Akcja AB

Jeszcze przed wybuchem wojny opracowano w Niemczech, na podstawie źródeł
zebranych przez mniejszość niemiecką w Polsce, tzw. księgę gończą, zawierającą dane
ok. 8,7 tys. osób uznanych za "szczególnie niebezpiecznych". Na kartach tej księgi -
obok osób znanych z działalności politycznej, społecznej i zawodowej - umieszczono
uczestników powstań śląskich i Powstania Wielkopolskiego, nauczycieli i księży. Wielu z
nich poniosło śmierć już w trakcie działań wojennych kampanii wrześniowej i w
pierwszych tygodniach okupacji. W Krakowie 6 listopada 1939 roku Gestapo aresztowało
zebranych w gmachu Collegium Novum pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego i
Akademii Górniczej. W więzieniu na Montelupich osadzono 183 osoby, które następnie
umieszczono w obozie koncentracyjnym Sachsenchausen. Dopiero po protestach
światowej opinii publicznej, Kościoła Katolickiego i sojuszniczych Włoch, większość z
aresztowanych uwolniono. Na skutek głębokich przeżyć, chorób i niedożywienia wielu z
nich zmarło wkrótce. Wśród nich byli m. in. historyk Stanisław Estreicher, geograf Jerzy
Smoleński i zoolog Michał Siedlecki. Tych, których nie zwolniono, trafili później do
obozów koncentracyjnych w Dachau i Oranienburgu. W obozie tym zmarł m.in. historyk
literatury polskiej, Ignacy Chrzanowski. W Poznaniu, po wkroczeniu wojsk nieprzyjaciela
wymordowano w Forcie VII grupę pracowników uniwersyteckich. Reszta otrzymała
rozkaz przesiedlenia do Generalnej Guberni. Od maja do lipca 1940 roku Niemcy
przeprowadzili na terytorium GG akcję AB wymierzoną w inteligencję polską. Zginęło
wówczas 3,5 tys. osób, w tym wielu nauczycieli, księży i wojskowych. Egzekucje
odbywały się w Palmirach pod Warszawą, gdzie w dwudziestu egzekucjach zginęło 1,7
tys. osób. Wśród nich byli : były marszałek Sejmu Maciej Rataj, olimpijczyk Janusz
Kusociński i przywódca PPS - Mieczysław Niedziałkowski. Natomiast we Lwowie w 1941
roku niemiecka policja zamordowała kilkudziesięciu profesorów tamtejszych uczelni.
Zginęli wtedy prof. Kazimierz Bartel i Tadeusz Boy-Żeleński.
Zagłada inteligencji polskiej była tylko częścią programu, mającego na celu
przekształcenie Polaków w "bezkształtną masę", bez przodków, bez bohaterów i historii.
Próbowano bezskutecznie rozbić spoistość narodu, lecz duch patriotyzmu przetrwał
przez pięć trudnych lat.

1