnego, poza naszym zasięgiem by znaleźć
sposób życia bez konfliktu, nie tylko na powierzchni, ale też głęboko w otchłani tak zwanej
nieświadomości, w głębi nas samych? Być może zgłębimy dzisiaj to zagadnienie.

Przede wszystkim dlaczego wynajdujemy konflikty, i przyjemne i nieprzyjemne, i czy można z tym
skończyć? Czy umiemy z tym skończyć i wieść zupełnie inny rodzaj życia, z wielką energią,
jasnością, sprawnością intelektualną, motywacją, i serce mieć pełne obfitej miłości w prawdziwym
sensie tego słowa? Myślę, że powinniśmy użyć naszych umysłów i serc aby to odkryć,
zaangażować się w to zupełnie.

Konflikt istnieje oczywiście z powodu sprzeczności w nas, co zewnętrznie wyraża się w
społeczeństwie, w poruszeniach ja i nie ja . Oto ja , z wszelkimi ambicjami, skłonnościami,
dążeniami, przyjemnością, niepokojami, nienawiścią, współzawodnictwem i lękami, oraz reszta ,
czyli nie ja . Istnieje też idea życia bez konfliktu bądź przeciwstawienia się sprzecznym
pragnieniom, dążeniom i skłonnościom. Jeśli jesteśmy świadomi tego napięcia, możemy je w sobie
dostrzec: szarpnięcia sprzecznych żądań, przeciwstawnych przekonań, idei i dążeń.

Oto właśnie dualność, te przeciwne pragnienia wraz z lękami i sprzecznościami, które powodują
konflikt. Myślę, że to zupełnie jasne, jeżeli obserwujemy to w sobie. Ten wzór powtarza się znowu
i znowu, nie tylko w codziennym życiu, lecz również w tak zwanym życiu religijnym między
niebem i piekłem, dobrym i złym, godnym i niegodnym, miłością i nienawiścią itd. Jeśli mogę
zasugerować, proszę nie słuchajcie jedynie słów, ale obserwujcie się nieanalitycznie, wykorzystując
mówcę jako lustro, w którym ujrzycie samych siebie zgodnie ze stanem faktycznym, a zatem
uświadomicie sobie, patrząc w nie, sposób działania swoich własnych umysłów i serc. Można
zobaczyć, jak dowolny rodzaj podziału, oddzielenia lub sprzeczności, wewnątrz lub na zewnątrz
siebie, niechybnie wywołuje konflikt pomiędzy przemocą i jej brakiem. Czy, zdając sobie sprawę z
tej sytuacji, jak wygląda ona naprawdę, można ją zakończyć, nie tylko na powierzchni
świadomości, w życiu codziennym, ale też głęboko w samych korzeniach naszej istoty, ażeby nie
było sprzeczności, przeciwstawnych żądań i pragnień, działalności dualistycznego,
fragmentarycznego umysłu? Teraz, jak tego dokonać? Budujesz pomost między ja i nie ja ja ze
wszystkimi ambicjami, skłonnościami i sprzecznościami i nie ja będącym ideałem, regułą,

koncepcją. Zawsze próbujemy zbudować pomost pomiędzy tym, co jest i tym, co być powinno. A
w takim działaniu obecna jest sprzeczność i konflikt i wszelka nasza energia zostaje w ten sposób
zmarnowana. Czy umysł może przestać dzielić i pozostać całym sobą z tym, co jest? Czy, gdy
rozumie się to, co jest, konflikt w ogóle występuje?

Chciałbym zająć się tą kwestią patrząc na nią inaczej, w odniesieniu do wolności i strachu. Wielu z
nas pragnie wolności, chociaż żyjemy działaniami skoncentrowanymi na sobie i pędzimy nasze dni
zajęci sobą, naszymi niepowodzeniami i spełnieniami. Chcemy być wolni nie politycznie, co jest
stosunkowo łatwe za wyjątkiem świata dyktatur lecz również wolni od propagandy religijnej.
Każda religia, starożytna czy nowoczesna, to efekt pracy misjonarzy i dlatego właściwie nie jest
religią. Im poważniej rzecz traktujesz, im bardziej zainteresowany jesteś całością spraw życia, tym
usilniej poszukujesz wolności i pytasz, nie akceptując ani nie przyjmując na wiarę. Pragniesz być
wolny aby odkryć czy istnieje taka rzecz jak rzeczywistość, czy istnieje coś wiecznego,
bezczasowego, czy nie. Pojawia się to niezwykłe pożądanie wolności we wszelkich związkach,
jednak wolność ta zazwyczaj pozostaje procesem samoizolowania się a skutkiem tego nie jest
prawdziwą wolnością.

W samym pożądaniu wolności obecny jest strach. Bo może ona wymagać całkowitego, absolutnego
braku bezpieczeństwa i boisz się znaleźć w zupełnej niepewności. Niepewność wydaje się rzeczą
bardzo niebezpieczną każde dziecko żąda pewności w swoich relacjach. A gdy stajemy się starsi nie
przestajemy pragnąć bezpieczeństwa i pewności we wszelkich związkach z rzeczami, z ludźmi i z
ideami. To pożądanie bezpieczeństwa niechybnie rodzi strach a przestraszeni coraz bardziej i
bardziej wpadamy w zależność od rzeczy, do których jesteśmy przywiązani. A zatem pojawia się
kwestia wolności i strachu oraz czy to w ogóle możliwe by się od niego uwolnić, nie tylko
fizycznie, ale też psychologicznie, nie tylko powierzchownie, ale w przepastnej głębi
najciemniejszych zakątków naszego umysłu, w tajnych zakamarkach, do których nikt nigdy nie
zaglądał. Czy umysł może zupełnie, całkowicie uwolnić się od strachu? To strach niszczy miłość to
nie teoria to strach wywołuje niepokój, przywiązanie, zachłanność, dominację, wszelką zazdrość w
związkach, to strach powoduje przemoc. Jak można zaobserwować w przepełnionych miastach z
ich eksplodującą populacją, objawia się tam zagrożenie, niepewność, strach. A wszystko to ma swój
udział w wywołaniu przemocy. Czy możemy się uwolnić od strachu, ażebyś, kiedy opuścisz tę salę,
odchodził bez cienia mroku, jaki on przynosi?

By zrozumieć strach musimy zbadać nie tylko lęki fizyczne, ale też rozległą sieć obaw
psychologicznych. Chyba możemy w to wejść. Oto pytanie: jak powstaje strach co go podtrzymuje,
pozwala trwać, i czy można go zakończyć? Lęki fizyczne są całkiem łatwe do zrozumienia.
Następuje natychmiastowa odpowiedź na zagrożenie fizyczne, jest ona reakcją wielu stuleci
warunkowania, ponieważ bez niego fizycznie niemożliwe byłoby przetrwanie, zakończyłoby się
życie. Na poziomie fizycznym trzeba przetrwać a tradycja tysięcy lat podpowiada bądź ostrożny ,
pamięć mówi uważaj, to niebezpieczne, działaj natychmiast . Ale czy ta fizyczna odpowiedź na
niebezpieczeństwo to strach?

Proszę, prześledźcie uważnie to wszystko, bo zajmujemy się czymś zupełnie prostym, jednak
złożonym i dopóki nie poświęcicie tej sprawie całej swej uwagi nie zrozumiemy jej. Pytamy, czy ta
fizyczna odpowiedź zmysłów na niebezpieczeństwo wywołująca natychmiastowe działanie jest
strachem? A może to inteligencja, i dlatego wcale nie strach? I czy inteligencja to kwestia
kultywowania tradycji i pamięci? Jeżeli tak, to dlaczego nie działa w pełni, tak jak powinna, na
obszarze psychologicznym, gdzie tak strasznie boimy się tylu rzeczy? Dlaczego ta sama
inteligencja, jaką odnajdujemy, gdy dostrzegamy zagrożenie, nie działa, kiedy pojawiają się lęki
psychologiczne? Czy można zastosować inteligencję fizyczną do psychologicznej natury
człowieka? Dzieje się tak, że powstają różnego rodzaju lęki, które wszyscy znamy strach przed

śmiercią, ciemnością, tym, co żona czy mąż powie lub zrobi, albo co pomyśli sąsiad bądź szef cała
sieć lęków. Nie zamierzamy zajmować się szczegółami różnych form strachu, jesteśmy
zainteresowani strachem samym w sobie, nie jakimś konkretnym lękiem. A gdy obecny jest strach i
go sobie uświadomimy, następuje ruch dążący do uniknięcia go, lub do stłumienia go, ucieczki od
niego, oddania się różnym rodzajom rozrywki, uwzględniając oferowane przez religie, bądź
wytworzenia odwagi będącej oporem wobec niego. Ucieczka, rozrywka i odwaga to różne formy
oporu wobec bieżącego faktu istnienia strachu.

Im większy strach tym większy opór i tak wywołane zostają różne neurotyczne działania. Obecny
jest strach, a umysł lub ja mówi strach musi przestać istnieć , i w ten sposób powstaje dualność.
Istnieje ja , które jest czymś innym niż strach, które od niego ucieka i mu się opiera, które zbiera
energię, teoretyzuje lub idzie do analityka, i nie ja ! Nie ja to strach, ja zostało od niego oddzielone.
A więc następuje natychmiastowy konflikt pomiędzy strachem i ja przełamującym go. Istnieje
obserwator i rzecz obserwowana. Obserwowane to strach a obserwator to ja , które chce się od
niego uwolnić. Zatem jest tu przeciwieństwo, sprzeczność, oddzielenie a skutkiem tego konflikt
pomiędzy strachem i ja pragnącym się uwolnić. Czy nawiązujemy ze sobą kontakt?

Tak więc problem polega na konflikcie między nie ja strachu i ja , które myśli, że różni się od
strachu i opiera mu się, lub które próbuje przełamać go, uciec od niego, stłumić go bądź
kontrolować. Ten podział niechybnie prowadzi do konfliktu, jak pomiędzy dwiema narodami z ich
armiami i marynarką i oddzielnymi suwerennymi rządami.

Istnieje zatem obserwator i obserwowane obserwator mówi Muszę się uwolnić od tej strasznej
rzeczy, muszę się jej pozbyć. Ciągle walczy, znajduje się w stanie konfliktu. Przeszło nam to w
nawyk, stało się tradycją, uwarunkowaniem. A przełamać jakiś rodzaj przyzwyczajenia to jedna z
najtrudniejszych rzeczy, ponieważ lubimy życie z naszymi nawykami, jak palenie, picie, zwyczaje
w sferze seksu czy psychiki i tak samo dzieje się z narodami, niezawisłymi rządami mówiącymi
mój kraj i twój kraj , mój Bóg i twój Bóg , moja wiara i twoja wiara . Nasza tradycja to walka, opór
wobec strachu a skutkiem tego podsycanie konfliktu i podtrzymywanie życia strachu.

Jeżeli jest to jasne, możemy przejść do następnego kroku, to znaczy: czy istnieje, w tym
konkretnym przypadku, faktyczna różnica między obserwatorem i obserwowanym? Obserwator
sądzi, że różni się od obserwowanego, czyli strachu. Czy istnieje jakaś różnica pomiędzy nim i
rzeczą, jaką obserwuje, czy obie są tym samym? Oczywiście, że obie są tym samym. Obserwator
jest tym, co obserwuje jeśli pojawia się coś zupełnie nowego, to w ogóle nie ma obserwatora.
Jednak dlatego, że obserwator rozpoznaje swoją reakcję jako strach, jaki zna z wcześniejszych
doświadczeń, powstaje tu podział. A jak wejdziesz w to bardzo, bardzo głęboko, odkryjesz dla
siebie samego tak, jak, mam nadzieję, robisz to teraz że obserwator i obserwowane istotnie są tym
samym. Dlatego, skoro są tym samym, eliminujesz jednym ruchem sprzeczność, ja i nie ja i
równocześnie wymazujesz również zupełnie wszelki rodzaj wysiłku. Lecz nie oznacza to, że
akceptujesz strach lub identyfikujesz się z nim.

Istnieje strach, rzecz obserwowana, i obserwator będący częścią tego strachu. Co należy więc
zrobić? (Czy pracujecie tak intensywnie jak robi to mówca? Jeżeli jedynie słuchacie słów, to,
obawiam się, nie rozwiążecie dogłębnie kwestii strachu.) Istnieje tylko strach nie obserwator mu się
przyglądający, bo obserwator jest strachem. Ma tu miejsce kilka rzeczy. Po pierwsze, czym jest
strach i jak się pojawia? Nie rozmawiamy o skutkach strachu czy jego przyczynach ani jak swą
nędzą i brzydotą przyćmiewa życie. Lecz pytamy, czym jest strach i jak się pojawia. Czy trzeba to
analizować bez końca aby odkryć niezliczone przyczyny strachu? Przecież, gdy zaczynasz
analizować, analizator musi być niezwykle wolny od wszelkich uprzedzeń i uwarunkowań, musi

patrzeć by zaobserwować. W przeciwnym razie, jeśli w jego osądzie obecny jest jakikolwiek rodzaj
zniekształcenia, zwiększa się ono w miarę kontynuowania analizy.

A więc analiza mająca na celu zakończenie strachu nie spełnia swej roli. Mam nadzieję, że są tu
jacyś analitycy! Bo podczas odkrywania przyczyn strachu i pracy nad tym, co odkryto, przyczyna
staje się skutkiem a skutek przyczyną. Skutek, i działanie na ten skutek celem odnalezienia
przyczyny, oraz odkrycie przyczyny i działanie według danych o niej, przechodzą w następny etap.
Na nim i skutek i przyczyna tworzą nieskończony łańcuch. Jeśli odłożymy na bok próby
zrozumienia przyczyn i analizowanie strachu, to cóż pozostaje do zrobienia?

Wiecie, to nie rozrywka, jednak w tym odkryciu obecna jest wielka radość, w zrozumieniu tego
wszystkiego jest wiele zabawy. Cóż zatem tworzy strach? Tworzą go czas i myśl czas jako wczoraj,
dziś i jutro: istnieje strach, że jutro coś się zdarzy utrata pracy, śmierć, odejście żony czy męża,
powrót choroby i bólu, jakie przeżyłem wiele dni temu. To stąd przybywa strach. Czas dotyczący
tego, co jutro mój sąsiad może o mnie powiedzieć, albo czas, który, jak dotąd, ukrywa coś, co
zrobiłem wiele lat temu. Obawiam się głębokich sekretnych pragnień, które mogły pozostać
niezaspokojone. Czas jest więc uwikłany w strach, strach przed śmiercią, która przychodzi u kresu
życia, która za chwilę może ode mnie czegoś chcieć, i boję się. Tak więc strach jest związany z
czasem i myślą. Czas nie istnieje jeżeli nie ma myśli. Myślenie o tym, co zdarzyło się wczoraj,
obawa, że jutro może się to znów przytrafić oto, co tworzy czas jak również strach.

Obserwuj to, proszę popatrz na to sam dla siebie nie akceptuj ani nie odrzucaj niczego, lecz słuchaj,
odkryj na własny użytek prawdę tego, nie słowa zaledwie, nie to, czy się zgadzasz czy nie, ale idź
dalej. By odnaleźć prawdę musisz mieć uczucie, pasję odkrywania, wielką energię. Zobaczysz
wtedy, że myśl rodzi strach: myślenie o przeszłości bądź przyszłości przyszłości będącej następną
chwilą lub następnym dniem czy tym, co za dziesięć lat myślenie o tym kreuje zdarzenie. A
myślenie o wczorajszym przyjemnym wydarzeniu podtrzymuje bądź nadaje ciągłość tej
przyjemności, czy seksualnej, zmysłowej, intelektualnej czy psychologicznej, myślenie o niej,
budowanie wyobrażenia, jak robi to większość ludzi, daje temu zdarzeniu z przeszłości ciągłość w
myślach i rodzi dalszą przyjemność.

Myśl rodzi strach tak samo, jak przyjemność są one sprawkami czasu. Zatem myśl tworzy tę
dwustronną monetę przyjemności i bólu czyli strach. Co należy więc zrobić? Wielbimy myśl, która
stała się tak niezwykle ważna, iż myślimy, że im jest sprytniejsza, tym lepiej. W świecie biznesu, w
świecie religii czy w świecie rodziny myśl jest wykorzystywana przez intelektualistów
pozwalających sobie używać tej monety w girlandzie słów. Jak poważamy ludzi, którzy są
intelektualnie, werbalnie zręczni w myśleniu! Lecz myślenie odpowiada za strach i rzecz zwaną
przyjemnością.

Nie mówimy, że nie powinniśmy zaznawać przyjemności. Nie jesteśmy purytanami, próbujemy ją
pojąć, a przez samo zrozumienie tego całego procesu strach osiąga kres. Zobaczysz wtedy, że
przyjemność to coś zupełnie innego, wejdziemy w to jeśli starczy czasu. A więc myśl odpowiada za
tę męczarnię z jednej strony męczarnia, z drugiej przyjemność i jej przedłużanie: pożądanie i pogoń
za przyjemnością czy religijną czy każdego innego rodzaju. Co myśl ma z tym zrobić? Może to
zakończyć? Czy to właściwe pytanie? I kto ma tego dokonać? czy ja , które nie jest myślą? Ale ja
jest wynikiem myślenia. I dlatego masz znowu ten sam stary problem: ja i nie ja czyli obserwatora,
który twierdzi Jeżeli tylko mógłbym zakończyć myślenie, to prowadziłbym inny rodzaj życia. Ale
istnieje jedynie myśl a nie obserwator mówiący Chcę zatrzymać myśl , ponieważ obserwator to jej
produkt. A jak powstaje myśl? Bardzo łatwo można zobaczyć, że jest ona odpowiedzią pamięci,
doświadczenia i wiedzy będącej mózgiem, jej siedzibą. Gdy cokolwiek woła o to, odpowiada on

reakcją, która jest pamięcią i rozpoznaniem. Mózg jest wynikiem tysiącleci ewolucji i
warunkowania myśl jest zawsze przedawniona, nigdy nie jest nowa, myśl to odpowiedź całego
uwarunkowania.

Cóż należy zrobić? Gdy myśl zda sobie sprawę, że najprawdopodobniej nie może nic zrobić ze
strachem, bo ona sama tworzy strach, nastaje cisza, całkowicie zaprzeczony zostaje każdy ruch
rodzący strach. Dzięki temu umysł, w tym mózg, obserwuje cały ten fenomen nawyków i
sprzeczności i walki pomiędzy ja i nie ja . Uświadamia sobie, że obserwator to obserwowane. A
widząc, że strachu nie wystarczy jedynie zanalizować i odłożyć na bok, lecz pozostanie on na
zawsze, dostrzega też, że analizy donikąd nie prowadzą. Pytasz wtedy: co jest źródłem strachu? Jak
on powstaje?

Mówiliśmy, że pojawia się poprzez czas i myśl. Myśl jest odpowiedzią pamięci i w ten sposób
tworzy strach. A strach nie potrafi zatrzymać myśli jedynie przez jej kontrolę bądź tłumienie, ani
przez próby jej przekształcenia, czy przyzwalania na wszelkie triki, jakie stosujemy wobec siebie.
Uświadamiając sobie cały ten wzór bez wybierania, obiektywnie, wewnątrz siebie, widząc to
wszystko, myśl sama mówi Będę cicho bez żadnej kontroli czy tłumienia , Będę spokojna.

Następuje wtedy koniec strachu, co oznacza koniec smutku i zrozumienie siebie samowiedzę. Bez
znajomości siebie nie będzie końca smutku i strachu. Tylko umysł, który jest wolny od strachu,
umie stawić czoła rzeczywistości.

Być może pragnęlibyście teraz zadawać pytania. Trzeba je stawiać to zapytywanie, to odsłanianie
się przed sobą nawzajem jest konieczne tutaj, i również, gdy jesteś sam w swoim pokoju lub
ogrodzie, siedzisz cicho w autobusie bądź spacerujesz musisz pytać, ażeby odkryć. Lecz trzeba
zadawać właściwe pytania, a w samym sformułowaniu właściwego pytania zawarta jest właściwa
odpowiedź.

Słuchacz: Akceptacja siebie, swojego bólu, swego smutku, czy to właściwa rzecz do zrobienia?

Krishnamurti: Jak można zaakceptować to, czym się jest? Chciał Pan powiedzieć, że akceptuje swą
brzydotę, brutalność, okrucieństwo, swoją pretensjonalność, hipokryzję? Potrafi Pan zaakceptować
to wszystko? I nie pragnie się zmienić? czy naprawdę nie należy tego zmienić? Jak możemy
zaakceptować ustalony porządek społeczeństwa z jego moralnością, która jest niemoralna? Czy
życie nie jest ciągłym ruchem zmian? Kiedy się żyje, nie ma akceptacji, jest tylko przeżywanie.
Pozostajemy wtedy w zgodzie z ruchem życia a wymaga on przemiany, rewolucji psychicznej,
mutacji.

Słuchacz: Nie rozumiem.

Krishnamurti: Przykro mi. Być może używając słowa akceptować nie zdawał sobie Pan sprawy, że
w potocznym angielskim, oznacza ono akceptować rzeczy takim, jakimi są. Może sformułowałby
Pan to po holendersku.

Słuchacz: Akceptować rzeczy, jakimi przychodzą.

Krishnamurti: Czy zaakceptuję rzeczy, jakimi przyszły, proszę powiedzieć, kiedy żona mnie
opuści? Czy, gdy tracę pieniądze, gdy zostaję wyrzucony z pracy, kiedy jestem wzgardzany,

obrażany, zaakceptuję te sprawy, jak przychodzą? Zaakceptuję wojnę? Aby brać rzeczy tak, jak
przyszły, faktycznie, nie teoretycznie, trzeba być wolnym od ja . A o tym dziś rozmawialiśmy,
opróżnienie umysłu z ja i ty oraz my i oni . Wtedy możesz żyć z chwili na chwilę, bez końca, nie
angażując się w walkę, nie wchodząc w konflikt. Właśnie na tym polega prawdziwa medytacja,
prawdziwe działanie, nie konflikt, okrucieństwo i przemoc.

Słuchacz: Musimy myśleć, to nieuniknione.

Krishnamurti: Tak, rozumiem. Czy sugeruje Pan, że w ogóle nie powinniśmy myśleć? Trzeba
myśleć aby wykonać pracę, żeby pójść do domu zachodzi komunikacja werbalna, która jest
wynikiem myślenia. Jakie więc miejsce w życiu zajmuje myśl? Musi ona działać, kiedy coś robisz.
Proszę to śledzić. Aby wykonać jakieś zadanie technologiczne, funkcjonować tak, jak robi to
komputer jeżeli nawet nie tak efektywnie potrzebna jest myśl. Myślenie jasne, obiektywnie,
nieemocjonalnie, bez uprzedzeń, bez opinii, myśl jest konieczna by działać w jasny sposób. Jednak
wiemy też, że myśl rodzi strach, a właśnie on powstrzymuje nas od efektywnego działania. Więc
czy można działać bez strachu, gdy myśl jest wymagana, i zachować ciszę, gdy nie jest? Rozumie
Pan? Czy można mieć umysł i serce rozumiejące cały proces strachu, przyjemności, myśli i ciszę
umysłu? Czy można działać rozmyślnie, gdy to konieczne i nie używać myśli, kiedy brak takiej
potrzeby? To chyba zupełnie proste, czyż nie? Chodzi o to, czy umysł może być tak całkowicie
uważny, że, kiedy nie śpi, będzie myślał i działał, gdy to konieczne i pozostanie w tym działaniu
przebudzony ani nie zapadając w sen ani nie pracując w sposób mechaniczny?

Tak więc rzecz nie w tym, czy musimy myśleć czy nie, lecz w tym, jak pozostać przebudzonym. By
pozostać przebudzonym trzeba dogłębnie zrozumieć myśl, strach, miłość, nienawiść i samotność,
trzeba zaangażować się całkowicie w ten sposób życia, jakim się jest, jednak rozumieć w pełni.
Można to zrozumieć dogłębnie tylko, gdy umysł jest całkowicie przebudzony, bez żadnych
zniekształceń.

Słuchacz: Czy chciał Pan powiedzieć, że, gdy stoi się wobec niebezpieczeństwa, reakcja pochodzi z
doświadczenia?

Krishnamurti: Czyż nie? Czy, kiedy widzi Pan niebezpieczne zwierzę, nie reaguje z poziomu
pamięci, w oparciu o doświadczenie? być może, niekoniecznie swoje własne, ale dziedzictwo
rasowe mówiące bądź ostrożny .

Słuchacz: To właśnie miałem na myśli.

Krishnamurti: Ale dlaczego nie działamy równie efektywnie widząc niebezpieczeństwo
nacjonalizmu, wojny, oddzielnych rządów z ich suwerennymi prawami i armiami? To najbardziej
niebezpieczne sprawy, dlaczego nie reagujemy, dlaczego nie mówimy Zmieńmy to wszystko ?
Oznacza to, że zmieniasz siebie znaną istotę: że nie przynależysz do żadnego narodu, do żadnej
flagi, kraju, ani religii, czyli że jesteś wolną istotą ludzką. Lecz my nie jesteśmy. Reagujemy na
zagrożenia fizyczne, ale nie na psychologiczne niebezpieczeństwa, które są dużo bardziej
niszczycielskie. Akceptujemy rzeczy, jakimi są, lub buntujemy się przeciwko nim, aby stworzyć
zmyśloną Utopię, co prowadzi z powrotem od tego samego. Widzieć niebezpieczeństwo wewnątrz i
widzieć zewnętrzne zagrożenie to jedna rzecz, oznaczająca pozostać przebudzonym czyli być
inteligentnym i wrażliwym.

Amsterdam, 10 maja 1969

Rozdział 6.

Zupełność życia

Nieumotywowana pasja zrozumienia

To zastanawiające, dlaczego istoty ludzkie na świecie gubią pasję. Chcą one mocy, pozycji i
różnych form rozrywki i seksualnej i religijnej i mają jeszcze inne rodzaje pożądliwych pragnień.
Lecz najwyraźniej niewielu dysponuje tą głęboką pasją, jaka poświęca się zrozumieniu całego
procesu życia, nie oddając swej energii na działania fragmentaryczne. Dyrektora banku ogromnie
zajmują sprawy firmy a artysta i naukowiec są oddani własnym specyficznym zainteresowaniom,
najwyraźniej jednak to jedna z najtrudniejszych rzeczy by posiąść tę trwałą, intensywną pasję
oddaną zrozumieniu zupełności życia.

Jako, że wchodzimy w kwestię tego, co stanowi całkowite zrozumienie życia, miłości i śmierci,
będziemy potrzebowali nie tylko zdolności intelektualnych i silnego uczucia, lecz wiele ponad to,
wielką energię, jaką tylko pasja może dać. Jako, że mamy ten kolosalny problem, złożony, subtelny
i bardzo zupełny, musimy poświęcić całą naszą uwagę która stoi za wszelką pasją by zobaczyć i
odkryć samemu dla siebie, czy istnieje sposób życia, całkowicie inny niż ten, w jaki teraz żyjemy.
Aby to zrozumieć trzeba wejść w kilka zagadnień, trzeba zbadać proces działania świadomości,
sprawdzić obie strony oraz głębokie warstwy własnego umysłu, i trzeba też spojrzeć na naturę
porządku nie tylko na zewnątrz, w społeczeństwie, ale wewnątrz siebie.

Trzeba odkryć sens życia nie jedynie nadać mu intelektualnie znaczenie, ale popatrzeć, co to znaczy
żyć. I trzeba też rozpatrzyć kwestię, czym jest miłość, i co to znaczy umrzeć. Wszystko to musi
zostać sprawdzone w świadomości i w głębokich, ukrytych zakamarkach własnego umysłu. Trzeba
spytać, czym jest porządek, co rzeczywiście znaczy żyć, i czy można żyć całkowitym, zupełnym
uczuciem, współczuciem, czułością i miłością. Trzeba też odkryć dla siebie samego znaczenie tej
niezwykłej rzeczy zwanej śmiercią.

To nie kawałki, lecz absolutny ruch, zupełność życia. Nie będziemy w stanie go zrozumieć, jeżeli
potniemy go na życie, miłość i śmierć wszystko jest jednym ruchem. By zrozumieć cały jego proces
potrzeba energii, nie tylko intelektualnej, ale energii silnego uczucia, z czym wiąże się posiadanie
nieumotywowanej pasji, jaka stale płonie w człowieku. A jako, że nasze umysły podlegają
fragmentacji, konieczne jest wejście w kwestię świadomego i nieświadomego, bo stąd zaczyna się
każdy podział ja i nie ja , ty i ja , my i oni . Jak długo istnieje to oddzielenie między narodami, w
rodzinie, pomiędzy religiami z ich osobnymi obszarami wpływu tak długo podział niechybnie
będzie obecny w życiu. Istnieć będzie prowadzone na co dzień życie ze swą nudą i rutyną oraz ta
rzecz, jaką nazywamy miłością, ogrodzona nienawiścią, zachłannością, zależnością i dominacją,
istnieć będzie strach, nieuchronność śmierci. Czy moglibyśmy zająć się tą kwestią na poważnie nie
jedynie teoretycznie bądź werbalnie, ale zbadać ją naprawdę poprzez spojrzenie w siebie i
zapytanie, dlaczego zachodzi podział rodzący tyle rozpaczy, zamętu i konfliktu?

Można bardzo wyraźnie w sobie zaobserwować aktywność na powierzchni umysłu z jego
koncentracją na pieniądzach, zachłanną wiedzą technologiczną, naukową. Można zobaczyć
współzawodnictwo w pracy, można zobaczyć aktywność wierzchniej warstwy swego własnego

umysłu. Lecz istnieją ukryte obszary, które nie zostały zbadane, bo nie wiemy, jak to zrobić. Jeśli
chcemy wystawić je na światło jasności i zrozumienia, to albo czytamy książki mówiące nam o nich
albo idziemy do analityka bądź filozofa. Jednak nie wiemy sami dla siebie, jak patrzeć na te
sprawy: chociaż możemy być zdolni do obserwacji powierzchownej, widocznej aktywności umysłu,
najwyraźniej nie potrafimy zajrzeć do tej głębokiej, ukrytej jaskini, w której mieszka cała
przeszłość. Czy świadomy umysł wraz ze swoimi kategorycznymi żądaniami i twierdzeniami może
wejrzeć w głębsze warstwy swej własnej istoty? Nie wiem, czy kiedykolwiek tego próbowaliście,
ale, jeśli tak i podeszliście w wystarczającym stopniu konsekwentnie i serio, to może sami dla
siebie znaleźliście obszerną zawartość przeszłości, dziedzictwo rasowe, nakazy religii, podziały
wszystko to kryje się tutaj. Wywołana przypadkowo propozycja opiniowania wypływa z przeszłego
nagromadzenia opartego zasadniczo na minionej wiedzy i doświadczeniu z ich różnymi rodzajami
wniosków i opinii. Czy umysł może wejrzeć w to wszystko, zrozumieć to i wyjść poza to, ażeby
podział w ogóle przestał istnieć?

To ważne, ponieważ jesteśmy tak mocno uwarunkowani by patrzeć na życie w sposób
fragmentaryczny. I tak długo, jak fragmentacja ta zachodzi, obecne jest żądanie zaspokojenia ja
pragnie spełnić się, osiągnąć, prześcignąć, zrealizować ambicje. Oto fragmentacja życia
powodująca, że jednocześnie jesteśmy indywidualistami i ludźmi działającymi kolektywnie,
skoncentrowani na sobie jednak potrzebujący identyfikacji z czymś większym, podczas, gdy
oddzielenie trwa. To ten głęboki podział w świadomości, w całej strukturze i naturze naszej istoty
powoduje podziały w naszych działaniach, w naszych myślach i w naszych uczuciach. Tak więc
dzielimy życie na to, co nazywa się miłością i śmiercią.

Czy można zaobserwować ruch przeszłości będący nieświadomością? jeżeli można użyć słowa
nieświadomość bez nadawania mu specjalnego psychoanalitycznego znaczenia. Głęboka
nieświadomość to przeszłość i stąd działamy. Dlatego powstaje podział na przeszłość,
teraźniejszość i przyszłość który oznacza czas.

Wszystko to może brzmieć trochę skomplikowanie, ale takie nie jest to naprawdę zupełnie proste,
jeżeli patrzy się w siebie, obserwuje się siebie w działaniu, obserwuje funkcjonowanie swoich
opinii oraz myśli i wniosków. Kiedy patrzysz krytycznie na siebie, możesz zobaczyć, że twe
działania opierają się na przeszłych wnioskach, regułach bądź wzorcach, które rzutują się w
przyszłość jako ideał, a ty działasz zgodnie z tym ideałem. Więc przeszłość zawsze oddziałuje
poprzez bodźce, wnioski i reguły, umysł i serce są mocno obciążone wspomnieniami, które
kształtują nasze życie powodując fragmentację.

Trzeba zapytać, czy świadomy umysł może wejrzeć w nieświadomość tak całkowicie, że
zrozumiana zostanie cała jej zawartość będąca przeszłością. Wymaga to umiejętności krytycznego
patrzenia ale nie samoopiniującego krytycyzmu wymaga to przyjrzenia się. Jeżeli jest się
prawdziwie przebudzonym, to kończy się podział całości świadomości. Taki stan przebudzenia jest
możliwy jedynie, gdy istnieje krytyczna samoświadomość wolna od osądów.

Obserwować oznacza poddawać krytyce nie używać krytycyzmu opartego na ocenach, opiniach,
lecz pozostawać krytycznie czujnym. Jeśli jednak to krytyczne podejście jest osobiste, podszyte
strachem bądź jakąkolwiek formą uprzedzenia, przestaje być naprawdę krytyczne, staje się jedynie
fragmentaryczne.

To, czym zajmujemy się teraz, to zrozumienie całego procesu, zupełności życia, nie określonego
fragmentu. Nie pytamy, co zrobić odnośnie specyficznego problemu, odnośnie aktywności
społeczeństwa, która jest niezależna od całości procesu życia, ale próbujemy odkryć, co zawiera się

w zrozumieniu rzeczywistości i czy taka rzeczywistość, taki bezmiar, wieczność istnieje. Oto ta
pełna, całościowa percepcja nie fragmentaryczna jaką rozważamy. Takie zrozumienie całego ruchu
życia jako pojedynczej jednolitej aktywności jest możliwe dopiero, kiedy w całej naszej
świadomości nastanie kres własnych koncepcji, zasad, idei i podziałów, jak ja i nie ja . Jeśli jest to
jasne a mam taką nadzieję to możemy przejść do odkrywania, co to znaczy żyć.

Traktujemy życie jako pozytywne działanie robienie, myślenie, nieustanną krzątaninę, konflikt,
strach, smutek, winę, ambicję, współzawodnictwo, pożądanie przyjemności z jej bólem, pragnienie
sukcesu. To wszystko nazywamy życiem. Oto nasze życie, ze sporadyczną radością, z chwilami
współczucia bez żadnego motywu i szczodrości nie stawiającej żadnych warunków. Pojawiają się
rzadkie momenty ekstazy, błogości, jaka nie zna przeszłości ani przyszłości. Lecz chodzenie do
pracy, gniew, nienawiść, pogarda, wrogość są tym, co nazywamy życiem codziennym i uważamy
za niezwykle pozytywne.

Negacja pozytywnego to jedyna naprawdę pozytywna rzecz. Zanegowanie tego tak zwanego życia,
które jest brzydkie, samotne, straszne, brutalne i okrutne, gdy się nie zna innego, jest najbardziej
pozytywnym działaniem. Czy rozumiemy się nawzajem? Wiecie, zaprzeczyć całkowicie
powszechnie uznawanej moralności oznacza być wysoce moralnym, bo to, co nazywamy
moralnością społeczną, moralnością szacowności, jest całkowicie niemoralne:
współzawodniczymy, jesteśmy chciwi, pełni wrogości, szukamy własnej drogi wiecie, jak się
zachowujemy. Nazywamy to moralnością społeczną ludzie religijni mówią o innym rodzaju
moralności, ale ich życie, cała ich postawa, hierarchiczna struktura organizacji religijnych i wiary są
niemoralne. Zaprzeczenie temu to nie reakcja, ponieważ, kiedy reagujesz, jest to inny rodzaj
niezgody wywołanej przez twój własny opór. Jednak, gdy zaprzeczasz temu, bo to rozumiesz,
obecna jest najwyższa forma moralności.

Na tej samej zasadzie, zanegować moralność społeczną, zanegować sposób, w jaki żyjemy nasze
małe, nieważne żywoty, nasze płytkie myślenie i egzystencję, zadowolenie na powierzchni ze
wszystkimi rzeczami nagromadzonymi w głębi odrzucić to wszystko, nie reagując, lecz widząc
kompletną głupotę i destrukcyjną naturę takiego sposobu życia zanegować to wszystko znaczy żyć.
Widzieć fałsz jako fałsz takie widzenie to prawda.

Teraz, czym jest miłość? Czy to przyjemność? Czy miłość to pożądanie? Czy miłość to
przywiązanie, zależność, posiadanie osoby, którą kochasz i nad którą dominujesz? Czy to mówienie
To moje a nie twoje, moja własność, moje prawa seksualne , z którymi wiąże się zazdrość,
nienawiść, gniew i przemoc? I znów, miłość podzielono, jako element uwarunkowań religijnych, na
świętą i świecką. Czy to wszystko jest miłością? Czy możesz kochać i być ambitny? Czy możesz
kochać męża, czy może on powiedzieć, że cię kocha, gdy jest ambitny? Czy miłość może istnieć
tam, gdzie występuje współzawodnictwo i pogoń za sukcesem?

Zanegować to wszystko, nie tylko intelektualnie czy werbalnie, ale wymazując ze swej własnej
istoty by nie doświadczyć już nigdy zazdrości, zawiści, współzawodnictwa ani ambicji zaprzeczyć
temu wszystkiemu, to na pewno jest miłość. Te dwa sposoby działania nigdy nie mogą
współistnieć. Mężczyzna, który jest zazdrosny ani kobieta, która dominuje, nie wiedzą, co znaczy
miłość mogą o niej mówić, mogą spać razem, posiadać się nawzajem, zależeć od siebie ze względu
na wygodę, bezpieczeństwo lub przez strach przed samotnością, lecz wszystko to na pewno nie jest
miłością. Czy, gdyby ludzie, którzy mówią, że kochają swe dzieci, faktycznie mieli to na myśli, to
wybuchłaby wojna? A czy istniałyby podziały narodowe czy powstałoby to rozdzielenie? To, co
nazywamy miłością to męka, rozpacz, poczucie winy. Taka miłość bywa zwykle identyfikowana z
przyjemnością seksualną. Nie jesteśmy purytańscy ani pruderyjni, nie mówimy, że przyjemność ma

przestać istnieć. Kiedy patrzysz na obłok lub niebo czy piękną twarz, obecny jest zachwyt. Gdy
patrzysz na kwiat, widzisz jego piękno nie zaprzeczamy pięknu. Piękno to nie przyjemność myśli,
ale myśl jest tym, co dodaje przyjemność do piękna.

W taki sam sposób, gdy kochamy i uprawiamy seks, myśl dodaje do niego przyjemność,
wyobrażenie tego, czego doświadczyliśmy i powtórkę na jutro. Jest w tej powtórce przyjemność nie
będąca pięknem. Piękno, delikatność i zupełne znaczenie miłości nie wykluczają seksu. Jednak
dziś, gdy wszystko wolno, wydaje się, że świat nagle odkrył seks i uczynił go niezwykle ważnym.
Jest to prawdopodobnie jedyna ucieczka, jaką człowiek ma teraz do dyspozycji, jedyna wolność:
wszędzie gdzie indziej został przyciśnięty, przymuszony, zgwałcony intelektualnie, emocjonalnie,
w każdy możliwy sposób jest niewolnikiem, został złamany i jedyny moment, kiedy potrafi być
wolny to doświadczenie seksualne. W tej wolności dociera do pewnej radości i pragnie jej
powtórzenia. Patrząc na to wszystko, gdzie jest miłość? Tylko umysł i serce pełne miłości mogą
dostrzec całość ruchu życia. Wtedy, cokolwiek uczyni, człowiek dysponujący taką miłością jest
moralny, dobry a to, co robi, jest piękne.

A gdzie wkracza w to wszystko porządek? wiedząc, że nasze życie jest tak pogmatwane, tak
bezładne. Wszyscy chcemy porządku, nie tylko w domu, umieszczając rzeczy na właściwych im
miejscach, ale również na zewnątrz, w społeczeństwie, gdzie obecna jest ta bezgraniczna
niesprawiedliwość. Pragniemy również porządku wewnątrz potrzebny jest porządek, głęboki,
matematyczny porządek. A czy ma on zostać wywołany przez dopasowanie się do wzorca, który
uważamy za uporządkowany? Powinniśmy wtedy porównywać wzorzec z faktami i powstałby
konflikt. Czyż właśnie ten konflikt nie jest nieporządkiem? a dlatego nie jest cnotą. Kiedy umysł
walczy aby zostać cnotliwym, moralnym, etycznym, opiera się i w samym tym konflikcie obecny
jest nieporządek. Tak więc cnota to istota porządku chociaż, w nowoczesnym świecie, możemy nie
lubić tego słowa. Nie zostaje ona wywołana przez konflikt myśli, ale przychodzi jedynie, gdy
widzisz nieporządek krytycznym okiem, z przebudzoną inteligencją, rozumiejąc siebie. Powstaje
wtedy zupełny porządek najwyższego rodzaju, czyli cnota. A może ona nadejść jedynie, gdy obecna
jest miłość.

Pozostaje jeszcze kwestia umierania, którą starannie odsunęliśmy daleko od siebie jako coś, co
zdarzy się w przyszłości może za pięćdziesiąt lat, może jutro. Obawiamy się osiągnięcia końca,
fizycznego dotarcia do kresu i oddzielenia od rzeczy, jakie posiedliśmy, na które pracowaliśmy,
jakich doświadczyliśmy: żony, męża, domu, mebli, ogródka, książek i wierszy, które napisaliśmy
bądź mieliśmy nadzieję napisać. A boimy się pozwolić temu wszystkiemu odejść, bo jesteśmy
meblami, jesteśmy wyobrażeniem, jakie posiadamy jeśli umiemy grać na skrzypcach, to jesteśmy
tymi skrzypcami. Ponieważ zidentyfikowaliśmy się z tymi rzeczami jesteśmy nimi wszystkimi i
niczym więcej. Czy kiedykolwiek spojrzałeś na to w ten sposób? Jesteś domem z zasłonami,
łazienką, meblami, które bardzo starannie polerowałeś przez lata, które posiadasz oto czym jesteś.
Jeżeli usuniesz to wszystko, jesteś niczym.

Oto, czego się obawiasz bycia niczym. Czy to nie bardzo dziwne, jeśli spędzasz czterdzieści lat
chodząc do biura, a kiedy przestajesz to robić, masz problemy z sercem i umierasz? Jesteś biurem,
dokumentami, szefem bądź urzędnikiem czy jaką pozycję zajmujesz jesteś tym i niczym więcej. I
masz wiele idei na temat Boga, dobroci, prawdy, jakie powinno być społeczeństwo to wszystko. W
tym leży smutek. Uświadomić sobie na własny użytek, że tym jesteś, to wielki smutek, ale jeszcze
większy to nie zdawać sobie z tego sprawy. Zobaczyć to i odkryć, co to znaczy, to umrzeć.

Śmierć jest nieunikniona, wszystkie organizmy muszą dotrzeć do kresu. Jednak boimy się pozwolić
odejść przeszłości. Jesteśmy przeszłością, jesteśmy czasem, smutkiem i rozpaczą, ze sporadyczną

percepcją piękna, rozkwitem dobroci czy głębokiej czułości jako chwilową, nietrwałą rzeczą. A
obawiając się śmierci pytamy Czy będę żył ponownie? co oznacza kontynuowanie bitwy, konfliktu,
niedoli, posiadania rzeczy i nagromadzonego doświadczenia. Cały Wschód wierzy w reinkarnację.
Chciałbyś widzieć reinkarnowane to, czym jesteś ale jesteś tym wszystkim, tym bałaganem, tym
zamętem, tym nieporządkiem. Reinkarnacja oznacza też, że narodzisz się w kolejnym wcieleniu,
dlatego rolę gra to, co robisz dziś, nie to, jak zamierzasz wieść swe następne życie o ile takie coś
istnieje. Jeżeli narodzisz się ponownie, tym, co istotne będzie, jak żyłeś dziś, ponieważ dzień
dzisiejszy sieje ziarno piękna bądź ziarno smutku. Jednak ci, którzy tak żarliwie wierzą w
reinkarnację nie wiedzą jak się zachowywać gdyby zajęli się swym postępowaniem, nie
interesowaliby się jutrem, bo dobroć polega na uważności w dniu dzisiejszym.

Umieranie to część życia. Nie możesz kochać bez umierania, umierania dla wszystkiego, co nie jest
miłością, umierania dla wszelkich ideałów będących projekcją twych własnych żądań, umierania
dla całej przeszłości, dla doświadczenia, ażebyś poznał, co znaczy miłość a dzięki temu, co to
znaczy żyć. A więc życie, miłość i umieranie to ta sama rzecz polegająca na życiu w pełni,
całkowicie, teraz. Pojawia się wtedy działanie, które nie jest sprzeczne, nie przynosi ze sobą bólu i
smutku istnieje życie, miłość i śmierć, w których następuje działanie. Takie działanie to porządek.
A jeśli żyjemy w ten sposób a tak trzeba, nie w sporadycznych momentach, lecz codziennie, w
każdej chwili to będziemy mieli porządek w społeczeństwie, to nastanie jedność ludzi i rządy będą
dokonywane przez komputery, nie przez polityków z ich osobistymi ambicjami i
uwarunkowaniami. Więc żyć to kochać i umrzeć.

Słuchacz: Czy można się uwolnić natychmiast i żyć bez konfliktów czy zajmuje to czas?

Krishnamurti: Czy można żyć bez przeszłości od zaraz, czy pozbycie się jej wymaga czasu? Czy
uwolnienie od przeszłości zajmuje czas i czy to powstrzymuje od życia natychmiast? Oto problem.
Przeszłość jest jak ukryta jaskinia, jak piwnica, w której trzymasz wino jeśli je posiadasz. Czy
potrzeba czasu aby się od tego uwolnić? Co wiąże się z poświęceniem czasu? czyli tym, co
zwykliśmy robić. Mówię sobie Wykorzystam czas, cnota to rzecz do przyswojenia,
wypraktykowania dzień po dniu, pozbędę się nienawiści, okrucieństwa, stopniowo, powoli oto, do
czego się przyzwyczailiśmy, oto nasze uwarunkowanie. A zatem pytamy samych siebie, czy to
możliwe aby odrzucić całą przeszłość stopniowo co oznacza czas. Wygląda to tak: będąc okrutnym
mówię Stopniowo się tego pozbędę. Co to znaczy stopniowo , krok, po kroku ? W międzyczasie
jestem okrutny. Idea stopniowego uwolnienia się od okrucieństwa to rodzaj hipokryzji. Oczywiście,
jeśli jestem okrutny, nie mogę się od tego uwolnić stopniowo, muszę zakończyć to natychmiast.
Czy umiem zakończyć sprawy psychologiczne od razu? Nie potrafię, jeżeli akceptuje ideę
stopniowego uwalniania się od przeszłości. Jednak to, co gra rolę, to widzieć fakty, jakimi są teraz,
bez żadnego zniekształcenia. Jeśli jestem zazdrosny i zawistny, muszę zobaczyć to całkowicie
poprzez zupełną, nie częściową, obserwację. Patrzę na swą zazdrość dlaczego jestem zazdrosny?
Bo jestem samotny, osoba, od której byłem zależny, opuściła mnie i nagle zostałem
skonfrontowany z mą pustką, moim oddzieleniem i boję się tego, dlatego uzależniam się od ciebie.
A jeżeli się odwrócisz, wpadam w gniew, staję się zazdrosny. Faktem jest, że jestem samotny,
potrzebuję towarzystwa, potrzebuję kogoś nie tylko po to by mi gotował, zapewniał wygodę,
przyjemność seksualną i całą resztę, ale również dlatego, że z gruntu jestem samotny. Oto dlaczego
jestem zazdrosny. Czy potrafię zrozumieć tę samotność natychmiast? Mogę to zrobić tylko, jeśli ją
obserwuję, jeżeli nie uciekam od niej jeżel umie patrzeć na nią, krytycznie ją obserwować, z
przebudzoną inteligencją, nie szukam usprawiedliwień, nie próbuję wypełnić pustki ani znaleźć
nowej znajomości. Aby spojrzeć na to potrzeba wolności, a gdy wolność patrzenia jest obecna,
uwalniam się od zazdrości. Więc percepcja, zupełna obserwacja zazdrości i wolność od niej, nie są
sprawą czasu, ale poświęcenia pełnej uwagi, krytycznej świadomości, obserwacji bez wybierania,
niezwłocznie, wszystkich rzeczy, kiedy się pojawiają. Wtedy istnieje wolność nie w przyszłości, ale

teraz od tego, co nazywamy zazdrością.

Tak samo znajduje to zastosowanie wobec przemocy, gniewu i każdego innego nawyku, czy palisz,
pijesz czy masz przyzwyczajenia seksualne. Kiedy obserwujemy je bardzo uważnie, całkowicie,
sercem i umysłem, jesteśmy w inteligentny sposób świadomi całej ich zawartości, wtedy powstaje
wolność. Gdy uważność zacznie działać, to cokolwiek się pojawia gniew, zazdrość, okrucieństwo,
przemoc, złudzenie podwójnego znaczenia, wrogość, wszystkie te sprawy mogą być
zaobserwowane natychmiast, w pełni. Jest w tym wolność, a obserwowana rzecz przestaje istnieć.
Tak więc przeszłość nie ma być wymazywana przez czas. Czas nie jest drogą do wolności. Czy idea
stopniowości nie jest rodzajem lenistwa, nieumiejętności zajęcia się przeszłością natychmiast, kiedy
się pojawia? Gdy masz tę zadziwiającą zdolność dokładnej obserwacji tego, co przychodzi i
oddajesz jej całkowicie swój umysł i serce, przeszłość zanika.

Tak więc czas i myśl nie zakończą przeszłości, bo czas i myśl to przeszłość.

Słuchacz: Czy myśl jest ruchem umysłu? Czy uważność to działanie nieumotywowanego umysłu?

Krishnamurti: Jak powiedzieliśmy któregoś dnia, myśl to odpowiedź pamięci, jak komputer, który
nakarmiłeś wszelkimi rodzajami informacji. A gdy zadajesz pytanie, to, co zostało w nim
zmagazynowane odpowiada. W ten sam sposób umysł, mózg jest magazynem przeszłości będącej
pamięcią, która sprowokowana odpowiada myślą zgodnie ze swą wiedzą, doświadczeniem,
uwarunkowaniem i tak dalej. Więc myśl to poruszenie, czy raczej część ruchu, umysłu i mózgu.
Pytający chciał wiedzieć, czy uważność to spokój umysłu. Czy potrafisz obserwować cokolwiek
drzewo, swą żonę, sąsiada, polityka, duchownego, piękną twarz bez poruszenia umysłu?
Wyobrażenia żony, męża, sąsiada, wiedza o obłoku lub o przyjemności, wszystko to się wtrąca,
czyż nie? Więc, gdy następuje zakłócenie przez dowolnego rodzaju wyobrażenie, subtelne czy
rzucające się w oczy, nie ma obserwacji, nie ma prawdziwej, zupełnej uważności obecna jest tylko
uważność częściowa. By obserwować dokładnie nie można mieć wyobrażenia wchodzącego
pomiędzy obserwatora i obserwowaną rzecz. Czy, kiedy patrzysz na drzewo, umiesz spojrzeć na nie
bez wiedzy botanicznej na jego temat, bez wiedzy o przyjemności czy pożądania jej? Czy potrafisz
patrzeć tak zupełnie, że znika przestrzeń pomiędzy tobą obserwatorem i obserwowaną rzeczą? To
nie oznacza, że staniesz się drzewem! Ale, gdy przestrzeń ta zniknie, przestanie istnieć obserwator i
pozostanie tylko rzecz, którą obserwujesz. W takiej obserwacji obecna jest percepcja, widzenie
rzeczy z niezwykłą żywością, koloru, kształtu, piękna liścia czy pnia gdy nie ma obserwacji przez
centrum ja , pozostajesz w bliskim kontakcie z tym, co obserwujesz.

Gdy pojawia się wyzwanie, na które trzeba nią odpowiedzieć, następuje ruch myśli będącej częścią
mózgu i umysłu. Jednak, aby odkryć coś nowego, coś, na co nie patrzyło się nigdy, potrzeba
intensywnej uważności bez żadnego poruszenia. Nie jest to nic tajemniczego ani
nadprzyrodzonego, co musisz praktykować latami i latami to czysty nonsens. Zachodzi to, kiedy,
pomiędzy dwiema kolejnymi myślami, obserwujesz.

Wiecie, jak człowiek odkrył napęd odrzutowy? Jak to się stało? Wiedział wszystko, co można o
silniku spalinowym i szukał jakiejś innej metody. By patrzeć musisz zachować ciszę jeśli zabierzesz
ze sobą całą wiedzę o napędzie spalinowym, znajdziesz tylko to, co już poznałeś. To, czego się
nauczyłeś, musi pozostać uśpione, ciche wtedy odkryjesz coś nowego. Na tej samej zasadzie, żeby
widzieć żonę, męża, drzewo, sąsiada, całą strukturę społeczeństwa, która jest nieporządkiem,
musisz odnaleźć w ciszy nowy sposób patrzenia i dzięki temu nowy sposób życia i działania.

Słuchacz: Gdzie znajdziemy siłę by żyć bez teorii i ideałów?

Krishnamurti: Skąd ma Pan siłę by żyć wraz z nimi? Skąd Pan ma tę zadziwiającą energię by żyć z
regułami, z ideałami, z teoriami? Żyje Pan z nimi skąd ma Pan energię? Energia rozprasza się w
konfliktach. Ideał jest gdzieś daleko a ty jesteś tutaj i próbujesz żyć według niego. Tak więc
powstaje podział, istnieje konflikt, co oznacza utratę energii. Kiedy zatem widzisz marnotrawstwo
energii, gdy widzisz absurdalność posiadania ideałów, reguł, koncepcji, wszystkiego, co powoduje
ten ciągły konflikt, kiedy to widzisz, masz energię by żyć bez tego. Masz wtedy energii pod
dostatkiem, bo w ogóle nie jest ona tracona w konflikcie. Lecz widzicie, z powodu naszego
uwarunkowania obawiamy się żyć w ten sposób. I akceptujemy strukturę reguł i ideałów tak, jak
zrobili inni. Żyjemy z nimi, akceptujemy konflikt jako sposób na życie. Jednak, kiedy widzimy to
wszystko, nie werbalnie, nie teoretycznie, nie intelektualnie, ale odczuwamy całą swą istotą
absurdalność takiego życia, wtedy mamy dostatecznie dużo energii, która przychodzi, gdy nie ma
jakiegokolwiek konfliktu. Pozostaje wtedy tylko fakt i nic więcej. Faktem jest, że jesteś chciwy; nie
ideał, że nie powinieneś taki być to strata energii ale fakt, że jesteś chciwy, zachłanny i pragniesz
dominować. Oto jedyny fakt, a gdy poświęcisz mu całą swoją uwagę, masz energię aby to
rozproszyć i wtedy możesz żyć wolno, bez żadnego ideału, bez żadnych zasad, bez żadnej wiary. A
to oznacza kochać i umrzeć dla całej przeszłości.

Amsterdam, 11 maja 1969

Rozdział 7.

Strach

Opór. Energia i uwaga

Wielu z nas zostało schwytanych przez nawyki przyzwyczajenia na poziomie fizycznym i
psychologicznym. Niektórzy są ich świadomi a inni nie. Jeżeli je sobie uświadamiasz, to czy
możesz od razu powstrzymać określone przyzwyczajenie i nie przenosić go poprzez miesiące i lata?
Czy, będąc świadomym pewnego nawyku, możesz położyć mu kres bez żadnego rodzaju walki,
zarzucić go natychmiast nałóg palenia, specyficzny tik głowy, notoryczny śmiech lub którekolwiek
z naszych przeróżnych indywidualnych przyzwyczajeń? Stać się świadomym nieprzerwanej
paplaniny o niczym, niepokoju umysłu czy można to zrobić bez żadnego rodzaju oporu czy kontroli
a zatem zakończyć łatwo, bez wysiłku i natychmiast? Pociąga to za sobą parę spraw: po pierwsze
zrozumienie, że walka przeciw czemuś, na przykład pewnemu nawykowi, tworzy formę oporu
wobec niego, i przekonujesz się, że opór w dowolnej postaci rodzi nowy konflikt. Jeżeli opierasz się
przyzwyczajeniu, próbujesz je stłumić, walczysz z nim, to energia potrzebna do zrozumienia go jest
tracona na walkę i kontrolę. Z tym wiąże się druga sprawa: zakładasz z góry, że konieczny jest czas,
że każdy poszczególny nawyk trzeba stopniowo przepracować, trzeba powoli wytłumić lub pozbyć
się go.

Przywykliśmy z jednej strony do idei, że od nawyku można uwolnić się jedynie poprzez opór, przez
stworzenie przeciwnego przyzwyczajenia a z drugiej, że możemy to zrobić tylko stopniowo z
upływem czasu. Lecz jeśli rzeczywiście to zbadasz, zobaczysz, że każdy rodzaj oporu powoduje
dalsze konflikty i również, że czas, poświęcenie wielu dni, tygodni, lat, naprawdę nie kończy z

przyzwyczajeniem i pytamy, czy można je zakończyć bez oporu i bez czasu, natychmiast.

By uwolnić się od strachu potrzebny jest nie opór w pewnym okresie czasu, ale energia, która jest w
stanie spotkać się z tym nawykiem i rozpuścić go od razu: a to jest uważnością. Uważność to
właśnie istota każdej energii. Poświęcić uwagę oznacza oddać swe serce, swój umysł, całą energię
fizyczną, być obecnym i wraz z tą energią stawić czoła, czyli je sobie uświadomić, określonemu
przyzwyczajeniu: zobaczysz wtedy, że traci ono punkt zaczepienia natychmiast znika.

Możesz myśleć, że twoje różnorodne nawyki nie są szczególnie ważne masz je, co nieistotne, lub
znajdujesz dla nich usprawiedliwienia. Jednak gdyby można wprowadzić do umysłu przymiot
uważności, uchwyciłby on fakt, prawdę, że energia to uważność i że uważność jest konieczna aby
rozpuścić przyzwyczajenia, każde z osobna wtedy, uświadamiając sobie określony nawyk, czy
tradycję, zobaczysz, że osiągają one kres, całkowicie.

Masz swój sposób wysławiania się albo folgujesz sobie w niekończącej się paplaninie o niczym:
jeżeli stajesz się tego uważnie świadom, to dysponujesz niezwykłą energią energią, która nie
powstała z oporu, jak to bywa z większością naszych energii. Energia uważności to wolność. Jeśli
naprawdę rozumiesz to bardzo głęboko, nie jako teorię, lecz bieżący fakt, z którym
eksperymentujesz, fakt dostrzeżony, którego jesteś w pełni świadom, to możesz przejść do
wejrzenia w całą naturę i strukturę strachu. I trzeba, rozmawiając o tych, raczej skomplikowanych
kwestiach, mieć na uwadze, że komunikacja werbalna pomiędzy tobą i mówcą staje się coraz
trudniejsza jeżeli nie słuchasz z wystarczającą dbałością i uwagą, to porozumienie jest niemożliwe.
Jeśli myślisz o jakiejś sprawie a mówca rozważa inną, to komunikacja się kończy, co oczywiste.
Jeśli koncentrujesz się na własnym konkretnym lęku i poświęcasz mu całą swą uwagę, to
komunikacja werbalna pomiędzy tobą i mówcą również osiąga kres. By porozumieć się nawzajem,
na poziomie werbalnym, potrzeba przymiotu uważności, w jakiej zawarta jest troska, w której
obecna jest intencja, pilna potrzeba zrozumienia kwestii strachu.

Ważniejsza od komunikacji jest wspólnota. Komunikacja jest werbalna a wspólnota niewerbalna.
Dwoje ludzi znających się nawzajem bardzo dobrze może, bez wypowiedzenia słowa, zrozumieć
się nawzajem całkowicie i natychmiast, ponieważ ustanowili oni pewien rodzaj porozumienia
między sobą. Kiedy mamy do czynienia z taką bardzo skomplikowaną sprawą jak strach, wspólnota
jest potrzebna w takim samym stopniu jak komunikacja werbalna obie muszą cały czas
współistnieć, bo, w przeciwnym razie, nie będziemy pracować razem. Powiedziawszy to wszystko
co było konieczne rozważmy kwestię strachu.

To nie tak, że musisz być wolny od strachu. W chwili, gdy próbujesz się od niego uwolnić,
tworzysz przeciw niemu opór. Opór, dowolnego rodzaju, nie kończy strachu on tu będzie zawsze,
chociaż możesz próbować go uniknąć, odeprzeć, kontrolować, uciec od niego itd., on tu będzie
zawsze. Ucieczka, kontrola, tłumienie, wszystko to odmiany oporu, a strach trwa choćbyś nawet
rozwinął w sobie większą siłę odporności. A więc nie rozmawiamy o uwolnieniu się od strachu.
Uwolnienie się od czegoś nie jest wolnością. Proszę, zrozumcie to, bo wejście w to zagadnienie
oznacza, że, o ile poświęcicie w pełni swą uwagę temu, co się tu mówi, musicie opuścić tę salę nie
odczuwając strachu. To jedyna rzecz, jaka ma znaczenie, nie to, co słyszysz z ust mówcy lub to, co
pominął ani to, czy się z nim zgadzasz czy nie ważne jest tylko, że powinieneś zupełnie, we
wnętrzu swej własnej istoty, psychologicznie zakończyć strach.

Więc to nie tak, że trzeba się uwolnić czy oprzeć strachowi, lecz należy zrozumieć całą jego naturę
i strukturę, zrozumieć ją to znaczy, poznać, obserwować, wejść w bezpośredni z nią kontakt. Mamy
poznawać strach, nie uczyć się, jak od niego uciec ani jak mu się oprzeć dzięki odwadze i tym

podobnym. Mamy poznawać. Co znaczy słowo poznawać ? Na pewno nie chodzi tu o gromadzenie
wiedzy o strachu. Zajmowanie się tym zagadnieniem będzie raczej bezużyteczne dopóty, dopóki nie
zrozumiecie tego całkowicie. Myślimy, że poznawanie oznacza gromadzenie wiedzy o czymś: jeśli
chcesz nauczyć się włoskiego, musisz zebrać słowa i ich znaczenia, gramatykę i jak łączyć ze sobą
zdania oraz całą resztę zgromadziwszy tę wiedzę jesteś w stanie rozmawiać w określonym języku.
Tak to wygląda, następuje akumulacja wiedzy a potem działanie, wiąże się z tym czas. Teraz
mówimy, że ta akumulacja nie jest poznawaniem. Poznawanie zachodzi zawsze w aktywnej
teraźniejszości, nie jest rezultatem zgromadzonej wiedzy poznawanie to proces, działanie, które
zawsze odbywa się w teraźniejszości. Większość z nas przywykła do idei przede wszystkim
gromadzenia wiedzy, informacji, doświadczenia i działania poprzez nie. Mówimy coś całkowicie
odmiennego. Wiedza zawsze należy do przeszłości i, gdy działasz, przeszłość determinuje to, co
robisz. Mówimy, że poznawanie to właśnie działanie samo w sobie i dlatego w ogóle nie następuje
akumulacja w postaci wiedzy.

Poznawanie strachu zachodzi w teraźniejszości, jest czymś świeżym. Jeżeli podejdę do niego wraz
z przeszłą wiedzą, z minionymi wspomnieniami i skojarzeniami, to nie stanę z nim twarzą w twarz i
dlatego nie poznam go. Mogę to zrobić tylko jeśli mój umysł jest świeży, nowy. I tu napotykamy
trudność, bo zawsze podchodziliśmy do strachu z wszelkimi skojarzeniami, wspomnieniami,
wydarzeniami i doświadczeniami, jakie powstrzymują nas od spojrzenia na niego od nowa i
poznania od początku.

Istnieje wiele lęków strach przed śmiercią, lęk przed ciemnością, strach przed utratą pracy, obawa o
męża czy żonę, niepewność, obawa niezaspokojenia, lęk przed brakiem miłości, strach przed
samotnością, obawa nie odniesienia sukcesu. Czy te liczne lęki nie są wyrazem jednego głównego
strachu? Powstaje tu pytanie: czy zamierzamy zajmować się poszczególnymi z nich, czy może
faktem istnienia strachu jako takiego?

Chcemy zrozumieć naturę strachu, nie to, jak wyraża się on w jakimś określonym obszarze. Jeżeli
umiemy zająć się głównym faktem istnienia strachu, to powinniśmy być w stanie rozwiązać, albo
coś z nim zrobić, każdy konkretny lęk. Tak więc nie bierzcie pod uwagę któregoś z waszych
indywidualnych lęków i nie mówcie Muszę go rozwiązać , ale zrozumcie naturę i strukturę strachu
będziecie wtedy potrafili postępować z każdym poszczególnym lękiem.

Zobaczcie, jak to ważne, ażeby umysł pozostawał w stanie, w którym nie istnieje jakikolwiek
strach. Ponieważ, kiedy strach jest obecny, nastaje ciemność i umysł się przytępia szuka wtedy
różnorodnych ucieczek i pobudzenia przez rozrywkę czy tę dostarczaną przez Kościół czy też
futbol lub radio. Taki umysł boi się, nie zna jasności i nie wie, co to znaczy kochać może znać
przyjemność, ale na pewno nie wie, co to znaczy kochać. Strach niszczy umysł i powoduje, że staje
się on odrażający.

Istnieje strach fizyczny i psychologiczny. Oto fizyczny strach przed niebezpieczeństwem na
przykład spotkaniem węża lub wpadnięciem w przepaść. Ten strach, fizyczny lęk przed
niebezpieczeństwem, czyż to nie inteligencja? Oto przepaść widzę ją i natychmiast reaguję, nie
zbliżam się. Czy strach nie jest teraz inteligencją mówiącą mi uważaj, tu jest niebezpiecznie ? Ta
inteligencja została zgromadzona przez czas: innym zdarzyło się wpaść lub matka czy przyjaciel
ostrzegali by uważać na przepaści. Więc w fizycznej ekspresji strachu obecna jest pamięć i
inteligencja działające jednocześnie. No i mamy lęk psychologiczny przed fizycznym strachem, jaki
przeżyliśmy, przed chorobą, która wywołała wiele bólu znając ten ból, zjawisko czysto fizyczne,
nie chcemy, żeby się powtórzył ponownie i podtrzymujemy psychologiczny lęk, chociaż ból od
dawna nie istnieje. Teraz, czy ten strach psychologiczny może zostać zrozumiany, ażeby w ogóle

się nie pojawiał? Odczuwałem ból jak wielu z nas było to w zeszłym tygodniu lub rok temu. Ból
był rozdzierający, nie chcę by się powtórzył i boję się, że może powrócić. Co ma tu miejsce?
Proszę, śledźcie to uważnie. Oto pamięć bólu i myśl mówiąca Nie pozwól by znów się pojawił,
bądź ostrożny. Myślenie o przeszłości sprowadza strach przed jej powtórzeniem, myśl przynosi ze
sobą strach. Oto specyficzny rodzaj strachu, strachu przed powrotem choroby z jej bólem.

Istnieją różnorodne lęki psychologiczne wywodzące się z myśli: strach przed tym, co sąsiad może
powiedzieć, obawa, że nie jest się wysoce szacownym i mieszczańskim, lęk przed
niedopasowaniem się do społecznej moralności która jest niemoralna obawa utraty pracy, strach
przed samotnością, lęk przed niepokojem niepokój sam z siebie przechodzi w strach i tak dalej
wszelki owoc życia opartego na myśli.

Istnieje nie tylko strach uświadomiony, ale również głębokie lęki ukryte w psychice, w głębszych
warstwach umysłu. Można uporać się ze świadomym strachem, ale głębokie, ukryte obawy są
trudniejsze. Jak te nieuświadomione, głębokie, ukryte lęki masz wynieść na powierzchnię i
ujawnić? Czy świadomy umysł potrafi to zrobić? Czy świadomy umysł wraz ze swą aktywną myślą
może odsłonić nieświadome, ukryte? (Nie używamy słowa nieświadome w sensie analitycznym,
lecz: nie uświadamiając sobie, lub nie znając, ukrytych warstw to wszystko.) Czy umysł świadomy
umysł wyszkolony, aby się dostosowywać by przeżyć, żeby przyjmować rzeczy, jakimi są znacie
go, wiecie jaki jest podstępny czy ten umysł może odkryć całą zawartość nieświadomości? Nie
wydaje mi się aby to umiał. Może odkryć jakąś warstwę, którą przetłumaczy zgodnie ze swymi
uwarunkowaniami. Jednak samo tłumaczenie wywoła w nim dalsze uprzedzenia, będzie zatem w
mniejszym wręcz stopniu zdolny do zupełnego zbadania następnej warstwy.

Jak widać, zwykły świadomy wysiłek by badać głębsze obszary umysłu jest niezmiernie trudny
dopóty, dopóki na powierzchni umysł nie jest całkowicie wolny od wszelkich uwarunkowań, od
wszelkich uprzedzeń, od wszelkiego strachu w przeciwnym razie nie potrafi patrzeć. Jak widać,
może to być w najwyższym stopniu trudne, zapewne zupełnie niemożliwe. Powstaje więc pytanie:
czy istnieje inny sposób, całkowicie odmienny?

Czy umysł może się opróżnić z całego strachu poprzez analizę, swą własną albo fachową? Wiąże
się z tym coś jeszcze. Kiedy analizuję, patrzę na siebie, warstwa po warstwie, badam, osądzam,
oceniam, mówię To dobre , To złe , To zachowam , Tego nie . Czy, kiedy analizuję, różnię się od
analizowanej rzeczy? Muszę na to pytanie odpowiedzieć sam dla siebie, zobaczyć jaka prawda się
w nim kryje. Analizator, czy różni się on od tego, co analizuje powiedzmy zazdrości? Nie różni się,
jest zazdrością, i próbuje oddzielić się od niej jako jednostka mówiąca Zamierzam popatrzeć na
zazdrość, pozbyć się jej lub wejść z nią w kontakt. Ale zazdrość i analizator są nawzajem częścią
siebie.

W proces analizy zaangażowany jest czas, to znaczy poświęcam wiele dni albo wiele lat na
analizowanie siebie. Po upływie wielu lat boję się nadal. Tak więc analiza donikąd nie prowadzi.
Wymaga ona wielkiej ilości czasu a, gdy płonie dom, nie siedzisz i nie analizujesz ani nie idziesz
do fachowca i nie mówisz Proszę, powiedz mi wszystko na mój temat musisz działać. Analiza to
rodzaj ucieczki, lenistwa i nieudolności. (Neurotyk może potrzebować wizyty u analityka, ale nawet
w jej efekcie jego neuroza nie dobiegnie w pełni końca. Lecz jest to inne zagadnienie.)

Analiza nieświadomego przez świadome nie prowadzi donikąd. Umysł dostrzegł to i mówi sobie
Nie będę już więcej analizował, widzę bezużyteczność tego , Nie będę się dłużej opierał strachowi.
Śledzicie, co w nim zaszło? Kiedy odrzucił tradycyjne podejście, podejście analizy, oporu, czasu,
cóż dzieje się wtedy z nim samym? Umysł staje się niezwykle bystry. Umysł staje się, poprzez

konieczność obserwacji, niezwykle wytężony, bystry, żywy. Pyta: czy istnieje inne podejście do
problemu odsłonięcia całej mej zawartości, przeszłości, dziedzictwa rasowego, uwarunkowań
rodzinnych, obciążeń tradycją kulturową i religijną, rezultatu dwóch lub dziesięciu tysięcy lat? Czy
umie on uwolnić się od tego wszystkiego, czy potrafi porzucić to wszystko, a wiec odrzucić też
wszelki strach?

Tak więc mam ten problem, problem, który wyostrzony umysł umysł, który odrzucił wszelkie
rodzaje analizy, jaka z konieczności zabiera czas i dlatego nie ma przyszłości musi rozwiązać
całkowicie, teraz. Dzięki temu nie istnieje ideał, nie ma kwestii przyszłości, mówienia Uwolnię się.
Dzięki temu umysł jest teraz w stanie zupełnej uważności. Już dłużej nie ucieka, nie tworzy czasu
jako sposobu rozwiązania problemu, nie stosuje analizy ani oporu. Dzięki temu sam z siebie osiąga
zupełnie nową jakość.

Psychologowie twierdzą, że trzeba śnić, inaczej się oszaleje. Zapytuję siebie Dlaczego w ogóle
mam mieć sny? Czy istnieje sposób życia taki, ażeby wcale nie śnić? bo wtedy, gdy nie ma snów,
umysł rzeczywiście wypoczywa. Był aktywny przez cały dzień, obserwując, słuchając, pytając,
przyglądając się pięknu obłoku, twarzy uroczej osoby, wodzie, ruchowi życia, wszystkiemu
obserwował i obserwował, a gdy śpi, musi wypocząć całkowicie, w przeciwnym razie zbudziwszy
się rano będzie zmęczony, wczorajszy.

Powstaje zatem pytanie, czy istnieje sposób by w ogóle nie śnić, ażeby umysł podczas snu
wypoczywał całkowicie i umiał dotrzeć do pewnych jakości niedostępnych mu w godzinach
przytomności? Jest to możliwe jedynie i jest to fakt, nie przypuszczenie, nie teoria, nie wymysł ani
nadzieja jest to możliwe jedynie, gdy jesteś w pełni przebudzony w ciągu dnia, obserwując wszelką
aktywność swoich myśli, swe uczucia, przebudzony na wszelkie bodźce, na każdy sygnał, każdą
wskazówkę dotyczącą tego, co w głębi: kiedy paplesz, gdy spacerujesz, gdy kogoś słuchasz, kiedy
obserwujesz swą ambicję, swą zazdrość, obserwujesz swoją reakcję na chwałę Francji , gdy czytasz
książkę mówiącą twoje przekonania religijne są bzdurą dostrzegając, co oznacza wiara. Podczas
godzin przytomności bądź w pełni przebudzony: kiedy jedziesz autobusem, gdy rozmawiasz z żoną,
dziećmi, przyjacielem, kiedy palisz dlaczego palisz gdy czytasz kryminał dlaczego go czytasz kiedy
idziesz do kina dlaczego dla rozrywki, dla seksu? Kiedy widzisz przepiękne drzewo lub ruch
obłoku na niebie, bądź w pełni świadom tego, co się dzieje wewnątrz i na zewnątrz, zobaczysz
wtedy, że, kiedy śpisz, nie śnisz, a gdy obudzisz się rano, umysł jest świeży, wytężony i żywy.

Paryż, 13 kwietnia 1969

Rozdział 8.

Transcendentalność

Przeniknąć rzeczywistość? Tradycja medytacji. Rzeczywistość i nieporuszony umysł

Rozmawialiśmy o chaosie w świecie, przemocy, wielkim zamęcie, nie tylko na zewnątrz, lecz
również wewnątrz. Przemoc to rezultat strachu a kwestią strachu się zajmowaliśmy. Myślę, że teraz
powinniśmy wejść w coś, co może być trochę obce większości z was: jednak trzeba to rozważyć i
nie odrzucać mówiąc, że to złudzenie, fantazja i tym podobne.

Poprzez całą historię człowiek zdając sobie sprawę, że życie jest bardzo krótkie, wypełnione
przypadkiem, smutkiem i nieuchronną śmiercią zawsze formułował ideę zwaną Bogiem.
Uświadomił sobie, jak i my teraz, że życie jest krótkotrwałe i zapragnął doświadczyć czegoś
bezmiernie wspaniałego, doskonałego, doświadczyć czegoś nie zebranego przez umysł czy przez
emocję zapragnął doświadczyć lub odczuć jak trafić do świata, który byłby całkowicie inny, świata
wykraczającego poza ten znany, świata, jaki leżałby poza wszelką niedolą i cierpieniem. I miał
nadzieję odnaleźć ten transcendentalny świat poprzez poszukiwanie. Powinniśmy zająć się kwestią,
czy istnieje, czy też nie, rzeczywistość nie gra roli, jakie dasz jej imię która znajduje się w
całkowicie innym wymiarze. By przeniknąć jej głębię trzeba naturalnie zdać sobie sprawę, że nie
wystarczy rozumieć jedynie na poziomie werbalnym bo opis nigdy nie jest tym, co opisuje, słowo
nigdy nie jest rzeczą. Czy potrafimy przeniknąć tajemnicę o ile tajemnicą jest to, w co człowiek
zawsze próbował wkroczyć, czym pragnął zawładnąć, zapraszając, podtrzymując, wielbiąc, zostając
wyznawcą?

Życie takie, jakim jest raczej płytkie, puste, pokręcona sprawa bez większego znaczenia próbujesz
odkryć jego doniosłość, nadać mu sens. Jeśli masz odrobinę sprytu, to znaczenie i cel tego
odkrywania okazują się dosyć złożone. A nie znajdując piękna, miłości, poczucia
nieograniczoności, stajesz się cyniczny, przestajesz wierzyć w cokolwiek. Można zobaczyć, że to
mocno absurdalne, złudne i bez wielkiego znaczenia, gdy stwarza się jedynie ideologię, regułę,
utrzymując, że Bóg istnieje, albo że nie istnieje podczas, gdy życie nie ma jakiegokolwiek sensu co
jest prawdą, sposób, w jaki żyjemy, jest bez znaczenia. Więc nie wynajdujmy go.

Gdybyśmy mogli pójść razem i odkryć sami dla siebie, czy istnieje, czy też nie, rzeczywistość nie
będąca tylko intelektualnym czy emocjonalnym wymysłem, ucieczką. Człowiek w ciągu historii
twierdził, że istnieje rzeczywistość, do której musisz się przygotować, oprzeć się wszelakiego
rodzaju pokusom, kontrolować się, kontrolować seks, dopasować się do wzoru ustanowionego
przez autorytet religijny, świętych i tak dalej, albo musisz odrzucić świat, wycofać się do klasztoru,
do jaskini, w której możesz medytować, pozostawać w samotności i nie dawać okazji pokusom.
Widać tu absurdalność tych usiłowań, widać, że najprawdopodobniej nie da się uciec od świata, od
tego, co jest , od cierpienia, od rozterek, i od wszystkiego, co człowiek zgromadził w nauce. I
teologie: trzeba oczywiście odrzucić wszelkie teologie i każdą wiarę. Jeśli odłożysz całkowicie na
bok wszelkiego rodzaju wierzenia, to nieobecny jest jakikolwiek strach.

Wiedząc, że moralność społeczna nie jest moralnością, że jest niemoralna, dostrzega się, że trzeba
być niezwykle moralnym, bo to pomimo wszystko jedyna droga do porządku zarówno wewnątrz
siebie jak też na zewnątrz potrzebna jest jednak moralność w działaniu; nie tylko wyidealizowana
czy pojęciowa moralność, ale bieżące moralne postępowanie.

Czy można zdyscyplinować się bez tłumienia, kontroli, ucieczki? Źródłowe znaczenie słowa
dyscyplina to poznawać , nie dopasowywać się ani zostawać czyimś uczniem, nie naśladować bądź
tłumić, ale poznawać. Sam akt poznania wymaga dyscypliny dyscypliny, jaka nie została
wymuszona ani nie przystosowuje się do jakiejś ideologii nie surowej prostoty mnicha. Jednak bez
dogłębnej prostoty nasze zachowanie w codziennym życiu prowadzi jedynie do nieporządku.
Można dostrzec, jak to istotne aby mieć w sobie zupełny porządek, taki, jak porządek
matematyczny, niezależny, bezwzględny, nie stworzony przez wpływy zewnętrzne. By mieć w
umyśle zupełny porządek, trzeba stosować prawe postępowanie. Umysł udręczony, zwiedziony,
ukształtowany przez środowisko, dopasowujący się do społecznej moralności musi być
wewnętrznie pomieszany, a taki nie potrafi odkryć, co jest prawdą.

Jeżeli ma on dotrzeć do tej niezwykłej tajemnicy o ile coś takiego istnieje musi położyć fundament

postępowania, moralności innej niż społeczna, moralności nie opartej na jakimkolwiek strachu i
dzięki temu wolnej. Tylko wtedy po położeniu takiego głębokiego fundamentu umysł może zacząć
odkrywać, czym jest medytacja, ten przymiot ciszy, obserwacji, w jakiej nie ma obserwatora . Jeśli
w życiu, w działaniu brak podłoża prawego postępowania, to medytacja ma niewielkie znaczenie.

W krajach Orientu istnieje wiele szkół, systemów i metod medytacji w tym zen i joga które
sprowadzono na Zachód. Trzeba z pełną jasnością zrozumieć, co oznacza sugestia, że poprzez
metodę, dzięki systemowi, przez dopasowanie się do pewnego wzorca bądź tradycji umysł może
dotrzeć do tamtej rzeczywistości. Można zobaczyć, jakie to absurdalne, nieważne czy zostało
przywiezione ze Wschodu czy wymyślone tutaj. Metoda oznacza dopasowywanie się, powtarzanie,
metoda oznacza, że ktoś, kto osiągnął pewien poziom oświecenia, mówi: rób to, nie rób tamtego. A
my, tak gorąco pragnąc tamtej rzeczywistości, naśladujemy, dopasowujemy się,
podporządkowujemy, praktykujemy, co kazano, dzień po dniu, jak maszyny. Otępiony,
niewrażliwy umysł, umysł nie dysponujący zbyt wysoką inteligencją, może bez końca praktykować
metodę: stanie się jeszcze głupszy, bardziej i bardziej tępy. Przeżyje swoje własne doświadczenie
wewnątrz obszaru swych własnych uwarunkowań.

Być może niektórzy z was byli na Wschodzie i studiowali tam medytację. Stoi za nią cała tradycja.
Z Indii, na obszar Azji, rozprzestrzeniła się ona w czasach starożytnych. Nawet teraz ciągle
utrzymuje się w umysłach, napisano o niej nieskończoną liczbę ksiąg. Lecz każdy rodzaj tradycji
czegoś przeniesionego z przeszłości jakiej się używa by odkryć, czy istnieje tamta wspaniała
rzeczywistość, to oczywiście zmarnowany wysiłek. Umysł musi być wolny od wszelkiego rodzaju
tradycji i sankcji duchowej, w przeciwnym razie wykazuje zupełny brak najwyższych form
inteligencji.

Więc czym jest medytacja, jeżeli to nie pochodna tradycji? a nie może się ona wywodzić z tradycji,
nikt nie może cię jej nauczyć, nie możesz pójść określoną ścieżką mówiąc Na tej drodze nauczę się,
czym jest medytacja. Pełne znaczenie medytacji można dostrzec, kiedy umysł się całkowicie
uspokaja, uspokaja nie tylko na poziomie świadomym, ale też na głębokich, tajnych, ukrytych
poziomach nieświadomości, uspokaja się tak zupełnie i całkowicie, że myśl się ucisza i nie wędruje
już po wszelkich dostępnych miejscach. Jedna z nauk tradycji medytacyjnej tradycyjnego podejścia,
o jakim rozmawiamy mówi, że myśl należy kontrolować; trzeba jednak zupełnie odłożyć ten
pomysł na bok a, aby to zrobić trzeba popatrzeć na niego z bardzo bliska, obiektywnie,
nieemocjonalnie.

Tradycja mówi, że potrzebujesz guru, nauczyciela, który pomoże ci medytować, powie, co robić.
Wschód ma własne odmiany tradycji, modlitwy, kontemplacji i wyznawania. Lecz sama zasada, że
ktoś inny wie a ty nie wiesz, że ten, kto wie, nauczy cię, da ci oświecenie, oznacza autorytet,
mistrza, guru, zbawiciela, Syna Bożego itp. Oni wiedzą a ty nie wiesz, mówią: stosuj tę metodę, ten
system, rób to dzień po dniu, praktykuj a może się tam dostaniesz jeśli będziesz miał szczęście. Co
oznacza, że walczysz ze sobą przez cały dzień próbując dopasować się do wzorca, do systemu,
próbując stłumić własne pragnienia, własne zachcianki, własną zawiść, zazdrość, ambicję. A więc
powstaje konflikt pomiędzy tym, czym jesteś i tym, czym być powinieneś według systemu to
oznacza obecność wysiłku, a umysł podejmujący wysiłek nie umie zachować spokoju, dzięki
wysiłkowi nie potrafi być całkowicie nieporuszony.

Tradycja mówi też: koncentruj się by kontrolować myśli. Koncentrować się to po prostu się opierać,
budować mur wokół siebie, pilnować zogniskowania wyłącznie na jednej idei, zasadzie, obrazie lub
czymś podobnym. Tradycja mówi, że musisz przez to przejść, ażeby znaleźć, czegokolwiek
szukasz. Twierdzi ona również, że nie wolno ci uprawiać seksu, nie wolno patrzeć na ten świat jak

nakazywali wszelcy święci, którzy w większym lub mniejszym stopniu byli neurotykami. A kiedy
widzisz nie tylko werbalnie i intelektualnie, ale faktycznie co się z tym wszystkim wiąże a możesz
to dostrzec jedynie, gdy nie jesteś w to zaangażowany i potrafisz patrzeć obiektywnie wtedy
odrzucasz to zupełnie. Trzeba zupełnie to odrzucić, bo wtedy, dokonawszy odrzucenia, umysł staje
się wolny a dzięki temu inteligentny, przebudzony i niepodatny na schwytanie przez iluzje.

Aby medytować, w najgłębszym znaczeniu tego słowa, trzeba być cnotliwym, moralnym nie
moralnością wypraktykowaną, zgodną ze wzorcem albo porządkiem społecznym, ale przychodzącą
naturalnie, niechybnie, słodko, gdy zaczniesz rozumieć siebie, kiedy jesteś świadom swoich myśli,
swych uczuć, swoich czynów, swoich zachcianek, ambicji i tak dalej świadom bez żadnego
wybierania, jedynie obserwując. Poprzez tę obserwację przychodzi właściwe działanie nie mające
nic wspólnego z dopasowywaniem się ani postępowaniem według ideału. Wtedy, gdy to istnieje
głęboko w tobie, ze swym pięknem i prostotą, w jakiej nieobecna jest odrobina surowości bo
surowość istnieje tylko tam, gdzie jest wysiłek kiedy obejrzałeś wszystkie systemy, wszelkie
metody, wszelkie obietnice i popatrzyłeś na nie obiektywnie nie decydując, czy je lubisz czy nie,
wtedy możesz odrzucić wszystkie jednocześnie, ażeby twój umysł uwolnił się od przeszłości
możesz wtedy przejść do odkrywania, czym jest medytacja.

Jeżeli faktycznie nie położyłeś fundamentu, możesz bawić się medytacją, ale jest to bez znaczenia
tak robią ludzie, którzy jadą na Wschód, idą do mistrza, żeby im powiedział, jak siedzieć, jak
oddychać, co robić, to czy tamto, i którzy po powrocie piszą książkę będącą czystym nonsensem.
Musisz być swoim własnym nauczycielem i uczniem siebie samego, nie ma autorytetu, jest tylko
zrozumienie.

Zrozumienie jest możliwe jedynie, gdy zachodzi obserwacja bez centrum czyli obserwatora. Czy
kiedykolwiek obserwowaliście, przyglądaliście się, próbowaliście odkryć, czym jest zrozumienie?
Nie jest ono procesem intelektualnym, nie jest intuicją ani odczuciem. Kiedy stwierdzasz
Rozumiem coś bardzo jasno zachodzi obserwacja w zupełnej ciszy tylko wtedy istnieje
zrozumienie. Gdy mówisz Rozumiem coś , masz na myśli to, że umysł słucha w wielkim spokoju
ani się zgadzając ani nie zgadzając, w tym stanie słucha zupełnie jedynie wtedy istnieje
zrozumienie a takie zrozumienie to działanie. To nie tak, że najpierw następuje zrozumienie a
potem idzie za nim działanie, to równoczesne, w jednej chwili.

Tak więc medytacja słowo, które zostało tak mocno przeciążone przez tradycję to wynieść umysł i
mózg, bez wysiłku, bez przymusu w dowolnej postaci, na poziom ich najwyższych zdolności, czyli
inteligencji korzystającej z wysokiej wrażliwości zmysłowej. Mózg jest spokojny, ten magazyn
przeszłości, efekt miliona lat ewolucji, aktywny nieprzerwanie i bezustannie ten mózg jest
spokojny.

Czy to w ogóle możliwe by mózg który cały czas, odpowiadając na najdrobniejszy bodziec, reaguje
zgodnie ze swoim uwarunkowaniem się uspokoił? Tradycjonaliści twierdzą, że można go uczynić
nieporuszonym poprzez prawidłowe oddychanie, przez praktykowanie uważności. To znów wiąże
się z kwestią, kto jest jednostką kontrolującą, praktykującą, kształtującą mózg. Czy to nie myśl
mówiąca Jestem obserwatorem i zamierzam kontrolować mózg, położyć kres myśleniu ? Myśl
rodzi myślącego.

Czy to możliwe by umysł był całkowicie spokojny? Odkrycie tego jest częścią medytacji, nikt nie
jest w stanie ci powiedzieć, jak to zrobić. Twój mózg który został tak silnie uwarunkowany przez
kulturę, przez każdy rodzaj doświadczenia, mózg będący wynikiem niezmierzonych lat ewolucji
czy umie on pozostać nieporuszony? bo bez tego, cokolwiek zobaczy czy doświadczy, będzie

zniekształcone, zostanie przetłumaczone według jego uwarunkowań.

Jaką rolę w medytacji, w życiu gra sen? To bardzo interesujące zagadnienie: jeżeli wchodzisz w nie
samodzielnie, wiele odkryjesz. Jak mówiliśmy któregoś dnia: sny nie są konieczne.
Powiedzieliśmy: umysł, mózg musi być w pełni świadomy w ciągu dnia uważny na to, co się dzieje
i na zewnątrz i wewnątrz, świadom wewnętrznych reakcji na zewnętrzny świat z jego napięciami
wywołującymi reakcje, uważny na sygnały z nieświadomości a potem, na koniec dnia musi
wszystko wziąć w rachubę. Jeżeli na koniec dnia nie podsumujesz wszystkiego, co się zdarzyło,
mózg musi pracować w nocy, kiedy śpisz, aby wprowadzić porządek wewnątrz siebie co oczywiste.
Jeśli zrobiłeś to wszystko, to, kiedy śpisz, poznajesz zupełnie inną rzecz, poznajesz w zupełnie
innym wymiarze, a to jest częścią medytacji.

Oto położenie fundamentu postępowania, w jakim działanie jest miłością. Oto odrzucenie wszelkiej
tradycji, ażeby umysł uwolnił się całkowicie a mózg zupełnie uspokoił. Jeżeli w to wszedłeś
zobaczysz, że umysł umie zachować spokój, nie skutkiem jakiegoś podstępu, nie przez zażycie
narkotyku, ale dzięki tej aktywnej a równocześnie pasywnej uważności w ciągu dnia. I jeśli
wieczorem pozbierasz, to, co się wydarzyło a dzięki temu zaprowadzisz porządek, to przychodzi
sen, mózg jest spokojny, poznając w innym ruchu.

Tak więc całe ciało, mózg, wszystko, są spokojne, nie wprowadzając żadnego rodzaju zniekształceń
tak się stanie tylko, jeśli istnieje rzeczywistość, jakiej taki umysł może doznać. Nie da się jej
zaprosić, tego bezmiaru jeżeli istnieje taki bezmiar, o ile istnieje nienazwane, transcendentalne, jeśli
istnieje coś takiego tylko taki umysł potrafi dojrzeć fałsz lub prawdę tej rzeczywistości.

Mógłbyś powiedzieć W czym to wszystko dotyczy życia? Muszę wieść to codzienne życie, chodzić
do pracy, myć naczynia, jeździć zatłoczonym, pełnym hałasu autobusem cóż do tego wszystkiego
ma medytacja? Przecież medytacja to zrozumienie życia, przeżywanie każdego dnia w całej jego
złożoności, niedoli, smutku, samotności, rozpaczy, dążeniu do sławy czy sukcesu, strachu, zawiści
zrozumienie tego wszystkiego jest medytacją. Bez tego zrozumienia usiłowanie odnalezienia
tajemnicy jest bez wartości, dokonuje się całkowicie na próżno. To, jak nieuporządkowane życie,
nieuporządkowany umysł próbujący znaleźć porządek matematyczny. Medytacja we wszystkim
dotyczy życia, nie jest wejściem w pewien ekstatyczny stan emocjonalny. Pojawia się w niej
ekstaza nie będąca przyjemnością, przychodzi ona jedynie, gdy masz w sobie matematyczny
porządek i jest absolutem. Medytacja to sposób życia, każdego dnia tylko wtedy to, co
nieprzemijające, w czym nie ma czasu, może zaistnieć.

Słuchacz: Kim jest obserwator uświadamiający sobie swe własne reakcje? Czym jest energia, jakiej
się używa?

Krishnamurti: Czy patrzył Pan na coś bez reagowania? Czy popatrzył Pan na drzewo, na twarz
kobiety, na szczyt górski, lub obłok, bądź odblask światła na wodzie, by tylko obserwować bez
przekładania na to, co się lubi a czego nie, przyjemność czy ból by tylko obserwować? Czy w takiej
obserwacji, kiedy jesteś w pełni uważny, istnieje obserwator? Proszę to sprawdzić, nie pytać mnie
jeśli Pan tak zrobi, to Pan odkryje. Proszę obserwować reakcje, bez osądzania, oceny,
zniekształcania, być całkowicie uważnym na każdą z nich a poprzez tę uważność zobaczy Pan, że w
ogóle nie ma obserwatora ani myślącego czy doświadczającego.

Teraz drugie pytanie: aby coś w sobie zmienić, wywołać transformację, rewolucję w psychice,
jakiej używa się energii? Skąd ją wziąć? Mamy teraz energię, ale w napięciach, w sprzeczności, w

konflikcie bierze ona udział w walce pomiędzy dwiema pragnieniami, między tym, co muszę i co
powinienem zrobić to pochłania znaczną jej ilość. Jednak, gdyby nie istniały jakiekolwiek
sprzeczności, to byłoby energii pod dostatkiem. Proszę spojrzeć na swe własne życie, faktycznie na
nie popatrzeć pełne jest sprzeczności: pragniesz żyć w pokoju a nienawidzisz kogoś, chcesz kochać
a jesteś ambitny. Te sprzeczności rodzą konflikt, walkę, ta walka to marnowanie energii. Gdyby nie
istniała jakakolwiek sprzeczność, dysponowałbyś wielką energią do przekształcenia siebie.
Powstaje pytanie: jak można usunąć sprzeczność między obserwatorem i obserwowanym , między
doświadczającym i doświadczeniem , pomiędzy miłością i nienawiścią? ta dualność, jak można żyć
bez niej? Jest to możliwe, gdy istnieje tylko fakt i nic więcej fakt, że nienawidzisz, że jesteś
okrutny, a nie tego przeciwieństwo czyli idea. Kiedy się boisz stwarzasz przeciwieństwo, odwagę
będącą oporem, sprzecznością, wysiłkiem i napięciem. Ale gdy rozumiesz w pełni, czym jest strach
i nie uciekasz w przeciwieństwo, kiedy poświęcasz całą swą uwagę strachowi, to nie tylko
następuje jego zanik, psychologicznie, ale masz też energię potrzebną by stawić mu czoła.
Tradycjonaliści twierdzą Musisz mieć tę energię, dlatego unikaj seksu, unikaj świata, skoncentruj
się, poświęć swój umysł Bogu, zapomnij o świecie, nie daj okazji pokusom wszystko po to, żeby
mieć energię. Ale ciągle jesteś ludzką istotą z pragnieniami, rozpaloną wewnątrz seksualnymi,
biologicznymi popędami, chcącą zrobić to czy tamto, kontrolującą, wymuszającą itd. poprzez to
tracącą energię. Lecz jeśli żyjesz z faktem i niczym więcej jeżeli jesteś rozgniewany, zrozum to a
nie jak mam się nie gniewać , wejdź w to, bądź z tym, żyj z tym, całkowicie poświęć temu uwagę
zobaczysz, że masz dostatecznie dużo energii. To taka energia, jaka podtrzymuje jasność umysłu,
otwartość serca, ażeby objawiła się obfitość miłości nie idei, nie sentymentów.

Słuchacz: Co ma Pan na myśli mówiąc ekstaza , czy może Pan to wyjaśnić? Mówił Pan, że ekstaza
to nie przyjemność, że miłość nie jest przyjemnością?

Krishnamurti: Czym jest ekstaza? Kiedy patrzysz na obłok, na odblaski światła na nim obecne jest
piękno. Piękno to pasja. By dostrzec piękno obłoku lub oświetlonego słońcem drzewa potrzeba
pasji, intencji. W tej intencji, w tej pasji nie ma jakiegokolwiek sentymentu, żadnego odczucia, że
to lubię bądź nie. Ekstaza nie jest osobista, nie jest ani wasza ani moja, tak, jak miłość nie jest ani
wasza ani moja. Kiedy pojawia się przyjemność należy ona do was lub do mnie. Gdy działa
medytujący umysł, zna on swą własną ekstazę jakiej nie da się opisać, nie da się ująć w słowa.

Słuchacz: Czy mówi Pan, że nie ma dobrego ani złego, że wszystkie reakcje są dobre czy tak Pan
twierdzi?

Krishnamurti: Nie, proszę Pana, nie mówiłem tego. Powiedziałem: obserwuj swoje reakcje, nie
nazywaj ich dobrymi ani złymi. Kiedy je tak nazywasz powodujesz sprzeczność. Czy kiedykolwiek
patrzył Pan na swą żonę przepraszam, że tego dotykam bez wyobrażenia, jakie ma Pan na jej temat,
wyobrażenia powstałego poprzez gromadzenie w okresie ponad trzydziestu czy iluś lat? Ma Pan jej
obraz a ona ma obraz Pana te wyobrażenia wchodzą w związek Pani i ona nie jesteście związani.
Takie wyobrażenia powstają, gdy nie jest się uważnym w swoich relacjach to nieuważność rodzi
obrazy. Czy umie Pan patrzeć na żonę bez potępiania, oceniania, mówienia, że ma rację, że jej nie
ma, po prostu obserwować bez włączania swoich uprzedzeń? Zobaczy Pan wtedy, że następuje
zupełnie inny sposób działania, wywodzący się z takiej obserwacji.

Paryż, 24 kwietnia 1969

Rozdział 9.

O przemocy

Czym jest przemoc? Przymus jako źródło przemocy psychologicznej. Potrzeba obserwacji.

Nieuważność

Krishnamurti: Intencją tej dyskusji jest utrzymanie twórczej obserwacji przyglądania się sobie w
twórczy sposób podczas, gdy rozmawiamy. Każdy z nas powinien zaangażować się w temat, na jaki
chcemy pomówić oraz potrzebujemy pewnej otwartości nie arogancji ani opryskliwego
wskazywania głupoty czy inteligencji innych lecz każdy z nas powinien wziąć udział w omówieniu
pewnego zagadnienia w całej jego rozciągłości. Przez samo wyrażanie wszystkiego, co czujemy,
lub co rozpatrujemy, musimy odnieść wrażenie uświadomienia sobie czegoś nowego. Jest to
tworzenie, nie powtarzanie starego ale ekspresja nowego przez odkrywanie siebie, gdy wyrażamy
się za pomocą słów. Myślę, że wtedy ta rozmowa będzie miała wartość.

Rozmówca (1): Czy możemy wejść głębiej w zagadnienie energii i tego, jak jest ona tracona?

Rozmówca (2): Mówił Pan o przemocy, przemocy wojny, przemocy w tym, jak traktujemy ludzi,
przemocy w tym, jak myślimy o innych i jak na nich patrzymy. Ale co z przemocą w obronie
własnej? Gdybym został zaatakowany przez wilka, broniłbym się z pasją ze wszystkich swoich sił.
Czy można używać przemocy w jednej części siebie a w pozostałych nie?

Krishnamurti: Padła sugestia odnośnie przemocy, zniekształcania siebie by dopasować się do
określonego wzorca społecznego lub moralnego; i pojawiło się też zagadnienie obrony własnej.
Gdzie przebiega granica pomiędzy samoobroną która może czasem oznaczać przemoc i innymi
formami przemocy? Czy chcecie o tym pomówić?

Audytorium: Tak.

Krishnamurti: Przede wszystkim, czy mogę zasugerować, abyśmy przedyskutowali różnorodne
odmiany przemocy psychologicznej a potem zobaczyli, jakie miejsce w tym zajmuje obrona przed
atakiem? Zastanawiam się, co myślicie o przemocy. Czym ona jest dla was?

Rozmówca (1): To odmiana obrony.

Rozmówca (2): To zakłócenie mojej wygody.

Krishnamurti: Co oznacza dla was przemoc, odczucie, słowo, natura przemocy?

Rozmówca (1): To agresja.

Rozmówca (2): Jeśli jesteś sfrustrowany stosujesz przemoc.

Rozmówca (3): Jeżeli człowiek nie jest w stanie czegoś zrealizować stosuje przemoc.

Rozmówca (4): Nienawiść, w sensie przezwyciężania.

Krishnamurti: Co oznacza dla was przemoc?

Rozmówca (1): Wyraz niebezpieczeństwa, gdy wchodzi w to ja .

Rozmówca (2): Strach.

Rozmówca (3): Na pewno poprzez przemoc ranisz coś lub kogoś, albo mentalnie albo fizycznie.

Krishnamurti: Czy znacie przemoc, ponieważ znacie działanie bez przemocy? Czy wiedzielibyście,
czym ona jest bez jej przeciwieństwa? Czy rozpoznajecie ją dlatego, że znacie stan braku
przemocy? Jak poznajesz przemoc? Ponieważ jesteś agresywny, współzawodniczysz i widzisz
efekty tego wszystkiego, czyli przemoc, tworzysz stan braku przemocy. Gdyby nie było
przeciwieństwa, skąd wiedziałbyś, że przemoc ma miejsce?

Rozmówca: Nie nazywałbym tego, ale coś bym odczuł.

Krishnamurti: Czy to odczucie istnieje czy pojawia się, bo zna Pan przemoc?

Rozmówca: Myślę, że powoduje ona, że zadajemy ból, to niezdrowe uczucie, którego chcemy się
pozbyć. Oto dlaczego pragniemy uwolnić się od przemocy.

Krishnamurti: Nic nie wiem o przemocy, ani o jej braku. Nie zaczynam od żadnej koncepcji czy
reguły. Rzeczywiście nie wiem, co znaczy przemoc. Chcę to odkryć.

Rozmówca: Doświadczenie, gdy zostało się zranionym i zaatakowanym, powoduje pragnienie
zabezpieczenia się.

Krishnamurti: Tak, rozumiem, taka sugestia padła już wcześniej. Ciągle próbuję odkryć, czym jest
przemoc. Chcę dociec, pragnę to zbadać, chcę ją wykorzenić, zmienić nadążacie?

Rozmówca: Przemoc to brak miłości.

Krishnamurti: Czy wie Pan czym jest miłość?

Rozmówca: Myślę, że wszystkie te sprawy pochodzą od nas samych.

Krishnamurti: Tak, dokładnie tak jest.

Rozmówca: Przemoc ma źródło w nas.

Krishnamurti: Tak jest. Chcę odkryć czy pochodzi ona z zewnątrz czy z wnętrza.

Rozmówca: To rodzaj zabezpieczania się.

Krishnamurti: Proszę, idźmy powoli, to raczej poważny problem i wiąże się z tym cały świat.

Rozmówca: Przemoc marnotrawi część mojej energii.

Krishnamurti: Wszyscy mówili o przemocy i jej braku. Ludzie twierdzili W życiu musisz używać
przemocy albo, widząc tego efekty, nakazywali Musisz żyć w sposób pokojowy. Słyszeliśmy tak
wiele, z książek, od kaznodziejów, od wychowawców i innych, pragnę jednak zbadać, czy to
możliwe by odkryć naturę przemocy i jakie zajmuje ona miejsce o ile jakiekolwiek w życiu. Co
czyni cię okrutnym, agresywnym, ambitnym? I czy przemoc wiąże się z dopasowywaniem się do
wzorca, na ile szlachetny by on nie był. Czy przemoc to część dyscypliny narzuconej przez samego
siebie lub przez społeczeństwo? Czy przemoc to konflikt wewnątrz i na zewnątrz? Chcę odkryć, co
jest źródłem, początkiem przemocy, w przeciwnym razie obracam jedynie wieloma słowy. Czy
używanie przemocy jest naturalne w sensie psychologicznym? (Przypadki fizyczno-psychologiczne
rozważymy później.) Czy, wewnętrznie, przemoc to agresja, gniew, nienawiść, konflikt, tłumienie,
dopasowywanie się? A czy dopasowywanie się opiera się na nieustającej walce, żeby znaleźć, by
osiągnąć, żeby się stać, aby dotrzeć, aby się zrealizować, by być szlachetnym i całej reszcie?
Wszystko to należy do obszaru psychologicznego. Jeśli nie umiemy wejść w to bardzo głęboko, to
nie będziemy w stanie zrozumieć, jak możemy wywołać odmienny stan w naszym codziennym
życiu, co w pewnym stopniu wymaga samoobrony. Zgoda? Więc zacznijmy stąd.

Czym, jak uważacie, jest przemoc nie werbalnie, ale faktycznie, wewnętrznie?

Rozmówca (1): To pogwałcenie czegoś innego. Narzuca ona coś.

Rozmówca (2): Co z odrzuceniem?

Krishnamurti: Weźmy najpierw przymus, pogwałcenie tego, co jest . Jestem zazdrosny i wymuszam
na tym ideę, że mam taki nie być: Nie wolno mi być zazdrosnym. Narzucanie, pogwałcenie tego, co
jest to przemoc. Po trochu zaczynamy, prawdopodobnie to jedno zdanie może opisać całą sprawę.
To, co jest pozostaje zawsze w ruchu, nie jest statyczne. Gwałcę to przez narzucenie czegoś, co, jak
myślę, być powinno .

Rozmówca: Czy ma Pan na myśli, że, gdy czuję złość, myślę, że jej nie powinno być i, zamiast się
złościć, powstrzymuję to? Czy to przemoc? Czy może stosuję przemoc, kiedy to wyrażam?

Krishnamurti: Proszę popatrzeć na to: złoszczę się i, aby to uwolnić, uderzam cię a to powoduje
łańcuch reakcji prowadzących do tego, że mi oddajesz. Samo wyrażenie złości to przemoc. A gdy
na fakcie, że jestem zdenerwowany, wymuszam coś innego, czyli że mam się nie złościć , czy to nie
jest również przemoc?

Rozmówca: Zgodziłbym się z tą bardzo ogólną definicją, ale przymus musi zachodzić w brutalny
sposób. To czyni go przemocą. Jeżeli wymuszasz coś stopniowo, nie będzie to przemoc.

Krishnamurti: Rozumiem, proszę Pana. Jeśli stosujesz przymus z delikatnością, z taktem, nie jest on
przemocą. Naruszam fakt, że nienawidzę, poprzez stopniowe, łagodne tłumienie go. Abym, jak
mówią dżentelmeni, nie używał przemocy. Ale czy zrobisz to z okrucieństwem czy delikatnie,
faktem pozostaje, że wymuszasz coś innego na tym, co jest . Czy zgadzamy się mniej więcej w tej
kwestii?

Rozmówca: Nie.

Krishnamurti: Zbadajmy to. Powiedzmy, że mam ambicję zostać największym poetą na świecie
(czy gdziekolwiek to będzie) i jestem zawiedziony, bo nie potrafię. Ten zawód, sama ta ambicja to
odmiana przemocy wobec faktu, że mi się nie udaje. Czuję zawód, bo jesteś lepszy niż ja. Czy to
nie rodzi przemocy?

Rozmówca: Wszelkie działanie przeciwko osobie lub przeciw rzeczy to przemoc.

Krishnamurti: Proszę spojrzeć na trudność w tym zawartą. Oto fakt i pogwałcenie go przez inne
działanie. Powiedzmy na przykład, że nie lubię Rosjan, czy Niemców bądź Amerykanów i
narzucam swą specyficzną opinię czy pogląd polityczny oto rodzaj przemocy. Kiedy ci to narzucam
jest to przemoc. Gdy porównuję się z tobą (mądrzejszym, bardziej inteligentnym), stosuję przemoc
wobec siebie czyż nie tak? Stosuję przemoc. W szkole B zostaje porównany z A , który wypada
znacznie lepiej na egzaminach i dostaje świetne oceny. Nauczyciel mówi do B Musisz być taki, jak
on. W wyniku porównania B z A powstaje przemoc i niszczy ona B . Zobaczcie, co oznacza ten
fakt: kiedy wymuszam na tym, co jest to, co być powinno (ideał, doskonałość, wyobrażenie itd.)
pojawia się przemoc.

Rozmówca (1): Odczuwam w sobie, że, jeżeli obecny jest jakiś opór, cokolwiek, co mogłoby
niszczyć, to przemoc się pojawi, ale też, że, jeśli się nie opierasz, możesz gwałcić siebie.

Rozmówca (2): Czy wszystko to nie dotyczy siebie samego, ja będącego źródłem wszelkiej
przemocy?

Rozmówca (3): Załóżmy, że przyjmę Pańskie słowa na ten temat. Przypuśćmy, że nienawidzisz
kogoś i chciałbyś wyeliminować tę nienawiść. Istnieją dwa podejścia: pierwsze wykorzystujące
przemoc i drugie bez jej użycia. Jeżeli wymusisz na swej własnej istocie eliminację nienawiści,
dokonasz przemocy wobec siebie. Jeśli z drugiej strony poświęcisz czas, pofatygujesz się by poznać
swoje odczucia i obiekt nienawiści, to stopniowo ją opanujesz. Wtedy rozwiążesz problem bez
użycia przemocy.

Krishnamurti: Myślę, że to zupełnie jasne, czyż nie, proszę Pana? Nie próbujemy obecnie odkryć,
jak pozbyć się przemocy w taki czy inny sposób, ale co ją w nas wywołuje. Czym jest przemoc w
nas, psychologicznie?

Rozmówca: Czy poprzez przymus nie następuje rozbicie czegoś? Wtedy odczuwa się przykrość i
zaczyna stosować przemoc.

Krishnamurti: Rozbicie idei, sposobu życia itd., to powoduje dyskomfort. Ten dyskomfort
wywołuje przemoc.

Rozmówca (1): Przemoc może pochodzić z zewnątrz lub z wnętrza. Zazwyczaj potępiam przemoc
na zewnątrz.

Rozmówca (2): Czy korzenie przemocy nie sięgają rezultatów fragmentacji?

Krishnamurti: Proszę, istnieje wiele sposobów pokazania, czym jest przemoc i jakie są jej
przyczyny. Czy nie możemy widzieć pojedynczego prostego faktu i stąd zacząć, powoli? Czy nie
umiemy dostrzec, że każda odmiana przymusu, użyta przez ojca wobec dziecka czy przez dziecko
wobec ojca, przez nauczyciela wobec ucznia, przez społeczeństwo bądź przez księdza, wszystko to
są odmiany przemocy? Czy nie możemy zgodzić się z tym i stąd rozpocząć?

Rozmówca: To pochodzi z zewnątrz.

Krishnamurti: Dokonujemy tego nie tylko na zewnątrz, ale też wewnątrz. Mówię do siebie Jestem
rozgniewany i wymuszam na tym ideę, że nie wolno mi się gniewać. Stwierdzamy, że to przemoc.
Zewnętrznie, gdy dyktator poskramia ludzi, to przemoc. Kiedy tłumię to, co czuję, bo się boję, bo
nie jest to szlachetne, bo nie jest to czyste itp., to również przemoc. A więc brak akceptacji faktu
tego, co jest powoduje przymus. Jeśli zaakceptuję fakt, że jestem zazdrosny i nie przeciwstawię mu
oporu, to nie ma przymusu, wtedy będę wiedział co z tym faktem zrobić. W tym nie ma przemocy.

Rozmówca: Mówi Pan, że edukacja to przemoc.

Krishnamurti: Tak. Czy istnieje sposób edukacji bez przemocy?

Rozmówca: Zgodnie z tradycją, nie.

Krishnamurti: Oto problem: z natury, w swoich myślach, w sposobie, w jaki żyję, jestem okrutną
ludzką istotą, agresywną, ambitną, brutalną i tak dalej tym jestem. I mówię sobie Jak mam żyć
inaczej? , ponieważ przemoc rodzi potężny antagonizm i zniszczenie w świecie. Chcę to zrozumieć
i uwolnić się od tego, żyć inaczej. Więc zapytuję siebie Czym ta przemoc jest we mnie? Czy to
frustracja, bo pragnę być sławny a wiem, że nie mogę, dlatego nienawidzę znanych ludzi? Jestem
zazdrosny a chcę taki nie być i nienawidzę tego stanu zazdrości z jego wszystkimi obawami i
strachem i irytacją, dlatego go tłumię. Robię to wszystko i uświadamiam sobie, że to rodzaj
przemocy. Teraz chcę odkryć, czy to nieuniknione, czy może istnieje sposób zrozumienia tego,
spojrzenia na to, wzięcia się z tym za bary prowadzący do innego życia. Tak więc muszę odkryć,
czym jest przemoc.

Rozmówca: To reakcja.

Krishnamurti: Za bardzo się Pan śpieszy. Czy pomoże mi to w zrozumieniu natury mojej
przemocy? Chcę w to wejść, pragnę odkryć. Widzę, że jak długo obecna jest dualność mamy
przemoc i jej brak musi istnieć konflikt a dzięki niemu musi powstać więcej przemocy. Kiedy
wymuszam na fakcie, że jestem głupi, ideę, że mam być mądry, zaczyna się przemoc. Gdy
porównuję się z tobą reprezentującym sobą o wiele więcej niż ja, to również przemoc.
Porównywanie, tłumienie, kontrola wszystko to wskazuje na obecność jakiejś formy przemocy.
Takim zostałem stworzony. Porównuję tłumię, jestem ambitny. Zdając sobie z tego sprawę, jak
mam żyć nie używając przemocy? Chcę odkryć sposób życia bez tych zmagań.

Rozmówca: Czy to nie ja , które staje przeciw faktowi?

Krishnamurti: Dojdziemy do tego. Zobaczcie fakt, zobaczcie, co dzieje się najpierw. Całe moje
życie, od początku edukacji do teraz, składało się z przemocy. Społeczeństwo każe mi się
dopasować, akceptować, robić to, nie robić tamtego, a ja się temu podporządkowuję. To odmiana

przemocy. A gdy buntuję się przeciw społeczeństwu, to również rodzaj przemocy (buntuję się w
takim sensie, że nie akceptuję wartości przez nie ustanowionych). Buntuję się przeciw niemu a
następnie tworzę moje własne wartości, które stają się wzorcem i wzorzec ten zostaje narzucony
innym albo mnie samemu, co prowadzi do kolejnej formy przemocy. W ten sposób prowadzę życie.
Tak jest: stosuję przemoc. Co teraz powinienem zrobić?

Rozmówca: Po pierwsze powinien Pan spytać siebie, dlaczego nie chce dłużej używać przemocy.

Krishnamurti: Bo widzę, co uczyniła ona z istniejącym obecnie światem: wojny na zewnątrz,
konflikt wewnątrz, konflikt w związkach. Obiektywnie widzę toczącą się wewnątrz bitwę i mówię
Na pewno musi istnieć inny sposób życia.

Rozmówca: Dlaczego nie odpowiada Panu ta sytuacja?

Krishnamurti: Jest bardzo destrukcyjna.

Rozmówca: Oznacza to, że sam Pan nadał już najwyższą wartość miłości.

Krishnamurti: Nie nadaję wartości niczemu. Jedynie obserwuję.

Rozmówca: Jeśli coś Panu nie odpowiada, to nadaje Pan wartość.

Krishnamurti: Nie robię tego, obserwuję. Zauważam, że wojna jest destrukcyjna.

Rozmówca: Cóż jest z nią nie tak?

Krishnamurti: Nie mówię, że jest dobra lub zła.

Rozmówca: To dlaczego chce Pan to zmienić?

Krishnamurti: Chcę to zmienić, bo mój syn zginął na wojnie i pytam Czy nie ma sposobu życia bez
zabijania się nawzajem?

Rozmówca: A więc wszystko, co pragnie Pan zrobić, to eksperyment z innym sposobem życia,
potem porównanie nowego sposobu z tym, który funkcjonuje obecnie.

Krishnamurti: Nie, proszę Pana. Nie porównuję. Wyjaśniałem to wszystko. Widzę, że mój syn
zginął na wojnie i mówię Czy nie istnieje inny sposób życia? Chcę odkryć czy można żyć tak, aby
przemoc nie była obecna.

Rozmówca: Jednak zakładając...

Krishnamurti: Żadnych założeń, proszę Pana. Mój syn zginął na wojnie i chcę odkryć sposób życia,
w jakim inni synowie nie będą zabijani.

Rozmówca: Więc to, czego Pan chce, to któraś z dwu możliwości.

Krishnamurti: Jest tuzin możliwości.

Rozmówca: Pańskie pragnienie odnalezienia innego sposobu życia jest tak wielkie, że chce Pan
jakiś zastosować cokolwiek to będzie. Chce Pan poeksperymentować z nim i porównać go.

Krishnamurti: Nie, proszę Pana, obawiam się, że kładzie Pan nacisk na coś, czego nie wyjaśniłem.

Albo akceptujemy istniejący obecnie sposób życia, z przemocą i całą resztą, albo mówimy, że musi
istnieć inny, jaki ludzka inteligencja potrafi odnaleźć, w którym nie ma przemocy. To wszystko. I
stwierdzamy, że przemoc będzie istnieć tak długo, jak długo porównywanie, tłumienie,
dostosowywanie się, uczenie się wzorca jest sposobem na życie. Jest w tym konflikt a dzięki niemu
przemoc.

Rozmówca: Dlaczego powstaje zamęt? Czy nie tworzy się on wokół ja ?

Krishnamurti: Dojdziemy do tego, proszę Pana.

Rozmówca: Sprawa, jaka kryje się za przemocą, korzenie, istota przemocy to fakt oddziaływania.
Na skutek faktu, że sami istniejemy, oddziałujemy na resztę istnienia. Jestem tu. Poprzez
oddychanie powietrzem wpływam na istnienie w nim. Tak więc twierdzę, że istotą przemocy jest
fakt oddziaływania właściwy istnieniu. Gdy wpływ jest dysonansem, dysharmonią, nazywamy to
przemocą. Jeżeli jednak dokonamy tego harmonijnie, to jest to druga strona przemocy lecz ciągle
zachodzi oddziaływanie. Oddziałuje się przeciwko , co jest przemocą, lub odwrotnie oddziałuje się
zgodnie.

Krishnamurti: Proszę Pana, czy mogę o coś zapytać? Czy jest Pan zainteresowany przemocą? Czy
przemoc Pana dotyczy? Czy jest Pan zainteresowany przemocą w sobie i w świecie w tym sensie,
że czuje Pan Nie mogę żyć w ten sposób ?

Rozmówca: Gdy buntujemy się przeciw przemocy stwarzamy problem, bo bunt to przemoc.

Krishnamurti: Rozumiem, proszę Pana, ale w jaki sposób będziemy ten temat kontynuować?

Rozmówca: Nie zgadzam się ze społeczeństwem. Bunt przeciw ideom pieniądzom, efektywności i
innym to moja odmiana przemocy.

Krishnamurti: Tak, rozumiem. Dlatego bunt przeciw obecnej kulturze, edukacji itd., to przemoc.

Rozmówca: To jest to, o czym chcę się dowiedzieć.

Krishnamurti: Również pragnę dowiedzieć się na ten temat. Przyjrzyjmy się temu.

Rozmówca: Jeśli mam problem z jakąś osobą, mogę go zrozumieć znacznie dokładniej. Jeżeli
kogoś nienawidzę, znam to, reaguję przeciw temu. Ale to niemożliwe w społeczeństwie.

Krishnamurti: Rozpatrzmy to, proszę. Buntuję się przeciw obecnej strukturze moralnej
społeczeństwa. Zdaję sobie sprawę, że zwyczajny bunt przeciw niej, bez odkrycia, czym jest
prawdziwa moralność, to przemoc. Czym jest prawdziwa moralność? Dopóki tego nie odkryję i nie
przeżyję, dopóty bunt przeciw strukturze moralności społecznej ma bardzo małe znaczenie.

Rozmówca: Nie może Pan poznać przemocy, gdy nie żyje Pan z nią.

Krishnamurti: O! Czy twierdzi Pan, że muszę żyć z przemocą zanim będę mógł zrozumieć coś
innego?

Rozmówca: Mówił Pan, że, aby zrozumieć prawdziwą moralność, trzeba ją przeżyć. Musi Pan żyć z
przemocą, aby zobaczyć, czym jest miłość.

Krishnamurti: Gdy mówi Pan, że muszę żyć w ten sposób, narzuca mi już ideę, tego, co Pan uważa
za miłość.

Rozmówca: To powtórzenie Pańskich słów.

Krishnamurti: Proszę Pana, oto moralność społeczna, przeciw której się buntuję, bo widzę, jak jest
absurdalna. Czym jest prawdziwa moralność, w jakiej nie ma przemocy?

Rozmówca: Czy prawdziwa moralność to nie kontrolowanie przemocy? Chyba we wszystkich
istnieje przemoc, ludzie tak zwane istoty najwyższe kontrolują ją, w naturze jest ona zawsze obecna
czy jako burza z piorunami czy dzikie zwierzę zabijające inne albo umierające drzewo, przemoc
jest wszędzie.

Krishnamurti: Mogą istnieć wyższe odmiany przemocy, subtelniejsze, słabsze i mamy brutalne jej
formy. Całość życia to przemoc, mała i duża. Jeżeli chce się odkryć, czy można wydostać się poza
tę całą jej strukturę, trzeba w to wejść. Oto, co próbujemy zrobić.

Rozmówca: Przepraszam, co Pan rozumie przez wejście w to ?

Krishnamurti: Przez wejście w to rozumiem po pierwsze oglądanie, badanie tego, co jest . By badać
potrzeba wolności od wszelkich wniosków, od wszelkich uprzedzeń. Patrzę wtedy, z tą wolnością,
na problem przemocy. Oto wchodzenie .

Rozmówca: Czy coś się wtedy dzieje?

Krishnamurti: Nie, nic się nie dzieje.

Rozmówczyni: Zauważam, że moją reakcją na wojnę jest Nie chcę walczyć ... Jednak stwierdzam,
że to, co robię polega na próbie trzymania się z dala, życia w innym kraju albo unikania ludzi,
którzy mi nie odpowiadają. Po prostu trzymam się z dala od społeczeństwa amerykańskiego.

Krishnamurti: Mówi Pani Nie organizuję demonstracji ani protestów, ale nie mieszkam w kraju,
gdzie obecne jest to, co mi nie odpowiada. Trzymam się z dala od ludzi, których nie lubię.
Wszystko to jest odmianą przemocy. Proszę, poświęćmy temu trochę uwagi. Użyjmy naszych

umysłów by zrozumieć to zagadnienie. Co ma zrobić człowiek, który widzi cały wzór zachowań
politycznych, religijnych i ekonomicznych, z jakim w mniejszym czy większym stopniu wiąże się
przemoc, który czuje się schwytany w pułapkę, jaką sam stworzył?

Rozmówca: Czy mogę zasugerować, że nie ma przemocy, lecz myślenie ją tworzy.

Krishnamurti: O! Zabijam kogoś i myślę o tym, dlatego jest to przemoc. Nie, proszę Pana, czyż nie
bawimy się słowami? Czy nie moglibyśmy wejść w to trochę bardziej? Zobaczyliśmy, że
kiedykolwiek narzucam sobie coś, psychologicznie, ideę lub wniosek, rodzi to przemoc. (Zajmiemy
się tym za chwilę.) Jestem okrutny rozumiem to werbalnie i odczuwam. Wymuszam na tym, że Nie
wolno mi , i uświadamiam sobie, że to rodzaj przemocy. Co mam uczynić z tym odczuciem
okrucieństwa bez narzucania mu czegoś innego? Czy mogę je zrozumieć bez tłumienia go, bez
uciekania od niego, bez żadnego rodzaju uników czy udawania? Oto fakt jestem okrutny. Oto mój
problem i żadna ilość wyjaśnień, mówienia powinieneś, nie powinieneś nie rozwiąże go. Oto
kwestia, która mnie dotyka i pragnę ją rozstrzygnąć, bo widzę, że może istnieć inny sposób życia.
Więc mówię sobie Jak mogę uwolnić się od tego okrucieństwa bez konfliktu , ponieważ w chwili,
gdy rozpoczynam konflikt by pozbyć się okrucieństwa, już wniosłem przemoc w swą istotę. Więc
najpierw muszę mieć pełną jasność, co oznacza konflikt. Jeżeli istnieje jakiś konflikt w odniesieniu
do okrucieństwa od którego chcę się uwolnić z niego właśnie rodzi się przemoc. Jak mam się
uwolnić od okrucieństwa bez konfliktu?

Rozmówca: Zaakceptować je.

Krishnamurti: Zastanawiam się, co rozumiemy przez akceptację swego okrucieństwa. Oto ono! Nie
akceptuję ani nie odrzucam go. Co dobrego wynika ze stwierdzenia zaakceptuj to ? Faktem jest, że
mam brązową skórę tak jest. Dlaczego mam to akceptować lub odrzucać? Faktem jest, że jestem
okrutny.

Rozmówca: Jeżeli widzę, że jestem okrutny, to akceptuję, rozumiem to ale też boję się działać w
okrutny sposób i to podtrzymywać.

Krishnamurti: Tak. Powiedziałem Jestem okrutny. Ani tego nie akceptuję ani nie odrzucam. To
fakt, a oto kolejny fakt, że, kiedy następuje konflikt mający usunąć okrucieństwo, pojawia się
przemoc. Muszę więc mieć do czynienia z tymi dwoma sprawami. Przemoc, okrucieństwo i
pozbycie się ich bez wysiłku. Co mam zrobić? Całe moje życie to szamotanina i walka.

Rozmówca: Kwestią nie jest przemoc, ale tworzenie wyobrażenia.

Krishnamurti: Wyobrażenie zostaje narzucone temu, co jest zgoda?

Rozmówca: Pochodzi ono z nieznajomości swej prawdziwej istoty.

Krishnamurti: Nie do końca wiem, co rozumie Pan przez prawdziwą istotę .

Rozmówca: Rozumiem przez to, że nie jest się oddzielonym od świata, że jest się światem, a
dlatego odpowiada się za przemoc obecną wokół.

Krishnamurti: Tak. Powiedział Pan, że prawdziwa istota to rozpoznanie, że jesteś światem i świat
jest tobą, a okrucieństwo i przemoc nie są czymś innym, tylko częścią jedności. Czy to miał Pan na
myśli?

Rozmówca: Nie. Rolę ignorancji.

Krishnamurti: A więc mówi Pan, że istnieje prawdziwe ja i jego nieznajomość? Obecne są dwa
stany, prawdziwa istota i ukrywanie jej pod ignorancją. Dlaczego? To stara teoria indyjska. Skąd
Pan wie, że istnieje prawdziwa istota schowana pod iluzją i ignorancją?

Rozmówca: Jeżeli zdamy sobie sprawę, że problemy, jakie mamy, istnieją w kategoriach
przeciwieństw, to wszelkie problemy znikną.

Krishnamurti: Wszystko, co trzeba zrobić to nie myśleć przeciwieństwami. Czy tak robimy, czy to
jedynie idea?

Rozmówca: Proszę Pana, czyż dualność nie jest właściwością myśli?

Krishnamurti: Doszliśmy do jakiegoś miejsca i odchodzimy od niego. Wiem, że jestem okrutny z
różnych przyczyn psychologicznych. Oto fakt. Jak mam się uwolnić bez wysiłku?

Rozmówca: Co ma Pan na myśli mówiąc bez wysiłku ?

Krishnamurti: Wyjaśniałem, co rozumiem przez wysiłek. Jeśli tłumię okrucieństwo, obecny jest
wysiłek związany z odczuciem, że jest w tym sprzeczność: okrucieństwo i pragnienie by go nie
było. Następuje konflikt pomiędzy tym, co jest i tym, co być powinno .

Rozmówca: Jeżeli rzeczywiście na to spojrzę, nie mogę pozostać okrutny.

Krishnamurti: Pragnę odkryć, nie akceptować stwierdzenia. Pragnę odkryć, czy to w ogóle możliwe
by uwolnić się od okrucieństwa. Czy można się od niego uwolnić bez tłumienia, bez uciekania,
prób pokonania go. Co mam zrobić?

Rozmówca: Jedyna rzecz do zrobienia to je wyrazić.

Krishnamurti: By je wyrazić muszę pozwolić mu wyjść, pozwolić aby się ukazało nie w sensie
stania się bardziej okrutnym. Dlaczego nie pozwalam mu wyjść? Przede wszystkim boję się tego.
Nie wiem, czy przez pozwolenie na taką ekspresję, nie stanę się bardziej okrutny. A jeśli je wyrażę,
to czy jestem w stanie je zrozumieć? Czy umiem popatrzeć na nie z wielką starannością, co znaczy
uważnie? Mogę to zrobić tylko, jeśli moja energia, zainteresowanie i pragnienie zbiegają się w
chwili ekspresji. W takim momencie potrzebuję pilnego pragnienia by zrozumieć, potrzebuję
umysłu bez żadnych zniekształceń. Potrzebuję olbrzymiej energii by patrzeć. I te trzy rzeczy muszą
mieć miejsce jednocześnie dokładnie w chwili ekspresji. Co oznacza, że jestem wystarczająco
wrażliwy i wolny, ażeby dysponować taką energią witalną, intencją i uważnością. Skąd wezmę tę
intensywną uważność? Jak do niej dotrę?

Rozmówca: Jeżeli doszliśmy do tego momentu desperackiego pragnienia zrozumienia, to tę

uważność mamy.

Krishnamurti: Rozumiem. Pytam jedynie Czy to możliwe by być uważnym? Poczekajcie,
zobaczcie, co z tego wynika, zobaczcie, co się z tym wiąże. Nie nadawajcie znaczeń, nie układajcie
nowych zbiorów słów. Jestem tu. Nie wiem, co znaczy uważność. Prawdopodobnie nigdy nie
poświęciłem niczemu uwagi, bo przez większość mojego życia jestem nieuważny. Nagle
przychodzisz i mówisz Patrz, bądź uważny wobec przemocy , a ja odpowiadam Będę ale co to
znaczy? Jak mam sprowadzić ten stan uważności? Czy jest na to metoda? Jeśli istnieje metoda i
mogę praktykować uważność, zajmie to czas. A w tym czasie pozostaję nieuważny i dzięki temu
powoduję dalsze zniszczenia. Więc to wszystko musi nastąpić natychmiast!

Jestem okrutny. Nie będę tłumił, nie będę uciekał, co nie oznacza, że jestem zdeterminowany nie
uciekać, co nie oznacza, że zdecydowałem nie tłumić tego. Lecz widzę i rozumiem dzięki
inteligencji, że tłumienie, kontrola, ucieczka, nie rozwiązują problemu, dlatego odkładam je na bok.
Teraz dysponuję inteligencją, jaka zaistniała przez zrozumienie daremności tłumienia, ucieczki,
prób pokonania. Dzięki tej inteligencji badam, przyglądam się okrucieństwu. Uświadamiam sobie,
że, aby na nie patrzeć, potrzeba wielkiej uważności a, aby nią dysponować, muszę bardzo uważać
na mą nieuważność. Co to znaczy? Jeżeli praktykuję uważność, staje się to mechaniczne, głupie i
bez znaczenia, ale jeśli zauważę lub uświadomię sobie brak uwagi, to zaczynam odkrywać, jak
powstaje uważność. Dlaczego jestem nieuważny wobec uczuć innych ludzi, wobec sposobu, w jaki
się wyrażam, w jaki jem, wobec tego, co ludzie mówią i robią? Poprzez zrozumienie stanu
negatywnego powinienem dojść do pozytywnego, czyli uważności. Tak więc badam, próbuję
zrozumieć, skąd bierze się nieuważność.

To bardzo poważne zagadnienie, bo cały świat płonie. Skoro jestem częścią tego świata a świat jest
mną, muszę położyć kres temu pożarowi. Więc ugrzęźliśmy z tym problemem. Ponieważ to brak
uważności wywołuje cały ten chaos w świecie. Widać tu osobliwość faktu, że nieuważność jest
negacją brak uwagi, brak bycia tutaj w tej chwili. Jak można uświadomić sobie w pełni swą
nieuważność, ażeby stała się uważnością? Jak mam być całkowicie, natychmiast, świadom, z
wielką energią, okrucieństwa we mnie, ażeby nie istniały tarcia, sprzeczności, aby powstała całość,
jedność? Jak to spowodować? Powiedzieliśmy, że to możliwe jedynie, gdy obecna jest zupełna
uważność, a nie istnieje ona, bo nasze życie to marnowanie energii w nieuważności.

Saanen, Szwajcaria, 3 sierpnia 1969

Rozdział 10.

O radykalnej przemianie

Czym jest narzędzie, które patrzy?

Krishnamurti: Człowiek nie zmienił się zbyt głęboko. Rozmawiamy o radykalnej rewolucji w nim,
nie o narzuceniu na stary kolejnego wzorca postępowania. Jesteśmy zainteresowani jedynie
zasadniczą przemianą tego, co się faktycznie dzieje wewnątrz nas. Jak mówiliśmy, świat i my sami
to nie dwie różne jednostki, świat jest nami i my jesteśmy światem. Wywołać wielką przemianę w
samych korzeniach naszej istoty, rewolucję, mutację, transformację nie gra roli, jakiego słowa

użyjesz oto, czym zajmujemy się podczas tych dyskusji.

Wczoraj pytaliśmy: czy można patrzeć na siebie z jasnością, bez żadnych zniekształceń
zniekształceń będących pragnieniem oceniania, osądzania, osiągania, uciekania od tego, co jest ?
Wszystko to przeszkadza w czystej percepcji, powstrzymuje od patrzenia dokładnie i z bliska na to,
co jest . Myślę, że powinniśmy dzisiaj poświęcić trochę czasu na przedyskutowanie, wspólne
omówienie natury obserwacji, sposobu patrzenia, słuchania, widzenia. Powinniśmy spróbować
odkryć, czy w ogóle można widzieć nie tylko częścią swojej istoty, optyczną, intelektualną czy
emocjonalną. Czy to w ogóle możliwe by obserwować z bardzo bliska bez zniekształceń? Może
warto się tym zająć. Co to znaczy widzieć? Czy umiemy patrzeć na siebie, spojrzeć na podstawowy
fakt o nas czyli chciwość, zawiść, gniew, strach, hipokryzję, oszustwa, ambicję czy potrafimy po
prostu przyglądać się temu, bez zniekształcania?

Czy możemy spędzić dzisiaj trochę czasu próbując poznać, co to znaczy patrzeć? Poznawanie to
ciągły ruch, ciągłe odnawianie. To nie poznać i patrzeć z tej pozycji. Poprzez słuchanie tego, co się
tu mówi i przyjrzenie się sobie odrobinę, coś poznajemy, czegoś doświadczamy i z pozycji tego
poznania i doświadczenia patrzymy. Patrzymy z pamięcią tego, co poznaliśmy i czego
doświadczyliśmy: patrzymy pamiętając to w umyśle. Dlatego nie jest to patrzenie, nie jest to
poznawanie. Poznawanie oznacza, że umysł poznaje za każdym razem od nowa. Więc zawsze jest
świeży, gotów poznawać. Mając to na uwadze nie zajmujemy się kultywacją pamięci, ale raczej
obserwacją i widzeniem, co się faktycznie dzieje. Spróbujemy być bardzo czujni, bardzo uważni,
ażeby to, co widzimy, i to, co poznajemy, nie stawało się pamięcią, z jaką patrzymy, co już jest
zniekształceniem. Patrz za każdym razem jak gdyby był to pierwszy raz! Patrzeć, obserwować to,
co jest z pamięcią oznacza, że coś ona narzuca bądź kształtuje lub ukierunkowuje twą obserwację a
skutkiem tego zniekształca ją. Czy możemy wyjść od tego?

Chcemy odkryć, co znaczy obserwować. Naukowiec może na coś patrzeć przez mikroskop i
obserwować z bliska oto obiekt zewnętrzny, na który patrzy bez uprzedzeń, chociaż z pewną
wiedzą, jaką musi mieć aby popatrzeć. Lecz tutaj przyglądamy się całej strukturze, całemu ruchowi
życia, całej istocie, czyli mnie samemu . Trzeba na to spojrzeć nie intelektualnie, nie emocjonalnie
ani poprzez wnioski na temat tego, co dobre a co złe, czy tego, co być nie może , tego, co być
powinno . A zatem zanim będziemy mogli popatrzeć z bliska, musimy uświadomić sobie proces
oceniania, osądzania, wyciągania wniosków, jaki stale zachodzi i który przeszkadza w obserwacji.

Zainteresowani teraz jesteśmy nie patrzeniem, ale tym, co patrzy. Czy narzędzie używane do
patrzenia jest zaplamione, zniekształcone, udręczone, przeciążone? Ważne jest nie widzenie, lecz
obserwacja siebie, który jesteś narzędziem, jakie patrzy. Jeśli mam uprzedzenie, na przykład
nacjonalizm, i patrzę wraz z tym głębokim uwarunkowaniem, dzieleniem na plemiona zwanym
nacjonalizmem, patrzę, co oczywiste, z wielką ilością uprzedzeń dlatego nie widzę wyraźnie. Albo,
jeżeli boję się popatrzeć, to jest to oczywiście zniekształcone spojrzenie. Lub gdy mam ambicję by
osiągnąć oświecenie, wyższą pozycję, czy cokolwiek to będzie, wtedy również przeszkadza mi to w
wyraźnej percepcji. Trzeba być świadomym tego wszystkiego, świadomym narzędzia, które patrzy i
tego, czy jest czyste.

Rozmówca: Jeżeli się patrzy i zauważa, że nie jest ono czyste, to co wtedy należy zrobić?

Krishnamurti: Proszę śledzić to uważnie. Powiedzieliśmy: obserwuj to, co jest , zasadniczo
egoistyczną, skoncentrowaną na sobie aktywność, tę, która się opiera, która bywa sfrustrowana,
jaka wpada w gniew obserwuj to wszystko. Następnie mówiliśmy: przyjrzyj się narzędziu, które
obserwuje, odkryj, czy jest ono czyste. Przeszliśmy od faktu do narzędzia, które zamierza patrzeć.

Sprawdzamy, czy jest czyste i stwierdzamy, że nie jest. Co mamy teraz zrobić? Dysponuję
zaostrzeniem inteligencji, jakie zaangażowałem wcześniej w obserwację tylko faktu, tego, co jest
przyglądałem mu się i odsunąłem od niego mówiąc Muszę zobaczyć, czy instrument, który patrzy,
jest czysty. W samym takim pytaniu obecna jest inteligencja śledzi Pan to wszystko? Dlatego
następuje wyostrzenie inteligencji, wyostrzenie umysłu, mózgu.

Rozmówca: Czy z tego nie wynika, że istnieje poziom świadomości, gdzie nie ma podziałów, nie
ma uwarunkowań?

Krishnamurti: Nie wiem, co z tego wynika. Po prostu posuwam się krok po kroku. Ruch nie jest
fragmentaryczny. Nie jest przerywany. Przedtem, kiedy patrzyłem, nie dysponowałem inteligencją.
Twierdziłem To muszę zmienić , Tego nie wolno mi zmieniać , Tak być nie może , To jest dobre, to
jest złe , Tak być powinno wszystko. Z tymi wnioskami patrzyłem i nie działo się nic. Teraz zdaję
sobie sprawę, że, aby patrzeć, narzędzie musi być niezwykle czyste. Jest to więc jeden ciągły ruch
inteligencji, nie fragmentaryczny stan. Chciałbym ten temat kontynuować.

Rozmówca: Czy ta inteligencja jest sama w sobie energią? Jeżeli jest od czegoś zależna, to sprawa
spali na panewce.

Krishnamurti: Proszę się tym przez moment nie kłopotać, zostawmy kwestię energii na boku.

Rozmówca: Pan już to osiągnął podczas, gdy nam wydaje się to oczyszczaniem i oczyszczaniem,
ale dążenie jest to samo.

Krishnamurti: Tak. Czy właśnie to ma miejsce oczyszczanie? Czy może umysł, mózg, cała istota
bardzo się przytępiły różnymi środkami, jak naciski i aktywność i reszta? I mówimy, że cała istota
musi być w pełni przebudzona.

Rozmówca: To ten trudny moment.

Krishnamurti: Proszę poczekać, idę w tym kierunku, zobaczy Pan. Inteligencja nie podlega
ewolucji. Inteligencja to nie wytwór czasu. Inteligencja to właściwość wrażliwej uważności na to,
co jest . Mój umysł jest stępiony a mówię Muszę na siebie popatrzeć i ten tępy umysł próbuje
patrzeć na siebie. Oczywiście nic nie widzi. Albo się opiera albo odrzuca albo dostosowuje się tak
patrzy wielce godzien szacunku mały mieszczański umysł.

Rozmówca: Zaczął Pan mówić o ideologicznym systemie moralności a teraz idzie Pan dalej i
sugeruje, że powinniśmy użyć samoobserwacji, że wszelkie inne systemy są bezskuteczne. Czy nie
jest to również ideologia?

Krishnamurti: Nie, proszę Pana. Wręcz przeciwnie, twierdzę, że, jeśli patrzysz korzystając z
ideologii, wliczając w to moją, to jesteś zgubiony, to w ogóle nie patrzysz. Podtrzymujesz tak wiele
ideologii, szacownych, niegodnych szacunku i innych mając je w mózgu, w sercu patrzysz.
Otępiają one mózg i umysł i całą twą istotę. Teraz patrzy przytępiony umysł. I oczywiście, na
cokolwiek spojrzy, cokolwiek wymedytuje, czy poleci na księżyc, ciągle jest tępy. A zatem taki
tępy umysł obserwuje a ktoś przychodzi i mówi Popatrz przyjacielu, jesteś ograniczony, to, co
widzisz będzie tak samo ograniczone. Ponieważ twój umysł jest otępiały, to co widzisz również
będzie niewyraźne. To wielkie odkrycie, że ograniczony umysł patrząc na coś niezwykle

żywotnego również tę rzecz czyni ograniczoną.

Rozmówca: Ale ta sama rzecz ciągle sięga na zewnątrz.

Krishnamurti: Proszę poczekać, poruszajmy się powoli, jeśli nie ma Pan nic przeciw temu. Po
prostu idźcie krok za krokiem wraz z mówcą.

Rozmówca: Jeżeli tępy umysł rozpoznaje, że jest tępy, to już tak tępy nie jest.

Krishnamurti: Nie rozpoznaję tego! Byłoby wspaniale, gdyby tępy umysł rozpoznał swoje
otępienie, ale on tego nie czyni. Albo próbuje szlifować się bardziej i bardziej zdobywając wiedzę,
zostając naukowcem itd. albo, jeżeli uświadamia sobie swe otępienie, stwierdza Ten stępiony umysł
nie potrafi jasno patrzeć. Oto więc następne pytanie: jak taki stępiony, zaplamiony umysł ma się
stać niezwykle inteligentny, ażeby instrument, przez który się patrzy, był bardzo czysty?

Rozmówca: Czy mówi Pan, że, gdy umysł w ten sposób potraktuje zagadnienie, to położy kres swej
tępocie? Czy można czynić dobre rzeczy ze złych pobudek?

Krishnamurti: Nie. Szkoda, że nie odstawił Pan swoich wniosków i nie odkrywa tego, o czym
słyszy od mówcy.

Rozmówca: Nie, proszę Pana. Pozostaje Pan ze mną.

Krishnamurti: Co powie Pan na to: próbuje Pan uchwycić coś, co uczyni tępy umysł ostrzejszym,
jaśniejszym. Ja nie. Mówię: obserwuj otępienie.

Rozmówca: Bez nieprzerwanego ruchu?

Krishnamurti: Obserwować stępiony umysł bez nieprzerwanego ruchu zniekształceń jak to się
stanie? Patrzy mój tępy umysł dlatego nie ma nic do zobaczenia. Zapytuję siebie Jak to możliwe by
uczynić go jaśniejszym? Czy to pytanie pojawiło się, bo porównałem otępiony umysł z innym,
bardziej rozgarniętym i mówię Muszę taki być ? Nadąża Pan? Właśnie porównywanie to
kontynuacja otępienia umysłu.

Rozmówca: Czy tępy umysł może porównać się ze zdolniejszym?

Krishnamurti: Czyż ciągle się nie porównuje z jakimś bystrzejszym umysłem? Właśnie to
nazywamy ewolucją, nieprawdaż?

Rozmówca: Tępy umysł nie porównuje, pyta Dlaczego powinienem? Można też sformułować to
trochę inaczej: wierzysz, że jeżeli będziesz odrobinę bystrzejszy, to więcej osiągniesz.

Krishnamurti: Zgoda, to to samo. Więc coś odkryłem. Tępy umysł stwierdza jestem otępiały dzięki
porównaniu, jestem tępy, bo tamten człowiek jest bardziej rozgarnięty. Nie uświadamia on sobie, że
jest tępy sam w sobie. To dwa różne stany. Jeśli jestem świadom swego otępienia, bo ty jesteś
bystry, to jedna rzecz. Jeżeli uświadamiam to sobie bez porównywania, to coś zupełnie innego. Jak
to jest z wami? Czy porównujesz się i dlatego mówisz Jestem tępy ? Czy może uświadamiasz to

sobie bez porównywania. Może tak być? Proszę zatrzymajmy się tu na moment.

Rozmówca: Czy to możliwe?

Krishnamurti: Poświęćmy parę chwil temu pytaniu. Czy jestem świadom głodu, bo ktoś mi o tym
powiedział, czy dlatego, że czuję się głodny? Jeśli mi powiesz, że jestem głodny, mogę odczuć
lekki głód, ale nie jest on prawdziwy. Jeżeli jednak jestem głodny, to jestem głodny. A więc muszę
mieć całkowitą jasność, czy moje otępienie to wynik porównywania. Wtedy mogę pójść dalej.

Rozmówca: W jaki sposób przyszło to do Pana, że może Pan to zostawić i rozważać tylko, czy jest
tępy czy nie?

Krishnamurti: Ponieważ widzę prawdę, że porównywanie mnie otępia. W szkole, gdy porównuje
się jednego ucznia z drugim, niszczy się go. Jeżeli powiesz młodszemu bratu, że musi być tak
zdolny jak starszy, niszczysz go, czyż nie? Nie jesteś zainteresowany młodszym, lecz zdolnościami
starszego chłopca.

Rozmówca: Czy otępiony umysł potrafi popatrzeć i odkryć, że jest tępy?

Krishnamurti: Zamierzamy to odkryć. Proszę, spróbujmy jeszcze raz od początku. Czy moglibyśmy
dzisiaj nie trzymać się kurczowo tej jednej sprawy?

Rozmówca: Jak długo istnieje to pragnienie, nieważne, na ile słuszne, jestem tępy sam z siebie bądź
przez porównywanie.

Krishnamurti: Zamierzamy to odkryć. Proszę, niech Pan przez parę minut po prostu posuwa się
wraz z mówcą nie akceptując ani nie odrzucając, ale obserwując siebie. Na początku dzisiejszego
dialogu powiedzieliśmy, że rewolucja musi nastąpić w samych korzeniach naszej istoty, i że może
to mieć miejsce jedynie, gdy wiemy, jak obserwować to, czym jesteśmy. Obserwacja jest
uzależniona od jasności, czystości i otwartości umysłu, który patrzy. Lecz większość z nas jest
otępiona i stwierdzamy, że podczas patrzenia nic nie widzimy dostrzegamy gniew, zazdrość i
resztę, ale to nie wywołuje żadnego efektu. Więc zajmujemy się otępionym umysłem, nie tym, na
co on patrzy. Ten tępy umysł stwierdza Muszę być bystry by patrzeć. Tak więc ma wzorzec tego,
czym jest bystrość i próbuje takim zostać. Ktoś mu mówi Porównywanie zawsze wywołuje
otępienie. Więc odpowiada Muszę strasznie uważać, ażeby nie porównywać. Czym jest otępienie
wiem jedynie dzięki porównaniom. Jeżeli nie porównuję, to skąd wiem, że jestem tępy? I mówię
sobie Nie będę nazywał tego otępieniem. W ogóle nie będę używał słowa tępy . Będę tylko
obserwował to, co jest i nie będę nazywał. Bo w chwili, gdy nazywam coś tępym, już nadaję mu
imię i powoduję, że takie jest. Ale, jeśli nie będę nazywał, lecz tylko obserwował, to usuwam
porównania, usuwam słowo tępy i zostaje tylko to, co jest . Nie jest to trudne, nieprawdaż? Proszę,
przyjrzyjcie się sobie. Popatrzcie, co się dzieje! Popatrzcie, gdzie jest teraz umysł.

Rozmówca: Widzę, że mój umysł jest zbyt powolny.

Krishnamurti: Proszę tylko posłuchać. Powtórzę bardzo wolno, krok po kroku.

W jaki sposób zdaję sobie sprawę, że mój umysł jest tępy? Bo ktoś mi powiedział? Bo czytam
książki, które wydają mi się niezwykle mądre, zawiłe i subtelne? Czy może spotkałem genialnych

ludzi i porównując się z nimi nazywam siebie tępym? Muszę to odkryć. Więc nie będę
porównywał, odrzucam porównywanie się z kimś innym. Czy teraz wiem, że jestem tępy? Czy to
słowo przeszkadza mi obserwować? Czy może zajmuje ono miejsce tego, co jest ? Nadąża Pan za
tym? Więc nie będę go używał, nie nazwę umysłu tępym, nie nazwę go powolnym, nie nazwę go w
żaden sposób, ale odkryję to, co jest . Tak więc uwolniłem się od porównywania, co jest najbardziej
subtelną sprawą. Mój umysł stał się niezwykle inteligentny, ponieważ nie porównuje, nie używa
słów do nazywania tego, co widzi, tego, co jest , bo uświadomił sobie, że opis nie jest tym, co
opisuje. Czym jest zatem obecnie fakt tego, co jest ?

Czy możemy stąd pójść dalej? Przyglądam się temu, umysł obserwuje swoje własne poruszenia.
Teraz, czy potępiam je, osądzam i oceniam oraz mówię Tak być powinno , To nie powinno mieć
miejsca ? Czy mam jakaś regułę, ideał, rozwiązanie, wniosek, które niechybnie zniekształcą to, co
jest ? Muszę w to wejść. Jeżeli mam jakieś wnioski, to nie umiem patrzeć. Jeżeli jestem moralistą,
jeśli jestem osobą godną szacunku, albo chrześcijaninem, hinduistą czy oświeconym bądź tym lub
tamtym wszystko to przeszkadza mi w patrzeniu. Dlatego muszę być wolny od tego wszystkiego.
Przyglądam się, czy mam jakiegokolwiek rodzaju wnioski. Tak więc umysł staje się niezwykle
jasny i pyta Czy obecny jest strach? Obserwuję i stwierdzam Jest tu strach, jest pragnienie
bezpieczeństwa, jest pożądanie przyjemności i tak dalej. Widzę, że prawdopodobnie nie mogę
patrzeć, jeżeli istnieją dowolnego rodzaju wnioski, zachodzi dowolnego rodzaju ruch związany z
przyjemnością. Przyglądam się zatem i zauważam, że w wielkim stopniu podlegam tradycji, i zdaję
sobie sprawę, że taki tradycyjny umysł nie umie patrzeć. Moje najgłębsze zainteresowanie to
patrzeć i ukazuje mi ono niebezpieczeństwo formułowania wniosków. Dzięki temu sama percepcja
niebezpieczeństwa oddala je. A wtedy mój umysł nie jest pomieszany, nie ma wniosków, nie myśli
w kategoriach słów, opisów i nie porównuje. Taki umysł umie obserwować a to, co obserwuje, to
on sam. Dlatego miała miejsce rewolucja. Teraz się zgubiliście zupełnie zgubiliście!

Rozmówca: Nie wydaje mi się by rewolucja miała miejsce. Dzisiaj udało mi się popatrzeć na umysł
w sposób, o jakim Pan mówi, wyostrzył się on, ale jutro zapomnę, jak patrzeć.

Krishnamurti: Nie może Pan zapomnieć. Czy zapomni Pan węża? Czy zapomni Pan przepaść? Czy
zapomni Pan butelkę oznaczoną trucizna ? Nie potrafi Pan tego zapomnieć. Ktoś pytał Jak mogę
wyczyścić narzędzie? Powiedzieliśmy, że czyszczenie go to uświadomienie sobie, w jaki sposób
zostało stępione, zamglone, zabrudzone. Opisaliśmy, co powoduje to zamglenie i mówiliśmy też, że
opis to nie rzecz opisywana, więc nie dajcie się złapać słowom. Pozostańcie z opisywaną rzeczą,
czyli narzędziem, które zostało stępione.

Rozmówca: Na pewno jeśli patrzy Pan na siebie w opisany sposób, to czegoś Pan oczekuje.

Krishnamurti: Nie oczekuję transformacji, oświecenia, mutacji, nie oczekuję niczego, bo nie wiem,
co się zdarzy. Wiem tylko z pełną jasnością jedną rzecz, że narzędzie, które patrzy nie jest czyste,
jest zamglone, jest popękane. Oto wszystko, co wiem i nie mam nic więcej. A jedyne, co mnie
interesuje to, jak mogę spowodować by to narzędzie było całe, zdrowe.

Rozmówca: Dlaczego Pan patrzy?

Krishnamurti: Świat płonie a świat to ja. Jestem strasznie zaniepokojony, w potwornym zamęcie a
gdzieś w tym wszystkim musi być porządek. Oto, co powoduje, że patrzę. Ale jeśli powiesz Ze
światem wszystko jest w porządku, dlaczego się tym dręczysz, masz dobre zdrowie i trochę
pieniędzy, żonę i dzieci oraz dom, zostaw to to oczywiście nie ma pożaru świata. Lecz on płonie,

nieważne, czy lubisz to czy nie. Oto więc to, co powoduje, że patrzę, nie jakaś koncepcja
intelektualna ani emocjonalne zdenerwowanie, ale bieżący fakt, że świat płonie wojny, nienawiść,
podstępy, wyobrażenia, fałszywi bogowie i cała reszta. I sama percepcja tego, co ma miejsce na
zewnątrz, czyni mnie uważnym wewnątrz. A, jak mówiłem, stan wewnętrzny to stan zewnętrzny, są
one jednym, niepodzielnie.

Rozmówca: Jesteśmy z powrotem na samym początku. Jest faktem, że otępiały umysł nie widzi, że
porównując pomyśli, że powinno być inaczej.

Krishnamurti: Nie, to nie tak. Nie chcę być inny! Widzę tylko, że narzędzie jest stępione. Nie wiem,
co z nim zrobić. Zamierzam zatem to odkryć, co nie oznacza, że chcę zmienić narzędzie. Nie chcę.

Rozmówca: Czy użycie jakiegokolwiek słowa jest przeszkodą w widzeniu?

Krishnamurti: Słowo to nie rzecz dlatego, gdy patrzysz na rzecz nie odłożywszy na bok słowa, staje
się ono niezwykle ważne.

Rozmówca: Myślę, że się z Panem nie zgodzę. Kiedy się patrzy, widać, że narzędzie ma dwie
części, jedna to percepcja, druga ekspresja. Niemożliwe jest rozłączenie tych dwóch części. To
problem lingwistyczny, niezwiązany z otępieniem. Trudność leży w języku, w swobodzie
wyrażania się.

Krishnamurti: Czy twierdzi Pan, że podczas obserwacji zachodzi percepcja i ekspresja, te dwie
rzeczy nie są czymś oddzielnym? Dlatego, gdy postrzegasz, potrzebna jest też czystość wyrażania
się lingwistyczne zrozumienie oraz percepcja i ekspresja nie mogą być rozdzielone, zawsze muszą
zachodzić razem. Tak więc mówi Pan, że to bardzo ważne by użyć właściwego słowa.

Rozmówca: Mówię ekspresja , nie mówię intencja .

Krishnamurti: Rozumiem ekspresja. Poprzez to dochodzi kolejny czynnik: percepcja, ekspresja i
działanie. Jeżeli działanie nie jest ekspresją i percepcją ekspresją wyrażającą je w słowach to
następuje fragmentacja. Czy percepcja nie jest działaniem? Samo postrzeganie to działanie. Jak,
gdy wyczuwam przed sobą przepaść i następuje natychmiastowe działanie takie działanie to
ekspresja percepcji. Więc percepcja i działanie nie mogą być rozdzielone, dlatego ideał i działanie
są niewykonalne. Jeśli widzę głupotę ideału, sama jej percepcja jest działaniem inteligencji. A
zatem obserwacja otępienia, postrzeganie go jest czyszczeniem z niego umysłu, czyli działaniem.

Saanen, Szwajcaria, 6 sierpnia 1969

Rozdział 11.

Sztuka widzenia

Świadomość bez odstępu czasowego. Tygrys wyganiający tygrysa

Krishnamurti: Ważne jest, wydaje mi się, aby zrozumieć naturę i piękno obserwacji, widzenia. Tak
długo jak umysł jest w jakikolwiek sposób zniekształcony przez neurotyczne skłonności i odczucia,
przez strach, smutek, przez troskę o zdrowie, przez ambicję, snobizm i pragnienie władzy
najwyraźniej nie umie słuchać, obserwować, widzieć. Sztuka widzenia, słuchania, obserwacji to nie
coś, co można kultywować, to nie kwestia ewolucji i stopniowego wzrostu. Kiedy uświadamiamy
sobie zagrożenie, następuje natychmiastowe działanie, instynktowna, niezwłoczna odpowiedź ciała
i pamięci. Od dziecka warunkowano cię na spotkanie z niebezpieczeństwem w ten sposób, ażeby
mózg odpowiadał od razu, inaczej nastąpiłaby fizyczna destrukcja. Pytamy, czy można działać
poprzez samo widzenie, w jakim nie ma w ogóle uwarunkowań. Czy umysł może odpowiadać z
wolnością i od razu na każdy rodzaj zniekształcenia i dzięki temu działać? Właśnie, percepcja,
działanie i ekspresja są jedną całością, nie są oddzielone, rozłączne. Samo widzenie to działanie,
czyli ekspresja widzenia. Gdy obecna jest świadomość strachu, obserwuj go z tak bliska, żeby sama
obserwacja była uwolnieniem od niego, czyli działaniem. Czy dzisiaj moglibyśmy się tym zająć?
Czuję, że to bardzo ważne: może bylibyśmy w stanie przeniknąć do nieznanego. Ale umysł, który
został w jakikolwiek sposób głęboko uwarunkowany przez swe lęki, ambicje, chciwość, rozpacz i
całą resztę, zapewne nie umie przeniknąć do czegoś, co wymaga niezwykle zdrowej,
zrównoważonej i zharmonizowanej istoty.

Pytamy więc, czy umysł mając na myśli całą istotę może być świadom określonej formy
wypaczenia, określonego rodzaju dążenia, przemocy, a, widząc, może to zakończyć, nie stopniowo
ale od razu? To znaczy, nie pozwolić by pomiędzy percepcją i działaniem pojawił się czas. Kiedy
widzisz niebezpieczeństwo nie ma odstępu czasowego, następuje natychmiastowe działanie.

Jesteśmy przyzwyczajeni do idei, że stopniowo staniemy się mądrzy, oświeceni poprzez
przyglądanie się, praktykowanie dzień po dniu. Oto, do czego przywykliśmy, oto wzorzec naszej
kultury i nasze uwarunkowanie. Teraz mówimy, że ten stopniowy proces umysłu mający uwolnić
od strachu czy przemocy prowadzi do nowego strachu i do dalszej przemocy.

Czy można zakończyć przemoc nie tylko na zewnątrz, lecz w głębi, w samych korzeniach naszej
istoty zakończyć zmysł agresji, pragnienie władzy? Czy poprzez samo zupełne widzenie potrafimy
to zakończyć nie pozwalając by zaistniał czas? Czy możemy to dziś przedyskutować? Zwykle
pozwalamy, aby czas wkroczył w przerwę między widzeniem i działaniem, odstęp między tym, co
jest i tym, co być powinno . Pojawia się pragnienie uwolnienia od tego, co jest, ażeby coś osiągnąć
bądź zostać czymś innym. Trzeba zrozumieć ten odstęp czasowy z pełną jasnością. Myślimy tymi
kategoriami, bo od dzieciństwa byliśmy wychowywani i edukowani by myśleć: stopniowo czymś
się w końcu stanę. Na zewnątrz, w technologii można zobaczyć, że czas jest konieczny. Nie mogę
zostać wysokiej klasy stolarzem, czy fizykiem lub matematykiem bez poświęcenia na to wielu lat.
Możesz mieć jasność nie lubię używać słowa intuicja i w młodości rozumieć zagadnienia
matematyczne. I zdajesz sobie sprawę, że, aby doskonalić pamięć potrzebną do nauki nowej
techniki czy nowego języka, czas jest absolutnie konieczny. Nie nauczę się niemieckiego na jutro,
potrzebuję wielu miesięcy. Nie wiem nic o elektronice i, aby ją poznać, potrzebuję zapewne wielu
lat. Więc nie mylmy czynnika czasu, koniecznego, żeby poznać technikę z niebezpieczeństwem
pozwolenia by czas wtrącał się do percepcji i działania.

Rozmówca: Czy powinniśmy rozmawiać o dzieciach, o dorastaniu?

Krishnamurti: Dziecko musi dorosnąć. Musi nauczyć się wielu rzeczy. Gdy się mówi Musisz
dorosnąć , są to raczej poniżające słowa.

Rozmówczyni: Proszę Pana, częściowa zmiana psychologiczna w nas zachodzi.

Krishnamurti: Oczywiście! Złościłeś się lub się złościsz i mówisz Nie wolno mi się złościć i
stopniowo pracujesz nad tym i powodujesz stan częściowy, to znaczy złościsz się odrobinę mniej,
jesteś mniej poirytowany i bardziej się kontrolujesz.

Rozmówczyni: Nie to miałam na myśli.

Krishnamurti: Co, w takim razie, miała Pani na myśli?

Rozmówczyni: Coś, co się miało i odrzuciło. Zamęt może pojawić się znowu, ale nie taki sam.

Krishnamurti: Zgoda, lecz czyż to nie ciągle ten sam zamęt, tylko trochę zmodyfikowany?
Następuje zmodyfikowana kontynuacja. Możesz przestać zależeć od kogoś przechodząc przez ból
uzależnienia i cierpienie samotności, mówiąc Nie będę dłużej zależny. I być może będziesz w stanie
to odrzucić. Więc, jak Pani mówi, zaszła pewna zmiana. Następna zależność nie będzie zupełnie
taka sama jak poprzednia. Znów w nią wpadniesz i odrzucisz i tak dalej. Teraz pytamy, czy to
możliwe by widzieć całą naturę zależności i od razu się od niej uwolnić nie stopniowo tak jak
działałbyś niezwłocznie wobec zagrożenia. To naprawdę ważna kwestia, w którą powinniśmy wejść
nie tylko werbalnie, ale dogłębnie, wewnętrznie. Zobaczcie jej implikacje. Cała Azja wierzy w
reinkarnację: to jest, że narodzisz się znowu w kolejnym życiu zależnie od tego, jak przeżyłeś
obecne. Jeżeli jesteś brutalny, agresywny, niszczycielski, zapłacisz za to w następnym wcieleniu.
Niekoniecznie zostaniesz zwierzęciem, wrócisz jako człowiek wiodąc bardziej bolesne, bardziej
destrukcyjne życie, bo poprzednio nie żyłeś pięknie. Ci, co wierzą w ideę reinkarnacji, wierzą
jedynie w słowa, ale nie w głębię ich znaczenia. To, co czynisz teraz w olbrzymim stopniu wpływa
na jutro ponieważ jutro, czyli w następnym życiu, zapłacisz za to. Tak więc idea stopniowego
osiągania innej formy jest zasadniczo taka sama na Wschodzie i na Zachodzie. Zawsze obecny jest
czynnik czasu, to, co jest i to, co być powinno . Osiągnięcie tego, co być powinno wymaga czasu,
czasu w postaci wysiłku, koncentracji, uważności. Jako, że nie dysponujesz uważnością ani
koncentracją, pojawia się ciągły wysiłek by uważność praktykować, co wymaga czasu.

Musi istnieć zupełnie inny sposób podejścia do tego problemu. Trzeba zrozumieć percepcję, i
widzenie i działanie nie są one czymś osobnym, nie są oddzielone. Musimy również wejść w
kwestię działania, dokonywania. Czym jest działanie, czyn?

Rozmówca: Jak ślepy człowiek, bez percepcji, może działać?

Krishnamurti: Czy spróbował Pan kiedyś zasłonić sobie na tydzień oczy przepaską? Zrobiliśmy tak,
dla zabawy. Wiecie, odkrywa się inną wrażliwość, zmysły się wyostrzają. Zanim zbliżysz się do
ściany, krzesła czy tablicy, wiesz już, że tam jest. Rozmawiamy o wewnętrznej ślepocie wobec
siebie samego. W ogromnym stopniu jesteśmy świadomi rzeczy na zewnątrz, ale wewnętrznie ślepi.

Czym jest działanie? Czy zawsze opiera się ono na idei, zasadzie, wierze, wnioskach, nadziei,
rozpaczy? Jeżeli masz ideę, ideał, to dopasowujesz się do niego, powstaje odstęp pomiędzy ideałem
a działaniem. Ten odstęp to czas. Powinienem być jak ten ideał poprzez moją identyfikację z
ideałem, w końcu to on będzie działał i nie będzie oddzielenia między działaniem i ideałem. Co
następuje, gdy obecny jest ideał i działanie będące zbliżaniem się do niego? Czy ma miejsce odstęp
czasowy?

Rozmówca: Ustawiczne porównywanie.

Krishnamurti: Tak, porównywanie i cała reszta. Jakie działanie zachodzi, jeśli się to obserwuje?

Rozmówca: Ignorujemy teraźniejszość.

Krishnamurti: I co jeszcze?

Rozmówca: Sprzeczność.

Krishnamurti: To jest sprzeczność. Prowadzi to do hipokryzji. Złoszczę się a ideał mówi Nie złość
się. Tłumię, kontroluję, dopasowuję się, zbliżam do ideału i dlatego zawsze jestem w konflikcie i
udaję. Idealista to osoba, która stwarza pozory. Także w tej sprzeczności kryje się konflikt.
Pojawiają się tu jeszcze inne elementy.

Rozmówca: Dlaczego nie pozwolono nam pamiętać poprzednich wcieleń? Nasza ewolucja byłaby o
wiele łatwiejsza.

Krishnamurti: Byłaby?

Rozmówca: Moglibyśmy uniknąć błędów.

Krishnamurti: Co rozumie Pan przez poprzednie wcielenie? Życie wczorajsze, dwadzieścia cztery
godziny temu?

Rozmówca: Ostatnią inkarnację.

Krishnamurti: Czyli sto lat temu? W jaki sposób miałoby to ułatwić życie?

Rozmówca: Lepiej byśmy rozumieli.

Krishnamurti: Proszę prześledzić to krok po kroku pamiętałby Pan to, co uczynił lub czego nie
uczynił, przez co cierpiał sto lat temu, a co jest dokładnie tym samym, co wczoraj. Wczoraj zrobił
Pan wiele rzeczy, z których jest zadowolony lub jakich żałuje, co powoduje ból, rozpacz i smutek.
Oto pamięć tego wszystkiego. I ma Pan w pamięci tysiąc lat, które zasadniczo nie różnią się od dnia
wczorajszego. Dlaczego nazywać to reinkarnacją, a nie inkarnacją wczoraj, które rodzi się dziś?
Widzicie, to nam się nie podoba, bo myślimy, że jesteśmy istotami wyjątkowymi, albo że mamy
czas by dorosnąć, stać się, reinkarnować. Czym jest to, co zostaje reinkarnowane, a na co nigdy nie
spojrzałeś czyli twoja pamięć? Nie ma w tym nic świętego. Pamięć dnia wczorajszego odradza się
dzisiaj w tym, co robisz, wczoraj kontroluje to, co czynisz dziś. I tysiąc lat wspomnień działa
poprzez wczoraj i poprzez dzisiaj. Mamy więc nieustanną inkarnację przeszłości. Nie sądzę, by był
to rozsądny sposób wydostania się, dobre wyjaśnienie. Kiedy się widzi ważność pamięci oraz
zupełną daremność tego podejścia, to więcej nie wspomina się o reinkarnacji.

Pytamy, czym jest działanie. Czy jest ono kiedykolwiek wolne, spontaniczne, natychmiastowe? Czy
może zawsze jest ograniczone czasem, czyli myślą, czyli pamięcią?

Rozmówca: Przyglądałem się, jak kotka łapie mysz. Nie myśli To jest mysz od razu, instynktownie
chwyta ją. Wydaje mi się, że również musimy działać spontanicznie.

Krishnamurti: Nie musimy ani nie powinniśmy . Proszę sądzę, że nie powinniśmy nigdy mówić, że
powinniśmy , musimy , o ile istotnie rozumiemy czynnik czasu. Pytamy siebie, nie werbalnie, nie
intelektualnie, ale dogłębnie, wewnętrznie, czym jest działanie? Czy zawsze jest związane z
czasem? Działanie rodzące się z pamięci, ze strachu, z rozpaczy zawsze się z nim wiąże. Czy
istnieje działanie całkowicie wolne i dzięki temu wolne od czasu?

Rozmówca: Mówi Pan, że widzi się węża i działa natychmiast. Ale wąż rośnie poprzez działanie.
Życie nie jest takie proste, jest nie tylko jeden wąż, ale dwa i staje się to problemem
matematycznym. Wtedy wkracza czas.

Krishnamurti: Mówi Pan, że żyjemy w świecie pełnym tygrysów i nie spotyka się tylko jednego, ale
cały ich tuzin w ludzkiej postaci, brutalnych, okrutnych, skąpych, chciwych, każdy dążący do
własnej specyficznej uciechy. I by żyć i działać w takim świecie trzeba zabijać jednego tygrysa za
drugim. Tygrys to ja sam jest on we mnie jest we mnie tuzin tygrysów. A mówił Pan, że, aby
pozbyć się ich, po jednym, potrzeba czasu. O to właśnie pytamy. Zaakceptowaliśmy, że stopniowe
wybicie znajdujących się we mnie węży wymaga czasu. Ja to ty ty ze swoimi tygrysami, ze swymi
wężami to wszystko to również ja . I pytamy, dlaczego zabijać te zwierzaki we mnie pojedynczo?
Jest we mnie tysiąc ja , tysiąc węzy i do czasu, gdy zabiję ostatniego, zdążę umrzeć.

Czy zatem istnieje sposób proszę tego posłuchać, nie odpowiadać, proszę odkryć pozbycia się
wszystkich węży od razu, nie stopniowo? Czy mogę zobaczyć niebezpieczeństwo tych wszystkich
zwierząt, wszelkich sprzeczności we mnie i uwolnić się od nich natychmiast? Jeśli nie mogę tego
zrobić, to nie ma dla mnie nadziei. Mogę udawać przeróżne rzeczy, ale nie umiem wymazać
niezwłocznie wszystkiego, co we mnie na zawsze jestem niewolnikiem, czy narodzę się w
następnym życiu czy za dziesięć tysięcy wcieleń. Muszę więc znaleźć sposób działania, patrzenia,
jaki prowadzi do zakończenia w natychmiastowej percepcji, prowadzi do końca z tym szczególnym
smokiem, specyficzną małpą we mnie.

Rozmówczyni: Niech Pan to zrobi!

Krishnamurti: Nie, proszę Pani, to naprawdę niezwykłe zagadnienie, Nie można jedynie powiedzieć
zrób to lub nie rób tamtego . Wymaga ono kolosalnych dociekań, proszę nie mówić mi, że Pani to
osiągnęła lub że powinno się zrobić to czy tamto, to mnie nie interesuje pragnę odkryć.

Rozmówca: Gdybym tylko mógł to zobaczyć!

Krishnamurti: Nie, proszę, żadnego gdyby .

Rozmówczyni: Jeśli postrzegam coś, to czy powinnam ułożyć to w słowa czy pozwolić by
pozostało we mnie?

Krishnamurti: Dlaczego przekłada Pani to, co zostało powiedziane za pomocą bardzo prostego
języka na swe własne słowa dlaczego nie widzi Pani, co zostało powiedziane? Mamy w sobie wiele
zwierząt, wiele zagrożeń. Czy mogę uwolnić się od nich wszystkich w pojedynczej percepcji
widząc natychmiast? Być może zrobiła to Pani, nie pytam o to, byłoby to z mojej strony
nierozsądne. Pytam jednak, czy to możliwe?

Rozmówca: Działanie ma dwie części. Wewnętrzna, decyzyjna zachodzi natychmiast. Działanie na

świat zewnętrzny wymaga czasu. Decyzja oznacza działanie wewnętrzne. Przerzucenie mostu
między tymi dwiema aspektami działania wymaga czasu. To problem języka, przekazu.

Krishnamurti: Rozumiem, proszę Pana. Istnieje działanie zewnętrzne wymagające czasu i
wewnętrzne będące percepcją i działaniem. Jak to wewnętrzne z jego percepcją, decyzją i
działaniem natychmiast, połączyć mostem z tym drugim, które wymaga czasu? Czy pytanie jest
jasne?

Jeśli mogę zwrócić uwagę, nie wydaje mi się, żeby wymagało to jakiegoś mostu. Nie ma mostu ani
połączenia między nimi. Pokażę wam, co mam na myśli. Zdaję sobie całkiem jasno sprawę, że
pójście gdzieś zajmuje czas, że nauka języka wymaga czasu, fizyczne zrobienie czegokolwiek
wymaga czasu. Czy wewnętrznie czas jest konieczny? Jeżeli potrafię zrozumieć jego naturę, to
będę się prawidłowo obchodził z czynnikiem czasu w świecie zewnętrznym i nie pozwolę mu się
mieszać do stanu wewnętrznego. Zatem nie zajmuję się tym, co na zewnątrz, bo rozumiem, że to
wymaga czasu. Jednak zapytuję siebie, czy w wewnętrznej percepcji, decyzji, działaniu czas jest w
ogóle obecny. Dlatego pytam Czy decyzja jest w ogóle potrzebna? decyzja będąca chwilą czasu
sekundą, momentem. Decyduję znaczy, że obecny jest czynnik czasu, decyzja opiera się na woli i
pragnieniu, wszystko to oznacza czas. Pytam więc, dlaczego decyzja ma w ogóle w to wchodzić?
Czy może jest ona częścią mego uwarunkowania mówiącego Potrzebujesz czasu ?

Czy istnieje percepcja i działanie bez decyzji? Oto uświadamiam sobie strach, strach wywołany
przez myśl, przez minione wspomnienia, przez doświadczenia inkarnację wczorajszego strachu w
dzień dzisiejszy. Zrozumiałem całą naturę, strukturę, istotę strachu. A widzenie tego bez
decydowania jest działaniem będącym wolnością od tego. Czy to możliwe? Nie mów tak,
uczyniłem to lub ktoś inny to zrobił nie o to chodzi. Czy strach może zakończyć się natychmiast,
gdy się pojawia? Istnieją lęki na powierzchni, czyli dotyczące świata. Świat jest pełen tygrysów a
one, będąc częścią mnie, dążą do zagłady dlatego toczy się wojna pomiędzy mną częścią tygrysa i
ich resztą.

Istnieje też strach wewnętrzny psychologiczne poczucie zagrożenia, poczucie niepewności w
całości wywołany przez myśl. Myśl rodzi przyjemność, myśl rodzi strach widzę to wszystko. Widzę
niebezpieczeństwo strachu tak, jak zagrożenie spowodowane przez węża, przez głęboki, wartki
nurt, jak przepaść przed sobą w pełni widzę niebezpieczeństwo. I samo widzenie kończy to bez
upływu nawet najdrobniejszej chwili na podejmowanie decyzji.

Rozmówca: Czasem rozpoznaje się strach a on jednak ciągle pozostaje.

Krishnamurti: Trzeba w to wchodzić bardzo ostrożnie. Przede wszystkim, nie chcę pozbyć się
strachu. Pragnę wyrazić go, zrozumieć, pozwolić mu przepłynąć, pozwolić wyjść, wybuchnąć we
mnie itd. Nic nie wiem o strachu. Wiem, że się boję. Teraz chcę odkryć, na jakim poziomie, na
jakiej głębokości się to dzieje: świadomie, czy może w samych korzeniach, na najgłębszych
poziomach mej istoty w jaskiniach, w niezbadanych rejonach mojego umysłu. Chcę odkryć. Pragnę
by to wszystko wypłynęło, ukazało się. Jak więc powinienem to zrobić? Muszę to zrobić nie
stopniowo rozumiecie? To musi wyjść całkowicie z mej istoty.

Rozmówca: Jeżeli jest tysiąc tygrysów i siedzę na ziemi, to ich nie widzę. Ale gdybym przeniósł się
na równinę powyżej, to mógłbym coś z nimi zrobić.

Krishnamurti: Nie gdyby . Gdybym umiał latać, zobaczyłbym piękno ziemi. Nie umiem latać,

jestem tutaj. Obawiam się, że takie teoretyczne pytania w ogóle nie mają wartości a najwyraźniej
nie zdajemy sobie z tego sprawy. Jestem głodny a karmi mnie Pan teoriami. Oto problem, proszę na
niego patrzeć, bo wszyscy się boimy, w każdym jest strach tego czy innego rodzaju. Istnieją
głębokie, ukryte lęki i doskonale sobie uświadamiam te na powierzchni, strach związany ze
światem: obawa utraty pracy, obawa przed tym lub tamtym o żonę, o syna. Znam to bardzo dobrze.
Być może istnieją głębsze poziomy strachu. Jak mam, jak umysł ma odsłonić je wszystkie razu? Co
o tym sądzicie?

Rozmówca: Czy mówi Pan, że musimy wygonić zwierzę raz i na zawsze albo wielokrotnie
będziemy musieli na nie polować?

Krishnamurti: Rozmówca sugeruje, że można wygnać zwierzę całkowicie, na zawsze, nie ścigać go
jednego dnia i pozwolić by wróciło następnego. To właśnie mówimy. Nie chcę polować wciąż na
nowo. Wszystkie szkoły, wszelcy święci i wszystkie religie oraz psychologowie mówią: wyganiaj
je po trochu. Dla mnie to nic nie znaczy. Chcę odkryć, jak przegnać zwierzę tak, aby nigdy nie
wróciło. A jeśli wróci, będę wiedział, co robić, nie wpuszczę go do domu. Rozumiecie?

Rozmówca: Musimy teraz dać zwierzęciu właściwe imię: to myśl. A gdy wróci, będziemy
wiedzieć, co z nią zrobić.

Krishnamurti: Nie wiem, co zrobić zobaczymy. Wszyscy jesteście tacy niecierpliwi!

Rozmówca: To nasze życie musimy być niecierpliwi!

Krishnamurti: Niecierpliwi w udzielaniu odpowiedzi (to miałem na myśli). Oczywiście musimy być
niecierpliwi. To bardzo trudny temat, nie można jedynie rzucać słów. To wymaga uważności.

Rozmówca: Dlaczego nie dokonujemy percepcji na bieżąco, właśnie teraz?

Krishnamurti: Właśnie to proponuję.

Rozmówczyni: Co się dzieje, gdy na Pana patrzę? Najpierw dostrzegam Pańską powierzchowność.
Proszę na mnie spojrzeć. Pierwszą rzeczą, jaka następuje, jest wizualne postrzeganie mojej
prezencji, zgoda? Co się dzieje potem? Dzieją się myśli o tej prezencji.

Krishnamurti: Powiedziała Pani dokładnie tę samą rzecz. Myśl to zwierzę. Proszę, zajmijmy się
nim. Nie mówcie, że jest myślą, lub ja , ego, strachem, chciwością, zawiścią, by potem wrócić do
innego jego opisu. To zwierzę, jak mówimy, jest tym wszystkim. I widzimy, że nie można go
przegonić stopniowo, bo zawsze wróci w innej postaci. Do pewnego stopnia sobie to uświadamiając
stwierdzam: jakie to wszystko głupie, ta ciągła za nim pogoń jego powrót i pogoń od nowa. Pragnę
odkryć, czy można wygnać je całkowicie, ażeby nie powróciło nigdy.

Rozmówca: Widzę różne zdarzenia zachodzące we mnie z różną szybkością. Jeśli jedno wynika z
drugiego, nic się nie dzieje. Na przykład, jeżeli z emocji wynika przemyślenie. Trzeba patrzeć z
nimi wszystkimi.

Krishnamurti: Ujmuje Pan tę samą sprawę w inne słowa.

Rozmówca: Zaczął Pan wyjaśniać, co zostało przerwane. Mówił Pan, że w ogóle nie chce się
pozbywać strachu.

Krishnamurti: Mówiłem wam, przede wszystkim nie chcę pozbyć się zwierzęcia. Nie chcę go
przeganiać. Zanim wezmę bat czy aksamitną rękawiczkę, pragnę wiedzieć, kto je wygania. Być
może czyni to większy tygrys. Więc mówię sobie, nie chcę niczego przeganiać. Zobaczcie, jakie to
ważne!

Rozmówca: Wyganianie mogłoby przypuszczalnie być Pańskim ostatnim słowem.

Krishnamurti: Nie, nie wiem. Powoli, proszę pozwolić mi to wyjaśnić. Mówiłem wcześniej, że
ścigam zwierzę pragnę odkryć, kim jest jednostka, która to robi. A, jak mówię, może to być
większy tygrys. Jeżeli chcę pozbyć się wszystkich tygrysów, to nie jest dobrze brać większego do
przeganiania małego. Mówię więc, poczekaj, nie chcę niczego wyganiać. Zobaczcie, co się dzieje z
moim umysłem. Nie chcę niczego wyganiać, ale chcę patrzeć. Pragnę obserwować, pragnę mieć
zupełną jasność, czy to większy tygrys goni mniejszego. Ta zabawa może trwać wiecznie, to
właśnie dzieje się na świecie tyrania jednego państwa dopadająca drugiego, mniejszego.

Tak więc doskonale sobie uświadamiam proszę, śledźcie to że nie wolno mi niczego wyganiać.
Muszę wykorzenić tę zasadę przeganiania, pokonywania czegoś, dominowania nad tym. Ponieważ
decyzja mówiąca Muszę pozbyć się tego malutkiego tygryska może wyrosnąć na dużego tygrysa.
Musi więc nastąpić całkowity zanik wszelkich decyzji, wszelkich pragnień pozbycia się czegoś,
przegonienia czegoś. Wtedy mogę patrzeć. Wtedy mówię sobie (rozumiem to werbalnie) Nie będę
niczego wyganiał. Dzięki temu jestem wolny od brzemienia czasu, które oznacza wyganianie
jednego tygrysa drugim. Jest w tym odstęp czasowy, a więc mówię Dlatego nie będę robić
czegokolwiek, nie będę ścigać, nie będę działać, nie będę decydować, najpierw muszę popatrzeć.

Patrzę nie mam na myśli ego, to umysł patrzy, mózg się przygląda. Mogę się pochlubić
posiadaniem przeróżnych tygrysów, matki z młodymi i mężem potrafię obserwować to wszystko,
ale muszą istnieć we mnie głębsze sprawy i chcę je odsłonić. Czy mogę to zrobić poprzez działanie,
przez dokonywanie? Stawać się bardziej i bardziej zagniewanym, potem się uciszać a tydzień
później znów się złościć i uciszać? Czy może istnieje sposób patrzenia na tygrysy, małego, dużego i
tego właśnie narodzonego na wszystkie? Czy umiem obserwować je wszystkie na tyle zupełnie,
ażeby zrozumieć cały ten interes? Jeśli nie jestem do tego zdolny, to moje życie potoczy się dalej w
rutynie, na mieszczański sposób, skomplikowany, głupi, przebiegły. To wszystko. Więc skoro
wiecie, jak słuchać, koniec porannego kazania.

Czy pamiętacie historię o mistrzu przemawiającym każdego ranka do swoich uczniów? Pewnego
dnia, gdy wszedł na mównicę, wleciał ptaszek, usiadł na parapecie okna i zaczął śpiewać a mistrz
czekał. Ptak pośpiewał przez chwilę i odleciał. A mistrz powiedział do uczniów Koniec
dzisiejszego porannego kazania.

Saanen, Szwajcaria, 7 sierpnia 1969

Rozdział 12.

O przenikaniu do nieznanego

Tłumienie. Działanie z ciszy. Podróż w głąb siebie, fałszywe wyprawy i projekcja nieznanego

Krishnamurti: Pytamy jak odsunąć na bok całą tę menażerię znajdującą się w nas. Dyskutujemy o
tym wszystkim, bo widzimy przynajmniej ja widzę że trzeba przeniknąć do nieznanego. Ostatecznie
dobry matematyk bądź fizyk musi badać obszar nieznanego i artysta chyba również, o ile nie
ponoszą go własne emocje i wyobraźnia. I my, zwyczajni ludzie ze swoimi codziennymi
problemami także musimy żyć z głębokim poczuciem zrozumienia. My również musimy
przeniknąć w nieznane. Umysł stale ścigający wymyślone przez siebie zwierzęta, smoki, węże,
małpy z ich wszystkimi kłopotami i sprzecznościami tym jesteśmy prawdopodobnie nie umie
przeniknąć do nieznanego. Będąc jedynie zwykłymi ludźmi, nie obdarzeni genialnym intelektem
ani wielkimi wizjami, lecz podtrzymujący tylko codzienną egzystencję, wiodący monotonne,
brzydkie żywociki, jesteśmy zainteresowani, jak zmienić to wszystko natychmiast. Oto, co
rozważamy.

Ludzie dokonują zmian wobec nowych wynalazków, nowych presji, nowych teorii, nowej sytuacji
politycznej to wszystko wywołuje pewną zdolność zmian. Mówimy jednak o radykalnej,
podstawowej rewolucji w swej własnej istocie i o tym, czy można ją wywołać stopniowo czy
natychmiast. Wczoraj zajmowaliśmy się wszystkim, co się wiąże ze stopniowym jej
wywoływaniem, pełnym znaczeniem dystansu i czasu oraz wysiłku potrzebnego by dystans
pokonać. I powiedzieliśmy, że człowiek próbuje tego od tysiącleci, ale jakoś nie jest w stanie
zmienić się radykalnie poza może jednym czy dwoma. Trzeba więc zobaczyć, czy potrafimy my,
każdy z nas a dzięki temu świat bo świat to my a my to świat, to nie są dwa oddzielne stany
niezwłocznie wymazać wszelki trud, gniew, nienawiść, wrogość, które stworzyliśmy i gorycz, jaką
każdy znosi. Najwyraźniej gorycz to jedna z najczęściej posiadanych rzeczy czy można ją, znając
wszystkie jej przyczyny, widząc całą jej strukturę, wymazać od razu?

Powiedzieliśmy, że jest to możliwe tylko, gdy zachodzi obserwacja. Kiedy umysł umie obserwować
z wielką intensywnością, to sama obserwacja jest działaniem kończącym gorycz. Weszliśmy też w
zagadnienie, czym jest działanie: czy istnieje działanie wolne, spontaniczne, nie związane z wolą.
Czy może opiera się ono na pamięci, na ideałach, na sprzecznościach, na zranieniu, goryczy i tak
dalej? Czy przybliża się zawsze do ideału, do zasady, do wzorca? I mówiliśmy, że takie działanie w
ogóle nie jest działaniem, ponieważ tworzy sprzeczność pomiędzy tym, co być powinno i tym, co
jest . Gdy masz ideał powstaje dystans do pokonania pomiędzy tym, czym jesteś i tym, czym być
powinieneś. To, co być powinno może wymagać lat lub, jak wierzą liczni, wielu następujących po
sobie wcieleń, zanim osiągniesz doskonałą Utopię. Mówiliśmy także, że następuje inkarnacja
wczoraj w dzień dzisiejszy nieważne czy sięga ono wiele tysiącleci wstecz czy tylko dwadzieścia
cztery godziny: wczoraj funkcjonuje zawsze, kiedy następuje działanie oparte na podziale na
przeszłość, teraźniejszość i przyszłość będącą tym, co być powinno . Wszystko to, jak
powiedzieliśmy, wywołuje sprzeczność, konflikt, niedolę nie jest to działanie. Postrzeganie to
działanie, sama percepcja jest działaniem, jakie ma miejsce, gdy stajesz wobec niebezpieczeństwa
wtedy zachodzi ono niezwłocznie. Wydaje mi się, że wczoraj doszliśmy do tego miejsca.

Rzeczy zachodzą natychmiast również, gdy następuje wielki kryzys, wyzwanie lub wielki smutek.
Wtedy umysł na chwilę niezwykle się uspokaja, jest zszokowany. Nie wiem, czy to
zaobserwowaliście. Gdy wieczorem lub wcześnie rano widzisz niesamowicie oświetloną górę,
cienie, ogrom, majestat, głębokie poczucie samotności kiedy to widzisz, twój umysł nie umie

przyjąć wszystkiego, przez moment jest całkowicie spokojny. Ale wkrótce przezwycięża szok i
odpowiada zgodnie ze swymi uwarunkowaniami, problemami itd. Więc wszystko odbywa się
niezwłocznie, gdy umysł jest zupełnie spokojny, ale nie potrafi on utrzymać tego poczucia
absolutnej nieporuszoności. Może być ona jedynie wywołana szokiem. Wielu z nas zna to odczucie
zupełnego bezruchu w chwili wielkiego szoku. Albo zostaje on wywołany z zewnątrz przez jakiś
incydent albo spowodowany sztucznie, wewnętrznie, przez serię nierozwiązywalnych zagadek jak
w niektórych szkołach zen lub poprzez pewną wyimaginowaną sytuację, formułę zmuszającą umysł
do uspokojenia się co jest oczywiście raczej dziecinne i niedojrzałe. Mówimy, że dla umysłu
zdolnego do percepcji w sensie, o jakim rozmawialiśmy, ona sama jest działaniem. By postrzegać,
umysł musi być całkowicie nieporuszony, w przeciwnym razie nie widzi. Jeśli chcę posłuchać, co
mówisz, muszę zachować ciszę. Każda zbłąkana myśl, każda interpretacja twych słów,
jakiekolwiek poczucie oporu przeszkadza słuchaniu na bieżąco.

Tak więc umysł, który pragnie słuchać, obserwować, widzieć bądź przyglądać się musi z
konieczności być niezwykle spokojny. Ten spokój prawdopodobnie nie może być wywołany przez
wrażenie szoku ani poprzez zaabsorbowanie określoną ideą. Gdy dziecko jest zajęte zabawką, jest
bardzo spokojne, bawi się. Ale to zabawka zaabsorbowała jego umysł, to ona je uspokoiła. W
zażyciu narkotyku i w uprawianiu sztuki jest odczucie zaangażowania się w coś większego rysunek,
obraz, Utopię. Jednak nieporuszoność, spokój umysłu mogą zostać wywołane tylko poprzez
zrozumienie wszelkich sprzeczności, przeszkód, uwarunkowań, lęków, zniekształceń. Pytamy, czy
lęki, niedolę, zamęt można wymazać, wszystkie od razu, ażeby umysł pozostał spokojny i
obserwował, przenikał.

Czy faktycznie można to zrobić? Czy umiesz patrzeć na siebie na bieżąco w całkowitym spokoju?
Kiedy umysł jest aktywny, zniekształca to, co widzi, tłumaczy, interpretuje, mówi To jest podobne
do tamtego , Tego nie lubię. Staje się strasznie podekscytowany i przepełniony emocjami a taki
umysł nie potrafi zapewne widzieć.

A więc pytamy, czy zwykła ludzka istota, jak my, może to zrobić. Czy umiem patrzeć na siebie,
czymkolwiek jestem, ze znajomością niebezpieczeństwa słów takich, jak strach czy gorycz i tego,
że samo słowo jest przeszkodą w bieżącym widzeniu tego, co jest ? Czy potrafię obserwować będąc
świadomym pułapek języka? Nie pozwalając też wtrącać się żadnemu poczuciu czasu w sensie
osiągania , pozbywania się jedynie obserwować, spokojnie, bacznie, uważnie. W takim stanie
intensywnej uważności widoczne są ukryte ścieżki, niezbadane zakamarki umysłu. Nieobecna jest
w tym jakakolwiek analiza, jedynie percepcja. Analiza oznacza czas jak również analizatora i to, co
analizowane. Czy analizator jest czymś innym od analizowanej rzeczy? jeżeli nie, to analiza nie ma
sensu. Trzeba uświadomić sobie i odrzucić to wszystko czas, analizę, opór, próby pójścia na skróty,
pokonywania i tak dalej bo za tym drzwiami nie ma końca smutku.

Po wysłuchaniu tego wszystkiego, czy można to faktycznie zrobić? To naprawdę ważne pytanie.
Nie ma jak . Nikt ci nie powie, co zrobić i nie podaruje potrzebnej energii. Obserwacja wymaga
wiele energii: nieporuszony umysł to energia zupełna bez żadnych strat, w przeciwnym razie nie
byłby on nieporuszony. A czy można patrzeć na siebie z tą zupełną energią tak całkowicie, że
widzenie jest działaniem i dzięki temu zakończeniem sprawy?

Rozmówca: Czy nie pyta Pan o rzecz niewykonalną?

Krishnamurti: Czy jest to niewykonalne? Jeśli tak, to dlaczego ciągle tu siedzicie? Tylko po to, by
posłuchać głosu przemawiającego gościa, strumienia przepływającego obok, zażyć wypoczynku
pośród tych wzgórz, gór i łąk? Dlaczego nie umiecie tego zrobić? Czy to takie trudne? Czy to

kwestia posiadania bardzo bystrego mózgu? Czy może jest tak, że nigdy podczas swojego życia nie
obserwowaliście siebie na bieżąco i dlatego wydaje wam się to niewykonalne? Trzeba coś uczynić,
gdy płonie dom! Nie możesz powiedzieć To niewykonalne, nie wierzę w to, nic nie zrobię i usiąść i
obserwować pożar! Robisz coś w odniesieniu do rzeczywistości, nie tego, co, jak myślisz, być
powinno. Rzeczywistość to płonący dom może nie jesteś w stanie ugasić całkiem ognia zanim
przyjadą strażacy, ale w międzyczasie w ogóle nie ma w międzyczasie działasz wobec pożaru.

A zatem, gdy mówi Pan, że to niewykonalne, na tyle trudne, tak niemożliwe jak włożenie słonia do
karafki pokazuje to, że Pan sobie nie uświadamia, że dom płonie. Dlaczego można sobie z tego nie
zdawać sprawy? Dom oznacza świat, świat będący tobą, z twym niezadowoleniem, ze wszystkim
rzeczami dziejącymi się wewnątrz i wokół ciebie. Jeżeli sobie tego nie uświadamiasz, to dlaczego?
Czy dlatego, że nie jesteś dość bystry, że nie przeczytałeś niezliczonych książek, czy dlatego, że nie
jesteś wrażliwy na to, co zachodzi w tobie ani świadom, co się właściwie dzieje? Jeśli mówisz
Przykro mi, nie jestem , to dlaczego nie jesteś? Uświadamiasz sobie, kiedy jesteś głodny, gdy ktoś
cię obraża. Doskonale sobie zdajesz sprawę, że ktoś ci schlebia lub że pragniesz zaspokojenia
potrzeb seksualnych, tego jesteś w pełni świadom. Lecz tutaj mówisz Nie jestem. Cóż więc
uczynić? Polegać na czyjejś zachęcie i wsparciu?

Rozmówca: Mówi Pan, że musi nastąpić mutacja a to się może dokonać poprzez obserwację
własnych myśli i pragnień, co trzeba czynić od razu. Robiłem tak kiedyś i żadna zmiana nie
nastąpiła. Jeśli zrobimy to, co Pan sugeruje, to czy powstaje stabilny stan czy trzeba to powtarzać
regularnie, codziennie?

Krishnamurti: Percepcja będąca działaniem, czy można tego dokonać raz na zawsze, czy trzeba
powtarzać każdego dnia? Jak Pan sądzi?

Rozmówca: Myślę, że można to zrobić poprzez słuchanie muzyki.

Krishnamurti: Wtedy muzyka staje się konieczna tak, jak narkotyk, tyle, że dla muzyki mamy
więcej szacunku niż dla narkotyku. Oto pytanie: czy trzeba obserwować każdego dnia, w każdej
chwili, czy można ujrzeć to jeden raz tak zupełnie, że cała sprawa się zakończy? I mogę spać przez
resztę czasu, gdy już w pełni rzecz ujrzałem? Czy rozumie Pan pytanie? Obawiam się, że trzeba
obserwować codziennie a nie iść spać. Trzeba być świadomym nie tylko zniewag, pochlebstw,
gniewu, rozpaczy, lecz również wszystkiego, co cały czas dzieje się wokół i wewnątrz ciebie. Nie
można stwierdzić Teraz jestem w pełni oświecony, nic mnie nie dotknie.

Rozmówca: Czy w momencie, w chwili lub w czasie, jaki zajmuje percepcja i zrozumienie, co się
stało, nie tłumi się reakcji przemocy powstałej, gdy przyszła zniewaga? Czy percepcja nie jest po
prostu tłumieniem reakcji, jaka by nastąpiła? Zamiast reagować postrzegasz percepcja może być
jedynie tłumieniem reakcji.

Krishnamurti: Przerabialiśmy to dość gruntownie, nieprawdaż? Pojawia się reakcja niezadowolenia
nie lubię cię i obserwuję tę reakcję. Jeżeli przyglądam się bardzo uważnie odsłania, ukazuje ona
moje uwarunkowanie, kulturę, w jakiej mnie wychowano. Jeśli ciągle obserwuję a nie idę spać,
jeżeli umysł przygląda się temu, co się ukazało, to objawia się wiele rzeczy w ogóle nie istnieje tu
kwestia tłumienia. Ponieważ jestem zainteresowany by widzieć, co się dzieje, nie jak wydostać się
poza wszelkie reakcje. Jestem zainteresowany by odkryć, czy umysł potrafi patrzeć, postrzegać
samą strukturę mnie, ego, ja . A jak w tym może istnieć jakiś rodzaj tłumienia?

Rozmówca: Czasami odczuwam stan nieporuszoności, czy może z niej wyjść działanie?

Krishnamurti: Czy pyta Pan Jak można tę nieporuszoność zachować, podtrzymać, sprawić by się
nie kończyła? o to chodzi?

Rozmówca: Czy mogę wrócić do mojej codziennej pracy?

Krishnamurti: Czy codzienna aktywność może wychodzić z ciszy? Wszyscy czekacie, abym na to
odpowiedział. Mam nieprzyjemność być wyrocznią to, że akurat siedzę na podwyższeniu nie daje
mi żadnego autorytetu. Oto pytanie: czy zupełnie nieporuszony umysł może działać w życiu
codziennym? Jeśli oddzielicie życie codzienne od nieporuszoności, od Utopii, od ideału czyli ciszy
to nigdy się one nie spotkają. Czy mogę podtrzymywać ten podział, czy mogę mówić, to świat,
moje życie a to cisza, jakiej doświadczyłem, jaką w sobie odczułem na własny sposób? Czy umiem
przełożyć tę ciszę na me życie codzienne? Nie umiecie. Ale jeśli nie są one oddzielone prawa ręka
to lewa i istnieje między nimi harmonia, gdy jest jedność, to nigdy nie spytasz Czy można działać z
ciszy?

Rozmówca: Mówi Pan o intensywnej uwadze, patrzeniu, widzeniu z intencją. Czy nie można by
powiedzieć, że stopień intencji, jaką się dysponuje, to coś pierwotnego, co czyni rzecz wykonalną?

Krishnamurti: Intencja jest zasadniczo obecna i istnieje też głęboka, podstawowa intencja o to
chodzi?

Rozmówca: Sposób, w jaki podchodzi się do tego z pasją, nie ze względu na nią, ale wydaje się to
podstawowym wymaganiem.

Krishnamurti: Które już spełniliśmy. Tak?

Rozmówca: Tak i nie.

Krishnamurti: Proszę Pana, dlaczego zakładamy tak wiele rzeczy? Czy nie możemy wybrać się w
podróż i badać, nie wiedząc niczego? Na wyprawę w głąb siebie bez wiedzy, co dobre, co złe, co
jest prawidłowe a co nie, co być powinno, co być musi, po prostu wybrać się w podróż bez żadnego
brzemienia? To jedna z najtrudniejszych spraw, ażeby wyprawić się do wewnątrz bez poczucia
obciążeń. A gdy tak zrobisz, odkryjesz nie zaczynaj od stwierdzenia na starcie Tak być nie może ,
Tak być powinno. Najwyraźniej jest to jedna z najtrudniejszych rzeczy do zrobienia, nie wiem
dlaczego. Popatrzcie Panowie, nie ma nikogo, kto pomoże, wliczając mówcę. Nie ma nikogo, w
kim można pokładać wiarę i, mam nadzieję, żadnej wiary w nikim nie pokładacie. Nie istnieje
autorytet, który powie ci, co jest, lub co być powinno, który każe iść w jednym kierunku, zabroni w
innym, który zajmie się pułapkami oznaczając dla ciebie je wszystkie idziesz sam. Czy możesz to
zrobić? Mówisz Nie mogę, bo się boję. Weź zatem strach i wejdź w niego i zrozum go w pełni.
Zapomnij o wyprawie, zapomnij o autorytetach badaj całą tę rzecz zwaną strachem badaj strach, bo
nie masz nikogo, na kim mógłbyś się oprzeć, nikogo, kto powie ci, co uczynić, badaj strach, bo
mogłeś popełnić błąd. Popełnij błąd a poprzez jego obserwację poradzisz sobie z nim od razu.

Odkrywaj, gdy się posuwasz coraz dalej. Jest w tym więcej twórczości niż w malowaniu, pisaniu
książek, występowaniu na scenie i robieniu z siebie małpy. Obecne jest większe o ile mogę użyć
tego słowa podniecenie, większe poczucie...

Rozmówca: Zachwytu?

Krishnamurti: O, proszę nie podsuwać mi słów.

Rozmówca: Jeżeli życie codzienne odbywa się bez wprowadzania obserwatora, to nic nie przerywa
ciszy.

Krishnamurti: Oto cały problem. Lecz obserwator zawsze stosuje podstępy, zawsze rzuca cień a
skutkiem tego sprowadza dalsze problemy. Pytamy, czy wy i ja możemy podjąć podróż do
wewnątrz nie wiedząc nic i odkrywać w miarę, jak się posuwamy, swe pragnienia seksualne, swoje
tęsknoty, intencje. To olbrzymia przygoda, znacznie większa niż lot na księżyc.

Rozmówca: Oto problem, oni wiedzieli, gdzie lecą, znali kierunek, gdy podejmowali podróż.
Wewnątrz nie ma kierunków.

Krishnamurti: Mówi Pan, że lot na księżyc to sprawa obiektywna, wiemy, gdzie lecieć. Tutaj,
wyruszając do wewnątrz, nie wiemy, dokąd idziemy. Dlatego pojawia się poczucie zagrożenia i
strach. Gdybyś wiedział, gdzie idziesz, nigdy nie przeniknąłbyś do nieznanego, i dlatego nigdy nie
byłbyś prawdziwą osobą, która odkrywa to, co wieczne.

Rozmówca: Czy możliwa jest zupełna, natychmiastowa percepcja bez pomocy mistrza?

Krishnamurti: Właśnie o tym mówimy.

Rozmówca: Nie skończyliśmy z poprzednim zagadnieniem. Jest to problem, bo wiemy, gdzie
idziemy, pragniemy podtrzymać przyjemność, tak naprawdę nie chcemy nieznanego.

Krishnamurti: Tak, pragniemy trzymać się spódnicy przyjemności. Pragniemy trzymać się rzeczy,
jakie znamy. I z tym wszystkim chcemy podjąć podróż. Chodziliście kiedyś po górach? Im bardziej
jesteście obładowani tym jest to trudniejsze. Wejście z obciążeniem nawet na te wzgórki jest raczej
trudne. A gdy wspinacie się na górę musicie mieć znacznie lżejszy bagaż. Tak naprawdę, to nie
wiem, na czym polega trudność. Chcemy wziąć ze sobą wszystko, co znamy zniewagi, opory,
głupotę, radości, zachwyty, wszystko, co mamy. Kiedy mówisz Pojadę w podróż biorąc to
wszystko , wyruszasz gdzieś indziej, nie w to, co ze sobą zabierasz. Dlatego twoja podróż to
fantazja, złudzenie. Wypraw się jednak w te rzeczy, które ze sobą bierzesz, w znane nie w nieznane
w to, co już znasz: twoje przyjemności, radości, rozpacz, smutek. Podejmij podróż do tego, co jest
wszystkim, co masz. Mówisz Chcę z tym wyruszyć w nieznane i dołożyć nieznane do tego, dodać
nowe zachwyty, nowe przyjemności. A może to być bardzo niebezpieczne, gdy powiesz Nie chcę
tego.

Saanen, Szwajcaria, 8 sierpnia 1969