Bohaterowie dramatów romantycznych. Przeobrażenia duchowe Gustawa
Konrada, Kordiana, hrabiego Henryka

Kim byli bohaterowie dramatów romantycznych? Na przykładzie kilku utworów największych
wieszczów polskich tego okresu możemy stwierdzid, że były to jednostki wybitne, działające w
samotności. W odróżnieniu jednak od swych pierwowzorów pochodzących z literatury zachodnio-
europejskiej inne były ich motywy postępowania. Cechą wspólną dla bohaterów: „Dziadów” części IV
i III, „Kordiana”, oraz „Nie Boskiej komedii” było przeobrażenie wewnętrzne. Następowało ono w
wyniku niepowodzeo w życiu osobistym, powodując zawsze to samo - podjęcie walki w imię dobra
ogółu lub chociażby jego części. Jest też jeszcze jedna cecha wspólna dla tych trzech utworów.
Wszystkie one powstały mianowicie w okresie, gdy Polska faktycznie nie istniała na mapach Europy.
Dodatkowo, nie był to moment utraty niepodległości, ale tuż po upadku powstania listopadowego.
Stąd też wypływają różnice pomiędzy bohaterami poszczególnych dramatów.

Jako pierwsze powstały „Dziady”. Częśd IV, napisana w roku 1824, przedstawia dzieje Pustelnika
Gustawa. Bohater ten jest typową postacią utworów omawianego okresu. Jego dzieje przedstawione
są w formie trzech godzin: miłości, rozpaczy, przestrogi.

W pierwszej godzinie spowiedzi Gustaw jest przedstawiany jako postad nieprzeciętna. Wskazuje na to
jego wielka miłośd do wybranki serca. Jest on tak zakochany, że przyrównuje miłośd do nieznihujnego
łaocucha, którego nic nie jest w stanie rozerwad.

Na skutek tej miłości ucieka on w świat marzeo i buntuje się przeciwko zastanej rzeczywistości. Z
drugiej godziny spowiedzi Gustawa dowiadujemy się o sprzeczności uczud miotających duszą
młodego kochanka - od uwielbienia ukochanej istoty, aż do jej potępienia i zwątpienia w jej uczucia.
Silne przeżycia wewnętrzne doprowadzają Gustawa do samobójstwa naoczach zdumionego księdza.
Ta scena jest jakby uwieoczeniem rozprawy z klasykami. Ksiądz będący uosobieniem klasyka nie jest
w stanie pojąd tego, że można się przebid sztyletem, nie czyniąc sobie żadnej rany. A sztyletem tym
może byd na przykład miłośd. W godzinie trzeciej Gustaw przekazuje ludziom przestrogę, by
pamiętali, że ziemia nie jest ani rajem, ani piekłem, tylko właśnie ziemią i dlatego fa8 należy do
ziemskich wydarzeo przykładad odpowiednią miarę; przestrzega ich również - na skutek własnych
przeżyd - przed wiarą w wielkie uczucia.

„Dziadów” częśd III (tzw. drezdeoska), napisana po klęsce powstania listopadowego, łączy się z
częścią IV poprzez osobę bohatera. Przemiana samotnika Gustawa w Konrada walczącego o wolnośd
jest znamienną cechą bohatera dramatu romantycznego. Utwór ten można odczytywad jako wyraz
przełomu w świadomości Mickiewicza, do którego doszło pod wpływem wydarzeo politycznych w
kraju. Gdy okazało się, że romantyczny bohater nie może pozostawad obojętny na sprawy ważne dla
swej ojczyzny, autor tego dramatu określił nowe miejsce dla swego bohatera. Otóż bohater ten miał
nadal pozostad jednostką wybitną i nieprzeciętną, ale jego nieszczęśliwa miłośd miała go uczynid
bojownikiem o wolnośd narodową. Utwór ten rozpoczyna się prologiem, w którym dokonuje się
przemiana bohatera: z Gustawa - owładniętego tragicznym i niespełnionym uczuciem miłości, w
Konrada - odnajdującego cel swojego życia w działalności na rzecz narodu. Bohater pozostaje nadal
jednostką wybitną, zdającą sobie sprawę z misji dziejowej przypadłej mu w udziale, z własnej potęgi.

Konrad będąc bardzo pewnym siebie i swej mocy żąda od Boga stworzenia rządu dusz, który
zapewniłby Polakom wieczne szczęście i uwolnił ich od trosk. Jest on też gotów poświęcid się dla

dobra rodaków. Pojawia się więc tu idea prometeizmu. Kulminacyjnym momentem „Dziadów”
drezdeoskich jest potwierdzenie przeobrażenia duchowego głównego bohatera, wyrażone przez
niego samego w inwokacji. Chod Gustaw-Konrad to postad bardzo wybitna, nie jest wszak
pozbawiona wad. Jego pycha popycha go do wyzwania Boga do walki, a nawet do bluźnierstwa.

W odpowiedzi na mickiewiczowskiego bohatera romantycznego powstał dramat „Kordian”, który
został pomyślany przez Juliusza Słowackiego jako trylogia, nigdy jednak nie dokooczona. Utwór ten,
podobnie jak „Dziadów” częśd III, powstał po upadku powstania listopadowego - w 1833r. Również
jego tłem jest mało znane wydarzenie z okresu sprzed powstania - spisek na życie cara Mikołaja I -
oceniany z pozycji człowieka, który żyje po upadku tego powstania.

Akt I opowiada o pewnym - piętnastoletnim - chłopcu trawionym przez chorobę wieku w którym żyje
- nudę, apatię, oraz brak poczucia sensu i celu istnienia. Tytułowy bohater jest jednak człowiekiem
bardzo wrażliwym, ale jednocześnie nie uświadamia sobie istoty swego życia. Podobnie jak Gustaw,
Kordian popełnia samobójstwo, nieco inne są jednak przyczyny tego kroku. Bohatera z utworu
Juliusza Słowackiego sprowokowała nie nieszczęśliwa miłośd, ale czczośd istnienia. W akcie drugim
zatytułowanym „Wędrowiec” poznajemy dzieje Kordiana w życiu już prawie dorosłym - podczas
podróży po Europie. Pobyt w James Park-u w Londynie przekonuje go o tym, że ludzie potrafią byd
mili i uprzejmi, lecz tylko wtedy, gdy się to im opłaca. Jednak jeszcze bardziej zostaje on
doświadczony podczas pobytu w Dover, gdzie zakochuje się w młodej i pięknej Włoszce - Wioletcie.
Wkrótce przekonuje się on o tym, że kobieta ta zakochała się nie tyle w nim, ile w jego bogactwie, a
więc w tym, co mógł jej ofiarowad w formie namacalnej. Kolejnym etapem w życiu młodego
romantyka jest spotkanie z papieżem.