GEOGRAFIA GOSPODARCZA ŚWIATA

WYKŁADY – WGISR

WYKŁAD 1

„Mapa Polityczna Świata”

Mapa polityczna świata – mapa ta oddaje nam stan zależności politycznych na świecie.
Ważna jest data wydania mapy. Istotne jest także miejsce wydania mapy (polityka różnych
państw różnie wyznacza granice – robi to tak jak im najbardziej odpowiada: np. Izrael nie
uznaje na mapach autonomii palestyńskiej; Gwatemala nie uznaje istnienia Belize; Japonia na
swoich mapach przedstawia Kuryle jako wyspy japońskie). Na mapach politycznych
Antarktyda jest biała.
Dobór barw – barwy mogą sugerować pewne zależności

{dezintegracja – tworzy się więcej państw}
{integracja – tworzą się pewne organizacje jednoczące państwa}

Większość państw powstało w erze nowożytnej

XVI w. – duże zmiany polityczne: rozwój kolonializmu; podbój Ameryki przez Hiszpanów i
częściowo Portugalczyków (Brazylia), podbój wybrzeży Afryki przez Portugalczyków, podbój
Azji przez Portugalczyków (Indie).

1496 r. traktat z Tordesillas podzielił świat na dwie części: od południka ok. 44 W na wschód
był to świat Portugalczyków a na zachód Hiszpanów. Taki podział umożliwił Portugalii
podbój części dzisiejszej Brazylii.

Wielka Brytania – Francja – spory w Kanadzie, spory w Indiach
Nigeria – sztuczne państwo, stworzone dla ludności murzyńskiej powracającej z Ameryki.

Etiopia, Nigeria – były państwami już w XIX w.

Włochy – Libia, Somalia
Portugalia – Angola, Mozambik

W Afryce dokonano geometrycznego podziału granic, który zazwyczaj nie ma nic wspólnego
z miejscową ludnością i rejonami etnicznymi.

Azja – Indie Brytyjskie, Indie Francuskie, Indie Portugalskie; Indonezja holenderska

I Wojna Światowa spowodowała duży zamęt na mapie politycznej świata

-

rozpad imperium Otomańskiego
mandaty: W. Brytania – Oman, Irak; Francja – Syria, Liban

-

rozpad Austro-Węgier
powstały mniejsze państwa: Chorwacja, Słowenia, Czechy, Węgry, Austria, Włochy
dostają Triestr, część odzyskuje Polska

Mandaty – otrzymały je państwa, które wygrały I Wojnę Światową. Mandaty przyznawała
Liga Narodów. Obszary, które stały się terytoriami mandatowymi nie były jeszcze same w
stanie stać się neutralnymi państwami.

-

mandaty typu A - wcześniejsze tereny należące do imperium Otomańskiego: Irak,
Palestyna, Oman – W. Brytania; Syria – Francja

-

mandaty typu B – terytoria niemieckie: Togo, Kamerun – podzielone pomiędzy W.
Brytanię i Francję; Tanganika (Tanzania) – W. Brytania; Ruanda, Urundi – Belgia

-

mandat typu C – Wyspy Marshalla, Karoliny, Mariany, Papua Nowa Gwinea... –
mandaty USA, Australii, Nowej Zelandii; Namibia – mandat RPA

{Dominia – obszary najbardziej niezależne}

II Wojna Światowa
Stwierdzono, że nie jest dobrze mieć kolonie a uzależnić te obszary gospodarczo
Obecnie mamy 197 państw należących do ONZ
1946 r. – 80 państw
1986 r. – 176 państw
2001 r. – 197 państw

Podział Indii
Indie, Pakistan wsch., Pakistan zach., Cejlon
Z Pakistanu wsch. powstało państwo Bangladesz
Podział Palestyny na: Izrael, Jordania

Lata 60 XX w. – dekada Afryki (większość koloni na kontynencie afrykańskim odzyskuje
niepodległość)
Francuska Afryka Zachodnia i Równikowa dzielą się na dużą liczbę państw

Terytoria Powiernicze – ustanowione przez ONZ
Były to terytoria, które nie mogły stać się jeszcze samodzielnymi państwami a kontrolę nad
nimi sprawowały państwa, które wygrały wojnę. Państwa, które posiadały terytoria
powiernicze były zobowiązane prowadzić do odzyskania niepodległości przez te terytoria

Namibia uzyskała niepodległość dopiero w 1990 roku mimo, że powinna też w latach 60 ale
RPA coś tam się nie zgadzało.

Państwa słabe gospodarczo (Hiszpania, Portugalia) nie mogły opanować (uzależnić)
gospodarczo swoich koloni i dlatego nie chcieli dać im wolności.

Lata 90 – Europa
rozpad ZSRR
rozpad Jugosławii
rozpad Czechosłowacji

Ile jest koloni teraz?

-

Grenlandia (dominują tu bardziej Amerykanie niż Duńczycy)

-

Gibraltar (Wielka Brytania)

-

Szpitzbergen (Norwegia)

-

St. Pierre (Francja)

Obecnie powstaje wiele organizacji międzynarodowych zrzeszających państwa: UE,
NAFTA...

Podział państw:

1.) I podział
- Socjalistyczne
- Kapitalistyczne
- Rozwijające się
Jest to zły podział i już nie istnieje. Jest tu mieszanie kryteriów (to jakby podzielić ludzi na
wysokich, niskich i łysych).

2.) II podział
- Kraje bogatej północy
- Kraje biednego południa
Podział ten także nie jest dobry bo np.: do bogatej północy są zaliczane Australia i Nowa
Zelandia

{kraje bogate zajmują 20% powierzchni a mają 80% dochodu świata}
Podział państw według dochodu na mieszkańca też nie jest tak zupełnie dobry ponieważ np.
wielkie kampanie zarabiają ogromne pieniądze a zwykli ludzie zarabiają mało ale średnia
wychodzi wysoka lecz nie ma ona odbicia w społeczeństwie. Dodatkowo w różnych krajach
stosowane są różne kryteria pomiarowe i stąd trudno porównywać wyniki. Taki podział
państw według jednych jest bardzo dobry a według innych głupi.

Świat jest jeden. Jeżeli coś się dzieje w krajach rozwijających się to odbije się w krajach
rozwiniętych i odwrotnie.

WYKŁAD 2

Lata 40 – dekada krajów azjatyckich
Lata 60 – dekada krajów afrykańskich
Ostatnimi aspektami dekolonizacji było przyłączenie Hong Kongu i Makao do Chin
Nie licząc Grenlandii obecnie kolonie zajmują niewielką powierzchnię na świecie

Obecnie na Ziemi jest wiele konfliktów

Kontrowersje w sprawach granic:

-

Wiele kontrowersji wzbudza granica pomiędzy Ameryką Północną a Południową i
różni ludzie różnie tę granicę widzą:

a.) Granice tę powinna stanowić granica państw Panamy i Kolumbi
b.) Granicę tę powinien stanowić przesmyk Panamski
c.) Granicą tę powinien stanowić przesmyk Theuantepek

Pojęcie Ameryki Łacińskiej wiąże się z obszarem od granicy Meksyk/USA na południe.
Ta nazwa jednak też jest kontrowersyjna ponieważ podboje Hiszpanów nie zatrzymały się

na linii dzisiejszej granicy USA-Meksyk ale kolonizowali oni także niektóre stany
dzisiejszego USA.

-

Kontrowersje wzbudza także granica pomiędzy Europą i Azją

a.) Niektórzy uważają, że granica pomiędzy Europą i Azją powinna przebiegać: górami

Ural, rzeką Ural, rzeką Embą, do M. Kaspijskiego i grzbietami Kaukazu

b.) Inni natomiast uważają, że granica ta biegnie: wschodnimi zboczami Uralu, wzdłuż

przedgórzy Kaukazu, przez M. Czarne i M. Marmara (jest to pogląd bardziej
popularny i według niego Cypr i Kaukaz należą do Azji a Ural do Europy).

Te podziały mają odbicie w pracy ONZ, który inaczej traktuje poszczególne regiony
(kontynenty). Obradują różne komisje.

Obecnie są duże dysproporcje pomiędzy krajami wysokorozwiniętymi a krajami trzeciego
świata i te dysproporcje rosną. W krajach wysokorozwiniętych obecnie żyje 20% ludności
świata a przypada na nie 80% dochodu światowego.

Co wpływa na taki stan rzeczy?

-

mały przyrost naturalny w krajach wysokorozwiniętych (czasem ujemny)

-

wysoki przyrost naturalny w krajach trzeciego świata

-

w krajach trzeciego świata przeważnie występuje dużo konfliktów zwłaszcza na
podłożu etnicznym (sztuczne granice). Są to konflikty zewnętrzne jak i wewnętrzne.

Po II Wojnie Światowej było około 150 innych wojen. Szacuje się, że w ciągu 9 tys. lat
istnienia cywilizacji ludzkiej jedynie w ciągu 120 lat nie było żadnej wojny. Wojny i konflikty
wpływają druzgocąco na gospodarki państw ponieważ ogromne sumy z budżetów
przeznaczane są na zbrojenia, np.: Izrael 31% dochodu; Syria 28%, Rosja 16%, Egipt 16%.
Industrializacja ZSRR była w dużej części dzięki przemysłowi zbrojeniowemu.

Koncepcje pomocy krajom słabo rozwiniętym

-

Niektórzy uważają, że trzeba zatrzymać rozwój w krajach wysokorozwiniętych a
produkcję itd. przenieść do krajów trzeciego świata co rozwinie ich gospodarki. Jest to
głupi pomysł i nierealny, ponieważ kraje wysokorozwinięte dają impuls do rozwoju
innym krajom. Tak też kryzys, czy zatrzymanie rozwoju w krajach
wysokorozwiniętych nie spowoduję przyśpieszenia rozwoju w krajach trzeciego
świata a nawet będzie przeciwny skutek

-

Inni twierdzą aby zmniejszyć wydatki na zbrojenia a te zaoszczędzone pieniądze
wydawać na rozwój tych krajów najbiedniejszych

-

Są też koncepcje, że w rewanżu za zagarnięte bogactwa z kolonii umarzać tym krajom
kredyty (ale w zasadzie wszystkie te propozycje są w nierealne)

Straty w ludziach w konfliktach zbrojnych są 25 razy większe niż straty w katastrofach
naturalnych.
Wiele krajów jest zainteresowanych sprzedażą broni i dla nich te konflikty są opłacalne: mają
rynki zbytu oraz darmowe poligony dla nowego sprzętu. Ze sprzedaży broni są duże dochody.

Podział terytorialny wód

W morzach są bogactwa naturalne: surowce, ryby... i dlatego występują konflikty odnośnie
tego jaki obszar powinny stanowić wody terytorialne

Obecnie według traktatu, który podpisało 138 państw wody terytorialne stanowią pas 12 mil
morskich. Jednak nie wszystkie kraje to uznają i chcą więcej przez co powstają konflikty (np.
chyba Peru żąda aby jego obszar wód terytorialnych wynosił 200 mil morskich ???).

Ciekawa jest także sprawa Antarktydy, która została podzielona na sektory i kraję chcą mieć
tam swoje sektory czy bazy. Na Antarktydzie są bogactwa naturalne i może ona być
potencjalnym miejscem sporów.

Na świecie jest wiele baz wojskowych na terenach innych państw. Są to jakby enklawy na
terenach innych państw. W tych bazach mieszka dużo ludności.

Ludność świata

Ludność świata gwałtownie wzrasta i wzrost ten jest coraz szybszy

LATA

ERA

LICZBA LUDZI

7000

p.n.e.

10 mln

0

160 mln

900

n.e.

320 mln

1700

n.e.

600 mln

1850

n.e.

1250 mln

1950

n.e.

2500 mln

2000

n.e.

6100 mln

(oczywiście lata 7000 p.n.e. to do pewnego stopnia przypuszczenie)

Lata jakich potrzebowała ludność świata aby przekroczyć kolejny miliard

KOLEJNE MILIARDY

LICZBA LAT POTRZEBNYCH ABY

PRZYBYŁ KOLEJNY MILIARD LUDZI

LATA

1 (pierwszy miliard)

8500 lat

1820 r.

2

?

?

3

30 lat

1960 r.

4

15 lat

1975 r.

5

12 lat

1987 r.

6

9 lat

1999 r.

Obecnie rocznie przybywa około 90 mln ludzi.

Przyrost naturalny to różnica pomiędzy stopą urodzeń a stopą zgonów.

W pierwszych okresach cywilizacji było bardzo dużo urodzeń ale także była duża
śmiertelność. Ludzie żyli krótko ok. 30 lat. Stąd w tamtych czasach był powolny przyrost
naturalny. Wtedy centrum ludności był bliski wschód i rejon morza Śródziemnego.

SAUVY – wymyślił 5 cykli demograficznych

1.) Wysoka stopa urodzeń oraz wysoka stopa zgonów. Niski przyrost naturalny.

Dziś na świecie trudno znaleźć ten etap.

2.) Wysoka stopa urodzeń i stosunkowo niska stopa zgonów (rozwój medycyny).

Cykl charakterystyczny dla dzisiejszych krajów trzeciego świata.

3.) Niska stopa zgonów i stopa urodzeń zaczyna być obniżana (zmniejsza się,

urodzenia kontrolowane). Przyrost naturalny nadal dość wysoki.

4.) Stopa urodzeń równa jest stopie zgonów. Niska stopa urodzeń i zgonów:

ludność nie wzrasta.

5.) Bardzo niska stopa urodzeń i bardzo niska stopa zgonów. Pojawia się ujemny

przyrost naturalny.

{te cykle zostały opracowane na podstawie Europy i niema pewności czy potwierdzą się na
całym świecie}

W krajach trzeciego świata jest % mniej chorób cywilizacyjnych (raka, układu krążenia). W
krajach tych stopa zgonów także maleje ale współczynnik ten jest nadal większy niż w krajach
wysokorozwiniętych.

Proletariat – proles (łac.) – potomstwo {tak nazywano grupy biednej ludności, która w
zasadzie za własność mogła uważać swoje dzieci bo nic innego nie posiadali)

13,2 promili – przyrost światowy (jest trochę obniżony bo parę lat temu był większy)

Można z góry założyć, że stopa zgonów na świecie będzie malała i ludzie będą żyli coraz
dłużej. Sprawą dyskusyjną jest to co się stanie z liczbą urodzeń, którą obecnie na świecie
chcemy ograniczyć.

Paradoks krajów trzeciego świata

Polega on na tym, że poszczególne rodziny chcą mieć dużo dzieci a im jest więcej ludzi tym
w krajach tych jest coraz ciężej bo gospodarka nie wyrabia za przyrostem ludności.
Kraje trzeciego świata leżą w strefach: równikowej, podrównikowej, zwrotnikowej i
podzwrotnikowej. W zasadzie wydatki na dzieci są niewielkie, np.: nie trzeba kupować często
nowych ubrań bo cały rok jest ciepło. Owoce są cały rok i 2 razy do roku są zbiory. Ludzie
żyją na granicy nędzy ale z głodu nie umierają. Czyli stosunkowo powinno być łatwiej
wyżywić ludność trzeciego świata niż ludność krajów wysokorozwiniętych.
Dzieci w krajach słabo rozwiniętych pracują i część swoich dochodów odsyłają rodzicom. W
takiej sytuacji im rodzice mają więcej dzieci tym w przyszłości będą mieli więcej pieniędzy
(dlatego płodzą te dzieci). Często najstarsze rodzeństwo utrzymuje to najmłodsze. W krajach
tych rodziny są zazwyczaj duże, np.: 12 osobowe. Problem szybko wzrastającej liczby
ludności w krajach trzeciego świata jest problemem ekonomicznym ale i społeczno-
kulturowym. W niektórych krajach ilość dzieci wskazuje na męskość, podobnie jest z
kobietami. A więc ludzie chcą udowodnić swoją męskość czy kobiecość i płodzą te dzieci bez
umiaru. Również wszystkie religie w tych krajach nigdy nie wspominają aby mieć mało dzieci
a często nawet nakłaniają do ich posiadania.

20 promili – przyrost w Afryce
16 promili – przyrost w Ameryce Łacińskiej
10 promili – przyrost w Australii

Przekonanie ludności trzeciego świata to nie posiadania tak dużego potomstwa jest niezwykle
trudne. Najwięcej dzieci rodzi się na wsiach a do tych ludzi jest najtrudniej dotrzeć i
uświadomić ich.

Prognozy na przyszłość

Jeżeli przyrost naturalny zostanie ograniczony do 5 promili to w roku 3000 będzie na Ziemi
442 mld ludności a na jednego człowieka przypadnie powierzchnia 337 m kwadratowych.
Jeżeli jednak utrzyma się obecny wskaźnik przyrostu naturalnego na świecie 13,2 promila to
w roku 3000 na jednego człowieka przypadnie zaledwie 102,97 cm kw. - (koniec ludzkości).
Tak więc widzimy, że przyrost ten zależy zatrzymać.

Np.: Chiny – wprowadzono zasadę, że można mieć tylko jedno dziecko. Ma ono wiele
przywilejów, dodatki od państwa, itd... Mając jednak drugie dziecko, taka rodzina staje się
„wrogiem narodu”. Wtedy i pierwszemu dziecku zabiera się wszelkie pomoce i rodzina ma
problemy. Jednak mimo tych ustaleń przyrost naturalny w Chinach istnieje. Chodzi o to, że w
Chinach mieszkają mniejszości narodowe (ok. 100 mln ludzi), które nie podlegają temu
prawu i mogą mieć więcej dzieci.

Duży przyrost naturalny wymaga jednoczesnego dużego wzrostu w gospodarce co nie idzie w
parze.
Przy dużym wzroście ludności pojawia się jeszcze problem wody pitnej. Zasoby tej wody na
świecie w przeciwieństwie do ludności nie wzrastają. Na dodatek większa liczba ludności
świata wiąże się nie tylko z większą konsumpcją wody ale to także nowe zakłady
przemysłowe wykorzystujące wodę; więcej ludzi wiąże się ze zwiększeniem hodowli
zwierząt, które też piją wodę; a na koniec im więcej ludzi tym więcej wód będzie
zanieczyszczonych.
Ludzie na świeci najwięcej rodzi się w miejscach, w których nie mogą być wyżywieni.
Pojawiają się przez to migracje. W krajach trzeciego świata powinno być mniej ludności bo
mniejsze są możliwości gospodarcze.

WYKŁAD 3

Eksplozja demograficzna – gwałtowny przyrost ludności

Duży przyrost ludności na świecie modyfikuje znacznie strukturę ludności na świecie. Jest
dużo ludności młodej (grupa przedprodukcyjna). Ta grupa ludzi wymaga dużo inwestycji –
szkoły, szpitale... (są to inwestycje nieprodukcyjne). W momencie gdy ta grupa dojdzie do
wieku produkcyjnego to nastąpi kolejny wyż demograficzny. Ludzie ci w tym momencie
szukają pracy a dzisiejsze zakłady są zmechanizowane i zatrudniają mało ludzi. Budując
zakłady mniej zmechanizowane, zatrudniające więcej ludzi nie wytrzymamy konkurencji
światowej.

-

w krajach mało rozwiniętych jest dużo młodzieży

-

w krajach wysoko rozwiniętych jest duży postęp w medycynie, ludzie żyją długo i jest
coraz więcej ludzi w wieku emerytalnym (ta grupa jest jednak nieprodukcyjna).

Struktura płci na świecie

Jest prawie taka sama liczba mężczyzn i kobiet. Jednak w poszczególnych grupach
wiekowych nie jest tak do końca. W najmłodszych grupach obserwuje się większą liczbę
mężczyzn, w grupach najstarszych jest natomiast więcej kobiet.
{nadwyżka mężczyzn nad kobietami występuje głównie w Australii i Azji}
Większa liczba kobiet w wieku poprodukcyjnym jest większa ze względu na to, że
umieralność mężczyzn jest większa.
{obecnie rodzi się więcej chłopców – rekompensata za wojny}

Rozmieszczenie ludności na świecie

Od początku zawsze prawie połowa ludności przypadała ba Azję (dziś jest podobnie).

-

Obecnie na Azję przypada ponad 60% ludności świata

-

Afryka 13-14% ludzi świata (udział Afryki wzrasta)

-

Europa (z Rosją) 12% ludności świata. Obecnie udział Europy w % zaludnieniu świata
maleje. W średniowieczu w Europie mieszkało około 30% ludności Ziemi. Spada tu
przyrost naturalny, który obecnie jest ujemny. Na to, że liczba ludności w Europie nie
spada wpływa fakt, że ludzie migrują do Europy.

-

Ameryka Północna i Środkowa 8%

-

Ameryka Południowa 6% {Ameryka Łacińska 8%; przyrost naturalny w Ameryce
Łacińskiej jest znacznie wyższy niż w Ameryce Anglo-Saskiej}

-

Australia i oceania 0,5% ludności świata

Średnia gęstość zaludnienia na Ziemi wynosi 43 mieszkańców na kilometr kwadratowy

-

Europa (z Rosją) 32 mieszkańców na km2 (gdyby nie Rosja było by o wiele więcej)

-

Azja (bez Rosji) 112 mieszkańców na km2

-

Ameryka Północna i Środkowa 19 osób na km2

-

Ameryka Południowa 18 osób na km2

-

Australia i oceania 3 osoby na km2

25 państw zawiera około 70% ludności świata

11 państw w Azji
5 państw w Afryce
6 państw w Europie
3 państwa w Ameryce

Najludniejsze kraje świata to Chiny i Indie – mają razem ponad 2 mld mieszkańców
{szacuje się, że za 20 lat Indie będą miały więcej ludności od Chin}

Zmiana ludności w wybranych krajach świata w przeciągu 50 lat

Kraj

Liczba ludności w latach (w mln)

1950 r.

2000 r.

Chiny

550

1350

Indie

368

ok. 1000

USA

150

270

Indonezja

80

205

Brazylia

53

162

Rosja

103

147

Pakistan

40

140

Japonia

84

126

Bangladesz

42

125

Nigeria

33

106

Meksyk

33

100

Egipt

22

66

Tajlandia

20

61

Co jest powodem koncentracji ludności w jednych krajach a czemu w innych krajach
ten proces jest wolniejszy?

-

czynniki historyczne (rozwój cywilizacji)

-

czynniki środowiskowe (niziny, obszary niedaleko morza, rejon śródziemnomorski
zawsze były chętnie zaludniane). Mało ludzi chce mieszkać w obszarach arktycznych.
Obszary wyżynne i góry mają mniej ludności. Do 20 m n.p.m. mieszka około połowa
ludności. W rejonach ciepłych, równikowych lepiej się mieszka wyżej bo jest tam
bardziej umiarkowany klimat. Mało ludzi mieszka na pustyniach. Ludzie mieszkają
nad rzekami. Ludzie interesują się obszarami odległymi i nieprzyjaznymi jeżeli są tam
np. jakieś surowce naturalne.

Wzrost ludności na danym terytorium następuje także dzięki migracją. 125 milionów ludzi
rocznie zmienia na stałe kraj zamieszkania.

Struktura narodowościowa świata

Świat zamieszkuje wiele narodowości (w zasadzie nie wiadomo ile). Jest około 5000 tysięcy
języków – nie wliczając dialektów.

Co to jest naród?
Historycznie wytworzona trwała wspólnota ludzi , ukształtowana na gruncie wspólnych losów
dziejowych, kulturze, języku, terytorium. Występuje świadomość narodowa wśród członków.

Świadomość narodowa jest chyba najważniejszym czynnikiem, ważniejszym nawet od języka.
Nie jest także konieczne posiadanie terytorium aby istniał naród, np. Cyganie.

Kiedy zaczęły się tworzyć narody

Powstawały w okresie feudalnym. Inne powstały w XIX i XX wieku. Np. narody Afrykańskie
czy Amerykańskie powstały w momencie utworzenia państwa.
Wcześniej były jakieś plemiona.
Nawet w Europie niedawno powstały narody – np. Bośnia i Hercegowina

Naród a grupa etniczna – gdzie granica?
Grupa etniczna nie spełnia wszystkich atrybutów definicji narodu. Grupy etniczne mogą np.
mówić jakimiś dialektami.

Państwo narodowe – zamieszkuje je jedna narodowość {jest bardzo mało takich krajów na
świecie}

Państwo narodowościowe – jest w nich wiele grup narodowościowych, może być jedna
dominująca choć niekoniecznie. Na pewno żadna z grup nie jest bardzo liczna. Tych krajów
na świecie jest większość

Europa

Hiszpania – Celtowie, Kartagińczycy, Fenicjanie, Grecy, Rzymianie, Wizygoci
W VIII wieku przychodzą arabowie i zajmują znaczne obszary płw. iberyjskiego.
Rekonkwista – odbijanie Hiszpanii z rąk arabów; Granada – ostatni odbity teren
Kim są dzisiejsi Hiszpanie – Celtowie, Rzymianie, Arabowie...
Największe, historyczne prawa do tych terenów mają Baskowie – potomkowie Celtów.
Obecne mniejszości: Katalończycy, Baskowie, Kastylijczycy
60% produktu narodowego Hiszpanii jest wytwarzane w Katalonii i kraju Basków.

Portugalia – kiedyś była krajem o jednolitej ludności ale obecnie tak nie jest

Francja – Są tu 3 problemy nie licząc migrantów.
Alzacja i Lotaryngia – raz tereny te należały do Francji a raz do Niemiec. Ludzie ci mówią
dialektem francusko-niemieckim. Ludność jest tu przemieszana {podobnie Śląsk-opolski}
Normandia i Bretonia – Bretończycy mówią po bretońsku
Korsyka – wszystkie nazwy na wyspie są włoskie. Zamieszkuje ją głównie ludność o
przeszłości włoskiej. Korsyka zastała przyłączona do Francji po zwycięstwach Napoleona.

Wielka Brytania – problem Irlandii Północnej; problem Walii; problem Szkocji (osobna
drużyna piłkarska, funt szkocki w obiegu – oprócz funta brytyjskiego}

Belgia – są tu dwie narodowości: Flamandowie i Balonowie. Używają 2 języków.
Prawdopodobnie nastąpi podział państwa. Flamandowie są bogatsi. Bruksela jest wydzielona.
Ludność flamandzka i balońska dzielą się 50% / 50%.

Holandia – problem z Fryzami

Niemcy – Łużyczanie: nigdy nie stworzyli państwa, mają swój język, są to Słowianie, wydają
gazety w swoim języku.

Włochy – ludność austryjacka na północy, chce tą część przyłączyć do Austrii. Triestr jest
zamieszkały przez ludność słoweńską. Podział na biedne południowe Włochy i bogatszą
północ {to nie jest podział etniczny}. Sardynia – ludność hiszpansko-włoska

Szwajcaria – podział na część francuską i niemiecką, 1 kanton włoski.
Zurich – jednostka niemiecka
Genewa – dominacja francuska
Różnice narodowościowe w Szwajcarii są istotne
20% ludności Szwajcarii są to imigranci

Kraje skandynawskie – są to kraje dość jednolite

Jugosławia – 5 narodowości (bez Bośni i Hercegowiny); 4 języki (serbski, chorwacki,
macedoński i słoweński); 3 religie (katolicy, prawosławni i muzułumanie); 2 alfabety (łaciński
i cyrylica)
Słowenia, Chorwacja, Macedonia, Czarnogóra, Serbia, Bośnia i Hercegowina
Dwa obwody autonomiczne (albański i węgierski)
{rakija – wódka}
Chorwacja i Słowenia miały ciągoty do Austrii. Jeszcze przed rozpadem miały większy
handel z Austrią niż z Serbią.
Serbia – związki z Rosją
Pierwsza oddzieliła się Słowenia (bez problemów), na terenach tych nie było mniejszości
Chorwacja – tu już były problemy bo w Chorwacji było dużo Serbów ale ostatecznie poszło to
nieźle.
Bośnia i Hercegowina – były konflikty bo było dużo różnej ludności {aż w końcu Bośniacy
poczuli się narodem – są to głównie muzułumanie}
Macedonia – ludność ta mieszka także w Grecji i Bułgarii. Grecy w Polsce to głównie
Macedończycy. Grecja i Bułgaria nie uznały Macedonii.
Kosowo – 80% Albańczycy (tyle samo Albańczyków w Kosowie co w Albanii) ale prawa
historyczne do Kosowa są po stronie Serbów ale od XIV wieku zajęli chyba te tereny Turcy –
kolonizowali

Rumunia – problem z Węgrami

Węgry – „Węgry graniczą z Węgrami”, we wszystkich krajach ościennych przy granicach
mieszkają Węgrzy. Obecnie Węgry mają 2/5 terytorium, które posiadali przed wojną.

Czechy – Morawianie; 80 tys. Polaków na „jakimś tam Śląsku”.

WYKŁAD 4

Polska – są w Polsce mniejszości Ukraińców i Białorusinów. Białorusini - Podlasie,
Hajnówka, Białowieża); Ukraińcy – byli przesiedlani na ziemie odzyskane, Dolny Śląsk,
Warmia i Mazury, rejon Przemyśla; Mniejszość niemiecka – statystyki różnie podają ile tych
ludzi znajduje się w Polsce. W trzech województwach skoncentrowane jest 60% mniejszości
niemieckiej w Polsce: opolskie, katowickie i gdańskie. Mniejszość ta jest związana ze zmianą
granic Polski po II Wojnie Światowej. Obecnie jest już dużo pomieszanych małżeństw
polsko-niemieckich. Właściwie do końca nie wiadomo kto jest naprawdę Niemcem a kto
tylko się za niego podaję z przyczyn ekonomicznych. Inne mniejszości w Polsce stanowią
małe grupy: Litwini, Czesi, Słowacy, Grecy, Cyganie...

ZSRR
Dzieliło się na 15 (16 – zależnie od okresu) republik. Konstytucja mówiła, że republiki mają
prawo wystąpić z ZSRR ale w praktyce żadna nie mogła tego zrobić. Republiki dzieliły się na
mniejsze jednostki administracyjne. Występowały także obwody autonomiczne i nie
autonomiczne.
Na terenie ZSRR mieszkało około 180 narodowości. Polityka Lenina i Stalina miała na celu
przemieszanie tych ludzi – przesiedlano ich. Przykładowo stało się tak w Kazachstanie gdzie
w końcu mieszkało więcej Rosjan niż Kazachów.
W 1990 roku nastąpił rozpad ZSRR a republiki stały się niezależnymi państwami choć nie do
końca bo powstała Wspólnota Niepodległych Państw. Do NWP nie weszły jednak republiki
nadbałtyckie – Litwa, Łotwa i Estonia, które to po II Wojnie Światowej do ZSRR zostały
włączone siłą.
Na terenach byłych republik radzieckich jest obecnie wiele konfliktów na podłożu etnicznym.
Republiki nadbałtyckie także mają pewne problemy etniczne.

Litwa – mieszka tu tylko 70% Litwinów. Jest tu dużo Polaków. Stolica Litwy Wilno liczy
500 tysięcy mieszkańców z czego jest 100 tysięcy Polaków. Mimo tak dużej poloni na Litwie
nie ma dwujęzyczności. Kraj ten prowadzi politykę nacjonalistyczną wobec mniejszości
polskiej, która liczy 300 tysięcy. W rejonie Wilna jest dużo Polaków – są oni skupieni. Jest tu
także spora mniejszość Rosjan.

Łotwa – jest tu problem z Rosjanami, którym Łotysze nie chcą dać obywatelstwa
łotewskiego.

Estonia – również jest problem z mniejszością rosyjską.

Białoruś – Jest to kraj silnie zrusyfikowany. {„tutejsi” – są to Białorusini, którzy nie do końca
określili swoją narodowość. 1931 rok – katolicy twierdzili, że są Polakami a prawosławni, że
są Rosjanami}. Na uniwersytecie w Mińsku wykładano po rosyjsku. Po rozpadzie ZSRR
gwałtownie próbują wycofać język rosyjski. Na Białorusi mieszka 0,5 miliona Polaków. Jest
tu także duża grupa Białorusinów, którzy nie mówią po białorusku (np. prezydent
Łukaszenka) i jest ich kilka milionów. {Białorusini mają większą swobodę w Polsce niż na
Białorusi}.

Ukraina – kraj dzieli się na kilka części, np., Ukraina Zach. – kiedyś należała do Galicji. Jest
tu ludność polska i ukraińska; Ukraina Zadnieprzańska – jest tu dużo Rosjan. Ciekawe jest to,
że dużo Polaków jest na terenach, które przed wojną nie należały do Polski. Z Ukrainy
(Lwowa) wyjechało do Polski dużo ludzi. W zasadzie cały Uniwersytet Warszawski stoi na
profesorach polskich, którzy wyemigrowali z Lwowa. Poczucie narodowościowe wśród
Ukraińców zawsze było większe niż wśród Białorusinów. Krym kiedyś zamieszkiwali Tatarzy
ale po wojnie wysiedlono ich do Uzbekistanu a na ich miejsce sprowadzono Rosjan. Obecnie
na Krymie jest konflikt pomiędzy Ukraińcami, Rosjanami i Tatarami powracającymi z
Uzbekistanu. {obecnie państwa byłego ZSRR chcą być państwami o w miarę jednolitej
narodowości i chcą się pozbyć innych ludzi, mniejszości, np. chcą aby Tatarzy opuszczali
Uzbekistan).

Mołdawia – konflikty pomiędzy ludnością rosyjską a mołdawską
{w Rosji jest około 30 jednostek o podobnym statusie do Czeczeni. Rosja nie może się
zgodzić na ich oderwanie bo to oznaczało by rozkład państwa}

Kocioł Kaukaski
Jest tu dużo grup narodowościowych o różnych kulturach i językach.

Armenia – Jest to pierwszy kraj na świecie, który przyjął chrześcijaństwo. Wielu Ormian
wymordowali Turcy (chyba w I Wojnie Światowej), za co Ormianie teraz ich nie lubią.

Azerbejdżan – język to dialekt tureckiego; panuje tu islam; jest tu duża mniejszość rosyjska;
Azerowie są chyba jakimś odłamem Turków; na terenie Azerbejdżanu są enklawy
Ormiańskie, co jest źródłem konfliktów; dużo Azerów mieszka w Iranie – prawie tyle samo
co w Azerbejdżanie – przez to chyba mówi się tu też coś o sztucznych granicach

Gruzja – kraj prawosławny; na jej terenie są terytoria autonomiczne związane z islamem

{Osetia północna i południowa – jedna należy do Gruzji a druga do Rosji}

Kazachstan – problem ludności rosyjskiej, polskiej i niemieckiej. Obecnie Kazachstan
prowadzi politykę zmierzającą ku usunięciu mniejszości. Kazachstan to kraj islamski.
Mniejszości opuszczają ten kraj i powracają do swoich krajów gdzie trudno im się
przystosować do nowych warunków.

W każdym mieście w federacji rosyjskiej można spotkać Polaków. Polaków jest dużo w
obwodach Moskiewskim i St. Petersburgu (po około 20 tys.). W Moskwie są dwa polskie
kościoły i jeden w St. Petersburgu. Dużo Polaków jest na Syberii w rejonie Irkucka.

Cypr – podzielony jest na część grecką i turecką

Turcja – problem Kurdów. Po wojnie obiecywano im niepodległość ale nigdy jej nie
otrzymali. Kurdowie mieszkają na terenie Turcji, Iranu, Iraku i Syrii. Rejony zamieszkane
przez Kurdów są roponośne dlatego państwa wymienione nie chcą się zgodzić na utworzenie
wolnego Kurdystanu. Turcy uważają Kurdów za tureckich górali.

Iran – problem z Kurdami i Azerami. Przed wojną teren ten był zwany jako Persja.

Indie – jedynie 25% mówi językiem indyjskim, dlatego wprowadzono język angielski, który
wszyscy znają. W kraju tym są liczne różnice kulturowe, religijne i językowe co jest
powodem konfliktów. Podobnie jest w Pakistanie i Bangladeszu.

Birma – jest tu 5 grup, które walczą o własne państwa

Półwysep Indochiński – też są tu problemy

Indonezja – na każdej wyspie mówi się innym językiem i są na nich inne narodowości. Nie
ma żadnej grupy dominującej; to cud, że to wszystko się jeszcze trzyma.

Srilanka (Cejlon) – też jest tu trochę problemów etnicznych

Afryka

Część arabska na północ od Sahary; Czarna Afryka na południe od Sahary

Aby państwa tu miały być narodowościowymi trzeba by pozmieniać granice no i w ogóle było
by to bardzo ciężkie, różne języki... Obecnie jest tu duże zróżnicowanie etniczne, jest wiele
konfliktów
{część arabów to chrześcijanie co podważa pogląd, że arabowie (wszyscy) to Muzułmanie}
Na półwyspie Arabskim w Kuwejcie, Bahrainie i Katarze jest bardzo dużo ludności
napływowej – chyba około 60%

RPA – też są konflikty; chyba obecnie z buszmenami

Ameryka – rejon z innymi problemami niż w Afryce i Azji

Kanada – problem francuskiej prowincji Quebec, która chce się oddzielić i pewnie do tego
dojdzie. Kanada i USA pozwalają swojej ludności na poszukiwanie swoich korzeni.

USA – zmienia się skład ludności tego kraju. Początkowo przybywało tu najwięcej
Europejczyków, potem fala migrantów przyszła z Ameryki Łacińskiej a trzecia fala ludności
napłynęła z Azji. Generalnie do USA nie przybywa ludność z Afryki.

Ameryka Łacińska – mówi się, że mieszkają tu Latynosi, choć to pojęcie też nie jest do
końca dobre. Każdy z nich też ma poczucie narodowe, np. Meksykanie...
Są to jakby kraje sztucznie utworzone z kolonii hiszpańskich ale mają duże poczucie
narodowościowe. W Ameryce Łacińskiej jest dużo potomków Inków i Azteków ale rządzą
biali.

Australia – rejon słabo zaludniony, głównie przez ludzi z Europy. Kraj otwarty na emigrację.
Prowadzi podobną politykę jak USA i Kanada. O ile USA broniła się przed napływem
ludności murzyńskiej tak Australia broniła się przed azjatami lecz w końcu musi ich wpuścić.

WYKŁAD 5

Migracje

Migracje stałe i migracje okresowe
Migracje transkontynentalne
Migracje ekonomiczne i polityczne
Migracje wewnętrzne (wieś – miasto, miasto – wieś, region - region)

Po II Wojnie Światowej mamy 3 okresy migracyjne

1.) migracje powojenne: zmiany ustrojów, zmiany granic

Europa – przemieszczenia dużej liczby ludności niemieckiej. Polska i Czechosłowacja
wysiedliły 5 mln Niemców (2 mln z Polski, 3 mln z Czechosłowacji). W całej Europie
przesiedlono około 10 mln Niemców. Również Polacy byli wysiedlani z kresów
wschodnich: około 2 mln osób. Z Polski wyjechało około 400 tys. Ukraińców i 400
tys. Białorusinów. Emigracja 150 tys. Włochów z terenów Jugosławii, {chyba 400 tys.
Finów powróciło do Finlandii.

Inne kontynenty

Azja - do Izraela przybywa około 700 tys. Żydów. Jednocześnie mamy tu około 900 tys.
uciekinierów arabskich. Z Pakistanu wysiedlono 7 mln Hindusów a z Indii wysiedlono 7
mln Pakistańczyków. Około 6 mln Japończyków powróciło do swojego kraju z krajów,
które do tej pory okupowali. Powstanie Chin spowodowało ucieczkę 1 mln ludzi. 1,5 mln
ludzi uciekło z Korei Płn. do Płd.

Afryka – z byłych kolonii wyjeżdżali byli administratorzy

Ameryka Płn. – do USA przybywa dużo emigrantów (najwięcej Niemców, Brytyjczyków i
Włochów). Przybywa około 300 tys. emigrantów z Europy wsch. Dużo ludzi przybywa z
Meksyku.

Ameryka Łac. – pojawia się nowy kraj: Wenezuela, przybywa tu około 500 tys. ludzi.
Argentyna przyjmuje 1 mln emigrantów, głównie Hiszpanów. Brazyli przyjmuje około
800 tys.

Australia – przyjmuje 1,6 mln ludzi, głównie Brytyjczyków i Włochów.

2.) Od lat 60 nastąpił duży przyrost gospodarczy. Jest to drugi okres migracyjny:
lata 60-80. Następują duże różnice gospodarcze pomiędzy krajami. Jest duże
zapotrzebowanie na robotników. Ta emigracja charakteryzuje się gassarbaiterami. W tym
okresie mniejszą rolę zaczęła odgrywać emigracja transkontynentalna. Pojawia się
zjawisko migrodolarów: czyli dolarów zarobionych przez gassarbaiterów i wysyłanych do
ich krajów ojczystych. W Europie dużo ludzi przyjeżdżało do pracy w EWG. Tymi
gassarbaiterami byli tu Turcy, Jugosłowianie, Grecy, Włosi, Hiszpanie (Jugosławia była
jedynym krajem socjalistycznym, który miał podpisane umowy o prace z Austrią i
Niemcami). Z innych krajów socjalistycznych pracowników w EWG było mało. Dużo
gassarbaiterów pracowało także we Francji, około 3,7 mln; w Belgii 800 tys. Część
wcześniejszych emigrantów postanowiła wracać do Europy.