Jakość życia chorych na cukrzycę

311

Quality of life in patients with diabetes

Pietrzykowska E., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B.

Medical University of Poznan, Poland, Department of Internal Medi-
cine and Diabetology, e-mail: [e-mail]

Quality of life (QoL) has been recognized as an important health
outcome in treatment of chronic diseases. Quality of life is measu-
red as perceived physical and social functioning, and mental well-
being. Reviews of research findings indicate that QoL may be ad-
versely affected by diabetes. Although assessing QoL is methodolo-
gically complex, valid and reliable tools are available and can be
used with diabetes patients. Measurement of quality of life as part of
a monitoring procedure should be routinely included in clinical prac-
tice and clinical research in the field of diabetes care.

Key words: quality of life, diabetes mellitus, chronic disease

Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 136, 311

Jakość życia chorych na cukrzycę

EWELINA PIETRZYKOWSKA, DOROTA ZOZULIŃSKA, BOGNA WIERUSZ-WYSOCKA

Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii kierownik: prof. dr hab. med. B. Wierusz-Wysocka

Jakość życia chorych na cukrzycę

Pietrzykowska E., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B.

Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Chorób Wewnętrznych
i Diabetologii, e-mail: [e-mail]

Jakość życia stanowi ważny cel leczenia chorób przewlekłych. Okre-
śla ona subiektywną ocenę własnego życia w sferze fizycznej, psy-
chicznej i społecznej. Przegląd badań wskazuje, że cukrzyca może
mieć negatywny wpływ na jakość życia. Ocena jakości życia pod
względem metodologicznym jest złożona, jednak dostępne są rze-
telne i trafne narzędzia, które mogą być wykorzystywane do oceny
tego parametru u chorych na cukrzycę. Badanie jakości życia cho-
rych powinno być stałym elementem rutynowej opieki diabetologicz-
nej i stanowić potencjalny punkt końcowy wielu badań klinicznych
dotyczących problematyki cukrzycy.

Słowa kluczowe: jakość życia, cukrzyca, choroba przewlekła

Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 136, 311

Do tradycyjnych celów leczenia zalicza się zmniejszenie
śmiertelności, zmniejszenie częstości występowania choro-
by i jej powikłań, a także poprawę funkcji organizmu. Jednak
w chorobach przewlekłych, zwracanie uwagi tylko na te pa-
rametry wydaje się być niewystarczające [26]. Choroba chro-
niczna wpływa bowiem na wszystkie sfery funkcjonowania
człowieka. Dlatego u chorych cierpiących z powodu tego typu
schorzeń, coraz częściej podkreśla się konieczność oceny
jakości życia.

Jedną z chorób przewlekłych, która wywiera ogromny

wpływ na życie dotkniętej nią jednostki jest cukrzyca. Z per-
spektywy chorego jest to choroba, o której nie można zapo-
mnieć. Osiąganie satysfakcjonującej kontroli glikemii wyma-
ga od chorego dużego zaangażowania i wielu wyrzeczeń.
Jest on zmuszony do ustawicznego przestrzegania reżimu
leczniczego w postaci częstych i systematycznych pomia-
rów glikemii, iniekcji insuliny i/lub zażywania leków oraz do
przestrzegania zaleceń dotyczących diety i wysiłku fizyczne-
go. Dla wielu chorych dodatkowym obciążeniem może być
konieczność częstych kontaktów z personelem medycznym.
Ponadto chorzy często obawiają się ostrych i przewlekłych
powikłań. Oprócz kosztów fizycznych związanych z objawa-
mi choroby, ponoszą oni też koszty psychiczne, takie jak utrata
swobody i niezależności, a także koszty rodzinne, zawodo-
we, społeczne i finansowe. Dlatego u chorych na cukrzycę
istnieje większe ryzyko wystąpienia zaburzeń psychopatolo-
gicznych, takich jak zaburzenia depresyjne [1, 6, 9], lękowe
[17, 23] i zaburzenia odżywiania [16, 22]. Zrozumiałe jest więc,
że taka choroba jak cukrzyca i jej leczenie wpływać musi na
jakość życia chorego nią dotkniętego, na jego zdolność funk-
cjonowania i czerpania przyjemności z życia.

DEFINICJA I METODY BADANIA JAKOŚCI ŻYCIA

W ostatnich latach wokół pytania, czym jest jakość życia i jak
się ją definiuje, powstało wiele kontrowersji. Termin „jakość
życia” jest niejednokrotnie używany do określania różnych
czynników, takich jak: stan zdrowia, funkcjonowanie fizycz-

ne, adaptacja psychospołeczna, dobrostan, satysfakcja z
życia, poczucie szczęścia i wiele innych. Powoduje to nasi-
lenie trudności w stworzeniu jednej definicji jakości życia, która
byłaby powszechnie uznana i stosowana. Taka sytuacja nie
sprzyja porównywaniu wyników różnych badań dotyczących
jakości życia, a tym samym wyciąganiu wniosków pomoc-
nych w opracowywaniu rozwiązań możliwych do zastosowa-
nia w praktyce [7]. Pomimo trudności definicyjnych, większość
badaczy przyjmuje, że jakość życia to wielowymiarowe poję-
cie, uwzględniające subiektywną ocenę własnego życia w
sferze fizycznej, psychicznej i społecznej. Obejmuje ono za-
równo reakcje emocjonalne na zdarzenia, jak i poznawcze
sądy, dotyczące poczucia zadowolenia i spełnienia [5, 28].

Jakość życia jednostki odnosi się do rozległego zakresu

ludzkiego doświadczenia i zależy od wielu czynników, takich
jak: sytuacja finansowa i zawodowa, stan zdrowia, warunki
mieszkaniowe, relacje osobiste, polityczny i kulturowy klimat,
czynniki środowiskowe i wiele innych [24]. Dlatego, by zawę-
zić jakość życia do aspektów funkcjonowania bezpośrednio
powiązanych z chorobą i/lub leczeniem medycznym, wpro-
wadzono pojęcie jakości życia uwarunkowanej stanem zdro-
wia – HRQOL (ang. health-related quality of life) [31]. Jakość
życia uwarunkowana zdrowiem określa, w jaki sposób zdro-
wie i choroba wpływa na różne sfery funkcjonowania (fizycz-
ne, psychiczne i społeczne), a w efekcie na subiektywną oce-
nę jakości całego życia. HRQOL uwzględnia naturalny prze-
bieg choroby, jej następstwa i wyniki leczenia oraz odzwier-
ciedla indywidualny punkt widzenia chorego na całokształt
choroby. Obiektywny stan zdrowia i życia stanowią kwestię
drugorzędową, ale wywierającą wpływ na subiektywną oce-
nę jakości życia. Oba aspekty definiowania jakości życia po-
kazuje tabela 1 [30].

Dla przykładu, przyjmując, że cukrzyca jest czynnikiem

obiektywnie niekorzystnym, wśród chorych diabetologicznych
można spodziewać się paradoksu zadowolenia (pomimo nie-
korzystnych warunków chory ocenia swe położenie pozytyw-
nie) lub uzasadnionego niezadowolenia. Jednak subiektyw-
na ocena jakości życia może się zmienić, gdy np. w następ-
stwie leczenia zmienią się obiektywne warunki. Leczenie przy-

E. Pietrzykowska, D. Zozulińska, B. Wierusz-Wysocka

312

noszące rezultaty w postaci poprawy zdrowia i samopoczu-
cia chorego może jednocześnie wpłynąć na poprawę jakości
życia (uzasadnione zadowolenie). Natomiast, gdy podjęte
leczenie nie przynosi spodziewanych rezultatów, uzasadnio-
ne jest niezadowolenie chorego z własnego życia. Ciekawy-
mi stanami są paradoks zadowolenia i dylemat niezadowo-
lenia. Paradoks zadowolenia może wystąpić pomimo złej
kontroli metabolicznej, w wyniku adaptacji do podwyższonych
wartości glikemii i braku odczuwania dolegliwości fizycznych
z tym związanych, lub w następstwie zaprzeczania choro-
bie. Chory czuje się wówczas dobrze i pozytywnie ocenia
swoje położenie. Dylemat niezadowolenia może pojawić się
w sytuacji, gdy pomimo dobrej kontroli metabolicznej chory
jest niezadowolony ze swojego życia, np. z powodu poczu-
cia przeciążenia reżimem terapeutycznym lub z powodu stre-
su życiowego niezwiązanego bezpośrednio z cukrzycą. Tak
więc zdrowie samo w sobie ani dobra kontrola metaboliczna
nie są gwarantem dobrej jakości życia.

Choć coraz częściej zauważa się konieczność badania

jakości życia, ciągle nie osiągnięto zgody w jaki sposób to
robić. Wynika to poniekąd z trudności w racjonalizacji kon-
cepcji jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia. Brak
jednolitej i wyczerpującej definicji przyczynia się do powsta-
wania coraz to nowych narzędzi badających poszczególne
aspekty tej zmiennej [12, 31]. W ostatnich latach dla celów
badawczych opracowano różne, ogólne i specyficzne dla
choroby, narzędzia do badania jakości życia [12].

Skale ogólne do oceny jakości życia stosowane są przede

wszystkim do celów epidemiologicznych i porównawczych.
Mogą być wykorzystywane w różnych populacjach i w wielu
chorobach. Dzięki zastosowaniu takich skal ogólnych, jak np.
EuroQOL (EQ-5D), Sickness Impact Profile (SIP), Word He-
alth Organization Quality of Life Questionnaire (WHOQOL)
lub SF-36, można uzyskać cenne informacje o tym, jak wy-
soka jest i od czego zależy jakość życia chorych. Ponadto
pozwalają one na porównania jakości życia osób zdrowych i
chorych oraz z grupami o różnych schorzeniach. Są też po-
mocne przy ewaluacji różnych programów prozdrowotnych.
Ich wadą z kolei jest fakt, że w małym stopniu dotyczą aspek-
tów specyficznych dla konkretnej jednostki chorobowej. Mogą
więc być mało czułe na zmiany w obszarach, których nie obej-
mują zawarte w nich pytania [12, 31].

Kwestionariusze specyficzne badają obszary charaktery-

styczne dla danej jednostki chorobowej (np. cukrzycy), dla po-
pulacji chorych (np. ludzi w podeszłym wieku) lub mogą odno-
sić się do konkretnego problemu (np. bólu). Zawarte w nich
pytania dotyczą zjawisk, które z dużym prawdopodobieństwem
mogą u danego chorego wystąpić. Zwiększa to szansę wykry-
cia zmiany i pozwala na porównywanie różnych metod lecze-
nia, ale ogranicza możliwość porównania wyników otrzymanych
za pomocą różnych instrumentów i w różnych populacjach [12].

Jakość życia specyficzną dla cukrzycy pozwalają ocenić

między innymi takie narzędzia jak: Problem Areas in Diabe-
tes (PAID), Diabetes Health Profile (DHP), Diabetes Quality
of Life Questionnaire (DQOL), Diabetes Care Profile (DCP),
Diabetes Symptom Checklist [24]. Niestety, tylko nieliczne z
narzędzi badających jakość życia mają przeprowadzoną pol-
ską adaptację, co znacznie utrudnia ich powszechne zasto-
sowanie w kraju.

W celu uzyskania szczegółowych danych dotyczących

jakości życia chorych, a zarazem uzyskania możliwości do-

konywania porównań wyników w różnych grupach chorych,
zaleca się stosowanie ogólnego narzędzia do badania jako-
ści życia razem z kwestionariuszem specyficznym dla danej
choroby.

CELOWOŚĆ BADANIA JAKOŚCI ŻYCIA
U CHORYCH NA CUKRZYCĘ

Jakość życia staje się coraz ważniejszym celem interwencji
medycznych. Już ponad 50 lat temu Światowa Organizacja
Zdrowia zdefiniowała zdrowie nie tylko jako brak choroby,
ale też obecność fizycznego, psychicznego i społecznego
dobrostanu [3]. Coraz częściej podkreśla się, że analityczne
ujęcie człowieka i jego choroby jest jednak niewystarczające
w opiece nad przewlekle chorymi. U takich chorych wyzna-
czenie granicy pomiędzy fizycznymi i psychicznymi aspekta-
mi schorzenia jest niejednokrotnie trudne, a czasem wręcz
niemożliwe. Dlatego niezbędne jest holistyczne podejście do
przewlekle chorego. Podmiotowe traktowanie chorego i umoż-
liwienie mu współdecydowania o celu i modelu leczenia sprzy-
ja bowiem jego zaangażowaniu w leczenie i zwiększa moty-
wację do właściwej i skutecznej samokontroli [8]. Z tej przy-
czyny badania medyczne coraz częściej docierają do zagad-
nień, które jeszcze niedawno były domeną psychologii. Po-
zwala to na pełniejsze zrozumienie sytuacji chorego, a także
stwarza możliwości opracowania nowych interwencji terapeu-
tycznych.

Problem jakości życia chorych na cukrzycę zauważany

jest od dawna. W 1989 r. w Deklaracji z St. Vincent wyraź-
nie podkreślano konieczność dążenia do poprawy jakości
życia tej grupy chorych [18]. Różne towarzystwa diabeto-
logiczne, jak m.in. Międzynarodowa Federacja Cukrzycy
(International Diabetes Federation) uznają jakość życia za
jeden z podstawowych celów opieki diabetologicznej, rów-
norzędny z wyrównaniem metabolicznym i zapobieganiem
rozwojowi przewlekłych powikłań. Wiadomo bowiem, że
podstawowe dla klinicystów wyniki badań laboratoryjnych,
dla większości chorych na cukrzycę są istotne tylko w ta-
kim stopniu, w jakim wpływają na fizyczny, emocjonalny i
społeczny dobrostan, czyli jakość życia [12]. Nie wszyst-
kie bowiem aspekty zdrowia da się ująć w parametry bio-
chemiczne. Nie można zapominać o potrzebie normalne-
go funkcjonowania w domu, w rodzinie, w pracy, w społe-
czeństwie, a także o byciu wolnym od bólu, dolegliwości
fizycznych lub psychicznych oraz problemów natury so-
cjalnej i finansowej związanych z chorobą i jej leczeniem.
Ponadto różni chorzy, pomimo tych samych wyników ba-
dań, mogą zupełnie inaczej funkcjonować w rozmaitych
obszarach życia.

Dzięki zwracaniu uwagi na jakość życia, można w pew-

nym wymiarze przewidzieć czy dany chory będzie zdolny do
efektywnego leczenia cukrzycy, utrzymania długotrwałego
poczucia zdrowia i dobrego funkcjonowania. Gdy chory nie
zna skutecznych strategii radzenia sobie z cukrzycą, może
czuć się przytłoczony chorobą i przeciążony, co owocować
będzie gorszą jakością życia. Takie samopoczucie z kolei
może jeszcze bardziej zmniejszać zaangażowanie w proces
leczenia i prowadzić do zaniedbań w samokontroli. W rezul-
tacie cukrzyca jest źle wyrównana metabolicznie, zwiększa
się ryzyko powikłań, co z kolei wpływa na przytłoczenie cho-
robą i pogorszenie jakości życia. Dlatego też niska jakość
życia może znacznie utrudniać osiąganie pozostałych celów
leczenia cukrzycy [28].

Dzięki systematycznej i rzetelnej ocenie jakości życia u

chorych na cukrzycę, można uzyskać cenne informacje do-
tyczące tych obszarów funkcjonowania, w których jest ko-
nieczne wprowadzenie istotnych zmian. Ocena jakości życia
jest również szczególnie istotna przy opracowywaniu nowych
metod leczenia i edukacji chorych oraz przy określaniu ich
skuteczności. Coraz częściej staje się znaczącym punktem
końcowym wielu badań klinicznych.

Obiektywne

Subiektywna ocena jakości własnego życia

warunki życia

pozytywna

negatywna

Korzystne

(++) zadowolenie

(+-) dylemat

uzasadnione

niezadowolenia

Niekorzystne

(+-) paradoks

(--) niezadowolenie

zadowolenia

uzasadnione

Tabela 1. Obiektywny i subiektywny aspekt definiowania jakości życia
Table 1. Objective and subjective aspect of defining quality of life

Jakość życia chorych na cukrzycę

313

WPŁYW CUKRZYCY NA JAKOŚĆ ŻYCIA

Wpływ cukrzycy na jakość życia przejawia się we wszystkich
obszarach funkcjonowania – fizycznym, psychicznym i spo-
łecznym.

Mataanaliza przeprowadzona przez Rubina i Peyrota w

1999 r., wskazuje, że jakość życia u chorych na cukrzycę
jest niższa niż w populacji ogólnej, szczególnie w zakresie
funkcjonowania fizycznego. Gorsze wyniki w zakresie sfery
fizycznej u chorych na cukrzycę mogą wynikać z częstego
występowania stanów hiperglikemii [14], które prowadzą do
uczucia zmęczenia, problemów ze snem, częstych infekcji i
związanych z tym niedogodności. Z kolei dążenie do normo-
glikemii może przyczyniać się do niepożądanego przyrostu
masy ciała, częstych stanów hipoglikemii lub nawet do utraty
odczuwania objawów niedocukrzenia.

W wielu pracach obserwowano, że częste występowanie

epizodów hipoglikemii korelowało negatywnie z jakością ży-
cia [4, 19, 25]. Natomiast dobra kontrola glikemii wykazuje
związek z poprawą jakości życia [28]. Na uwagę zasługuje
fakt, że chorzy na cukrzycę typu 1 cieszyli się lepszą jako-
ścią życia i mieli więcej energii niż chorzy z typem 2 [29].

Niektóre objawy fizyczne związane z chorobą i nieprzy-

jemne skutki niepożądane stosowanych leków hipoglikemi-
zujących, a także zmiana stylu życia wynikająca z koniecz-
ności przestrzegania zaleceń leczniczych, wpływają niejed-
nokrotnie negatywnie na jakość życia. Chorzy, którzy muszą
(lub wierzą, że muszą), zmniejszyć własną aktywność towa-
rzyską lub życiową w celu osiągania satysfakcjonujących
wartości glikemii (np. ograniczają swoje życie towarzyskie,
by uniknąć uchybień dietetycznych), skarżą się często na
gorszą jakość życia [24].

Duży wpływ na jakość życia chorych na cukrzycę wywie-

rają przewlekłe powikłania. Pogorszenie wzroku w wyniku
retinopatii, niewydolność nerek w przebiegu nefropatii, chro-
niczny ból kończyn i zaburzenia czucia będące następstwem
neuropatii obwodowej, amputacja kończyn z powodu stopy
cukrzycowej, a także inne dolegliwości związane z neuropa-
tią autonomiczną (gastropareza, zaburzenia funkcji pęche-
rza moczowego), wpływają na obniżenie jakości życia cho-
rych na cukrzycę. Im cięższe powikłania cukrzycowe i im
bardziej odczuwalne ich skutki, tym gorsza jakość życia [2,
13]. W wyniku przewlekłych powikłań chory może stać się
niezdolny lub częściowo niezdolny do pracy zawodowej, do
wykonywania obowiązków domowych lub rozwijania własnych
zainteresowań. W rezultacie może utracić poczucie swobo-
dy i niezależności. Negatywny wpływ na jakość życia cho-
rych na cukrzycę ma też występowanie chorób towarzyszą-
cych [29]. Im gorszy stan somatyczny chorego, tym niższa
jakość życia [27].

Cukrzyca wpływa także na funkcjonowanie chorych w sfe-

rze psychicznej [24]. Wielu chorych odczuwa frustrację, znie-
chęcenie i złość na chorobę, która pomimo ich usilnych sta-
rań często wymyka się spod kontroli. Niektórzy czują też
bezradność i przygnębienie w związku z możliwością poja-
wienia się przewlekłych powikłań. Także samo włączenie
cukrzycy w codzienne życie może być dla wielu chorych trud-
nym zadaniem emocjonalnym. Szczególnie uwidacznia się
to w specyficznych momentach w przebiegu choroby, jak np.
przy diagnozie cukrzycy, przy rozpoznaniu przewlekłych po-
wikłań oraz w chwili rozpoczęcia leczenia insuliną. Przekła-
da się to na wyniki badań, w których wykazywano, że u cho-
rych z typem 2 cukrzycy intensyfikacja leczenia, polegająca
na dołączeniu do diety środków doustnych lub insuliny, po-
wiązana jest z pogorszeniem jakości życia [29]. Ponadto chro-
nicznie podwyższone stężenie glukozy we krwi, może pro-
wadzić do stałego uczucia zmęczenia i nastrojów depresyj-
nych. Z kolei przy częstych epizodach hipoglikemii, chorzy
mogą odczuwać lęk przed ich pojawieniem się, który może
eskalować nawet do fobii, co niejednokrotnie powoduje ob-
sesyjnie częste oznaczanie stężenia cukru. Z powodu na-
wracających niedocukrzeń chorzy mogą czuć się wyczerpa-

ni, osłabieni i zniechęceni do dalszego zmagania się z uciąż-
liwościami choroby. Poczucie bezradności i braku wpływu na
chorobę również może zmniejszać ogólne poczucie dobro-
stanu.

Cukrzyca wpływa na funkcjonowanie psychiczne chorych,

jednak to oddziaływanie nie u wszystkich jest jednakowe.
Udowodniono, że niektóre czynniki psychospołeczne, jak np.:
przekonania zdrowotne, wsparcie społeczne, style radzenia
sobie ze stresem i cechy osobowości, mogą mieć potencjal-
ny – bezpośredni lub pośredni – wpływ na jakość życia. Pre-
dyspozycje osobowości mogą mieć większe znaczenie dla
doświadczanej jakości życia niż obecność chorób współist-
niejących [26, 27]. Chorzy depresyjni ogólnie charakteryzują
się niższą jakością życia niż chorzy bez depresji [1, 9, 20].
Natomiast chorzy z optymistycznym spojrzeniem na życie i o
silnym przekonaniu o własnej skuteczności częściej cieszą
się dobrą jakością życia [15, 21, 27], podobnie jak chorzy na
cukrzycę, którzy stosują aktywne, zorientowane na rozwią-
zanie problemu strategie radzenia sobie ze stresem [11].

W zakresie funkcjonowania w sferze społecznej, cukrzy-

ca może wpływać na jakość i liczbę kontaktów społecznych
chorego. Wprowadzenie znaczących zmian w codziennych
obowiązkach, w celu skutecznego radzenia sobie z cukrzy-
cą, może wywołać bunt ze strony członków rodziny. Mogą
oni odmówić uczestniczenia w jakichkolwiek konkretnych
zmianach („To twoja choroba, a nie moja!”) lub bojkotować
wysiłki chorego w zakresie dbania o swoje leczenie („Czy nie
możesz choć raz zapomnieć o swojej cukrzycy?). Z drugiej
strony przyjaciele lub członkowie rodziny mogą reagować
nadmierną koncentracją, kontrolą lub nadopiekuńczością w
stosunku do chorego i przymuszać go do wprowadzenia
zmian w samokontroli, nawet gdy chory nie chce ich podjąć.
W sytuacji, gdy bliska osoba zaczyna zachowywać się jak
„policjant do spraw cukrzycy”, rośnie szansa na powstanie
konfliktu. W rezultacie, takie skrajne postawy mogą przyczy-
nić się do poczucia osamotnienia, niezrozumienia i braku
wystarczającego, choć bardzo oczekiwanego wsparcia [13].

Niewątpliwie istotny wpływ na jakość życia chorych na

cukrzycę, wywierają również trudności ze znalezieniem i utrzy-
maniem pracy, spowodowane dyskryminacją ze strony po-
tencjalnych lub aktualnych pracodawców, oraz ograniczanie
aktywności zawodowej w chorobie przewlekłej [32]. Oprócz
samej choroby, wśród czynników wpływających na jakość
życia chorych na cukrzycę, wymienia się też zmienne demo-
graficzne, takie jak: wiek, płeć czy wykształcenie. Mężczyźni
generalnie cieszą się wyższą jakością życia niż kobiety, a
młodzi ludzie zgłaszają lepszą jakość życia niż starsi. Podob-
nie chorzy z wyższym wykształceniem i/lub wyższym docho-
dem przeważnie lepiej oceniają swoje życie niż chorzy z niż-
szym wykształceniem i/lub dochodem [29]. Dane te są zbież-
ne z wynikami charakterystycznymi dla populacji ogólnej.

Należy również podkreślić, że postępowanie terapeutycz-

ne, takie jak: stosowanie skutecznych leków obniżających
glikemię czy programy edukacyjne mające na celu rozwija-
nie skutecznych umiejętności radzenia sobie z chorobą, mogą
poprawić zarówno kontrolę glikemii, jak i jakość życia cho-
rych na cukrzycę [10, 28].

PODSUMOWANIE

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która niewątpliwie ma
ogromny wpływ na życie osób nią dotkniętych. Jednak od-
działywanie to nie musi być negatywne. Skuteczna i progra-
mowa edukacja oraz interwencje terapeutyczne, mające na
celu pomoc w opracowaniu efektywnych sposobów radzenia
sobie z chorobą, zwiększające motywację do prowadzenia
rzetelnej samokontroli i sprzyjające akceptacji i adaptacji do
życia z chorobą, są czynnikami, mogącymi pozytywnie wpły-
wać na wyniki leczenia i subiektywną ocenę jakości życia
chorych na cukrzycę. Badanie jakości życia chorych na cu-
krzycę, powinno być stałym elementem rutynowej opieki dia-

E. Pietrzykowska, D. Zozulińska, B. Wierusz-Wysocka

314

betologicznej, dostarczającym cennych informacji o poten-
cjalnych problemach związanych z radzeniem sobie z cho-
robą oraz pomocnych w opracowywaniu i ewaluacji nowych
modeli leczenia.

PIŚMIENNICTWO

1. Anderson R.J., Freedland K.E., Clouse R.E. i wsp.: The prevalence of

comorbid depression in adults with diabetes: a meta-analysis. Diabetes
Care, 2001, 16, 1069-1078.

2. Chyun D.A., Melkus G.D., Katten D.M. i wsp.: The association of psycho-

logical factors, physical activity, neuropathy, and quality of life in type 2
diabetes. Biolog. Res. Nurs., 2006, 7, 4, 279-288.

3. Constitution of the World Health Organization. W: World Health Organi-

zation: Handbook of Basic Documents. Geneva. Palais des Nations, 1952,
3-20.

4. DCCT: Influence of intensive diabetes treatment on quality of life outco-

mes in diabetes control and complication trial. Diabet. Care, 1996, 19,
195-203.

5. Diener E., Lucas R.E., Oishi S.: Subjective well-being. The science of

happiness and life satisfaction. W: Psychologia pozytywna. Nauka o szczę-
ściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (red. Czapiński J.). PWN. Warsza-
wa, 2005, 35-50.

6. Engum A., Mykletun A., Midthjell K. i wsp.: Depression and diabetes: A

large population-based study of sociodemographic, lifestyle, and clinical
factors associated with depression in type 1 and type 2 diabetes. Diabet.
Care, 2005, 28, 1904-1909.

7. Ferrans C.E., Zerwic J.J., Wilbur J.E. i wsp.: Conceptual model of health-

related quality of life. J. Nurs. Scholar., 2005, 37, 4, 336-342.

8. Funnell M.M., Anderson R.M.: Empowerment and self-management of

diabetes. Clin. Diabet., 2004, 22, 123-127.

9. Goldney R.D., Phillips P.J., Fisher L.J. i wsp.: Diabetes, depression, and

quality of life: a population study. Diabet. Care, 2004, 27, 1066-1070.

10. Grey M., Boland E.A., Davidson M. i wsp.: Coping skills training for youth

with diabetes mellitus has long-lasting effects on metabolic control and
quality of life. J. Pediatr., 2000, 137, 107-113.

11. Grey M., Boland E.A., Davidson M. i wsp.: Short-term effects of coping

skills training as adjunct to intensive therapy in adolescents. Diabet. Care,
1998, 21, 902-908.

12. Guyatt G.H., Feeny D.H., Patric D.L.: Measuring health-related quality of

life. Ann. Internal Med., 1993, 118, 8, 622-629.

13. Hahl J., Hamalainen H., Sintonen H.: Health-related quality of life in type

1 diabetes without or with symptoms of long-term complications. Quality
of Life Research, 2002, 11, 427-436.

14. Hart H.E., Bilo H.J.G., Redekop W.K. i wsp.: Quality of life of patients with

type 1 diabetes mellitus. Quality of Life Research, 2003, 12, 1089-1097.

15. Kavanagh D.J., Gooley S., Wilson P.H.: Prediction of adherence and con-

trol in diabetes. J. Behav. Med., 1993, 16, 509-522.

16. Kelly S.D., Howe C.J., Hendler J.P. i wsp.: Disordered eating behaviors in

youth with type 1 diabetes. The Diabetes Educator, 2005, 31, 4, 572 - 583.

17. Kovacs M., Goldston D., Obrosky D.S. i wsp.: Psychiatric disorders in

youths with IDDM: rates and risk factors. Diabet. Care, 1997, 20, 36-44.

18. Krans H.M.J., Porta M., Keen H. i wsp.: Diabetes care and research in

Europe. The St. Vincent Declaration action programme: implementation
document (WHO). Giorn. Ital. Diabetol., 1995, 10, 40-45.

19. Lundkvist J., Berne C., Bolinder B. i wsp.: The economic and quality of

life impact of hypoglycemia. Eur. J. Health Econ., 2005, 6, 3, 197-202.

20. Lustmann P.J., Anderson R.J., Freedland K.E. i wsp.: Depression and

poor glycemic control: A meta-analytic review of the literature. Diabet.
Care, 2000, 23, 934-942.

21. Ott J., Greening L., Parardy N. i wsp.: Self-efficacy as a mediator varia-

ble for adolescents’ adherence to treatment for insulin-dependent diabe-
tes mellitus. Children’s Health Care, 2000, 29, 47-63.

22. Peveler R., Bryden K., Neil A. i wsp.: The relationship of disordered eating

habits and attitudes to clinical outcomes in young adult females with type
1 diabetes. Diabet. Care, 2005, 28, 84-88.

23. Peyrot M., Rubin R.R.: Levels and risks of depression and anxiety symp-

tomatology among diabetic adults. Diabet. Care, 1997, 20, 585-590.

24. Polonsky W.H.: Understanding and assessing diabetes-specific quality

of life. Diabetes Spectrum, 2000, 13, 36.

25. Richmond J.: Effects of hypoglycaemia: patient’s perceptions and expe-

riences. Br. J. Nurs., 1996, 5, 1054-1059.

26. Rose M., Burkert U., Scholler G. i wsp.: Determinants of the quality of life

of patients with diabetes under intensified insulin therapy. Diabet. Care,
1998, 21, 1876-1885.

27. Rose M., Fliege H., Hildebrandt M. i wsp.: The network of psychological

variables in patients with diabetes and their importance for quality of life
and metabolic control. Diabet. Care, 2002, 25, 1, 35-42.

28. Rubin R.R.: Diabetes and quality of life. Diabet. Spectrum, 2000, 13, 21.
29. Rubin R.R., Peyrot M.: Quality of life and diabetes. Diabet. Metab. Res.

Rev., 1999, 15, 205-218.

30. Sęk H.: Jakość życia a zdrowie. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjolo-

giczny, 1993, 2, 110-117.

31. Snoek F.J.: Quality of life: A closer look at measuring patients’ well-be-

ing. Diabet. Spectrum, 2000, 13, 24.

32. Von Korff M., Katon W., Lin E.H.B. i wsp.: Work disability among individu-

als with diabetes. Diabet. Care, 2005, 28, 1326-1332.

Adres: Ewelina Pietrzykowska, Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii,
Szpital im. Fr. Raszei, 60-834 Poznań, ul. Mickiewicza 2, tel./fax: [phone],
e-mail: [e-mail]