KsiazkaKonwersatorium2008 wersja internetowa

Z a k ł a d C h e m i i A n a l i t y c z n e j

Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej

K o m i s j a Ś l a d o w e j A n a l i z y N i e o r g a n i c z n e j

K o m i t e t u C h e m i i A n a l i t y c z n e j P A N

NOWOCZESNE METODY

PRZYGOTOWANIA PRÓBEK I OZNACZANIA

ŚLADOWYCH ILOŚCI PIERWIASTKÓW

M o d e r n M e t h o d s o f S a m p l e P r e p a r a t i o n

a n d D e t e r m i n a t i o n o f T r a c e E l e m e n t s

M a t e r i a ł y

X V I I P o z n a ń s k i e g o K o n w e r s a t o r i u m A n a l i t y c z n e g o

P o z n a ń , 2 7 - 2 8 m a r c a 2 0 0 8 r .

M a t e r i a ł y I X S z k o ł y N a u k o w e j

KOSMETOLOGIA A ANALITYKA CHEMICZNA

IX WORKSHOP

COSMET OLOGY vs . ANALYTIC S

P o z n a ń , 2 6 m a r c a 2 0 0 8 r .

Pozna

2008

Komitet Naukowy Konwersatorium

p r o f . d r h a b . H e n r y k M a t u s i e w i c z
p r o f . d r h a b . R a j m u n d D y b c z y ń s k i

Szkoła Naukowa

prof. dr hab. Henryk Matusiewicz

Opracowanie redakcyjne

prof. dr hab. Henryk Matusiewicz

mgr Maciej Raciborski

Opracowanie graficzne

plastyk Nina Badowska

ISBN 978-83-89333-18-6

___________________________________________________________________

Druk i oprawa:
Comprint, ul. Heleny Rzepeckiej 26A, 60-465 Poznań, tel. 0602266426
e-mail.: comprint@comprint.com.pl

www.comprint.com.pl

SŁOWO WSTĘPNE

Już po raz 17-ty miło nam gościć Państwa na Poznańskim Konwersatorium

Analitycznym i 9-ej Szkole Naukowej w Poznaniu. Konwersatorium tradycyjnie

otwiera wiosenny (roczny) sezon konferencyjny chemików analityków.

O słuszności kontynuowania spotkań w ramach Konwersatorium i Szkoły

przekonuje nas niezmiennie duża popularność i uznanie wśród polskich chemików

analityków poparta dużą liczbą zgłoszeń uczestników oraz nadesłanych

komunikatów na Konwersatorium (6 referatów plenarnych, 2 komunikatów, 60

plakatów, ok. 130 osób) i Szkołę (7 referatów, ok. 60 osób). Konwersatorium od

wielu juz lat towarzyszy wystawa aparatury naukowej, materiałów, odczynników i

literatury fachowej. Godny odnotowania jest fakt, że w spotkaniach tych bierze udział

nie tylko „stara gwardia”, ale również dużo nowych osób „wchodzących” dopiero do

zawodu.

Mamy nadzieję, że zamieszczone w materiałach konferencyjnych tematy

zostaną w sposób ciekawy przedstawione przez autorów w celu podzielenia się

swoimi osiągnięciami i przyczynią się do rozszerzenia Państwa zainteresowań oraz

ożywią naukową dyskusję.

yczymy Państwu owocnych obrad, miłych spotkań z przyjaciółmi i

udanego pobytu w Poznaniu.

W pracach organizacyjnych uzyskaliśmy pomoc od Politechniki Poznańskiej

i Komitetu Chemii Analitycznej PAN, za którą dziękujemy.

Henryk Matusiewicz

Poznań, marzec 2008

ZDJĘCIA

dostępne w wersji książkowej

VIII Szkoła Naukowa 11.04.2007

XVI Poznańskie Konwersatorium Analityczne
12 - 13 kwietnia 2007 r.

Sesja plakatowa

PREZENTACJA FIRM

SPOTKANIE TOWARZYSKIE

SPIS TREŚCI

H. Matusiewicz

Nadzieje dotyczące płomieniowej AAS - na przykładzie prowadzenia
pomiarów wielopierwiastkowych

A. Saint

Recent Advances in ICP Time of Flight Mass Spectrometry

E. Šucman

Sample Preparation for Voltammetric Determination of Trace Elements in Biological Matrices

M. Koval

Analytical possibilities of ITP and ITP-CZE

E. Stanisz, H. Matusiewicz

Generowanie par rtęci w technice AAS przy udziale promieniowania ultrafioletowego
i ultradźwięków

K. Jankowski, A. Ramsza

Zastosowanie plazmy helowej w analizie roztworów

J. Grodowski

Co z tą glebą? Wybór techniki wielopierwiastkowej analizy gleby dla laboratoriów aspirujących
do akredytacji

M. Ślachciński, H. Matusiewicz

Oznaczanie pierwiastków w zawiesinach z wykorzystaniem techniki generowania wodorków
i optycznej emisyjnej spektrometrii mikrofalowo indukowanej plazmy

S E S J A P L A K A T O W A

W. Bureć-Drewniak, J. Golimowski, I. Jaroń, J. Kucharzyk, W. Narkiewicz, J. Pałdyna

Ekstrakcja sekwencyjna wybranych pierwiastków w glebach pochodzących
z zanieczyszczonych terenów Górnego Śląska

M.I. Szynkowska, E. Rybicki, E. Leśniewska, J. Albińska, A. Pawlaczyk,
E. Matyjas-Zgontek, T. Paryjczak
Analiza zawartości wybranych pierwiastków po procesach bielenia i barwienia
tkanin lnianych metodą ICP-OES

K. Stec, A. Bobrowski
Opracowanie procedur analitycznych oznaczania Cu, Cd, Pb, Zn, Co, Ni w dolomitach
technikami ICP-OES, ICP-MS i voltamperometrii stripingowej

E. Kleszczewska
Spektrometria mas w identyfikacji i analizie produktów chemii użytkowej

K. Parthun, M. Chudzińska, D. Barałkiewicz
Aspekty metodyczne i wyznaczanie parametrów walidacyjnych wielopierwiastkowej
analizy miodów metodą ICP-MS

A. Tyburska, M. Balcerzak, D. Lech, K. Jankowski
Oznaczanie śladowych ilości platyny w materiałach środowiskowych techniką ICP-MS

J. Kacprzak, D. Lech, M. Balcerzak
Badania stabilności chemicznego składu wybranych wód mineralnych techniką ICP-MS

K. Woźniak, H. Gramowska, A. Hanć, R. Gołdyn, D. Barałkiewicz

Zastosowanie ICP-MS do oceny wykorzystania zbiornika Antoninek

J. Retka, D. Karmasz, A. Maksymowicz
ICP-MS jako przydatne narzędzie do oznaczania śladowych ilości pierwiastków
w próbkach włosów

K. śygoń, I. Krzyżaniak, D. Barałkiewicz
Porównanie technik AAS i ICP pod kątem zawartości AS, Cd i Pb w próbkach gleb
oraz ziaren i warzyw

M. Rajkowska, A. Kwiatkowska
Badanie porównawcze nad zawartością metali w makrofitach na przykładzie trzciny pospolitej
(Phragmites Communis Trin., 1789) z różnych stanowisk na tle ich zawartości w podłożu

M.I. Szynkowska, J. Sokołowski, J. Albińska, E. Leśniewska, A. Pawlaczyk,
M. Łukomska-Szymańska, T. Paryjczak
Analiza ilości jonów uwalnianych przez protetyczne stopy dentystyczne do fizjologicznego
roztworu soli NaCl technikami ICP-TOF-MS i AAS

M. Kiljan, K. Sołtyk, A. Łozak, Z. Fijałek, M. Sowińska
Ocena korelacji zawartości pierwiastków śladowych w roślinach leczniczych i glebach
z różnych rejonów Polski

M. Krawczyk, H. Matusiewicz
Zastosowanie techniki generowania wodorków, wzbogacania in situ w „pułapce atomów”
i płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej w analizie specjacyjnej antymonu

M. Szałkowski, P. Zagrodzki, M. Krośniak, M. Gąstoł, J. Błaszczyk
Zawartość wybranych pierwiastków biogennych w sokach z derenia oraz
w innych sokach owocowych

M. Sztanke, K. Pasternak, W. Bulikowski, K. Sztanke, W. Lingas
Pierwiastki w żywieniu a ich stężenie w skórze szczurów

A. Cis, B. Trzaskała, M. Gajewska
Identyfikacja chemicznych zagrożeń w żywności pochodzącej z samodzielnej produkcji
rolnej w zakresie zawartości kadmu i ołowiu

M. Kuryło, R. Dobrowolski, A. Adamczyk
Wzbogacanie wybranych metali szlachetnych na węglach aktywnych i ich oznaczanie
techniką dozowania zawiesiny do atomizera elektrotermicznego

J. Reszko-Zygmunt, R. Dobrowolski, M. Rakowska
Oznaczanie arsenu po wstępnym zagęszczaniu na węglu aktywnym

I. Pawłowska-Kapusta, R. Dobrowolski
Technika dozowania zawiesiny GFAAS w analizie sproszkowanych materiałów roślinnych
na zawartość molibdenu

A. Adamczyk, R. Dobrowolski, M. Kuryło
Oznaczanie wybranych metali śladowych w glebach
z zastosowaniem techniki dozowania zawiesin

K. Socha, M. H. Borawska, Z. Mariak, J. Kochanowicz

Zawartość kadmu we krwi a nawyki żywieniowe pacjentów z tętniakami mózgu

J. Matusiak, A. Wyciślik
Zastosowanie absorpcyjnej spektrometrii atomowej do oznaczania chromu (VI) i metody
miareczkowej do określania zawartości chromu całkowitego w pyle spawalniczym

A. Kwiatkowska, A. Pietruszewska
Walidacja metody oznaczania zawartości ołowiu i kadmu w paszach, żywności pochodzenia
zwierzęcego i tkankach zwierzęcych oraz wybrane elementy kontroli jakości

E. Leśniewska, M. I. Szynkowska, J. Albińska, T. Paryjczak
Zwartość rtęci całkowitej w mchach i porostach pochodzących z okolic Zalewu Sulejowskiego

E. Krzykwa, E. Zambrzycka, B. Godlewska-śyłkiewicz
Badania interferencji podczas oznaczania rutenu metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej
z atomizacją elektrotermiczną

Z. Kowalewska, A. Kojta, B. Leśniewska, B. Godlewska-śyłkiewicz
Oznaczanie chromu metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją
w piecu grafitowym - możliwości i ograniczenia

S. Szopa, W. Rogula-Kozłowska
Wykorzystanie techniki ED-XRF do oznaczania wybranych 42 pierwiastków,
w tym pierwiastków śladowych, we frakcji PM

2.5

pyłu zawieszonego

I. Gałązka-Czarnecka, M. Wojtczak, Z. Tamborski
Zwartość rtęci w produktach pochodzenia morskiego oznaczona metodą CV-AAS

R. Wieszała, A. Wyciślik

Pobieranie i badanie próbek pyłu z tarczy sprzęgała samochodu
w aspekcie analizy pyłu eksploatacyjnego

J. Kowalska, M. Krośniak, R. Gryboś, W.M. Kwiatek
Wpływ suplementacji kompleksami wanadu na zawartość cynku w trzustce, śledzionie
i nerce w grupie szczurów z modelem cukrzycy typu 1

ś. Wejkuć, P. Sobczak, K. Sęk, A. Piechalak, B. Tomaszewska, D. Barałkiewicz
Walidacja i oszacowanie niepewności oznaczenia fitochelatyn w roślinach metodą
wysokosprawnej chromatografii cieczowej

A. Zgoła-Grześkowiak
Oznaczanie alkilofenoli i krótkołańcuchowych oksyetylenowanych alkilofenoli w środowisku

E. Blicharska, R. Kocjan
Oznaczanie jonów żelaza, miedzi, niklu, cynku i manganu w materiale biologicznym kobiet
z objawami endometriozy

B. Marczewska, A. Persona, T. Gęca, K. Marczewski, E. Kużmicz

Wpływ wybranych diuretyków na elektroforetyczne oznaczanie albuminy ludzkiej

J. Zembrzuska, H. Matusiewicz
Analiza specjacyjna selenu w piwie

M. Koval
Determination of basic anions in drinking and surface water by ITP-CZE technique

I. Rykowska, D. Kwaśniewska, W. Wasiak
Oznaczanie zanieczyszczeń trolaminy metodą GC-FID

P. Bielecki, W. Wasiak
Nowe makrocykliczne fazy stacjonarne dla GC

K. Matuszczak, R. Wawrzyniak
Otrzymywanie i testowanie nowych wypełnień dla kapilarnej chromatografii gazowej

E. Mazur, I. Rykowska
Wypełnienia o właściwościach kompleksujących w analizie fenoli

K. Olejniczak, M. Palacz, W. Wasiak
Preparatyka włókien SPME pokrytych krzemionką modyfikowaną grupami ketoiminowymi

M. K. Pawlak, E. Gomulska
Wpływ badanych środków powierzchniowo czynnych na oznaczanie Dimetoatu metodą
woltamperometryczną

I. Baranowska, P. Markowski, B. Nowak
Biotesty w oznaczaniu wanadu w środowisku przyrodniczym

K. Pasternak, M. Sztanke, K. Sztanke, W. Bulikowski, W. Lingas

Woda w elektroterapii

J. Opydo, I. Kaczmarek
Oznaczanie manganu w ekstraktach glebowych metodą woltamperometrii różnicowej pulsowej

M. Jakubowska, A. Pasieczna, W. Zembrzuski, Z. Łukaszewski
Oznaczanie talu w wodach, osadach dennych i glebach napływowych z obszaru
eksploatacji rud cynowo-ołowiowych

J. Pałdyna, B. Krasnodębska-Ostręga, Ł. Jedynak, J. Kowalska, J. Golimowski
Frakcjonowanie arsenu w bioługowanych odpadach rud arsenowych

K. Nowak-Winiarska, U. Sienkiewicz-Cholewa
Ekstrakcja sekwencyjna cynku w glebie metodą BCR

Ł. Chrzanowski, M. Stasiewicz, M. Owsianiak, A. Szulc, A. Piotrowska-Cyplik,
B. Wyrwas, Z. Czarnecki
Oznaczanie stopnia podziału chlorków 1-alkoksymetylo-2-metylo-5-hydroksypirydyniowych
pomiędzy fazy obecne podczas biodegradacji oleju napędowego

L. Kozak, A. Jankowiak, M. Kokociński, P. Niedzielski
Badania roślin zasiedlających tereny pokryte osadami naniesionymi przez tsunami

U. Sienkiewicz-Cholewa, K. Nowak-Winiarska
Przydatność 1 mol HCl·L

-1

do oznaczania cynku przyswajalnego w glebach zanieczyszczonych

A. Boryło, W. Nowicki, G. Romanowski
Uran

234

U i

238

U na terenach uprzemysłowionych Polski północnej (Wiślinka)

A. Drzewińska, K. Karasińska

Ocena stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych okolicy Elektrowni Bełchatów
w aspekcie proekologicznej działalności zakładu

J. Chwastowska, W. Skwara, J. Dudek, M. Sadowiska Bratek, M. Dąbrowska, L. Pszonicki
Sorbent chelatujący z ditizonem. Właściwości analityczne, możliwości zastosowania

K. Starska, M. Wojciechowska-Mazurek, E. Brulińska-Ostrowska, U. Biernat,
M. Plewa, K. Karłowski
Badania biegłości w zakresie oznaczania zawartości pierwiastków szkodliwych dla zdrowia
w żywności organizowane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy
Zakład Higieny - wyniki badań 2007

H. Polkowska-Motrenko, J. Dudek, E. Chajduk
Badanie biegłości ROŚLINY 7: Oznaczanie zawartości As, Cd, Cr, Cu, Hg, Pb, Se i Zn
w grzybach suszonych-pieczarka szlachetna

A.Gazewski, M.Trzcinka-Ochocka, R.Brodzka
Opracowanie i walidacja metody oznaczania rtęci we krwi metodą CV-AAS

M.Trzcinka-Ochocka, R.Brodzka, A.Gazewski
Wewnętrzna kontrola jakości analiz w laboratorium analitycznym

S Z K O Ł A N A U K O W A

M. Mojski
Kosmetyki jako obiekt analityczny

I. Nowak
Techniki analityczne w przemyśle perfumeryjnym: od metod izolacji, określenia struktury
i składu chemicznego po pomiar percepcji zapachu

K. Pasternak
Wybrane pierwiastki w kosmetologii

J. Arct
Cynk i miedź w fizjologii i pielęgnacji skóry

M. Sikora
Certyfikowane kosmetyki naturalne

S. Kuczyński
Metody aplikacji kosmetyków

K. Pytkowska
Edukacja w zakresie kosmetologii i chemii kosmetycznej

LISTA UCZESTNIKÓW Szkoły Naukowej i Konwersatorium

Firmy prezentujące w czasie konwersatorium literaturę fachową, aparaturę, sprzęt i odczynniki 95

ADZIEJE DOTYCZĄCE PŁOMIENIOWEJ

AAS

NA PRZYKŁADZIE

PROWADZENIA POMIARÓW WIELOPIERWIASTKOWYCH

H.Matusiewicz

Politechnika Poznańska, Zakład Chemii Analitycznej, ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

e-mail: Henryk.Matusiewicz@put.poznan.pl

Technika absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS) jest jedną z częściej

stosowanych

metod

oznaczania

(ultra)śladowych

zawartości

pierwiastków.

Oznaczenia prowadzone są najczęściej dla próbek występujących w postaci roztworu
lub po przeprowadzeniu do roztworu próbek stałych. Najpopularniejszym i
najczęściej stosowanym źródłem atomizacji jest płomień; technika płomieniowa
(FAAS). Najczęściej stosuje się dwuwiązkowe i jednokanałowe spektrometry do
absorpcji atomowej. Produkuje się również dwuwiązkowe i dwukanałowe
spektrometry; można oznaczać wtedy dwa pierwiastki obok siebie. Przedstawiona
koncepcja układu pomiarowego pokazuje, że nie jest możliwe prowadzenie
jednoczesnych pomiarów wielopierwiastkowych.

W absorpcyjnej spektrometrii atomowej atomizacja pierwiastków, które

uprzednio zostały przeprowadzone w stan gazowy (wodorki, pary, lotne indywidua),
jest szczególnie korzystne. Pozwala to bowiem nie tylko zmniejszyć zużycie energii,
ale przede wszystkim eliminuje interferencje występujące w źródłach atomizacji,
związane z parowaniem próbki. Pierwszą uznana i przyjętą techniką spektralną
połączoną ze wstępnym przeprowadzeniem pierwiastka w stan pary stało się
oznaczanie rtęci techniką zimnych par w FAAS. W 1969 roku Holak zaproponował
wykorzystanie klasycznej reakcji Marsha do wstępnego wydzielania arsenu z
analizowanego roztworu w postaci lotnego arsenowodoru. Wydzielony AsH3 po
wprowadzeniu do płomienia łatwo ulegał atomizacji. Od tej chwili rozpoczął się
szybki rozwój nowej techniki spektralnej opartej na generowaniu lotnych wodorków i
par.

W związku z rozwojem techniki absorpcyjnej spektrometrii atomowej,

przede wszystkim ze względu na możliwość prowadzenia jednoczesnych oznaczeń
wielopierwiastkowych, przedstawiono koncepcję jednoczesnego układu pomiarowego
wielopierwiastkowego (Analytik Jena AG). Wprowadzenie wysoko rozdzielczego
spektrometru do pomiarów absorpcji atomowej to nie tylko możliwość pomiarów
wielopierwiastkowych, ale przede wszystkim możliwość jednoczesnego prowadzenia
korekcji tła (nie w sposób sekwencyjny).

W referacie przedstawiono metodę jednoczesnego oznaczania śladowych

ilości pierwiastków tworzących lotne wodorki w próbkach analitycznych techniką
generowania wodorków w połączeniu z wysoko rozdzielczym spektrometrem i
ciągłym źródłem promieniowania do pomiarów absorpcji atomowej (HR-CS AAS).
W tym celu zastosowano aparat handlowy, spektrometr AAS contrAA 300 (Analytik
Jena).

ECENT ADVANCES IN

ICP

TIME

OF FLIGHT MASS SPECTROMETRY

A.Saint

GBC Scientific Instruments Pty. Ltd., Dandenong, Victoria

Time of flight (TOF) mass analysis has been extensively used for analysis of

organic molecules. TOFs ability to analyze large mass ranges makes it ideal for this
application. More recently TOF has been coupled to an ICP ion source to allow
analysis of atomic species for trace element work. This technology has now advanced
to become a commercial product.

ICP TOF mass analysis allows rapid multi-element analysis that provides a

considerable time advantage over traditional ICP-MS techniques. TOF also provides
true multi-element analysis of transient samples (such as laser ablation) as well as
rapidly varying sample streams. Other advantages of the TOF technique will also be
discussed.

This presentation will start with a brief description of orthogonal acceleration

time of flight as incorporated into the Optimass 9500 ICP-oTOF-MS system produced
by GBC scientific. The explanation will include some of the differences between
continuous beam devices and the more traditional pulsed devices.

The many diverse applications of Optimass 9500 customers will also be

presented. These applications cover topics such as, laser ablation, flow injection,
electrochemical separation, electro-thermal vaporization and many others.
There will also be a discussion of future applications including on-line live time
environmental monitoring.

AMPLE PREPARATION FOR VOLTAMMETRIC DETERMINATION

OF TRACE ELEMENTS IN BIOLOGICAL MATRICES

E.Šucman

Department of Biochemistry, Chemistry and Biophysics, University of Veterinary

and Pharmaceutical Sciences , Palackého 1-3, 612 42 Brno, Czech Republic

e-mail: sucmane@vfu.cz

Among analytical methods used for trace elements analysis the spectroscopic

methods are applied most frequently. Voltammetric methods providing sufficient
sensitivity and/or selectivity could also be a method of choice in many cases. Sample
preparation constitutes an important step within the whole analytical system, which
substantially affects final results. The requirements of various analytical techniques
from the point of view of the sample preparation step are very different. Various kinds
of electroanalytical techniques are generally considered to be very sensitive to the
way in which this step is accomplished and usually the total destruction of the organic
matrix is necessary in order to get satisfactory results. Modern sample preparation
methods based upon the utilization of microwave energy represent new tools for fast
and effective destruction of biological matrices. Especially, being carry out under
high-pressure/temperature conditions.

The microwave supported sample digestion procedures will be discussed

either using mineral acids, hydrogen peroxide and their mixtures, or alternatively
using microwave induced oxygen combustion procedure. Furthermore composition
and consequently resulting properties of a solution which results from the digestion
process seem to be very important because it could contain not only analyte(s) to be
determined but also some other electroactive substances which may substantially
affect the measuring process and as a consequence also the final results.

Considering the specific properties of the most important electroanalytical

techniques currently used in trace element analysis the basic requirement for the
completeness of the oxidative matrix destruction could be seen as a basic factor
deciding about accuracy and/or precision of results.

NALYTICAL POSSIBILITIES OF

ITP

AND

ITP-CZE

M.Koval

Villa Labeco, ul. Chrapciakova 1, 052 01 Spišska Nova Ves, Slovakia

e-mail: vila@spisnet.sk

ITP ( isotachophoresis) and CZE (capillary zone electrophoresis) techniques belong

to the electrophoretic separation techniques. It means that mainly the ionic substances are
possible to analyse. Typical feature of ITP, compare to the other separation techniques, is that
the separated substances are concentrated during analysis. This unique feature in the
combination with the powerful CZE technique provides many new analytical possibilities. This
principle can be realized in the column coupling instrument. In the first (preseparation) column
ITP analysis is running, macrocomponents are evaluated via the conductivity detector and
microcomponents are concentrated (mostly up to 10 mmol) into very narrow zones. At the end
of the first column macrocomponents are separated out of the separation path and only
microcomponents are analysed in the second (analytical) column via CZE principle. Such
combination enables to separated on-line in 20 min components even in concentration ratio 1:
100 000.

Typical application of this principle is the determination of bromate in drinking water

at 2 ppb level. Many other examples of the application of ITP or ITP-CZE techniques will be
presented as:

organic acids (lactic, malic, acetic, tartaric, citric ..) in wines, juices, eggs (succinic,
hydroxybutyric ..), drinks (benzoic, sorbic, sweeteners...),

silages and ruminal liquids ( propionic, acetic, lactic, butyric...),

different forms of phosphates in meat products and fertilisers,

aminoacids as lysine or amprolium in feed stuff,

alcaline and alcaline earth metals in plant roots, leaves, water ...,

organic acids ( ascorbate, sialic, hippurate...) in blood or serum,

enatiometric purity of drugs,

several industrial samples,

organic acids in cheeses.

Latest development in the instrumentation enables to combine on-line ITP- ITP

(CZE) and MS techniques. This combination brings a new approach in the analysis of the trace
substances in the complex matrix samples. ITP serves here as a preconcentration technique and
also for removing more than 99 % of the matrix. In the second step the interesting part of the
sample ( free of the matrix) is separated by ITP or CZE technique and at the end of the second
column chosen zones are identified by MS. This combination is much more efficient than CZE-
MS technique.

Typical features of these techniques or their combination:

minimal or no sample pre-treatment,

analysis time 5 – 20 min

concentration ratio up to 1 : 10

analysis of complex matrix,

detection limit less than 1 ppb,

extremely low cost analysis.

ENEROWANIE PAR RTĘCI W TECHNICE

AAS

PRZY UDZIALE

PROMIENIOWANIA ULTRAFIOLETOWEGO I ULTRADŹWIĘKÓW

E.Stanisz, H.Matusiewicz

Politechnika Poznańska, Zakład Chemii Analitycznej, ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

e-mail: Ewa.Stanisz@put.poznan.pl

Do najczęściej stosowanych metod oznaczania rtęci w próbkach

biologicznych, środowiskowych i klinicznych należy absorpcyjna spektrometria
atomowa z generowaniem zimnych par (CV-AAS). Metoda ta opiera się na redukcji
rtęci (II) do rtęci pierwiastkowej za pomocą roztworów SnCl

lub NaBH

rodowisku kwaśnym (najczęściej HCl). Uzyskana w ten sposób rtęć charakteryzuje

się wysoką prężnością par i może być oznaczana w temperaturze około 25

C przy

długości fali 254 nm.

Przeprowadzenie oznaczanej rtęci w formę gazową i jej bezpośredni

transport do detektora posiada wiele zalet w porównaniu z konwencjonalnym,
wprowadzeniem próbki w postaci roztworu. Wśród tych zalet należy wymienić
wzrost efektywności transportu, wyższą selektywność ze względu na znaczne
zmniejszenie interferencji, niższe granice wykrywalności, automatyzację metody oraz
możliwość badań specjacyjnych. Technika ta, może być łączona z wieloma
technikami detekcji wykorzystywanymi jako samodzielne narzędzia analityczne, co
znacznie obniża ogólne koszty zakupu aparatury.

Podczas redukcji rtęci za pomocą SnCl

lub NaBH

zużywane są duże ilości

reduktorów ciekłych, które powinny być stosowane niedługo po przygotowaniu oraz
muszą charakteryzować się wysoką czystością. Alternatywą dla tradycyjnej redukcji
rtęci jest redukcja przy udziale promieniowania ultrafioletowego oraz ultradźwięków.

Ostatnio pojawia się coraz więcej prac opisujących możliwości generowania

par rtęci bez udziału ciekłych reduktorów. Proces redukcji przeprowadzany jest
w roztworze próbki, w którym znajduje się organiczny kwas małocząsteczkowy
(mrówkowy, octowy, szczawiowy lub malonowy), a próbka przed oznaczeniem
poddawana jest działaniu promieniowania ultrafioletowego i ultradźwięków. Z kwasu
organicznego

pod

wpływem

działania

promieniowania

ultrafioletowego

i ultradźwięków wytwarzane są gazowe produkty reakcji o właściwościach
redukujących. Produkty te są w stanie redukować rtęć nieorganiczną jak i organiczną
z roztworu próbki. Otrzymane w ten sposób pary rtęci transportowane są
z zamkniętego naczynia reakcyjnego, w strumieniu gazu obojętnego, do detektora,
którym najczęściej jest spektrometr absorpcji atomowej.

L i t e r a t u r a

1. X. Guo, R.E. Sturgeon, Z. Mester, G.J. Gardner, Anal. Chem. 76, 2401 (2004)

2. Ch. Zheng, Y. Li, Y. He, Q. Ma, X. Hou, J. Anal. At. Spectrom., 20, 746 (2005)

3. S. Gil, I. Lavilla, C. Bendicho, Anal. Chem., 78, 6260 (2006)

ASTOSOWANIE PLAZMY HELOWEJ W ANALIZIE ROZTWORÓW

K.Jankowski

, A.Ramsza

Politechnika Warszawska, Katedra Chemii Analitycznej,

ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa, e-mail: kj@ch.pw.edu.pl

Optyki Stosowanej, ul. Kamionkowska 18, 03-805 Warszawa

Rozwój technik spektroanalitycznych ujawnił niektóre ograniczenia plazmy

argonowej powszechnie stosowanej jako źródło wzbudzenia w spektrometrii emisyjnej lub jako
ź

ródło jonów w spektrometrii mas. Z tego względu zwrócono większą uwagę na wyładowania

plazmowe w innych gazach. Ciągle wzrasta liczba konkretnych aplikacji takich jak oznaczanie
fluorowców w próbkach środowiskowych technikami OES czy oznaczanie Se, As, Fe i Ca w
próbkach klinicznych i w żywności technikami MS, gdzie przełomowe znaczenie ma
zastosowanie znacznie mniej popularnej plazmy helowej. Plazma helowa charakteryzuje się
wysoką temperaturą elektronów i specyficznym mechanizmem wzbudzenia pierwiastków, a
zwłaszcza niemetali. Obecnie podstawowym zastosowaniem analitycznym plazmy helowej są
techniki łączone chromatografii gazowej ze spektrometrią optyczną i spektrometrią mas.
Nieliczne publikacje dotyczą możliwości zastosowania w analizie roztworów i próbek stałych.
Wzrasta zainteresowanie plazmą helową jako źródłem jonizacji w MS, w tym spektrometrii z
analizą czasu przelotu ze względu na ograniczenie problemu interferencji poliatomowych w
porównaniu z plazmą argonową.

W porównaniu z argonem, hel charakteryzuje się lepszym przewodnictwem

cieplnym, co daje potencjalnie większe możliwości odparowania próbki. Duże znaczenie dla
efektywności oddziaływań próbka-plazma ma geometria wyładowania. Za najbardziej
optymalny uznaje się kształt toroidalny, który jednak w przypadku helu jako gazu plazmowego
jest trudny do uzyskania. Typowa plazma helowa ma kształt kolumny zlokalizowanej w osi
palnika, a większość wprowadzanego analitu nie penetruje do wnętrza plazmy, lecz przepływa
obok niej w małym stopniu ulegając odparowaniu i wzbudzeniu. Ponadto plazma helowa jest
bardziej wrażliwa na obciążenie próbką, co utrudnia wprowadzanie do niej próbek w postaci
aerozolu. Tym niemniej opracowano warunki otrzymywania i przeprowadzono podstawowe
badania dla helowej plazmy toroidalnej lub quasi-toroidalnej ICP lub MIP o dużej mocy (około
1 kW). Istotnym hamulcem są duże koszty eksploatacyjne urządzenia, wynikające z dużego
zużycia gazu (15-22 L min

-1

). Nowe możliwości daje zastosowanie plazmy indukowanej

mikrofalami (He-MIP). Opracowano źródło stabilnej helowej plazmy MIP charakteryzującej
się małym przepływem gazu (poniżej 3 L min

-1

) i małym poborem mocy (do 500 W) w oparciu

o rezonator typu TEM. Optymalizacja elementów źródła plazmowego pozwoliła określić
warunki dla których następuje utworzenie kanału próbki w toroidalnym rdzeniu plazmy,
umożliwiające pełne wymieszanie próbki, wprowadzanej w postaci ciekłego aerozolu, z
plazmą, a tym samym efektywne wzbudzenie emisji lub jonizację, oraz odsunięcie
wyładowania od ścian palnika. Pierwsze pomiary diagnostyczne i analityczne opracowanego
ź

ródła plazmy helowej potwierdzają możliwość wprowadzania do plazmy stosunkowo dużej

ilości aerozolu próbki oraz poprawę parametrów analitycznych w stosunku do klasycznej
plazmy helowej.

Osobnym zagadnieniem jest wykorzystanie helu do wytwarzania i transportu

aerozolu, w postaci którego wprowadzamy próbkę do plazmy. Zaobserwowano duże różnice
pomiędzy helem i argonem, jako gazami stosowanymi w rozpylaczach do wprowadzania
próbek roztworów. Badania możliwości analitycznych plazmy helowej należy zatem poszerzyć
o optymalizację systemu wprowadzania próbek.

O Z TĄ GLEBĄ

WYBÓR TECHNIKI

WIELOPIERWIASTKOWEJ ANALIZY GLEBY DLA LABORATORIÓW

ASPIRUJĄCYCH DO AKREDYTACJI

J.Grodowski

INTERTECH Trading Corporation SA, ul. Wołodyjowskiego 79A, 02-724 Warszawa

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz.

902 z późn. zm.) oraz Rozp. Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości
gleby oraz standardów jakości ziemi. (Dz. U. Nr 165 poz. 1359) normują szczegółowe wymagania
dotyczące m. in. klasyfikacji gleb oraz dopuszczalnych poziomów zawartości zanieczyszczeń.

Określone zostały standardy jakości gleby, z uwzględnieniem ich funkcji:

1) grupa A: obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody,
2) grupa B: grunty zaliczone do użytków rolnych, grunty leśne, nieużytki, a także grunty zabudowane i
zurbanizowane,
3) grupa C: tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne.

W praktyce, wybór techniki analitycznej ogranicza się do alternatywy ICP-OES lub ICP MS.

Dla porównania możliwości obu metod przeprowadzona została seria eksperymentów z wykorzystaniem
materiałów odniesienia, w których wyznaczono liniowość, czułość, granicę wykrywalności i oznaczalności,
odzysk i niepewność pomiaru.

Wskazane zostały najnowsze rozwiązania aparaturowe i programowe ułatwiające walidację obu

metodologii. Do badań użyto Spektrometrów firmy Thermo Scientific: iCAP 6500 ICP OES oraz X Series2
ICP MS.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE ZAWARTOŚCI PIERWIASTKÓW W GLEBIE I GRANICE

WYKRYWALNOŚCI

Grupa A

Grupa B

Grupa C

ICP-OES

ICP-MS

Pierwiastek

mg/kg

suchej masy

mg/kg

suchej masy

mg/kg

suchej masy

mg/kg

0,3

0,2

200

1000

0,4

150

500

0,1

350

0,03

100

300

1000

0,02

0,05

Cot

200

0,07

0,1

150

600

0,8

250

0,2

0,1

100

300

0,05

100

600

0,05

0,5

0,3

0,03

ZNACZANIE PIERWIASTKÓW W ZAWIESINACH

Z WYKORZYSTANIEM TECHNIKI GENEROWANIA WODORKÓW

I OPTYCZNEJ EMISYJNEJ SPEKTROMETRII MIKROFALOWO

INDUKOWANEJ PLAZMY

M.Ślachciński, H.Matusiewicz

Politechnika Poznańska, Zakład Chemii Analitycznej, ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

e-mail: Mariusz.Slachcinski@put.poznan.pl

Do oznaczania śladowych ilości pierwiastków stosowane są liczne metody

analityczne, a przede wszystkim metody instrumentalne, które w głównej mierze
wymagają próbek w postaci ciekłej. Analiza ciała stałego w postaci zawiesiny łączy w
sobie wszystkie pozytywne aspekty dozowania roztworów, eliminując czasochłonne
procedury przygotowania próbki, straty lotnych form pierwiastków lub
zanieczyszczenie próbki mogące powstać w trakcie przygotowania oraz obniżenie
granicy wykrywalności pierwiastków poprzez eliminację rozcieńczenia próbki.

W pracy przedstawiono metodę jednoczesnego oznaczania śladowych ilości

pierwiastków tworzących lotne wodorki (As, Bi, Ge, Sb, Se, Sn) i rtęci (Hg) oraz Ca,
Fe, Mg, Mn, Zn w materiałach biologicznych i środowiskowych techniką
generowania wodorków bezpośrednio z zawiesin w połączeniu z optyczną emisyjną
spektrometrią ze wzbudzeniem w plazmie mikrofalowej. Dokonano optymalizacji,
metodą sympleksów oraz jednej zmiennej, warunków wstępnego przygotowania
próbek, reakcji tworzenia wodorków i par rtęci oraz pracy plazmy mikrofalowej i
spektrometru emisyjnego.

celu

zwiększenia

efektywności

przeprowadzania

oznaczanych

pierwiastków do fazy ciekłej próbki poddano procesowi wstępnego przygotowania z
zastosowaniem kwasów i energii ultradźwiękowej. W ten sposób zastąpiono
czasochłonną procedurę całkowitej mineralizacji próbek organicznych i roztwarzania
próbek nieorganicznych z udziałem kwasów.

Sprawdzono poprawność zaproponowanej metody analitycznej przy

zastosowaniu certyfikowanych materiałów odniesienia: LUTS-1, DOLT-2, PACS-1,
SRM 1633 b, SRM 2710, GBW 07302. Dla wszystkich pierwiastków uzyskano
granice wykrywalności (3σ) poniżej 1 µg g

–1

Metodę zastosowano do oznaczania wyżej wymienionych pierwiastków

w próbkach rzeczywistych: osad denny, popiół lotny i ścieki komunalne.

SESJA

PLAKATOWA

STRESZCZENIA

KSTRAKCJA SEKWENCYJNA WYBRANYCH PIERWIASTKÓW

W GLEBACH POCHODZĄCYCH Z ZANIECZYSZCZONYCH

TERENÓW GÓRNEGO ŚLĄSKA

W.Bureć-Drewniak

, J.Golimowski

, I.Jaroń

, J.Kucharzyk

, W.Narkiewicz

Joanna Pałdyna

Uniwersytet Warszawski, Wydział Chemii, ul. Pasteura 1, 02-097 Warszawa

Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Terenem badań były silnie uprzemysłowione obszary Górnego Śląska.

Kopalnie, elektrownie, huty, a także przemysł przetwórczy są źródłem emisji wielu
zanieczyszczeń. Gleby pochodzące z Górnego Śląska zawierają podwyższone
zawartości metali ciężkich.
Celem przeprowadzonych badań było określenie stopnia zanieczyszczenia gleb
pochodzących z terenów silnie uprzemysłowionych wraz z oceną mobilności i
biodostępności pierwiastków.

Oznaczanymi pierwiastkami były: As, Ba, Cd, Cr, Cu, Fe, Mn, Pb, Zn. Do

badania wykorzystano trzy próbki gleb pochodzące z okolic Dąbrowy Górniczej i
Libiąża.

Wszystkie próbki zostały przygotowane w ten sam sposób: zmielone w

agatowym młynie kulowym, a następnie dosuszone w ciągu 3godz. w 105

C. Próbki

poddano ekstrakcji sekwencyjnej.

W pierwszym etapie zastosowano kwas octowy, (wymywanie frakcji

węglanowej). Drugim etapem była ekstrakcja buforem szczawianowym (frakcja
związana z tlenkami i wodorotlenkami żelaza i manganu). Trzecim etapem było
zastosowanie perhydrolu do wymycia pierwiastków związanych z materią organiczną.
Pozostałość ekstrahowano stężonym kwasem azotowym(V) w układzie zamkniętym
w suszarce mikrofalowej.

Po każdym z etapów próbkę odwirowywano, a następnie przesączano przez

sączek nitrocelulozowy (0,45µ m) i zakwaszano kwasem azotowym(V) do pH 2.

Ekstrakty analizowano techniką spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem

plazmowym ICP-OES.

Badane próbki gleb zostały także scharakteryzowane pod względem składu

mineralogicznego. W tym celu zastosowano technikę dyfraktometrii rentgenowskiej
(XRD).

Stwierdzono, że we wszystkich badanych próbkach bardzo mobilny jest bar.

Jest on prawdopodobnie związany z fazą węglanową. Na uwagę zasługuje także
podwyższona wymywalność kadmu z jednej z próbek.

NALIZA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH PIERWIASTKÓW

PO PROCESACH BIELENIA I BARWIENIA TKANIN LNIANYCH

METODĄ

ICP

OES

M.I.Szynkowska

, E.Rybicki

, E.Leśniewska

, J.Albińska

, A.Pawlaczyk

E.Matyjas-Zgontek

, T.Paryjczak

Politechnika Łódzka, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, ul. śeromskiego 116,
90-924 Łódź

Politechnika Łódzka, Wydział Inżynierii Marketingu Tekstyliów, Instytut
Architektury Tekstyliów, ul. śeromskiego 116, 90-924 Łódź

Surowa tkanina nie posiada pożądanych właściwości użytkowych oraz estetycznych i

musi być poddana różnym procesom wykańczania. Procesy te polegają m.in. na usuwaniu z
powierzchni zanieczyszczeń, luźnych włókienek, praniu, bieleniu, barwieniu i niejednokrotnie
nakładaniu specjalnej apretury uszlachetniającej. Sam rodzaj wykańczania jest uzależniony
głównie od rodzaju surowca jak i jego dalszego przeznaczenia. Można wyróżnić tutaj działania
o charakterze mechanicznym (przędzenie, tkanie), fizykochemicznym (merceryzacja) oraz
chemicznym (np. bielenie). Bieleniu poddawane są te rodzaje tkanin, które będą stosowane
jako białe lub też będą następnie przeznaczone do barwienia na jasne odcienie kolorów.
Wykorzystuje się w tym celu przede wszystkim substancje, które w roztworach wodnych
wydzielają tlen, działający w sposób utleniający na tkaniny lniane. Do procesu barwienia
stosuje się różne barwniki. O wyborze barwnika decyduje ich budowa, przeznaczenie samej
tkaniny i związane z tym takie czynniki jak wymagania stawiane w zakresie czystości koloru,
odporności wybarwień na światło czy też pranie [1,2].

Przedstawiane wyniki badań prowadzone są w ramach projektu poświęconego

analizie wpływu procesów technologicznych na zmianę zawartości substancji szkodliwych dla
zdrowia we włóknach lnianych.

Zawartość wybranych pierwiastków w różnych rodzajach włókien lnianych, przed i

po procesach bielenia oraz barwienia, oznaczono metodą optycznej spektrometrii emisyjnej
z plazmą sprzężoną indukcyjnie (ICP –OES) stosując spektrometr IRIS AP (Thermo Jarrell
Ash). Kalibrację spektrometru wykonano wykorzystując wielopierwiastkowy wzorzec klasy
ICP – MS, Merck VI. Badane próbki zmineralizowano, dodając 6 mL stężonego kwasu
azotowego, w mikrofalowym systemie roztwarzania MLS 1200 (MILESTONE). Poprawność
uzyskanych wyników sprawdzono analizując certyfikowany materiał odniesienia IAEA-V-10,
Trace Elements in Hay (Powder), (IAEA, Wiedeń).

Wyniki badań wykazały spadek stężenia niektórych pierwiastków po procesach

prania i bielenia. Zaobserwowano wpływ procesu barwienia i rodzaju zastosowanego barwnika
na zawartość analizowanych pierwiastków w badanych próbkach włókien lnianych.

Praca finansowana z grantu KBN nr 3 TO9B 048 29

L i t e r a t u r a

1. M. Chyrosz, E. Zembrowicz-Sułkowska, Materiałoznawstwo odzie

owe, WSiP

(1999)

2. K. Turek, Pracownia materiałoznawstwa odzie

owego, WSiP (1998)

PRACOWANIE PROCEDUR ANALITYCZNYCH OZNACZANIA

Cd,

Pb,

Zn,

Co,

W DOLOMITACH TECHNIKAMI

ICP

OES

ICP - MS

I VOLTAMPEROMETRII STRIPINGOWEJ

K.Stec

, A.Bobrowski

Instytut Szkła Ceramiki Materiałów Ogniotrwałych i Budowlanych, Oddział
Materiałów Ogniotrwałych 44-100 Gliwice ul. Toszecka 9,
e-mail: stec@imo.gliwice.pl

AGH, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, Katedra Technologii
Materiałów Budowlanych, 30-059 Kraków, al. Mickiewicza 30,
e-mail: gcbobrow@cyf-kr.edu.pl

Współcześnie analityka dysponuje aparaturą badawczą o wysokiej czułości niezbędną do

oznaczania śladowych zawartości pierwiastków. Do podstawowych technik stosowanych w analizie
ś

ladowej należą metody spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP) i detekcją optyczną

(ICP- OES) lub ze spektrometrem masowym jako detektorem (ICP MS) oraz metody woltamperometrii
stripingowej (SV). Wymienione metody spektrometryczne umożliwiają szybkie, równoczesne oznaczanie
zawartości kilkudziesięciu pierwiastków w roztworze na poziomie od 0,01 do 100

-1

z dużą

dokładnością i dobrą precyzją, a także zapewniają szeroki zakres liniowości i są odporne na interferencje
pochodzące od pierwiastków matrycowych.

Celem pracy był dobór warunków i optymalizacja procedur równoczesnego oznaczania

ladowych zawartości Cu, Cd, Pb, Zn, Co, Ni w dolomitach wymienionymi nowoczesnymi metodami

spektralnymi i elektrochemicznymi. Badania te zostały poprzedzone doborem sposobów roztwarzania
próbek dolomitów z zastosowaniem nowoczesnych systemów mikrofalowych.

Przeprowadzone badania pozwoliły na wyznaczeniem charakterystyki metrologicznej każdej z

zastosowanych metod obejmującej zakres liniowości, granice wykrywalności, czułość, precyzję i rodzaj
interferencji.

Najbardziej efektywnym sposobem przeprowadzenia próbek dolomitów do roztworu okazał się

rozkład, za pomocą kwasów, w urządzeniu mikrofalowym ze skoncentrowaną energią. Procedura ta
pozwala na całkowite roztworzenie analizowanych próbek. Skład mieszaniny roztwarzającej zależy od
stosowanej techniki analitycznej. W oznaczeniach metodami plazmowymi ICP-OES i ICP-MS
roztwarzanie

przeprowadza

się

stężonym

kwasie

azotowym.

Natomiast

oznaczeń

woltamperometrycznych bardziej odpowiednim jest rozkład w kwasie solnym.

W oznaczeniach metodą ICP-OES stosowano rozpylacz krzyżowy a kalibrację metody

wykonano przy pomocy wielopierwiastkowych roztworów wzorcowych zawierających również
pierwiastki matrycowe, wapń i magnez. Metoda ICP-MS umożliwia oznaczanie większości pierwiastków
ś

ladowych w dolomitach z wyjątkiem Ni, po znacznym rozcieńczeniu analitu. W celu uzyskania

dokładnych wyników pomiarów zaleca się zastosowanie metody wzorca wewnętrznego.
Ponadto, metoda woltamperometrii stripingowej pozwala na równoczesne, czułe i dokładne oznaczenie
zawartości Zn, Cd, Pb i Cu po ich wstępnym zatężeniu elektrolitycznym na wiszącej elektrodzie rtęciowej
oraz Ni i Co po wstępnym, adsorpcyjnym nagromadzeniu ich dimetyloglioksymowych kompleksów na
powierzchni elektrody. Metoda ta cechuje się dużą czułością i nie wymaga stosowania kosztownej
aparatury. Równoczesne oznaczanie Cu, Cd, Pb, Zn przeprowadzono techniką anodowej woltamperometrii
stripingowej w buforze octanowym, natomiast w badaniach zawartości Ni i Co wykorzystano technikę
adsorpcyjnej woltamperometrii stripingowej.

Poprawność opracowanych procedur analitycznych i dokładność uzyskanych wyników

oszacowano na podstawie ich porównania z atestowanymi zawartościami badanych pierwiastków w
materiale odniesienia, dolomicie DWA-1 i wykazano, że cechuje je dobra dokładność i precyzja.

PEKTROMETRIA MAS W IDENTYFIKACJI I ANALIZIE

PRODUKTÓW CHEMII UśYTKOWEJ

E.Kleszczewska

Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia, ul. Krakowska 9, 15-876 Białystok

Spektrometria mas jest metodą badania substancji przy pomocy widma mas

atomów i cząsteczek wchodzących w jej skład.

W pracy omówiono jonizację strumieniem elektronów (Electron Ionization -

EI), jonizację chemiczną (Chemical Ilonization -CI) oraz analizator kwadrupolowy i

pułapkę jonową. Podano też przykłady analiz wybranych produktów chemii

użytkowej. EI jest najbardziej popularną metodą jonizacji w spektrometrii mass (MS);

tzw. „miękka" jonizacja. Często jon molekularny ma małą intensywność. Bogate

biblioteki widm masowych dają możliwość prostej i szybkiej identyfikacji analitów.

Metodę charakteryzuje szeroki zakres zastosowań oraz wysoka czułość, liniowość i

powtarzalność odpowiedzi. CI to druga pod względem popularności metoda jonizacji

w chromatografii gazowej. Komora do CI niewiele różni się konstrukcją od komory

do EI, skutkiem czego wielu producentów wytwarza komory z możliwością

przełączenia trybu jonizacji EI-CI. Obecnie metoda Cl jest komplementarna do EI.

SPEKTY METODYCZE I WYZNACZNIE PARAMETRÓW

WALIDACYJNYCH WIELOPIERWIASTKOWEJ ANALIZY MIODÓW

METODĄ

ICP-MS

K.Parthun, M.Chudzińska, D.Barałkiewicz

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Pracownia Analizy

Spektroskopowej Pierwiastków, ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Poznań

Miód pszczeli jest naturalnym produktem spożywczym, posiadającym

znaczną wartość odżywczą i profilaktyczno-leczniczą. O wartości odżywczej miodu
decydują przede wszystkim zawarte w nim składniki, a zwłaszcza duża ilość cukrów
prostych (ok.70 %) oraz białka, substancje mineralne i występujące w niewielkich
ilościach witaminy, enzymy i hormony. Sole mineralne obecne w miodach wpływają
na ich własności zdrowotne i mogą w znacznym stopniu przyczyniać się do
uzupełniania niedoborów niektórych pierwiastków w diecie człowieka [1].

Walidacja metody analitycznej jest procesem, za pomocą którego ustala się,

poprzez badania laboratoryjne, że przeprowadzona charakterystyka metody jest
zgodna z wymaganiami zamierzonych zastosowań analitycznych. Przeprowadzoną
walidację opisuje się parametrami walidacyjnymi, których ilość zależy od wielu
czynników, m.in. charakteru badań analitycznych czy czasochłonności i kosztów
poniesionych podczas przeprowadzania tego procesu [2].

Celem badań była charakterystyka parametrów walidacyjnych oznaczenia 15

pierwiastków (Al, B, Ba, Ca, Cd, Cr, Cu, Fe, K, Mg, Mn, Na, Ni, Pb, Zn) w miodach
pochodzących z różnych regionów Polski metodą spektrometrii mas z plazmą
indukcyjnie sprzężoną. Do badań zastosowano aparat firmy Agilent 7500ce. Próbki
mineralizowano w mieszaninie 9 mL 65% HNO

i 1 mL H

w kuchni mikrofalowej

(Multiwave 3000, firmy Anton Paar). W badaniach jako certyfikowany materiał
odniesienia wykorzystano mąkę kukurydzianą (INCT-CF-3, Instytut Badań
Jądrowych, Warszawa). Walidowano następujące parametry: powtarzalność,
precyzję, dokładność, granicę wykrywalności i granicę odtwarzalności, liniowość
oraz zakres pomiarowy.

L i t e r a t u r a

1. U.

wietlikowska, Surowce spo

ywcze, Wyd. SGGW, Warszawa (1995)

2. J. Namie

nik, Ocena i kontrola jako

ci wyników pomiarów analitycznych, WNT,

Warszawa (2007)

ZNACZANIE ŚLADOWYCH ILOŚCI PLATYNY W MATERIAŁACH

ŚRODOWISKOWYCH TECHNIKĄ

ICP-MS

A.Tyburska

, M.Balcerzak

, D.Lech

, K.Jankowski

Politechnika Warszawska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny,
ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa

Państwowy Instytut Geologiczny, Centralne Laboratorium Chemiczne,
ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Wprowadzenie katalizatorów samochodowych (1975 w USA, 1986 w

Europie) i stwierdzenie emisji śladowych ilości platyny, stanowiącej jeden z
aktywnych składników katalizatorów, do środowiska naturalnego w trakcie
eksploatacji pojazdów dało impuls do badań szerokiej gamy materiałów
ś

rodowiskowych (np. pyłów atmosferycznych, przydrożnych osadów, gleb, roślin,

wód) na zawartość ultra-śladowych ilości pierwiastka. Problem oznaczania platyny, a
także palladu i rodu również stosowanych w katalizatorach samochodowych, w
różnych próbkach środowiskowych stanowił w ostatnich dekadach tematykę dużej
liczby prac analitycznych. Trudności z oznaczaniem metali, spowodowane m.in.
ograniczoną czułością i selektywnością dostępnych technik instrumentalnych,
stanowią źródło niepewności otrzymywanych wyników.

Technika ICP-MS z racji najlepszych granic detekcji i znaczącej

selektywności jest predysponowana do stosowania w oznaczeniach śladowych ilości
pierwiastków w złożonych matrycach. Znaczącym ograniczeniem możliwości
aplikacyjnych techniki są interferencje izobaryczne i poliatomowe, które szczególnie
w przypadku złożonych próbek środowiskowych, uniemożliwiają jej bezpośrednie
zastosowanie do oznaczania analitów. W przypadku oznaczania platyny techniką
ICP-MS pierwiastkiem przeszkadzającym jest hafn, który tworzy w warunkach
plazmy „tlenek” HfO

, którego sygnały m/z pokrywają się z sygnałami najbardziej

rozpowszechnionych izotopów platyny (

194

Pt/

178

Hf/

194

HfO) i (

195

Pt/

179

Hf/

195

HfO).

Pomimo stosowanych różnych metod usuwania wpływu hafnu na oznaczanie platyny,
zarówno instrumentalnych jak i chemicznych, znalezienie uniwersalnego rozwiązania
w przypadku badań materiałów środowiskowych ciągle nie jest proste. Źródłem
trudności są fluktuacje przeszkadzającego wpływu hafnu zależne od jego zawartości
w badanej próbce, zastosowanej procedury przygotowania próbki, rodzaju
spektrometru mas jak i samych warunków prowadzenia pomiaru.

W pracy zaproponowano wstępne oddzielanie hafnu od platyny w

roztworach chlorkowych techniką chromatografii jonowymiennej z wykorzystaniem
kompleksu hafnu z moryną. Moryna w stosowanych warunkach nie tworzy
kompleksów z platyną, co umożliwia ilościowe rozdzielenie obydwu metali na
ż

ywicy jonowymiennej. Badania etapu rozdzielania prowadzono dla różnych stężeń

obydwu metali z wykorzystaniem techniki spektrofotometrii UV-Vis, indukcyjnie
sprzężonej plazmy z optyczną detekcją i ze spektrometrią mas. Opracowaną metodę
zastosowano do oznaczania śladów platyny w wodzie środowiskowej.

ADANIA STABILNOŚCI CHEMICZNEGO SKŁADU WYBRANYCH

WÓD MINERALNYCH TECHNIKĄ

ICP-MS

J.Kacprzak

, D.Lech

, M.Balcerzak

Politechnika Warszawska, Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny,

ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa

Państwowy Instytut Geologiczny, Centralne Laboratorium Chemiczne,

ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia (Dz.U.04.276.2738) za

naturalną wodę mineralną można uważać „wodę podziemną wydobywaną jednym lub
kilkoma otworami naturalnymi lub wierconymi, pierwotnie czystą pod względem
chemicznym i mikrobiologicznym, charakteryzującą się stabilnym składem
mineralnym (…). Dopuszczalne odchylenia od deklarowanych przez producenta na
etykiecie zawartości charakterystycznych składników mogą wynosić nie więcej niż ±
20%”. W rozporządzeniu tym nie jest jednak sprecyzowane jakie mogą być wahania
stężeń pierwiastków nie deklarowanych na etykiecie.

W niniejszej pracy przeprowadzono badania sprawdzające stabilność

chemicznego składu pięciu dostępnych na rynku wód mineralnych: Muszynianka,
Muszynianka Plus, Staropolanka 2000, Staropolanka oraz Jan. Analizowano sześć
różnych partii każdej wody (każda opatrzona inną datą produkcji). Oznaczano 11
pierwiastków mogących niekorzystnie oddziaływać na zdrowie konsumentów.
Maksymalne dopuszczalne stężenia dziesięciu z nich: antymonu (5 ppb), arsenu (10
ppb), baru (1000 ppb), kadmu (3 ppb), chromu (50 ppb), miedzi (1000 ppb), manganu
(500 ppb), ołowiu (10 ppb), niklu (20 ppb) i selenu (10 ppb) określone są w w/w
rozporządzeniu. W pracy oznaczano także wanad. Maksymalne stężenie wanadu nie
jest określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia jednak nadmiar wanadu w
organizmie

może

powodować

uszkodzenia

systemu

nerwowego,

układu

oddechowego i trawiennego.

Badania sprawdzające stabilność chemicznego składu analizowanych wód

mineralnych prowadzono z wykorzystaniem techniki ICP-MS (spektrometr Elan DRC
II z dynamiczną komorą reakcyjną, Perkin Elmer). Pomiary prowadzono wobec
standardu wewnętrznego (Rh, Re). Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej
ANOVA.

ASTOSOWANIE

ICP

DO OCENY

WYKORZYSTANIA ZBIORNIKA ANTONINEK

W SAMOOCZYSZCZANIU WÓD RZEKI CYBINY

K.Woźniak

, H.Gramowska

, A.Hanć

, R.Gołdyn

, D.Barałkiewicz

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Pracownia Analizy

Spektroskopowej Pierwiastków, Grunwaldzka 6, 60-780 Poznań

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Biologii, Zakład Hydrobiologii,

ul. Umultowska 89, 61-614 Poznań

Zbiornik Antoninek jest wstępnym, nizinnym zbiornikiem zaporowym, utworzonym

w celu zintensyfikowania procesów samooczyszczania się wód Cybiny przed jej ujściem do
Zbiornika Maltańskiego. Jest on porośnięty w 82% roślinnością szuwarowo-oczeretową
(helofitami) co wyraźnie odróżnia go od trzech niżej położonych zbiorników: Młyńskiego,
Browarnego i Olszaka.

Celem przeprowadzonych badań było oszacowanie zanieczyszczenia pierwiastkami

wody i osadów dennych stawu Antoninek oraz określenie korelacji między stężeniem
poszczególnych pierwiastków a porą roku i miejscem ich pobierania. Wyniki porównano z
wynikami wcześniej przeprowadzonych podobnych badań w Jeziorze Swarzędzkim i Jeziorze
Maltańskim. Oznaczono zawartości 20 pierwiastków występujących w wodach zbiornika (Ca,
K, Na, Li, Mg, Mn, Cu, B, Al., As, Ba, Cr, Ni, Pb, Sb, Sn, Sr, Zn, Cd, Co) i 18 pierwiastków w
osadach dennych (Ca, K, Na, Mg, Mn, Cu, Al., As, Ba, Cr, Ni, Pb, Sb, Sn, Sr, Zn, Cd, Co). Do
ich oznaczenia zastosowano technikę płomieniowej spektrometrii absorpcji atomowej FAAS
(ang. Flame Atomic Absorption Spektrometry) i technikę spektrometrii mas z indukcyjnie
wzbudzoną plazmą ICP-MS (ang. Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry). Do badań
wykorzystano odpowiednio aparat AAnalyst 200 Perkin Elmer i aparat firmy Agilent 7500ce
with Octople Reaction System. Metoda ICP-MS charakteryzuje się doskonałą czułością, niską
granicą wykrywalności, wysoką precyzją oznaczeń, szerokim zakresem prostoliniowości
krzywych kalibrowania. Wiąże się ona również ze skróceniem czasu trwania analizy, dzięki
czemu możliwe jest uzyskanie obszernych zbiorów danych w stosunkowo krótkim czasie.

W celu oszacowania źródeł zanieczyszczeń oraz stopnia naturalnego oczyszczania

wód rzeki Cybiny wypływającej z zanieczyszczonego Jeziora Swarzędzkiego i wpływającej do
zbiornika Antoninek wykorzystano metody statystyczne tj. analiza wiązkowa CA (ang. Cluster
Analysis) oraz analiza głównych składowych PCA (ang. Principle Analitycal Compounds).
Taka analiza wizualna pozwala na wyrobienie wyobrażenia o analizowanym problemie, który
przedstawiono w ramach prezentowanej pracy.

L i t e r a t u r a

1. R. Gołdyn, Zmiany biologicznych i fizyczno-chemicznych cech jako

ci wody

rzecznej pod wpływem jej pi

trzenia we wst

pnych, nizinnych zbiornikach

zaporowych (2000)

2. R Dobrowolski., M. Kuryło, Analiza próbek stałych na zawarto

ść

pierwiastków

ladowych metod

absorpcyjnej spektrometrii atomowej, Analityka, 4 (2006)

ICP

−−−−

JAKO PRZYDATNE NARZĘDZIE DO OZNACZANIA

ŚLADOWYCH ILOŚCI PIERWIASTKÓW W PRÓBKACH WŁOSÓW

J.Retka, D.Karmasz, A.Maksymowicz

Państwowy Instytut Geologiczny, Centralne Laboratorium Chemiczne

ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa, e-mail: jacek.retka@pgi.gov.pl

dorota.karmasz@pgi.gov.pl, anna.maksymowicz@pgi.gov.pl

Od lat 80-tych XX wieku analiza pierwiastkowa włosów (APW) jest

wykorzystywana jako dodatkowe narzędzie diagnostyczne w ocenie sposobu
odżywiania i stanu zdrowia człowieka. APW dostarcza informacji o zaburzeniach
równowagi biopierwiastków, ich niedoborach lub nadmiarach oraz o obecności metali
toksycznych. Włos jest jednolitą strukturą chemiczną. Jego keratynowa otoczka
uniemożliwia przedostawaniu się do środka zanieczyszczeń, jak również zabezpiecza
przed utratą mikroskładników.
Zalety analizy pierwiastkowej włosów,

−

nieinwazyjna metoda pobierania próbek,

−

możliwość obserwacji długookresowej kumulacji pierwiastków
(pierwiastki wbudowywane są w strukturę włosa w trakcie jego wzrostu),

−

brak wpływu krótkotrwałej zmiany stężeń,

−

zawartości większości pierwiastków we włosach są wyższe niż w innych
tkankach (możliwość oznaczania pierwiastków, których zawartość w
organizmie jest niska).

określenia

poziomu

zawartości

pierwiastków

włosach

wykorzystywane są różne techniki analityczne. W Centralnym Laboratorium
Chemicznym PIG do tego typu badań stosuje się spektrometrię mas z plazmą
indukcyjnie sprzężoną (ICP-MS). Do głównych zalet tej techniki można zaliczyć:
wysoką czułość, niskie granice wykrywalności i oznaczalności przy możliwości
jednoczesnego pomiaru wielu pierwiastków.

W pracy przedstawiono parametry mineralizacji w systemie mikrofalowym

i warunki pomiarowe zastosowane do oznaczania wybranych pierwiastków w
próbkach włosów. Do mineralizacji użyto mieszaninę HNO

i H

. Mineralizację

przeprowadzono w systemie mikrofalowym Multiwave 3000 (Anton Paar). Do
pomiarów wykorzystano kwadrupolowy spektrometr mas Elan DRC II firmy Perkin
Elmer.

Poprawność

zastosowanej

metody

potwierdzono

poprzez

analizę

certyfikowanych materiałów odniesienia, a także porównanie wyników otrzymanych
metodą ICP-MS z rezultatami uzyskanymi techniką atomowej spektrometrii
emisyjnej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-OES).

ORÓWNANIE TECHNIK

AAS

ICP

–

POD KĄTEM

ZAWARTOŚCI

As,

W PRÓBKACH GLEB

ORAZ ZIAREN ZBÓś I WARZYW

K.śygoń, I.Krzyżaniak, D.Barałkiewicz

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Pracownia Analizy Spektroskopowej

Pierwiastków, ul. Grunwaldzka 6, 60–80 Poznań

Zawartość pierwiastków chemicznych w surowcach roślinnych zależy od

stężenia tych substancji w glebie, opadzie deszczowym, stosowanych nawozach,
aerozolach [1], ale także ma na to wpływ sam człowiek w swojej działalności na
ś

rodowisko. Analiza poziomu ich zawartości w próbkach żywności pochodzenia

roślinnego odgrywa duże znaczenie w monitoringu środowiska ze względu na ich
szkodliwość wobec człowieka i zwierząt.

Nasiona i próbki gleb poddane badaniu pochodziły z południowej części

zagłębia Datong w prowincji Shanxi w Chinach. Jest to teren szczególnie narażony na
skażenia arsenem pochodzącym z wód gruntowych. Nawadnianie pól, gdzie
uprawiana jest żywność, może być potencjalnie powodem „wprowadzania”
szkodliwych pierwiastków do żywności pochodzenia roślinnego [2].

Mineralizację ziaren zbóż i warzyw oraz roztwarzanie gleb przeprowadzono

stosując mineralizator mikrofalowy MARS-5 firmy CEM. Jako medium ciekłe
zastosowano kwas azotowy z wodą utlenioną.

Zawartość wymienionych metali w próbkach środowiskowych występuje

najczęściej na poziomie µ g · kg

-1

, dlatego pojawia się konieczność zastosowania

odpowiednio czułych technik analitycznych do ich oznaczania. Wykorzystano w tym
celu spektrometrię mas z jonizacją w indukcyjnie sprzężonej plazmie (ICP–MS;
aparat firmy Agilent 7500ce z dynamiczną komorą reakcyjną) oraz atomową
spektrometrię absorpcyjną (AAS; aparat firmy Perkin Elmer AAnalyst 200).

Celem przeprowadzonych badań było porównanie zastosowanych technik

analitycznych pod kątem zawartości arsenu, kadmu i ołowiu w ziarnach oraz glebach.

Poprawność opracowanych analiz sprawdzono oznaczając dane pierwiastki

w certyfikowanym materiale odniesienia, jakim była mąka kukurydziana (INCT – CF
– 3, Instytut Badań Jądrowych, Warszawa).

L i t e r a t u r a

1. H.Gertig, J. Przysławski, Bromatologia – zarys nauki o

ywno

ci i

ywieniu,

Wydawnictwo Lekarskie PZWL. W-wa (2006)

2. H. Das, A. Mitra, P. Sengupta i in., Environ. Intern. 30, 383 (2004)

ADANIE PORÓWNAWCZE NAD ZAWARTOŚCIĄ METALI

W MAKROFITACH NA PRZYKŁADZIE TRZCINY POSPOLITEJ

(PHRAGMITES

COMMUNIS

TRIN.,

1789)

Z RÓśNYCH

STANOWISK NA TLE ICH ZAWARTOŚCI W PODŁOśU

M.Rajkowska, A.Kwiatkowska

Akademia Rolnicza, Wydział Nauk o śywności i Rybactwa, Katedra Toksykologii

ul. Papieża Pawła VI 3, 71-459 Szczecin

Rośliny wodne odzwierciedlają zmiany zawartości metali w wodzie

wskazując w ten sposób ich średnie stężenia w sezonie wegetacyjnym. Makrofity
wodne różnią się zarówno zdolnościami do pobierania metali przez poszczególne
tkanki, jak i wielkością ich transportu z korzeni do pozostałych organów. Gatunki
wieloletnie takie jak trzcina, wykazują wyższą zawartość metali ciężkich w
porównaniu z jednorocznymi, rosnącymi w tym samym środowisku. W badaniach
analizowano rozmieszczenie metali ciężkich (Hg, Pb, Cd, Zn, Cu) w organy trzciny
pospolitej, zebranej z obszarów przybrzeżnych rzek Gunica i Łarpia oraz z jezior
Ińsko i Wisola, położonych na terenie województwa zachodniopomorskiego.

Próbki trzciny oraz gleby (z przybrzeżnych stanowisk rzek Gunica i Łarpia) i

osadów dennych (ze stanowisk położonych na jeziorze Ińsko i Wisol)
mineralizowano w suszarce mikrofalowej MDS 2000. Zawartość rtęci oznaczono
metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z zastosowaniem techniki zimnych par
w analizatorze rtęci Bacharach Coleman MAS-50. Zawartość kadmu i ołowiu
analizowano metoda bezpłomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej z
elektrotermiczną atomizacją w kuwecie grafitowej (GF-AAS, Perkin Elmer ZL 4110),
natomiast pozostałe metale (Zn, Cu) metodą optycznej emisyjnej spektrometrii w
plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-OES, Jobin Yvon IY-24). Dokładność i precyzję
dla wybranych metali wyznaczono stosując certyfikowane materiały odniesienia
(INCT-MPH-2 dla trzciny, MESS-2 dla osadów).

Z przeprowadzonych badań wynika, że kłącza i korzenie trzciny

akumulowały większe ilości metali niż łodygi i liście, co w znacznym stopniu
zależało od zawartości metali w podłożu. Ze względu na znaczne zdolności korzeni
trzciny do akumulacji metali oraz łatwość ich pozyskiwania przez cały rok stanowią
one odpowiedni indykator zanieczyszczenia środowiska. Zawartość metali ciężkich w
roślinach wodnych może przekraczać wielokrotnie ich zawartość w otaczającym
ś

rodowisku, co w niniejszych badaniach potwierdziły współczynniki bioakumulacji

wyliczone w odniesieniu do zawartości metali w podłożu.

NALIZA ILOŚCI JONÓW UWALNIANYCH PRZEZ PROTETYCZNE

STOPY DENTYSTYCZNE DO FIZJOLOGICZNEGO ROZTWORU SOLI

CI TECHNIKAMI

ICP

–

TOF

AAS

M.I.Szynkowska

, J.Sokołowski

, J.Albińska

, E.Leśniewska

, A.Pawlaczyk

M. Łukomska-Szymańska

, T. Paryjczak

Politechnika Łódzka, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, ul. śeromskiego 116,
90-924 Łódź

Zakład Propedeutyki i Diagnostyki Stomatologicznej Katedry Stomatologii Ogólnej
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Właściwości biologiczne materiałów stosowanych w protetyce stomatologicznej

zależą od ilości i jakości jonów metali bądź związków chemicznych uwalnianych z tworzyw w
ś

rodowisku jamy ustnej [1]. Metale i ich stopy z uwagi na dużą wytrzymałość mechaniczną,

znajdują zastosowanie jako materiały konstrukcyjne do wyrobu większości protez
dentystycznych, zespoleń kostnych, implantów śródkostnych itp. Mimo wysokiej odporności
korozyjnej, żaden z metali nie wykazuje pełnej tolerancji biologicznej i po wprowadzeniu do
ustroju, w agresywnym biologicznym środowisku ulega korozji.. Uwalniane jony metali
wywołują odpowiedź biologiczną – miejscowe bądź ogólne efekty toksyczne oraz reakcje
alergiczne. Stopień szkodliwego działania metali zależy głównie od ich składu chemicznego, a
ś

ciślej od poziomu toksyczności uwalnianych produktów i jonów metali oraz odporności metali

na korozję. Aby zapobiec tym niekorzystnym skutkom poszukuje się nowych stopów metali,
jak i metod (warunków) sporządzania odlewów metali, zapewniających im wyższą odporność
korozyjną.

Celem pracy było określenie ilości jonów metali uwalnianych ze stopu CoCr –

Wirobond C / Bego (Niemcy) w roztworze fizjologicznym (0.9 % NaCl) po różnym czasie
przechowywania wykorzystując spektrometr mas z analizatorem czasu przelotu ICP-TOF-MS
(GBC Scientific Equipment, Australia). Przeprowadzone badania jakościowe oparte na analizie
widm masowych mogą stać się podstawą do oceny stabilności protetycznych stopów
dentystycznych w otaczającym ich środowisku. Zawartość metali: Cr, Co, Mo uwolnionych ze
stopu w roztworze 0,9 % NaCl oznaczono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z
atomizacją w płomieniu stosując spektrometr SOLAAR M6 (Unicam) przy odpowiednich
długościach fali charakterystycznych dla danego pierwiastka: Cr 357,9 nm; Co 240, 7 nm; Mo
313,3nm.

Praca finansowana z grantu KBN: N N205 1806 33

L i t e r a t u r a

1. M. Łukomska-Szyma

ska, I. Szynkowska, A. Pawlaczyk, J. Sokołowski,

G. Sokołowski, Zastosowanie techniki ICP-TOF-MS do oceny ilo

ci jonów

uwalnianych z ceramiki na bazie tlenku cyrkonu w 0,9% roztworze NaCl, III
Sympozjum Eksperyment i metody poznawcze w stomatologii.

Ustro

, 5-7. X. 2007. Nowoczesny Technik Dentystyczny. Wyd. specjalne. 97-102.

CENA KORELACJI ZAWARTOŚCI PIERWIASTKÓW

ŚLADOWYCH W ROŚLINACH LECZNICZYCH I GLEBACH

Z RÓśNYCH REJONÓW POLSKI

M.Kiljan

K.Sołtyk

, A.Łozak

, Z.Fijałek

1,2)

, M.Sowińska

Narodowy Instytut Leków, Zakład Chemii Farmaceutycznej, ul. Chełmska 30/34,
00-725 Warszawa

Akademia Medyczna, Zakład Analizy Leków, ul. Banacha 1, 02-097 Warszawa

Akademia Medyczna, Zakład Chemii Nieorganicznej, ul. Szewska 38,
50-139 Wrocław

Roślinne produkty lecznicze są powszechnie stosowane w medycynie jako

leki podstawowe lub środki pomocnicze. Stanowią one 30 % wśród leków OTC.
Polska zajmuje drugie, po Niemczech, miejsce w Europie pod względem spożycia
leków pochodzenia roślinnego i przewidywany jest dalszy wzrost zapotrzebowania na
te preparaty. Wzrastające zainteresowanie ziołami i roślinnymi produktami
leczniczymi stawia przed nimi wysokie wymagania jakościowe. Ze względu na
specyfikę tej grupy leków, kontrola musi rozpoczynać się na najwcześniejszych
etapach produkcji, w czasie zbioru lub uprawy surowców roślinnych. Obejmuje ona
nie tylko identyfikację i oznaczanie poszczególnych składników surowca, ale również
ocenę zawartości zanieczyszczeń herbicydami, pestycydami i metalami ciężkimi.
Ś

wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje wartości graniczne dla arsenu, kadmu

i ołowiu w surowcach roślinnych, które wynoszą odpowiednio 1,0 mg kg

-1

, 0,3 mg

-1

i 10 mg kg

-1

. Natomiast żadne wytyczne nie określają wymagań dla zawartości

mikroelementów w substancjach roślinnych.

W pracy oznaczano zawartość metali ciężkich As, Cd, Pb i mikroelementów

Mn, Cu, Zn, Ni, Cr, Co w roślinach leczniczych pochodzących z różnych rejonów
Polski. Do badań wybrano liście: babki lancetowatej, melisy, mięty, brzozy i ziele
krwawnika, koszyczek rumianku, korę wierzby, korę dębu, korzeń mniszka, liście i
kwiaty malwy. Równolegle oznaczano zawartość w/w pierwiastków w glebach
pobranych z miejsca zbioru roślin i w ekstraktach glebowych. Pierwiastki oznaczano
metodami spektrometrii mas z plazmą indukcyjnie sprzężoną (ICP-MS) i
płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej (F-AAS). Próbki do oznaczeń
mineralizowano i roztwarzano z wykorzystaniem energii mikrofalowej.

Analizując zagadnienie korelacji zawartości pierwiastków śladowych w

przebadanych roślinach leczniczych i w glebach wykazano, że rośliny mają zdolność
do fitoakumulacji Zn, Cu, Cd. Poza przypadkami incydentalnymi rośliny nie
gromadzą wybiórczo Cr, Co, As, Pb, Mn i Ni.

ASTOSOWANIE TECHNIKI GENEROWANIA

WODORKÓW

WZBOGACANIA IN SITU W

„

PUŁAPCE ATOMÓW

”

I PŁOMIENIOWEJ ABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJ

W ANALIZIE SPECJACYJNEJ ANTYMONU

M.Krawczyk, H.Matusiewicz

Politechnika Poznańska, Zakład Chemii Analitycznej, ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

Absorpcyjna spektrometria atomowa (AAS, ang. atomic absorption

spectrometry) jest jedną z najczęściej stosowanych metod oznaczania śladowych i
ultraśladowych zawartości pierwiastków. Oznaczenia prowadzone są najczęściej dla
próbek występujących w postaci roztworu lub po przeprowadzeniu do roztworu
próbek stałych. Najpopularniejszym i najczęściej stosowanym źródłem atomizacji jest
płomień. Granica wykrywalności i oznaczalności przy zastosowaniu atomizerów
płomieniowych dla wielu pierwiastków wynosi ułamki mikrogramów w mililitrze
roztworu. Technika AAS z atomizacją w płomieniu nie oferuje więc możliwości
oznaczeń większości pierwiastków na poziomie ng/mL czy pg/mL.

Celem przeprowadzonych badań było zwiększenie możliwości analitycznych

płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej (FAAS, ang. flame atomic
absorption spectrometry) dla antymonu poprzez połączenie dwóch technik.
Zastosowano generowanie wodorków (HG, ang. hydride generation), jako efektywny
sposób wprowadzania pierwiastków do układu pomiarowego oraz wzbogacanie i
atomizację in situ w przystawce aparaturowej łączącej nasadkę szczelinową
z kolektorem rurkowym (IAT, ang. integrated atom trap).

Oznaczanie pierwiastków nie sprowadza się jedynie do stwierdzenia ich

obecności i ilościowej oceny ich całkowitej zawartości w analizowanej próbce, ale
coraz częściej ważne jest określenie postaci, w jakiej dane pierwiastki występują.
Podczas analizy specjacyjnej antymonu wykorzystano zależność efektywności
generowania lotnych wodorków od stopnia utlenienia pierwiastka. W środowisku
słabego kwasu organicznego oznaczano antymon występujący na III stopniu
utlenienia. W celu oznaczenia całkowitej zawartości antymonu w próbce
przeprowadzono wstępną redukcję form występujących na wyższym stopniu
utlenienia. Zawartość antymonu na V stopniu utlenienia obliczono z różnicy
zawartości całkowitej i zawartości pierwiastka na III stopniu utlenienia.

Poprawność opracowanej metody analitycznej sprawdzono oznaczając

antymon w certyfikowanych materiałach odniesienia: NIST SRM 2704 (Buffalo River
Sediment), NIST SRM 2710 (Montana Soil), NBS SRM 1633a (Coal Fly Ash), NBS
SRM 1575 (Pine Needles) i NIST SRM 1643e (Trace Element in Water).
Podjęto także próby oznaczania antymonu w ściekach komunalnych, wodzie rzecznej,
glebie, osadzie i popiołach lotnych. Potwierdzono przydatność opracowanej techniki
do oznaczania antymonu w próbkach rzeczywistych.

AWARTOŚĆ WYBRANYCH PIERWIASTKÓW BIOGENNYCH

W SOKACH Z DERENIA ORAZ W INNYCH SOKACH OWOCOWYCH

M.Szałkowski

, P.Zagrodzki

1,2)

, M.Krośniak

, M.Gąstoł

, J.Błaszczyk

Instytut Fizyki Jądrowej PAN im. H. Niewodniczańskiego, ul. Radzikowskiego 152,
31-342 Kraków

Zakład Bromatologii UJ CM, ul. Medyczna 9, 30-688 Kraków

Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa AR, Al. 29 Listopada 54, 31-425 Kraków

Dereń jadalny jest rośliną powszechnie występującą na półkuli północnej.

Jego korzystne właściwości wykorzystywane były od wieków zarówno przez
medycynę Wschodu, ziołolecznictwo plemion indiańskich, jak i europejską medycynę
ludową. Stosowano go w leczeniu takich chorób jak: biegunka, zaburzenia przemiany
materii, niedokrwistość, choroby skóry. Obecnie dereń nie jest stosowany do
produkcji preparatów farmaceutycznych. Ostatnio, w piśmiennictwie biomedycznym
pojawiły się doniesienia, poparte wynikami badań na zwierzętach, o korzystnym
wpływie wyciągów z derenia na tolerancję glukozy, zahamowanie rozwoju
nowotworów oraz ograniczenie otyłości.

Celem pracy było: 1) oznaczanie wybranych pierwiastków biogennych (Na,

K, Ca, Cu, Fe, Mn) w sokach z derenia; 2) porównanie zawartości tych pierwiastków
w sokach z derenia i w sokach z innych owoców.

Materiał do badań stanowiły soki uzyskane z owoców derenia, jabłoni, grusz

oraz śliw pochodzących z sadów doświadczalnych AR w Garlicy Murowanej oraz
Arboretum w Bolestraszycach. Na, K i Ca oznaczono metodą F-AAS wykorzystując
spektrometr PE 5100 ZL, natomiast Cu, Fe i Mn oznaczono metodą GF-AAS za
pomocą spektrometru AAS-30. W przypadku Na, K, Ca, Fe i Mn stwierdzono
znamiennie wyższe zawartości tych pierwiastków w sokach z derenia w porównaniu
ze zawartościami w pozostałych sokach, natomiast zawartość Cu byłą niższa. Średnie
zawartości pierwiastków w sokach z różnych klonów derenia wyniosły [

g/mL]: Na

324

56; K 1639

270; Ca 323

94; Cu 0,17

0,06; Fe 0,48

0,25; Mn 0,24

0,10.

Zawartości pierwiastków w sokach owocowych innych niż sok z derenia

(będą przedstawione w prezentacji) odpowiadają danym literaturowym; stężenia
pierwiastków w sokach z derenia, zgodnie z naszą wiedzą, nie były dotąd podawane
w polskim piśmiennictwie. Soki z derenia, odznaczające się wysokimi zawartościami
pierwiastków biogennych, mogą służyć jako suplementy diety.

IERWIASTKI W śYWIENIU A ICH STĘśENIE

W SKÓRZE SZCZURÓW

M.Sztanke

, K.Pasternak

, W.Bulikowski

, K.Sztanke

, W.Lingas

Katedra i Zakład Chemii Medycznej Akademii Medycznej w Lublinie

Katedra i Zakład Rehabilitacji, Fizjoterapii i Balneoterapii Akademii Medycznej
w Lublinie

Laboratorium Badania Środowiska w Gnieźnie

Biopierwiastki pełnią wiele bardzo ważnych funkcji w organizmie żywym, a ich

homeostaza jest istotnym czynnikiem warunkującym prawidłowe funkcjonowanie ustroju. Do
zaburzenia tej równowagi może dojść m.in. wskutek wzajemnych interakcji między
pierwiastkami. Zarówno synergistyczne, jak i antagonistyczne działanie różnych mikro- i
makroelementów względem siebie jest szeroko opisywane w literaturze naukowej. Materiałem,
w którym oznacza się stężenia różnych biopierwiastków, aby odzwierciedlić ich tkankową
zawartość są włosy. Podobnie skóra zwierząt wraz z sierścią może być używana do takich
badań. W związku z tym celem pracy było określenie zawartości magnezu, wapnia, cynku i
miedzi w skórze szczurów otrzymujących magnez i cynk.

Badania przeprowadzono na szczurach rasy Wistar. Zwierzęta podzielono na 5 grup,

każda po 10 szczurów. Grupa I otrzymywała chlorek magnezu w ilości 100 mg L

-1

, grupa II –

chlorek magnezu w ilości 300 mg L

-1

, grupa III – chlorek cynku w ilości 100 mg L

-1

, grupa IV

– chlorek cynku w ilości 100 mg L

-1

, a grupa V była grupą kontrolną. Po 6 tygodniach

zwierzęta usypiano, a do dalszych badań pobierano skóry. Skóry wraz z sierścią do czasu
oznaczeń przetrzymywano w temperaturze 0-4 °C, a następnie je suszono w temperaturze
22 °C przy wilgotności względnej 56 % przez 24 godziny. Po tym czasie skóry płukano w
wodzie redestylowanej w bębnie Wackera w temperaturze 25 °C i suszono przez 24 godziny w
temperaturze 25 °C przy przepływie powietrza 0,2-0,8 m/s. Po wysuszeniu skóry krojono na
kawałki i spalano w piecu w temperaturze 550 °C przez 24 godziny. Otrzymany biały popiół
rozcieńczano 25 ml 2M HCl i oznaczano w nim stężenie magnezu, wapnia, cynku i miedzi
metodą atomowej absorpcyjnej spektrometrii (AAS) stosując spektrofotometr AAS-3. Stężenie
magnezu i wapnia oznaczano w obecności buforu korygującego chlorku strontu przy długości
fali 285,2 nm dla Mg i 422,7 nm dla Ca i szerokości szczeliny 0,2 mm dla Mg i 0,5 mm dla Ca.
Stężenie cynku i miedzi oznaczano przy długości fali 213,9 nm dla Zn i 324,8 nm dla Cu i
szerokości szczeliny 0,2 mm dla Zn i 0,3 mm dla Cu. Otrzymane wyniki poddano analizie
statystycznej, a różnice przy p<0,05 uznano za istotne statystycznie.

Sześciotygodniowe podawanie magnezu i cynku spowodowało zmiany w zawartości

magnezu, wapnia, cynku i miedzi w skórach szczurów. Zaobserwowano znaczny wzrost
stężenia magnezu i cynku w grupach zwierząt otrzymujących te biopierwiastki w porównaniu
do kontroli. Zmiany te były istotne statystycznie i zależały od ilości podawanego pierwiastka.
Natomiast zawartości wapnia i miedzi wahało się w niewielkich granicach i nie różniło się od
wartości oznaczonych w grupie kontrolnej. Możliwe, że po dłuższym czasie podawania tych
pierwiastków zmiany te byłyby wyraźniejsze, w związku z tym konieczne są dalsze badania w
tym kierunku.

DENTYFIKACJA CHEMICZNYCH ZAGROśEŃ W śYWNOŚCI

POCHODZĄCEJ Z SAMODZIELNEJ PRODUKCJI ROLNEJ

W ZAKRESIE ZAWARTOŚCI KADMU I OŁOWIU

A.Cis, B.Trzaskała, M.Gajewska

Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego, 02-532 Warszawa

ul. Rakowiecka 36, Oddział Chłodnictwa i Jakości śywności, al. J. Piłsudskiego 84

92-202 Łódź, Zakład Jakości śywności, , ul. Kopernika 15/17 90-503 Łódź

Ograniczenie w ostatnich latach stosowania benzyny z dodatkiem ołowiu

spowodowało, że głównym źródłem emisji tego pierwiastka w środowisku stał się
przemysł górniczy i hutniczy metali nieżelaznych. Lokalnie także spalanie węgli w
dużych zakładach energetycznych może znacząco zwiększyć opad tego metalu na
powierzchnię ziemi. Kadm występuje w ściekach i odpadach komunalnych w
formach łatwo rozpuszczalnych. Dostaje się on do gleb także z nawozami
fosforowymi. Zagrożenie skażenia środowiska jest, więc nadal wysokie.

Wzrost zanieczyszczenia środowiska naturalnego oraz stosowanie środków

ochrony roślin, które także mogą być źródłem skażenia powoduje konieczność oceny
ż

ywności pod kątem zagrożeń biologicznych i chemicznych. W celu ich określenia

prowadzone są badania między innymi pod kątem zawartości pierwiastków
toksycznych takich jak kadm i ołów. Zawartość tych pierwiastków jest ściśle
limitowana przez Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia
2006 r. ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w
ś

rodkach spożywczych.

W prezentowanej pracy oznaczono zawartość kadmu i ołowiu w

produktach rolno-spożywczych takich jak świeże warzywa i owoce dostępne na
wolnym rynku detalicznym. Uzyskane wyniki odnoszą się do jadalnej części próbek,
które po rozdrobnieniu zostały zmineralizowane i oznaczone zgodnie z normą PN-EN
14082:2004 [1].

Uzyskane wartości stężenia ołowiu w przebadanych próbkach nie

przekraczały 30 % wartości dopuszczalnej. Natomiast zawartość kadmu mieści się w
zakresie 20 ÷ 100 % najwyższego dopuszczalnego poziomu.

L i t e r a t u r a

1 . Artykuły

ywno

ciowe, Oznaczanie pierwiastków

ladowych. Oznaczanie

zawarto

ci ołowiu, kadmu, cynku, miedzi,

elaza i chromu metod

absorpcyjnej

spektrometrii atomowej (AAS) po mineralizacji na sucho (2004)

ZBOGACANIE WYBRANYCH METALI SZLACHETNYCH

NA WĘGLACH AKTYWNYCH I ICH OZNACZANIE TECHNIKĄ

DOZOWANIA ZAWIESINY DO ATOMIZERA

ELEKTROTERMICZNEGO

M.Kuryło, R.Dobrowolski, A.Adamczyk

Uniwersytet Marii Curie–Skłodowskiej, Wydział Chemii, Zakład Chemii

Analitycznej i Analizy Instrumentalnej, pl. M. C. Skłodowskiej 3, 20-031 Lublin

Metale szlachetne należą do grupy pierwiastków które występują na Ziemi w

bardzo niskich zawartościach, najczęściej poziomach mikro– i ultra– śladowych.
Pierwiastki te wykazują właściwości katalityczne, lecznicze a w większych dawkach
– szkodliwe, mutagenne dla organizmów żywych. Oznaczanie metali szlachetnych w
próbkach środowiskowych czy geologicznych jest trudnym zadaniem analitycznym.
Stosowane metody oznaczeń mikro– i ultra– śladowych ilości metali szlachetnych
bardzo często wymagają wydzielenia oznaczanego składnika z matrycy. Etap ten
często związany jest ze wstępnym wzbogaceniem oznaczanego składnika.

Jednym ze sposobów wydzielania analitu z matrycy i jego wstępnego

wzbogacania jest sorpcja na mikroporowatych sorbentach stałych. Zastosowanie
węgli aktywnych do tego celu jest szczególnie uzasadnione ze względu na ich wysoką
selektywność w stosunku do jonów metali szlachetnych oraz dużą podatność na
modyfikacje chemiczne, w celu uzyskania sorbentu o najlepszych właściwościach do
realizacji określonego zadania analitycznego. Dodatkową zaletą węgli aktywnych jest
możliwość ich dozowania do atomizera elektrotermicznego spektrometru AAS w
formie stałej lub też po sporządzeniu zawiesiny, czy wprowadzenia do źródła
plazmowego.

W pracy przedstawiono procedurę wydzielania / wstępnego wzbogacania

metali szlachetnych w próbkach geologicznych po ich roztworzeniu oraz oznaczania
techniką dozowania zawiesiny węgla aktywnego do atomizera elektrotermicznego.
Walidację procedury pomiarowej przeprowadzono stosując certyfikowany materiał
odniesienia SARM–7. Uzyskano dobrą zgodność pomiędzy certyfikowanymi
wartościami odniesienia a uzyskanymi wynikami oznaczeń. Oszacowano niepewność
opracowanej procedury analitycznej. Dodatkowo przeprowadzono oznaczenie
zawartości wybranych metali szlachetnych w wybranych próbkach rzeczywistych
materiałów geologicznych.

ZNACZANIE ARSENU PO WSTĘPNYM ZAGĘSZCZENIU

NA WĘGLU AKTYWNYM

J.Reszko-Zygmunt, R.Dobrowolski, M.Rakowska

Uniwersytet Marii Curie–Skłodowskiej, Wydział Chemii, Zakład Chemii

Analitycznej i Analizy Instrumentalnej, pl. M. C. Skłodowskiej 3, 20-031 Lublin

Wykorzystanie arsenu w wielu gałęziach przemysłu powoduje wzrost

zanieczyszczenia środowiska naturalnego tym pierwiastkiem. Negatywny wpływ
arsenu na zdrowie człowieka przyczynił się do wprowadzenia najwyższego
dopuszczalnego stężenia w wodach pitnych na poziomie 10 µg/L. Akumulacja arsenu
w wodach i glebie wynika przede wszystkim z sąsiedztwa złóż geologicznych,
których arsen jest powszechnym składnikiem. Zawartość arsenu w akwenach
wodnych, w tym w morzach i oceanach, wykazuje tendencję rosnącą. W
konsekwencji w planktonie i roślinach morskich jego zawartość jest stosunkowo
duża. Na przykład zawartość arsenu w morszczynie, który jest wykorzystywany jako
naturalne źródło jodu, może wynosić nawet kilkanaście mg/kg. Podczas oznaczania
arsenu często jednak konieczne jest jego wstępne zagęszczenie przed wykonaniem
oznaczenia daną techniką pomiarową. W tym celu wykorzystuje się adsorbenty
mikroporowate, żywice jonowymienne czy też organizmy żywe.

Węgle aktywne są efektywnymi adsorbentami stosowanymi do adsorpcji

szerokiej gamy związków organicznych i nieorganicznych z roztworów oraz z fazy
gazowej. Dzięki dużej powierzchni właściwej a także możliwości stosunkowo łatwej
modyfikacji ich powierzchni posiadają one specyficzne właściwości adsorpcyjne.

Zastosowanie odpowiedniej modyfikacji węgla aktywnego oraz dobór

optymalnych warunków adsorpcji może pozwolić na selektywne oddzielenie
badanego pierwiastka od matrycy, wzbogacenie go na węglu aktywnym oraz
oznaczenie na niskim poziomie stężeń przy zastosowaniu technik atomowej
spektrometrii absorpcyjnej.

Celem przeprowadzonych badań było określenie optymalnych warunków

adsorpcji jonów arsenu (V) na modyfikowanym węglu aktywnym przy wykorzystaniu
atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomizacją w płomieniu oraz z atomizacją w
piecu grafitowym. Uzyskany węgiel aktywny zastosowano do oznaczenia arsenu w
morszczynie z wykorzystaniem etapu jego wzbogacenia i oddzielenia od matrycy.

ECHNIKA DOZOWANIA ZAWIESINY

GF-AAS

W ANALIZIE SPROSZKOWANYCH MATERIAŁÓW

ROŚLINNYCH NA ZAWARTOŚĆ MOLIBDENU

I.Pawłowska-Kapusta, R.Dobrowolski

Zakład Chemii Analitycznej i Analizy Instrumentalnej, Wydział Chemii

Uniwersytet Marii Curie–Skłodowskiej, pl. M. C. Skłodowskiej 3, 20-031 Lublin

Oznaczanie śladowych ilości molibdenu w sproszkowanym materiale

pochodzenia roślinnego jest ważnym zagadnieniem ze względu na konieczność
kontroli jego zawartości w surowcach wyjściowych, jak i finalnych produktach.
Klasyczna metoda oznaczania molibdenu metodą absorpcyjnej spektrometrii
atomowej wymaga przeprowadzenia starannej mineralizacji badanego materiału. Etap
ten jest bardzo czasochłonny, ponadto w etapie tym często dochodzi do
zanieczyszczenia próbki ze względu na stosowanie siarczku molibdenu jako środka
smarującego przy produkcji naczyń wykonanych z polietylenu. Podczas oznaczania
molibdenu techniką GF-AAS poważnym utrudnieniem analitycznym jest tworzenie
się stabilnych węglików. Po zniszczeniu warstwy pirolitycznej grafitu oznaczanie
ilościowe jest niemożliwe.

W pracy przedstawiono procedurę oznaczania molibdenu w materiale

roślinnym wyżej wymienioną techniką analityczną. Na wstępie przeprowadzono
badania dotyczące skuteczności działania modyfikatorów długotrwałych na sygnał
analityczny molibdenu. Przeprowadzono optymalizację rodzaju i ilości modyfikatora
długotrwałego na sygnał molibdenu. Następnie zoptymalizowano najistotniejsze
parametry procedury analitycznej oznaczania molibdenu z zastosowaniem wybranego
modyfikatora długotrwałego. Wykonano optymalizację programów temperaturowych,
wyznaczono współczynniki ekstrakcji molibdenu z fazy stałej do różnych faz
ciekłych dla certyfikowanych materiałów odniesienia. Przeprowadzono walidację
proponowanej procedury analitycznej.

ZNACZANIE WYBRANYCH METALI ŚLADOWYCH W GLEBACH

Z ZASTOSOWANIEM TECHNIKI DOZOWANIA ZAWIESINY

A.Adamczyk, R.Dobrowolski, M.Kuryło

Zakład Chemii Analitycznej i Analizy Instrumentalnej, Wydział Chemii

Uniwersytet Marii Curie–Skłodowskiej, pl. M. C. Skłodowskiej 3, 20-031 Lublin

Gleba jest jednym z elementów środowiska przyrodniczego, a jej

właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne kształtowane są pod wpływem
działania procesu glebotwórczego. Naruszenie równowagi dynamicznej gleby
prowadzi do jej degradacji, zmiany pH, właściwości biochemicznych oraz składu
ilościowego i jakościowego. Do głównych form degradacji gleby zalicza się:
zakwaszenie, zanieczyszczenie azotanami, pestycydami oraz metalami ciężkimi.
Poziom zawartości pierwiastków śladowych w glebie zależy głównie od jej rodzaju i
stopnia zanieczyszczenia. Główne źródło zanieczyszczenia gleb metalami to przemysł
i energetyka poprzez zanieczyszczenia atmosfery i składanie odpadów.

Absorpcyjna spektrometria atomowa z techniką dozowania zawiesiny jest

szybką techniką analityczną do oznaczania śladowych ilości pierwiastków w glebach.
Łączy w sobie pozytywne aspekty dozowania roztworów i bezpośredniej analizy ciała
stałego z uwagi na częściową ekstrakcję analitu do fazy ciekłej. Jest również o wiele
prostszą techniką w porównaniu z klasyczną, ze względu na eliminację etapu
roztwarzania próbek. Najbardziej krytycznym parametrem w tej technice jest
uzyskanie stabilnej i jednorodnej zawiesiny oraz eliminacja silnych interferencji
powodowanych przez matrycę.

W pracy przedstawiono procedurę oznaczania wybranych pierwiastków

ladowych w glebach wyżej wymienioną techniką analityczną. Przeprowadzono

badania dotyczące wpływu rodzaju i sposobu modyfikacji kuwety grafitowej na
sygnał analityczny oznaczanych pierwiastków. Zbadano przydatność modyfikatorów
długotrwałych w pomiarach badaną techniką pomiarową. Przeprowadzono
optymalizację najistotniejszych parametrów wpływających na jakość uzyskiwanych
wyników.

tym

celu

wykonano

optymalizację

programów

czasowo-

temperaturowych, przeprowadzono testy stabilności zawiesin w funkcji czasu oraz
oceniono stopień homogeniczności badanego materiału.

AWARTOŚĆ KADMU WE KRWI A NAWYKI śYWIENIOWE

PACJENTÓW Z TĘTNIAKAMI MÓZGU

K.Socha

, M.H.Borawska

, Z.Mariak

, J.Kochanowicz

Zakład Bromatologii Akademii Medycznej w Białymstoku,
ul. Kilińskiego 1, 15-089 Białystok

Klinika Neurochirurgii Akademii Medycznej w Białymstoku,
ul. M.C. Skłodowskiej 24A, 15-276 Białystok

Kadm należy do pierwiastków toksycznych, pobierany z pożywieniem i

wodą pitną w nadmiernych dawkach podlega kumulacji w tkankach - krwi, wątrobie,
nerkach, mózgu i kościach. W przewlekłym narażeniu na kadm dochodzi do
uszkodzenia czynności nerek, demineralizacji kości, zaburzeń funkcji układu
nerwowego i hiperglikemii. Narażenie na kadm może być przyczyną chorób sercowo
– naczyniowych. Przypuszcza się, że kadm może wpływać na powstawanie
nadciśnienia tętniczego krwi.

Celem pracy była ocena wpływu nawyków żywieniowych na zawartość

kadmu we krwi pacjentów z tętniakami mózgu. Badaniem objęto 50 pacjentów z
tętniakiem mózgu w wieku 24-73 lat (średnia wieku 52,9 ± 11,5 lat)
hospitalizowanych w Klinice Neurochirurgii AMB. Grupę kontrolną stanowiła krew
pobrana od 11 osób zdrowych w wieku 20-58 lat, średnia wieku 37,1 ± 10,9 lat. Z
badanymi pacjentami przeprowadzono ankietę dotyczącą częstości spożywania
poszczególnych grup produktów spożywczych wg kwestionariusza opracowanego
przez Instytut śywności i śywienia i Instytut Kardiologii. Zawartość kadmu
oznaczono

metodą

atomowej

spektrometrii

absorpcyjnej

atomizacją

elektrotermiczną w kuwecie grafitowej (Z-5000, Hitachi z korekcją tła Zeemana), po
uprzednim odbiałczeniu próbek krwi 1 mol/L kwasem azotowym i dodatku 1%
Tritonu X-100 jako środka powierzchniowo czynnego. Podczas oznaczania kadmu
zastosowano azotan palladu (0,1 %) jako modyfikator matrycy. Kontrolę dokładności
metody oznaczania kadmu weryfikowano stosując certyfikowany materiał odniesienia
– krew pełna Seronorm 404107. Dokładność wynosiła 2,2%, a współczynnik
zmienności V–3,7%. Granica wykrywalności metody wyrażona jako stężenie
charakterystyczne wynosiła 0,053 µg/L. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie
za pomocą programu komputerowego Statistica v.6.1. Do porównań między grupami
zastosowano test U Manna-Whitney`a, za poziom istotności przyjęto p < 0,05. Do
analizy wpływu nawyków żywieniowych na zawartość kadmu we krwi zastosowano
test regresji wielokrotnej, krokowej postępującej.

rednia zawartość kadmu we krwi pacjentów z tętniakami mózgu wynosiła

1,252 ± 1,140 µg/L i nie różniła się istotnie (p = 0,342) od poziomu tego pierwiastka
we krwi osób zdrowych: 1,652 ± 1,704 µg/L. Przeprowadzona analiza metodą regresji
wielokrotnej (model R

= 0,93) wykazała, że największy wpływ na podwyższenie

stężenie kadmu we krwi miało częste spożywanie pieczywa słodkiego, warzyw
surowych i gotowanych, potraw mącznych, boczku i wyrobów wędliniarskich.
Natomiast częste spożywanie wędlin luksusowych, kasz, ryżu, sera żółtego oraz
herbaty istotnie obniżało zawartość tego pierwiastka we krwi badanych pacjentów.

ASTOSOWANIE ABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJ

DO OZNACZANIA CHROMU

(VI)

I METODY MIARECZKOWEJ

DO OKREŚLANIA ZAWARTOŚCI CHROMU CAŁKOWITEGO

W PYLE SPAWALNICZYM

J.Matusiak

, A.Wyciślik

Instytut Spawalnictwa, ul. Bł. Czesława 16/18, 44-100 Gliwice,
e-mail: Jolanta.Matusiak@is.gliwice.pl

Politechnika Śląska, Katedra Zarządzania Procesami Technologicznymi,
ul. Krasińskiego 8, 40-019 Katowice, e-mail: Andrzej.Wycislik@polsl.pl

Do procesów technologicznych oddziaływujących zdecydowanie niekorzystnie na

rodowisko pracy należą spawalnicze procesy łączenia metali, przebiegające w warunkach

wysokich temperatur i przy niedostatecznych możliwościach kontrolowania procesów
metalurgicznych oraz zjawisk fizyko-chemicznych. Podczas spawania wydzielane są do
ś

rodowiska pracy zanieczyszczenia pyłowe i gazowe, które zawierają liczne substancje

niebezpieczne dla zdrowia pracowników. Szczególne zagrożenie zdrowia spawaczy towarzyszy
procesom spawania stali nierdzewnych. W stalach nierdzewnych wszystkich grup
podstawowym składnikiem stopowym jest chrom, decydujący o odporności na korozję.
Związki tego pierwiastka występujące w pyle spawalniczym zaliczane są do substancji o
udowodnionym działaniu rakotwórczym. Prowadzone są badania, których celem jest
poszukiwanie dróg zmniejszenia tych zagrożeń. W badania te wpisuje się tematyka badawcza
niniejszej pracy, w ramach której przeprowadzono badania dotyczące określenia relacji
pomiędzy wybranymi grupami stali nierdzewnych, parametrami technologicznymi spawania
łukowego, a wielkością emisji pyłu spawalniczego, zawartością chromu całkowitego i
chromu(VI) w pyle [1,2]. Metodyka pobierania próbek pyłu przy procesach spawania została
opracowana zgodnie z wymaganiami normy PN EN ISO 15011-1: 2005 [3]. Zaprojektowano i
wykonano stanowiska doświadczalne do pobierania próbek pyłu powstającego przy spawaniu
stali metodami MIG/MAG, TIG i MMA. Jako kryterium doboru metod analitycznych do
wykonania badań, dotyczących określenia procentowej zawartości Cr

oraz Cr(VI) przyjęto:

prognozowaną zawartość około 6% dla chromu całkowitego, a dla chromu(VI) - od 0,1% do
około 2%. Oznaczanie chromu całkowitego wykonano metodą miareczkowania wizualnego.
Polegało ono na roztworzeniu próbki pyłu w kwasach, utlenieniu chromu w środowisku
kwaśnym do chromu(VI), a następnie redukcji chromu(VI) mianowanym roztworem 6 hydratu
siarczanu(VI)amonu i żelaza(II) i odmiareczkowaniu nadmiaru tego odczynnika mianowanym
roztworem manganianu(VII) potasu. Chrom (VI) wymywano z próbki pyłu mieszaniną
alkaliczną (NaOH + Na

) i oznaczano jego zawartość poprzez pomiar absorpcji atomowej

podczas rozpylania roztworu w płomieniu tlenek diazotu – acetylen, stosując długości fali
357,8 nm.

L i t e r a t u r a

1. J. Matusiak, Wpływ warunków technologicznych spawania łukowego stali nierdzewnych na

toksyczno

ść

pyłu spawalniczego, Praca doktorska, Politechnika

ska, Gliwice (2007)

2. J. Matusiak, A. Wyci

lik, Spawanie stali nierdzewnych w aspekcie zagro

zdrowia i

bezpiecze

stwa spawaczy, Hutnik-Wiadomo

ci Hutnicze t. 74 nr 10 s. 538-545 (2007)

3. Norma PN EN ISO 15011-1: 2005, Zdrowie i bezpiecze

stwo przy spawaniu i procesach

pokrewnych – Metoda laboratoryjna pobierania próbek pyłu i gazów powstaj

cych przy

spawaniu łukowym – Cz

ęść

1: Okre

lanie wielko

ci emisji i pobieranie próbek pyłu do analizy

ALIDACJA METODY OZNACZANIA ZAWARTOŚCI OŁOWIU

I KADMU W PASZACH

śYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO

I TKANKACH ZWIERZĘCYCH ORAZ WYBRANE ELEMENTY

KONTROLI JAKOŚCI

A.Kwiatkowska, A.Pietruszewska

Wojewódzki Inspektorat Weterynarii w Szczecinie, Zakład Higieny Weterynaryjnej

ul. Ostrawicka 2, 71-337 Szczecin

W pracy przedstawiono dane uzyskane podczas walidacji metody oznaczania

zawartości pierwiastków śladowych w paszach, żywności pochodzenia zwierzęcego i
tkankach zwierzęcych metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją w
piecu grafitowym (GF-AAS) po mineralizacji suchej oraz wyniki badań
międzylaboratoryjnych.

Do pomiarów zastosowano spektrofotometr absorpcji atomowej Avanta

Ultra Zet firmy GBC. Jako modyfikatorów matrycy użyto roztworów azotanu
magnezu, azotanu palladu i fosforanu amonu. Zastosowano certyfikowane materiały
odniesienia: IAEA–V-10 Hay (Powder), BCR 186 Pig Kidney, NRCC-DORM-2
Dogfish Muscle.

W procesie walidacji oznaczano zawartość kadmu i ołowiu w paszy, rybach i

przetworach rybnych, przetworach mięsnych i w tkankach zwierzęcych. Wszystkie
wyznaczone parametry otrzymane podczas walidacji metody potwierdzają, że metoda
jest właściwa do zamierzonego stosowania i zatwierdzono ją do stosowania w
Pracowni Analityki Chemicznej ZHW Szczecin.

Udział

międzylaboratoryjnych

badaniach

porównawczych

organizowanych przez Państwowy Instytut Weterynaryjny(Puławy) Instytut Chemii i
Techniki Jądrowej (Warszawa) oraz FAPAS

Central Science Laboratory (Wielka

Brytania) w zakresie oznaczania zawartości pierwiastków toksycznych jest jednym ze
stosowanych elementów kontroli jakości badań. Zadowalające wyniki uzyskane w
badaniach międzylaboratoryjnych potwierdzają wiarygodność metody.

AWARTOŚĆ RTĘCI CAŁKOWITEJ W MCHACH I POROSTACH

POCHODZĄCYCH Z OKOLIC ZALEWU SULEJOWSKIEGO

E.Leśniewska, M.I.Szynkowska, J.Albińska, T.Paryjczak

Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej Politechniki Łódzkiej

eromskiego 116, 90-924 Łódź

Rtęć spotykana jest w przyrodzie powszechnie, występuje jednak na ogół w

dużym rozproszeniu. W ostatnich latach można zauważyć wyraźny wzrost
zainteresowania problemem skażenia środowiska tym metalem na skutek
gospodarczej działalności człowieka. Szczególnie zachodzi obawa zanieczyszczenia
ś

rodowiska odpadami zawierającymi rtęć.

Wyniki wielu badań udowodniły wysoką wartość mchów w ocenie wielkości

skażenia środowiska metalami ciężkimi. Te pierwsze organizmy lądowe posiadają
wiele cech dobrego biowskaźnika. Przede wszystkim osiągają niewielkie rozmiary i
bardzo obficie występują na całym świecie. Można je spotkać na ziemi, skałach,
korze drzew, a także w górach, a niekiedy w wodzie.

Porosty absorbują substancje mineralne głównie z powietrza i z wody deszczowej,

chociaż niektóre mogą pobierać także z podłoża. Nie są w stanie jednak wydalać pobieranych
pierwiastków i prawdopodobnie z tego powodu są wrażliwe na substancje toksyczne. Zanikanie
porostów jest wskaźnikiem zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza dwutlenkiem siarki.
Pochłanianie takich toksycznych substancji powoduje rozkład chlorofilu u organizmu
fotosyntezującego. Powrót porostów na określony teren wskazuje na zmniejszenie
zanieczyszczenia powietrza. Z tego względu porosty są wykorzystywane jako biowskaźniki
stanu środowiska.

Celem pracy było zbadanie wpływu pór roku i topografii terenu na zawartość

rtęci całkowitej w próbkach mchów i porostów pobranych z wybranych obszarów
Zalewu Sulejowskiego. Próbki pobierano kilkakrotnie w różnych miesiącach i
warunkach atmosferycznych, suszono na powietrzu, w temperaturze pokojowej.

Zawartość rtęci oznaczono stosując automatyczny analizator rtęci (Mercury

SP-3D, INSTRUMENTS CORPORATION). Uzyskane wyniki porównano z danymi
literaturowymi. Poprawność metody zweryfikowano na podstawie analizy
certyfikowanego materiału odniesienia.

Praca finansowana z grantu KBN: N207 075 31/3611.

ADANIA INTERFERENCJI PODCZAS OZNACZANIA RUTENU

METODĄ ABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJ

Z ATOMIZACJĄ ELEKTROTERMICZNĄ

E.Krzykwa, E.Zambrzycka, B.Godlewska-śyłkiewicz

Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Chemii, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Hurtowa 1, 15-399 Białystok

Ruten należy do pierwiastków słabo rozpowszechnionych w skorupie

ziemskiej. Jednak ze względu na właściwości fizyczne, dużą odporność chemiczną
oraz bardzo dobre właściwości katalityczne znalazł zastosowanie w wielu
dziedzinach. Dodatek rutenu do platyny i palladu nadaje stopom trwałość i
wytrzymałość, a powłoki rutenowe zabezpieczają srebro przed ciemnieniem i barwią
złoto. Związki kompleksowe rutenu wykorzystywane są jako katalizatory licznych
reakcji syntezy organicznej, stosowanych również w produkcji farmaceutyków (leków
przeciwzapalnych, antybiotyków). W ostatnich latach szczególne znaczenie zyskały
katalizatory rutenowe stosowane w procesie metatezy olefin (katalizatory Grubbsa,
Nolana, Hoveydy). Istnieje więc realne niebezpieczeństwo przedostawania się śladów
katalizatora do otrzymywanych produktów reakcji. Obecnie prowadzone są badania
nad wprowadzeniem związków rutenu do terapii antynowotworowej, a radioaktywny
ruten-106 stosowany jest od kilku lat w leczeniu nowotworów gałki ocznej.

W analizie chemicznej bipirydylowy kompleks rutenu [Ru(bpy)

]

wykorzystywany jest jako luminofor w chemiluminescencyjnych metodach
oznaczania. Dobrze znane są również zalety rutenu jako trwałego modyfikatora rurek
grafitowych w technice GF-AAS.

Jedną z metod oznaczania rutenu w katalizatorach, lekach, tkankach i

płynach ustrojowych jest absorpcyjna spektrometria atomowa. Podczas oznaczania
rutenu występują jednak liczne interferencje spowodowane obecnością w badanych
próbkach innych metali oraz jonów nieorganicznych. W pracy zbadano
charakterystykę oznaczania rutenu techniką GF-AAS z wykorzystaniem korekcji tła
deuterowej oraz Zeemana. Przedstawione zostaną badania dotyczące wpływu jonów
metali na sygnały analityczne rutenu oraz możliwości usuwania interferencji.
Stwierdzono, że największy wpływ na oznaczanie rutenu mają rod, glin, platyna,
pallad i molibden. Wykazano, że eliminacja interferencji pochodzących od rodu
możliwa jest jedynie za pomocą chemicznych metod rozdzielania.

ZNACZANIE CHROMU METODĄ ABSORPCYJNEJ

SPEKTROMETRII ATOMOWEJ Z ATOMIZACJĄ W PIECU

GRAFITOWYM

–

MOśLIWOŚCI I OGRANICZENIA

Z.Kowalewska

, A.Kojta

, B.Leśniewska

, B.Godlewska-śyłkiewicz

Ośrodek Badawczo – Rozwojowy Przemysłu Rafineryjnego S. A., ul. Chemików 5,
09-411 Płock

Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Chemii, ul Hurtowa 1, 15-399 Białystok

Szerokie wykorzystanie chromu, między innymi w procesach chromowania oraz jako

dodatku do stali, prowadzi do jego antropogenicznej emisji i potrzeby oznaczania w
materiałach środowiskowych.

Chrom, naturalny śladowy składnik ropy naftowej, jest wymieniany jako trucizna

katalizatorów krakingu. Obecność chromu w produktach rafinerii ropy może być też wynikiem
korozji aparatury przemysłowej. Wzrost zawartości chromu w olejach przepracowanych może
ś

wiadczyć o nieszczelności układu chłodzenia (chromian sodu stosowany jako dodatek do wód

chłodniczych) lub nadmiernym „zużyciu” części wykonanych ze stali chromowanej. Te
różnorodne przyczyny prowadzą do potrzeby oznaczania chromu w produktach naftowych.

Celem niniejszej pracy było rozpoznanie możliwości i ograniczeń oznaczania chromu

metodą ETAAS w próbkach wód, w materiałach środowiskowych i produktach naftowych.
Szczególnie interesujące było porównanie zachowania różnych organicznych i nieorganicznych
form chromu zawartych w roztworach wodnych i organicznych w obecności różnych matryc.

Do najważniejszych problemów występujących podczas oznaczania chromu należą:

- trudności roztwarzania niektórych próbek (np. z powodu powstawania nierozpuszczalnych
połączeń podczas roztwarzania),
- powstawanie lotnych połączeń (np. związków chromylu, niektórych połączeń
kompleksowych),
- łatwość zanieczyszczenia próbek.

Ponadto podczas oznaczania chromu metodą ETAAS mogą się pojawiać problemy

związane z:
- przekorygowaniem tła z powodu emisji promieniowania przez kuwetę grafitową,
- efektami matrycowymi,
- wąskim zakresem liniowości krzywej kalibracji ograniczającym stosowanie dodatku wzorca,
- tworzeniem węglików i efektami pamięci pieca grafitowego.

W celu eliminacji wyżej wymienionych problemów zaproponowano:

- optymalizację lub pominięcie etapu roztwarzania podczas przygotowywania próbek do
analizy,
- wykorzystanie do korekcji tła efektu Zeemana,
- optymalizację modyfikacji chemicznej,
- zastosowanie platformy typu „Omega” w celu zapewnienia izotermicznych warunków
podczas atomizacji.

Dla kilkunastu przebadanych certyfikowanych materiałów odniesienia (oleje

przepracowane, olej próżniowy, wody, ścieki, rośliny, osad ściekowy, gleba) uzyskano
prawidłowe wyniki oznaczeń chromu.

YKORZYSTANIE TECHNIKI

ED-XRF

DO OZNACZANIA

WYBRANYCH

PIERWIASTKÓW

W TYM PIERWIASTKÓW

ŚLADOWYCH

WE FRAKCJI

2,5

PYŁU ZAWIESZONEGO

S.Szopa, W.Rogula-Kozłowska

Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 34

41-819 Zabrze

Zainteresowanie pyłem zawieszonym w powietrzu atmosferycznym powodowane jest

przede wszystkim jego wpływem na zdrowie ludzi. Jest on wszechobecnym zanieczyszczeniem
powietrza i wpływa na zdrowie całej ludzkiej populacji. Badane są, jako związane z pyłem
zawieszonym: śmiertelność, zachorowalność, hospitalizacja związana z chorobami serca i płuc.

Najważniejszym czynnikiem związanym z pyłem, wpływającym już bezpośrednio na

organizm człowieka i jego funkcje, jest jego skład. Skład pyłu w środowisku, zwłaszcza
miejsko-przemysłowym, jest trudny do określenia, ponieważ uzależniony jest od rodzaju i
wielkości wpływu szeregu formujących go źródeł: emitorów przemysłowych, zanieczyszczeń
motoryzacyjnych, materii organicznej [1]. Zwłaszcza pył bardzo drobny ze względu na dużą
powierzchnię właściwą, sięgającą kilka m

/g, gromadzi znaczne ilości związków, w tym

pierwiastków śladowych.

Na złożoność procesu specjacji chemicznej pyłu i inne aspekty związane z

właściwościami tzw. pyłu drobnego (fine), a także grubego (coarse) zwrócili uwagę m. in.
amerykańscy specjaliści agencji US EPA (United States Environmental Protection Agency),
którzy od 1970 roku tworzą regulacje prawne związane z problematyką pyłową
(ujednoliceniem pomiarów stężeń – metodyk, aparatury, metod analizy), a także normami i
standardami z zakresu badań pyłów [2].

Dzięki pracy US EPA powstał dokument regulujący metody przygotowania prób pyłu

do badania metodą fluorescencji rentgenowskiej oraz sposób prowadzenia analizy [3].
Znamiennym faktem jest wyznaczenie przez US EPA metody fluorescencji rentgenowskiej
jako referencyjnej do pomiarów koncentracji pierwiastków śladowych w pyle atmosferycznym.

Jeden z producentów nowoczesnych spektrometrów rentgenowskich, firma

PANalytical, opracował własną metodę oznaczania zawartości metali w pyłach, w oparciu o
IO-3.3. Celem pracy było sprawdzenie tej metody przez wyznaczenie jej precyzji i dokładności.
Kalibracja przyrządu (Spektrometr Fluorescencji Rentgenowskiej z Dyspersją Energii
EPSILON 5) przebiegała przy użyciu 38 jedno- i dwupierwiastkowych wzorców filtrów
powietrznych firmy Micromatter Co. Dokładność i precyzję metody wyznaczono przez analizę
wyników otrzymanych z pomiaru certyfikowanego materiału odniesienia NIST 2783.

L i t e r a t u r a

1. C. Boni, E. Caruso, E. Ceteda, G. Lombardo, G.M. Braga Marcazzan i P.Redaelli:

J. Aerosol. Sci., 7, 1271 (1988)

2. M. Jabło

ska, K.

wiklak, W. Rogula, Atomowe emisyjne metody spektroskopowe:

Rentgenowska analiza fluorescencyjna z dyspersj

energii EDXRF. Cz. II

Przygotowanie prób

rodowiskowych. Laboratorium, Przegl

d Ogólnopolski, 10.

(2007)

3. Compendium of Methods for the Determination of Inorganic Compounds In Ambient

Air. Compendium Method IO-3.3. Determination of metals in ambient particulate
matter using X-Ray Fluorescence (XRF) Spectroscopy, U.S. EPA, Cincinnati, June
(1999)

AWARTOŚĆ RTĘCI W PRODUKTACH POCHODZENIA

MORSKIEGO OZNACZONA METODĄ

CV-AAS

I.Gałązka-Czarnecka, M.Wojtczak, Z.Tamborski

Politechnika Łódzka, Wydział Biotechnologii i Nauk o śywności, Instytut

Chemicznej Technologii śywności, ul. Stefanowskiego 4/10, 90 – 924 Łódź

Głównym czynnikiem narażenia na rtęć w przypadku populacji generalnej

jest spożywanie zawartej w produktach pochodzenia morskiego metylortęci. Jest to
najbardziej toksyczny związek rtęci, absorbowany przez człowieka z żywności w
około 95%. Zawartość rtęci w wyższych przedstawicielach łańcucha pokarmowego
takich jak ryby może wielokrotnie przewyższać poziom metalu w środowisku
morskim i osadach dennych. Często skażenia gromadzone przez organizmy morskie
nie wywołują żadnych oczywistych konsekwencji, zanieczyszczone ryby i
bezkręgowce wyglądem, smakiem czy zapachem nie różnią się od zdrowych, mogą
jednak szkodzić zdrowiu osoby spożywającej dany produkt.

Celem badań było oznaczanie zawartości rtęci w wybranych rybach i

bezkręgowcach pochodzenia morskiego. Materiał badany stanowiły części jadalne ryb
pod postacią filetów (halibut, łosoś flądra) lub tuszek (śledź, rekin) oraz bezkręgowce
(krewetki, małże, ostrygi, ośmiornica), zakupione w losowo wybranych
hipermarketach Łodzi w grudniu 2007 roku. Zawartość rtęci w badanym materiale
oznaczono przy użyciu metody CV-AAS, wykorzystując przystawkę do generowania
wodorków (HG-AAS) firmy Unicam.

Oznaczona zawartość rtęci w badanych rybach wynosi od 0,014 do

0,217mg/kg, w przypadku bezkręgowców od 0,008 do 0,255mg/kg. Najwyższą
zawartością rtęci charakteryzowała się ośmiornica, a w przypadku ryb rekin.
Stwierdzono jednak, że zawartość rtęci w rybach i bezkręgowcach utrzymuje się w
dopuszczalnych granicach zalecanych przez UE, natomiast poziom tego metalu w
rekinie i ośmiornicy przekroczył bezpieczne (bardziej restrykcyjne) poziomy zalecane
przez WHO. Według FAO/WHO dopuszczalna tygodniowa dawka pobrania rtęci
wynosi 0,005mg/kg masy ciała (w tym metylortęci nie więcej niż 0,0033mg/kg masy
ciała). Biorąc pod uwagę średnie spożycie ryb, bezkręgowców oraz ich przetworów
wynosi ono w Polsce około 230 g tygodniowo. Obliczono na podstawie uzyskanych
wyników, że w stosunku do zaleceń FAO/WHO tygodniowe pobranie (PTWI) rtęci
waha się od 1 do 20 %.

OBIERANIE I BADANIE PRÓBEK PYŁU Z TARCZY SPRZĘGŁA

SAMOCHODU W ASPEKCIE ANALIZY PYŁU EKSPLOATACYJNEGO

R.Wieszała

, A.Wyciślik

Politechnika Śląska, Katedra Eksploatacji Pojazdów Samochodowych,

Politechnika Śląska, Katedra Zarządzania Procesami Technologicznymi,
ul. Krasińskiego 8, 40-019 Katowice, e-mail: Robert.Wieszala@polsl.pl

Jednym z bardziej istotnych zagrożeń wywoływanych przez eksploatację pojazdów,

związanych z zanieczyszczeniem powietrza jest emisja pyłów. Skład chemiczny pyłu
powstającego podczas eksploatacji pojazdu z uwagi na różnorodność czynników jest zmienny i
trudny do jednoznacznego określenia zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowym.
Głównymi źródłami powodującymi powstawanie pyłów w procesie eksploatacji pojazdów są
poszczególne miejsca pojazdu: układy hamulcowe, opony i tarcze sprzęgła. W referacie
ograniczono się jedynie do badań obejmujących określenie zawartości pierwiastków
metalicznych, stosując metodę mikroskopii skaningowej z analizatorem chemicznym.
Zasadniczą kwestią w tym zakresie było wyodrębnienie z całości pyłu drogowego cząstek
pochodzących z eksploatacji pojazdów. Badania takie przeprowadzono i pobrano pył z 97
zestawów sprzęgieł. Biorąc pod uwagę wyniki badań granulometrycznych, stwierdzono, że
prawie 90 % cząstek pyłu mieści się w przedziale do 56 µm, a zatem pyły będące wynikiem
eksploatacji pojazdów stanowią frakcje nie przekraczające 56 µm. Takie kryterium przyjęto
do analizy uzyskanych próbek pyłów pobranych z odcinków dróg miejskich i autostradowych.
We wszystkich badanych odcinkach drogowych, największe zawartości pierwiastków
metalicznych, takich jak ołów, cynk, miedź, tytan, stront i bar stwierdzono w pyle drogowym o
wielkości cząstek do 56 µm. Pył powstający w wyniku pracy tarczy sprzęgła w warunkach
laboratoryjnych pobierano za pomocą specjalnie przystosowanego odkurzacza samochodowego
W miejsce filtrów została założona bibuła filtracyjna, która umożliwiała zatrzymanie cząstek o
wielkości ziarna do 4 µm. Cząstki pyłu eksploatacyjnego były pobierane w trakcie badania z
użyciem testera T-01M typu trzpień-tarcza. Badania te prowadzono w okresie 6 miesięcy.
Elementami testowymi w urządzeniu T – 01M typu trzpień – tarcza elementami testowymi były
próbki w postaci trzpienia oraz przeciwpróbki w postaci tarczy zamocowane w specjalnych
uchwytach. Urządzenie badawcze T – 01M składa się z dwóch podstawowych zespołów, tj.
maszyny badawczej i systemu pomiarowego. Do podstawy, został przymocowany wlot rury z
odkurzacza. W momencie rozpoczynania badania odkurzacz był włączany i wyłączany dopiero
po zakończeniu cyklu badawczego każdej próbki. Każdorazowo, zebrany pył był umieszczany
w pojemniku polietylenowym, zakładana była nowa bibuła filtracyjna a elementy odkurzacza
były płukane w myjce ultradźwiękowej. Obserwacji próbek dokonano przy użyciu mikroskopu
skaningowego (SEM): S4200 (HITACHI) przy następujących warunkach eksperymentalnych:
energia elektronów wiązki pierwotnej 15 keV, katoda zimna z emisją polową, natężenie prądu
absorpcji 1 * 10

-10

A. Do wykonania mikrofotografii pyłów wykorzystano sygnał elektronów

wtórnych (SEM). Zastosowano powiększenia od 50x do 8000x. Do analiz składu chemicznego
pyłów wykorzystano współpracujący z mikroskopem spektrometr promieniowania
rentgenowskiego z dyspersją energii (EDS): VOYAGER (NORAN, detektor Si – Li, cienkie
okienko polimerowe. Czas pomiaru dla analiz składu chemicznego wynosił 100 s. Identyfikacji
pierwiastków dokonano przez porównanie pozycji linii spektralnych (na skali energii) na
wykresach z tablicowymi położeniami linii poszczególnych pierwiastków.

PŁYW SUPLEMENTACJI KOMPLEKSAMI WANADU

NA ZAWARTOŚĆ CYNKU W TRZUSTCE

ŚLEDZIONIE I NERCE

W GRUPIE SZCZURÓW Z MODELEM CUKRZYCY TYPU

J.Kowalska

, M.Krośniak

, R.Gryboś

, W.M.Kwiatek

Instytut Fizyki Jądrowej PAN, Kraków

Zakład Bromatologii UJ CM, Kraków

Wydział Chemii UJ, Kraków

Cukrzyca typu 1 jest chorobą spowodowaną przez autoimmunologiczne

zniszczenie komórek ß trzustki wydzielających insulinę. Doświadczalnie można ją
wywołać przez podanie streptozotocyny szczurom. W latach 80-tych XX wieku
zaobserwowano korzystny wpływ wanadu na przebieg poziomu glukozy w tym
modelu cukrzycy. Od tego czasu poszukuje się takich związków wanadu, które
mogłyby wspomagać leczenie tej choroby w dawkach nie powodujących skutków
ubocznych. Cynk jest bardzo ważnym pierwiastkiem uczestniczącym w procesie
wytwarzania insuliny. Ciekawym jest więc jak rozkłada się zawartość tego
pierwiastka w organach szczurów po podaniu związków wanadu.

Zwierzęta były podzielone na 8 grup: kontrolna, diabetyczna, diabetyczna z

insuliną oraz 5 grup diabetycznych z insuliną wraz z jednym z pięciu testowanych
związków wanadu. Oznaczeń składu pierwiastkowego dokonano metoda PIXE
(Proton Induced X-ray Emission) w trzech zliofilizowanych narządach (trzustka,
ś

ledziona i nerka) szczurów diabetycznych po podaniu 5 różnych organicznych

kompleksów wanadu.

Najwyższa

zawartości

cynku

spośród

wymienionych

narządów

zaobserwowano w nerkach (71,3 – 3443,1 ppm) mniejsze w trzustkach (17,6 –110,7
ppm) a najniższe w śledzionach (20,7 – 105,9 ppm). Zaobserwowano również, że
poziom cynku w danym narządzie był zależny od tego jaka to była grupa zwierząt.
Szczury z grupy diabetycznej bez insuliny miały najmniejsze stężenie cynku w
trzustce (x=17,6 ppm) a najwyższe zaobserwowano w grupie szczurów cukrzycowych
z insuliną i związkiem wanadu Na[VO(O

)

(bpy)]*8H

O (x=. 110,7 ppm). W

przypadku nerek najniższą zawartość cynku zaobserwowano w grupie szczurów
diabetycznych z insuliną wraz ze związkiem [VO(SO

)(bpy)]*H

O (x=71,3 ppm) zaś

najwyższe w grupie szczurów diabetycznych z insuliną (x=343,1 ppm). W śledzionie
najniższe stężenie cynku zaobserwowano w grupie szczurów diabetycznych (x=20,7
ppm) zaś najwyższe w grupie szczurów cukrzycowych z insuliną i związkiem wanadu
Na[VO(O

)

(bpy)]*8 H

O (x=105,9 ppm). Iniekcja insuliny powodowała wzrost

zawartości cynku w trzustce, nerce i śledzionie w stosunku do grupy diabetycznej co
jest zrozumiałe ponieważ insulina jest stabilizowana cynkiem.

ALIDACJA I OSZACOWANIE NIEPEWNOŚCI OZNACZANIA

FITOCHELATYN W ROŚLINACH METODĄ WYSOKOSPRAWNEJ

CHROMATOGRAFII CIECZOWEJ

.Wejkuć

, P. Sobczak

, K.Sęk

, A.Piechalak

B.Tomaszewska

, D. Barałkiewicz

Wydział Chemii UAM, Pracownia Analizy Spektroskopowej Pierwiastków,
ul. Grunwaldzka 6, 60- 780 Poznań

Wydział Biologii UAM, Zakład Biochemii, Umultowska 89, 61- 614 Poznań

Wzrost zanieczyszczeń środowiska związkami metali ciężkich spowodował,

e konieczne było podjęcie działań mających na celu opracowanie metod

oczyszczania. Jedną z takich metod jest fitoremediacja, wykorzystująca rośliny do
usuwania i detoksykacji zanieczyszczeń. Jednym z mechanizmów detoksyfikacji
metali ciężkich w roślinach jest synteza fitochelatyn ((γ-Glu-Cys)

-Gly) – bogatych w

reszty tiolowe polipeptydów, wiążących jony metali ciężkich w nietoksyczne
kompleksy.

W próbkach korzeni grochu oznaczano związki tiolowe. W tym celu materiał

badawczy hodowano na pożywce Hoaglanda z dodatkiem miedzi, cynku, kadmu i
ołowiu w różnych kombinacjach oraz grupę kontrolną.

Oznaczenia wykonano stosując technikę wysokosprawnej chromatografii

cieczowej HPLC-UV-VIS (Waters 616 LC System) z derywatyzacją za kolumną z
odczynnikiem

Ellmana

(DTNB

–

kwas

5,5’-ditiobis(2-nitrobenzoesowy)).

Zastosowano kolumnę z odwróconym układem faz i przepływ gradientowy.
Stosowanymi eluentami były: 70 % roztwór acetonitrylu (ACN) w 0,1 % roztworze
TFA oraz 0,1 % roztwór kwasu trifluorooctowego (TFA) w wodzie. Za kolumną
podawany był odczynnik derywatyzujący DTNB, który reagował ze związkami
zawierającymi grupy tiolowe tworząc kompleks absorbujący przy długości fali 410
nm.

Celem pracy była walidacja oznaczania fitochelatyn metodą HPLC-UV-VIS.

W tym celu wyznaczono: precyzję, powtarzalność, precyzję pośrednią, odtwarzalność
oraz granicę wykrywalności. Ponadto opracowano diagram Ishikawy dla metody oraz
oszacowano jej niepewność i wykazano spójność pomiarową wyników.

Praca finansowana przez projekt badawczy MNiSzW, Grant Nr 1 T09D 05730

L i t e r a t u r a

1. A. Kabata- Pendias, H. Pendias, Biogeochemia pierwiastków

ladowych, PWN,

Warszawa (1999)

2. Praca zbiorowa pod redakcj

P. Konieczki i J. Namie

nika, Ocena i kontrola jako

wyników pomiarów analitycznych; WNT, Warszawa 2007

ZNACZANIE ALKILOFENOLI I KRÓTKOŁAŃCUCHOWYCH

OKSYETYLENOWANYCH ALKILOFENOLI W ŚRODOWISKU

A.Zgoła-Grześkowiak

Politechnika Poznańska, Instytut Chemii i Elektrochemii Technicznej

ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

Oksyetylenowane alkilofenole należą do niejonowych surfaktantów

znajdujących szerokie zastosowanie. Ulegają one biodegradacji, w czasie której
powstają alkilofenole oraz mono- i dioksyetylenowane alkilofenole [1]. Metabolity te
są bardziej toksyczne od pierwotnych surfaktantów. Ponadto zakłócają one
równowagę hormonalną prowadząc do feminizacji lub obojnactwa organizmów
wodnych. Ich zdolność do bioakumulacji prowadzić może również do negatywnego
wpływu na organizm ludzki [2].

Obecnie obowiązująca dyrektywa unijna (2003/53/EC) ogranicza użycie

oksyetylenowanych nonylofenoli i nonylofenolu. Stosowanie oksyetylenowanych
oktylofenoli i oktylofenolu nie jest w żaden sposób limitowane, pomimo że ich
metabolity charakteryzują się taką samą lub nawet większą szkodliwością. Zatem, z
uwagi na toksyczność obu tych grup związków, konieczne jest monitorowanie w
ś

rodowisku zarówno nonylo- jak i oktylofenoli.

Celem badań było opracowanie metody analitycznej umożliwiającej

oznaczanie alkilofenoli i krótkołańcuchowych oksyetylenowanych alkilofenoli z
użyciem

techniki

wysokosprawnej

chromatografii

cieczowej

detekcją

fluorescencyjną. Opracowano metodę HPLC pozwalającą na rozdzielenie analitów i
ich oznaczenie ilościowe. Wykonano eksperymenty mające na celu opracowanie
metody wydzielania alkilofenoli i ich oksyetylatów z próbek stałych.

Badania były finansowane z grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
numer N N204 3773 33.

L i t e r a t u r a

1. G.-G. Ying, B. Williams, R. Kookana, Environ. Int., 28, 215 (2002)

2. C. Desbrow, E.J. Routledge, G.C. Brighty, J.P. Sumpter, M. Waldock, Environ.

Sci. Technol., 32 (1998) 1549

ZNACZANIE JONÓW śELAZA

MIEDZI

NIKLU

CYNKU

I MANGANUW MATERIALE BIOLOGICZNYM KOBIET

Z OBJAWAMI ENDOMETRIOZY

E.Blicharska, R.Kocjan

Uniwersytet Medyczny, Katedra Chemii, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Staszica 6, 20-081 Lublin

Choroba kobieca zwana endometriozą może być przyczyną niepłodności u

kobiet w młodym wieku, dlatego szybkie zdiagnozowanie mogłoby zapobiec
dalszemu jej rozwojowi. Aktualnie istnieje kilka teorii, dotyczących powstawania tej
choroby, ale żadna z nich nie została jednoznacznie potwierdzona. Należy stwierdzić,
ż

e nie ma dotychczas nieinwazyjnej, jednoznacznej metody diagnostycznej używanej

przy rozpoznaniu tej choroby, a jedynym sposobem jest laparoskopia oraz wykonanie
biopsji z wycinka zmienionej tkanki.

W pracy podjęto próbę określenia korelacji pomiędzy zawartością jonów

niektórych metali ciężkich w osoczu i w płynie otrzewnowym chorych kobiet a
intensywnością tego schorzenia.

Materiałem badanym było osocze i płyn otrzewnowy od 21 kobiet z

endometriozą, leczonych w Klinice Ginekologii SPSK-4 w Lublinie oraz od 15 kobiet
zdrowych, które stanowiły grupę kontrolną. Badane próbki mineralizowano w
systemie mikrofalowym, a następnie oznaczano w nich jony żelaza, miedzi(II),
cynku(II), niklu(II) i manganu(II) metodą chromatografii jonowej z detekcją
spektrofotometryczną po derywatyzacji pokolumnowej.

W trakcie badań stwierdzono, że istnieją istotne zależności między

zawartością jonów badanych metali w osoczu i w płynie otrzewnowym chorych
kobiet, a stanem endometriozy. Szczególnie zawartość żelaza w osoczu kobiet z
endometriozą była większa niż u pacjentek kontrolnych, co jest spowodowane
rozpadem krwinek w ogniskach endometrialnych.

Podjęte badania mogą być pomocne przy opracowaniu nowego aparatu

pomiarowego, którym kobiety same mogłyby sprawdzać aktualny stan zdrowia.
Ponieważ wraz z rozwojem choroby, zmienia się poziom metali w osoczu i płynie
otrzewnowym, byłby to bezinwazyjny sposób określenia zmian, jakie zachodzą w
błonie śluzowej macicy.

Pobranie krwi jest dla pacjentek bardziej komfortowym zabiegiem, niż

badanie ginekologiczne, dlatego częściej mogłyby one kontrolować swój stan
zdrowia, a im wcześniej zostanie wykryta jednostka chorobowa, tym łatwiejsze jest
jej leczenie.

PŁYW WYBRANYCH DIURETYKÓW NA ELEKTROFORETYCZNE

OZNACZANIE ALBUMINY LUDZKIEJ

B.Marczewska

, A.Persona

, T.Gęca

, K.Marczewski

, E.Kużmicz

Wydział Chemii UMCS, pl M.Curie Skłodowskiej 3, 20-031 Lublin

WSZiA w Zamościu, ul. Akademicka 4, 22-400 Zamość

Oznaczanie zawartości białek osocza w płynach fizjologicznych w tym

albuminy odgrywa bardzo ważną rolę w diagnostyce lekarskiej. Tradycyjnie do
oznaczeń stosuje się metodę biuretową, metodę Lowrego, różne techniki
spektrofotometryczne,

fluorymetryczne,

elektrochemiczne,

immunochemiczne,

elektroforetyczne lub chromatograficzne [1] Określenie stężenia albuminy w moczu
służy do określania prawidłowości w funkcjonowaniu nerek.

Celem pracy było określenie czy obecność substancji aktywnych

biologicznie w moczu, w postaci często stosowanych leków w nadciśnieniu tętniczym
takich jak: furosemid, chlortalidon, amilorid wydzielanych przez organizm z moczem
w formie niezmienionej może mieć wpływ na określenie stężenia albuminy ludzkiej.

Badania przeprowadzono stosując roztwory modelowe zawierające albuminę

ludzką o stężeniu 5mg L

-1

(stężenie albuminy dla osób zdrowych) oraz 50 mg L

-1

(albuminuria). Pomiary prowadzono w fosforanowym roztworze buforowym o pH 6,5
(wartość fizjologiczna moczu) przy stężeniach leków typowych dla dawek
terapeutycznych [2]. Pomiary wykonywano techniką żelowej elektroforezy sylabowej
w kamerze typu Kucharczyk.

Otrzymane wyniki wskazują na pozorne zwiększenie stężenia albuminy w

obecności stosowanych leków w obu roztworach modelowych. Szczególnie jest to
widoczne przy niższym stężeniu albuminy, gdzie zawyżenie wyników przez
wszystkie badane preparaty farmaceutyczne jest kilkukrotne (5, 6-krotne), a uzyskana
wartość stężenia albuminy mogłaby sugerować zagrożenie albuminurią. To z kolei
może stanowić źródło błędu diagnostycznego, gdyby przy stawianiu diagnozy oparto
się wyłącznie na tym badaniu. Pozorne zwiększenie stężenia albuminy może wynikać
z tworzenia kompleksu lek-albumina oddziaływującego na konformację białka Takie
oddziaływania było zauważone dla neutralnych ligandów [3].

L i t e r a t u r a

1. W. Sun,J. Han,K. Jiao, L. Lu, Bioelectrohem. 68, 60 (2006)

2. M. R. Riecola, J. H. Juppanen , J. Chromatogr. A 735,151 (1996)

3. T. P. Peters, All abort albumin , Academic Press , San Diego (1996)

NALIZA SPECJACYJNA SELENU W PIWIE

J.Zembrzuska, H.Matusiewicz

Politechnika Poznańska, Zakład Chemii Analitycznej, ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

Selen choć jest pierwiastkiem występującym na poziomie śladowym, to

jednak z fizjologicznego i biologicznego punktu widzenia jest dla organizmu
człowieka niezwykle istotny. Do tej pory nie określono jednoznacznie, które z jego
form chemicznych najkorzystniej wpływają na ludzki organizm, jednak uważa się, że
organiczne związki selenu w postaci selenoaminokwasów są najlepiej przyswajane
[1,2] i najmniej dla niego toksyczne [3]. Liczne badania kliniczne sugerują, że
przyjmowanie selenu w dawkach do 200 mg znacznie obniża ryzyko zachorowalności
na niektóre nowotwory złośliwe.

Głównym źródłem selenu dla ludzi jest pokarm, dlatego też prowadzi się

badania nad zawartością tego pierwiastka w żywności. Wiadomo także, że
toksyczność i biodostępność selenu zależą od jego formy chemicznej i dlatego też
oznaczenie całkowitej zawartości pierwiastka jest niewystarczające do określenia jego
potencjalnej korzyści lub szkodliwości wynikającej z jego obecności w diecie. Z tego
właśnie powodu konieczne jest poznanie jego form chemicznych w produktach
ż

ywnościowych.

Popularna dieta, uważana za bogatą w selen to przede wszystkim drożdże i

czosnek [4]. Drożdże są jednym z substratów koniecznym w procesie warzenia piwa.

Prezentowana praca przedstawia analizę specjacyjną organicznych związków

selenu (selenometioniny i selenocystyny) w wybranych gatunkach piwa, wykonaną
techniką izotachoforezy (ITP).

Do badań wykorzystano układ elektrolitów umożliwiający oznaczenie

selenoaminokwasów w formie anionów. Analizy wykonano z wykorzystaniem
aparatu do ITP (Villa Labeco, Słowacja). Zaletą zastosowania metod
elektromigracyjnych jest krótki czas analizy, niskie koszty eksploatacji oraz
możliwość oznaczania kilku anionów w jednym cyklu pomiarowym.

L i t e r a t u r a

1. J. Zhenga, Y. Shibata, N. Furuta, Talanta, 59, 27 (2003)

2. K Wróbel, K. Wróbel, S. S. Kannamkumarath, J. A. Casuro, I.A. Wysocka,
E. Bulska, J.

tek, M. Wierzbicka, Food Chem., 86, 617 (2004)

3. A. Chatterjee, Y. Shibata, M. Motita, Microchem. J., 69, 179 (2001)

4. L. Lina, M. Shumin, C. Yaqi; M. Shifen; J. Guibin, W. Meijuan,
J. Chromatogr. A, 1118, 134 (2006)

ETERMINATION OF BASIC ANIONS IN DRINKING AND SURFACE

WATER BY

ITP-CZE

TECHNIQUE

M.Koval

VILLA LABECO, Chrapciakova 1, 052 01 Spisska Nova Ves

Slovakia, e-mail: villa@spisnet.sk

ITP (isotachophoresis) and CZE (capillary zone electrophoresis) are two of

the electrophoretic separation techniques. The analysis of the small ions and the
organic acids are an optimal field of application. The combination of these methods
enables to separate in one run Cl, NO

, SO

, NO

, BrO

, F , PO

, even other ionic

substances. The analysis is performed in 2 column instrument. In the first column
macrocomponents as chloride, nitrate and sulphate are determined and
microcomponents are concentrated into very narrow zones ( ITP serves here as a
preconcentration step prior to CZE step). Than the zones of the macrocomponets are
removed from the separation path and microcomponents as nitrite, bromate, fluorite
and phosphates are separated by CZE and evaluated.

The time of the analysis is ca. 15 min. Detection limits in drinking and

surface water are for chlorite 3 ppm, nitrate and sulphate less than 1 ppm, bromate 2
ppb, nitrite 5 ppb, fluorite 1 ppb, phosphate 5 ppb. No sample pretreatment is
necessary. Reproducibility of the results will be presented. Extremely low cost
analysis can be achieved in the manually operated as well as in the fully automatic
instrument. Input investment as well as running costs are much lower than in IC
method even if manualy operated instrument is used.

Method can be adopted also for the analysis of the rain water where detection

limit for nitrate and sulphate is decreased ca 100 times. ITP method is possible to use
also for determination of Na, K, Ca, Mg in drinking and surface water.
Both methods are used as standardized method in Slovakia.

ZNACZANIE ZANIECZYSZCZEŃ TROLAMINY METODĄ

GC-FID

I.Rykowska, D.Kwaśniewska, W.Wasiak

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Poznań

Trietanoloamina popularnie zwana trolaminą jest składnikiem wielu leków,

między innymi Lamidermu i Ketoprofenu. Leki te występują często pod postacią
maści o właściwościach kojących i łagodzących.

trolamina

Ze względu na swoją strukturę i technologię otrzymywania trolamina może

być zanieczyszczona związkami zawierającymi azot, przy czym do najbardziej
niebezpiecznych należy zaliczyć nitrozoaminy, które mają właściwości mutagenne i
kancerogenne.

celów

farmaceutycznych

konieczne

jest

oznaczanie

N-

nitrozodietanoloaminy w trolaminie. Charakteryzuje się ona wysoką lotnością i
niskimi stężeniami w badanych próbkach.

N-nitrozodietanoloamina

Według Farmakopei Europejskiej stężenie N-nitrozodietanoloaminy nie

może przekroczyć 25 ppb.

Przedstawione zostaną wyniki oznaczeń N-nitrozodietanoloaminy w

trolaminie. Zaproponowany przez nas system detekcji GC-FID może być zamiennie
stosowany z zalecanym przez Farmakopeę układem GC-MS.

OWE MAKROCYKLICZNE FAZY STACJONARNE DLA

P.Bielecki, W.Wasiak

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Poznań

Kompleksacyjna chromatografia gazowa (CGC), wykorzystująca jako fazy

stacjonarne kompleksy metali przejściowych stale poszukuje nowych rozwiązań,
mogących poszerzyć zakres jej stosowalności na polu analizy związków
organicznych. Szczególnie potrzebne stają się strategie syntezy nowych wypełnień,
posiadających potencjalnie lepsze właściwości i mogących przyczynić się do
zwiększenia wydajności rozdziałów chromatograficznych.

Spośród wielu grup związków, struktury makrocykliczne wyróżniają się

szczególnie dobrymi zdolnościami kompleksującymi w stosunku do praktycznie
wszystkich metali układu okresowego. Kompleksy przez nie tworzone często
przewyższają trwałością wiele chelatów. Biorąc pod uwagę te dane oraz szeroko
zbadane właściwości makrocykli jako faz stacjonarnych w HPLC, postanowiono
podjąć próbę przeniesienia struktur supramolekularnych na grunt CGC. Pierwszy
makrocykl, który wzięto pod uwagę to amina cykliczna - cyklam (1,4,8,11-
tetraazocyklotetradekan). Doskonałe zdolności kompleksujące cyklamu w stosunku
do metali przejściowych, łatwość w modyfikacji za pośrednictwem atomów azotu
oraz stabilność termiczna w warunkach pracy kolumny chromatograficznej, zmusiły
do dokładniejszego przyjrzenia się wartości praktycznej kompleksów tego związku
makrocyklicznego w CGC.

Praca badawcza składa się z 3 etapów. Pierwszego, obejmującego syntezę

wypełnień zawierających chemicznie związany z krzemionką cyklam oraz jego
kompleksy z metalem przejściowym. Drugiego – przygotowania kolumny pakowanej
zawierającej modyfikowane wypełnienie oraz trzeciego, polegającego na zbadaniu
oddziaływań na podstawie parametrów retencji, pomiędzy fazą stacjonarną a
związkami organicznymi mogącymi oddziaływać z orbitalami elektronowymi
skompleksowanego przez cyklam atomu metalu przejściowego. Nowe wypełnienie
tego

typu

pozwoli

uzyskać

potencjalnie

dobre

rozdziały

związków

elektronodonorowych, takich jak węglowodory nienasycone, aromatyczne, cząsteczki
zawierające grupy karbonylowe czy też heteroatomy jak siarka, tlen i azot.
Na podstawie uzyskanych wyników obrany zostanie kierunek dalszych badań. Będzie
to modyfikacja cyklamu podstawnikami wpływającymi na siłę i rodzaj oddziaływań
kompleksu z cząsteczkami analitu lub zamiana cyklamu na inny makrocykl o
zbliżonych właściwościach.

TRZYMYWANIE I TESTOWANIE NOWYCH WYPEŁNIEŃ

DLA KAPILARNEJ CHROMATOGRAFII GAZOWEJ

K.Matuszczak, R.Wawrzyniak

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Poznań

Chromatografia gazowa (GC) jest jedną z najczęściej stosowanych metod do

szybkiej analizy mieszanin związków chemicznych oraz oceny czystości tych
związków.

Najważniejszą częścią tzw. „sercem” chromatografu jest kolumna, ponieważ

w niej zachodzi proces rozdzielania. W związku z tym wybór kolumny i jej
wypełnienia ma decydujący wpływ na wynik analizy chromatograficznej. Wśród
kolumn kapilarnych pokrytych porowatą warstwą adsorpcyjną (PLOT) najczęściej
stosuje się: adsorbenty węglowe, sita molekularne, polimery porowate oraz żele
krzemionkowe. Jednak obecnie dużo większe znaczenie niż czysty żel krzemionkowy
mają wypełnienia otrzymane przez modyfikacje jego powierzchni.

Preparatyka nowego wypełnienia polegała na otrzymaniu adsorbentu

zawierającego grupy ketoiminowe związane z powierzchnią krzemionki. Otrzymano
je w wyniku reakcji amino silanu (związanego z powierzchnią krzemionki) z 3-
izobutylopentanodionem. Proces prowadzono w temperaturze wrzenia zastosowanego
rozpuszczalnika-ksylenu. Do tak przygotowanego adsorbentu wiązano poprzez grupy
funkcyjne wybrane chlorki metali przejściowych. Otrzymano w ten sposób kolumny
różniące się właściwościami elektronowo-donorowo- akceptorowymi (EDA).

W badaniach wykorzystano kolumny o średnicy 0.32 mm i długości 30 m.

Warstwę adsorpcyjną na ściankach kolumny kapilarnej wykonano dwuetapowo.
Pierwszy

etap

polegał

pokryciu

cianek

kolumny

warstwą

filmu

polimetylowodorosiloksanowego za pomocą metody statycznej. Otrzymany film
posłużył do immobilizowania warstwy absorbentu, którą nanoszono metodą
dynamiczną [1].

Testowanie wypełnień kolumn kapilarnych ma na celu określenie typu

oddziaływań adsorbent-adsorbat. Polega ono na wyznaczeniu parametrów
retencyjnych dla wybranych grup związków: węglowodorów alifatycznych,
cyklicznych, aromatycznych, ich halogenopochodnych oraz ketonów, eterów i
tioeterów. Przeprowadzono również charakterystykę fizyko-chemiczną otrzymanych
adsorbentów, wyznaczając powierzchnię właściwą jak i stopień pokrycia krzemionki
silanem. Dodatkowo określono stabilność termiczną otrzymanego wypełnienia oraz
ilość związanego metalu.

L i t e r a t u r a

1. R.Wawrzyniak, W. Wasiak, J. Sep. Sci. 1219, 26 (2003)

YPEŁNIENIA O WŁAŚCIWOŚCIACH KOMPLEKSUJĄCYCH

W ANALIZIE FENOLI

E.Mazur, I.Rykowska

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Poznań

Ekstrakcja do fazy stałej–SPE (solid phase-extraction) jest powszechnie

stosowaną techniką izolacji i wzbogacania analizowanych związków. Wiele z nich
(np. zanieczyszczenia organiczne) występuje w środowisku w śladowych ilościach,
które trudno oznaczyć za pomocą dostępnych przyrządów pomiarowych.
Koniecznością staje się zatężenie analitów i oczyszczania próbki z interferentów
obecnych w niej przed dalszą analizą. Podstawą procesu jest selektywna adsorpcja
analitów z fazy ciekłej lub gazowej na odpowiednio dobranym sorbencie.

Głównym materiałem sorpcyjnym stosowanym w SPE jest krzemionka,

której powierzchnię poddaje się różnego rodzaju modyfikacjom chemicznym,
polegającym na wiązaniu związków organicznych z aktywnymi grupami krzemionki.
Dzięki zdolności do oddziaływań z analitem decydują one o skuteczności procesu
izolacji z matrycy, a więc o odzysku i odtwarzalności.

Zaprezentowana praca poświęcona jest przetestowaniu użyteczności

wypełnienia krzemionkowego, zmodyfikowanego grupami ketoiminowymi ze
związanym metalem przejściowym, w analizie polarnych zanieczyszczeń takich jak
fenol. Poniżej pokazano schematycznie strukturę powierzchni badanej krzemionki.

OEt

(CH

)

SiO

gdzie:

Przedstawione zostaną wyniki badań dotyczące możliwości zatężania fenolu

na krzemionce zmodyfikowanej ketoiminami ze związaną miedzią. Analizę
zatężonego fenolu wykonano na chromatografie gazowym z detektorem FID.

R= -CH2- CH = CH2

REPARATYKA WŁÓKIEN

SPME

POKRYTYCH KRZEMIONKĄ

MODYFIKOWANĄ GRUPAMI KETOIMINOWYMI

K.Olejniczak, M.Palacz, W.Wasiak

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Grunwaldzka 6, 60 – 780 Poznań

Mikroekstrakcja do fazy stałej jest metodą wydzielania substancji z próbek

ciekłych i gazowych polegającą na podziale substancji pomiędzy matrycę, a fazę
stacjonarną umieszczoną na cienkim włóknie szklanym lub kwarcowym. Jest to
metoda coraz szerzej stosowana w analizie chemicznej, ponieważ jest metodą szybką,
prostą, skuteczną, nie wymagającą użycia rozpuszczalników i łatwą do automatyzacji.

W sprzedaży dostępnych jest kilka typów stacjonarnych faz, pokrywających

włókno do SPME, o różnej grubości i polarności. Prezentowana praca jest
poświęcona preparatyce włókien SPME pokrytych krzemionką modyfikowaną
grupami ketoiminowymi.

Krzemionka uznawana jest za podstawowy materiał stosowany w filtracji,

ekstrakcji, a także chromatografii. Powierzchnię krzemionki, dzięki obecności w
strukturze grup hydroksylowych, można poddawać różnorodnym modyfikacjom.
Jedną z nich jest odbywający się dwuetapowo proces wiązania na powierzchni
krzemionki silanów zawierających w swojej cząsteczce z jednej strony grupy
alkoksylowe, a z drugiej strony grupy zdolne do oddziaływań np. koordynacyjnych z
kationami metali przejściowych.

Przedstawiono metodę nanoszenia krzemionki na oczyszczone szklane

włókno światłowodowe w celu zastosowania go jako włókna w technice solid –
phase microextraction.

PŁYW WYBRANYCH ŚRODKÓW POWIERZCHNIOWO

CZYNNYCH NA OZNACZANIE DIMETOATU METODĄ

WOLTAMPEROMETRYCZNĄ

M.K.Pawlak, E.Gomulska

Politechnika Poznańska, Instytut Chemii i Elektrochemii Technicznej

ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

Dimetoat (ditiofosforan 0,0-dimetylo-S-metylo karbamoilometylu) jest

pestycydem fosforoorganicznym z grupy insektycydów i akarycydów. Związki
aktywne pestycydów są na ogół trudno rozpuszczalne w wodzie. Dodatek związków
powierzchniowo czynnych ułatwia rozprowadzenie ich w środowisku. Z kolei
obecność związków pow. czynnych w analizowanej próbie może mieć wpływ na
wyniki analizy.

W pracy badano właśnie ten wpływ na oznaczanie Dimetoatu wcześniej

opracowaną metodą katodowej woltamperometrii w technice różnicowej pulsowej
[1]. Stosowano następujące związki pow. czynne: anionowy dodecylosiarczan sodu
(DSNa), kationowy bromek heksadecylotrimetyloamoniowy (BrHDTMA) i
niejonowy Triton X-100. Wpływ tych związków badano w zakresie stężeń: 1x10

-7

1x10

-2

%. Jako elektrolit podstawowy stosowano bufor Brittona-Robinsona o stężeniu

0,04 mol/L i pH ok.12. Pomiary wykonywano dla stężenia Dimetoatu równego 2
µ

mol/L, potencjał zatężania wynosił: -0,250 V, czas zatężania: 30 s.

W przypadku wszystkich trzech badanych związków powierzchniowo

czynnych obserwowano wzrost prądu piku Dimetoatu, około dwukrotny w obecnosci
DSNa i BrHDTMA, nieco mniejszy natomiast w obecności Tritonu X-100. Przy
optymalnym stężeniu poszczególnych związków pow. czynnych, równym 5x10

-5

wykonano kalibracje dla Dimetoatu w zakresie stężeń od 5 do 50x10

-7

mol/L.

Przeprowadzono również statystyczną ocenę wyników analizy dla 7 próbek (tab.1).

Tabela 1. Statystyczna ocena wyników

Związek

Dimetoat

+ DSNa

Dimetoat

+TritonX-100

Dimetoat

+Br HDTMA

Względne odchylenie
standardowe S

0,057

0,111

0,157

0,047

Granica wykrywalności
mol/L

3,5x10

-7

6,8x10

-7

9,6x10

-7

2,8x10

-7

L i t e r a t u r a

1. M. K. Pawlak, Annals of the Polish Chemical Society, vol.II, 246 (2005)

IOTESTY W OZNACZANIU WANADU W ŚRODOWISKU

PRZYRODNICZYM

I.Baranowska, P.Markowski, B.Nowak

Politechnika Śląska, Katedra Chemii Analitycznej i Ogólnej

ul. ks. M. Strzody 7, 44-100 Gliwice, e-mail: irena.baranowska@polsl.pl

Jednym z ważniejszych zastosowań biotestów jest badanie wpływu metali

ciężkich na środowisko naturalne. Metale ciężkie emitowane do atmosfery wraz z
opadami atmosferycznymi lub poprzez wody powierzchniowe dostają się do roślin i
gleby, w tym do mchów, które można wykorzystać do monitorowania zanieczyszczeń
w formie biotestów.

Zawartość wanadu w próbkach środowiskowych jest bardzo mała i mieści

się w zakresie od kilku do kilkuset µg/g, dlatego potrzebne są metody pozwalające na
oznaczanie wanadu na tak niskim poziomie. Opracowano nową procedurę analityczną
do oznaczenia wanadu (V) w formie kompleksu z pirokatechiną w próbkach mchów
pochodzących z różnych części Polski metodą woltamperometrii pulsowo-różnicowej
(DPV).

Oznaczanie wanadu metodami elektrochemicznymi w materiale roślinnym

nie jest opisane w literaturze światowej. Licznie opisane są metody przygotowania
próbek do oznaczania technikami AAS, OES, AFS. Metodami elektrochemicznymi
wanad był oznaczany jedynie w wodach powierzchniowych.

Pomiary woltamperometryczne prowadzono metodą dodatku wzorca

stosując polarograf Eco-Trybo. W pomiarach stosowano jako elektrodę wskaźnikową
– HMDE (wiszącą kroplową elektrodę rtęciową), jako elektrodę odniesienia elektrodę
chloro-srebrową. Wyznaczano parametry układu woltamperometrycznego, tj. rodzaj
elektrolitu podstawowego, szybkości skanowania potencjałem, czas akumulacji, oraz
opracowywano i zoptymalizowano metodę przygotowania próbek (mineralizacja
mikrofalowa) mchów.

Zawartości wanadu (V) w badanych próbkach mchów mieściły się w

przedziale od 36.2 do 75.5 µg/g danego mchu.
Uzyskane wyniki w niniejszych badaniach są porównywalne do wyników
uzyskiwanych przez innych autorów podczas oznaczania wanadu w mchach innymi
metodami (AAS, OES).

ODA W ELEKTROTERAPII

K.Pasternak

, M.Sztanke

, K.Sztanke

, W.Bulikowski

, W.Lingas

Katedra i Zakład Chemii Medycznej, Akademia Medyczna w Lublinie

Katedra Rehabilitacji, Fizykoterapii i Balneoterapii Akademii Medycznej
w Lublinie

Laboratorium Badania Środowiska w Gnieźnie

W zabiegach fizjoterapeutycznych, zwłaszcza przy jonoforezie oraz

zabiegach z prądami o niskiej i średniej częstotliwości do podkładów używana jest
woda wodociągowa. Możliwe jest przy tym wprowadzenie do organizmu jonów
konkurencyjnych lub pasożytniczych znajdujących się w wodzie, na używanych
podkładach lub na skórze pacjenta, co może być przyczyną pojawienia się odczynów
alergicznych. Szczególnie alergizującymi mogą być nikiel, chrom i kobalt. Celem
naszej pracy było określenie stężeń jonów szkodliwych w wodzie wodociągowej
stosowanej w zabiegach fizykoterapii i możliwości ich eliminacji.

Badania

przeprowadzono

dwutorowo

stosując

oznaczenia

stężeń

pierwiastków w wodzie używanej do podkładów metodami spektrofotometrycznymi
oraz określając konduktometrycznie jej przewodność elektryczną.

W przeprowadzonych badaniach wody wodociągowej stwierdzono

występowanie kationów metali ciężkich w niskich stężeniach oraz niklu w zakresie
wartości granicznych, które mogą wnikać podczas zabiegów do organizmu przy
stosowaniu zabiegów elektroterapii. Kationy te prawdopodobnie wnikają równolegle
z kationem leczniczym. Wykazano również, że obniżenie stężenia pierwiastków w
roztworze powoduje spadek przewodnictwa elektrycznego, co pośrednio przemawia
za poprawą jakości roztworu. Badanie konduktometryczne może być stosowane jako
standardowe do oceny wody używanej w fizjoterapii. W elektroterapii konieczne jest
stosowanie wyłącznie wody oczyszczonej „Aqua purificata”, co pozwoli na
uniknięcie alergii związanej szczególnie z działaniem niklu.

ZNACZANIE MANGANU W EKSTRAKTACH GLEBOWYCH

METODĄ WOLTAMPEROMETRII RÓśNICOWEJ PULSOWEJ

J.Opydo, I.Kaczmarek

Politechnika Poznańska, Instytut Chemii i Elektrochemii Technicznej

ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

Mangan należy do tych pierwiastków, których zawartość jest monitorowana

w glebach przeznaczonych pod uprawy rolne. Dzieje się tak dlatego, gdyż zarówno
jego nadmiar jak i niedobór są szkodliwe dla roślin [1,2]. Nadmiar manganu prowadzi
do zakłóceń gospodarki jonowej w roślinach, powodując np. zablokowanie pobierania
potasu, natomiast niedobór manganu objawia się występowaniem nekroz na liściach i
szarych plam na nasionach. Dlatego istnieje zapotrzebowanie na szybkie i dokładne
metody, pozwalające na oznaczanie manganu w próbkach środowiskowych.

W pracy przeanalizowano warunki oznaczania manganu(II) w ekstraktach

glebowych, metodą woltamperometrii katodowej, w technice różnicowej pulsowej, z
użyciem wiszącej rtęciowej elektrody kroplowej. Mangan z gleb ekstrahowano
mieszaniną HCl+HNO

(3:1). Elektrolitem podstawowym był 0,1 mol/L bufor

amonowy, pH 8–9. Elektrolizę zatężającą przeprowadzano przy potencjale –1,7 V, w
czasie 30 s, po czym rejestrowano katodowe krzywe woltamperometryczne w
zakresie potencjałów –1,15 ÷ –1,7 V. W tych warunkach krzywa kalibracji ma
przebieg prostoliniowy w zakresie 1x10

-6

– 4x10

-5

mol/L Mn(II).

Opracowaną metodykę wykorzystano do analizy stopnia zanieczyszczenia

manganem gleb pochodzących z okolic Huty Stali Zawiercie i Huty Miedzi Głogów.

L i t e r a t u r a

1. A. Kabata-Pendias, H. Pendias, Biogeochemia pierwiastków

ladowych, PWN,

Warszawa (1999)

2. Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000-2004, WIO

- OSChR,

Biblioteka Monitoringu

rodowiska, Pozna

(2005)

ZNACZANIE TALU W WODACH

OSADACH DENNYCH

I GLEBACH NAPŁYWOWYCH Z OBSZARU EKSPLOATACJI RUD

CYNOWO

–

OŁOWIOWYCH

M.Jakubowska

, A.Pasieczna

, W.Zembrzuski

, Z.Łukaszewski

Politechnika Poznańska, Instytut Chemii i Elektrochemii Technicznej,

ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie

Tal jest pierwiastkiem silnie toksycznym; z uwagi na to U.S. Environmental

Protection Agency zaliczyła go do grupy pierwiastków, których zawartość w
ś

rodowisku powinna być kontrolowana. Jego toksyczność w stosunku do ludzi,

zwierząt, roślin oraz mikroorganizmów jest porównywalna z toksycznością rtęci,
kadmu i ołowiu.

Występowanie talu w środowisku wynika zarówno z biogeochemicznego

obiegu pierwiastka, jak i ze źródeł antropogenicznych. Wskutek naturalnych i
antropogenicznych procesów następuje ciągłe przemieszczanie talu z pierwotnego
ź

ródła do innych elementów środowiska a tym samym jego rozproszenie.

Obecność talu w środowisku, w głównej mierze związana jest eksploatacją rud cynku
i ołowiu, którym to tal towarzyszy.

Podstawowym celem badań było prześledzenie możliwości przenikania talu,

między badanymi elementami środowiska, czyli wodami, osadami i glebami, na
terenie współczesnego wydobycia rud cynkowo-ołowiowych. Badaniami objęto
obszar, na którym znajduje się czynna kopalnia rud siarczkowych Pb-Zn
„Trzebionka”, obok czynnego osadnika odpadów poflotacyjnych. Próbki pobrane
zostały z dwóch strumieni Wodna i Luszówka, prowadzących wody z kopalni.

Tal, w próbkach po całkowitym rozkładzie oznaczano techniką stripingowej

woltamperometrii impulsowej różnicowej w układzie przepływowym.

Zawartość talu w próbkach wody, osadu i gleb pobranych w punkcie

„Wodna”, położonym bliżej kopalni i osadnika odpadów poflotacyjnych są wyższe,
niż dla próbek pobranych w punkcie „Luszówka”. Otrzymane wyniki wskazują, iż tal
kumuluje się głównie w osadach dennych, gdzie jest jego największa zawartość. W
glebach napływowych zawartość talu jest zróżnicowana w zależności od głębokości.

Badania prowadzone w ramach projektu badawczego N305 070 31/2769

RAKCJONOWANIE ARSENU W BIOŁUGOWANYCH ODPADACH

RUD ARSENOWYCH

J.Pałdyna

, B.Krasnodębska-Ostręga, Ł.Jedynak, J.Kowalska, J.Golimowski

Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii ul. Pasteura 1 02-097 Warszawa

e-mail:

jpiekarska@chem.uw.edu.pl

Próbki do badań pobrano z hałd odpadów po przeróbce rud arsenowych

(Złoty Stok). Składnikami rud były głównie lelingit (FeAs

) i arsenopiryt (FeAsS).

Towarzyszą im siarczki wielu innych metali. Odcieki z hałd mogą zanieczyszczać
wody powierzchniowe i gruntowe na tym terenie. Proces bioługowania (metoda
odzyskiwania pierwiastków) może zmniejszyć ryzyko skażenia tego środowiska.
Procesy prowadzono w różnych układach bakteryjnych. Do reaktora wprowadzano
materiał mineralny i pożywkę mineralną zaszczepioną bakteriami. Pojedyncze
bioługowania prowadzono bakteriami autotroficznymi: Acidithiobacillus ferrooxidans
i Acidithiobacillus thiooxidans oraz bakteriami heterotroficznymi: Pseudomonas
fluorescens, Bacillus cereus i Bacillus thuringiensis. Prowadzono także bioługowanie
w układzie sekwencyjnym: bakteriami heterotroficznymi a następnie bakteriami
autotroficznymi.

Stosując sześcioetapową ekstrakcję sekwencyjną (woda, 0,43 mol/L

HAc,

0,04 mol/L NH

OH·HCl w 25% HAc, 0,2 mol/L bufor szczawianowy, 30% H

stęż. HNO

) porównano wymywalność arsenu z poszczególnych faz w próbkach

materiału surowego i materiału bioługowanego. Ekstrakcje ciecz-ciało stałe
prowadzono z użyciem wytrząsarki horyzontalnej. Pierwsze cztery etapy prowadzono
w temperaturze pokojowej. Ekstrakcję 30% H

w temperaturze 90 ºC, natomiast

wymywanie stężonym HNO

prowadzono w ciągu 1,5 godziny w temperaturze 200

ºC w suszarce mikrofalowym. Zawartości As w ekstraktach i mineralizatach
oznaczano techniką ICP-MS.

Na podstawie otrzymanych wyników stwierdzono, że zawartość As w

próbkach odpadów po procesie bioługowania bakteriami autotroficznymi jest
mniejsza niż w materiale surowym, zaś w próbkach po działaniu bakteriami
heterotroficznymi zawartość arsenu w nie ulega zmianie. Ilość As wymywanego
wodą (mobilność) jest znacznie większa w próbkach po procesie bioługowania w
układzie sekwencyjnym w porównaniu z próbkami surowymi. Bakterie przekształciły
niemobilne związki arsenu w związki łatwiej dostępne.

Odpady po odzysku cennych składników metodą bioługowania stanowią

wiec zagrożenie dla wód gruntowych i powinny być składowane na specjalnie
zabezpieczonych składowiskach.

KSTRAKCJA SEKWENCYJNA CYNKU W GLEBIE METODĄ

BCR

K.Nowak-Winiarska, U.Sienkiewicz-Cholewa

Państwowy Instytut Badawczy, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli, ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław

Pierwiastki śladowe występują w glebie na różnych stopniach utlenienia i w

różnej postaci, które mogą mieć odmienne właściwości chemiczne. W roztworze
glebowym metale ciężkie mogą być obecne w postaci wolnych jonów, soli, bądź też
w postaci organicznych i mineralnych kompleksów. W fazie stałej gleby mogą
występować w postaci form wymiennych, specyficznie zaadsorbowanych i
połączonych z substancją organiczną, okludowanych na materiałach amorficznych
bądź związane z pierwotnymi lub wtórnymi minerałami ilastymi.

Oznaczenie całkowitej zawartości jakiegoś pierwiastka wskazuje jedynie na

stopień zanieczyszczenia środowiska, natomiast nie informuje o biodostępności metal
i wynikającego z tego zagrożenia dla roślin, zwierząt i człowieka. Ustalenie form
dostępnych dla organizmów żywych umożliwiają badania specjacyjne, które polegają
na działaniu na tę samą próbkę gleby kolejno różnymi roztworami. Kolejne ekstrakty
oddzielane są od fazy stałej w drodze wirowania, a pozostałość poddaje się
następnemu etapowi ekstrakcji. Frakcje wydzielane są przy użyciu coraz to
silniejszych odczynników.

Materiał glebowy zanieczyszczono symulacyjnie cynkiem w postaci ZnSO

7 H

O w ilości 150, 300, 450, 900 mg Zn

-1

s.m. gleby. W celu określenia form

cynku, wykonano sekwencyjną ekstrakcję chemiczną tego metalu w glebie metodą
BCR

(Community Bureau of Reference), której procedura została opracowana w

ramach Standards, Measurements and Testing Programme Komisji Europejskiej.
Otrzymano frakcje: łatwo rozpuszczalną w środowisku kwaśnym (frakcja 1- kwas
octowy), podatną na redukcję (frakcja 2- chlorowodorek hydroksyloaminy), podatną
na utlenianie (frakcja 3- nadtlenek wodoru/ octan amonu) oraz pozostałość (frakcja 4
-

6M HCl +14M HNO

). Dla sprawdzenia poprawności ekstrakcji sekwencyjnej

cynku, określono także całkowite zawartości tego metalu w warunkach
odpowiadających

pozostałość

metody BCR.

Wyniki wykazały, że wzrastające zanieczyszczenie gleby cynkiem wpływało

przede wszystkim na zwiększanie udziału pierwszej frakcji. Ta część metalu
występuje w roztworze glebowym jonów wymiennych oraz węglanów i jest łatwo
dostępna dla roślin. Stanowiła ona 69,1-89,1% sumy wszystkich czterech frakcji.
Kolejne frakcje stanowiły 6,2- 13,6%, 2,6-10,2% i 1,5-9%.

ZNACZANIE STOPNIA PODZIAŁU CHLORKÓW

ALKOKSYMETYLO

-2-

METYLO

-5-

HYDROKSYPIRYDYNIOWYCH

POMIĘDZY FAZY OBECNE PODCZAS BIODEGRADACJI

OLEJU NAPĘDOWEGO

Ł.Chrzanowski

, Monika Stasiewicz

, M.Owsianiak

, A.Szulc

A.Piotrowska-Cyplik

B.Wyrwas

, Z.Czarnecki

Politechnika Poznańska, Instytut Technologii i Inżynierii Chemicznej, pl. M. Skłodowskiej-
Curie 2, 60-965 Poznań

Technical University of Denmark, Department of Environmental Engineering,
2800 Kongens Lyngby, Denmark

Akademia Rolnicza im. A. , Instytut Technologii śywności Pochodzenia Roślinnego,
ul.Wojska Polskiego 31, 60-624 Poznań

Politechnika Poznańska, Instytut Chemii i Elektrochemii Technicznej,
ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań

W biotechnologii środowiskowej wykorzystuje się dodatek związków powierzchniowo

czynnych celem zwiększenia rozpuszczalności hydrofobowych zanieczyszczeń. Powoduje to większą
ich biodostępność dla mikroorganizmów, a w konsekwencji wzrost biodegradacji. Zwiększenie
stopnia usunięcia ropopochodnych odbywa się

więc kosztem wprowadzenia do środowiska

związków powierzchniowo czynnych. Jednak tylko nieliczne prace zajmują się zagadnieniem
dystrybucji surfaktantów pomiędzy obecnymi w układzie fazami.

Ciekawą grupą kationowych związków powierzchniowo czynnych są chlorki 1-

alkoksymetylo-2-metylo-5-hydroksypirydyniowe. Ze względu na ładunek na atomie azotu, posiadają
szereg unikalnych właściwości. Powszechnie uważa się, że czwartorzędowe sole amoniowe
wykazują silne właściwości antybakteryjne. Ostatnio szczególnie zainteresowano się solami
pirydynowymi w aspekcie cieczy jonowych stosowanych jako rozpuszczalniki w zielonej chemii.
Wszelkie zastosowania przemysłowe mogą doprowadzić do skażenia środowiska naturalnego tego
typu związkami. W aspekcie środowiskowym, interesujący wydaje się wpływ tych związków na
przebieg naturalnych procesów biodegradacyjnych. W pracy podjęto zagadnienie podziału szeregu
chlorków (o narastającej długości łańcucha węglowodorowego) 1-alkoksymetylo-2-metylo-5-
hydroksypirydyniowych pomiędzy komórkami mikroorganizmów, olejem napędowym a medium
mineralnym. Poza surfaktantem, jest to typowy układ występujący podczas bioremediacji
ropopochodnych w środowisku. Opierając się na wynikach biodegradacji ropopochodnych
uzyskanych w naszym zespole badawczym, wybrano konsorcjum środowiskowe, w skład którego
wchodziły następujące bakterie: Achromobacter denitrificans, Pseudomonas putida, Pseudomonas
aeruginosa, Pseudomonas alkaligenes o dużym powinowactwie do substancji ropopochodnych.

Przeprowadzono badania, których celem było określenie zmian właściwości

powierzchniowych komórek na drodze adsorpcji wprowadzonych związków powierzchniowo
czynnych. Wykorzystano także metodę DBAS (Disulphine Blue Active Substances), aby wyznaczyć
ilości surfaktantów kationowych w fazie wodnej (medium mineralne), a także emulgujące
węglowodory.

Biodegradacja oleju napędowego dla mieszaniny bakterii bez dodatku surfaktantu

wynosiła około 70 % w ciągu 7 dni. Dodatek surfaktantu nie powodował zmian biodegradacji w
przypadku zastosowania związków z krótkim podstawnikiem (R3-R8). Wprowadzenie związków z
dłuższymi podstawnikami R>8 powodowało obniżenie biodegradacji, która dla związku z
podstawnikiem R18 wyniosła 50 %. Uzyskano interesujące wyniki, które są przeciwstawne wynikom
przeprowadzonych testów toksyczności. Według tych testów związki z krótkim łańcuchem
podstawnika są toksyczne. Potwierdzają to także obliczone wartości Log P. Za pomocą metody
DBAS udowodniono, że wybrane surfaktanty w dużym stopniu wpływają na właściwości
powierzchniowe komórek, a przez to na wydajność procesów biodegradacji i redukcję
zanieczyszczeń.

ADANIA ROŚLIN ZASIEDLAJĄCYCH TERENY POKRYTE

OSADAMI NANIESIONYMI PRZEZ TSUNAMI

L.Kozak

, A.Jankowiak, M.Kokociński, P.Niedzielski

Zakład Analizy Wody i Gruntów, Wydział Chemii Uniwersytetu

im. Adama Mickiewicza, ul. Drzymały 24, 60-613 Poznań

e-mail:

lkozak@amu.edu.pl

Pochodzący z języka japońskiego termin tsunami oznacza „falę portową”

(tsu-port, nami-fala). Tsunami powstaje

w wyniku podmorskich trzęsień ziemi,

osuwisk i wybuchów wulkanów. Fala ta na otwartym oceanie jest niemal
niezauważalna, ponieważ jest bardzo długa (100 i więcej kilometrów długości),
niezbyt wysoka (do kilku metrów wysokości) i porusza się z ogromną prędkością. W
momencie dotarcia do wybrzeża tsunami wytraca prędkość i ulega nagłemu
spiętrzeniu na wysokość od kilku do kilkudziesięciu metrów, aby następnie wedrzeć
się w głąb lądu na odległość nawet do kilkunastu kilometrów. Fala tsunami niesie ze
sobą ogromne masy słonej wody, która powoduje długotrwałe zasolenie wód
powierzchniowych i podziemnych, oraz gruntów pozbawiając okoliczną ludność
zasobów wody pitnej.

Oprócz wody tsunami zostawia na lądzie ogromne ilości osadów, które mogą

być źródłem zanieczyszczeń (soli, metali ciężkich, metaloidów). Podczas pory
deszczowej zanieczyszczenia te mogą ulec wypłukaniu do środowiska, stwarzając
zagrożenie dla organizmów roślinnych i zwierzęcych. Dlatego wskazane jest
oszacowanie rozmiaru dostępności zanieczyszczeń zawartych w osadach dla
rosnących na nich roślin.

Celem pracy jest przedstawienie wyników analiz chemicznych roślin

zasiedlających tereny pokryte przez osady naniesione przez tsunami, które dotknęło
26 grudnia 2004 roku południowo-zachodnie wybrzeża Tajlandii. Próbki roślin i
osadów pobierane były na początku 2007 roku w dwa lata po katastrofie. Dodatkowo
pobrane zostały próbki roślin i podłoża spoza obszaru dotkniętego tsunami. Próbki te
stanowiły pewnego rodzaju materiał odniesienia. Zarówno pobieraniem próbek, jak i
późniejszymi analizami geochemicznymi zajmował się zespół naukowy złożony z
geologów, biologów i chemików Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

RZYDATNOŚĆ

mol

HCl L

-1

DO OZNACZANIA CYNKU

PRZYSWAJALNEGO W GLEBACH ZANIECZYSZCZONYCH

U.Sienkiewicz-Cholewa, K.Nowak-Winiarska

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli, ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław

W ocenie rozpuszczalności, toksyczności, bądź biologicznej przyswajalności

metali stosuje się ekstrakcję prostą, której celem jest oznaczenie form metali
rozpuszczalnych w roztworach odzwierciedlających ich rzeczywistą przyswajalność
dla roślin. W Polsce zgodnie z zaleceniami IUNG-PIB do ekstrakcji form
przyswajalnych metali używa się powszechnie mocnego kwasu 1 mol HCl

-1

Przeprowadzone dotychczas badania sugerują, że ekstrahenty do oznaczania form
potencjalnie dostępnych dla roślin powinny być jednak różne dla gleb
zanieczyszczonych i naturalnych.

W badaniach porównano przydatność różnych ekstrahentów do oznaczaniu

ilości cynku przyswajalnego w glebach zanieczyszczonych.. Użyto gleby płowej
(piasek gliniasty), o odczynie kwaśnym (

pH 5,3) i

średniej zasobności w Zn.

Glebę

zanieczyszczono cynkiem

w postaci

ZnSO

7 H

O w ilości 150, 300, 450, 900 i 1350

mg Zn

-1

s.m. gleby. W materiale glebowym ilość cynku uznawaną za przyswajalną

dla roślin oznaczono w

1 mol HCl

-1

0,01 mol

CaCl

-1

Całkowitą zawartość

metalu oznaczono w mieszaninie stężonych kwasów HCl i HNO

w stosunku 3:1

W wyniku ekstrakcji kwaśnej w 1 mol HCl

-1

ilości cynku uwolnione z gleb

zanieczyszczonych dawką 150 i 300

mg Zn kg

-1

stanowiły 67-76% stwierdzonej

całkowitej zawartości składnika. W miarę zwiększania poziomu zanieczyszczenia do
1350 mg Zn·kg

-1

roztwór ten ekstrahował coraz większe ilości metalu do 98% formy

całkowitej. Są to ilości znacznie zawyżone, zważywszy na fakt, że w glebie naturalnej
udział formy przyswajalnej wynosi 30% formy całkowitej. Słabszy ekstrahent

0,01

mol

CaCl

-1

uwalniał z gleby znacznie mniejsze ilości Zn przyswajalnego dla

roślin. Udział formy przyswajalnej Zn w całkowitej zawartości składnika zwiększał
się również wraz ze wzrostem zanieczyszczenia i stanowił 38-74%. Przy najwyższych
stężeniach cynku w glebie (450-1350

mg Zn·kg

-1

)

1 mol HCl

-1

ekstahował takie

ilości metalu, jak stężone kwasy. O poprawności wykonania analiz świadczą
porównywalne zawartości cynku przyswajanego oznaczonego metodą BCR
(Community Bureau of Reference).

RAN

234

238

NA TERENACH UPRZEMYSŁOWIONYCH POLSKI

PÓŁNOCNEJ

(

WIŚLINKA

)

A.Boryło, W.Nowicki, G.Romanowski

Wydział Chemii, Uniwersytet Gdański, Katedra Chemii Analitycznej

ul. Sobieskiego 18/19, 80-952 Gdańsk

Celem pracy było oznaczenie aktywności

234

U i

238

U w próbkach wody

pobranych wzdłuż Martwej Wisły Na obszar dorzecza rzeki radionuklidy uranu
dostają się głównie z opadu atmosferycznego oraz w wyniku stosowania w rolnictwie
nawozów sztucznych (głównie fosforowych). Spore ilości polonu i uranu (a także
radu i toru) usuwane są do lokalnych odpływów Wisły wraz z wodami kopalnianymi.
Zlewisko Wisły obejmuje 2/3 obszaru Polski, a istotnym elementem krajobrazu delty
Wisły jest najwyższa na śuławach góra – składowisko fosfogipsów nad Martwą
Wisłą w Wiślince. Ponad 30 lat temu w gminie Pruszcz Gdański zaczęła powstawać
hałda fosfogipsów. Fosforyty – podstawowy surowiec do produkcji – przywożone są
do Gdańska z Afryki Północnej, głównie z Maroka. Fosfogipsy do dzisiaj
transportowane są z GZNF barkami do Wiślinki i tam wyładowywane za pomocą
taśmociągu. Wysypisko sięga 40 m nad poziom morza, waży kilkanaście milionów
ton. Razem ze strefą ochronną szerokości 300 m hałda zajmuje 85 hektarów.

Aktywności izotopów uranu

234

U i

238

U zostały zmierzone za pomocą

spektrometru Ralpha. Przeprowadzone badania wykazały, że izotopy uranu

234

U i

238

w analizowanych próbkach wody nie znajdują się w stanie równowagi
promieniotwórczej. Największe wartości stężeń uranu odnotowano w miejscach
położonych najbliżej hałdy w porównaniu z miejscami od niej oddalonymi. Wartości
stosunku aktywności

234

238

U mieszczą się w przedziale od 1,07 do 1,55.

Prezentowane badania naukowe wsparte zostały finansowo przez Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego w ramach grantów: DS-8210-4-0086-7, DS-8210-4-0086-8.

CENA STOPNIA ZANIECZYSZCZENIA WÓD

POWIERZCHNIOWYCHOKOLICY ELEKTROWNI BEŁCHATÓW

W ASPEKCIE PROEKOLOGICZNEJ DZIAŁALNOŚCI ZAKŁADU

A.Drzewińska, K.Karasińska

Wojskowa Akademia Techniczna, Instytut Chemii

ul. S. Kaliskiego 2, 00-908 Warszawa

Ostatnie dziesięciolecie to czas szczególnej wrażliwości społeczeństwa na

potrzeby ochrony środowiska naturalnego. Również zakłady przemysłowe, dzięki
coraz większej świadomości pracowników i osób zarządzających przemysłem
przyłączyły się do intensywnych działań na rzecz zminimalizowania negatywnego
wpływu na środowisko naturalne. Elektrownia Bełchatów jest jednym z
przedsiębiorstw w dużym stopniu zaangażowanym w ten proces.

Praca dotyczy interesującego zagadnienia związanego z oznaczaniem

wybranych analitów (SO

, NO

, Cl

, NO

, Hg, Cr, Pb, Cd) w próbkach wód

powierzchniowych pobranych z miejsc położonych w okolicy Elektrowni Bełchatów.
Celem pracy była ocena skażenia badanych wód w/w analitami w aspekcie
proekologicznej działalności Zakładu.

Wytypowano 5 miejsc z których pobierano próbki wód do badań, dwa w

dalszej odległości od elektrowni: woda płynąca z rzeki Warty (odległość 26 km),
woda płynąca z rzeki Krasówki (odległość 15,5 km) oraz trzy miejsca położone bliżej
elektrowni: zbiornik stojący „Biały Ług” do którego dopływa woda z Warty,
Krasówki, Słoku i z Rogowca (odległość 1 km), woda płynąca z odwodnienia
wgłębnego odkrywki Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów (odległość 2 km),
sztuczny zbiornik retencyjny „Słok” na rzece Widawce (odległość (7 km) - odległości
podano w linii prostej od elektrowni.

Uzyskane wyniki badań pozwoliły na sformułowanie następujących

wniosków:

W badanych wodach powierzchniowych nie stwierdzono przekroczeń

dopuszczalnych stężeń metali ciężkich można więc wnioskować, że
składowiska odpadów stałych (popiołów) w elektrowni są prawidłowo
zabezpieczone.

Zarówno elektrofiltry jak i instalacje odsiarczania zamontowane na kanałach

spalin pracują z wymaganą efektywnością, gdyż nie stwierdzono przekroczeń
zawartości SO

i metali ciężkich w wodach okolicy Elektrowni Bełchatów.

Na podstawie uzyskanych wyników analiz i znajomości wybranych

parametrów badane wody można zakwalifikować do wód I klasy czystości
pod względem zawartości (SO

, NO

, Cl

, NO

, Cr, Pb, Cd i do II – IV

klasy czystości pod względem zawartości Hg. Można więc stwierdzić, że
Elektrownia Bełchatów pomimo swej różnorodnej działalności nie powoduje
zanieczyszczeń wód.

Pomimo, że badania ograniczyły się do kilku analitów można wnioskować, że stan
jakości badanych wód jest dobry. Przemawia za tym otwarcie kąpieliska na zbiorniku
retencyjnym Słok.

ORBENT CHELATUJĄCY Z DITIZONEM

WŁAŚCIWOŚCI

ANALITYCZNE

MOśLIWOŚCI ZASTOSOWANIA

J.Chwastowska, W.Skwara, J.Dudek, M.Sadowiska-Bratek

M.Dąbrowska, L.Pszonicki

Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Dorodna 16, 03-195 Warszawa

Ditizon (difenylokarbazyd) jest typowym grupowym odczynnikiem

chelatotwórczym reagującym z wieloma pierwiastkami, głównie przejściowymi d-
elektronowymi. Dlatego sorbent łączący zalety ekstrakcji do fazy stałej jako metody
wydzielania z uniwersalnością ditizonu rokował dużą użyteczność w analizie
materiałów o złożonym składzie, jak np. materiały środowiskowe, szczególnie w
połączeniu z absorpcyjną spektrometrią atomową jako metodą końcowego
oznaczania.

Metodą statyczną wyznaczono zależność % sorpcji od kwasowości

roztworu dla następujących pierwiastków: Pt(II), Pd(II), Au(III), Ag(I), Hg(II),
Se(IV), Te(IV), Cu(II), Bi(III), Cd(II), Pb(II), Ni(II), Co(II), Fe(II), Fe(III), Tl(I),
Tl(III), In(III), Sb(III), Mn(II).

Na podstawie otrzymanych krzywych sorpcji wyznaczono optymalne

warunki wydzielania poszczególnych pierwiastków oraz określono możliwości
grupowego wydzielania pierwiastków.

Przeprowadzono również badanie procesu desorpcji stosując jako eluent

roztwory kwasów oraz rozpuszczalniki organiczne.

W naszym laboratorium sorbent ditizonowy został zastosowany w

metodach oznaczania Pt i Pd w glebach, pyle ulicznym i trawach [1]; Pb, Cd, Cu, i Bi
w wodach mineralnych [2]; w analizie specjacjacyjnej Se w wodach mineralnych [3]
oraz w metodzie oznaczania Pb, Cd i Cu w materiałach środowiskowych i produktach
ż

ywnościowych [4].

L i t e r a t u r a

1. J. Chwastowska, W. Skwara, E. Sterli

ska, L. Pszonicki, Talanta, 64, 224 (2004)

2. J. Chwastowska, W. Skwara, E. Sterli

ska, J. Dudek, L. Pszonicki,

Chem. Anal., 52, 781 (2007)

3. J. Chwastowska, W. Skwara, J. Dudek, E. Sterli

ska, L. Pszonicki

Chem. Anal., 52, 253 (2007)

4. J. Chwastowska, W. Skwara, E. Sterli

ska, J. Dudek, M. D

browska,

L. Pszonicki, Chem. Anal. (Warsaw), (w druku)

ADANIA BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE OZNACZANIA ZAWARTOŚCI

PIERWIASTKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W śYWNOŚCI

ORGANIZOWANE PRZEZ NARODOWY INSTYTUT ZDROWIA

PUBLICZNEGO

–

AŃSTWOWY

AKŁAD

IGIENY

–

WYNIKI

BADAŃ

2007

K.Starska, M.Wojciechowska-Mazurek, E.Brulińska-Ostrowska, U.Biernat

M.Plewa, K.Karłowski

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego–Państwowy Zakład Higieny, Zakład

Badania śywności i Przedmiotów Użytku, ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa

Udział w badaniach biegłości stanowi podstawowy element programu

zapewnienia jakości wyników analiz w laboratoriach badawczych i jest obiektywnym
dowodem kompetencji laboratorium w zakresie wykonywanych analiz.

Laboratorium Zakładu Badania śywności i Przedmiotów Użytku zgodnie z

Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 26.04.2004 r., pełni rolę krajowego
laboratorium referencyjnego w zakresie badania zawartości pierwiastków
szkodliwych dla zdrowia w żywności. Zgodnie z Rozporządzeniem (WE) Nr
882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. jednym z
obowiązków laboratorium referencyjnego jest organizacja międzylaboratoryjnych
badań porównawczych dla laboratoriów sprawujących urzędową kontrolę żywności.

Zakład Badania śywności i Przedmiotów Użytku Narodowego Instytutu

Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny, systematycznie od 1991 roku,
organizuje dla laboratoriów Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych badania biegłości w
zakresie oznaczania zawartości Pb, Cd, Cu, Zn, Hg, As i Sn w żywności. Badania są
również dostępne dla wszystkich zainteresowanych laboratoriów, wykonujących
oznaczenia zawartości pierwiastków w żywności.

Zasady organizacji badań i oceny wyników oparte są na „Międzynarodowym

zharmonizowanym protokole dla badań biegłości laboratoriów analitycznych” [1, 2].

Materiał kontrolny przekazywany uczestnikom przygotowany jest w

laboratorium Zakładu z uwzględnieniem stężeń metali i rodzaju matrycy
odpowiadających próbkom rutynowo oznaczanym przez laboratoria urzędowej
kontroli żywności oraz sprawdzony pod względem jednorodności i trwałości.

W badaniach biegłości zorganizowanych w 2007 r. materiał kontrolny

stanowiła próbka mleka zagęszczonego, w której uczestnicy oznaczali zawartość Pb,
Cd, Zn, Cu, As, Hg, i Sn.
Spośród 36 laboratoriów biorących udział w badaniach zadowalające wyniki uzyskało
w zależności od oznaczanego pierwiastka, od 74 do 100 % laboratoriów.

L i t e r a t u r a

1. The International Harmonized Protocol for the Proficiency Testing of (Chemical)

Analytical Laboratories

2. Przewodnik ISO/IEC 43 : 1997. Badanie biegło

ci poprzez porównanie

dzylaboratoryjne.

ADANIE BIEGŁOŚCI

ROŚLINY

OZNACZANIE ZAWARTOŚCI

As,

Cd,

Cr,

Cu,

Hg,

Pb,

W GRZYBACH

SUSZONYCH

–

PIECZARKA SZLACHETNA

H.Polkowska-Motrenko, J.Dudek, E.Chajduk

Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Zakład Chemii Analitycznej

ul. Dorodna 16, 03-195 Warszawa

W pracy przedstawiono sposób przeprowadzenia i wyniki badania biegłości:

ROŚLINY 7. Badanie zostało zorganizowane w roku 2007 przez Instytut Chemii i
Techniki

Jądrowej

przy

współpracy

Sekcją

Chemiczną

POLLAB-

CHEM/EURACHEM-PL Klubu Polskich Laboratoriów Badawczych POLLAB oraz
Stowarzyszeniem REFMAT i dotyczyło oznaczania zawartości całkowitej As, Cd, Cr,
Cu, Hg, Pb, Se i Zn w grzybach suszonych (pieczarka szlachetna). Badanie spełniało
wymagania Przewodnika ISO/IEC 43-1:1997 [1] oraz międzynarodowego
zharmonizowanego protokołu IUPAC z 2006 r. [2]. Materiał do badań stanowiły
grzyby hodowlane. Zostały one wysuszone i zmielone zgodnie z procedurą stosowaną
przez producentów koncentratów spożywczych. Frakcję materiału o średnicy ziarna
poniżej 1 mm poddano ujednorodnieniu, a następnie rozdozowano po 20 g do
pojemników z poli(tereftalanu etylenu) i poddano sterylizacji przez napromienienie
wiązką

elektronów

akceleratorze

jądrowym.

Przeprowadzone

badanie

homogeniczności wykazało, że materiał był homogeniczny dla próbek o masie co
najmniej 500 mg. Wartości przypisane (referencyjne) i ich niepewności wyznaczono
na podstawie przeprowadzonego niezależnie porównania międzylaboratoryjnego, w
którym wzięło udział 5 laboratoriów referencyjnych [3] Próbki do badań wraz z
odpowiednimi formularzami informacyjnymi zostały wysłane do 29 laboratoriów
uczestniczących w badaniu biegłości. Wyniki uzyskane przez laboratoria zostały
poddane obróbce statystycznej, a otrzymane wartości wskaźnika z (zeta) stanowiły
podstawę do oceny kompetencji laboratoriów.

L i t e r a t u r a

1. Przewodnik ISO/IEC 43-1 Badanie biegło

ci poprzez porównania

dzylaboratoryjne. Cz

ęść

1 Projektowanie i realizacja programów badania

biegło

ci, PKN, Warszawa (2004)

2. M. Thompson, S.L.R. Ellison and R.Wood, The International Harmonized Protocol

for the Proficiency Testing of Analytical Chemistry Laboratories (IUPAC Technical
Report), Pure Appl. Chem., 78 No 1, 145 – 196 (2006)

3. ISO 13528:2005 Statistical methods for use in proficiency testing by
interlaboratory comparisons.

PRACOWANIE I WALIDACJA METODY OZNACZANIA RTĘCI

WE KRWI METODĄ

CV-AAS

A.Gazewski, M.Trzcinka-Ochocka, R.Brodzka

Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, ul. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8

91-348 Łódź, e-mail:

gazewski@imp.lodz.pl

Stężenie rtęci we krwi jest biomarkerem bieżącej ekspozycji środowiskowej

na metylortęć pochodzącą głównie ze spożycia ryb.
Rtęć całkowitą we krwi oznaczano przy użyciu bezpłomieniowej absorpcyjnej
spektrometrii atomowej z generowaniem atomów rtęci techniką „zimnych par”, po
wcześniejszej mineralizacji próbek krwi przy użyciu roztworu nadmanganianu potasu
(KMnO

) i stężonego kwasu siarkowego (H

W pracy wykorzystano analizator par rtęci MERCURY / RA-3 model 3110

PL japońskiej firmy Nippon Corporation (TESTCHEM PSZÓW). Określono
parametry walidacyjne metody: liniowość, zakres roboczy, precyzję oznaczeń,
wykrywalność i oznaczalność. Wiarygodność uzyskiwanych wyników opracowanej
metody sprawdzano oznaczeniami rtęci w referencyjnych materiałach odniesienia
Seronorm

(SERO AS) i ClinCheck®-Control Whole Blood (RECIPE).

Uzyskane granice wykrywalności (0,08µg/g) i oznaczalności (0,16µg/g) dla

rtęci całkowitej we krwi zapewniają możliwość wykorzystania opracowanych metod
w biologicznym monitoringu narażenia środowiskowego na metylortęć (MeHg).

Określono poziomy stężeń rtęci w próbkach krwi wybranej losowo grupy

osób, mieszkańców Miasteczka Śląskiego (n=20). Otrzymane wyniki stężeń rtęci
całkowitej we krwi mieszczą się w zakresie stężeń 0,11 - 9,39µg/l, ze średnią 1,64 ±
1,95µg/l (n=20), świadcząc o braku narażenia środowiskowego na metylortęć wśród
badanych osób.

Otrzymane wyniki stężeń rtęci całkowitej we krwi pozostają w zgodzie z

danymi cytowanymi w aktualnym piśmiennictwie, dla osób z ograniczoną
konsumpcją ryb pochodzenia morskiego.

EWNĘTRZNA KONTROLA JAKOŚCI ANALIZ

W LABORATORIUM ANALITYCZNYM

M.Trzcinka-Ochocka, R.Brodzka, A.Gazewski

Instytut Medycyny Pracy im prof. dra med. Jerzego Nofera, ul Św. Teresy 8

91-348 Łódź, e-mail:ochocka@imp.lodz.pl

Zgodnie normą PN-EN ISO/IEC 17 025 laboratorium powinno kontrolować

jakość wyników badań, poprzez regularne korzystanie z materiałów odniesienia oraz
udział w programach porównań międzylaboratoryjnych lub programach badania
biegłości.

Wewnętrzna kontrola jakości badań polega na stosowaniu materiałów

odniesienia (standard references material - SRM) o certyfikowanej (bądź
niecertyfikowanej) zawartości oznaczanej substancji lub pierwiastka. Stosowanie
wewnętrznej kontroli analiz ma istotne znaczenie w sprawdzianie dokładności
wyników, zwłaszcza, gdy analiza dotyczy oznaczania czynnika chemicznego
występującego w śladowych ilościach w materiale biologicznym. Analiza próbek
materiału odniesienia pozwala na określenie stopnia zgodności uzyskanych wyników
z deklarowaną w certyfikacie zawartością oznaczanego czynnika oraz może stanowić
potwierdzenie, że uzyskiwane wyniki dla próbek badanych, oznaczone równolegle z
próbkami materiału referencyjnego, są wiarygodne.

Uzyskane wyniki dla próbek materiału odniesienia powinny być zapisywane

w kartach kontrolnych wyników (Karta Shewharta lub Karta Westgarda) i
porównywane przy ponownym ich użyciu w celu potwierdzenia, ze nie nastąpiły

adne zmiany w jakości wykonywania analiz.

Bieżącą ocenę uzyskanych wyników wewnętrznej kontroli jakości prowadzi

się w oparciu o kryteria Wheelera pozwalające stwierdzić czy wyniki kontrolnych
pomiarów są akceptowane czy też znajdują się poza zakresem przyjętym za
dopuszczalny.
Stosowanie materiałów odniesienia stanowi podstawowe narzędzie wewnętrznego
sterowania jakością badań będąc niezawodnym sposobem zapewnienia jakości
wykonywanych analiz.

SZKOŁA

NAUKOWA

OSMETYKI JAKO OBIEKT ANALITYCZNY

M.Mojski

Politechnika Warszawska, Katedra Chemii Analitycznej

ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa

Kosmetyki pod względem wymagań jakościowych są porównywalne z

farmaceutykami i produktami spożywczymi ze względu na bezpośrednie kontakt z
człowiekiem i zagrożenia zdrowotne w przypadku niewłaściwego składu. Świadomość tego
stanu skłoniła wiele krajów już dość dawno do wprowadzania aktów prawnych, o różnych
stopniach szczegółowości. Stosowne dokumenty regulują zasady dopuszczenia do
użytkowania, podają listy dopuszczanych/zakazanych składników produktów kosmetycznych, a
także oficjalne procedury kontroli analitycznej.

Obecnie kraje europejskie, a w tym i Polska, jako obowiązującą przyjęły Dyrektywę

UE 76/768/EEC z późniejszymi uzupełnieniami i dostosowały do tego aktu swoje regulacje. W
Polsce taką regulację prawną stanowi Ustawa o Kosmetykach z 2001 roku.
Dyrektywa UE i Ustawa o Kosmetykach stanowią podstawę w podejmowaniu produkcji,
kontroli analitycznej i dystrybucji kosmetyków w Polsce. Dla analityki kosmetyków
dokumenty te są punktem wyjścia gdyż określają zakresy badań i spodziewane poziomy stężeń
oznaczanych składników, a w pewnym stopniu dostarczają procedury analityczne.

Oficjalne metody analityczne publikowane przez Komisje UE, a także metody

Farmakopei Europejskiej, obejmują mniej niż 30% związków, które mogą występować w
produktach kosmetycznych. Prawodawstwo UE umożliwia, w przypadku braku metod
oficjalnych, stosowanie innych metod z preferowaniem polecanych przez FDA lub AOAC. Nie
ma ograniczeń, co do metod analitycznych stosownych w kontroli procesów produkcyjnych.

Produkty kosmetyczne są zbiorem materiałów o zróżnicowanych stanach skupienia -

poczynając od stanu gazowego (aerozoli), poprzez roztwory rzeczywiste, emulsje, żele po stan
stały. Z zasady są to kompozycje wieloskładnikowe ze złożoną matrycą i zawartościami
oznaczanych składników czynnych od dziesiątych części procenta do kilkunastu procent. Tylko
w przypadku możliwych zanieczyszczeń substancjami toksycznymi przeprowadzane są
oznaczenia na poziomie śladowym.

Złożone matryce organiczne, rzadziej nieorganiczne lub nieorganiczno-organiczne,

powodują konieczność wstępnego przygotowania analitu przez mineralizację/roztworzenie w
odpowiednim rozpuszczalniku, a w przypadku matryc nieorganicznych stosowane są
rozkładania próbek w agresywnym środowisku pod wysokim ciśnieniem. Ten wstępny etap jest
łączony z wydzielaniem oznaczanych związków. Najczęściej stosuje się ekstrakcję do fazy
stałej (SPE), ekstrakcję ciecz-ciecz i rzadziej destylację. Wydzielanie bywa łączone z
derywatyzacją, czyli reakcją przetwarzania oznaczanych składników w postacie dogodniejsze
w oznaczaniu np. charakteryzujące się fluorescencją.

Stosunkowo wysoki poziom stężeń analitów w analizach kosmetyków ułatwia dobór

metody oznaczania i stwarza możliwość uzyskiwania wyników z dobrą precyzją. Oznaczenia
chromatograficzne (HPLC, GC, TLC) są stosowane w ponad 60% próbek, a drugą techniką jest
spektrofotometria w zakresie VIS i w bliskim UV.

W analizach produktów kosmetycznych, jak i w całej analityce, poważnym

problemem jest ograniczona dostępność certyfikowanych materiałów odniesienia. Laboratoria
analityczne stosują rozwiązania zastępcze, które są uzasadnione zwłaszcza przy nowych
produktach. Obowiązkiem laboratoriów jest walidacja stosowanych metod analitycznych.

Szybki rozwój branży kosmetycznej, zwłaszcza wprowadzanie nowych produktów,

stwarza konieczność wprowadzania nowych oficjalnych metod analitycznych. Z drugiej strony
rozwój chemii analitycznej wymusza weryfikacje istniejących rozwiązań.

ECHNIKI ANALITYCZNE W PRZEMYŚLE PERFUMERYJNYM

OD METOD IZOLACJI

OKREŚLENIA STRUKTURY I SKŁADU

CHEMICZNEGO PO POMIAR PERCEPCJI ZAPACHU

I.Nowak

Wydział Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

ul. Grunwaldzka 6, 60-780 Poznań

Wszechstronne badania w naukach przyrodniczych w połączeniu z rozwojem

nanotechnologii, elektroniki oraz technik informatycznych wywarły głęboki wpływ
na nauki interdyscyplinarne, w tym na chemię analityczną. Stosowanie produktów
kosmetycznych stało się współcześnie ważną częścią naszych przyzwyczajeń i z
trudnością możemy sobie wyobrazić życie bez nich. Identyfikacja oraz oznaczanie
składników kosmetyków, a w szczególności środków zapachowych, jest ogromnie
ważne przy kontroli ich produkcji. Metody analityczne umożliwiają między innymi
stwierdzenie, czy produkt końcowy odpowiada charakterystyce załączonej do
oryginalnego składu, co jest wyjątkowo istotne przy produkcji prowadzonej w sposób
periodyczny. Warto także w tym miejscu nadmienić, że jakość wyrobów
perfumeryjnych zmienia się także w trakcie przechowywania i użytkowania w
wyniku rozkładu części związków i powstawaniu nowych.

Wykład

poświęcony

będzie

technikom

analitycznym

stosowanym

współcześnie w analizie wyrobów gotowych oraz wybranych surowców
perfumeryjnych. Szczególny nacisk będzie położony na aspekty związane ze
stosowaniem chromatografii gazowej ze spektrometrią mas. Metoda ta, ze względu na
zdolność rozdzielania i czułość oznaczania, umożliwia śledzenie w czasie zmian
zawartości wielu składników jednocześnie, co jest szczególnie ważne w przypadku
analizy tak znacznej liczby składników jakie występują w perfumach. Przegląd metod
analitycznych zawierać będzie także techniki komplementarne do chromatografii, w
szczególności spektroskopię optyczną. Ponadto nowoczesne metody uzyskiwania
olejków eterycznych, w tym ekstrakcja za pomocą płynu w stanie nadkrytycznym,
czy też za pomocą rozpuszczalnika wspomagana promieniowaniem mikrofalowym
będą dokładnie przedstawione i omówione. Nowoczesna technologia pozyskiwania
trudnych do uchwycenia zapachów – head space – oraz problem pomiaru percepcji
zapachu zostaną także wnikliwie streszczone.

YBRANE PIERWIASTKI W KOSMETOLOGII

K.Pasternak, M.Sztanke

Akademia Medyczna w Lublinie, Katedra i Zakład Chemii Medycznej

Pierwiastki odgrywają ważną rolę nie tylko w budowie organizmu człowieka, ale także w jego

funkcjonowaniu. Stan skóry jest w dużym stopniu odbiciem stanu zdrowia człowieka, dlatego też czynniki
wpływające na prawidłowe funkcjonowanie organizmu mają również wpływ na fizjologię skóry.
Biopierwiastki, oprócz funkcji strukturalnych, pełnią funkcje regulacyjne, metaboliczne, przekaźnikowe i
inne. Magnez i krzem są pierwiastkami ważnymi dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka.

Magnez, nazywany pierwiastkiem życia, zaliczany jest do makropierwiastków. Jest on szeroko

rozpowszechniony w przyrodzie, a jego zawartość w organizmie człowieka to ok. 25 g. Prawidłowe
stężenie magnezu w surowicy krwi wynosi 0,75-1,25 mmol/L, natomiast w erytrocytach 1,8-2,8 mmol/L.
Spełnia on w organizmie człowieka wiele funkcji o podstawowym znaczeniu. Jest aktywatorem około 300
enzymów, przez co uczestniczy w wielu procesach metabolicznych białek, tłuszczów i węglowodanów.

Zapotrzebowanie na magnez jest zależne od wieku i stanu metabolicznego organizmu. Według

WHO wynosi ono 5-6 mg/kg m.c. W ostatnich latach coraz częściej stwierdzane są niedobory magnezu u
ludzi. Niedobór magnezu może być jawny lub utajony. Jawny niedobór magnezu cechuje się
występowaniem objawów klinicznych, a w badaniach analitycznych w surowicy krwi stwierdzana jest
hipomagnezemia. Utajony niedobór magnezu to stan, kiedy przy prawidłowej magnezemii istnieją
niedobory.

Diagnostyka laboratoryjna magnezu jest utrudniona o tyle, że jest to pierwiastek głównie

wewnątrzkomórkowy. Z całej ilości magnezu tylko niecałe 1% znajduje się w surowicy krwi. Z tego
względu badanie poziomu magnezu w surowicy krwi nie dostarcza pełnej informacji o gospodarce tym
pierwiastkiem i nie powinno być przeceniane. Krew stanowi najczęstszy materiał, w którym oznaczane jest
stężenie magnezu w surowicy krwi lub erytrocytach. Magnez może być oznaczany również w leukocytach
czy trombocytach, ale te oznaczenia mają większe zastosowanie naukowe aniżeli diagnostyczne. Stężenie
magnezu zjonizowanego określa się przy użyciu elektrody jonoselektywnej dla magnezu. Stężenie
magnezu całkowitego może być oznaczane w płynach kolorymetrycznie lub metodą absorpcyjnej
spektrometrii atomowej (AAS) (w płynach i tkankach).

Magnez znalazł zastosowanie w profilaktyce, w leczeniu i kosmetologii. W kosmetologii

magnez i jego związki są stosowane w produkcji kosmetyków. W pudrach stosowane są mydła
magnezowe, węglan magnezu, tlenek magnezu czy uwodniony krzemian magnezowy. W produktach do
wybielania skóry jest stosowany nadtlenek magnezu oraz fosforan magnezowo-askorbinowy. Przeciwpotne
działanie ma podchloryn magnezu oraz octan magnezu. Związki magnezu znalazły zastosowanie w
produkcji emulsji i past do zębów. Magnez jest również ważnym składnikiem kremów, soli kąpielowych i
glinek kosmetycznych.

Krzem jest jednym z najpowszechniej występujących pierwiastków w przyrodzie. W świecie

roślin najwięcej krzemu jest w skrzypach, poziewniku, rdeście ptasim, podbiale i pokrzywie w postaci
kwasu ortokrzemowego. U ludzi krzem występuje głównie w tkance łącznej, gdzie związany jest z
mukopolisacharydami. Można go nazwać „pierwiastkiem młodości”, ponieważ jego najwyższy poziom i
najintensywniejszy metabolizm występuje u ludzi młodych i maleje z wiekiem. Ma on podstawowe
znaczenie w rozwoju kości, tkanki łącznej, włosów, paznokci. Jest czynnikiem wpływającym na
regenerację tkanek, mobilizującym procesy życiowe komórek, wzmacniającym odporność.

W wodach leczniczych krzem występuje w wodach słabo zmineralizowanych w formie kwasu

metakrzemowego. „Kompendium Krzemowe” – krzemionka koloidalna (kwas ortokrzemowy) stosowany
na skórę przyspiesza wchłanianie tlenu. Z dotychczasowych badań najlepsze wyniki obserwowano przy
leczeniu trądzika zwykłego oraz w łysieniu plackowatym. W obserwacjach dermatologicznych wykazano,
ż

e woda źródlana zawierająca krzem i magnez w ilości 22 mg/L stosowana w postaci okładów i

kompresów łagodzi odczyny alergiczno-toksyczne. Dzienne zapotrzebowanie na krzem wynosi u dorosłego
człowieka 20-30 mg. Jego prawidłowe stężenie w surowicy krwi waha się w granicach od 5 do 20 µM.
W diagnostyce krzemu stosowane są metody spektrofotometryczne. Najbardziej dostępną jest metoda na
drodze tworzenia kwasu molibdeno-krzemowego i jego redukcji do błękitu krzemo-molibdenowego przy
pomocy kwasu L-askorbinowego. Metoda AAS jest dokładna jednak jej dostępność jest ograniczona
aparaturowo.

Pochodne silikonowe do produkcji, których służy krzem są stosowane w produkcji emulsji,

lakierów do włosów, szamponów, płynów i pianki do golenia.

YNK I MIEDŹ W FIZJOLOGII I PIELĘGNACJI SKÓRY

J.Arct

Wyższa Szkoła Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w Warszawie

i Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej

Sole i kompleksy metali należą do szeroko stosowanych składników

kosmetycznych. Wiele z nich jest kofaktorami enzymów i dzięki temu wpływają na
procesy odnowy tkankowej. Z kosmetycznego punktu widzenia najważniejszą role
pełnią tu związki cynku i miedzi. Związki Zn między innymi biorą udział w regulacji
metabolizmu kwasów tłuszczowych i retinoidów, regulują podziały komórkowe w
stratum corneum, wpływają na melanogenezę, produkcję sebum i mają istotny wpływ
na reakcje immunologiczne skóry, między innymi hamują podrażnienia. Związki Cu
regulują procesy zachodzące w fibroblastach – syntezę białek fibrylarnych i
glikozoaminoglikanów skóry właściwej. Mają istotny wpływ na procesy
melanogenezy. Obydwa metale odgrywają ważną rolę w ochronie przeciwrodnikowej
ż

ywych warstw skóry. Przy podaniu zewnętrznym aktywność biologiczna tych metali

w dużym stopniu zależy od formy podania w dużym stopniu warunkującej
biodostępność. W przypadku cynku doskonałe rezultaty daje zastosowanie ZnO i soli
kwasu pirolidonokarboksylowego. W tym drugim przypadku uzyskuje się dodatkowo
doskonałe działanie nawilżające. Najlepszą formą podania miedzi jest jej kompleks z
trójpeptydem glicylo-histydylo-lizynowym (GHK), stosowany zarówno w medycynie
jak i kosmetologii jako czynnik stymulujący odnowę tkankową skóry i procesy
angiogenezy. Obok bezpośredniego działania fizjologicznego sole i kompleksy Zn i
Cu mają zastosowanie w kosmetyce jako środki przeciwbakteryjne i ochronne.
Przykładem może tu być antyseptyczna aktywność glukonianu miedzi lub
przeciwpromienne działanie mikronizowanego tlenku cynku. Kontaktowe działanie
związków cynku i miedzi może również wywoływać reakcje negatywne –
mikronizowany ZnO może katalizować tworzenie anionorodników nadtlenkowych i
innych potencjalnie szkodliwych rodników a kompleksy Cu z sekwestrantami
powodują uszkodzenia DNA i ułatwiają tworzenie rodnika hydroksylowego.
Czynnikiem decydującym o działaniu biologicznym związków cynku i miedzi jest
zdolność przenikania przez warstwę rogową naskórka.

Zagadnienia biodostępności tych substancji są przedmiotem badań

prowadzonych w Katedrze Chemii Analitycznej Wydziału Chemicznego PW oraz w
Zakładzie Chemii Kosmetycznej WSZKiPZ

ERTYFIKOWANE KOSMETYKI NATURALNE

M.Sikora

Politechnika Łódzka, Instytut Podstaw Chemii śywności

ul. Stefanowskiego 4/10, Łódź 90-924

Segment kosmetyków naturalnych rozwija się bardzo dynamicznie.

Zainteresowanie odbiorców tego typu wyrobami w Europie systematycznie rośnie, co

wyraźnie przekłada się na pojawiające się dane statystyczne. W ostatnim roku

zaobserwowano 20% wzrost sprzedaży produktów tego segmentu. Obecnie przyjmuje

się, że 25 % użytkowników wybiera preparaty oparte na składnikach naturalnych.

Pomimo dużego zainteresowania wyrobami naturalnymi przez długi okres

czasu brak było jednoznacznej definicji tego typu wyrobów. Bardzo często określenie

naturalny nie miało żadnego przełożenia na skład recepturalny preparatu.

Deklarowana na opakowaniu lub ulotce reklamowej kosmetyku nazwa naturalny, nie

zawsze oznacza to samo. Bardzo często dotyczy ona zarówno wyrobów faktycznie

opartych na surowcach naturalnych jak i takich, które zawierają je w niewielkiej,

czasami śladowej ilości. Wszystko to spowodowało konieczność wytyczenia

określonych standardów dla kosmetyków naturalnych. Na całym świecie tworzone są

organizacje podejmujące działania w kierunku certyfikacji kosmetyków naturalnych.

Do najczęściej rozpoznawalnych na półkach sklepowych logo należą kosmetyki

sygnowane przez ECOCERT i BDIH. Obie wymienione instytucje funkcjonują

według nieco odmiennych zasad.

ETODY

in vivo

BADANIA KOSMETYKÓW PO ICH APLIKACJI

K.Sebastian

1,2,3,4)

, W.Małgorzata

, Ł.Ewa

, D.Sylwia

J.Słoma Kuczyńska

Katedra i Zakład Farmakologii Uniwersytetu Medycznego

im. K.Marcinkowskiego w Poznaniu

Pracowania Kosmetologii Praktycznej Uniwesytetu Medycznego

im. K.Marcinkowskiego w Poznaniu

Wyższa Szkoła Zawodowa Pielegnacji Zdowia i Urody w Poznaniu

Podyplomowa Szkoła Medycyny Estetycznej przy PTL

Metody badania kosmetyków oparte na ich aplikacji na skórę są jednymi

z najważniejszych sposobów określenia ich aktywności i bezpieczeństwa stosowania.
Najczęściej badania in vivo przeprowadza się na ochotnikach celem określenia lub
potwierdzenia

ich

aktywności

dotyczącej

właściwości

nawilżających,

przeciwzmarszczkowych, promieniochronnych (określenie wartości współczynnika
SPF), zmniejszających rumień, antyperpiracyjnych i innych deklarowanych na
opakowaniach kosmetyków za pomocą odpowiedniej aparatury badawczej zgodnie
z ustalonymi zasadami pomiaru.

Z punktu widzenia klinicznego o wiele ważniejsze jest określenie

indywidualnej tolerancji danego kosmetyku lub pewnych jego składników.

Złotym standartem w określaniu telerancji pacjenta na kosmetyk jest próba

otwarta (open test) polegająca na próbnej aplikacji kosmetyku na okolicę skóry
zasłoniętą, np. za małżowiną uszną, co umożliwi ewentualne ukrycie odczynu w
przypadku jego wystąpienia. Test otwarty można także wykonać w okolicy skóry na
którą zazwyczaj stosuje się dany kosmetyk. Istnieją kosmetyki w przypadku których
zaleca sie rutynowe wykonanie próby otwartej w okolicy zausznej – są to farby do
włosów czy henna. Pewną modyfikacją tej próby jest tzw. metoda ROAT (reapetead
open application test) polegający na naskórkowym, otwartym, wielokrotnym
nanoszeniu badanej substancji. Kosmetyk (lub daną substancję) nakłada się bądź
wciera raz lub dwa razy dziennie przez jeden lub dwa tygodnie na powierzchnię skóry
wielkości ok. 1 cm

w wybranym przez lekarza miejscu (skóra palców, twarzy, czoła

itp.).

W pewnych, uzasadnionych przypadkach można wykonac także test typu

testu płatkowego na poszczególne kosmetyki używane przez diagnozowaną osobę.

DUKACJA W ZAKRESIE KOSMETOLOGII

I CHEMII KOSMETYCZNEJ

K.Pytkowska

Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji

ul. Podwale 13, 00-252 Warszawa

Kosmetologia jako dziedzina wiedzy ma w Polsce długą tradycję.

Nowoczesny i dobrze zorganizowany przemysł kosmetyczny istniejący w Polsce

przed II Wojną Światową, został po powojennej nacjonalizacji przekształcony w sieć

dużych fabryk, produkujących przede wszystkim na potrzeby byłego ZSRR. Obecnie

w Polsce wszystkie sektory rynku związane z kosmetologią przeżywają niezwykle

dynamiczny rozwój. Drugim, niewątpliwie bardzo ważnym, czynnikiem rozwoju

szeroko pojętego kształcenia kosmetologicznego stało się przystąpienie Polski do

Unii Europejskiej. Zmiana przepisów prawnych dotyczących zarówno produkcji,

dystrybucji i bezpieczeństwa stosowania jak i przepisów związanych z

funkcjonowaniem usług kosmetycznych, spowodowała powstanie wielu nowych

miejsc pracy i wywołała zapotrzebowanie na dobrze wykształconych specjalistów

obejmujących całokształt wiedzy kosmetologicznej.

W chwili obecnej w Polsce studia w zakresie chemii kosmetycznej są

prowadzone

szeregu

ośrodkach

akademickich.

Łącznie

poziomie

specjalizacyjnych studiów II stopnia i rocznych studiów podyplomowych,

przeznaczonych również dla osób już pracujących w branży studiuje każdego roku

około 70 studentów, z których ogromna większość bez trudności zdobywa pracę w

firmach produkujących i dystrybuujących kosmetyki i surowce kosmetyczne.

Wykład prezentuje zmiany jakie w ostatnich latach zaszły w systemie

kształcenia na poziomie średnim i wyższym w Polsce, w tym zmiany warunkujące

możliwości kształcenia w zakresie kosmetologii i chemii kosmetycznej.

Lista uczestników Konwersatorium i Szkoły Naukowej

Adamczyk

Agnieszka

UMCS, Lublin

Albińska

Jadwiga

Politechnika Łódzka

Arct

Jacek

Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki
i Pielęgnacji Zdrowia, Warszawa

Baj

Tomasz

Akademia Medyczna, Lublin

Bańdurska

Beata

GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.,
Poznań

Barałkiewicz

Danuta

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Baranowska

Irena

Politechnika Śląska, Gliwice

Biegańska

Marta

Akademia Ekonomiczna, Poznań

Bielecki

Patryk

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Bieńkowski

Piotr

Analityka, Warszawa

Biernat

Urszula

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego,
Warszawa

Blicharska

Eliza

Akademia Medyczna, Lublin

Borycka

Liliana

WITKO, Łódź

Boryło

Alicja

Uniwersytet Gdański, Gdańsk

Brażycka-
Szymańska

Danuta

Gdynia

Brodzka

Renata

Instytut Medycyny Pracy, Łódź

Buczek

Anna

Centrum Badań i Dozoru Górnictwa
Podziemnego, Lędziny

Bureć-Drewniak

Weronika

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Chojnacka-
Grochala

Agnieszka

Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza,
Warszawa

Cis

Andrzej

Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-
Spożywczego, Łódź

Czajkowska

Anna

Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy
Przemysłu Gastronomicznego i Art.
Spożywczych, Łódź

Kwaśniewska

Dina

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Dobrowolski

Ryszard

UMCS, Lublin

Dróżdż

Halina

Instytut Badawczy Leśnictwa, Raszyn

Drzewińska

Anna

Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa

Dubowik

Romuald

Gdańsk-Zaspa

Dudek

Jakub

Instytut Chemii i Techniki Jądrowej,
Warszawa

Dybczyński

Rajmund

Instytut Chemii i Techniki Jądrowej,
Warszawa

Faber

Joanna

BOSMAL, Bielsko-Biała

Fabiś

Michał

AQUANET S.A., Poznań

Falender

Alicja

DAX COSMETICS sp. z o.o., Wiązowa

Feist

Barbara

Policealna Szkoła Zawodowa, Katowice

Frużyńska

Marta

Państwowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna, Gryfino

Gackowska

Alicja

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy,
Bydgoszcz

Gazewski

Artur

Instytut Medycyny Pracy, Łódź

Gembal

Anna

Instytut Uprawy Nawożenia i
Gleboznawstwa, Puławy

Gołębiewska

Wiesława

Mennica Metale Szlachetne Sp. z o.o.,
Warszawa

Górzyński

Radosław

Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i
Kanalizacji, Warszawa

Grodowski

Jarosław

INTERTECH TRADING
CORPORATION S.A., Warszawa

Grys

Anna

Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich,
Poznań

Grzesiak

Joanna

Instytut Ochrony Roślin, Poznań

Hłyń

Tadeusz

Instytut Ochrony Roślin, Poznań

Ignaczak

Grażyna

AQUANET, Poznań

Jakubowska

Monika

Politechnika Poznańska, Poznań

Janik

Iwona

Politechnika Poznańska, Poznań

Jankowska

Alicja

Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza,
Warszawa

Jankowski

Krzysztof

Politechnika Warszawska, Warszawa

Jaroń

Irena

Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

Jedynak

Łukasz

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Jóźwiak

Agnieszka

DAX COSMETICS sp. z o.o., Wiązowa

Jurek-Gajownik

Jolanta

Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Ś

rodowiska, Bydgoszcz

Kacprzak

Jolanta

Politechnika Warszawska, Warszawa

Kaczmarkowski

Rafał

LGC Standards Sp. z o.o., Łomianki

Kamińska

Maria

Politechnika Poznańska, Poznań

Kapusta

Marek

WIOŚ Kraków, Tarnów

Karczmarek

Anna

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy,
Bydgoszcz

Kiljan

Monika

Narodowy Instytut Leków, Warszawa

Kleszczewska

Ewa

Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony
Zdrowia, Białystok

Knapik

Eugeniusz

Politechnika Poznańska, Poznań

Kocjan

Ryszard

Akademia Medyczna Katedra Chemii,
Lublin

Kołodziejczyk

Małgorzata

Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna, Konin

Konczalska

Aleksandra

Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów
i Kanalizacji, Warszawa

Koval

Marián

VILLA LABECO, Spišská Nová Ves
Słowacja

Kowalewska

Zofia

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu
Rafineryjnego, Płock

Kowalska

Maria

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy,
Bydgoszcz

Kozak

Lidia

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Kozak

Maria

Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Ś

rodowiska, Lublin

Kozioł

Renata

Zakłady Azotowe, Tarnów

Krawczyk

Magdalena

Politechnika Poznańska, Poznań

Król

Anna

LOTOS Lab Sp. z o.o., Czechowice-
Dziedzice

Król

Dominika

Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich,
Poznań

Król

Ewelina

Akademia Rolnicza, Poznań

Krzykwa

Elżbieta

Uniwersytet w Białymstoku, Białystok

Kubiak

Mariusz

MERANCO, Poznań

Kubiczek

Marta

Instytut Metalurgii śelaza, Gliwice

Kuczyński

Sebastian

Uniwersytet Medyczny, Poznań

Kunca

Sylwia

POCH S.A., Bydgoszcz

Kwiatkowska

Anna

Inspekcja Weterynaryjna, Szczecin

Kwiatkowska

Agata

Akademia Rolnicza, Szczecin

Leśniewska

Barbara

Uniwersytet w Białymstoku, Białystok

Leśniewska

Ewa

Politechnika Łódzka, Łódź

Łukaszewski

Zenon

Politechnika Poznańska, Poznań

Maciołek

Krzysztof

AQUANET S.A., Poznań

Madyniak

Renata

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego,
Warszawa

Marczewska

Barbara

UMCS, Lublin

Markowska

Barbara

Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna, Poznań

Matusiewicz

Henryk

Politechnika Poznańska, Poznań

Matuszczak

Katarzyna

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Mazur

Ewa

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Miller

Monika

General Motors Manufacturing Poland Sp. z
o.o., Gliwice

Mojski

Mirosław

Politechnika Warszawska, Warszawa

Mroczkowska

Aneta

DAX COSMETICS sp. z o.o., Wiązowa

Nejman

Teresa

Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza,
Warszawa

Niesłuchowska

Alicja

ITA-TEST S.C., Warszawa

Nowak

Izabela

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,
Poznań

Nowak-
Winiarska

Karolina

Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli,
Wrocław

Nowicki

Waldemar

Uniwersytet Gdański, Gdańsk

Olejniczak

Katarzyna

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Opydo

Jadwiga

Politechnika Poznańska, Poznań

Palacz

Magdalena

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Pałdyna

Joanna

Uniwersytet Warszawski, Warszawa

Pasternak

Kazimierz

Akademia Medyczna, Lublin

Pawlaczyk

Wanda

Politechnika Poznańska, Poznań

Pawlak

Maria K.

Politechnika Poznańska, Poznań

Pepłońska

Ewa

Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i
Kanalizacji, Warszawa

Pietruszewska

Anna

Inspekcja Weterynaryjna, Szczecin

Plewa

Monika

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego,
Warszawa

Polasiak-Dolata

Beata

AQUANET S.A., Poznań

Polkowska-
Motrenko

Halina

Instytut Chemii i Techniki Jądrowej,
Warszawa

Potasznik

Magdalena

GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.,
Poznań

Prosińska

Renata

DAX COSMETICS sp. z o.o., Wiązowa

Przepiórkowska

Hanna

Instytut Badawczy Leśnictwa, Raszyn

Pytkowska

Katarzyna

Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i
Pielęgnacji Zdrowia, Warszawa

Raciborski

Maciej

Politechnika Poznańska, Poznań

Raduńska

Dorota

Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Ś

rodowiska, Bydgoszcz

Rajkowska

Monika

Akademia Rolnicza, Szczecin

Ramsza

Andrzej

Instytut Optyki Stosowanej, Warszawa

Retka

Jacek

Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

Reszke

Edward

ERTEC, Wrocław

Rewerenda

Marcin

LAB, Warszawa

Rybak

Katarzyna

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego,
Warszawa

Saint

Andrew

GBC Scientific Instruments Pty. Ltd.,
Victoraia Canada

Samociuk-
Woźniak

Halina

Mennica Metale Szlachetne Sp. z o.o.,
Warszawa

Sienkiewicz-
Cholewa

Urszula

Instytut Uprawy Nawożenia i
Gleboznawstwa, Wrocław

Sikora

Magdalena

Politechnika Łódzka, Łódź

Skowron

Monika

Uniwersytet Łódzki, Łódź

Sobańska

Magdalena

ITA-TEST S.C., Warszawa

Sobieszczuk

Ewa

Uniwersytet Gdański, Gdańsk

Socha

Katarzyna

Akademia Medyczna, Białystok

Stahl

Piotr

Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i
Kanalizacji, Lublin

Stanisz

Ewa

Politechnika Poznańska, Poznań

Stankiewicz

Grażyna

Instytut Metalurgii śelaza, Gliwice

Stec

Katarzyna

Instytut Szkła, Ceramiki, Materiałów
Ogniotrwałych i Budowlanych, Gliwice

Stępniak

Izabela

Politechnika Poznańska, Poznań

Strojnowski

Tadeusz

KENDROLAB, Warszawa

Szymanowska

Justyna

AQUANET, Poznań

Šucman

Emanuel

Veterinární a farmaceutická univerzita, Brno
Czechy

Suliburska

Joanna

Akademia Rolnicza, Poznań

Surowiec

Janusz

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego,
Warszawa

Szałkowski

Mirosław

Polska Akademia Nauk, Kraków

Szkolmowski

Mariusz

GBC POLSKA, Warszawa

Szmyd

Ewa

Instytut Metali Nieżelaznych, Gliwice

Szopa

Sebastian

Polska Akademia Nauk, Zabrze

Sztanke

Małgorzata

Akademia Medyczna, Lublin

Szynkowska

Małgorzata
Iwona

Politechnika Łódzka, Łódź

Ślachciński

Mariusz

Politechnika Poznańska, Poznań

Tamborski

Zbigniew

Politechnika Łódzka, Łódź

Trzcinka-
Ochocka

Małgorzata

Instytut Medycyny Pracy, Łódź

Tyburska

Anna

Politechnika Warszawska, Warszawa

Wachowicz

Marek

Centralne Laboratorium Kryminalistyczne,
Warszawa

Wasiak

Wiesław

Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań

Wasilewska

Mariola

COMEF, Katowice

Wejnerowska

Grażyna

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy,
Bydgoszcz

Węsierska

Renata

Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Ś

rodowiska, Gdańsk

Włosek

Joanna

Politechnika Poznańska, Poznań

Wroczyński

Piotr

Akademia Medyczna, Warszawa

Wyciślik

Andrzej

Politechnika Śląska, Katowice

Wydra

Roman

SIGMA-ALDRICH, Poznań

Zagrodzki

Paweł

Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Zambrzycka

Elżbieta

Uniwersytet w Białymstoku, Białystok

Zaprutko

Lucjusz

Uniwersytet im. A.Mickiewicza, Poznań

Zembrzuska

Joanna

Politechnika Poznańska, Poznań

Zembrzuski

Włodzimierz Politechnika Poznańska, Poznań

Zgoła-
Grześkowiak

Agnieszka

Politechnika Poznańska, Poznań

Zubkowska

Marta

Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Ś

rodowiska, Poznań

Zwolińska

Dorota

LGC Standards Sp. z o.o., Łomianki

Zych-
Tomkowiak

Dorota

WITKO, Łódź

śurawska

Magdalena

J.S. Hamilton Poland Ltd., Gdynia

FIRMY

PREZENTUJĄCE W CZASIE KONWERSATORIUM

LITERATURĘ FACHOWĄ, APARATURĘ,

SPRZĘT I ODCZYNNIKI

♦

ANALITYKA

♦

COMEF

♦

ERTEC

♦

GBC POLSKA

♦

INTERTECH TRADING CORPORATION S.A.

♦

KENDROLAB

♦

LAB

♦

LGC Standards

♦

MERANCO

♦

POCH S.A.

♦

SIGMA-ALDRICH

♦

TESTCHEM

♦

VILLA LABECO

♦

WITKO

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Doroslosc Osob z N I wersja internetowa id 140516
Ekonomika Transportu Struktura rynkowa wersja internetowa
Interna czerwiec 2005 wersja 1-1, Interna czerwiec 2005 wersja 1
Doroslosc Osob z N I - wersja internetowa2, Niepełnosprawność, Niepełnosprawność intelektualna
Doroslosc Osob z N I wersja internetowa id 140516
Poradnik maniaka kompurerowego, DNS-Książka internetowa
Interna czerwiec 05 wersja 1
Sciaga sieci wersja 1, Studia, Sieci komputerowe i internet
DAWNA KSIĄŻKA DRUKOWANA, MARKETING INTERNETOWY
Sciaga sieci wersja 3 final, Studia, Sieci komputerowe i internet
Ksiazki Sennik pelna wersja id 252701
wersja finalna nefro, MEDYCYNA - ŚUM Katowice, V ROK, INTERNA
Egz.pielegn.2009 wersja B, studia pielęgniarstwo, interna

więcej podobnych podstron