Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.

Kopiowanie w ca∏oÊci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadaƒ

przez dyrektorów szkó∏ bioràcych udzia∏ w programie Próbna Matura z OPERONEM.

KOD

ZDAJÑCEGO

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY

Z OPERONEM

WIEDZA O SPO¸ECZE¡STWIE

POZIOM ROZSZERZONY

Czas pra cy 180 mi nut

In struk cja dla zda jà ce go

1. Sprawdê, czy ar kusz eg za mi na cyj ny za wie ra 16 stron (za -

da nia 1–20). Ewen

tu al ny brak zg∏oÊ prze

wod ni czà ce mu

ze spo ∏u nad zo ru jà ce go eg za min.

2. Ar kusz za wie ra trzy cz´ Êci. Cz´Êç pierw sza ar ku sza po le ga

na roz wià zy wa niu te stu, cz´Êç dru ga wy ma ga ana li zy ma -
te ria ∏ów êró d∏o wych, a trze cia na pi sa nia krót kie go wy pra -
co wa nia na je den z po da nych te ma tów.

3. Roz wià za nie za daƒ za mieÊç w miej scu na to prze zna czo nym.
4. Pisz czy tel nie. U˝y waj d∏u go pi su/pió ra tyl ko z czar nym tu -

szem/atra men tem.

5. Nie u˝y waj ko rek to ra, a b∏´d ne za pi sy prze kreÊl.
6. Pa mi´ taj, ˝e za pi sy w brud no pi sie nie pod le ga jà oce nie.

˚y czy my po wo dze nia!

Za rozwiàzanie

wszystkich zadaƒ

mo˝na otrzymaç

∏àcznie

50 punktów

.

PESEL ZDAJÑCEGO

Wpisuje zdajàcy przed rozpocz´ciem pracy

Miejsce na identyfikacj´ szko∏y

LISTOPAD

ROK 2008

dysleksja

2

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Cz´Êç I

(20 pkt)

Zadania testowe

W zadaniach 1–4 podkreÊl jednà w∏aÊciwà odpowiedê.

Zadanie 1.

(1 pkt)

Twórcà poj´cia i koncepcji „globalnej wioski” by∏:
a) Karl Popper
b) Alain Touraine
c) Max Weber
d) Herbert McLuhan

Zadanie 2.

(1 pkt)

Patologià w∏adzy polegajàcà na wzajemnych uk∏adach i zale˝noÊciach politycznych jest:
a) alienacja
b) partykularyzm
c) nepotyzm
d) klientelizm

Zadanie 3.

(1 pkt)

OkreÊlenie „konstytucja oktrojowana” oznacza:
a) konstytucj´ wymagajàcà zmiany w szczególnym trybie
b) konstytucj´ nadanà przez g∏ow´ paƒstwa bez udzia∏u organów obywatelskich
c) konstytucj´ regulujàcà zwykle tylko ustrój naczelnych organów paƒstwa
d) konstytucj´ regulujàcà wszystkie sprawy ustroju paƒstwa

Zadanie 4.

(1 pkt)

Siedzibà Organizacji Narodów Zjednoczonych jest:
a) Strasburg
b) Bruksela
c) Waszyngton
d) Nowy Jork

Zadanie 5.

(1 pkt)

Przyporzàdkuj autorom ich dzie∏a, wpisujàc w∏aÊciwà liter´ obok liczby, np. 5. F.
1. Platon

A. O demokracji w Ameryce

2. Arystoteles

B. O duchu praw

3. Niccolo Machiavelli

C. Paƒstwo

4. Karol Monteskiusz

D. Ksià˝´
E. Polityka

Odpowiedê: 1. …… 2. …… 3. …… 4. ……

Zadanie 6.

(1 pkt)

Wymienione ni˝ej akty prawne u∏ó˝ wed∏ug hierarchii wa˝noÊci od najwa˝niejszego, wpisujàc
w∏aÊciwà liter´ obok liczby.
A. rozporzàdzenie prezydenta
B. zarzàdzenie wojewody
C. ustawa zasadnicza
D. ustawa bud˝etowa

Odpowiedê: 1. …… 2. …… 3. …… 4. ……

3

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

W zadaniach 7 i 8 zaznacz, które zdania sà prawdziwe, a które fa∏szywe, wpisujàc w odpowied-
nie miejsca w tabeli s∏owa „prawda” lub „fa∏sz”.

Zadanie 7.

(1 pkt)

Zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej

Zadanie 8.

(1 pkt)

Prawo rodzinne w Polsce

Zadanie 9.

(2 pkt)

Nazwij i opisz, na czym polegajà dwa etapy socjalizacji.
Etap I

………………………………………………………………………………………………….………

………………………………………………………………………………………………….………

………………………………………………………………………………………………….………
Etap II

………………………………………………………………………………………………….………

………………………………………………………………………………………………….………

………………………………………………………………………………………………….………

Zadanie 10.

(2 pkt)

Zapoznaj si´ z logo Europejskiego Stowarzyszenia
Wolnego Handlu i wykonaj polecenia.

Prawda/Fa∏sz

A. Prezydent rozwiàzuje Sejm, je˝eli nie uda mu si´ w trzech kolejnych pró-

bach wy∏oniç rzàdu.

B. Absolutorium to akt Sejmu uznajàcy prawid∏owoÊç dzia∏alnoÊci finanso-

wej Rady Ministrów w okresie roku bud˝etowego.

C. Trybuna∏ Konstytucyjny orzeka o zgodnoÊci z konstytucjà celów lub

dzia∏alnoÊci partii politycznych.

D. Sejm i Senat w okreÊlonych sytuacjach obradujà wspólnie jako

Zgromadzenie Ludowe.

4

Prawda/Fa∏sz

A. Przysposobienie to inaczej adopcja i polega na przyj´ciu do rodziny na

mocy orzeczenia sàdu osoby ma∏oletniej obcej, krewnej lub powinowatej.

B. Mà˝ matki mo˝e wnieÊç powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciàgu

6 miesi´cy od dnia, w którym dowiedzia∏ si´ o urodzeniu dziecka.

C. Wst´pni to krewni pochodzàcy od wspólnych przodków, czyli dzieci,

wnuki czy prawnuki.

D. Zawarcie ma∏˝eƒstwa przez osob´ ca∏kowicie ubezw∏asnowolnionà

powoduje ustanie ma∏˝eƒstwa mocà orzeczenia sàdu.

5

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

10.1.

(1 pkt) Wymieƒ paƒstwa cz∏onkowskie EFTA.

………………………………………………………………………………………………….………

10.2.

(1 pkt) Podaj, jak nazywa si´ forma wspó∏pracy EFTA z Unià Europejskà, która zacz´∏a

obowiàzywaç z dniem 1 stycznia 1994 r.

………………………………………………………………………………………………….………

Zadanie 11.

(2 pkt)

Dokonaj podzia∏u grup spo∏ecznych ze wzgl´du na rodzaj wi´zi i podaj po dwa przyk∏ady takich
grup.

Grupa …………………………………..

np.: ……………………………………………………………………………………………………

Grupa …………………………………..

np.: ……………………………………………………………………………………………………

Zadanie 12.

(3 pkt)

Zapoznaj si´ ze schematem organizacji samorzàdu terytorialnego w Polsce i wykonaj polecenia.

12.1.

(2 pkt) Wpisz w miejsca wykropkowane brakujàce instytucje.

12.2.

(1 pkt) OkreÊl, od ilu lat przys∏uguje czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach

do organów uchwa∏odawczych

.

– czynne prawo wyborcze – od ..... lat
– bierne prawo wyborcze – od ..... lat

DG<6CNJ8=L6çD96L8O:

DG<6CNLN@DC6L8O:

`dcigdaj_Z

lnW^ZgV

`dcigdaj_Z

lnW^ZgV

`dcigdaj_Z

ZaZ`idgVi

oVgo|Yld_Zl‹YoilV

obVghoV¨`^Zb

oVgo|Yedl^Vij

oZhiVgdhi|

gVYVedl^Vij

gVYV\b^cnb^VhiV

7#µµµµµµµµ!
µµµµµµµ##ajW
µµµµ#######µµµ#

6#µµµµµµµµ
#µµµµµµµµµ

lnW^ZgV

lnW^ZgV

lnW^ZgV

lnW^ZgV

6

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Zadanie 13.

(3 pkt)

Podpisz nazwy organizacji mi´dzynarodowych zaznaczonych na mapie literami.

A. ………………………………………………………………………………………………………

B. ………………………………………………………………………………………………………

C. ………………………………………………………………………………………………………

Cz´Êç II

(10 pkt)

Analiza êróde∏

Zadanie 14.

(2 pkt)

Zapoznaj si´ z rysunkami i nazwij prawa, jakich pragnà osoby na nich przedstawione,
a wynikajàce z Powszechnej Deklaracji Praw Cz∏owieka z 10 grudnia 1948 r.

A. ……………………………………………

B. ………………………………………………

30°

60°

0°

30°

0°

30°

60°

90°

90°

120°

150°

30°

60°

120°

150°

60°

30°

60°

0°

30°

60°

0

2000 km

A

B

C

Stan na 2008 r.

Zadanie 15.

(2 pkt)

Zapoznaj si´ z tekstem êród∏owym i wykonaj polecenia.

12. Ani podatek tarczowy ani zasi∏ek pieni´˝ny nie b´dà nak∏adane w naszym królestwie jak tylko
poprzez uchwa∏´ Rady ogólnej naszego kraju, chyba ˝e chodzi∏oby o Êrodki na wykupienie naszej
osoby z niewoli, lub na pasowanie na rycerza naszego syna pierworodnego, lub na wydanie po raz
pierwszy za mà˝ naszej pierworodnej córki, a i wówczas zasi∏ek na ten cel winien byç umiar -
kowany, a w podobny sposób dziaç si´ ma z zasi∏kiem pobieranym od miasta Londynu.
13. A miasto Londyn niechaj korzysta ze wszystkich swoich dawnych uprawnieƒ i zwyczajowych
wolnoÊci tak na làdzie, jak i na morzach. Ponadto pragniemy i wyra˝amy zgod´, aby wszystkie
pozosta∏e miasta, oÊrodki, wsie i nadmorskie miejscowoÊci targowe zachowa∏y wszystkie dotych -
czasowe uprawnienia i wolnoÊci. […]
39. ˚aden cz∏owiek wolny nie mo˝e byç pojmany ani uwi´ziony, pozbawiony mienia, wyj´ty spod
prawa, wygnany lub w jakikolwiek sposób ciemi´˝ony i ani przeciwko niemu nie wystàpimy, ani
nikogo nie wyÊlemy inaczej, ani˝eli na mocy prawomocnego wyroku wydanego przez jemu równych
wed∏ug prawa krajowego.
40. Nikomu nie sprzedamy, nie zaprzeczymy i nie odroczymy, ani prawa ani wymiaru sprawiedli-
woÊci. […]
42. Ka˝demu wolno odtàd wyje˝d˝aç swobodnie i bezpiecznie z naszego królestwa i powracaç do
niego làdem lub morzem z zastrze˝eniem, i˝ dochowuje on wiernoÊci wobec naszej osoby, z wyjàtkiem
okresu wojny przez pewien krótki czas z uwagi na dobro ogólne królestwa oraz z wyjàtkiem
uwi´zionych i wyj´tych spod prawa na mocy ustawy królestwa, jak równie˝ poddanych kraju
prowadzàcego z nami wojn´ i kupców, z którymi ma si´ post´powaç, tak jak wy˝ej powiedziano.

Magna Charta Libertatum

15.1.

(1 pkt) Podaj imi´ i przydomek w∏adcy oraz rok, w którym wystawi∏ on powy˝szy dokument.

…………………………………………………………………………………………………………

15.2.

(1 pkt) Podaj dwa sposoby rozumienia wolnoÊci osobistej zaprezentowane w dokumencie.

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 16.

(2 pkt)

Zapoznaj si´ z poni˝szymi tekstami êród∏owymi A i B oraz fragmentem konstytucji, a nast´pnie
wykonaj poni˝sze polecenia.
Tekst A
W 1992 r. zosta∏a uchwalona ustawa o radiofonii i telewizji. W myÊl jej przepisów audycje nie mogà
naruszaç uczuç religijnych odbiorców. JednoczeÊnie w programach publicznej radiofonii i telewizji
nakazano respektowaç te wartoÊci chrzeÊcijaƒskie, które pokrywajà si´ z uniwersalnymi zasadami etyki.
W 1993 r. grupa pos∏ów wystàpi∏a z wnioskiem do TK o zbadanie zgodnoÊci powy˝szych norm
z obowiàzujàcymi przepisami konstytucyjnymi.
Wnioskodawcy uwa˝ali, ˝e zawarta w przepisach ustawy zasada tworzenia programów radiofonii
i telewizji wprowadza prymat okreÊlonego systemu wartoÊci, a to z kolei jest sprzeczne z zasadà
wolnoÊci wyra˝ania opinii oraz zasadà równoÊci wobec prawa. Jej adresatem sà bowiem publiczne
Êrodki masowego przekazu, które z za∏o˝enia powinny mieç ogólnospo∏eczny charakter i cele.

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

7

8

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Tekst B
Ustawa o podatku od towarów i us∏ug (VAT) oraz podatku akcyzowym zakazywa∏a sprzeda˝y
leków, gdy nie mo˝na jej by∏o zarejestrowaç na kasie fiskalnej. Dotyczy∏o to nie tylko braku kasy
w aptece, ale tak˝e wszelkich sytuacji wyjàtkowych, np. braku pràdu czy kl´ski ˝ywio∏owej.
Zgodnie z ustawà aptekarz nie mia∏ prawa sprzedaç leku, gdy ze wzgl´du na jakiekolwiek okolicz-
noÊci kasa fiskalna nie dzia∏a∏a. Naczelna Rada Aptekarska zaskar˝y∏a ustaw´ do TK, twierdzàc,
˝e jej przepisy uniemo˝liwiajà aptekom wywiàzywanie si´ z ich podstawowej funkcji, a mianowicie
zapewnienia dost´pu do leków osobom chorym, których ˝ycie lub zdrowie zosta∏y zagro˝one.

Konstytucja na co dzieƒ. Prawa i wolnoÊci osobiste,

Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej, Warszawa 2001, s. 18–19, 27–28

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 1.

Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Art. 2.

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym paƒstwem prawnym, urzeczywistniajàcym zasady
sprawiedliwoÊci spo∏ecznej. […]

Art. 32.

Wszyscy sà wobec prawa równi. Wszyscy majà prawo do równego traktowania przez w∏adze publiczne.
Nikt nie mo˝e byç dyskryminowany w ˝yciu politycznym, spo∏ecznym lub gospodarczym z jakiejkol-
wiek przyczyny. […]

Art. 38.

Rzeczpospolita Polska zapewnia ka˝demu cz∏owiekowi prawnà ochron´ ˝ycia.

Art. 39.

Nikt nie mo˝e byç poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie
wyra˝onej zgody. […]

Art. 53.

1. Ka˝demu zapewnia si´ wolnoÊç sumienia i religii.
2. WolnoÊç religii obejmuje wolnoÊç wyznawania lub przyjmowania religii wed∏ug w∏asnego
wyboru oraz uzewn´trzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej
religii przez uprawianie kultu, modlitw´, uczestniczenie w obrz´dach, praktykowanie
i nauczanie. WolnoÊç religii obejmuje tak˝e posiadanie Êwiàtyƒ i innych miejsc kultu
w zale˝noÊci od potrzeb ludzi wierzàcych oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej
tam, gdzie si´ znajdujà. […]
5. WolnoÊç uzewn´trzniania religii mo˝e byç ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy,
gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeƒstwa paƒstwa, porzàdku publicznego, zdrowia, moral-
noÊci lub wolnoÊci i praw innych osób.
6. Nikt nie mo˝e byç zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.
[…]

Art. 68.

1. Ka˝dy ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom, niezale˝nie od ich sytuacji materialnej, w∏adze publiczne zapewniajà równy dost´p
do Êwiadczeƒ opieki zdrowotnej finansowanej ze Êrodków publicznych. Warunki i zakres udziela-
nia Êwiadczeƒ okreÊla ustawa. […]

Art. 76.

W∏adze publiczne chronià konsumentów, u˝ytkowników i najemców przed dzia∏aniami zagra˝ajà-
cymi ich zdrowiu, prywatnoÊci i bezpieczeƒstwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
Zakres tej ochrony okreÊla ustawa.

Konstytucja RP z 1997 r.

Na podstawie podanych fragmentów Konstytucji RP wska˝ po dwa artyku∏y, na podstawie
których mo˝na by∏o wydaç orzeczenie. Napisz w jednym zdaniu lub dwóch zdaniach, jakie
mog∏o zapaÊç orzeczenie w ka˝dej ze spraw.

Tekst A
Artyku∏y: ……………….

Orzeczenie: ……………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

Tekst B
Artyku∏y: ……………….

Orzeczenie: ……………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 17.

(2 pkt)

Na podstawie fragmentu reporta˝u i tytu∏ów artyku∏ów Konwencji o Ochronie Praw Cz∏owieka
i Podstawowych WolnoÊci z 4 listopada 1950 r. wykonaj polecenia.

M´˝a Laryssy, Szamila, Rosjanie zabrali z domu wczesnym popo∏udniem, w dzieƒ urodzin ich
starszej córki. […] Tego dnia razem z Szamilem Rosjanie zabrali z Argunu jeszcze dwudziestu sied-
miu m∏odych m´˝czyzn. Trupy czterech z nich ju˝ nazajutrz znaleêli pasterze na ∏àce. […] Szukajàc
uprowadzonego Szamila albo chocia˝ jakiejÊ wieÊci o nim, jeêdzi∏a po kraju oglàdaç ka˝dà
zbiorowà mogi∏´, w´drowa∏a do ka˝dego au∏u, gdzie znajdowano jakieÊ cia∏o. […] Szamil jako
jedynak nie walczy∏ ani w poprzedniej ani w nowej wojnie. […] Walczy∏ za to brat Larysy,
D˝ambu∏at. […] D˝ambu∏at te˝ dosta∏ si´ w r´ce Rosjan, ale uszed∏ z ˝yciem dzi´ki rosyjskiemu
pu∏kownikowi wywiadu, który go przes∏uchiwa∏ w wi´zieniu. „Nazywa∏ si´ Iwan Makarów i by∏
wyjàtkowo honorowym cz∏owiekiem” – opowiada∏a Laryssa. […] Korzystajàc ze znajomoÊci
z Makarowem, Laryssa wiele razy chodzi∏a do niego na skarg´.
Najpierw w sprawie aresztowania Szamila, którego wcià˝ szuka∏a. Makarow wÊcieka∏ si´ na
˝o∏nierzy, nieraz t∏uk∏ ich po pyskach na oczach Laryssy, obiecywa∏ pomoc. Ale nazajutrz po ka˝dej
wizycie u Makarowa ˝o∏nierze zaje˝d˝ali wozami pancernymi pod jej dom. Bili jà na oczach jej
pi´ciorga dzieci. […]
Oskar˝yli jà o handel narkotykami. Podczas którejÊ z nocnych wizyt jeden z zamaskowanych
˝o∏nierzy z∏apa∏ za nogi le˝àcego w ko∏ysce kilkumiesi´cznego syna, Fattaha. Stwierdzi∏, ˝e Fattah
to arabskie imi´ i dowód na to, ˝e Laryssa wspiera muzu∏maƒskich wojowników Chattaba. Dzieciak
od trzymania do góry nogami i p∏aczu ca∏y zsinia∏, a ˝o∏nierz powiedzia∏, ˝e go roztrzaska o Êcian´,
jeÊli Laryssa natychmiast nie przyniesie pieni´dzy. Biegajàc jak oszala∏a w Êrodku nocy po sàsia -
dach, Laryssa zebra∏a kilka tysi´cy rubli. ˚o∏nierz wzià∏ pieniàdze i rzuci∏ ch∏opca na ziemi´.

9

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

A˝ w koƒcu pasterze odkopali na ∏àce pod Gudermesem mogi∏´, w której znaleêli kilka cia∏. W jed-
nym z nich, po szczàtkach ubrania, Laryssa rozpozna∏a Szamila.

Wojciech Jagielski, Wie˝e z kamienia, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2004, s. 266–268

Konwencja o Ochronie Praw Cz∏owieka i Podstawowych WolnoÊci z 4 listopada 1950 r.
Artyku∏ 2 – Prawo do ˝ycia
Artyku∏ 3 – Zakaz tortur
Artyku∏ 4 – Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej
Artyku∏ 5 – Prawo do wolnoÊci i bezpieczeƒstwa osobistego
Artyku∏ 6 – Prawo do rzetelnego procesu sàdowego
Artyku∏ 7 – Zakaz karania bez podstawy prawnej
Artyku∏ 8 – Prawo do poszanowania ˝ycia prywatnego i rodzinnego
Artyku∏ 9 – WolnoÊç myÊli, sumienia i wyznania
Artyku∏ 10 – WolnoÊç wyra˝ania opinii
Artyku∏ 11 – WolnoÊç zgromadzeƒ i stowarzyszania si´
Artyku∏ 12 – Prawo do zawarcia ma∏˝eƒstwa
Artyku∏ 13 – Prawo do skutecznego Êrodka odwo∏awczego
Artyku∏ 14 – Zakaz dyskryminacji
Artyku∏ 15 – Uchylenie stosowania zobowiàzaƒ w stanie niebezpieczeƒstwa publicznego
Artyku∏ 16 – Ograniczenia dzia∏alnoÊci publicznej cudzoziemców
Artyku∏ 17 – Zakaz nadu˝ycia praw

17.1.

(1 pkt) Wymieƒ wszystkie artyku∏y Konwencji, które naruszyli ˝o∏nierze, wypisujàc ich numery.

…………………………………………………………………………………………………………

17.2.

(1 pkt) Napisz, czy bohaterka reporta˝u mo˝e dochodziç swoich praw na podstawie

Konwencji. Uzasadnij swojà opini´.

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 18.

(1 pkt)

Na podstawie tekstu wska˝ i wyjaÊnij, jaki rodzaj praw daje obywatelom lepszà ochron´.

Kraje demokratyczne stwierdzi∏y równie˝, ˝e prawa nie mogà byç jedynie pustymi deklaracjami, ˝e
muszà im towarzyszyç dost´pne ka˝demu obywatelowi mechanizmy ochrony w postaci skargi do
sàdu lub specjalnego trybuna∏u. Uznano wreszcie, ˝e prawa cz∏owieka muszà byç chronione przed
demokratycznie wybranymi parlamentami, tote˝ utworzono trybuna∏y konstytucyjne majàce strzec
zgodnoÊci ustaw z konstytucjami i zawartymi w nich prawami obywateli. Zasady te znalaz∏y wyraz
zarówno w konstytucjach paƒstw Europy Zachodniej, jak i mi´dzynarodowych paktach i konwen -
cjach praw cz∏owieka.
Mo˝liwoÊç dochodzenia praw jest tym, co odró˝nia prawa moralne od pozytywnych. W przypadku
praw moralnych mamy zazwyczaj do czynienia z czyimÊ uzasadnionym roszczeniem, nie ma tu
natomiast skutecznego instrumentu realizacji takiego prawa. W przypadku pogwa∏cenia praw
moralnych mo˝na apelowaç do sumienia sprawcy, powo∏aç si´ na powszechne normy moralne,
g∏os opinii publicznej, osàd Historii itd. Brzmi to nieêle, lecz skutecznoÊç takiej argumentacji
w przypadku z∏oÊliwych pogwa∏ceƒ praw b´dzie niewielka. Inaczej si´ rzecz ma z prawami pozyty-
wnymi regulowanymi przez prawo: choç odwo∏ania do norm moralnych lub innych sà tu s∏abe,
prawom tym zosta∏a zapewniona skuteczna ochrona. Ustawowych praw pozytywnych nie trzeba
uzasadniaç; nale˝y ich dowieÊç.

Wiktor Osiatyƒski, Wprowadzenie do praw cz∏owieka, www.hfhrpol.waw.pl

10

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 19.

(1 pkt)

OkreÊl, jak zmieni∏y si´ opinie Polaków dotyczàce demokracji i praw cz∏owieka w Polsce
w badanym okresie. W odpowiedzi wykorzystaj dane procentowe.

TreÊç ankiety: Przedstawi´ Pan(u/i) opinie dotyczàce sytuacji w  Polsce od ostatnich wyborów par-
lamentarnych i  prezydenckich, które odby∏y si´ jesienià. Prosz´ powiedzieç, czy zgadza si´ Pan(/i),
czy te˝ nie zgadza z  nast´pujàcà opinià.

Demokracja i prawa cz∏owieka sà w Polsce zagro˝one.

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

11

0%

20%

40%

60%

4–5 lutego 2006
18–19 marca 2006

15

23

27

26

33

26

14

12

11

13

zdecydowanie si´

zgadzam

raczej si´

zgadzam

raczej si´

nie zgadzam

zdecydowanie si´

nie zgadzam

trudno

powiedzieç

PBS 2006

12

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

Cz´Êç III

(20 pkt)

Zadanie rozszerzonej wypowiedzi

Zadanie 20.

(20 pkt)

Temat 1. Przedstaw genez´ praw cz∏owieka od staro˝ytnoÊci do koƒca II wojny Êwiatowej.
Omów uniwersalny i europejski system ochrony praw cz∏owieka. Przedstaw i opisz rol´ dwóch
organizacji pozarzàdowych w obronie praw cz∏owieka. W swojej wypowiedzi wykorzystaj dwa
materia∏y êród∏owe zamieszczone w arkuszu.

Temat 2. Dokonaj klasyfikacji praw cz∏owieka i podaj po co najmniej trzy przyk∏ady praw
ka˝dej z generacji. Opisz pi´ç aktualnych przypadków naruszania ró˝nych praw cz∏owieka.
W swojej wypowiedzi wykorzystaj dwa materia∏y êród∏owe zamieszczone w arkuszu.

Wybieram temat nr .........

13

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

14

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

15

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

16

Wiedza o spo∏eczeƒstwie. Poziom rozszerzony

Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”

BRUDNOPIS

(

nie podlega ocenie

)