Certyfikacja po europejsku

st. bryg. dr inż. Ryszard Szczygieł

Generalną zasadą leżącą u podstaw wymagań Unii Europejskiej jest

zapewnienie swobodnego przepływu towarów, usług i siły roboczej na przestrzeni

gospodarczej, jaką stanowi jednolity rynek państw unijnych, wzajemne uznawanie

norm i harmonizacja techniczna. Tworzone instrumenty prawne zmierzają do

zniesienia barier i ograniczeń w przepływie towarów. Spośród nich najistotniejszą

część stanowi, tzw. nowe podejście do przepisów dotyczących wyrobów oraz tzw.

podejście globalne do systemu oceny zgodności. Ograniczają one ingerowanie

państwa do tego, co najistotniejsze, dając przemysłowi wolny wybór co do sposobu

wypełniania obowiązków wobec państwa.

Harmonizacja ustawodawcza jest ograniczona do podstawowych wymagań,

które musi spełniać wyrób wprowadzany na rynek Wspólnoty, by mógł korzystać z

prawa do swobodnego przepływu. Normy zharmonizowane określają specyfikacje

techniczne wyrobów, spełniających podstawowe wymagania zawarte w dyrektywach.

W związku z tym wyroby wytworzone zgodnie z normami zharmonizowanymi

korzystają z domniemania zgodności z odpowiednimi wymaganiami podstawowymi.

Normy zharmonizowane nie stanowią specyficznej kategorii wśród norm

europejskich. Termin ten oznacza tylko prawną kwalifikację specyfikacji

technicznych, którym dyrektywy nadały specjalne znaczenie. Dyrektywy nowego

podejścia opierają się na następujących zasadach:

• harmonizacja ograniczona jest do wymagań podstawowych;

• jedynie wyroby spełniające wymagania podstawowe mogą zostać wprowadzone na

rynek oraz do użytku;

• zharmonizowane normy uznaje się za zgodne z odpowiadającymi im wymaganiami

podstawowymi;

• zastosowanie norm zharmonizowanych lub innych specyfikacji technicznych jest

dobrowolne i producenci mogą wybierać każde rozwiązanie techniczne

zapewniające zgodność z wymaganiami podstawowymi;

• producenci mogą wybierać pomiędzy różnymi procedurami oceny zgodności

przewidzianymi w danej dyrektywie.

Dyrektywa określa asortyment wyrobów nią objętych lub charakter

niebezpieczeństwa, które ma oddalić. W związku z tym muszą być podjęte

niezbędne kroki gwarantujące, że wyroby wprowadzano na rynek oraz do użytku pod

warunkiem niestwarzania zagrożenia dla bezpieczeństwa, zdrowia ani dla innych

interesów publicznych, które dana dyrektywa ma chronić, jeśli zostały one

prawidłowo zainstalowane, są prawidłowo obsługiwane i wykorzystywane

zgodnie z celem, do którego je przeznaczono.

Postanowienia dyrektyw nowego podejścia zastępują wszystkie odpowiednie

przepisy krajowe. Dyrektywami objęte są wyroby, które mają być po raz pierwszy

wprowadzone na rynek Wspólnoty i/lub wprowadzone na nim do użytku. Zgodnie z

tym dyrektywy odnoszą się do nowych wyrobów wyprodukowanych w państwach

unijnych oraz do wyrobów nowych, używanych i wyrobów z drugiej ręki

importowanych z państw trzecich. Producent musi ocenić, czy jego wyrób objęty jest

jedną czy wieloma dyrektywami. W takiej sytuacji wyrób może być wprowadzany do

użytku, gdy spełni wymagania wszystkich dyrektyw, a ocena zgodności zostanie

przeprowadzona zgodnie z nimi.

Obecnie w Unii obowiązuje 21 dyrektyw, które muszą być wdrożone w

państwach kandydujących. Polska wdrożyła ich dopiero pięć. Sprzęt służący do

ochrony przeciwpożarowej obejmują następujące dyrektywy:

• sygnalizacja pożarowa i stałe urządzenia gaśnicze - dyrektywa 89/106 dotycząca

wyrobów budowlanych;

• środki ochrony osobistej strażaka - dyrektywa 89/686 (93/95, 96/58) dotycząca

sprzętu ochrony osobistej;

• podręczny sprzęt gaśniczy, hydranty wewnętrzne, stałe urządzenia gaśnicze i

sygnalizacja pożarowa - dyrektywa 96/98 dotycząca wyposażenia statków.

Sprzęt straży pożarnych jest wyłączony z zakresu dyrektyw. Jest on

traktowany w Unii jako specjalny, tak jak sprzęt służący celom wojskowym lub

policyjnym, dlatego państwa członkowskie same regulują zagadnienia jego

certyfikacji. W Polsce przygotowywane jest rozporządzenie Rady Ministrów w

sprawie wyrobów przeznaczonych na cele obronności i bezpieczeństwa państwa

oraz służących do ochrony informacji niejawnych.

Odpowiedzialność za wyrób wprowadzony na rynek ponosi producent, co

określa dyrektywa o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób.

Producentem jest każda osoba fizyczna lub prawna odpowiedzialna za

zaprojektowanie i wyprodukowanie wyrobu z zamiarem wprowadzenia go na rynek

Wspólnoty. Odpowiedzialność producenta rozciąga się także na podwykonawców,

którzy uczestniczą w procesie wytwarzania. Również każda z osób uczestniczących

w łańcuchu dostawy lub dystrybucji, która może być uważana za odpowiedzialną za

wadliwy wyrób, może być pociągnięta do odpowiedzialności. W szczególności może

się to zdarzyć wtedy, gdy producent jest spoza Wspólnoty. Odpowiedzialność za

wyrób ponosi również monter lub instalator, gdy dana dyrektywa przewiduje, że ich

czynności mogą mieć wpływ na jego zgodność z wymaganiami. Odpowiedzialność

spoczywa także na pracodawcy i użytkowniku wyrobu, w sensie wyboru

odpowiednich wyrobów do wykonywania pracy i niestwarzania zagrożenia. Ponadto

muszą oni podjąć wszystkie niezbędne środki, aby zagwarantować utrzymanie

sprzętu na poziomie zgodności z wymaganiami. Szczególny nacisk położony jest na

szkolenie w obsłudze sprzętu. W razie spowodowania szkód przez wyrób wadliwy

producent musi je zrekompensować, jeśli przekraczają one kwotę 500 euro dla

pojedynczego zdarzenia. Odpowiedzialność producenta wygasa po 10 latach od

momentu wprowadzenia wyrobu na rynek.

Proces oceny zgodności wyrobu z odnośną dyrektywą jest podzielony na

osiem podstawowych modułów, które przedstawiono w tabeli.

Jednostki notyfikowane są i muszą pozostać niezależne od klientów i innych

zainteresowanych stron. Status prawny jednostek zabiegających o notyfikację (tzn.

to, czy są one prywatne, czy państwowe) jest nieistotny tak długo, jak długo

zagwarantowana jest ich niezależność i bezstronność i można je zidentyfikować jako

osobne podmioty prawne posiadające prawa i obowiązki.

Podstawowym zadaniem jednostki notyfikowanej jest świadczenie usług

związanych z oceną zgodności na warunkach podanych w dyrektywach zgodnie z

zakresem ich notyfikacji. Usługi te mogą być oferowane każdemu podmiotowi

gospodarczemu z Unii Europejskiej lub spoza niej. Również producent ma prawo

wyboru spośród jednostek notyfikowanych, które zostały wyznaczone do realizacji

danej procedury.

CNBOP ubiega się o notyfikację laboratoriów badawczych i Jednostki

Certyfikującej Wyroby u ministra spraw wewnętrznych i administracji - na sprzęt

stanowiący wyposażenie straży pożarnych, u ministra infrastruktury - na sprzęt objęty

dyrektywą budowlaną (sygnalizacja pożarowa i stałe urządzenia gaśnicze) oraz u

ministra gospodarki - na środki ochrony osobistej. Uzyskanie notyfikacji leży nie tylko

w interesie Centrum, lecz również krajowych producentów wyrobów służących do

ochrony przeciwpożarowej. Przy braku krajowych jednostek notyfikowanych mogą

nastąpić poważne perturbacje, wynikające z konieczności wykonywania oceny

zgodności w placówkach zagranicznych. Innym aspektem, który trzeba brać pod

uwagę, jest konieczność funkcjonowania jednostki zdolnej weryfikować wydane

certyfikaty przez inne instytucje, szczególnie w zakresie wyrobów uznanych za

specjalne, których stosowanie każde państwo członkowskie Unii reguluje odrębnie.

Laboratoria notyfikowane są również istotnym ogniwem nadzoru nad wyrobami

wprowadzonymi do obrotu, wykonując np. badania próbek wyrobu na zlecenie

organów nadzoru.

Po pozytywnym przejściu procedury oceny producent ma prawo i obowiązek

oznaczania swojego wyrobu znakiem CE. Znak ten jest potwierdzeniem jego

zgodności z odpowiednimi przepisami Unii oraz świadectwem, że dopełniono

właściwej procedury oceny zgodności. Ponieważ wszystkie wyroby objęte

dyrektywami nowego podejścia są oznakowane symbolem CE, oznaczenie to nie

może służyć celom handlowym ani nie oznacza, że towar został wyprodukowany w

Unii. Każdy wyrób - zanim zostanie wprowadzony na rynek - musi być oznaczony

znakiem CE, chyba że konkretna dyrektywa stanowi inaczej. Jeśli z kolei wyrób

objęty jest kilkoma dyrektywami, zamieszczony znak musi oznaczać, że produkt ten

uznaje się za zgodny z wymaganiami wszystkich dyrektyw.

Aby kontrolować wdrażanie dyrektyw i same wyroby przez nie obejmowane,

państwa członkowskie Unii muszą stworzyć system nadzoru rynku. Nadzór ten musi

zagwarantować zgodność z postanowieniami prawa na terenie całej Wspólnoty, gdyż

zgodnie z jedną z podstawowych zasad obywatele mają prawo do odpowiedniego i

takiego samego poziomu ochrony w obrębie jednolitego rynku, niezależnie od

pochodzenia wyrobu. Co więcej, nadzór rynku jest istotny ze względu na

eliminowanie nieuczciwej konkurencji. Państwa członkowskie wyznaczają lub

ustanawiają władze, które są odpowiedzialne za ten nadzór.

Wszystkie państwa unijne są zobowiązane do współpracy administracyjnej w

celu prawidłowego i jednolitego stosowania dyrektyw nowego podejścia. Dlatego

muszą udzielać sobie pomocy oraz tworzyć system wymiany informacji RAPEX o

wyrobach stwarzających zagrożenie dla ich użytkowników. Podstawowym aktem

prawnym regulującym zagadnienia oceny zgodności

w Polsce jest projekt ustawy o systemie oceny zgodności oraz zmianie

niektórych ustaw. Ustawa ta zastąpi obecnie obowiązującą z dnia 28 kwietnia 2000

roku (Dz. U. Nr 43, poz. 489 i Dz. U. z 2001 r. Nr 63, poz. 636). Nowy akt zawiera

zasadnicze zmiany, polegające na: uporządkowaniu przepisów, szczególnie w

zakresie oceny zgodności, rozszerzeniu delegacji do wydawania aktów

wykonawczych o minimalne kryteria uwzględnione przy autoryzowaniu jednostek i

laboratoriów, wprowadzeniu zasady wzajemnego uznawania.

Przepisy regulują też sposób prowadzenia nadzoru nad rynkiem. Organami

kontrolnymi będą: Główny Inspektorat Handlowy, państwowy inspektor pracy, prezes

Wyższego Urzędu Górniczego, prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty

oraz główny inspektor nadzoru budowlanego. Nie ma wskazanego organu nadzoru,

który kontrolowałby wyroby nabywane przez jednostki straży pożarnych.

Dostosowanie prawa polskiego do unijnego w omawianym zakresie budzi

niepokój krajowych producentów oraz jednostek badawczych i certyfikujących. Prawo

unijne, które obowiązuje w państwach Wspólnoty Europejskiej, nie gwarantuje

całkowicie swobodnego przepływu wyrobów służących do ochrony

przeciwpożarowej. Nie do zaakceptowania z pewnością będzie sytuacja

nieograniczonego napływu wyrobów z jednego kierunku, bez możliwości jego

kontroli, gdy polskie wyroby spełniające wymogi dyrektyw nie będą traktowane

równorzędnie.

W artykule wykorzystano opracowanie Komisji Europejskiej „Guide to the

Implementation o f Directives Based on the New Approach and the Global Approach".

Autor jest dyrektorem CNBOP