2. Charakterystyka gatunku

2.1. Występowanie

Rupicapra rupicapra tatrica czyli kozica tatrzańska występuje w Polsce na terenie

Tatr, w których jest najbardziej charakterystycznym i znanym ssakiem. Jest ona symbolem

polskiego Tatrzańskiego Parku Narodowego oraz słowackiego odpowiednika naszego parku.

W Polsce Kozice występują również w Masywie Śnieżnika Kłodzkiego, lecz są one z

podgatunku alpejskiego. Zostały one introdukowane w Czechach i stamtąd przywędrowały.

Również występują w Azji i Europie w ich wysokogórskich rejonach.

W Europie Rupicapra jako rodzaj pojawił się w plejstocenie, a najtrafniej stwierdzić

można, że w jednej z migracyjnych faz przedostatniego zlodowacenia (środkowopolskiego).

Kozica (lub bezpośredni jej przodek) dotarła do Europy z Azji we wczesnym lub środkowym

plejstocenie, jako imigrant – przemieszczając się wzdłuż łańcuchów górskich na zachód w

orogenezie alpejskiej.

Pierwsze szczątki plejstoceńskie kozicy w Polsce zostały znalezione w jaskiniach pod

Krakowem. Jednak najstarsze kości zostały znalezione w Tatrach (Tatry Bielskie w 1974 r.) i

ich wiek został określony na 10 500 do 10 720 lat BP – czyli przełom plejstocenu i trwającego

holocenu. Tatrzańska kozica (Rupicapra rupicapra tatrica) z badań genetycznych najbliżej

spokrewniona jest z kozicą karpacką (Rupicapra rupicapra carpatica), a nieco dalej z

alpejską (Rupicapra rupicapra rupicapra). Blahout (1971), na podstawie badań czaszek kozic

tatrzańskich potwierdził, że różnice między wyżej wymienionymi gatunkami są bardzo

wyraźne, że w 1971 roku na międzynarodowym zjeździe teriologicznym w Brnie została ona

uznana jako osobny podgatunek kozic jako Rupicapra rupicapra tatrica (Jamrozy 2007).

Tatrzański Park Narodowy – tutaj napisze o TPN jako naturalnym siedlisku kozic :)

2.2. Opis gatunku

Sylwetka kozicy stanowi logo i symbol Tatrzańskiego Parku Narodowego. Jest ona

chronionym w Polsce przedstawicielem rzędu parzystokopytnych z rodziny pustorogich.

Ssaki te zamieszkujące Tatry są reliktem glacjału. Poprzez długotrwałą izolację od innych

gatunków kozic powstały widoczne różnice kraniometryczne.

Kozice to ssaki, które aktywne są w ciągu dnia. Latem żerują rano i późnym popołudniem, a

zimą wykorzystują w całości krótki dzień na poszukiwanie pokarmu. W skład pożywienia

ssaka wchodzi 120 gatunków roślin – drzew, krzewów, traw, porostów, maków i bylin.

Rupicapra rupicapra tatrica prowadzą stadny typ życia. Podstawą tej organizacji jest

samica z młodymi. Samce żyją w małych grupach po 2-3 osobniki lub samotnie. Areał

bytowania kozicy w Tatrach to około 70 km

2

(piętro kosodrzewiny, hal i turni), a obszar

preferowany to około 40,75 km

2

(piętro hal i turni).

Ruja samic trwa od listopada do grudnia. W kwietniu oddzielają się one od stada, by w

ustronnym miejscu urodzić młode. Zostają tam około 3 tygodnie. Latem matki z potomstwem

młodszym łączą się z starszymi młodymi tworząc stada rodzinne. Samce dopiero w

listopadzie na ruje przyłączają się do stada po czym dopiero po jakimś czasie powracają do

samotniczego trybu życia (Makomaska-Juchiewicz [red] 2010).

Kozice są zwierzętami o bardzo charakterystycznym wyglądzie. Od karku po nasadę

ogona, poprzez grzbiet biegnie ciemna pręga. Ubarwienie głowy od górnej wargi po nasadę

uszu i rogów biegną czarne pasy, a na polikach, czole, uszach i gardle białe. Jest to ogromny

kontrast, który pozwala zostać prawie niewidocznym w rumoszu skalnym. Również brzuch

jest zawsze jaśniejszy niż grzbiet. Pod ogonem na zadzie występuje tak zwane lusterko, czyli

biała plamka, która jest charakterystyczna dla wszystkich zwierząt parzystokopytnych.

Samice nie różnią się zbytnio od samców (capów) w umaszczeniu, są tylko zawsze lżejsze i

mniejsze. Według Grzimka i Fritza (1975) rozmiary kozicy gatunku Rupicapra rupicapra to:

długość ciała od ogona do nasady nosa – 110-130 cm, długość ogona – 10-15 cm, wysokość –

70-85 cm, ciężar ciała – około 14-62 kilogramy. Ciężarem ciała zbliżona jest do muflona, lecz

jest od niego wyższa. Według badań kozica tatrzańska jest wyraźnie cięższa i większa od

kozic zamieszkujących tereny południowej i zachodniej Europy.

R. r. tatrica budową przypomina kozę domową lecz jest od niej bardziej krępa, ma

inny kształt głowy oraz rogów. Rogi kozicy są dość cienkie i niewielkie. Nie przekraczają

podwójnej długości uszu. Wyrastają prawie prostopadle z kości czołowej zaginając się do

tylu, a w górnej części haczykowato w dół. Najczęściej haki te są czarne lub ciemnoszare.

Samce mają je mocniej wygięte hakowato do tyłu niż samice, których rogi są smuklejsze, a

nawet wyższe od samców będących w tym samym wieku. Rogi zbudowane są jak i u innych

krętorogich z naskórka utworzonego z białek fibrylarnych znanych jako kreatyna. Osadzone

są na wyrostku kostnym kości czołowej zwanym możdżeniem i są one rodzajem pochwy

rogowej. Wzrost haków jest bardzo nierównomierny w ciągu życia oraz roku

kalendarzowego. Podczas zimy w okresie od listopada do lutego wzrost ten zanika zupełnie. A

od marca zaczyna się wytarzać nowa warstwa kreatynowa od wnętrza rogu. Jest to widoczne

po zewnętrznej stronie rogów jako poprzeczne rowki – obrączki lub karby przyrostowe.

W górnej części czaszki na kości czołowej jak wcześniej było wspomniane znajdują

się kostne możdżenie. Prawie proste, prostopadłe niemal do powierzchni czaszki. Między

nimi zamknięte oczodoły, a także bark otworów przed oczodołowych. Są one skierowane na

boki – co daje większe pole widzenie dla kozicy. Inne cechy czaszki to:

–

w porównaniu z osią twarzy wyraźnie zagięta podstawa mózgoczaszki,

–

odpowiednio rozwinięta część zamożdżeniowa,

–

na szczycie kości czołowej występuje krótkie i podniesione zagłębienie zatokowe,

–

na przodzie kończą się krótkie kości nosowe pojedynczym szpicem.

Kozica posiada 32 zęby – 12 u góry i 20 na dole. U góry występują tylko zęby policzkowe

(brak kłów i siekaczy), a w dolnej części żuchwy zęby występują w dwóch grupach. Trzy pary

siekaczy z przodu oraz para przekształconych morfologicznie kłów. Są one dodatkową parą

siekaczy. Z tyłu są po trzy pary trzonowców oraz przedtrzonowców. Jest to uzębienie typu

selenodontycznego, czyli zęby policzkowe posiadają płaskie korony, które z wiekiem ścierają

się.

Budowa nóg kozic jest ich bardzo ważną cechą, bo dzięki nim mogą poruszać się w

ekstremalnych warunkach górskich. Kończyny te mają sprawne stawy, są bardzo silnie

umięśnione co powoduje dużą wytrzymałość. Jednak najważniejsza jest budowa kopyt.

Zbudowane są z dwóch racic, za którymi są po dwie małe raciczki (szpile). Właśnie one na

płaskiej powierzchni nie dotykają ziemi. Każda racica posiada twardy, rogowaty kant, który

ulega starciu latem, bo wtedy zwierze porusza się po kamienistym podłożu. Racice są

ruchome czyli mogą się rozchylać. Pozwala to kozicy na nierównym terenie opierać się na

ośmiu punktach, a nie na czterech. Podczas schodzenia głową w dół małe raciczki stają się

zaczepieniem i wtedy ssak ma szesnaście punktów oparcia. Cały ten naturalny mechanizm

może zawieźć tylko podczas oblodzenia. Długie, umięśnione tylne kończyny, które ułatwiają

wskakiwanie, przeskakiwanie skał powodują, że wysokość kozicy w zadzie jest nieco wyższa

niż w kłębie. Tropy racic są charakterystyczne, gdyż są mocno wydłużone i ostro zakończone.

Samce mają większe odciski kopyt niż samice.