KONIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

68

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2010

steroidów oraz spadkiem pobierania pa-
szy skutkuje obniżeniem tempa wzrostu
organizmu. Hormony tarczycy wpływają
ponadto na wydzielanie hormonu wzro-
stu (GH) i jego działanie na obwodzie:
obydwa hormony uczestniczą łącznie
(synergistycznie) między innymi w pro-
dukcji białek mięśniowych (hipotyro-
idyzm jest przyczyną karłowatości). Nie
bez znaczenia pozostaje wpływ hormo-
nów tarczycy na powstawanie wydzieliny
gruczołu mlekowego. Pełnią ponadto rolę
w procesie wzrostu włosa, a ich niedobór
odpowiada za dość charakterystyczne dla
endokrynopatii objawy dermatologiczne
u koni, a mianowicie wyłysienia. Intere-
sujące jest, że u klaczy hormony tarczycy
nie mają znaczenia w zjawisku sezonowe-
go anoestrus, w przeciwieństwie do owiec,
u których obserwuje się spadek pozio-
mu w tym okresie, jednak wykazują sy-
nergizm z gonadotropinami w regulacji
dojrzewania komórek jajowych. Wymie-
nione skutki oddziaływania hormonów
tarczycy są ze sobą powiązane wieloma
zależnościami.

Powstawanie i uwalnianie hormo-

nów tarczycy kontrolowane jest przez
hormon tyreotropowy (TSH), który
syntetyzowany jest w zasadochłonnych
komórkach tyreotropowych, zlokalizo-
wanych w części gruczołowej przysad-
ki mózgowej (adenohypophysis). Proces
ten jest hamowany przez hormony tar-
czycy na zasadzie sprzężenia zwrotne-
go. Jest on kontrolowany przez hormon
uwalniający tyreotropinę (TRH) wydzie-
lany w podwzgórzu, co podlega zega-
rowi biologicznemu zlokalizowanemu
w jądrze nadskrzyżowaniowym (nucleus
suprachiasmaticus).

Synteza hormonów odbywa się w pę-

cherzykach gruczołu tarczowego, a ich
prekursorem jest tyreoglobulina nale-
żąca do grupy glikoprotein. Zawiera ona
reszty jodowanej tyroniny, głównie w for-

Niedoczynność tarczycy jest przyczyną
licznych problemów zdrowotnych u koni,
lecz występuje rzadko. Być może z tego
powodu czujność hipiatrów pozosta-
je uśpiona i wiele przypadków choroby
nie zostaje prawidłowo lub odpowiednio
wcześnie rozpoznanych. Fakt ten kompli-
kowany jest przez pewne trudności w in-
terpretacji badań dodatkowych oraz zło-
żone oddziaływanie hormonów tarczycy
na liczne funkcje fi zjologiczne organizmu.
Celem tego artykułu jest prześledzenie
w zarysie zjawisk w obrębie oddziały-
wania hormonów produkowanych przez
tarczycę, a także wyjaśnienie objawów jej
niedoczynności, sposobów rozpoznawa-
nia tego stanu i jego leczenia.

Z

NACZENIE

HORMONÓW

TARCZYCY

Hormony tarczycy modulują liczne pro-
cesy metaboliczne. Są zaangażowane
w procesy: termoregulacji – zwiększe-
nie ich koncentracji podczas ochłodzenia
organizmu powoduje wzrost temperatu-
ry ciała poprzez wzrost metabolizmu tle-
nowego; regulacji zużycia tlenu – zwięk-
szają jego zużycie w sercu, wątrobie,
nerkach i trzustce; oraz regulują podsta-
wową przemianę materii, a w szczegól-
ności wpływają na metabolizm białek,
węglowodanów i tłuszczów (katabolizm,
odwrotnie niż insulina). Wpływają one
na te zjawiska pośrednio i bezpośrednio.
Ponadto zaakcentować należy ich wpływ
na różnicowanie się i dojrzewanie komó-
rek organizmu (odgrywa to kluczową rolę
w rozwoju zarodka), co sprawia, że mają
duże znaczenie w regulacji wzrostu orga-
nizmu, który zależy również od oddziały-
wania katecholamin, insuliny, glikokor-
tykosteroidów i hormonów płciowych.
W stresie przewlekłym, odwrotnie niż
w ostrym, stężenie hormonów tarczycy
spada, co wraz z oddziaływaniem kata-
bolicznym endogennych glikokortyko-

dr n. wet. Marcin Gołyński, lek. wet. Łukasz Adamek*, dr n. wet. Marcin Szczepanik*

Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
*Zakład Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii Weterynaryjnej Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie

Abstract

The article presents different aspects of
hypothyroidism, rare and in some cases
diffi cult to diagnose in horses disease.
We present the infl uence of thyroid hor-
mones on physiological processes in the
animal body simultaneously describing
the pathogenesis of the illness, clinical
symptoms and additional examination
methods. Finally, we present the accep-
ted methods of treatment.

Key words

thyroid gland, horse, hypothyroidism,
treatment of hypothyroidism

Streszczenie

W artykule przedstawiono problemy
zdrowotne u koni związane z niedoczyn-
nością tarczycy. Choroba ta występuje
rzadko, a ponadto jest w niektórych
przypadkach trudna do stwierdzenia.
Prześledzono zatem oddziaływanie hor-
monów tarczycy jako substancji mo-
dulujących liczne funkcje organizmu,
omówiono patogenezę choroby, objawy
kliniczne, metody badań dodatkowych
oraz zaproponowano uznane sposoby
leczenia.

Słowa kluczowe

gruczoł tarczowy, koń, niedoczynność
tarczycy, leczenie niedoczynności tar-
czycy

Endokrynologia

w praktyce

Niedoczynność tarczycy u koni

ENDOCRINOLOGY IN PRACTICE
– HYPOTHYROIDISM IN HORSES

KONIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

69

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2010

mie tetrajodotyroniny lub tyroksyny (T4),
która zostaje uwolniona podczas hydroli-
zy prekursora. Uwolnione hormony tar-
czycy są transportowane poprzez obecne
we krwi białka nośnikowe, a w szczegól-
ności przez transtyretynę (TTR). Najbar-
dziej aktywną formą hormonów tarczycy
jest trójjodotyronina (T3), która powstaje
w procesie konwersji tyroksyny z udzia-
łem 5-dejodynazy typu I i II, a zjawisko
to ma miejsce na obwodzie. Typ III 5-de-
jodynazy bierze z kolei udział w metabo-
lizowaniu T3 i T4 do nieaktywnej formy
zwanej dijodotyrozyną (1).

P

ATOGENEZA

I

OBJAWY

NIEDOCZYNNOŚCI

TARCZYCY

U

KONI

Hipotyroidyzm może występować jako
następstwo spożywania paszy ze zbyt
niskim poziomem jodu. Wówczas kla-
cze rodzą martwe źrebięta lub osła-
bione potomstwo z obecnością wola
(ryc. 1) lub brakiem okrywy włosowej.
Ponadto młode są narażone na występo-
wanie niewydolności oddechowej wywo-
łanej niedorozwojem płuc. Podobne ob-
jawy występują u źrebiąt pochodzących
od klaczy pobierających zbyt duże ilo-
ści tego pierwiastka, a wówczas mogą
mieć również miejsce wady wrodzo-
ne, szczególnie nieprawidłowości doty-
czące kończyn (pęknięcie ścięgna mię-
śnia prostownika palcowego wspólnego,
przykurcze ścięgien, zniekształcenie sta-
wu nadgarstkowego i stępu, torbiele pod-
chrzęstne) (2). Nadmiar jodu powoduje

bowiem zahamowanie syntezy hormo-
nów tarczycy (zablokowana przemiana
monojodotyrozyny do dwujodotyrozy-
ny) i doprowadza do braku ich uwalnia-
nia z gruczołu. Oprócz przyczyn związa-
nych z zawartością jodu w paszy możliwy
jest genetycznie uwarunkowany niedo-
bór enzymów biorących udział w bio-
syntezie hormonów. Wymienione czyn-
niki doprowadzają do powstania wola,
które to defi niowane jest jako nienowo-
tworowe powiększenie gruczołu tarczo-
wego. Jest ono spowodowane zazwyczaj
przerostem gruczołu lub zwiększeniem
ilości koloidu, zaś proliferacja zapalna
jest przyczyną mniej prawdopodobną,
lecz występującą. To wszystko dopro-
wadza zwykle do obniżenia się stężenia
T3 i T4, co sprawia, że sprzężeniowe
zwiększenie stymulacji podwzgórzowo-
przysadkowej z udziałem tyreotropiny
skutkuje rozrostem i przerostem komó-
rek pęcherzykowych z powiększeniem
gruczołu tarczowego. Warto wspomnieć,
że pewne rośliny, a mianowicie soję i ka-
pustne można nazwać wolotwórczymi.
Zawarte w nich glukozylolany wydziela-
ne są z mlekiem i mogą powodować za-
burzenia funkcji gruczołu tarczowego.
Sprawę komplikuje fakt, że wolu może
towarzyszyć nie tylko hipotyroidyzm
(niedoczynność), ale i eutyroidyzm (nor-
malna funkcja wydzielnicza) lub hiperty-
roidyzm (nadczynność).

U koni dorosłych trudno jednoznacz-

nie scharakteryzować chorobę z uwa-
gi na nieliczne udokumentowane przy-

padki. W obrazie klinicznym rozpoznaje
się, według niektórych autorów, praw-
dopodobnie niesłusznie, liczne niepra-
widłowości, a mianowicie: niepłodność,
ochwat, nieregularne cykle u klaczy i brak
rui, bezmleczność, miopatie, anemię,
wyłysienia, obniżenie libido u ogierów,
nietolerancję wysiłkową oraz osłabienie
wzrostu (7). Jakkolwiek nie ma na to sil-
nych dowodów, to u zwierząt z usunię-
tą tarczycą stwierdzono zahamowanie
wzrostu, zwiększoną wrażliwość na zim-
no i obniżenie ciepłoty wewnętrznej, le-
targiczność, drżenia mięśniowe, brady-
kardię (poniżej 20/min), zmniejszenie
pobierania paszy i spadek masy cia-
ła – przeciwnie do otyłości branej myl-
nie pod uwagę jako wynik niedoczynno-
ści tarczycy, zmatowienie i zmierzwienie
włosa, opóźnione wypadanie zimowej
okrywy włosowej. Pseudosymetryczne
wyłysienia mogą obejmować znaczne
obszary ciała: występują na szyi, głowie
(ryc. 2) i bokach, a także na ogonie. W ba-
daniu histopatologicznym wycinków skó-
ry pobranych z miejsc pokrytych wyły-
sieniami stwierdza się „kolagenizację”
skóry, zanik mieszków włosowych oraz
obecność w nich mas nieuorganizowanej
keratyny. Na dystalnych częściach koń-
czyn i okolicy twarzy występować mogą
obrzęki. Warto wspomnieć, że obalono
powszechny pogląd na temat powsta-
wania powysiłkowej miopatii (tying-up)
u koni z niedoczynnością tarczycy. Ist-
nieje zbyt mało doniesień na temat zmian
nowotworowych w tarczycy dorosłych

Ryc. 1. Wole u 3-tygodniowego źrebięcia kuca felińskiego. U zwierzęcia stwierdzono ponadto ropne zapalenie gałek ocznych; Ryc. 2. Niedoczynność tarczycy u 6-let-
niej klaczy. Widoczne pseudosymetryczne wyłysienia. Zastosowano doustną suplementację lewotyroksyny, a odrost włosa zaobserwowano po 10 dniach

1

2

fot. ar

chiwum autor

ów

KONIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

70

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2010

koni. Znany jest przypadek konia z gru-
czolakiem tarczycy, u którego uzyska-
no poprawę po chirurgicznym wycięciu
zmiany. Z kolei inne doniesienie opisuje
przypadek, w którym doszło do powsta-
nia wyłysień, a w surowicy stwierdzo-
no normalny poziom T4, ale zbyt niski
T3, co sugeruje zahamowanie konwersji
pomiędzy tymi hormonami, a zatem tło
funkcjonalne niedoczynności (3, 7).

Podczas badania krwi koni z niedoczyn-

nością tarczycy ujawniane są nieprawi-
dłowości, które ustępują po suplementa-
cji hormonów: anemia nieregeneratywna
normobarwliwa, wzrost poziomu trój-
glicerydów, VLDL i LDL. Niektórzy
uważają, że pomiar poziomu lipidów
w surowicy może być bardzo pomocny
w rozpoznawaniu naturalnie występują-
cej niedoczynności tarczycy u koni (4).

Z

ASADY

ROZPOZNAWANIA

NIEDOCZYNNOŚCI

TARCZYCY

Rozpoznanie choroby opieramy na ob-
jawach klinicznych oraz analizie ba-
dań laboratoryjnych. Badanie narządu
ma na celu stwierdzenie jednostronnego
powiększenia w przypadku nowotwo-
rów lub obustronnego, jako wole zwią-
zane ze złym zbilansowaniem jodu w pa-
szy. Na poziomie laboratoryjnym można
ocenić zawartość całkowitego i wolnego
T3 i T4 w surowicy, a także odpowiedź
w postaci zmian poziomów hormonów
po stymulacji TSH i TRH – testy czyn-
nościowe tarczycy. Te ostatnie nie są wy-
konywane często z uwagi na koszty oraz
dostępność hormonów stymulujących.
Niekiedy w praktyce wystarcza potwier-
dzenie ustępowania objawów klinicznych
po suplementacji hormonów tarczycy.

Podczas interpretacji wyników należy

pamiętać, że na poziom hormonów tar-
czycy i stopień ich wiązania się z biał-
kami mają wpływ leki, głodzenie, ciąża
i współwystępujące choroby, a w szcze-
gólności inne endokrynopatie. Stężenie
tyroksyny rośnie na skutek oddziaływa-
nia estrogenów, ciąży i insuliny, a maleje
w przypadku choroby i podczas stosowa-
nia fenytoiny, fenylbutazonu, salicylanów,
glikokortykosteroidów, barbituranów czy
też sulfonamidów potencjonowanych tri-
metoprymem.

Ponadto poziom hormonów w organi-

zmie spada podczas gorących dni, a ro-
śnie przy niskich temperaturach otocze-
nia. Jest niższy u koni w treningu, zwierząt
z kulawizną, gorączką, po urazach czy też
spożywających kostrzewę zakażoną grzy-
bami Acremonium sp.. W tych wszystkich
sytuacjach powodujących tzw. zespół eu-
tyroidalny zwierzęta nie wymagają lecze-
nia z użyciem suplementacji hormonów
tarczycy. Wtedy mierzenie podstawowe-

go poziomu T3 i T4 wydaje się być nie-
wystarczające do postawienia diagnozy
i myli hipiatrę, toteż konieczne jest do-
kładne zebranie wywiadu, szczegółowe
badanie kliniczne oraz dogłębna analiza
badań dodatkowych mające na celu wy-
kluczenie innych chorób.

Poziomy hormonów tarczycy, a mia-

nowicie całkowitego T3 i T4 w surowi-
cy, oznacza się z użyciem testów opartych
na metodzie RIA oraz ELISA. Oczywi-
stym jest, że wyniki uzyskiwane w labo-
ratoriach mogą się różnić i każde z nich
powinno walidować metody, jednak sza-
cuje się, iż u zdrowych koni podstawowy
poziom T3 wynosi 30-170 ng/dl, zaś po-
ziom T4 wynosi 1-3 g/dl. Istnieją duże
rozbieżności pomiędzy wynikami badań
mających na celu stwierdzenie wystę-
powania rytmu dobowego wydzielania
T3 i T4, jednak można przyjąć, że między
godziną 9:00 a 18:00 nie ma znaczących
różnic w poziomach tych hormonów.

Z uwagi na wymienione wcześniej

oddziaływania licznych czynników ze-
wnętrznych i wewnętrznych na poziom
T3 i T4 oraz brak klinicznych kryte-
riów diagnostycznych dotyczących hi-
potyreoidyzmu najbardziej sensowne
jest wykonywanie testów czynnościo-
wych oceniających rzeczywistą funk-
cję tarczycy. Służą temu testy stymulacji
TSH lub TRH wykonywane u zwierząt
podejrzanych, u których przez 30 dni nie
było prowadzone żadne leczenie. Pierw-
szy z nich polega na mierzeniu w suro-
wicy poziomu T3 po 2 godzinach, zaś
T4 po 4-6 godzinach od dożylnego po-
dania 2,5-5,0 IU TSH, przy czym u zwie-
rząt zdrowych poziom po stymulacji
powinien być co najmniej dwukrotnie
wyższy niż przed stymulacją. W teście
stymulacji TRH po podaniu dożylnym
0,5-1,0 mg TRH poziom T3 wzrasta
dwukrotnie po 2 godzinach, zaś po-
ziom T4 po 4 godzinach od wstrzyknię-
cia (5, 6).

P

OSTĘPOWANIE

KLINICZNE

W przypadku zwierząt, u których stwier-
dzono niedoczynność tarczycy na pod-
stawie badania klinicznego lub w oparciu
o wyniki badań laboratoryjnych z jed-
noczesnym wykluczeniem zespołu eu-
tyreoidalnego, konieczne jest doustne
suplementowanie hormonów tarczycy
(w postaci tabletek dodawanych do pa-
szy). Lewotyroksyna stosowana powin-
na być w dawce 20 μg/kg m.c. doustnie
co 24 godziny. Innym sposobem postę-
powania jest doustne podawanie jodowa-
nej kazeiny w dawce 5 g/zwierzę co 24 go-
dziny. W przypadku zmian mających
związek z chirurgicznym usunięciem
tarczycy stosuje się T3 w dawce 0,6 μg/

kg m.c. co 12 godzin lub T4 w dawce
2,5 μg/kg m.c. co 12 godzin. W przypad-
ku stwierdzenia zahamowania konwersji
T4 do T3 (normalny poziom T4, ale zbyt
niski T3 – funkcjonalna niedoczynność
tarczycy) konieczne jest suplementowa-
nie jedynie trójjodotyroniny.

Monitorowanie odpowiedzi na lecze-

nie prowadzi się w oparciu o ustępowa-
nie zmian klinicznych lub poprzez ocenę
stężenia hormonów w surowicy. Jakkol-
wiek efekt leczenia jest widoczny zazwy-
czaj dopiero po 2 tygodniach, to w nie-
których przypadkach odrastanie włosa
w miejscach pokrytych wyłysieniami
ma miejsce już po 7-10 dniach leczenia.
W razie potrzeby dawkę leków można
modyfi kować.

P

ODSUMOWANIE

Powyżej przedstawiliśmy powszechne
i potencjalne trudności, z jakimi spoty-
ka się hipiatra podczas rozpoznawania
niedoczynności tarczycy u koni. Umie-
jętność powiązania licznych czynników,
które uczestniczą w funkcjonowaniu gru-
czołu tarczowego oraz oddziaływaniu
jego produktów na funkcje fi zjologiczne,
jest kluczowym w analizie konsultowa-
nych przypadków. Biorąc to pod uwagę,
można stwierdzić, że rozpoznawanie cho-
roby nie jest trudne, a pomyślny przebieg
leczenia jest w większości przypadków
możliwy.



Piśmiennictwo
1. Greenspan F.S.: The thyroid gland. [W:] Ba-

sic and clinical endocrinology. Lange Medical
Books/McGraw Hill, New York 2001.

2. Allen A.L.: Investigations into congenital

hypothyroidism of foals. Nat. Libr. of Canada,
Ottawa 1996.

3. Stanley O., Hillidge C.J.: Alopecia associated

with hypothyroidism in a horse. „Equine Ve-
terinary Journal”, 1982, 14, 165-167.

4. Frank N., Sojka J.E., Latour M.A.: Effect

of hypothyroidism on the blood lipid response
to higher dietary fat intake in mares. „J. Anim.
Sci.”, 2004, 82, 2640-2646.

5. Frank N., Sojka J.E., Messer N.: Equine

thyroid dysfunction. „Veterinary Clinics
of North America: Equine Practice”, 2002,
18, 305-319.

6. Sojka J.E: Hypothyroidism in horses. „The

Compendium on Continuing Education
for the Practicing Veterinarian”, 1995,17(6),
845-852.

7. Messer N.: Equine practice endocrynology.

„Journal of Equine Veterinary Science”,
2003, 23, 295-396.

dr n. wet. Marcin Gołyński

Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt

Gospodarskich i Koni

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

20-612 Lublin, ul. Głęboka 30