Głoski bezdźwięczne i dźwięczne.

Autor: Monika Nawrocka-Matera

24.05.2010.

Zmieniony 24.05.2010.

Wśród najczęściej spotykanych wad wymowy towarzyszących dzieciom w okresie nauki przedszkolnej są

między innymi:

seplenienia (międzyzębowe, boczne, wargowo-zębowe, przyzębowe, nosowe, krtaniowe, świszczące),

rerania (r języczkowe, r policzkowe, r wargowe, r międzyzębowe, r podniebienne, r gardłowe)

,nosowanie, jąkanie, a także mowa bęzdźwięczna, która jest przedmiotem niniejszego opracowania.Mowa

bezdźwięczna polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, czyli bez drgań wiązadeł

głosowych, np. banan- panan, wanna- fanna, guma- kuma. Przyczyną bezdźwięczności jest zwykle

zaburzenia słuchu fonematycznego, tj. nieróżnicowanie dźwięków o tym samym miejscu artykulacji.

Podczas wymawiania głosek dźwięcznych wiązadła głosowe zbliżają się do siebie w linii środkowej

(pozycja fonacyjna).

Natomiast przy wymowie głosek bezdźwięcznych są oddalone od siebie (pozycja oddechowa) i nie drgają.

Brak różnicowania głosek może mieć zatem swoje źródło nie tylko w zaburzeniach analizy słuchowej,

lecz także w zakłóceniu precyzyjnej koordynacji mięśni przywodzących wiązadła głosowe, napinających je

i warunkujących ich drgania.Przy mowie bezdźwięcznej z reguły występuje obniżenie napięcia

mięśniowego: wargi i policzki są wiotkie, głos jest zwykle cichy, monotonny, bezbarwny.Aby zwiększyć to

napięcie stosuje się parskanie wargami, nadymanie policzków,

a nawet automasaż warg- dziecko trzyma palce wskazujące na górnej wardze, kciuki na dolnej i masuje

równocześnie, symetrycznie, prawą ręką w prawo,

lewą w lewo, na zewnątrz, w kierunku kącików ust.

Przy tym samym ułożeniu palców- lekkie wciąganie warg do przodu. Zwiększenie napięcia i drgania

można spowodować grą na grzebieniu,

na harmonijce ustnej, mruczenie melodii, długim wymawianiu mmmmm, dziecko musi wyczuć, że wargi

swędzą.

Przy mowie bezdźwięcznej nie trzeba ustawiać narządów artykulacyjnych, gdyż głoski dźwięczne (z

wyjątkiem m, n, r, l)

mają swoje odpowiedniki bezdźwięczne np. b-p. Artykulacja tych par jest identyczna, a jedyna różnica

polega na dźwięczności,

ta zaś na drganiu wiązadeł głosowych oraz napięciu warg i policzków.

Jak wskazuje Grażyna Jastrzębowska w polskiej terminologii logopedycznej „mowa

bezdźwięczna” oznacza pewien typ dyslalii,

w którym zniekształceniu podlega fonologiczna korelacja dźwięczności, obejmująca 13 par opozycyjnych.

p p’ t k k’ c cz ć f f’ s sz ś

b b’ d g g’ dz dż dź w w’ z ż ź

Pięć pierwszych par opozycyjnych tworzą spółgłoski zwarte, trzy następne- spółgłoski zwarto-szczelinowe

i pozostałe pięć- spółgłoski szczelinowe.

W wymienionych parach opozycyjnych głoski dźwięczne realizowane są tak, jak odpowiadające im

bezdźwięczne, co powoduje znaczne zniekształcenie dźwiękowej strony wyrazów. Zastępowanie

spółgłosek dźwięcznych bezdźwięcznymi pojawia się jako wada samodzielna lub w połączeniu z innymi

zaburzeniami artykulacji. Z reguły towarzyszą jej błędy w pisaniu i czytaniu.

Mowa bezdźwięczna może występować w dwu postaciach:

- mowa bezdźwięczna całkowita- zaburzeniu podlega cała korelacja dźwięczności (wszystkie spółgłoski

zwarte, zwarto-szczelinowe oraz szczelinowe są wymawiane bezdźwięcznie

- mowa bezdźwięczna częściowa- w niektórych parach opozycyjnych (z reguły wśród szczelinowych)

obserwuje się rozróżnienie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Przeważnie jest to stan przejściowy

pomiędzy mową bezdźwięczną całkowitą a wymową prawidłową

J.T.Kania wskazuje, że mowa bezdźwięczna występuje przeważnie w postaci:

paralalii (substytucji dźwięku)- zamiast spółgłosek dźwięcznych wymawiane są odpowiednie

bezdźwięczne,

mogilalii (elizji dźwięku) opuszczanie odpowiednich głosek dźwięcznych,

deformacji- spółgłoski dźwięczne realizowane są w postaci głosek półdźwięcznych- z dźwięczną fazą

początkową i bezdźwięczną końcową (bądź odwrotnie). Głoski półdźwięczne przejściowo pojawiają się w

toku terapii.

Przy terapii logopedycznej niezbędne są ćwiczenia słuchowe w różnicowaniu wspomnianych par głosek

dźwięcznych i bezdźwięcznych. Jedną z metod jest wyczuwanie drgań wiązadeł głosowych dłonią na

krtani jednak ten sposób w przypadku wielu dzieci nie przynosi zadowalających efektów. Proponuje się

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 15-10-2010, 10:14

więc lekkie pochylenie głowy ze ściągnięciem podbródka, co sprzyja zwarciu wiązadeł głosowych.

Różnicowanie słuchowe i artykulacyjne w obrębie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych najlepiej

przeprowadzić w następującej kolejności par opozycyjnych: w- f, w’- f ‘, b-p, b’-

p’, d-t, g-k, g’- k’, z-s, dz-c, ż (rz)-sz, dż-cz, ź (zi)-ś (si), dź (dzi)-ć (ci).

W dalszej części artykułu przedstawię schemat oddziaływań logopedycznych w obrębie głosek „w-

f”.

Na początku przedstawiamy dziecku uproszczony schemat głoski i jego ilustrację (pomoc-

„Układamy wzorce wymowy”). W tym przypadku głoskę „f”. Zwracamy

uwagę dziecka na to w jaki sposób powstaje. Następnie dziecko dokładnie za logopedą, obserwując swoją

buzię w lustrze powtarza głoskę „f” w układzie z samogłoskami:

fa fo fu fe fy

afa afo afu afe afy

ofa ofo ofu ofe ofy

ufa ufo ufu ufe ufy

efa efo efu efe efy

yfa yfo yfu yfe yfy

af of uf ef yf

faf fof fuf fef fyf

Kolejnym etapem pracy jest przedstawienie dziecku schematu i ilustracji głoski „w”.

Logopeda pokazuje jak powstaje ta głoska. Zwraca uwagę, że przy jej wypowiadaniu pracuje szyja.

Logopeda wielokrotnie wypowiada tę głoskę przykładając wierzch dłoni ucznia do swojej krtani. Dla

usprawnienia wymowy dziecka z mową bezdźwięczną zasadne będą różne ćwiczenia usprawniające

ruchowo narządy mowy jak i powtarzanie ćwiczeń dźwiękonaśladowczych. Dla wywołania głoski

„w” może to być na przykład naśladowanie dźwięku samolotu bądź lecącego bąka.

Kiedy dziecko opanuje izolacyjną wymowę głoski „w” wówczas powtarzamy:

wa wo wu we wy

awa awo awu awe awy

owa owo owu owe owy

uwa uwo uwu uwe uwy

ewa ewo ewu ewe ewy

ywa ywo ywu ywe ywy

Następnie dziecko powtarza za logopedą głoski w-f w dwóch układach:

wa- fa awa- afa fa- wa afa- awa

wo- fo owo- ofo fo- wo ofo- owo

wu- fu uwu- ufu fu- wu ufu-uwu

we- Fe ewe- efe fe- we efe- ewe

wy fy ywy- yfy fy-wy yfy- ywy

Pamiętajmy o tym, że dziecko cały czas ma przed sobą uproszczone schematy i ilustracje ćwiczonych

głosek.

Po tym etapie dziecko jest już gotowe do następnego zadania. Logopeda wypowiada logotomy, w których

występuje głoska „w” lub „f”, a dziecko musi wskazać właściwy obrazek lub

schemat na przykład: afa- dziecko wskazuje obrazek i schemat głoski „f”; ewe- obrazek i

schemat głoski „w”.

Następnie przechodzimy z dzieckiem do różnicowania artykulacyjnego głosek w- f powtarzając na

wyrywki pary logatomów np. fa- wa, awa- afa, ofo- owo itp. Ćwiczenie to jest istotne i nie można przejść

do następnego etapu jeżeli dziecko nie opanuje pozytywnie tego zadania. Kolejnym etapem jest

powtarzanie układów, w których głoski „w-f” rozdzielone są samogłoską ustną a, o, u, e, y

waf wof wuf wef wyf

awaf awof awuf awef awyf

owaf owof owuf owef owyf

uwaf uwof uwuf kwef uwyf

eaf ewof ewuf ewef ewyf

ywaf ywof ywuf ywef ywyf

Gdy efekt zostanie osiągnięty tzn. dziecko poprawnie będzie wypowiadać głoski w logotomach oraz dwóch

układach, można przejść do etapu następnego , którym jest automatyzacja dźwięku w różnych

strukturach tzn. wyrazach, wyrażeniach wyrazowych, zdaniach, wierszykach, opowiadaniach.

Propozycję materiału językowego do utrwalenia głosek dźwięcznych można znaleźć w publikacjach mgr

Jolanty Falany- Kozłowskiej „ Usuwamy wady wymowy. Głoski dźwięczne i bezdźwięczne”.

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 15-10-2010, 10:14

Bibliografia:

Kania J.T. „Szkice logopedyczne”, Warszawa 1982

Jastrzębowska G. „Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej”, Opole 1998

Styczek I., Logopedia, Warszawa 1980

Demelowa G., Elementy logopedii, Warszawa 1987

Mitrinowicz- Modrzejewska A., Fizjologia i patologia głosu, mowy i słuchu, Warszawa 1971

CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL

http://www.logopedia.pl

Kreator PDF

Utworzono 15-10-2010, 10:14