GEOGRAFIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA ŚWIATA

1. ONZ organizacją o charakterze pokojowym.

Organizacja Narodów Zjednoczonych skupia 184 spośród 191 suwerennych państw istniejących na świecie, a przyjęcie na jej członka jest dla nowo powstałych państw wyrazem międzynarodowego uznania ich suwerenności i niepodległości. Koncentruje się ona jednak przede wszystkim na bezpieczeństwie międzynarodowym, rozbrojenia, współpracy politycznej, kulturalnej, naukowej i społecznej narodów, jest forum dyskusji o najważniejszych sprawach współczesnego świata.

2. Unia Europejska (charakterystyka ogólna, rozwój, procesy integracyjne).

Unia Europejska dawna EWG powstała w 1957 roku. Skupia obecnie 15 państw. Tworzy ona wspólny zintegrowany system gospodarczy, społeczny i polityczny, który może być powiększony w najbliższych latach o państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Na podstawie traktatu z Maastricht z 1993 roku zostały tu zniesione wszelkie bariery celne i przepisy prawne ograniczające swobodny przepływ towarów, usług i ludzi, a w najbliższych latach przewiduje się wprowadzenie wspólnej waluty - euro. Unia prowadzi też wspólną politykę handlową i rolną oraz dokonała ujednoczenia prawa obowiązującego na jej obszarze, a od państw starających się o członkostwo wymaga dostosowania się do jej standardów gospodarczych i prawnych.

3. Rozwój liczby ludności świata.

Wzrost liczby ludności świata:

7000 p.n.e. 10 mln

pocz. n.e. 160 mln

1850 r 1200 mln

1950 r 2500 mln

1992 r 5480 mln

Eksplozja demograficzna - nagły wzrost liczby ludności.

Ekumena - obszar stale zamieszkały.

Subekumena - obszar czasowo zamieszkały lub tylko wykorzystany przez człowieka.

Anekumena - obszar niezamieszkały przez człowieka.

Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności na ziemi:

1. warunki klimatyczne

2. woda - w dolinach rzek i na wybrzeżach

3. gleba

4. surowce mineralne

5. przemysł - transport

6. historyczny

4. Eksplozja demograficzna.

Eksplozja demograficzna - nagły wzrost liczby ludności.

Gwałtowny przyrost ludności rozpoczął się w XX wieku. W wyników poprawy warunków życia, postępu, medycyny oraz podniesienia poziomu higieny nastąpiło ograniczenie śmiertelności, utrzymał się natomiast wysoki wskaźnik urodzeń. Spowodowało to gwałtowny przyrost ludności (osiągnął wartość ok. 20% promili). Wysokie tempo przyrostu naturalnego utrzymuje się w większości krajów Afryki, w Azji Południowej oraz w Ameryce Łacińskiej (za 20-30 lat może nastąpić podwojenie liczby ludności świata przy utrzymaniu się tak wysokiej stopy urodzeń.

5. Klasyfikacja i kierunki migracji.

Migracje wewnętrzne - odbywają się w granicach poszczególnych krajów.

Migracje zewnętrzne - zachodzą w skali międzynarodowej, a nawet międzykontynentalnej:

• emigracja - wyjazd z kraju z powodu przeludnienia i trudnej sytuacji gospodarczej

• repatryjacja - powrót do kraju po przymusowym jego opuszczeniu

Rodzaje migracji wewnętrznych:

• stałe

• okresowe

• wahadłowe

6. Rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej.

Szacuje się że ekumena, tzn. obszar stale zamieszkany przez człowieka stanowi - około 91% wszystkich lądów. Zasiedlenie niektórych obszarów jest bardzo nierównomierne. Niezbędnym warunkiem życia jest woda. Przeszkodą dla gospodarki człowieka stanowi zbyt duża deniwelacja terenu, utrudniająca transport, budownictwo i uprawę roli. Na rozmieszczenie ludności wpływa ponadto rozmieszczenie surowców mineralnych, rozmieszczenie gleb oraz rozwój przemysłu i transportu.

Gęstość zaludnienia poszczególnych kontynentów w 1992 r:

• świat - 40 osób/km²

• Azja - 117 osób/km²

• Europa - 103 osoby/km²

• Afryka - 23 osoby/km²

• Ameryka PN - 18 osób/km²

• Ameryka PD - 17 osób/km²

• Australia i Oceania - 3 osoby/km²

• Związek Radziecki - 13 osób/km²

7. Struktura demograficzna ludności świata.

8. Zróżnicowanie rasowe ludności świata.

Odmiany i rasy ludzkie:

1. odmian biała:

• rasa europejska

• rasa hinduska

• odmiana żółta:

• rasa mongoloidealna

• rasa amerykańska

• odmiana czarna:

• rasa afrykańska

• rasa australijska

• rasa malenzyjska (Nowa Gwinea)

9. Zróżnicowanie wyznaniowe ludności świata.

Religie:

1. chrześcijaństwo

2. islam

3. judaizm

4. buddyzm

5. kofucjonizm (Chiny)

10. Urbanizacja w świecie - etapy urbanizacji.

1. urbanizacja formalna - oznaczająca posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich

2. urbanizacja demograficzna - polegająca na migracji ludności ze wsi do miast, co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej

3. urbanizacja ekonomiczna - odznaczająca się wzrostem odsetka ludności zawodowo-czynnej i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach

4. urbanizacja społeczna - przejawiająca się w powiększaniu powierzchni miast istniejących lub budowaniu nowych albo nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcje poza rolnicze. Proces ten prowadzi do kształtowania się wielko przestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i różnych ich forma takich jak: konurbacja, megalopolis, zespoły metropolitalne.

Aglomeracja miejska - jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto np. aglomeracja Łodzi, Warszawy i Londynu.

Konurbacja - jest formą aglomeracji, która tworzy zespół równorzędnych miast pod względem pełnienia funkcji społeczno-gospodarczych np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia Ruhry, Zagłębia Donieckiego.

Megalopolis - jest zespołem miejskim. Jest to wielki obszar zurbanizowany, powstały w wyniku łączenia się szeregu aglomeracji lub konurbacji np. Stany Zjednoczone wschodnie wybrzeże: Boston - Harfford - Nowy Jork - Filadelfię - Baltimore i Waszyngton; zachodnie wybrzeże: San Francisco - Los Angeles - San Diego.

Inne wielkie zespoły miejskie to np.:

• w Japonii: Jokohama, Osaka-Kioto-Kobe

• w kucjach Beneluksu: Bruksela-Antwerpia, Breda, Rotterdam-Utrecht-Amsterdam.

11. Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji.

Pozytywne:

• możliwość lepszego wykorzystania infrastruktury technicznej

• większa możliwość wyboru pracy

• łatwość kooperacji sąsiadujących ze sobą zakładów przemysłowych

• łatwość kontaktu z placówkami naukowo-badawczymi

• dogodne warunki korzystania z wyspecjalizowanych placówek służby zdrowia, placówek handlowych, finansowych i kulturalnych

Negatywne:

• wysokie koszty zaopatrzenia w niezbędne surowce i materiały

• wysokie koszty usuwania zanieczyszczeń przemysłowych i komunalnych

• trudności w zaopatrzeniu ludności i zakładów przemysłowych w wodę

• przeciążenie komunikacji miejskiej

• pogorszenie się warunków środowiskowych

• wzrost kosztów budownictwa

• szerzenie się chorób związanych z przeciążeniem systemu nerwowego człowieka

• wzrost przestępczości i patologii społecznej

• obniżenie się bezpieczeństwa mieszkańców

12. Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa.

1. Klimat - temperatura powietrza, jego wilgotność, ilość i rozkład opadów atmosferycznych w ciągu roku, układ wiatrów i długość trwania okresu wegetacyjnego

2. Żyzność gleby - poszczególne typy gleb, ich naturalna żyzność ukształtowały się w dawnej strefie klimatycznej pod wpływem podłoża, stosunków wodnych i szaty roślinnej, czasu trwania procesu glebotwórczego, a także i działalności człowieka

3. Ukształtowanie powierzchni - urozmaicone ukształtowanie powierzchni terenu nie sprzyja rozwojowi rolnictwa, najlepsze warunki rozwoju rolnictwa stwarzają tereny nizinne, lekko pofałdowane, przedgórza, stoki starych wyżyn i kotl;iny śródgórskie.

4. Stosunki wodne -

13. Pozaprzyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa.

1. stosunki społeczno-własnościowe

2. wielkość gospodarstw rolnych

3. sposoby gospodarowania

4. nakłady kapitałowe i nakłady pracy

5. oświata rolnicza

6. kadra specjalistów

7. nawożenie

8. melioracja

9. mechanizacja

14. Rozmieszczenie upraw, zbiory roślin bulwiastych.

1. Ziemniak - pożywienie dla ludzi, pasza dla zwierząt, surowiec do produkcji alkoholu, syropu i krochmalu

Występowanie:

• Europa

• Azja

• USA

• Maniok - pożywienie dla ludzi, pasza, surowiec do produkcji alkoholu

Występowanie:

• Brazylia

• Tajlandia

• Zair

• Indonezja

• Batat

• Jams

• Taro

15. Produkcja I rozmieszczenie upraw roślin oleistych.

1. Soja: USA, Ameryka Pd, Chiny

2. Słonecznik: Ukraina, Argentyna

3. Orzeszki ziemne: Chiny, Indie, USA, Afryka

4. Oliwkowe palmy: Europa, Azja, USA

5. Rzepak i rzepik: Chiny, Kanada, Europa

6. Palma kokosowa: kraje tropikalne

7. Palma Oleista: Afryka, Indonezja, Malezja

16. Chów i produkcja zwierząt na świecie.

Na świecie hoduje się około 1,3 mld szt bydła, najwięcej w Indiach, Brazylii, ZSRR, USA, Chinach. Najintensywniejszą formę produkcji zwierzęcej stanowi chów pastwiskowo-oborowy, powiązany najczęściej z wytwarzaniem własnej paszy przez gospodarstwo rolne. Chów odbywa się w pomieszczeniach zamkniętych z częściową lub pełną mechanizacją wszystkich zabiegów hodowlanych i pozyskiwania zamierzonego produktu. Hoduje się bydło mleczne i mięsne.

Trzodę chlewną hoduje się w większych ilościach:

• Chiny

• ZSRR

• USA

• Polska

Na świecie hoduje się 1,1 mld szt owiec a w tym w:

• Australii ok. 150 mln

• ZSRR ok. 130 mln

• Chinach 110 mln

• Nowej zelandii 53 mln

Zwierzęta służą różnym celom, najpowszechniej hoduje się je dla uzyskania mięsa, mleka, jaj i tłuszczu tj. podstaw pokarmów.

Chów koni - w obecnych czasach jest prowadzony przede wszystkim dla celów sportowych. Nie wiadomo jakie jest pogłowie koni obecnie, ponieważ roczniki statystyczne o tym nie piszą.

17. Rybołówstwo (łowiska, połowy ryb na świecie, znaczenie w żywieniu ludności).

Łowiska: wybrzeża Kalifornii, Peru, Chile, Labradoru, Islandii, Grenlandii, Wyspy Niedźwiedziej, wody okalające Antarktydę.

Rybołówstwo - pozyskiwanie ryb i niektórych bezkręgowców oraz roślin wodnych.

Rybactwo - świadoma hodowla organizmów wodnych

Marikultura - wyspecjalizowana przybrzeżna hodowla ryb morskich, skorupiaków, małży i wodorostów

Światowe połowy:

• świat 97,2 mln ton

• Chiny 12,1 mln ton

• ZSRR 10,4 mln ton

• Japonia 10,4 mln ton

• Polska 0,48 mln ton

Najwięcej łowi się:

1. śledziowate

2. dorszowate

3. makrelowate

4. karmazyny

5. ostrobokowate

6. tuńczykowate

Średnie światowe spożycie ryb: 10 kg na osobę:

• Japonia 38kg/osobę

• Polska 6,4kg/osobę

18. Problem wyżywienia ludności świata.

Jako wystarczającą w ciągu doby przyjmuje się taką ilość pożywienia, która może dostarczyć 2700 kcal i zawiera nie mniej niż 70g białka zwierzęcego. Poziom konsumpcji żywności zależy od kilku czynników. Wśród nich w długiej perspektywie najważniejsze jest zaludnienie, a ponadto poziom produkcji rolnej oraz poziom dochodów ludności. W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo istnieje trwała nadwyżka produkcji żywności, natomiast w wielu krajach rozwijających się występuje słaby brak środków żywnościowych. Poziom zaspokojenia potrzeb żywnościowych jest bardzo zróżnicowany, tak pod względem ilościowym jak i jakościowym. W krajach wysoko rozwiniętych dzienna norma pożywienia często przekracza 3000 kcal, natomiast w wielu innych krajach nie osiąga nawet 2500. Podobnie przedstawia się sytuacja pod względem struktury spożywanych pokarmów.

19. Lasy i gospodarka leśna na świecie.

Rozmieszczenie zasobów drewna nie pokrywa się z rozmieszczeniem lasów:

OBSZAR	ZASÓB DREWNA W %	POWIERZCHNIA LEŚNA W %
ZSRR Ameryka PN i PD Azja Europa Pozostałe	54,5 20,8 17,4 6,9 0,4	22,7 40,9 14,7 3,7 18,0

Na świecie handluje się:

1. grubizną - drewno surowe z korą

2. tarcicą

3. papierówką

4. zelulozą

Najwięcej importują drewna kraje Europy Zachodniej i Japonia. W eksporcie drewna dominuje Kanada (45%), Szwecja, Rosja, USA, Austria.

20. Ropa naftowa (rejony występowania, producenci, ropa naftowa jako surowiec energetyczny).

Rejony występowania:

• Arabia Saudyjska (Zatoka Perska)

• Rosja

• Stany Zjednoczone

• Ameryka PD

• Afryka

Producenci:

• kraje Bliskiego i Środkowego Wschodu, Rosja , Norwegia.

Ropa naftowa jako surowiec energetyczny:

21. Gaz ziemny jako surowiec energetyczny (rozmieszczenie zasobów, zróżnicowanie wydobycia).

Największe złoża:

• Rosja

• Zachodnia Syberia

• pod dnem Morza Kaspijskiego i Morza Borentsa

Wydobycie:

• Rosja 28%

• USA 24,5%

• Kanada 6,4%

• Holandia 3,7%

• Turkmenistan 3%

• Wielka Brytania 2,9%

Obecnie gaz ziemny obok ropy naftowej i węgla kamiennego należy do surowców energetycznych odgrywających coraz większą rolę w gospodarce światowej. W roku 1994 zużycie gazu ziemnego wynosiło 2,2 bln m³, co stanowiło około 24% produkowanej energii pierwotnej.

22. Niekonwencjonalne źródła energii.

1. budowa kolektorów przetwarzających energię słoneczną w ciepło

2. zjawiska fotowolftaniczne

3. elektrownie wykorzystujące energię promieniowania słonecznego

4. elektrownie wiatrowe (wykorzystujące siłę wiatru)

5. energia spływów morskich i fal morskich

6. elektrownie wykorzystujące energię geotermiczną

7. prądy morskie

23. Rozmieszczenie zasobów i zróżnicowanie wydobycia surowców hutniczych.

1. żelazo (USA, ZSRR, Australia, Szwecja, Norwegia)

2. metale uszlachetniające stal - mangan, chrom, nikiel, wolfram, kobalt i tytan

3. miedź (USA, Rosja, Kanada, Chile, Peru, Zair, Australia, Polska)

4. cynk (Kanada, USA)

5. ołów (Australia, USA, Kanada, Rosja, RPA, Nigeria)

6. cyna (Malezja, Tajlandia, Boliwia)

7. aluminium (Węgry, Grecja, Nowa Jugosławia, Rosja, Surinam, Gujana, Brazylia, Australia, Afryka Zachodnia)

8. metale szlachetne - złoto, srebro, platyna

9. metale promieniotwórcze - uran, tor, rad

24. Czynniki lokalizacji przemysłu elektromaszynowego i główni producenci środków transportu.

Czynniki lokalizacji:

1. dostępność ziemi pod budowę i rozbudowę zakładów

2. dostępność do surowców (energia elektryczna, woda itd.)

3. istnienie ewentualnych rynków zbytu

4. siła robocza

5. istnienie odpowiedniej infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej, technicznej

6. obecność innych zakładów przemysłowych - potencjalnych odbiorców produkcji lub kooperantów, dających tzw. korzyści koncentracji lub aglomeracji.

Główni producenci środków transportu:

1. samochody osobowe - Japonia, USA, Niemcy, Francja

2. samochody ciężarowe - USA, Japonia, Rosja, Białoruś, Kanada

25. Handel międzynarodowy, struktura, kierunki geograficzne.

Handel wynika z międzynarodowego podziału pracy, który niegdyś dokonywał się żywiołowo, samorzutnie, a z czasem stawał się coraz bardziej celowy i świadomie kształtowany przez politykę gospodarczą poszczególnych państw. Obecnie podział pracy stwarza krajom możliwość specjalizacji produkcji towarów, zapewnienie im wysokiej jakości i sprzedaż ich na rynku międzynarodowym. Dzięki wymianie społeczeństwa różnych krajów mogą konsumować znacznie większą rozmaitość dóbr np. Polska sprzedaje Niemcom artykuły rolno-spożywcze, Niemcy sprzedają Szwecji samochody, a Szwecja sprzedaje Polsce rudy żelaza.

Struktura Eksportu i importu:

1. w krajach wysoko rozwiniętych w strukturze towarowej eksportu i importu dominują towary w dużym stopniu przetworzone, przede wszystkim maszyny, środki transportu, paliwa, wyroby elektroniczne w tym farmaceutyczne

2. w krajach rozwijających się, struktura eksportu jest uzależniona od bazy surowców mineralnych i warunków uprawy płodów rolnych, znaczących w międzynarodowej wymianie handlowej. Kraje te są zmuszone importować towary przetworzone z krajów wysoko rozwiniętych

3. główni odbiorcy polskich towarów eksporcie są: Niemcy, Holandia, Rosja, Włochy, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone

4. największą wartość importu odnotowujemy w handlu z Niemcami, Włochami, Rosją, Wielką Brytanią, Holandią i Francją.

26. Transport samochodowy, klasyfikacja transportu.

Rozwój transportu drogowego wymaga dużych nakładów finansowych. Stale wzrastające natężenie ruchu pojazdów i potrzeba zapewnienia szybkich, a jednocześnie bezpiecznych przewozów na dalekich trasach. Powinny być nowe autostrady omijające miasta i osiedla, bezkolizyjne skrzyżowania, dużo stacji benzynowych, stacje pomocy drogowej, telefony. Pod względem ilości autostrad w Europie przodują Niemcy, Belgia, Holandia, Francja i Wielka Brytania. Najdłuższą sieć dróg kołowych o utrwalonej nawierzchni posiadają Stany Zjednoczone, Japonia, Francja, Niemcy i Kanada.

Klasyfikacja transportu:

1. kolejowy

2. drogowy

3. wodny

4. lotniczy

5. specjalny (rurociągowy)

Klasyfikacja transportu samochodowego:

1. przewozy ładunków

2. przewozy pasażerów

27. Rozmieszczenie upraw, zbiory zbóż na świecie (pszenica, ryż, kukurydza).

1. pszenica - podstawowe zboże chlebowe

• Kanada

• USA

• Argentyna

• Europa (na półkuli północnej do południowych krańców)

• Australia

• ZSRR

• Chiny

• ryż - zboże jadalne

• Chiny

• Indie

• Bangladesz

• Indonezja

• Birma

• USA

• Australia

• Wietnam

• Tajlandia

• Filipiny

• Japonia

• Korea Południowa

• Brazylia

• kukurydza - zboże jadalne, paszowe

• USA

• Chiny

• Brazylia

• Argentyna

• Meksyk

• ZSRR

• Rumunia

• Jugosławia

Struktura zawodowa ludności świata:

Czynni zawodowo:

Europa 8,9%

Świat 46,1%

1

---