AKSJOLOGIA

GENEZA I PRZEDMIOT BADAŃ AKSJOLOGII
JAKO NAUKI O WARTOŚCIACH

(16)

AKSJOLOGIA



Przyjmuje się że myśl aksjologiczna narodziła się w
starożytnej Grecji, na przełomie VII/VI wieku p.n.e.



Największe zasługi w tym zakresie przypisuje się
trzecim filozofom starożytnym klasycznego okresu
greckiej filozofii: Sokratesowi, Platonowi i
Arystotelesowi.



Aksjologia - ogólna filozofia wartości.



gr. aχia - cenność w ogóle,



gr. axsios - wartościowy , godny, cenny.



gr. logos - nauka.



teoria wartości (theory of value)



Wartościami interesowano się już w
Starożytności, ale jako nauka aksjologia
powstała dopiero w II połowie XIX wieku.
Zajmowali się nią wtedy m.in. między
Hermann Lotze, Fryderyk Nietzsche i inni.

Nazwy „aksjologia” w XX wieku użyli jako

pierwsi:



Paul Lapie - Logique de la volonté (1902)



Eduard von Hartmann - Grundriss der
Axiologie (1908).



W filozofii amerykańskiej i angielskiej wywodzącej
się z tradycji brytyjskiego empiryzmu , aksjologia jest
traktowana odmiennie niż w tradycji europejskiej.



Różnica dotyczy np. wiązania problematyki
aksjologicznej z analizą aktów wartościowania oraz z
rozważaniami na temat logicznej struktury ocen.



Tradycja anglosaska ma związek z rozważaniami
takich myślicieli Oświecenia z XVIII wieku, jak Lord
Shaftesbury, Francis Hutcheson, David Hume oraz
Edmund Burke, którzy traktowali wartościowanie i
wartości jako zjawiska życia psychicznego człowieka,
wynikające z biologicznej budowy człowieka,
niepoddające się do końca analizie czysto
rozumowej.

Współczesna anglosaska (angielska i amerykańska) filozofia

wartości

mająca swoje źródła w filozofii empiryzmu

brytyjskiego (szczególnie Oświecenia brytyjskiego z XVIII
wieku, reprezentowanego przez myślicieli takich jak:
Shaftesbury, Hutcheson, Hume i inni), różni się od
aksjologii europejskiej (kontynentalnej).



łączy problemy teorii wartości z analizą wartościowania,



bada logiczne aspekty wypowiedzi wartościujących
(ocen).



ujmuje wartościowanie i wartości jak zjawiska psychiczne.



Rozważania badaczy z XVIII i XIX wieku doprowadziły do
powstawania w XX wieku dociekań logicznych w zakresie

metaaksjologii

(metaetyka,

metaestetyka

), zajmującej się

badaniem logicznej struktury teorii normatywnych oraz
wypowiedzi oceniających.



W połowie XIX wieku, posługiwano się terminem teoria
wartości, a w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku stworzono
dwie nazwy: „aksjologia” i „filozofia wartości” (których
używano były zamiennie).



Wcześniej zastępowano termin „ wartość” słowem ”dobro”.



Aksjologia w XX wieku:



Neokantyzm (W. Windelband, H. Rickert)



Fenomenologia (M. Scheler, N. Hartmann)

idiografizm



Niemiecki neokantysta W. Windelband (1848-1915)
sformułował ogólną teorię wartości,



uznał on wartości za główny przedmiot badań nauk
humanistycznych, czym dał początek teorii
idiografizmu, dzieląc nauki na nomotetyczne i
idiograficzne .



Nauki nomotetyczne

– miały wyjaśniać zjawiska

odwołując się do praw (nomos),



Nauki idiograficzne

– miały opisywały pojedyncze,

niepowtarzalne zjawiska (np. historyczne,
kulturowe).

wartość



Zajmowano się kwestiami rozumienia tego
pojęcia, jego ontologicznym statusem,
zwłaszcza w aspekcie obiektywizmu i
subiektywizmu aksjologicznego



W polskiej aksjologii

w XX wieku nastąpił

rozwój filozoficznej myśli o wychowaniu i
zarazem rozwój wyspecjalizowanych
dyscyplin pedagogicznych.

Aksjologia



obejmuje badania teoretyczne dotyczące pojęcia
wartości, a wywodzące sie z etycznych koncepcji
dobra,



bada naturę wartości, ustala podstawy, normy i
kryteria wartościowania oraz hierarchię wartości



W zakres aksjologii wchodzą dwa działy filozofii
ważne dla nauk o wychowaniu: etyka i estetyka .

Pytania aksjologiczne:



Czym jest wartość?



Czy mówienie o wartości zakłada istnienie rzeczy
i ludzi?



Co to znaczy, że coś cenimy bardziej, uważamy
za interesujące i wartościowe?



Czy my wartości odkrywamy, czy tworzymy,
akceptujemy czy urzeczywistniamy?



Na czym polega i skąd się bierze wartość rzeczy?



Na czym polega i skąd się bierze wartość
człowieka?

Wychowanie etyczne (moralne):

Uczenie i propagowanie
przez wychowawców i

nauczycieli:



podstaw etyki,



zachowań moralnych,



akceptacji istotnych
wartości.