ARKUSZ II

PRZYK¸ADOWY ARKUSZ

EGZAMINACYJNY

Z BIOLOGII

Arkusz II

(dla poziomu rozszerzonego)

Czas pracy: 120 minut

Instrukcja dla zdajàcego

1.

Prosz´ sprawdziç, czy arkusz egzaminacyjny zawiera
10 stron. Ewentualny brak nale˝y zg∏osiç przewodniczà-
cemu zespo∏u nadzorujàcego egzamin.

2.

Prosz´ uwa˝nie czytaç wszystkie polecenia.

3.

Odpowiedzi trzeba zapisaç czytelnie w miejscu na to prze-
znaczonym przy ka˝dym zadaniu.

4.

Podczas egzaminu mo˝na korzystaç z o∏ówka, linijki,
gumki.

5.

Prosz´ pisaç tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie
pisaç o∏ówkiem.

6. Wykresy i rysunki mo˝na wykonywaç o∏ówkiem.
7.

Nie wolno u˝ywaç korektora.

8.

B∏´dne zapisy trzeba wyraênie przekreÊliç.

9.

Brudnopis nie b´dzie oceniany.

10. Obok ka˝dego zadania podana jest maksymalna liczba

punktów, którà mo˝na uzyskaç za jego poprawne rozwià-
zanie.

˚yczymy powodzenia!

Za rozwiàzanie

wszystkich zadaƒ

mo˝na otrzymaç

∏àcznie 50 punktów.

Arkusz przygotowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON na wzór oryginalnego arkusza maturalnego.

Autorzy: Ewa Holak, Waldemar Lewiƒski,

Barbara Ruda-Groborz

Zadanie 25. (2 pkt)

Badania prowadzone wÊród spo∏ecznoÊci tradycyjnych dowodzà, ˝e ludzie wspó∏czeÊni mogà zaspo-
kajaç potrzeby ˝ywieniowe w ró˝ny sposób. Wspó∏czesny cz∏owiek wyewoluowa∏ do gatunku ∏atwo
przystosowujàcych si´ konsumentów ró˝nych pokarmów.

Uwaga: Dane dotyczàce poboru energii odnoszà si´ do osób doros∏ych (Êrednia dla m´˝czyzn i kobiet), natomiast dane doty-
czàce cholesterolu ca∏kowitego i wskaênika masy cia∏a (BMI) – do m´˝czyzn.
Prawid∏owy BMI – 18,5–24,9; nadwaga – 25,0–29,9; oty∏oÊç – ponad 30.

(Na podstawie: Leonard W. R. Pokarm dla umys∏u, [w:] „Âwiat Nauki”, wydanie specjalne 3/2003)

WyjaÊnij, przytaczajàc jeden argument, dlaczego Eskimosi, mimo ˝e spo˝ywajà wi´cej pokar-
mów wysokokalorycznych ni˝ Amerykanie, majà prawid∏owy wskaênik BMI.

Zadanie 26. (2 pkt)

W naszym klimacie od stuleci z lnu uzyskujemy olej i p∏ótno. Materia∏ lniany niezwykle si´ jednak gnie-
cie i jest doÊç gruby. Naukowcy z Wroc∏awia, szukajàc mo˝liwoÊci uzyskiwania bardziej elastycznych
w∏ókien lnianych, spowodowali, ˝e len zaczà∏ wytwarzaç w∏ókna plastikowe. Profesor Jan Szopa z Uni-
wersytetu Wroc∏awskiego wzbogaci∏ len o trzy nowe geny, które zape∏ni∏y produkcj´ plastiku tylko w ∏o-
dygach. Po roku eksperymentów len zaczà∏ wytwarzaç polimer ulegajàcy biodegradacji. W∏ókna otrzyma-
ne ze zmodyfikowanych roÊlin doskonale nadajà si´ na ubrania. Nowà technologi´ ju˝ opatentowano.

(Na podstawie: Kossobudzki P. Lniany non-iron, [w:] „Wiedza i ˚ycie” 8/2003)

Pos∏ugujàc si´ dwoma argumentami, przedstaw swoje stanowisko na temat tworzenia organi-
zmów transgenicznych.

Biologia. Arkusz II

3

Pobór energii

(kcal/dzieƒ)

Cholesterol

ca∏kowity

(mg/dl)

Spo∏ecznoÊç

Energia

z pokarmu

zwierz´cego (%)

Energia

z pokarmu

roÊlinnego (%)

Wskaênik masy

cia∏a BMI

(masa/wysokoÊç)

2100

2350

121

141

¸owcy-zbieracze
Kung (Buszmeni,

Botswana)

Eskimosi (Kanada)

33

96

67

4

19

24

1411
2820

186
142

Pasterze

Turkana (Kenia)

Ewenkowie (Rosja)

80
41

20
59

18
22

2002

150

Rolnicy

Keczua (górale

peruwiaƒscy)

5

95

21

2250

204

Mieszkaƒcy krajów

uprzemys∏owionych

Amerykanie

23

77

26

Biologia. Arkusz II

Zadanie 27. (3 pkt)

Schemat przedstawia budow´ synapsy chemicznej nerwowo-nerwowej.
Podaj nazwy elementów oznaczonych na sche-
macie literami X i Y oraz wyjaÊnij ich zwiàzek
z przewodzeniem impulsów nerwowych przez
synaps´.
Zaznacz na rysunku strza∏kà kierunek prze-
wodzenia impulsu przez synaps´.

Zadanie 28. (2 pkt)

Ka˝dy enzym restrykcyjny rozpoznaje i dokonuje ci´ç tylko w jednym rodzaju obszarów DNA o sta-
∏ej d∏ugoÊci i sekwencji zasad. Wi´kszoÊç obszarów restrykcyjnych ma charakter palindromowy.
W miejscu ci´ç powstajà tak zwane lepkie koƒce.
Po∏àcz przedstawione poni˝ej fragmenty poci´tego dwoma restryktazami DNA. Podaj rol´ re-
stryktaz.

4

X

Y

akson

dendryt

T

T

C

C

T

A

G

C

T

T

A

A

A

G

C

T

T

A

A

T

C

C

T

T

A

A

T

T

C

G

A

T

T

C

G

A

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Rola restryktaz:

Zadanie 29. (3 pkt)

Podaj nazw´ odcinka przewodu pokarmowego cz∏owieka, w którym zachodzi przedstawiony na
schemacie proces, oraz nazw´ substancji (1) i katalizujàcego go enzymu (2).

T∏uszcz

→

zemulgowany t∏uszcz

→

glicerol + kwasy t∏uszczowe

Zadanie 30. (2 pkt)

Rycina przedstawia schemat obiegu azotu.
Oceƒ poprawnoÊç poni˝szych stwierdzeƒ, wpisujàc przy zdaniach litery: P – prawda lub
F – fa∏sz.

Zadanie 31. (1 pkt)

DoÊwiadczenia Stanleya Millera i Harolda Ureya wykaza∏y, ˝e sk∏adniki bia∏ek i kwasów nukleino-
wych mog∏y powstaç na Ziemi samorzutnie.
WyjaÊnij krótko, dlaczego obecnie na Ziemi nie powstaje ˝ycie na nowo z materii nieo˝ywionej.

Biologia. Arkusz II

5

1

2

PRODUCENCI

KONSUMENCI

azot czàsteczkowy

w powietrzu

ska∏y

osadowe

sole kwasu

azotowego(V)

(azotany)

w glebie

sole kwasu

azotowego(III)

(azotyny)

w glebie

bakterie azotowe

wiàzanie

pobieranie

pobieranie

wulkanizm

nawo˝enie

nawo˝enie

denitryfikacja

odk∏adanie

wydalanie
rozk∏ad

amoniak
mocznik

kwas moczowy

A RoÊliny zielone pobierajà azot w postaci azotanów z gleby.

B

Wy∏adowania atmosferyczne nie majà wp∏ywu na obieg azotu.

C

Jedynie bakterie azotowe wià˝à azot czàsteczkowy z powietrza.

D

Ingerencja cz∏owieka w obieg azotu polega na zwi´kszaniu iloÊci azotanów w glebie przez
nawo˝enie.

E

Proces nitryfikacji prowadzi do powrotu azotu czàsteczkowego do powietrza.

Biologia. Arkusz II

Zadanie 32. (2 pkt)

Ekologia zajmuje si´ badaniem ponadosobniczych uk∏adów biologicznych.
Uporzàdkuj wymienione poziomy organizacji przyrody od najni˝szego do najwy˝szego, wpisu-
jàc w miejsca kropek cyfry od 1 do 5, oraz zdefiniuj jeden z nich.

.............. – populacja

.............. – biom

.............. – biocenoza

.............. – ekosystem

.............. – biosfera

Zadanie 33. (3 pkt)

Odczytaj z mapy i podaj szero-
koÊç geograficznà pó∏nocnà i po-
∏udniowà strefy, której miesz-
kaƒcy otrzymujà niezb´dnà do
syntezy witaminy D dawk´ pro-
mieniowania UV w ciàgu ca∏ego
roku. OkreÊl miejsce syntezy wi-
taminy D w organizmie cz∏owie-
ka i jej funkcj´.

Zadanie 34. (2 pkt)

Wa˝nym etapem w dziejach ˝ycia na Ziemi by∏o powstanie komórki eukariotycznej.
Podaj dwa dowody potwierdzajàce s∏usznoÊç teorii seryjnej endosymbiozy.

Zadanie 35. (2 pkt)

Interfaz´ cyklu komórkowego dzieli si´ na trzy okresy.
Zaznacz na schemacie i podaj nazw´ okresu cyklu ko-
mórkowego, w którym nast´puje replikacja DNA. Wy-
mieƒ najd∏u˝szà faz´ cyklu komórkowego.

6

M

S

C Y T

O

K

I

N

E

Z

A

C

Y

K

L

K

O

M

Ó

R

K

O

W

Y

G

1

G

0

G

2

I

N

T

E

R

F

A

Z

A

0°

0°

30°

30°

60°

90°

120°

150°

60°

90°

120°

150°

180°

0°

30°

30°

60°

90°

120°

150°

60°

90°

120°

150°

180°

30°

30°

60°

0°

30°

30°

60°

UV niewystarczajàce przez miesiàc

UV niewystarczajàce przez miesiàc

UV niewystarczajàce przez wi´kszoÊç roku

UV niewystarczajàce przez wi´kszoÊç roku

brak danych

skala 1 : 400 000 000

(Na podstawie: „Âwiat Nauki”, wydanie specjalne 3/2003)

Zadanie 36. (3 pkt)

Który z porównywanych podzia∏ów jest charakterystyczny dla powstawania komórek rozrodczych?
Podaj nazw´ podzia∏u X. WyjaÊnij jednym zdaniem sens biologiczny zjawiska crossing-over.

Zadanie 37. (3 pkt)

Przyporzàdkuj zwiàzki przedstawionym na schematach wiàzaniom, wpisujàc w kratki paska
odpowiedzi odpowiednie cyfry. Podaj nazw´ wiàzania C.

I – w´glowodany, II – bia∏ka, III – woda, IV – lipidy

Zadanie 38. (3 pkt)

Przedstaw interpretacj´ wykresu zale˝noÊci aktyw-
noÊci enzymu od temperatury.
WyjaÊnij, na czym polega denaturacja bia∏ka, i wy-
mieƒ dwa czynniki (oprócz wysokiej temperatury),
które jà powodujà.

Biologia. Arkusz II

7

Cechy podzia∏ów komórek

Liczba komórek potomnych

Wyst´powanie zjawiska crossing-over

Liczba faz

IloÊç chromosomów homologicznych w komórkach potomnych

X

2

–

4

2n

Y

4

+

8

n

CH

2

OH

CH

2

OH

OH

H

OH

OH

O

O

OH

OH

OH

O

B

C

A

H

2

N

C

C

H

O

OH

R

1

+ H

2

O

R

1

N

C

C

H

O

OH

R

2

+

H

H

H

2

N

C

C

H

N

C

C

H

O

O

OH

R

2

H

H

2

C

O

CH

2

CH

2

(CH

2

)

n

CH

3

O

C

A

B

C

temperatura

aktywnoÊç

denaturacja

Biologia. Arkusz II

Zadanie 39. (2 pkt)

Ustal, co nale˝a∏oby wpisaç do tabeli w miejsca oznaczone literami A, B, C, D, E, F.

Zadanie 40. (3 pkt)

Zaplanuj doÊwiadczenie sprawdzajàce wp∏yw pàczka szczytowego p´du roÊliny na pokrój roÊli-
ny, majàc do dyspozycji hodowle m∏odych jednop´dowych roÊlin niecierpka (Impatiens walle-
riana) oraz sekator.
Ustal zestaw doÊwiadczalny i kontrolny oraz postaw hipotez´.

Zadanie 41. (1 pkt)

PodkreÊl prawid∏owe dokoƒczenie zdania: Tlen powstajàcy w procesie fotosyntezy pochodzi z...

a) przekszta∏cenia szczawiooctanu w jab∏czan

b) asymilacji dwutlenku w´gla

c) rozpadu nadtlenku wodoru

d) przejÊcia jab∏czanu w pirogronian

Zadanie 42. (1 pkt)

Uporzàdkuj oznaczone na rysunku struktury wed∏ug malejà-
cego ciÊnienia parcjalnego tlenu.

8

Cecha

Substraty

A

B

Produkty koƒcowe

Miejsce procesu

Zysk energetyczny (w czàsteczkach ATP)

kwas mlekowy

C

D

cytozol, mitochondria

E

F

Fermentacja mleczanowa

Oddychanie tlenowe

1

2

3

Zadanie 43. (2 pkt)

W 1931 roku Joachim Hammerling przeprowadzi∏ eks-
peryment, który w pierwszym etapie polega∏ na tym, ˝e
odcià∏ „parasolowatà” cz´Êç jednokomórkowego glonu
Acetabularia, pozbawionà jàdra komórkowego. Cz´Êç ta
obumar∏a, „trzonek”, jeÊli posiada∏ jàdro komórkowe, to
odbudowywa∏ utraconà cz´Êç. W kolejnym etapie odcià∏
„parasol” oraz usunà∏ jàdro komórkowe z „trzonka”. Na
jego miejsce wprowadzi∏ inne, z gatunku charakteryzujà-
cego si´ innym kszta∏tem „kapelusza”. Odtworzony w ta-
kich warunkach „parasol” by∏ charakterystyczny dla ga-
tunku, z którego pochodzi∏o jàdro.
Sformu∏uj problem badawczy i wniosek z opisanego
eksperymentu.

Zadanie 44. (3 pkt)

SpoÊród podanych ni˝ej wyra˝eƒ wybierz w∏aÊciwe dla przedstawionego schematycznie proce-
su. Przyporzàdkuj je cyfrom oznaczonym na schemacie od 1 do 5.
cykl Krebsa, fosforylacja oksydacyjna, faza jasna, fosforylacja substratowa, redukcja, cykl Calvina,
faza ciemna, ∏aƒcuch oddechowy, glikoliza, fotofosforylacja

1 – ........................................................

2 – ........................................................

3 – ........................................................

4 – ........................................................

5 – ........................................................

Podaj nazw´ procesu przedstawionego na schemacie.

Biologia. Arkusz II

9

A

B

regeneracja

regeneracja

H+

NADPH

NADPH

NADP

NADP

ATP

ATP

ADP

ADP

e e

(zysk netto po skondensowaniu)

C

6

H

12

O

6

ÂW

IA

T¸

O

H

2

O

O

2

(do atmosfery)

(z atmosfery)

CO

2

2

1

3

4

5

Biologia. Arkusz II

Zadanie 45. (2 pkt)

W zewn´trznych cz´Êciach komórek wzrokowych wra˝liwych na Êwiat∏o znajduje si´ puryna wzro-
kowa – rodopsyna. Pod wp∏ywem Êwiat∏a bia∏ko to rozpada si´ na cz´Êç bia∏kowà – opsyn´ i niebia∏-
kowy retinen (pochodna witaminy A). Ten ostatni wywo∏uje impulsy elektryczne w b∏onie komórko-
wej receptora, które przesy∏ane sà nerwem wzrokowym do mózgowia. W tym czasie dochodzi do
samoistnego odtwarzania rodopsyny.
Narysuj schemat ilustrujàcy opisany proces przemian barwników wzrokowych.

Zadanie 46. (3 pkt)

Skrzy˝owano heterozygotyczne pod wzgl´dem dwóch cech bràzowe muszki owocowe (Drosophila
melanogaster) o normalnych skrzyd∏ach. Wyniki krzy˝ówki przedstawia poni˝sza szachownica Pun-
netta.

Oblicz prawdopodobieƒstwo wystàpienia czarnej muszki o zredukowanych skrzyd∏ach. OkreÊl,
czy rozwa˝ane geny sà sprz´˝one czy nie.

10

G

BD

p = 0,407

Bd

p = 0,093

bD

p = 0,093

bd

p = 0,407

BD

p = 0,407

BBDD

BBDd

BbDD

BbDd

Bd

p = 0,093

BBDd

BBdd

BbDd

Bbdd

bd

p = 0,407

BbDd

Bbdd

bbDd

bbdd

bD

p = 0,093

BbDD

BbDd

bbDD

bbDd

G