•

Depresja, pojawiająca się u osób leczonych z powodu udaru mózgu jest trudna do
rozpoznania i leczenia, ze względu na jej nietypowy i specyficzny obraz kliniczny.
Wnikliwa obserwacja i diagnoza różnicowa pozwala na wyodrębnienie jej z całej gamy
objawów i trafne leczenie. Leczenie to ma charakter specyficzny w zależności od
nasilenia objawów, czasu jej pojawienia się i zaplecza społeczno-rodzinnego. Bez
współdziałania zespołu terapeutycznego (neurolog, psychiatra, psycholog i
fizjoterapeuta) leczenie jest utrudnione.

Udar mózgu należy do poważnych schorzeń neurologicznych, wymagający bezwzględnej
hospitalizacji ratującej życie oraz intensywnej opieki fizjoterapeutycznej i psychologicznej. Spośród
zaburzeń i chorób psychicznych, jakie pojawiają się u pacjentów po udarze mózgu, należy
wymienić depresję, która sprawia nie tylko problemy diagnostyczne, ale również terapeutyczne (1,
2, 3, 9). Trudności te wynikają z atypowego obrazu klinicznego, ostrości tych objawów, które mogą
pozostawać nierozpoznawalne, wpływając na rokowania i możliwości poprawy funkcjonowania. (4,
5, 7, 15, 25).

Obraz kliniczny depresji jest często maskowany różnego rodzaju schorzeniami somatycznymi,
zaburzeniami funkcji poznawczych i mowy (zaburzenie kontaktu werbalnego). Najczęściej objawy
depresyjne pojawiają się tuż po przebytym udarze mózgu, a ich nasilenie maleje wraz z upływem
czasu od zachorowania. (5, 6, 8, 4, 15, 9, 10).

Część pacjentów w samodzielny sposób radzi sobie z objawami depresji, która u nich ustępuje w
ciągu krótkiego okresu czasu. Jednakże brak remisji zespołu depresyjnego w ciągu pierwszego roku
po udarze mózgu zwiększa ryzyko przejścia depresji w stan chroniczny, zwiększając odsetek
zgonów w ciągu 10 lat (8, 11, 12).

Wielu autorów (2, 13, 14, 18) uważa, że współwystępowanie zespołu depresyjnego po udarze
mózgu ma swoją etiologię w czynnikach biologiczno-genetycznych, psychologicznych i
społecznych. Do czynników psychologicznych i społecznych, mogących mieć wpływ na pojawienie
się objawów depresyjnych, należy przedchorobowa osobowość, obniżenie aktywności,
zainteresowań, a także zmiany osobowości na skutek udaru mózgu, obniżenie lub utrata zdolności
do samodzielnego życia, większe lub mniejsze uzależnienie od osób trzecich, izolacja społeczna,
załamanie linii życia zawodowego, rodzinnego i samotność (2, 13, 14, 18).

PSD może być z psychologicznego punktu widzenia traktowane jako forma reaktywna, pojawiająca
się wskutek udaru i niepełnosprawności.

W literaturze przedmiotu spotkać można doniesienia, które sugerują braku związku samej
lokalizacji udaru z pojawieniem się depresji (9, 10, 13, 15, 16, 17). Jednakże wielu badaczy wyraża
przeciwny pogląd i na podstawie swoich badań uzależnia pojawienie się depresji od lokalizacji
uszkodzenia. Uważają oni bowiem, że uszkodzenie lewej półkuli płata czołowego i okolicy
przedczołowej może powodować pojawienie się depresji (3).

Z kolei Anderson (3) oraz Corson (20) uważają, że lokalizacja nie ma wpływu na pojawienie się
depresji, natomiast ma wpływ na czas trwania. Jeszcze inne doniesienie sugeruje, że objawy
depresji pojawiające się pomiędzy 3 a 6 miesiącem od udaru mają związek z obszarem uszkodzenia
lewej półkuli okolicy czołowej. Objawy depresji pojawiające się w znacznie późniejszym okresie
od udaru są uzależnione, jak sądzi Shimode (21), od uszkodzenia ośrodków podkorowych
odpowiedzialnych za nastrój i emocje oraz uszkodzenie prawej okolicy skroniowo-ciemieniowej
lub potylicznej (13, 22, 23, 24).

Jak wspomniano wcześniej, diagnoza zespołu depresyjnego po przebytym urazie mózgu powinna
bardziej koncentrować się nie na etiologii, co na symptomatologii. W psychiatrii istnieją skale,
pozwalające na wykrywanie objawów, oraz monitorowanie ich nasilenia. Wszystkie te skale oparte
są na samoobserwacji pacjenta, a wyniki tych skal uzależnione są od możliwości pacjenta
odpowiadania na zadawane pytania.

Stosuje się skale depresji oparte na ocenie lekarza: Skala Hamiltona (Hamilton Depression Rating
Scale – HDRS, przydatna zwłaszcza przy monitorowaniu objawów), skala Montgomery'ego i
Asberg (Montgomery Asberg Depression Rating Scale – MADRS) lub na ocenie dokonanej przez
pacjenta: Inwentarz Depresji Becka i Geriatryczna Skala Depresji (Geriatric Depression Scale -
GDS-30) (12, 13, 27, 28).
Depresji poudarowej nie można rozpoznać, jeśli nie pojawia się obniżenie nastroju, zwolnienie
procesów myślowych i zmniejszenie napędu psychomotorycznego i zaburzenia rytmów
biologicznych (2).

Diagnozowanie zaburzeń depresyjnych w PSD jest utrudnione z powodu częstości występowania
zaburzeń mowy, ekspresji werbalnej i pozawerbalnej istniejącego nastroju. To wszystko może w
sposób decydujący utrudniać rozpoznanie i różnicowanie zespołu otępiennego od upośledzenia
funkcji poznawczych w depresji. Zespół otępienny pojawia się powoli, skrycie, natomiast w zespole
depresyjnym zwykle jest przebieg ostry (17, 18, 26, 28, 29). W różnicowaniu zespołu otępiennego i
otępienia rzekomego w przebiegu depresji przydatny jest skriningowy test Mini Mental State
Examination - MMSE i test rysowania zegara. Oba te testy w połączeniu ze skalami oceny depresji i
skalą oceniającą poziom funkcjonowania codziennego ( Activities of Daily Living – ADL) dają nam
wstępną odpowiedź, czy należy przeprowadzić rozszerzone badanie psychologiczne. Obecnie
dysponujemy całą baterią testów psychologicznych, które szczegółowo różnicują te dwa procesy
(22, 27).

Celem leczenia depresji poudarowej jest złagodzenie cierpienia, poprawa samopoczucia i ogólnego
poziomu funkcjonowania ( 25, 27, 29). Poza leczeniem farmakologicznym niezbędne jest
oddziaływanie fizjoterapeutyczne. Współdziałanie farmakologiczne i fizjoterapeutyczne w efekcie
daje poprawę samopoczucia psychicznego i fizycznego.